2023 թվականի փետրվարի 03-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 27․01․2021 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի ընդդեմ «ԷԼԱՍԿՈ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) և Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանի` պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելուն պարտավորեցնելու, անհնարինության դեպքում` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը պահանջել է Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանին և Ընկերությանը պարտավորեցնել իրեն պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելուն՝ այն է իրեն տրամադրել թվով երեք տպագրական մեքենաները, համապատասխանաբար Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 2006, 2007 և 2008 թվականների արտադրության որակական այնպիսի հատկանիշներով, որոնք առկա էին մինչև դրանց վնասվելը (անթերի վիճակով), անհնարինության դեպքում. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից համապարտության կարգով հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պատճառված վնասի համարժեք դրամական հատուցում, և Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամին վճարվելիք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված յուրաքանչյուր օրվա համար հաշվարկված 9․447 ՀՀ դրամ տոկոսներ՝ բռնագանձումը հաշվարկելով դատարան հայց ներկայացնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը, ինչպես նաև 580.080 ՀՀ դրամ՝ որպես իր կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ռ․ Ներսիսյան) (այսուհետ` Դատարան) 06․08․2020 թվականի վճռով վճռվել է․ «Հայցը բավարարել մասնակի: Պատասխանող Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանին պարտավորեցնել հայցվոր Ա/Ձ Ավետիս Սարգսի Ավետիսյանին պատճառված վնասը բնեղենով հատուցել՝ այն է Ա/Ձ Ավետիս Սարգսի Ավետիսյանին տրամադրել թվով երեք տպագրական մեքենաները, համապատասխանաբար Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 2006, 2007 և 2008 թվականի արտադրության որակական այնպիսի հատկանիշներով, որոնք առկա էին մինչև դրանց վնասվելը (անթերի վիճակով), անհնարինության դեպքում. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Սարգսի Ավետիսյանի բռնագանձել 29.593.527 /քսանինը միլիոն հինգ հարյուր ինսուներեք հազար հինգ հարյուր քսանյոթ/ ՀՀ դրամ, որից 28.804.000 (քսանութ միլիոն ութ հարյուր չորս հազար) ՀՀ դրամ՝ որպես պատճառված վնասի հատուցման գումար, 9447 (ինն հազար չորս հրյուր քառասունյոթ) ՀՀ դրամ՝ որպես 28.804.000 (քսանութ միլիոն ութ հարյուր չորս հազար)ՀՀ դրամ գումարին վճարվելիք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված յուրաքանչյուր օրվա համար հաշվարկված տոկոսները դատարան դիմելու օրվա դրությամբ, 580.080 (հինգ հարյուր ութսուն հազար ութսուն) ՀՀ դրամ՝ որպես հայցվորի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար, 200.000 /երկու հարյուր հազար/ ՀՀ դրամ՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար, ինչպես նաև 28.804.000 (քսանութ միլիոն ութ հարյուր չորս հազար)ՀՀ դրամ գումարին նկատմամբ՝ սկսած 16.07.2019թ. մինչև պարտավորության կատարման օրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված հաշվեգրվող տոկոսները: Մնացած մասով հայցը մերժել»:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 27․01․2021 թվականի որոշմամբ որոշվել է․ «Պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետրոսյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարել մասնակիորեն. ՀՀ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրաավասության դատարանի 06.08.2020 թվականի թիվ ԵԴ/21831/02/19 վճիռը մասնակիորեն՝ պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու պահանջի մասով բեկանել և գործն ուղարկել առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ այդ մասով վերը նշված ծավալով նոր քննություն իրականացնելու համար»:

Սույն գործով դատավոր Ն․ Կարապետյանը հայտնել է հատուկ կարծիք։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը (ներկայացուցիչ Կարո Ասատրյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանը (ներկայացուցիչ Մամիկոն Մանուկյան)։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ և 61-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ և 13-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ, 11-րդ, 13-րդ, 30-րդ, 31-րդ, 34-րդ, 42-րդ, 66-րդ հոդվածները, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 368-րդ հոդվածի 5-րդ կետը, 372-րդ հոդվածի 21-րդ կետի 1-ին ենթակետը, 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ կետերը, 380-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխով սահմանված՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-347-րդ հոդվածները, 10-րդ, 17-րդ, 289-րդ, 436-րդ, 437-րդ, 1058-րդ հոդվածները, 447-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 448-րդ հոդվածը, կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 866-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, Բեռների միջազգային ավտոտրանսպորտային փոխադրումների պայմանագրի մասին (GMR) կոնվենցիայի 3-րդ, 4-րդ հոդվածները, 9-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 37-րդ հոդվածը, որոնք չպետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ Դատարանի կողմից գործի քննության ընթացքում պատասխանողները զրկված չեն եղել փորձաքննություն պահանջելուց և կամ այլ հիմնավորող ապացույցներ ներկայացնելուց, որպիսիք այդպես էլ չեն ներկայացրել, հետևաբար պատասխանողի այն պնդումը, որ հատուցման գումարի չափը անարժանահավատ է, անհիմն է: Դատարանի կողմից ապացույցի գնահատման ժամանակ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 3-րդ մասի տրամաբանությունից ելնելով, ապացույցն անարժանահավատ համարելու համար առնվազն պետք է գործում լիներ նաև մեկ այլ ապացույց, քանի որ դրա հետազոտման, գնահատման կամ այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքով կարող էր հաստատվել, որ դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը:

Վերաքննիչ դատարանը խախտելով նշված դրույթը, անդարադարձել է վերը նշված ապացույցին, որի իսկությունը երբևէ չի վիճարկվել, իսկ պատասխանողը զրկված չլինելով առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ այլ ապացույց ներկայացնելու կամ սույն օրենսգրքի 64-րդ հոդվածով սահմանված կարգով պահանջելու, փորձաքննություն նշանակելու միջնորդությամբ հանդես գալու հնարավորություններից, իր պնդումները հիմնավորող որևէ ապացույց չի ներկայացրել:

Սույն գործով ակնհայտ է, որ կողմերի միջև ոչ թե կնքվել է, կամ ինչպես Վերաքննիչ դատարանն է արձանագրում՝ իրական կամքն ի սկզբանե ուղղված է եղել բեռնափոխադրման իրավահարաբերություններին, այլ կողմերը կնքել են Գործակալության պայմանագիր և հենց գործակալական իրավահարաբերություններն են ի նկատի ունեցել: Ասվածը հիմնավորելու համար ընդամենն անհրաժեշտ է գործակալության պայմանագիրը մեկնաբանել բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությանը համապատասխան:

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը քննարկման առարկա է դարձրել մի հարց, որը վերաքննիչ բողոքի հիմքերում առկա չէ: Մասնավորապես Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ Դատարանը թույլ է տվել նաև վճռի բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ Դատարանն ընդհանրապես չի անդրադարձել պատասխանող Սամվել Պետրոսյանին հայցվորին պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու հարցին և այս մասով քննություն չի իրականացրել ու չի պարզել պատճառված վնասը բնեղենով հատուցման հնարավոր լինել-չլինելու հանգամանքը: Վերաքննիչ դատարանը անտեսել է այն հանգամանքը, որ Դատարանը գործը դատաքննության նախապատրաստելիս, հրավիրված նախնական դատական նիստերի ընթացքում քննարկելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 167-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-9 կետերով նախատեսված հարցերը, գտել է, որ պետք է սահմանել ապացուցման ենթակա փաստերը և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածով սահմանված կանոներին համապատասխան 13.11.2019 թվականին Դատարանը կայացրել է «Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին» որոշում։

Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նաև որոշման բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ որոշման պատճառաբանական մասում անդրադառնալով «շուկայական գին» և «արժեք» եզրույթների մեկնաբանությանը, որպես շուկայական գին հաստատել է փաստացի գինը։

Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով անտեսել է նաև այն հանգամանքը, որ Դատարանը վնասը բնեղենով հատուցելու անհնարինության դեպքում գումարային պահանջը բավարարել է 28.804.000 ՀՀ դրամի չափով։ Դատարանի կողմից կայացված դատական ակտով հայցվորը զրկված չի բնեղենով վնասը հատուցելուց, և եթե 190.000 ռուբլիով կարող է ձեռք բերել համապատասխան տպագրական մեքենաներ, կարող է այն իրականացնել:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 27․01․2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 06․08․2020 թվականի վճռին։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները

Հայցվորի կողմից չի ստորագրվել «Բեռի փոխադրման» պայմանագիրը, այնուամենայնիվ գործում առկա այլ ապացույցներով հիմնավորվում է, որ վերջինս տվել է իր համաձայնությունը հիշյալ պայմանագրի կնքման, ինչպես նաև պայմանագրի պայմանների ուժի մեջ մտնելու վերաբերյալ: Ինչ վերաբերում է հայցվորի կողմից բեռնման հայտ ներկայացված չլինելուն, ինչպես նաև այն փոխադրողի կողմից հաստատված չլինելուն, ապա դա դեռևս հիմք չէ բեռնափոխադրման հարաբերությունների բացակայության փաստը հաստատելու համար, այնքանով, որքանով օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 855-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով բեռնափոխադրման իրավահարաբերությունների ծագման կամ բեռնափոխադրման պայմանագրի կնքման հիմքում դրել է փոխադրողին բեռնագրի հանձնման պահը:

Միաժամանակ փորձաքննությունն իրականացվում է փորձագիտական կազմակերպության կողմից, հետևաբար, եթե եզրակացությունը և/կամ գրավոր այլ փատաթուղթերը, որոնք չեն տրվել փորձագիտական կազմակերպության կողմից, ինչպես նաև եթե գրավոր փաստաթղթում ներառված չեն փորձագետին և փորձաքննությանը ներկայացվող իմպերատիվ պահանջները, ապա դրանում պարունակվող տեղեկությունները չեն կարող համարվել փորձագիտական եզրակացություն, ինչպես նաև որպես առանձին գրավոր փաստաթուղթ գործում առկա այլ ապացույցների համակցության մեջ գնահատելիս չեն կարող համարվել արժանահավատ ապացույց՝ հիմքում ունենալով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի այն դիրքորոշումը, որ վնասների չափի, հակաիրավական վարքագծի և դրանց պատճառահետևանքային կապի հաստատման համար անհրաժեշտ է փորձագիտական եզրակացություն: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, դատավարությունում որպես ապացույց դիտարկում է մասնագետի բացատրությունը, հետևապես, եթե մասնագետը դատավարության ընթացքում չի հարցաքննվել վկայի հարցաքննման կարգին ներկայացվող պահանջների համապատասխան, ապա այն չի կարող համարվել մասնագետի բացատրություն, ինչպես նաև մասնագետի սուբյեկտիվ կարծիքը չի կարող համարվել վնասի չափի որոշման շրջանակներում պատշաճ ապացույց․ եթե նույնիսկ առկա է գույքին պատճառված վնաս, ապա դրա չափի որոշման համար ելակետային է գույքի հայտարարված արժեքը, այնքանով, որ վնասի առկայության դեպքում դրա չափը որոշվում է վնասված գույքի հայտարարված արժեքից, այլ խոսքով՝ վնասված գույքի արժեքի արժեզրկված արժեքի չափով: Այդուհանդերձ վնասի չափը որևէ կերպ չի կարող գերազանցել գույքի հայտարարված արժեքը:

Խնդրել է մերժել վճռաբեկ բողոքը։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Հայցվորի և Պատասխանող՝ ԱՁ Սամվել Պետրոսյանի միջև 05.03.2018 թվականին կնքվել է գործակալության պայմանագիր (հատոր 1-ին գ․թ․ 12-14)։

2) 13.05.2019 թվականին հայցվորի և «Բալտպրինտ Պլյուս» ՍՊԸ-ի միջև կնքվել է թիվ 01/05/2019 առքուվաճառքի պայմանագիրը: Պայմանագրի առարկան է 3 (երեք) Heidelberg GTO 52-1 օֆսեթային տպագրիչ մեքենաները (հատոր 2-րդ գ․թ․ 2-4)։

3) Առքուվաճառքի պայմանագրի 3.1 կետի համաձայն՝ սույն պայմանագրի տպագրական մեքենաների արժեքը կազմում է 190.000 ռուբլի 00 կոպեկ (հարյուր իննսուն հազար ռուբլի 00 կոպեկ), ԱԱՀ՝ 0%, որից 2006 թվականի արտադրության թիվ 721384 Heidelberg GTO 52-1՝ 55.166,00 ռուբլի, 2007 թվականի արտադրության թիվ 721814 Heidelberg GTO 52-1՝ 66.501,00 ռուբլի և 2008 թվականի արտադրության թիվ 721984 Heidelberg GTO 52-1՝ 68.333,00 ռուբլի (հատոր 2-րդ գ․թ․ 2-4)։

4) 05.03.2018 թվականի գործակալության պայմանագրի 1.2-րդ կետի համաձայն՝ բեռի փոխադրման կազմակերպումը գործակալն իրականացնում է պրինցիպալի կողմից ներկայացվող պատվեր-հայտի (այսուհետ՝ պատվեր-հայտ) հիման վրա, որտեղ սահմանվում են բեռի քաշը, բեռի անվանումը, բեռի տեսակը, բեռի տեղափոխման հեռավորությունը, բեռի ստացման վայրը և այլ անհրաժեշտ տվյալներ: Գործակալության պայմանագրի 2.1.1-րդ կետի համաձայն՝ բեռի առաքումը կազմակերպել գրավոր Պատվեր-հայտերի պայմաններին համապատասխան:

Գործակալության պայմանագրի 4.5-րդ կետի համաձայն՝ եթե գործակալը պարտավոր է փոխհատուցել այն վնասը, որն առաջացել է բեռի լրիվ կամ մասնակի կորստից, փոխհատուցման չափը հաշվարկվում է այն արժեքի հիման վրա, որն ընդունման վայրում եղել է առաքման համար բեռը ընդունելու ժամանակ: Բեռի արժեքը որոշվում է բորսային փոխարժեքի հիման վրա կամ դրա բացակայության դեպքում, ընթացիկ շուկայական գնի հիման վրա կամ բորսային արժեքի և ընթացիկ գնի բացակայության դեպքում, նմանատիպ և նույն որակի ապրանքի սովորական արժեքի հիման վրա: Փոխհատուցման չափը չի կարող գերազանցել՝

1. ամբողջ բեռի վնասման դեպքում՝ ողջ բեռի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը,

2. բեռի մասնակի վնասման դեպքում՝ բեռի համապատասխան մասի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը (հատոր 1-ին գ․թ․ 12-14)։

5) Գործակալության պայմանագրի 4.6-րդ կետի համաձայն՝ գործակալի կամ նրա կողմից ներգրավված առաքումն իրականացնող երրորդ անձի գործողությունների հետևանքով բեռի վնասվելու դեպքում գործակալը վճարում է հատուցում պրինցիպալի բեռի արժեզրկմանը համապատասխան չափով (հատոր 1-ին գ․թ․ 12-14)։

6) 25.05.2019 թվականին Ընկերությանը պատկանող 34 NU 271 հաշվառման համարանիշի բեռնափոխադրող տրանսպորտային միջոցը վթարի է ենթարկվել Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, որի հետևանքով Հայցվորին պատկանող տպագրական մեքենաները դուրս են թափվել բեռնատարից (հատոր 1-ին գ․թ․ 15-16)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխի՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը, արդյունքում թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխով նախատեսված գործակալության իրավահարաբերությունից ծագող վնասի հատուցման իրավական խնդրին։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածը նախատեսում է քաղաքացիական իրավունքների և պարտականությունների ծագման հիմքերը, այն է` քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները ծագում են օրենքով ու այլ իրավական ակտերով նախատեսված հիմքերից, մասնավորապես` օրենքով նախատեսված պայմանագրերից և գործարքներից։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածի համաձայն` գործարքները քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց այն գործողություններն են, որոնք ուղղված են քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դրանց դադարելուն։

Նույն օրենսգրքի 436-րդ հոդվածի համաձայն` պայմանագիր է համարվում երկու կամ մի քանի անձանց համաձայնությունը, որն ուղղված է քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն, պայմանագրերի նկատմամբ կիրառվում են սույն օրենսգրքի 18-րդ գլխում նախատեսված երկկողմ և բազմակողմ գործարքների մասին կանոնները, և պայմանագրից ծագող պարտականությունների մասին ընդհանուր դրույթները, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն գլխի և պայմանագրերի առանձին տեսակների մասին սույն օրենսգրքի կանոններով։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի համաձայն` պայմանագիրը համարվում է կնքված, եթե կողմերի միջև պահանջվող ձևով համաձայնություն է ձեռք բերվել պայմանագրի բոլոր էական պայմանների վերաբերյալ։ Էական են համարվում պայմանագրի առարկայի մասին պայմանները, օրենքում կամ այլ իրավական ակտերում որպես էական նշված կամ պայմանագրի տվյալ տեսակի համար անհրաժեշտ պայմանները, ինչպես նաև այն բոլոր պայմանները, որոնց վերաբերյալ կողմերից մեկի հայտարարությամբ պետք է համաձայնություն ձեռք բերվի։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 806-րդ հոդվածի համաձայն` գործակալության պայմանագրով մի կողմը (գործակալը) պարտավորվում է վարձատրությամբ մյուս կողմի (պրինցիպալի) հանձնարարությամբ, իր անունից, սակայն պրինցիպալի հաշվին կամ պրինցիպալի անունից և նրա հաշվին կատարել իրավաբանական ու այլ գործողություններ:

Երրորդ անձի հետ իր անունից և պրինցիպալի հաշվին կնքված գործարքով իրավունքներ ու պարտականություններ ձեռք է բերում գործակալը, թեկուզև պրինցիպալը վկայակոչված լինի գործարքում և գործարքը կատարելու հետ կապված անմիջական հարաբերությունների մեջ մտած լինի երրորդ անձի հետ:

Երրորդ անձի հետ պրինցիպալի անունից և նրա հաշվին գործակալի կնքած գործարքով իրավունքներ ու պարտականություններ ձեռք է բերում անմիջականորեն պրինցիպալը:

2. Գործակալության պայմանագիրը կնքվում է գրավոր:

3. Այն դեպքերում, երբ գործակալության պայմանագրում նախատեսված են պրինցիպալի անունից գործարքներ կնքելու համար գործակալի ընդհանուր լիազորություններ, պրինցիպալն իրավունք չունի երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում վկայակոչել գործակալի մոտ պատշաճ լիազորությունների բացակայությունը, եթե չի ապացուցում, որ երրորդ անձը գիտեր կամ պետք է իմանար գործակալի լիազորությունների սահմանափակման մասին:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 854-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ բեռների, ուղևորների և ուղեբեռների փոխադրումն իրականացվում է փոխադրման պայմանագրի հիման վրա: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ փոխադրման պայմանագիրը կնքվում է գրավոր:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 855-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ բեռի փոխադրման պայմանագրով փոխադրողը պարտավորվում է առաքողի կողմից իրեն վստահված բեռը հասցնել նշանակված վայրը և այն հանձնել բեռն ստանալու համար լիազորված անձին (ստացողին), իսկ առաքողը պարտավորվում է վճարել բեռի փոխադրման համար սահմանված վարձը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ անդրադարձել է պայմանագրի մեկնաբանման հարցին և արձանագրել է, որ վերոնշյալ հոդվածն ամրագրում է պայմանագրի մեկնաբանության երեք կանոն` պայմանագրի մեկնաբանումը` ելնելով դրա բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, պայմանագրի մեկնաբանումը` համադրելով այն պայմանագրի մյուս պայմանների և պայմանագրի ամբողջական իմաստի հետ, և պայմանագրի մեկնաբանումը կողմերի իրական ընդհանուր կամքը պարզելու միջոցով: Ընդ որում, այդ կանոնները կիրառվում են հաջորդաբար (տե´ս, «Կարատ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Էգնա Շին» ՍՊԸ-ի թիվ ՇԴ1/0303/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը): Ինչ վերաբերում է գործակալության պայմանագրին, ապա այն ծառայությունների մատուցման պայմանագրի տեսակ է, որի շրջանակներում կատարվում են իրավաբանական և այլ գործողություններ: Հետևաբար, գործակալության պայմանագրի շրջանակներում մատուցվող ծառայությունները իրավաբանական ծառայություններ են, որով կարգավորվում են կողմերի միջև կնքված պայմանագրի առարկան կազմող գործողությունների բնույթը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` անձը, ում իրավունքը խախտվել է, կարող է պահանջել իրեն պատճառված վնաuների լրիվ հատուցում, եթե վնաuների հատուցման ավելի պակաu չափ նախատեuված չէ oրենքով կամ պայմանագրով։

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` վնաuներ են` իրավունքը խախտված անձի ծախuերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարի խախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուuտը կամ վնաuվածքը (իրական վնաu), ինչպեu նաև չuտացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կuտանար քաղաքացիական շրջանառության uովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված oգուտ), ինչպես նաև ոչ նյութական վնասը։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է` քաղաքացու անձին կամ գույքին, ինչպես նաև իրավաբանական անձի գույքին պատճառված վնասը լրիվ ծավալով ենթակա է հատուցման այն պատճառած անձի կողմից։ Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ վնաս պատճառած անձն ազատվում է այն հատուցելուց, եթե ապացուցում է, որ վնասն իր մեղքով չի պատճառվել։

Վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ վնասի հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի և պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայությունը (տես՝ Նատալյա Հակոբյանն ընդդեմ Վարդան Հայրապետյանի՝ վնասի հատուցման պահանջի մասին, թիվ ՀՔԴ3/0016/02/08 գործով 13.02.2009 թվականի որոշումը):

Ընդ որում, օրենսդրի կողմից ամրագրվել է վնաս պատճառած անձի մեղավորության կանխավարկածը, քանի որ ենթադրյալ վնաս պատճառած անձն է կրում իր մեղքի բացակայության ապացուցման պարտականությունը, որի ապացուցումն էլ վնաս պատճառած անձին ազատում է այն հատուցելուց:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներում առավել մանրամասն անդրադարձել է պատճառված վնասի համար պատասխանատվության պայմաններին․

Վնասը քաղաքացիական շրջանառության մասնակցի` օրենքով պահպանվող իրավունքների խախտման դեպքում վրա հասնող անբարենպաստ, բացասական հետևանքն է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածից հետևում է, որ վնասը կարող է արտահայտվել չնախատեսված լրացուցիչ ծախսեր կատարելով կամ այդպիսի ծախսերի կատարման անհրաժեշտությամբ, գույքի կորստով կամ վնասվածքով, եկամուտների չստացմամբ (բաց թողնված օգուտ): Հակաիրավական, ոչ օրինաչափ վարքագիծն այն գործողությունը կամ անգործությունն է, որը խախտում է օրենքի, այլ իրավական ակտերի պահանջները, ինչպես նաև անձի սուբյեկտիվ իրավունքը: Գործողությունն անձի նպատակաուղղված, կամային արարքն է, իսկ անգործությունն արտահայտվում է անհրաժեշտ և պարտադիր վարքագիծ դրսևորելուց ձեռնպահ մնալով: Ոչ օրինաչափ վարքագծի և վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը ենթադրում է, որ վնասը պետք է հանդիսանա ոչ օրինաչափ վարքագծի ուղղակի, անմիջական հետևանք: Այն դեպքում, երբ վնասն անհրաժեշտաբար թելադրված չէ ոչ օրինաչափ գործողությամբ (անգործությամբ), կամ գործողության (անգործության) և վնասի միջև կապն անուղղակի է, վնասի հատուցման համար անհրաժեշտ պատճառահետևանքային կապի պայմանն առկա չէ: Վնաս պատճառող անձի մեղքը նրա սուբյեկտիվ վերաբերմունքն է իր ոչ օրինաչափ գործողության (անգործության) և առաջացած հետևանքի` վնասի նկատմամբ, ինչը կարող է դրսևորվել թե՛ դիտավորության, և թե՛ անզգուշության ձևով: Ընդ որում, վնասի հատուցման հարաբերություններում գործում է վնաս պատճառած անձի մեղավորության կանխավարկածը, քանի դեռ վերջինս չի ապացուցել վնաս պատճառելու հարցում իր մեղքի բացակայությունը: Օրենքով նախատեսված դեպքերում պատճառված վնասի համար պատասխանատվությունը կարող է վրա հասնել նաև վնաս պատճառող անձի մեղքի բացակայության պարագայում: (տես՝ Նելլի Մկրտչյանի ընդդեմ «Երևան հյուրանոց» ԲԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/2600/02/10 գործով 04․10․2013 թվականի որոշումը)։

Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի կայացրած վճիռներով (օրինակ, Հարությունյանն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 36549/03 Գալստյանն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 26986/03, Մայզիթն ընդդեմ Ռուսաստանի թիվ 63378/00 գանգատներով վճիռները) տրվել են հատուցման ենթակա վնասի հատուցման պահանջին ներկայացվող որոշակի չափանիշներ։

Մասնավորապես, վնասի հատուցման պահանջը պետք է լինի իրական, անհրաժեշտ և ողջամիտ։

Իրական՝ նշանակում է, որ պահանջ ներկայացրած անձը պետք է փաստաթղթային ողջամիտ ապացույցներ ներկայացնի առ այն, որ վնասն իրականում գոյություն ունի, վնասի հատուցման պահանջը չի կարող հիմնված լինել ենթադրությունների, շահարկումների և ապագայում տեղի ունենալիք հնարավոր կամ անհնարին իրադարձությունների ու փաստերի վրա։

Անհրաժեշտ՝ նշանակում է, որ պահանջ ներկայացրած անձը պետք է ապացուցի, որ այդ հատուցումն իրոք անհրաժեշտ է իր խախտված իրավունքները վերականգնելու համար և, որ ամենակարևորն է, պետք է ցույց տա իր կրած վնասների ու իր իրավունքների խախտման միջև պատճառահետևանքային կապը։

Ողջամիտ՝ նշանակում է, որ վնասի հատուցման պահանջի չափը պետք է համարժեք լինի հենց այդ վնասներին, ինչը բնականաբար ևս հնարավոր է ապացուցել միայն հստակ փաստաթղթային եղանակով, բացառելով ենթադրությունները և շահարկամները։
Վերը նշվածը վերլուծելով, հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի և պարտապանի մևղքի միաժամանակյա առկայությունը։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ․

Դիմելով դատարան` Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը պահանջել է Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանին և Ընկերությանը պարտավորեցնել իրեն պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելուն՝ այն է իրեն տրամադրել թվով երեք տպագրական մեքենաները, համապատասխանաբար Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 2006, 2007 և 2008 թվականների արտադրության որակական այնպիսի հատկանիշներով, որոնք առկա էին մինչև դրանց վնասվելը (անթերի վիճակով), անհնարինության դեպքում. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից, համապարտության կարգով, հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամ որպես պատճառված վնասի համարժեք դրամական հատուցում, և Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամին վճարվելիք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված յուրաքանչյուր օրվա համար հաշվարկված 9․447 ՀՀ դրամ տոկոսներ բռնագանձումը հաշվարկելով դատարան հայց ներկայացնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը, ինչպես նաև 580.080 ՀՀ դրամ, որպես իր կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Դատարանը 06․08․2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է մասնակի պատճառաբանելով, որ․ «Առուվաճառքի պայմանագրի 3.1 կետի համաձայն՝ սույն պայմանագրի արժեքը կազմում է 190.000 ռուբլի 00 կոպեկ (հարյուր իննսուն հազար ռուբլի 00 կոպեկ), ԱԱՀ՝ 0%, որից 2006 թվականի արտադրության թիվ 721384 Heidelberg GTO 52-1՝ 55.166,00 ռուբլի, 2007 թվականի արտադրության թիվ 721814 Heidelberg GTO 52-1՝ 66.501,00 ռուբլի և 2008 թվականի արտադրության թիվ 721984 Heidelberg GTO 52-1՝ 68.333,00 ռուբլի տպագրական մեքենաներ: 05.03.2018 թվականի գործակալության պայմանագրի 1.2-րդ կետի համաձայն՝ բեռի փոխադրման կազմակերպումը գործակալն իրականացնում է պրինցիպալի կողմից ներկայացվող պատվեր-հայտի (այսուհետ՝ պատվեր-հայտ) հիման վրա, որտեղ սահմանվում են բեռի քաշը, բեռի անվանումը, բեռի տեսակը, բեռի տեղափոխման հեռավորությունը, բեռի ստացմանվայրը և այլ անհրաժեշտ տվյալներ: Գործակալության պայմանագրի 2.1.1-րդ կետի համաձայն՝ բեռի առաքումը կազմակերպել գրավոր Պատվեր-հայտերի պայմաններին համապատասխան: Պայամանգրի 4.1 կետի համաձայն՝ գործակալը պատասխանատվություն է կրում Բեռի, այն ուղեկցող իրերի և փաստաթղթերի կորստի, պակասորդի, վնասվածքի համար, որը տեղի է ունեցել այն առաքելու համար ընդունելուց հետո մինչև Բեռը Պրինցիպւսլին կամ Ստացողին հանձնելը, եթե չի ապացուցում, որ Բեռի կորուստը, պակասորդը, վնասվածքը տեղի են ունեցել անհաղթահսւրելի ուժիհետևանքով, որը Պրինցիպալի կամ Փոխադրողի կամային գործողություններով ողջամտորեն չէր կարող կանխատեսվել կամ կանխարգելվել, ինչպես նաև բեռի ցանկացած ուշացման պատճառով։ Պայամանգրի 4.3 կետի համաձայն՝ գործակալը չի ազատվում պատասխանատվությունից այն տրանսպորտային միջոցի թերության պատճառով, որն օգտագործում է փոխադրումներ իրականացնելու համար, կամ այն անձի սխալ գործողոնթյան կամ անփութության պատճառով, ումից վարձել է ավտոմնքենան, կամ վերջինիս աշխատակիցների պատճառով։ Գործակալության պայմանագրի 4.5-րդ կետի համաձայն՝ եթե գործակալը պարտավոր է փոխհատուցել այն վնասը, որն առաջացել է բեռի լրիվ կամ մասնակի կորստից, փոխհատուցման չափը հաշվարկվում է այն արժեքի հիման վրա, որը ընդունման վայրում եղել է առաքման համար բեռը ընդունելու ժամանակ: Բեռի արժեքը որոշվում է բորսային փոխարժեքի հիման վրա կամ դրա բացակայության դեպքում, ընթացիկ շուկայական գնի հիման վրա կամ բորսային արժեքի և ընթացիկ գնի բացակայության դեպքում, նմանատիպ և նույն որակի ապրանքի սովորական արժեքի հիման վրա: Փոխհատուցման չափի չի կարող գերազանցել՝ Ամբողջ բեռի վնասման դեպքում՝ ողջ բեռի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը,

Բեռի մասնակի վնասման դեպքում՝ բեռի համապատասխան մասի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը: Գործակալության պայմանագրի 4.6-րդ կետի համաձայն՝ գործակալի կամ նրա կողմից ներգրավված առաքումն իրականացնող երրորդ անձի գործողությունների հետևանքով բեռի վնասվելու դեպքում գործակալը վճարում է հատուցում պրինցիպալի բեռի արժեզրկմանը համապատասխան չափով: 25.05.2019 թվականին Ընկերության պատկանող 34 NU 271 հաշվառման համարանիշի բեռնափոխադրող տրանսպորտային միջոցը վթարի է ենթարկվել Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, որի հետևանքով Հայցվորին պատկանող տպագրական մեքենաները դուրս են թափվել բեռնատարից: Փաստորեն վերը բերված օրինադրույթների և պայամանգրի դրույթների համաձայն, բեռը օրենքի պահանջների և պայմանագրի համաձայն, պատշաճ չի տեխափոխվել նշանակետ: Ավելին, բեռնատարը ճանապարհին շրջվել է ձորը, հետևաբար բեռնատարում առկա բեռը ամբողջությամբ վնասվել է: Նշվածներից հետևում է, որ առկա է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության և պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայության միջև պատճառահետևանքային կապ»։

Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակի և Դատարանի 06․08․2020 թվականի վիճռը՝ պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու պահանջի մասով բեկանել և գործն ուղարկել է առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ այդ մասով նոր քննություն իրականացնելու համար, պատճառաբանելով, որ․ «(․․․) Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ կողմերի՝ հայցվորի ու պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետրոսյանի միջև կնքված պայմանագրերով հավաստվում է վերջիններիս միջև բեռնափոխադրման իրավահարաբերությունների ծագման փաստը, քանի որ կողմերի իրական կամքն ի սկզբանե ուղղված է եղել բեռնափոխադրման իրավահարաբերւթյունների առաջացմանը։ Մասնավորապես պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետրոսյանը պարտավորվել է ՀՀ-ում հայցվորին հանձնել առաքվող բեռը, այն է՝ թվով երեք տպագրական մեքենաները /Heidelberg GTO 52-1, թիվ 721384 օֆսեփահւբ տպագրիչ մեքենա, 2006 թողարկման տարեթիվ, Heidelberg GTO 52-1, 721814 օֆսեթային տպագրիչ մեքենա, 2007 թողարկման տարեթիվ, Heidelberg GTO 52-1, 721814 օֆսեթային տպագրիչ մեքենա, 2008 թողարկման տարեթիվ/, սակայն բեռնափոխադրման ընթացքում տեղի ունեցած պատահարի հետևանքով տպագրական մեքենաները վնասվել են, ինչի արդյունքում դրանք ՀՀ-ում հայցվորին են փոխանցվել վնասված վիճակով: Ընդ որում, ուշագրավ է, որ բենափոխադրումն իրականացվել է Ընկերության միջոցով:

(․․․) Տվյալ դեպքում, 13.05.2019 թվականի առուվաճառքի պայմանագրով, ապրանքի ընդունման-հանձնման ակտով հիմնավորվել է այն փաստը, որ այդ ապրանքի գինը փոխադրման պահին կազմել է 190.000 ՌԴ ռուբլի: Այն, որ ապրանքի գինը եղել է 190.000 ՌԴ ռուբլի, հիմնավորվում է նաև թիվ GMR 181125 բեռնագրով: Հետևաբար՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 866-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և Գործակալության պայմանագրի 4.5 կետի պահանջները համադրելով սույն գործի փաստերի հետ, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ որպես պատահարի հետևանքով հայցվորին պատճառված նյութական վնաս՝ պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետորոսյանից հօգուտ հայցվորի ենթակա է բռնագանձման փոխադրման պահին ապրանքի գնի չափով, այսինքն՝ 190.000 ՌԴ ռուբլուն համարժեք ՀՀ դրամ»:

Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ստորադաս դատարանների վերը նշված պատճառաբանությունների հիմնավորվածությանը արձանագրում է հետևյալը․

Սույն գործի փաստերից հետևում է, որ շինծու գործարքի անվավերության հետևանքներ կիրառելու պահանջ կողմերը չեն դրել։ Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը գործակալական պայմանագրի առնչությամբ բեռնափոխադրման իրավահարաբերության ծագման մասին իրավաչափ չի։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործակալական պայմանագիր կնքելիս պատվիրատուն կատարողի հետ մտնում է այնպիսի իրավահարաբերության մեջ, որն ուղղված է պատվիրատուի համար վարձատրությամբ մյուս կողմի (պրինցիպալի) հանձնարարությամբ, իր անունից, սակայն պրինցիպալի հաշվին կամ պրինցիպալի անունից և նրա հաշվին իրավաբանական ու այլ գործողություններ կատարելուն: Գործակալը չի դառնում այն պայմանագրի կողմ, որը կնքվել է գործակալական պայմանագրի հիման վրա։ Նման տրամաբանությումը խաթարում է հանձնարարության իրավահարաբերության տարատեսակ հանդիսացող գործակալության էությունը, այն վերափոխում է այլ իրավահարաբերության, ինչը չի բխում օրենսդրական կարգավորումից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի համաձայն՝ ապացույց է այն փաստական տվյալը, որի հետազոտման և գնահատման հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիմքում դրված, ինչպես նաև գործի կամ հարցի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ փաստերի առկայությունը կամ բացակայությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերոնշյալ որոշմամբ եզրակացրել է, որ օրենսդիրն ըստ էության կանխորոշել է ապացույցներ ներկայացնելու, դրանք հետազոտելու և գնահատելու նպատակը, այն է՝ գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելը: Հետևաբար քաղաքացիական գործերով դատարանները պետք է առանձնակի ուշադրություն դարձնեն ապացուցման առարկայի ճիշտ որոշմանը: Մասնավորապես՝ դատարանները նախևառաջ պետք է որոշեն այն իրավաբանական փաստերի շրջանակը, որոնք էական նշանակություն ունեն գործի լուծման համար և ենթակա են պարզման գործի քննության ընթացքում: Իրավաբանական նշանակություն ունեցող հենց այդ փաստերի համակցությունն էլ կկազմի ապացուցման առարկան: Ապացուցման առարկան որոշելուց հետո միայն դատարանները, գնահատելով գործով ձեռք բերված ապացույցները, որոշում են ապացուցման առարկան կազմող իրավական փաստերի հաստատվելը կամ ժխտվելը և դրանից հետո միայն որոշում հայցը բավարարելու կամ մերժելու հարցը (տե'ս ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ Արթուր Մարդանյանի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՏԴ/0041/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Ընդ որում, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադառնալով քաղաքացիական գործերով ապացուցման առարկային, նշել է, որ յուրաքանչյուր գործով ապացուցման առարկան ձևավորվում է ոչ միայն հայցի կամ դրա դեմ բերվող առարկությունների հիմքում ընկած փաստերից, այլև՝ վիճելի իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավանորմում մատնանշված փաստերից (տե՛ս Սեյրան Քոչարյանն ընդդեմ Օնիկ Մալաքյանի, Շուշիկ Ալեքսանյանի թիվ ԵԱՔԴ/0232/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2013 թվականի որոշումը):

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ կողմերի միջև 05.03.2018 թվականին կնքվել է գործակալության պայմանագիր, որի 1.2-րդ կետի համաձայն՝ բեռի փոխադրման կազմակերպումը գործակալն իրականացնում է պրինցիպալի կողմից ներկայացվող պատվեր-հայտի (այսուհետ՝ պատվեր-հայտ) հիման վրա, որտեղ սահմանվում են բեռի քաշը, բեռի անվանումը, բեռի տեսակը, բեռի տեղափոխման հեռավորությունը, բեռի ստացման վայրը և այլ անհրաժեշտ տվյալներ: Գործակալության պայմանագրի 2.1.1-րդ կետի համաձայն՝ բեռի առաքումը կազմակերպել գրավոր Պատվեր-հայտերի պայմաններին համապատասխան: Գործակալության պայմանագրի 4.5-րդ կետի համաձայն՝ եթե գործակալը պարտավոր է փոխհատուցել այն վնասը, որն առաջացել է բեռի լրիվ կամ մասնակի կորստից, փոխհատուցման չափը հաշվարկվում է այն արժեքի հիման վրա, որը ընդունման վայրում եղել է առաքման համար բեռը ընդունելու ժամանակ: Բեռի արժեքը որոշվում է բորսային փոխարժեքի հիման վրա կամ դրա բացակայության դեպքում, ընթացիկ շուկայական գնի հիման վրա կամ բորսային արժեքի և ընթացիկ գնի բացակայության դեպքում, նմանատիպ և նույն որակի ապրանքի սովորական արժեքի հիման վրա: Գործակալության պայմանագրի 4.6-րդ կետի համաձայն՝ գործակալի կամ նրա կողմից ներգրավված առաքումն իրականացնող երրորդ անձի գործողությունների հետևանքով բեռի վնասվելու դեպքում գործակալը վճարում է հատուցում պրինցիպալի բեռի արժեզրկմանը համապատասխան չափով

Ընկերությանը պատկանող 34 NU 271 հաշվառման համարանիշի բեռնափոխադրող տրանսպորտային միջոցը 25.05.2019 թվականին վթարի է ենթարկվել Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, որի հետևանքով հայցվորին պատկանող տպագրական մեքենաները դուրս են թափվել բեռնատարից և վնասվել։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կողմերի միջև կնքվել է ոչ թե բեռնափոխադրման պայմանագիր, կամ ինչպես Վերաքննիչ դատարանն է արձանագրել՝ իրական կամքն ի սկզբանե ուղղված է եղել բեռնափոխադրման իրավահարաբերություններին, այլ կողմերը կնքել են գործակալության պայմանագիր և հենց գործակալական իրավահարաբերություններն են ի նկատի ունեցել: Նշվածը հիմանվորվում է հենց գործակալության պայմանագրի բառերի և արտահայտությունների տառացի մեկնաբանությամբ: Մասնավորապես պայմանագրի առարկայով՝ 1.1 կետով հստակ սահմանված է՝ Գործակալը պարտավորվում է վարձատրությամբ իր անունից և մյուս կողմից Պրինցիպալի հաշվին կազմակերպել բեռի փոխադրման հետ կապված ծառայություններ, իսկ Պրինցիպալը պարտավորվում է վճարել մատուցված տրանսպորտային առաքման ծառայության դիմաց, այսինքն՝ պատասխանողը պարտավորվել է կազմակերպել ոչ թե բեռի փոխադրման ծառայություններ, այլ բեռի փոխադրման հետ կապված գործակալական ծառայություններ: Ընդ որում պայմանագրի 2.3.1 կետով կողմերը սահմանել են գործակալական իրավահարաբերություններին հատուկ՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 806-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սամանված պրինցիպալի անունից գործարքներ կնքելու համար գործակալի ընդհանուր լիազորություններ, այն է՝ պայմանագրի 2.3.1 համաձայն՝ Պրինցիպալը պարտավորվում է փոխանցել Գործակալին բեռի առաքման հետ կապված աշխատանքներ կատարելու և ծառայությոններ մատուցելու, ինչպես նաև տրանսպորտային առաքման գործառույթներ իրակնացնելու իրավունքի լիազորություններ: Ավելին պայմանագրի 4.3 կետի համաձայն՝ Գործակալը չի ազատվում պատասխանատվությունից այն տրանսպորտային միջոցի թերության պատճառով, որն օգտագործում է փոխադրումներ իրականացնելու համար, կամ այն անձի սխալ գործողության կամ անփութության պատճառով, ումից վարձել է ավտոմեքենան, կամ վերջինիս աշխատակիցների պատճառով։ Պայմանագրի սույն կետի տառացի մեկնաբանությունից ակնհայտ է, որ Գործակալը կարող է նաև իր կողմից օգտագործվող մեքենայով իրականացնել նաև բեռնափոխադրումը, հետևաբար որպես Գործակալ կարող է իրականացնել բեռնափոխադրում, սակայն պատասխանողը՝ որպես բեռնափոխադրող հանդես գալիս ևս չի ազատվում որպես Գործակալ իր պատասխանատվությունից:

Այլ կերպ ասած, կողմերի միջև կնքված գործակալության պայմանագրի առկայությունը, այդ պայմանագրի անորոշ ժամկետով կնքված լինելու հանգամանքը, դրանով պատասխանողին պրինցիպալի անունից գործարքներ կնքելու համար գործակալի ընդհանուր լիազորությունների վերապահման պայմաններում, ակնհայտ է, որ սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը պետք է կիրառեր ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխի՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը:

Վճռաբեկ դատարանը միաժամանակ արձանագրում է, որ կողմերի միջև կնքված գործակալության պայմանագրում նշված «շուկայական գին» արտահայտությունը չի կարող մեկնաբանվել որպես առուվաճառքի պայմանագրում նշված գին՝ հնարավորություն ընձեռելով կորսված ապրանքի սեփականատիրոջը կրկին ձեռք բերել նույն ապրանքը:

«ՀԵՅԴԵԼԲԵՐԳ-ԵՐԵՎԱՆ» ՍՊԸ-ն կողմից 05.06.2019 թվականին տրված եզրակացության համաձայն՝ «Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721384 գործարանային համարանիշով 2006 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգման ենթակա չէ, Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721984 գործարանային համարանիշով 2008 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգման ենթակա է վերապահումներով, Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721814 գործարանային համարանիշով 2007 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգման ենթակա է վերապահումներով։ Ցանկում նշված մեքենաները նախկինում օգտագործված են եղել, տեխնիկական վիճակի վերաբերյալ կարելի է եզրակացնել միայն նրանց բարձելու օրվա նկարներով, ըստ որի մեքենաները անթերի արտաքին տեսք ունեն։ Իրենց ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ նման մեքենաների ՀՀ ներքին շուկայում գինը տատանվում է 10.800.000 մինչև 11.500.000 ՀՀ դրամ (ներառյալ ԱԱՀ) կախված մեքենաների կարգավիճակից և տպված թերթերի տպաքանակից (հատոր 2-րդ գ․թ 123)։ Ի լրումն 05.06.2019 թվականի եզրակացությանը «ՀԵՅԴԵԼԲԵՐԳ-ԵՐԵՎԱՆ» ՍՊԸ-ն կողմից 03.07.2019 թվականի տրված եզրակացության համաձայն՝ «Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721984 գործարանային համարանիշով 2008 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան և Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721814 գործարանային համարանիշով 2007 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգնելու համար վնասված դետալների արժեքը ընդհանուր կազմում է 25.975,78 եվրոյին համարժեք (Կենտրոնական Բանկի սահմանած փոխարժեք 1 եվրոն= 537,27 ՀՀ դրամ) 13.956.000 ՀՀ դրամ։ Վերանորոգման աշխատանքի արժեքը կազմում է 3.348.000 ՀՀ դրամ։ ԸՆԴՀԱՆՈԻՐ 17.304.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ գ․թ 121-122)։

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ՝ պայմանագրում շուկայական արժեքով բեռի արժեքի որոշման կանոն սահմանելը ենթադրում է, որ պայմանագիրը կնքելիս կողմերը կարևորել են գույքի շուկայական արժեքը՝ անկախ առուվաճառքի պայմանագրում սահմանված գնից։ Այլ կերպ ասած՝ այս դեպքում գույքի փաստացի ձեռքբերման գինը չի կարևորվում, գործակալը պատասխանատվություն է ստանձնել գույքի վնասման դեպքում հատուցել գույքի շուկայական արժեքը։ Հետևաբար անհիմն է Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումն առ այն, որ առուվաճառքի պայմանագրում նշված գինը շուկայական գինն է։ Եթե գործում առկա է ապացույց, որով սահմանվում է, թե որն է տվյալ ապրանքի շուկայական գինը, և այդ ապացույցի հավաստիությունը չի վիճարկել, ապա վեճը լուծելիս պետք է հիմք ընդունել հենց այդ ապացույցը։

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հայցվորին հատուցման ենթակա գումարը ենթակա էր որոշման բեռի շուկայական արժեքով, ինչպես նախատեսված է գործակալական պայմանագրում։

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ Դատարանը թույլ է տվել նաև վճռի բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ ընդհանրապես չի անդրադարձել պատասխանող Սամվել Պետրոսյանին հայցվորին պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու հարցին և այս մասով քննություն չի իրականացրել ու չի պարզել պատճառված վնասը բնեղենով հատուցել հնարավոր լինել-չլինելու հանգամանքը: Մինչդեռ «վնասը բնեղենով հատուցելու հնարավոր լինել-չլինելու» հանգամանքի վերաբերյալ վերաքննիչ բողոքը հիմք չի պարունակել:

Վճռաբեկ դատտարանն արրձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը քննարկման առարկա է դարձրել մի հարց, որը վերաքննիչ բողոքի հիմքերում առկա չէ, մինչդեռ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

Վերոգրյալ պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը մասնակիորեն բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Իրավահարբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է դրամական պահանջի գործերով՝ վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի 3 տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի 3 տոկոսի չափով, իսկ ոչ դրամական բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի տասնապատիկի չափով:

Իրավահարբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է դրամական պահանջի գործերով՝ հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից, իսկ ոչ դրամական բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի քսանապատիկի չափով:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը՝ բեկանման Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը՝

- Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի ենթակա է բռնագանձման 1․010․806 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

- Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի ենթակա է բռնագանձման 1․020.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Անդրադառնալով հայցվորի՝ փաստաբանի խելամիտ վարձատրությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր բազմաթիվ նախադեպային որոշումներով արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ «որպես դատական ծախս, թե՛ հայցվորը և թե՛ պատասխանողը դատական քննության ընթացքում կարող են ներկայացնել փաստաբանի մատուցած ծառայությունների համար կատարված կամ կատարվելիք վճարումը հավաստող ապացույց»:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵԿԴ/1587/02/10 քաղաքացիական գործով 29.06.2012 թվականի որոշմամբ արտահայտել է նաև այն իրավական դիրքորոշումը, որ «փաստաբանի վարձատրության խելամտության հարցը որոշելիս անհրաժեշտ է ամբողջության մեջ հաշվի առնել գործով փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը (ապացույցներ հավաքելու և ներկայացնելու անհրաժեշտությունն ու այդ գործողությունները փաստացի կատարելու հանգամանքը, գործի քննությանը մասնակցության աստիճանը), գործի բարդությունը (վիճելի իրավահարաբերության բնույթը, գործի քննության տևողությունը), նմանատիպ գործերով պրակտիկայում ընդունված փաստաբանական ծառայության մատուցման դիմաց վճարվող գումարի չափը, ինչպես նաև դատական ակտով բռնագանձվող գումարի և պահանջվող փաստաբանական վճարի չափի հարաբերակցությունը»:

Տվյալ դեպքում Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը՝ 10․06․2019 թվականի լիազորագրով լիազորել է Կարո Ասատրյանին որպես ներկայացուցիչ և (կամ) փաստաբան հանդես գալ բոլոր ատյանների դատարաններում։ Միաժամանկ Կարո Ասատրյանի և Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի միջև 10․06․2019 թվականին կնքվել է փաստաբանական ծառայություն մատուցելու վերաբերյալ թիվ 003 պայմանագիրը, ըստ որի՝ կողմերի համաձայնությամբ Պայմանագրի շրջանակներում Կատարողը Պատվիրատուին մատուցում է սույն պայմանագրի 1․2 և 1․3 կետերում նշված ծառայությունները: Պայմանագրի գինը կազմել է՝ 1․500․000 ՀՀ դրամ:

Վճռաբեկ դատարանը հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ սույն գործով Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի անունից վերաքննիչ բողոքի պատասխան, ինչպես նաև վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի ներկայացուցիչ Կարո Ասատրյանը, իսկ սույն որոշմամբ վերջինիս ներկայացրած վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, ապա սույն գործով վերաքննիչ բողոքի պատասխանի, ինչպես նաև վճռաբեկ բողոքը ներկայացնելու մասերով փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի բռնագանձման պահանջը ենթակա է մասնակի բավարարման, այն է՝ 350.000 ՀՀ դրամ գումարի չափով:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 403-րդ, 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 27․01․2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06․08․2020 թվականի վճռին։

2. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի բռնագանձել 1․010․806 ՀՀ դրամ՝ որպես վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի բռնագանձել 1․020․000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի բռնագանձել 350.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության հատուցման ենթակա գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Մ. ԴՐՄԵՅԱՆ
Զեկուցող	Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
	Գ. Հակոբյան
	Ս․ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից ԵԴ/21831/02/19 քաղաքացիական գործով 03․02․2023 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

03․02․2023 թվական

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2023 թվականի փետրվարի 03-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 27.01.2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանի ընդդեմ «ԷԼԱՍԿՈ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) և Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանի` պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելուն պարտավորեցնելու, անհնարինության դեպքում` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 27․01․2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06․08․2020 թվականի վճռին:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան՝ Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը պահանջել է Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանին և Ընկերությանը պարտավորեցնել իրեն պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելուն՝ այն է իրեն տրամադրել թվով երեք տպագրական մեքենաները, համապատասխանաբար Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 2006, 2007 և 2008 թվականների արտադրության որակական այնպիսի հատկանիշներով, որոնք առկա էին մինչև դրանց վնասվելը (անթերի վիճակով), անհնարինության դեպքում. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից համապարտության կարգով հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պատճառված վնասի համարժեք դրամական հատուցում, և Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամին վճարվելիք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված յուրաքանչյուր օրվա համար հաշվարկված 9․447 ՀՀ դրամ տոկոսներ՝ բռնագանձումը հաշվարկելով դատարան հայց ներկայացնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը, ինչպես նաև 580.080 ՀՀ դրամ՝ որպես իր կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ռ․ Ներսիսյան) (այսուհետ` Դատարան) 06․08․2020 թվականի վճռով վճռվել է․ «Հայցը բավարարել մասնակի: Պատասխանող Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանին պարտավորեցնել հայցվոր Ա/Ձ Ավետիս Սարգսի Ավետիսյանին պատճառված վնասը բնեղենով հատուցել՝ այն է Ա/Ձ Ավետիս Սարգսի Ավետիսյանին տրամադրել թվով երեք տպագրական մեքենաները, համապատասխանաբար Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 2006, 2007 և 2008 թվականի արտադրության որակական այնպիսի հատկանիշներով, որոնք առկա էին մինչև դրանց վնասվելը (անթերի վիճակով), անհնարինության դեպքում. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից հօգուտ Ա/Ձ Ավետիս Սարգսի Ավետիսյանի բռնագանձել 29.593.527 /քսանինը միլիոն հինգ հարյուր ինսուներեք հազար հինգ հարյուր քսանյոթ/ ՀՀ դրամ, որից 28.804.000 (քսանութ միլիոն ութ հարյուր չորս հազար) ՀՀ դրամ՝ որպես պատճառված վնասի հատուցման գումար, 9447 (ինն հազար չորս հրյուր քառասունյոթ) ՀՀ դրամ՝ որպես 28.804.000 (քսանութ միլիոն ութ հարյուր չորս հազար)ՀՀ դրամ գումարին վճարվելիք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված յուրաքանչյուր օրվա համար հաշվարկված տոկոսները դատարան դիմելու օրվա դրությամբ, 580.080 (հինգ հարյուր ութսուն հազար ութսուն) ՀՀ դրամ՝ որպես հայցվորի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար, 200.000 /երկու հարյուր հազար/ ՀՀ դրամ՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար, ինչպես նաև 28.804.000 (քսանութ միլիոն ութ հարյուր չորս հազար)ՀՀ դրամ գումարին նկատմամբ՝ սկսած 16.07.2019թ. մինչև պարտավորության կատարման օրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված հաշվեգրվող տոկոսները: Մնացած մասով հայցը մերժել»:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 27․01․2021 թվականի որոշմամբ որոշվել է․ «Պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետրոսյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարել մասնակիորեն. ՀՀ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրաավասության դատարանի 06.08.2020 թվականի թիվ ԵԴ/21831/02/19 վճիռը մասնակիորեն՝ պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու պահանջի մասով բեկանել և գործն ուղարկել առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ այդ մասով վերը նշված ծավալով նոր քննություն իրականացնելու համար»:

Սույն գործով դատավոր Ն․ Կարապետյանը հայտնել է հատուկ կարծիք։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը (ներկայացուցիչ Կարո Ասատրյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանը (ներկայացուցիչ Մամիկոն Մանուկյան)»։

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմք, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ և 61-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ և 13-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ, 11-րդ, 13-րդ, 30-րդ, 31-րդ, 34-րդ, 42-րդ, 66-րդ հոդվածները, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 368-րդ հոդվածի 5-րդ կետը, 372-րդ հոդվածի 21-րդ կետի 1-ին ենթակետը, 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ կետերը, 380-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխով սահմանված՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-347-րդ հոդվածները, 10-րդ, 17-րդ, 289-րդ, 436-րդ, 437-րդ, 1058-րդ հոդվածները, 447-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 448-րդ հոդվածը, կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 866-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, Բեռների միջազգային ավտոտրանսպորտային փոխադրումների պայմանագրի մասին (GMR) կոնվենցիայի 3-րդ, 4-րդ հոդվածները, 9-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 37-րդ հոդվածը, որոնք չպետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ Դատարանի կողմից գործի քննության ընթացքում պատասխանողները զրկված չեն եղել փորձաքննություն պահանջելուց և կամ այլ հիմնավորող ապացույցներ ներկայացնելուց, որպիսիք այդպես էլ չեն ներկայացրել, հետևաբար պատասխանողի այն պնդումը, որ հատուցման գումարի չափը անարժանահավատ է, անհիմն է: Դատարանի կողմից ապացույցի գնահատման ժամանակ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 3-րդ մասի տրամաբանությունից ելնելով, ապացույցն անարժանահավատ համարելու համար առնվազն պետք է գործում լիներ նաև մեկ այլ ապացույց, քանի որ դրա հետազոտման, գնահատման կամ այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքով կարող էր հաստատվել, որ դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը:

Վերաքննիչ դատարանը խախտելով նշված դրույթը, անդարադարձել է վերը նշված ապացույցին, որի իսկությունը երբևէ չի վիճարկվել, իսկ պատասխանողը զրկված չլինելով առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ այլ ապացույց ներկայացնելու կամ սույն օրենսգրքի 64-րդ հոդվածով սահմանված կարգով պահանջելու, փորձաքննություն նշանակելու միջնորդությամբ հանդես գալու հնարավորություններից, իր պնդումները հիմնավորող որևէ ապացույց չի ներկայացրել:

Սույն գործով ակնհայտ է, որ կողմերի միջև ոչ թե կնքվել է, կամ ինչպես Վերաքննիչ դատարանն է արձանագրում՝ իրական կամքն ի սկզբանե ուղղված է եղել բեռնափոխադրման իրավահարաբերություններին, այլ կողմերը կնքել են Գործակալության պայմանագիր և հենց գործակալական իրավահարաբերություններն են ի նկատի ունեցել: Ասվածը հիմնավորելու համար ընդամենն անհրաժեշտ է գործակալության պայմանագիրը մեկնաբանել բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությանը համապատասխան:

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը քննարկման առարկա է դարձրել մի հարց, որը վերաքննիչ բողոքի հիմքերում առկա չէ: Մասնավորապես Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ Դատարանը թույլ է տվել նաև վճռի բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ Դատարանն ընդհանրապես չի անդրադարձել պատասխանող Սամվել Պետրոսյանին հայցվորին պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու հարցին և այս մասով քննություն չի իրականացրել ու չի պարզել պատճառված վնասը բնեղենով հատուցման հնարավոր լինել-չլինելու հանգամանքը: Վերաքննիչ դատարանը անտեսել է այն հանգամանքը, որ Դատարանը գործը դատաքննության նախապատրաստելիս, հրավիրված նախնական դատական նիստերի ընթացքում քննարկելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 167-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-9 կետերով նախատեսված հարցերը, գտել է, որ պետք է սահմանել ապացուցման ենթակա փաստերը և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածով սահմանված կանոներին համապատասխան 13.11.2019 թվականին Դատարանը կայացրել է «Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին» որոշում։

Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նաև որոշման բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ որոշման պատճառաբանական մասում անդրադառնալով «շուկայական գին» և «արժեք» եզրույթների մեկնաբանությանը, որպես շուկայական գին հաստատել է փաստացի գինը։

Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով անտեսել է նաև այն հանգամանքը, որ Դատարանը վնասը բնեղենով հատուցելու անհնարինության դեպքում գումարային պահանջը բավարարել է 28.804.000 ՀՀ դրամի չափով։ Դատարանի կողմից կայացված դատական ակտով հայցվորը զրկված չի բնեղենով վնասը հատուցելուց, և եթե 190.000 ռուբլիով կարող է ձեռք բերել համապատասխան տպագրական մեքենաներ, կարող է այն իրականացնել:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 27․01․2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 06․08․2020 թվականի վճռին»:

2.1․ Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկներ նշել է հետևյալը.

«Հայցվորի կողմից չի ստորագրվել «Բեռի փոխադրման» պայմանագիրը, այնուամենայնիվ գործում առկա այլ ապացույցներով հիմնավորվում է, որ վերջինս տվել է իր համաձայնությունը հիշյալ պայմանագրի կնքման, ինչպես նաև պայմանագրի պայմանների ուժի մեջ մտնելու վերաբերյալ: Ինչ վերաբերում է հայցվորի կողմից բեռնման հայտ ներկայացված չլինելուն, ինչպես նաև այն փոխադրողի կողմից հաստատված չլինելուն, ապա դա դեռևս հիմք չէ բեռնափոխադրման հարաբերությունների բացակայության փաստը հաստատելու համար, այնքանով, որքանով օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 855-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով բեռնափոխադրման իրավահարաբերությունների ծագման կամ բեռնափոխադրման պայմանագրի կնքման հիմքում դրել է փոխադրողին բեռնագրի հանձնման պահը:

Միաժամանակ փորձաքննությունն իրականացվում է փորձագիտական կազմակերպության կողմից, հետևաբար, եթե եզրակացությունը և/կամ գրավոր այլ փատաթուղթերը, որոնք չեն տրվել փորձագիտական կազմակերպության կողմից, ինչպես նաև եթե գրավոր փաստաթղթում ներառված չեն փորձագետին և փորձաքննությանը ներկայացվող իմպերատիվ պահանջները, ապա դրանում պարունակվող տեղեկությունները չեն կարող համարվել փորձագիտական եզրակացություն, ինչպես նաև որպես առանձին գրավոր փաստաթուղթ գործում առկա այլ ապացույցների համակցության մեջ գնահատելիս չեն կարող համարվել արժանահավատ ապացույց՝ հիմքում ունենալով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի այն դիրքորոշումը, որ վնասների չափի, հակաիրավական վարքագծի և դրանց պատճառահետևանքային կապի հաստատման համար անհրաժեշտ է փորձագիտական եզրակացություն: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, դատավարությունում որպես ապացույց դիտարկում է մասնագետի բացատրությունը, հետևապես, եթե մասնագետը դատավարության ընթացքում չի հարցաքննվել վկայի հարցաքննման կարգին ներկայացվող պահանջների համապատասխան, ապա այն չի կարող համարվել մասնագետի բացատրություն, ինչպես նաև մասնագետի սուբյեկտիվ կարծիքը չի կարող համարվել վնասի չափի որոշման շրջանակներում պատշաճ ապացույց․ եթե նույնիսկ առկա է գույքին պատճառված վնաս, ապա դրա չափի որոշման համար ելակետային է գույքի հայտարարված արժեքը, այնքանով, որ վնասի առկայության դեպքում դրա չափը որոշվում է վնասված գույքի հայտարարված արժեքից, այլ խոսքով՝ վնասված գույքի արժեքի արժեզրկված արժեքի չափով: Այդուհանդերձ վնասի չափը որևէ կերպ չի կարող գերազանցել գույքի հայտարարված արժեքը:

Խնդրել է մերժել վճռաբեկ բողոքը»։

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Հայցվորի և Պատասխանող՝ ԱՁ Սամվել Պետրոսյանի միջև 05.03.2018 թվականին կնքվել է գործակալության պայմանագիր (հատոր 1-ին գ․թ․ 12-14)։

2) 13.05.2019 թվականին հայցվորի և «Բալտպրինտ Պլյուս» ՍՊԸ-ի միջև կնքվել է թիվ 01/05/2019 առքուվաճառքի պայմանագիրը: Պայմանագրի առարկան է 3 (երեք) Heidelberg GTO 52-1 օֆսեթային տպագրիչ մեքենաները (հատոր 2-րդ գ․թ․ 2-4)։

3) Առքուվաճառքի պայմանագրի 3.1 կետի համաձայն՝ սույն պայմանագրի տպագրական մեքենաների արժեքը կազմում է 190.000 ռուբլի 00 կոպեկ (հարյուր իննսուն հազար ռուբլի 00 կոպեկ), ԱԱՀ՝ 0%, որից 2006 թվականի արտադրության թիվ 721384 Heidelberg GTO 52-1՝ 55.166,00 ռուբլի, 2007 թվականի արտադրության թիվ 721814 Heidelberg GTO 52-1՝ 66.501,00 ռուբլի և 2008 թվականի արտադրության թիվ 721984 Heidelberg GTO 52-1՝ 68.333,00 ռուբլի (հատոր 2-րդ գ․թ․ 2-4)։

4) 05.03.2018 թվականի գործակալության պայմանագրի 1.2-րդ կետի համաձայն՝ բեռի փոխադրման կազմակերպումը գործակալն իրականացնում է պրինցիպալի կողմից ներկայացվող պատվեր-հայտի (այսուհետ՝ պատվեր-հայտ) հիման վրա, որտեղ սահմանվում են բեռի քաշը, բեռի անվանումը, բեռի տեսակը, բեռի տեղափոխման հեռավորությունը, բեռի ստացման վայրը և այլ անհրաժեշտ տվյալներ: Գործակալության պայմանագրի 2.1.1-րդ կետի համաձայն՝ բեռի առաքումը կազմակերպել գրավոր Պատվեր-հայտերի պայմաններին համապատասխան:

Գործակալության պայմանագրի 4.5-րդ կետի համաձայն՝ եթե գործակալը պարտավոր է փոխհատուցել այն վնասը, որն առաջացել է բեռի լրիվ կամ մասնակի կորստից, փոխհատուցման չափը հաշվարկվում է այն արժեքի հիման վրա, որն ընդունման վայրում եղել է առաքման համար բեռը ընդունելու ժամանակ: Բեռի արժեքը որոշվում է բորսային փոխարժեքի հիման վրա կամ դրա բացակայության դեպքում, ընթացիկ շուկայական գնի հիման վրա կամ բորսային արժեքի և ընթացիկ գնի բացակայության դեպքում, նմանատիպ և նույն որակի ապրանքի սովորական արժեքի հիման վրա: Փոխհատուցման չափը չի կարող գերազանցել՝

1. ամբողջ բեռի վնասման դեպքում՝ ողջ բեռի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը,

2. բեռի մասնակի վնասման դեպքում՝ բեռի համապատասխան մասի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը (հատոր 1-ին գ․թ․ 12-14)։

5) Գործակալության պայմանագրի 4.6-րդ կետի համաձայն՝ գործակալի կամ նրա կողմից ներգրավված առաքումն իրականացնող երրորդ անձի գործողությունների հետևանքով բեռի վնասվելու դեպքում գործակալը վճարում է հատուցում պրինցիպալի բեռի արժեզրկմանը համապատասխան չափով (հատոր 1-ին գ․թ․ 12-14)։

6) 25.05.2019 թվականին Ընկերությանը պատկանող 34 NU 271 հաշվառման համարանիշի բեռնափոխադրող տրանսպորտային միջոցը վթարի է ենթարկվել Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, որի հետևանքով Հայցվորին պատկանող տպագրական մեքենաները դուրս են թափվել բեռնատարից (հատոր 1-ին գ․թ․ 15-16)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխի՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը, արդյունքում թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխով նախատեսված գործակալության իրավահարաբերությունից ծագող վնասի հատուցման իրավական խնդրին։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածը նախատեսում է քաղաքացիական իրավունքների և պարտականությունների ծագման հիմքերը, այն է` քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները ծագում են օրենքով ու այլ իրավական ակտերով նախատեսված հիմքերից, մասնավորապես` օրենքով նախատեսված պայմանագրերից և գործարքներից։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածի համաձայն` գործարքները քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց այն գործողություններն են, որոնք ուղղված են քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դրանց դադարելուն։

Նույն օրենսգրքի 436-րդ հոդվածի համաձայն` պայմանագիր է համարվում երկու կամ մի քանի անձանց համաձայնությունը, որն ուղղված է քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն, պայմանագրերի նկատմամբ կիրառվում են սույն օրենսգրքի 18-րդ գլխում նախատեսված երկկողմ և բազմակողմ գործարքների մասին կանոնները, և պայմանագրից ծագող պարտականությունների մասին ընդհանուր դրույթները, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն գլխի և պայմանագրերի առանձին տեսակների մասին սույն օրենսգրքի կանոններով։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի համաձայն` պայմանագիրը համարվում է կնքված, եթե կողմերի միջև պահանջվող ձևով համաձայնություն է ձեռք բերվել պայմանագրի բոլոր էական պայմանների վերաբերյալ։ Էական են համարվում պայմանագրի առարկայի մասին պայմանները, օրենքում կամ այլ իրավական ակտերում որպես էական նշված կամ պայմանագրի տվյալ տեսակի համար անհրաժեշտ պայմանները, ինչպես նաև այն բոլոր պայմանները, որոնց վերաբերյալ կողմերից մեկի հայտարարությամբ պետք է համաձայնություն ձեռք բերվի։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 806-րդ հոդվածի համաձայն` գործակալության պայմանագրով մի կողմը (գործակալը) պարտավորվում է վարձատրությամբ մյուս կողմի (պրինցիպալի) հանձնարարությամբ, իր անունից, սակայն պրինցիպալի հաշվին կամ պրինցիպալի անունից և նրա հաշվին կատարել իրավաբանական ու այլ գործողություններ:

Երրորդ անձի հետ իր անունից և պրինցիպալի հաշվին կնքված գործարքով իրավունքներ ու պարտականություններ ձեռք է բերում գործակալը, թեկուզև պրինցիպալը վկայակոչված լինի գործարքում և գործարքը կատարելու հետ կապված անմիջական հարաբերությունների մեջ մտած լինի երրորդ անձի հետ:

Երրորդ անձի հետ պրինցիպալի անունից և նրա հաշվին գործակալի կնքած գործարքով իրավունքներ ու պարտականություններ ձեռք է բերում անմիջականորեն պրինցիպալը:

2. Գործակալության պայմանագիրը կնքվում է գրավոր:

3. Այն դեպքերում, երբ գործակալության պայմանագրում նախատեսված են պրինցիպալի անունից գործարքներ կնքելու համար գործակալի ընդհանուր լիազորություններ, պրինցիպալն իրավունք չունի երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում վկայակոչել գործակալի մոտ պատշաճ լիազորությունների բացակայությունը, եթե չի ապացուցում, որ երրորդ անձը գիտեր կամ պետք է իմանար գործակալի լիազորությունների սահմանափակման մասին:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 854-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ բեռների, ուղևորների և ուղեբեռների փոխադրումն իրականացվում է փոխադրման պայմանագրի հիման վրա: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ փոխադրման պայմանագիրը կնքվում է գրավոր:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 855-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ բեռի փոխադրման պայմանագրով փոխադրողը պարտավորվում է առաքողի կողմից իրեն վստահված բեռը հասցնել նշանակված վայրը և այն հանձնել բեռն ստանալու համար լիազորված անձին (ստացողին), իսկ առաքողը պարտավորվում է վճարել բեռի փոխադրման համար սահմանված վարձը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ անդրադարձել է պայմանագրի մեկնաբանման հարցին և արձանագրել է, որ վերոնշյալ հոդվածն ամրագրում է պայմանագրի մեկնաբանության երեք կանոն` պայմանագրի մեկնաբանումը` ելնելով դրա բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, պայմանագրի մեկնաբանումը` համադրելով այն պայմանագրի մյուս պայմանների և պայմանագրի ամբողջական իմաստի հետ, և պայմանագրի մեկնաբանումը կողմերի իրական ընդհանուր կամքը պարզելու միջոցով: Ընդ որում, այդ կանոնները կիրառվում են հաջորդաբար (տե´ս, «Կարատ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Էգնա Շին» ՍՊԸ-ի թիվ ՇԴ1/0303/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը): Ինչ վերաբերում է գործակալության պայմանագրին, ապա այն ծառայությունների մատուցման պայմանագրի տեսակ է, որի շրջանակներում կատարվում են իրավաբանական և այլ գործողություններ: Հետևաբար, գործակալության պայմանագրի շրջանակներում մատուցվող ծառայությունները իրավաբանական ծառայություններ են, որով կարգավորվում են կողմերի միջև կնքված պայմանագրի առարկան կազմող գործողությունների բնույթը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` անձը, ում իրավունքը խախտվել է, կարող է պահանջել իրեն պատճառված վնաuների լրիվ հատուցում, եթե վնաuների հատուցման ավելի պակաu չափ նախատեuված չէ oրենքով կամ պայմանագրով։

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` վնաuներ են` իրավունքը խախտված անձի ծախuերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարի խախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուuտը կամ վնաuվածքը (իրական վնաu), ինչպեu նաև չuտացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կuտանար քաղաքացիական շրջանառության uովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված oգուտ), ինչպես նաև ոչ նյութական վնասը։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է` քաղաքացու անձին կամ գույքին, ինչպես նաև իրավաբանական անձի գույքին պատճառված վնասը լրիվ ծավալով ենթակա է հատուցման այն պատճառած անձի կողմից։ Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ վնաս պատճառած անձն ազատվում է այն հատուցելուց, եթե ապացուցում է, որ վնասն իր մեղքով չի պատճառվել։

Վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ վնասի հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի և պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայությունը (տես՝ Նատալյա Հակոբյանն ընդդեմ Վարդան Հայրապետյանի՝ վնասի հատուցման պահանջի մասին, թիվ ՀՔԴ3/0016/02/08 գործով 13.02.2009 թվականի որոշումը):

Ընդ որում, օրենսդրի կողմից ամրագրվել է վնաս պատճառած անձի մեղավորության կանխավարկածը, քանի որ ենթադրյալ վնաս պատճառած անձն է կրում իր մեղքի բացակայության ապացուցման պարտականությունը, որի ապացուցումն էլ վնաս պատճառած անձին ազատում է այն հատուցելուց:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներում առավել մանրամասն անդրադարձել է պատճառված վնասի համար պատասխանատվության պայմաններին․

Վնասը քաղաքացիական շրջանառության մասնակցի` օրենքով պահպանվող իրավունքների խախտման դեպքում վրա հասնող անբարենպաստ, բացասական հետևանքն է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածից հետևում է, որ վնասը կարող է արտահայտվել չնախատեսված լրացուցիչ ծախսեր կատարելով կամ այդպիսի ծախսերի կատարման անհրաժեշտությամբ, գույքի կորստով կամ վնասվածքով, եկամուտների չստացմամբ (բաց թողնված օգուտ): Հակաիրավական, ոչ օրինաչափ վարքագիծն այն գործողությունը կամ անգործությունն է, որը խախտում է օրենքի, այլ իրավական ակտերի պահանջները, ինչպես նաև անձի սուբյեկտիվ իրավունքը: Գործողությունն անձի նպատակաուղղված, կամային արարքն է, իսկ անգործությունն արտահայտվում է անհրաժեշտ և պարտադիր վարքագիծ դրսևորելուց ձեռնպահ մնալով: Ոչ օրինաչափ վարքագծի և վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը ենթադրում է, որ վնասը պետք է հանդիսանա ոչ օրինաչափ վարքագծի ուղղակի, անմիջական հետևանք: Այն դեպքում, երբ վնասն անհրաժեշտաբար թելադրված չէ ոչ օրինաչափ գործողությամբ (անգործությամբ), կամ գործողության (անգործության) և վնասի միջև կապն անուղղակի է, վնասի հատուցման համար անհրաժեշտ պատճառահետևանքային կապի պայմանն առկա չէ: Վնաս պատճառող անձի մեղքը նրա սուբյեկտիվ վերաբերմունքն է իր ոչ օրինաչափ գործողության (անգործության) և առաջացած հետևանքի` վնասի նկատմամբ, ինչը կարող է դրսևորվել թե՛ դիտավորության, և թե՛ անզգուշության ձևով: Ընդ որում, վնասի հատուցման հարաբերություններում գործում է վնաս պատճառած անձի մեղավորության կանխավարկածը, քանի դեռ վերջինս չի ապացուցել վնաս պատճառելու հարցում իր մեղքի բացակայությունը: Օրենքով նախատեսված դեպքերում պատճառված վնասի համար պատասխանատվությունը կարող է վրա հասնել նաև վնաս պատճառող անձի մեղքի բացակայության պարագայում: (տես՝ Նելլի Մկրտչյանի ընդդեմ «Երևան հյուրանոց» ԲԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/2600/02/10 գործով 04․10․2013 թվականի որոշումը)։

Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի կայացրած վճիռներով (օրինակ, Հարությունյանն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 36549/03 Գալստյանն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 26986/03, Մայզիթն ընդդեմ Ռուսաստանի թիվ 63378/00 գանգատներով վճիռները) տրվել են հատուցման ենթակա վնասի հատուցման պահանջին ներկայացվող որոշակի չափանիշներ։

Մասնավորապես, վնասի հատուցման պահանջը պետք է լինի իրական, անհրաժեշտ և ողջամիտ։

Իրական՝ նշանակում է, որ պահանջ ներկայացրած անձը պետք է փաստաթղթային ողջամիտ ապացույցներ ներկայացնի առ այն, որ վնասն իրականում գոյություն ունի, վնասի հատուցման պահանջը չի կարող հիմնված լինել ենթադրությունների, շահարկումների և ապագայում տեղի ունենալիք հնարավոր կամ անհնարին իրադարձությունների ու փաստերի վրա։

Անհրաժեշտ՝ նշանակում է, որ պահանջ ներկայացրած անձը պետք է ապացուցի, որ այդ հատուցումն իրոք անհրաժեշտ է իր խախտված իրավունքները վերականգնելու համար և, որ ամենակարևորն է, պետք է ցույց տա իր կրած վնասների ու իր իրավունքների խախտման միջև պատճառահետևանքային կապը։

Ողջամիտ՝ նշանակում է, որ վնասի հատուցման պահանջի չափը պետք է համարժեք լինի հենց այդ վնասներին, ինչը բնականաբար ևս հնարավոր է ապացուցել միայն հստակ փաստաթղթային եղանակով, բացառելով ենթադրությունները և շահարկամները։
Վերը նշվածը վերլուծելով, հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի և պարտապանի մևղքի միաժամանակյա առկայությունը։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ․

Դիմելով դատարան` Ա/Ձ Ավետիս Ավետիսյանը պահանջել է Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանին և Ընկերությանը պարտավորեցնել իրեն պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելուն՝ այն է իրեն տրամադրել թվով երեք տպագրական մեքենաները, համապատասխանաբար Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 2006, 2007 և 2008 թվականների արտադրության որակական այնպիսի հատկանիշներով, որոնք առկա էին մինչև դրանց վնասվելը (անթերի վիճակով), անհնարինության դեպքում. Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից, համապարտության կարգով, հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամ որպես պատճառված վնասի համարժեք դրամական հատուցում, և Ա/Ձ Սամվել Պետրոսյանից և Ընկերությունից հօգուտ իրեն բռնագանձել 28.804.000 ՀՀ դրամին վճարվելիք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված յուրաքանչյուր օրվա համար հաշվարկված 9․447 ՀՀ դրամ տոկոսներ բռնագանձումը հաշվարկելով դատարան հայց ներկայացնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը, ինչպես նաև 580.080 ՀՀ դրամ, որպես իր կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Դատարանը 06․08․2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է մասնակի պատճառաբանելով, որ․ «Առուվաճառքի պայմանագրի 3.1 կետի համաձայն՝ սույն պայմանագրի արժեքը կազմում է 190.000 ռուբլի 00 կոպեկ (հարյուր իննսուն հազար ռուբլի 00 կոպեկ), ԱԱՀ՝ 0%, որից 2006 թվականի արտադրության թիվ 721384 Heidelberg GTO 52-1՝ 55.166,00 ռուբլի, 2007 թվականի արտադրության թիվ 721814 Heidelberg GTO 52-1՝ 66.501,00 ռուբլի և 2008 թվականի արտադրության թիվ 721984 Heidelberg GTO 52-1՝ 68.333,00 ռուբլի տպագրական մեքենաներ: 05.03.2018 թվականի գործակալության պայմանագրի 1.2-րդ կետի համաձայն՝ բեռի փոխադրման կազմակերպումը գործակալն իրականացնում է պրինցիպալի կողմից ներկայացվող պատվեր-հայտի (այսուհետ՝ պատվեր-հայտ) հիման վրա, որտեղ սահմանվում են բեռի քաշը, բեռի անվանումը, բեռի տեսակը, բեռի տեղափոխման հեռավորությունը, բեռի ստացմանվայրը և այլ անհրաժեշտ տվյալներ: Գործակալության պայմանագրի 2.1.1-րդ կետի համաձայն՝ բեռի առաքումը կազմակերպել գրավոր Պատվեր-հայտերի պայմաններին համապատասխան: Պայամանգրի 4.1 կետի համաձայն՝ գործակալը պատասխանատվություն է կրում Բեռի, այն ուղեկցող իրերի և փաստաթղթերի կորստի, պակասորդի, վնասվածքի համար, որը տեղի է ունեցել այն առաքելու համար ընդունելուց հետո մինչև Բեռը Պրինցիպւսլին կամ Ստացողին հանձնելը, եթե չի ապացուցում, որ Բեռի կորուստը, պակասորդը, վնասվածքը տեղի են ունեցել անհաղթահսւրելի ուժիհետևանքով, որը Պրինցիպալի կամ Փոխադրողի կամային գործողություններով ողջամտորեն չէր կարող կանխատեսվել կամ կանխարգելվել, ինչպես նաև բեռի ցանկացած ուշացման պատճառով։ Պայամանգրի 4.3 կետի համաձայն՝ գործակալը չի ազատվում պատասխանատվությունից այն տրանսպորտային միջոցի թերության պատճառով, որն օգտագործում է փոխադրումներ իրականացնելու համար, կամ այն անձի սխալ գործողոնթյան կամ անփութության պատճառով, ումից վարձել է ավտոմնքենան, կամ վերջինիս աշխատակիցների պատճառով։ Գործակալության պայմանագրի 4.5-րդ կետի համաձայն՝ եթե գործակալը պարտավոր է փոխհատուցել այն վնասը, որն առաջացել է բեռի լրիվ կամ մասնակի կորստից, փոխհատուցման չափը հաշվարկվում է այն արժեքի հիման վրա, որը ընդունման վայրում եղել է առաքման համար բեռը ընդունելու ժամանակ: Բեռի արժեքը որոշվում է բորսային փոխարժեքի հիման վրա կամ դրա բացակայության դեպքում, ընթացիկ շուկայական գնի հիման վրա կամ բորսային արժեքի և ընթացիկ գնի բացակայության դեպքում, նմանատիպ և նույն որակի ապրանքի սովորական արժեքի հիման վրա: Փոխհատուցման չափի չի կարող գերազանցել՝ Ամբողջ բեռի վնասման դեպքում՝ ողջ բեռի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը,

Բեռի մասնակի վնասման դեպքում՝ բեռի համապատասխան մասի կորստի ժամանակ վճարման ենթակա գումարը: Գործակալության պայմանագրի 4.6-րդ կետի համաձայն՝ գործակալի կամ նրա կողմից ներգրավված առաքումն իրականացնող երրորդ անձի գործողությունների հետևանքով բեռի վնասվելու դեպքում գործակալը վճարում է հատուցում պրինցիպալի բեռի արժեզրկմանը համապատասխան չափով: 25.05.2019 թվականին Ընկերության պատկանող 34 NU 271 հաշվառման համարանիշի բեռնափոխադրող տրանսպորտային միջոցը վթարի է ենթարկվել Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, որի հետևանքով Հայցվորին պատկանող տպագրական մեքենաները դուրս են թափվել բեռնատարից: Փաստորեն վերը բերված օրինադրույթների և պայամանգրի դրույթների համաձայն, բեռը օրենքի պահանջների և պայմանագրի համաձայն, պատշաճ չի տեխափոխվել նշանակետ: Ավելին, բեռնատարը ճանապարհին շրջվել է ձորը, հետևաբար բեռնատարում առկա բեռը ամբողջությամբ վնասվել է: Նշվածներից հետևում է, որ առկա է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության և պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայության միջև պատճառահետևանքային կապ»։

Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակի և Դատարանի 06․08․2020 թվականի վիճռը՝ պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու պահանջի մասով բեկանել և գործն ուղարկել է առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ այդ մասով նոր քննություն իրականացնելու համար, պատճառաբանելով, որ․ «(․․․) Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ կողմերի՝ հայցվորի ու պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետրոսյանի միջև կնքված պայմանագրերով հավաստվում է վերջիններիս միջև բեռնափոխադրման իրավահարաբերությունների ծագման փաստը, քանի որ կողմերի իրական կամքն ի սկզբանե ուղղված է եղել բեռնափոխադրման իրավահարաբերւթյունների առաջացմանը։ Մասնավորապես պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետրոսյանը պարտավորվել է ՀՀ-ում հայցվորին հանձնել առաքվող բեռը, այն է՝ թվով երեք տպագրական մեքենաները /Heidelberg GTO 52-1, թիվ 721384 օֆսեփահւբ տպագրիչ մեքենա, 2006 թողարկման տարեթիվ, Heidelberg GTO 52-1, 721814 օֆսեթային տպագրիչ մեքենա, 2007 թողարկման տարեթիվ, Heidelberg GTO 52-1, 721814 օֆսեթային տպագրիչ մեքենա, 2008 թողարկման տարեթիվ/, սակայն բեռնափոխադրման ընթացքում տեղի ունեցած պատահարի հետևանքով տպագրական մեքենաները վնասվել են, ինչի արդյունքում դրանք ՀՀ-ում հայցվորին են փոխանցվել վնասված վիճակով: Ընդ որում, ուշագրավ է, որ բենափոխադրումն իրականացվել է Ընկերության միջոցով:

(․․․) Տվյալ դեպքում, 13.05.2019 թվականի առուվաճառքի պայմանագրով, ապրանքի ընդունման-հանձնման ակտով հիմնավորվել է այն փաստը, որ այդ ապրանքի գինը փոխադրման պահին կազմել է 190.000 ՌԴ ռուբլի: Այն, որ ապրանքի գինը եղել է 190.000 ՌԴ ռուբլի, հիմնավորվում է նաև թիվ GMR 181125 բեռնագրով: Հետևաբար՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 866-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և Գործակալության պայմանագրի 4.5 կետի պահանջները համադրելով սույն գործի փաստերի հետ, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ որպես պատահարի հետևանքով հայցվորին պատճառված նյութական վնաս՝ պատասխանող անհատ ձեռնարկատեր Սամվել Պետորոսյանից հօգուտ հայցվորի ենթակա է բռնագանձման փոխադրման պահին ապրանքի գնի չափով, այսինքն՝ 190.000 ՌԴ ռուբլուն համարժեք ՀՀ դրամ»:

Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ստորադաս դատարանների վերը նշված պատճառաբանությունների հիմնավորվածությանը արձանագրում է հետևյալը․

Սույն գործի փաստերից հետևում է, որ շինծու գործարքի անվավերության հետևանքներ կիրառելու պահանջ կողմերը չեն դրել։ Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը գործակալական պայմանագրի առնչությամբ բեռնափոխադրման իրավահարաբերության ծագման մասին իրավաչափ չի։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործակալական պայմանագիր կնքելիս պատվիրատուն կատարողի հետ մտնում է այնպիսի իրավահարաբերության մեջ, որն ուղղված է պատվիրատուի համար վարձատրությամբ մյուս կողմի (պրինցիպալի) հանձնարարությամբ, իր անունից, սակայն պրինցիպալի հաշվին կամ պրինցիպալի անունից և նրա հաշվին իրավաբանական ու այլ գործողություններ կատարելուն: Գործակալը չի դառնում այն պայմանագրի կողմ, որը կնքվել է գործակալական պայմանագրի հիման վրա։ Նման տրամաբանությումը խաթարում է հանձնարարության իրավահարաբերության տարատեսակ հանդիսացող գործակալության էությունը, այն վերափոխում է այլ իրավահարաբերության, ինչը չի բխում օրենսդրական կարգավորումից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի համաձայն՝ ապացույց է այն փաստական տվյալը, որի հետազոտման և գնահատման հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիմքում դրված, ինչպես նաև գործի կամ հարցի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ փաստերի առկայությունը կամ բացակայությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերոնշյալ որոշմամբ եզրակացրել է, որ օրենսդիրն ըստ էության կանխորոշել է ապացույցներ ներկայացնելու, դրանք հետազոտելու և գնահատելու նպատակը, այն է՝ գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելը: Հետևաբար քաղաքացիական գործերով դատարանները պետք է առանձնակի ուշադրություն դարձնեն ապացուցման առարկայի ճիշտ որոշմանը: Մասնավորապես՝ դատարանները նախևառաջ պետք է որոշեն այն իրավաբանական փաստերի շրջանակը, որոնք էական նշանակություն ունեն գործի լուծման համար և ենթակա են պարզման գործի քննության ընթացքում: Իրավաբանական նշանակություն ունեցող հենց այդ փաստերի համակցությունն էլ կկազմի ապացուցման առարկան: Ապացուցման առարկան որոշելուց հետո միայն դատարանները, գնահատելով գործով ձեռք բերված ապացույցները, որոշում են ապացուցման առարկան կազմող իրավական փաստերի հաստատվելը կամ ժխտվելը և դրանից հետո միայն որոշում հայցը բավարարելու կամ մերժելու հարցը (տե'ս ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ Արթուր Մարդանյանի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՏԴ/0041/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Ընդ որում, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադառնալով քաղաքացիական գործերով ապացուցման առարկային, նշել է, որ յուրաքանչյուր գործով ապացուցման առարկան ձևավորվում է ոչ միայն հայցի կամ դրա դեմ բերվող առարկությունների հիմքում ընկած փաստերից, այլև՝ վիճելի իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավանորմում մատնանշված փաստերից (տե՛ս Սեյրան Քոչարյանն ընդդեմ Օնիկ Մալաքյանի, Շուշիկ Ալեքսանյանի թիվ ԵԱՔԴ/0232/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2013 թվականի որոշումը):

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ կողմերի միջև 05.03.2018 թվականին կնքվել է գործակալության պայմանագիր, որի 1.2-րդ կետի համաձայն՝ բեռի փոխադրման կազմակերպումը գործակալն իրականացնում է պրինցիպալի կողմից ներկայացվող պատվեր-հայտի (այսուհետ՝ պատվեր-հայտ) հիման վրա, որտեղ սահմանվում են բեռի քաշը, բեռի անվանումը, բեռի տեսակը, բեռի տեղափոխման հեռավորությունը, բեռի ստացման վայրը և այլ անհրաժեշտ տվյալներ: Գործակալության պայմանագրի 2.1.1-րդ կետի համաձայն՝ բեռի առաքումը կազմակերպել գրավոր Պատվեր-հայտերի պայմաններին համապատասխան: Գործակալության պայմանագրի 4.5-րդ կետի համաձայն՝ եթե գործակալը պարտավոր է փոխհատուցել այն վնասը, որն առաջացել է բեռի լրիվ կամ մասնակի կորստից, փոխհատուցման չափը հաշվարկվում է այն արժեքի հիման վրա, որը ընդունման վայրում եղել է առաքման համար բեռը ընդունելու ժամանակ: Բեռի արժեքը որոշվում է բորսային փոխարժեքի հիման վրա կամ դրա բացակայության դեպքում, ընթացիկ շուկայական գնի հիման վրա կամ բորսային արժեքի և ընթացիկ գնի բացակայության դեպքում, նմանատիպ և նույն որակի ապրանքի սովորական արժեքի հիման վրա: Գործակալության պայմանագրի 4.6-րդ կետի համաձայն՝ գործակալի կամ նրա կողմից ներգրավված առաքումն իրականացնող երրորդ անձի գործողությունների հետևանքով բեռի վնասվելու դեպքում գործակալը վճարում է հատուցում պրինցիպալի բեռի արժեզրկմանը համապատասխան չափով

Ընկերությանը պատկանող 34 NU 271 հաշվառման համարանիշի բեռնափոխադրող տրանսպորտային միջոցը 25.05.2019 թվականին վթարի է ենթարկվել Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, որի հետևանքով հայցվորին պատկանող տպագրական մեքենաները դուրս են թափվել բեռնատարից և վնասվել։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կողմերի միջև կնքվել է ոչ թե բեռնափոխադրման պայմանագիր, կամ ինչպես Վերաքննիչ դատարանն է արձանագրել՝ իրական կամքն ի սկզբանե ուղղված է եղել բեռնափոխադրման իրավահարաբերություններին, այլ կողմերը կնքել են գործակալության պայմանագիր և հենց գործակալական իրավահարաբերություններն են ի նկատի ունեցել: Նշվածը հիմանվորվում է հենց գործակալության պայմանագրի բառերի և արտահայտությունների տառացի մեկնաբանությամբ: Մասնավորապես պայմանագրի առարկայով՝ 1.1 կետով հստակ սահմանված է՝ Գործակալը պարտավորվում է վարձատրությամբ իր անունից և մյուս կողմից Պրինցիպալի հաշվին կազմակերպել բեռի փոխադրման հետ կապված ծառայություններ, իսկ Պրինցիպալը պարտավորվում է վճարել մատուցված տրանսպորտային առաքման ծառայության դիմաց, այսինքն՝ պատասխանողը պարտավորվել է կազմակերպել ոչ թե բեռի փոխադրման ծառայություններ, այլ բեռի փոխադրման հետ կապված գործակալական ծառայություններ: Ընդ որում պայմանագրի 2.3.1 կետով կողմերը սահմանել են գործակալական իրավահարաբերություններին հատուկ՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 806-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սամանված պրինցիպալի անունից գործարքներ կնքելու համար գործակալի ընդհանուր լիազորություններ, այն է՝ պայմանագրի 2.3.1 համաձայն՝ Պրինցիպալը պարտավորվում է փոխանցել Գործակալին բեռի առաքման հետ կապված աշխատանքներ կատարելու և ծառայությոններ մատուցելու, ինչպես նաև տրանսպորտային առաքման գործառույթներ իրակնացնելու իրավունքի լիազորություններ: Ավելին պայմանագրի 4.3 կետի համաձայն՝ Գործակալը չի ազատվում պատասխանատվությունից այն տրանսպորտային միջոցի թերության պատճառով, որն օգտագործում է փոխադրումներ իրականացնելու համար, կամ այն անձի սխալ գործողության կամ անփութության պատճառով, ումից վարձել է ավտոմեքենան, կամ վերջինիս աշխատակիցների պատճառով։ Պայմանագրի սույն կետի տառացի մեկնաբանությունից ակնհայտ է, որ Գործակալը կարող է նաև իր կողմից օգտագործվող մեքենայով իրականացնել նաև բեռնափոխադրումը, հետևաբար որպես Գործակալ կարող է իրականացնել բեռնափոխադրում, սակայն պատասխանողը՝ որպես բեռնափոխադրող հանդես գալիս ևս չի ազատվում որպես Գործակալ իր պատասխանատվությունից:

Այլ կերպ ասած, կողմերի միջև կնքված գործակալության պայմանագրի առկայությունը, այդ պայմանագրի անորոշ ժամկետով կնքված լինելու հանգամանքը, դրանով պատասխանողին պրինցիպալի անունից գործարքներ կնքելու համար գործակալի ընդհանուր լիազորությունների վերապահման պայմաններում, ակնհայտ է, որ սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը պետք է կիրառեր ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխի՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը:

Վճռաբեկ դատարանը միաժամանակ արձանագրում է, որ կողմերի միջև կնքված գործակալության պայմանագրում նշված «շուկայական գին» արտահայտությունը չի կարող մեկնաբանվել որպես առուվաճառքի պայմանագրում նշված գին՝ հնարավորություն ընձեռելով կորսված ապրանքի սեփականատիրոջը կրկին ձեռք բերել նույն ապրանքը:

«ՀԵՅԴԵԼԲԵՐԳ-ԵՐԵՎԱՆ» ՍՊԸ-ն կողմից 05.06.2019 թվականին տրված եզրակացության համաձայն՝ «Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721384 գործարանային համարանիշով 2006 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգման ենթակա չէ, Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721984 գործարանային համարանիշով 2008 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգման ենթակա է վերապահումներով, Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721814 գործարանային համարանիշով 2007 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգման ենթակա է վերապահումներով։ Ցանկում նշված մեքենաները նախկինում օգտագործված են եղել, տեխնիկական վիճակի վերաբերյալ կարելի է եզրակացնել միայն նրանց բարձելու օրվա նկարներով, ըստ որի մեքենաները անթերի արտաքին տեսք ունեն։ Իրենց ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ նման մեքենաների ՀՀ ներքին շուկայում գինը տատանվում է 10.800.000 մինչև 11.500.000 ՀՀ դրամ (ներառյալ ԱԱՀ) կախված մեքենաների կարգավիճակից և տպված թերթերի տպաքանակից (հատոր 2-րդ գ․թ 123)։ Ի լրումն 05.06.2019 թվականի եզրակացությանը «ՀԵՅԴԵԼԲԵՐԳ-ԵՐԵՎԱՆ» ՍՊԸ-ն կողմից 03.07.2019 թվականի տրված եզրակացության համաձայն՝ «Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721984 գործարանային համարանիշով 2008 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան և Heidelberg GTO 52-1 մակնիշի 721814 գործարանային համարանիշով 2007 թվականի արտադրության տպագրական մեքենան վերականգնելու համար վնասված դետալների արժեքը ընդհանուր կազմում է 25.975,78 եվրոյին համարժեք (Կենտրոնական Բանկի սահմանած փոխարժեք 1 եվրոն= 537,27 ՀՀ դրամ) 13.956.000 ՀՀ դրամ։ Վերանորոգման աշխատանքի արժեքը կազմում է 3.348.000 ՀՀ դրամ։ ԸՆԴՀԱՆՈԻՐ 17.304.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ գ․թ 121-122)։

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ՝ պայմանագրում շուկայական արժեքով բեռի արժեքի որոշման կանոն սահմանելը ենթադրում է, որ պայմանագիրը կնքելիս կողմերը կարևորել են գույքի շուկայական արժեքը՝ անկախ առուվաճառքի պայմանագրում սահմանված գնից։ Այլ կերպ ասած՝ այս դեպքում գույքի փաստացի ձեռքբերման գինը չի կարևորվում, գործակալը պատասխանատվություն է ստանձնել գույքի վնասման դեպքում հատուցել գույքի շուկայական արժեքը։ Հետևաբար անհիմն է Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումն առ այն, որ առուվաճառքի պայմանագրում նշված գինը շուկայական գինն է։ Եթե գործում առկա է ապացույց, որով սահմանվում է, թե որն է տվյալ ապրանքի շուկայական գինը, և այդ ապացույցի հավաստիությունը չի վիճարկել, ապա վեճը լուծելիս պետք է հիմք ընդունել հենց այդ ապացույցը։

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հայցվորին հատուցման ենթակա գումարը ենթակա էր որոշման բեռի շուկայական արժեքով, ինչպես նախատեսված է գործակալական պայմանագրում։

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ Դատարանը թույլ է տվել նաև վճռի բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ ընդհանրապես չի անդրադարձել պատասխանող Սամվել Պետրոսյանին հայցվորին պատճառված վնասը բնեղենով հատուցելու հարցին և այս մասով քննություն չի իրականացրել ու չի պարզել պատճառված վնասը բնեղենով հատուցել հնարավոր լինել-չլինելու հանգամանքը: Մինչդեռ «վնասը բնեղենով հատուցելու հնարավոր լինել-չլինելու» հանգամանքի վերաբերյալ վերաքննիչ բողոքը հիմք չի պարունակել:

Վճռաբեկ դատտարանն արրձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը քննարկման առարկա է դարձրել մի հարց, որը վերաքննիչ բողոքի հիմքերում առկա չէ, մինչդեռ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

Վերոգրյալ պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը մասնակիորեն բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է»։

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս դրանց վերաբերյալ:

Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, Վճռաբեկ դատարանն իր որոշման մեջ նշել է, որ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը տվյալ դեպքում պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նշելով, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխի՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը, արդյունքում թույլ տալով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը։

Այսինքն՝ թեև Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ «Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 42-րդ գլխի՝ գործակալության իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը», սակայն այնուամենայնիվ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առկայությունը պայմանավորել է բացառապես նրանով, որ վերը նշված գլխի նորմերը չկիրառելու արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել բացառապես դատավարական իրավունքի նորմի՝ տվյալ դեպքում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածիայնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերից առնվազն մեկի առկայության հիմնավորումը։

Նշված նորմի վերլուծությունից բխում է, որ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը պետք է տվյալ դեպքում համապատասխան վերլուծություն և եզրահանգում պարունակեր այն մասին, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից խախտվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, այսինքն՝ գործում եղած բոլոր ապացույցները չեն գնահատվել, և որ դրա արդյունքում խաթարել է արդարադատության բուն էությունը: Մինչդեռ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ, իմ կարծիքով, բացակայում են վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայության վերաբերյալ վերը նշված հիմնավորումները։

Ավելին՝ Վճռաբեկ դատարանը, անտեսելով, թե ինչով է պայմանավորել վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը դիտել է բավարար Վերաքննիչ դատարանի որոշումը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով մասնակիորեն բեկանելու համար, մինչդեռ նշված նորմը կարգավորում է այն հարցը, թե երբ են համարվում խախտված կամ սխալ կիրառված նյութական իրավունքի նորմերը։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը Վճռաբեկ դատարանի որոշման վերաբերյալ:

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 28 նոյեմբերի 2023 թվական: