2023 թվականի փետրվարի 03-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ֆրանս-Հայկական Սրտանոթային Կենտրոն պետական հատկացումների» հիմնադրամի (այսուհետ` Հիմնադրամ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.04.2022 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Կարեն Համբարձումյանի ընդդեմ Հիմնադրամի` չվճարված վերջնահաշվարկը, աշխատավարձը և հավելումը բռնագանձելու պահանջների մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Կարեն Համբարձումյանը պահանջել է Հիմնադրամից բռնագանձել 249.780.770 ՀՀ դրամ, որից 143.647.520 ՀՀ դրամը` որպես վերջինիս կողմից ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ հոդվածով սահմանված և իրեն չվճարված վերջնահաշվարկի ու աշխատավարձի գումար, 106.133.250 ՀՀ դրամը` որպես Հիմնադրամի կողմից իր կատարած վնասակար աշխատանքի` ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 183-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տարիֆային աշխատավարձի 30 տոկոսի չափով չվճարված հավելման գումար:

Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Է․ Աբգարյան) (այսուհետ` Դատարան) 26.10.2021 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` վճռվել է Հիմնադրամից հօգուտ Կարեն Համբարձումյանի բռնագանձել 1.162.855,6 ՀՀ դրամ, որից 862.855,6 ՀՀ դրամը՝ որպես հաշվարկված տույժերի գումար, իսկ 300.000 ՀՀ դրամը՝ որպես փաստաբանի վարձատրության գումար. մնացած մասով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 29.04.2022 թվականի որոշմամբ Կարեն Համբարձումյանի բերած վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճիռը մասնակիորեն՝ հայցը մերժելու մասով բեկանվել է և գործն այդ մասով ուղարկվել է նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է բերել Հիմնադրամը (ներկայացուցիչ Նորայր Ավագյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 362-րդ հոդվածը, 374-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Սույն գործով Դատարանը վճռի հրապարակման օր էր նշանակել 26․10․2021 թվականը, նույն օրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված կարգով վճիռը գեներացվել է datalex.am պաշտոնական կայքէջում և 27․10․2021 թվականին հրապարակվել (հասանելի է դարձել) դատավարության մասնակիցներին (դատական իշխանության պաշտոնական կայքէջի տեխնիկական հնարավորությունները թույլ չեն տալիս, որպեսզի վճիռը հասանելի դառնա անմիջապես գեներացման օրը), իսկ արդեն անմիջապես հաջորդ օրը (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 179-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված կարգին համապատասխան) 28․10․2021 թվականին վճռի թղթային տարբերակը հանձնվել է փոստային ծառայությանը և ուղարկվել է հայցվորին։ Հայցվոր կողմը սույն քաղաքացիական գործի շրջանակներում ունեցել է 4-5 ներկայացուցիչներ, ովքեր ներկա են գտնվել ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանում դատաքննությանը և տեղեկացված են եղել, որ վճիռը հրապարակվելու է դատական իշխանության պաշտոնական կայքում, սակայն Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու ժամկետը բաց թողնելու միակ հարգելի պատճառը համարել է այն, որ հայցվորը վճիռը ստացել է 18․11․2021 թվականին՝ չանդրադառնալով հայցվորի կողմից վճիռը 18․11․2021 թվականին ստանալու պատճառներին, որպիսիք հայցվոր կողմը չէր էլ ներկայացրել իր միջնորդությունում։ Թիվ DPCO100750276AM փոստային առաքանու վերաբերյալ haypost.am կայքէջում առկա տեղեկատվությունից հստակ է, որ, դեռևս 01․11․2021 թվականին, տվյալ փոստային առաքանին գտնվել է հայցվոր Կարեն Համբարձումյանի հաշվառման վայրի վարչական շրջանում, սակայն որևէ նշում չկա, թե Կարեն Համբարձումյանը երբ է ստացել փոստային առաքանին, երբ է տվյալ առաքանին հանձնվել հասցեատիրոջը։

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի քննությունը դատական նիստում անցկացնելու միջնորդություն էր ստացել, թե՛ հայցվոր կողմից, թե՛ պատասխանող կողմից՝ չնայած, որ հիմնավոր չէր համարել հայցվոր կողմի միջնորդությունը, իսկ պատասխանող կողմի միջնորդությունն էլ թողել էր առանց քննության, պարտավոր էր կիրառել իր հայեցողական լիազորությունը, այն է՝ բողոքի քննությունը դատական նիստում կամ գրավոր ընթացակարգով քննելու մասին որոշում կայացնելիս ղեկավարվել գործի փաստական հանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի պարզելու, կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներն ապահովելու անհրաժեշտությամբ։

Հաշվի առնելով, որ պատասխանող կողմի ներկայացուցիչը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված կարգով և ժամկետում ներկայացրել է վերաքննիչ բողոքի պատասխան, սակայն չի կցել լիազորությունները հավաստող ապացույց, Վերաքննիչ դատարանը պարտավոր էր առաջնորդվել բացառապես կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներն ապահովելու անհրաժեշտությամբ և կիրառելով իր հայեցողական լիազորությունը՝ վերաքննիչ բողոքի քննությունն անցկացնել դատական նիստում։

Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող որոշման մեջ արձանագրել է հետևյալը.

«Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Դատարանի կողմից կատարված հետևյալ դատողությունների իրավաչափության հարցին, որոնք նոր քննության ընթացքում պետք է հաշվի առնվեն.

- չնորմավորված աշխատանքային ռեժիմը ևս աշխատանքային օրենսդրությամբ ենթադրում է որոշակի ժամաքանակ՝ օրվա, շաբաթվա և ամսվա կտրվածքով,

- հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության 2010 թվականի դեկտեմբերի 2-ի թիվ 1698-Ն որոշմամբ սահմանված իրավակարգավորումները՝ պատճառաբանված և հիմնավորված չէ Դատարանի դատողությունն առ այն, որ ծանր կամ վնասակար աշխատանք կատարած լինելու փաստը հաստատված համարելու համար բավարար է միայն բժշկական զննության արդյունքում կազմված արձանագրությունը,

- աշխատավարձ և պարգևավճար եզրույթները նույնական չեն և ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի իրավակարգավորումների համաձայն՝ այդ ինստիտուտների նպատակային նշանակությունները տարբեր են և միտված են տարբեր խնդիրների լուծմանը»։

Վերաքննիչ դատարանն արձանագրելով վերը նշվածը, ընդհանրապես հաշվի չի առել, որ հայցվոր կողմը ո՛չ առաջին ատյանի դատարանում է վերոգրյալի վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնել, ո՛չ էլ վերաքննիչ բողոքում է նման հիմքեր և հիմնավորումներ ներկայացրել, արդյունքում՝ բողոքարկվող դատական ակտը կայացվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերով նախատեսված պահանջների խախտմամբ։

Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տրվել մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը՝ պատասխանող կողմին զրկել է Սահմանադրությամբ ամրագրված արդար և արդյունավետ դատաքննության իրավունքներից։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշումը՝ գործն ուղարկելով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան նոր քննության՝ սահմանելով նոր քննության ծավալը կամ բեկանել և կայացնել նոր դատական ակտ՝ մերժելով հայցվոր կողմի վերաքննիչ բողոքը։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճիռը Դատական իշխանության պաշտոնական կայքի միջոցով հրապարակվել է 26.10.2021 թվականին (հիմք՝ թիվ ՍԴ1/0654/02/20 դատական գործի էլեկտրոնային քարտի դատական ակտի ստեղծման ամսաթիվ):

Թիվ ՍԴ1/0654/02/20 դատական գործով Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճռի օրինակը Կարեն Համբարձումյանին ուղարկվել է 28.10.2021 թվականին:

Կարեն Համբարձումյանին ուղարկված Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճռի օրինակը ստացվել է 18.11.2021 թվականին:

Դատարանի հիշյալ վճռի դեմ Կարեն Համբարձումյանի ներկայացուցչի կողմից 02.12.2021 թվականին ներկայացվել է վերաքննիչ բողոք (հանձնվել է փոստային ծառայությանը): Վերաքննիչ դատարանը 16.02.2022 թվականին որոշում է ընդունել վերաքննիչ բողոք բերելու բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ բողոքաբերի միջնորդությունը բավարարելու և այն վերականգնելու, վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին (հատոր 3-րդ գ․թ․ 110-111):

2) Պատասխանողի անունից բերված վերաքննիչ բողոքի պատասխանում վերաքննիչ բողոքի քննությունը դատական նիստում իրականացնելու վերաբերյալ ներկայացված միջնորդությունը Վերաքննիչ դատարանը չի քննարկել այն հիմնավորմամբ, որ բողոքի պատասխանը ստորագրվել է որպես ներկայացուցիչ հանդես եկող Նորայր Ավագյանի կողմից, ում տրված լիազորագրերի գործողության ժամկետներն ավարտվել են: Տես՝ լիազորագիր տրված 31․12․2019 թվականին 2 տարի ժամկետով (հատոր 1-ին, գ․թ․ 56):

3) Հայցվորի կողմից Դատարան է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետ» ձևաթղթի վրա գրություն՝ թվագրված 17.06.2021թ. N15/7535-2021, որն անստորագիր է։ Տվյալ գրությունը տեղեկություն է պարունակել այն մասին, որ Կարեն Համբարձումյանը 01․10․2013-20․08․2019 թվականներն ընկած ժամանակահատվածներում աշխատել է 24 ժամյա ռեժիմով կենտրոնի՝ համապատասխան կադրային հագեցվածություն չունենալու պատճառով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 26):

Դատարանը գրությունը հանել է ապացույցների ցանկից՝ ստորագրված չլինելու պատճառաբանությամբ։

Վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է էլեկտրոնային ստորագրությամբ նույն գրության օրինակը, բողոքը հիմնավորում չի պարունակել ընդհանուր իրավասության դատարանում այն պատշաճ կերպով ներկայացնելու անհնարինության վերաբերյալ (հատոր 3-րդ, գ.թ. 23-24):

4) Գործի նյութերում առկա են Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարության պատճենները՝ կից երդման հավաստիացումներով: Հայցվորը միջնորդել է իր կողմից նշված անձանց հարցաքննել որպես վկա, սակայն հետագայում ներկայացուցիչները չեն պնդել իրենց միջնորդությունը և Դատարանը որևէ դիրքորոշում չի արտահայտել միջնորդության կապակցությամբ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 5-9, 11-15, 17-25):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ վերաքննության սահմաններին՝ վերահաստատելով և զարգացնելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները:

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի համաձայն` ապացույց է այն փաստական տվյալը, որի հետազոտման և գնահատման հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիմքում դրված, ինչպես նաև գործի կամ հարցի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ փաստերի առկայությունը կամ բացակայությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանն անդրադառնում է վերաքննիչ բողոքի հիմքին և դրա հիմնավորումներին, եթե բողոք բերած անձը տվյալ հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը հայտնել է առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ: Բացառություն է այն դեպքը, երբ բողոք բերող անձը զրկված է եղել այդ հարցի վերաբերյալ առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ իր դիրքորոշումը հայտնելու հնարավորությունից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների գնահատման հարցին, նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը: Ապացույցի գնահատումն ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակումն է` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ընդ որում, ապացույցների բավարարությունը գործով ձեռք բերված ապացույցների այնպիսի համակցությունն է, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական եզրահանգում կատարելու որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ: Ապացույցների գնահատումը բավարարության տեսանկյունից հետապնդում է ապացույցների միջև հակասությունները վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից կատարված հետևությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ կասկածները: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ դատարանը կարող է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ` հավանական եզրակացություններ (...) (տե՛ս, «Շենքերի կառավարում» համատիրությունն ընդդեմ Մասիս Ղազանչյանի թիվ ԵԱՔԴ/0483/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ոչ լրիվ վերաքննության պարագայում վերաքննության օբյեկտը ստորադաս դատարանի կողմից կայացված դատական ակտն է, այլ ոչ թե` գործն ընդհանրապես, հետևաբար, եթե ստորադաս դատարանը որևէ պահանջով վերջնական եզրահանգում չի կատարել, վերաքննության օբյեկտը բացակայում է (տե՛ս, Գևորգ Ալեքյանն ընդդեմ Վերգուշ, Արայիկ Բոզանյանների, Ջուլիետա Հովհաննիսյանի թիվ ԵԱԴԴ/0976/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2014 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով և զարգացնելով վերոհիշյալ իրավական դիրքորոշումը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ դատական ակտը վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում քննելը մրցակցության սկզբունքի դրսևորում է քաղաքացիական դատավարությունում: Վերաքննիչ դատարանը կաշկանդված է բողոքաբերի կողմից մատնանշված բողոքի հիմքերով և հիմնավորումներով և չի կարող քննության առարկա դարձնել դատարանի թույլ տված նյութական կամ դատավարական իրավունքի այնպիսի խախտումներ, որոնք չեն ներկայացվել վերաքննիչ բողոքում: Ընդ որում, վերաքննության սահմանները նաև ենթադրում են, որ վերաքննիչ դատարանն անդրադառնում է միայն բողոքի այն հիմքերին և հիմնավորումներին, որոնց վերաբերյալ փաստարկները ներկայացվել են առաջին ատյանի դատարանում, բացառությամբ այն դեպքի, երբ բողոքաբերը զրկված է եղել դրանք ներկայացնելու հնարավորությունից (տե՛ս, «Հ.Վ.Մ. Միլի Ֆուդ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Երևան Ջուր» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0219/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշումը):

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով դիմելով դատարան՝ Կարեն Համբարձումյանը պահանջել է Հիմնադրամից բռնագանձել 249.780.770 ՀՀ դրամ, որից 143.647.520 ՀՀ դրամը` որպես վերջինիս կողմից ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ հոդվածով սահմանված և իրեն չվճարված վերջնահաշվարկի ու աշխատավարձի գումար, 106.133.250 ՀՀ դրամը` որպես Հիմնադրամի կողմից իր կատարած վնասակար աշխատանքի` ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 183-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տարիֆային աշխատավարձի 30 տոկոսի չափով չվճարված հավելման գումար:

Սույն գործով Դատարանը հայցը բավարարել է մասնակիորեն` պատճառաբանելով, որ «․(...) Գործում առկա փաստերի համաձայն՝ հայցվորը հանդիսացել է հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի բուժական մասի ղեկավար: Ըստ պայմանագրի աշխատողի համար սահմանվել է չնորմավորված աշխատանքային շաբաթ։ (...)։ Հայցվորի կողմից դատարան չի ներկայացվել որևէ ապացույց, ըստ որի հայցվորի աշխատանքը նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար և իր աշխատանքը կատարվել է նախատեսված ժամանակահատվածից ավելին։ Ավելին, 01.10.2013 թվականի թիվ 61 պայմանագրով աշխատողի համար սահմանվել է չնորմավորված աշխատանքային շաբաթ։ Հայցվորը որպես նշված հանգամանքը հիմնավորող ապացույց ներկայացրել է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի Հարավային տարածքային կենտրոնի պետի 17.06.2021 թվականի թիվ 15/7535-2021 գրությամբ, որի համաձայն Կարեն Համբարձումյանը 01.02.2013 թվականից մինչև 20.08.2019 թվականը աշխատել է 24 ժամյա ռեժիմով կենտրոնի՝ համապատասխան կադրային հագեցվածություն չունենալու պատճառով: Ինչպես նաև Դավիթ Մաշուրյանի, Վաչագան Վարդանյանի, Շողիկ Թունյանի և Գայանե Բաբայանի կողմից նոտարական կարգով տրված հայտարարություններով, որոնց համաձայն Կարեն Համբարձումյանը հանդիսանալով միակ հիմնական բժիշկը, մշտապես հերթապահել է նշված կենտրոնում /հիվանդանոցում/: Եղել են նաև այլ բժիշկներ, ովքեր հերթապահել են, սակայն այդ բժիշկները հերթապահել են շատ քիչ. մեկ ամսվա ընթացքում այդ օրերը չեն գերազանցել 4-5 օրը, մնացած օրերն անընդմեջ հերթապահել է Կարեն Համբարձումյանը՝ շուրջօրյա ռեժիմով:

(...) Տվյալ դեպքում դատարան ներկայացված ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի Հարավային տարածքային կենտրոնի պետի 17.06.2021 թվականի թիվ 15/7535-2021 գրությունը դատարանը հանել է հետազոտվող ապացույցների ցանկից, քանի որ նշված գրությունը չի պարունակել ստորագրություն և նշված չի եղել համապատասխան պաշտոնատար անձի վերաբերյալ որևէ տվյալ։ Ինչ վերաբերում է նոտարական կարգով հայտարարություններին և երդման հավաստիացմանը, ապա նշված ապացույցները թեև դատարանը թույլատրել է կցել գործի նյութերին, սակայն այն չի հետազոտել, քանի որ դատարանը անմիջականորեն չի պարզել հայտարարություն տված անձանց և հայցվորի հարաբերությունները։ Ինչպես նաև վերը նշված վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշումների պարզման ենթակա այլ հանգամանքները։ Հարկ է արձանագրել նաև, որ հայցվորը վկա հարցաքննելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացրել է դատարան, սակայն հետագայում ներկայացուցիչները չեն պնդել իրենց միջնորդությունը և դատարանը որևէ դիրքորոշում չի արտահայտել միջնորդության կապակցությամբ։ (...) Դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ հայցվորի կողմից չի հիմնավորվել այն հանգամանքը, որ ինքը՝ որպես աշխատակից, կատարել է արտաժամյա աշխատանք գործատուի հանձնարարությամբ, և նման աշխատանքի կատարումը կրել է լրացուցիչ՝ հավելյալ բնույթ, հետևաբար գտնում է, որ հայցվորի 2014 թվականին արտաժամյա աշխատանք կատարելու համար հիմնական աշխատավարձի նկատմամբ հաշվարկվող հավելյալ գումարի բռնագանձման պահանջն անհիմն է և այն ենթակա է մերժման»։

Դատարանն անդրադառնալով հայցվորի վնասակար աշխատանքի և դրա հիման վրա լրացուցիչ վարձատրության հավելման մասով պահանջին, արձանագրել է հետևյալը.

«(...) Գործի փաստերով հաստատված է, որ հայցվորի պաշտոնը նախատեսված չէ Կառավարության վերը նշված որոշմամբ հաստատված աշխատանքների, մասնագիտությունների ցանկում։ Հայցվորը դատաքննության ընթացքում դատարան չի ներկայացրել որևէ վերաբերելի ապացույց, ըստ որի իր կատարած աշխատանքը կարող էր դիտարկվել որպես ծանր կամ վնասակար աշխատանք։

Հայցվորը իր պահանջի հիմքում դրել է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի աշխատակիցներ՝ Գագիկ Խոսրովյանի և Աշոտի Արսենյանի կողմից 04.12.2019թ. կազմված զննման արձանագրության պատճենը։ Ըստ որի արձանագրվել է, որ հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղում 2013-2019թթ.. աշխատած ժամանակահատվածում Կարեն Համբարձումյանն աշխատել է մասնագիտական ռիսկի գործոնների առկայության պայմաններում (ռադիոակտիվ նյութերի և իոնացնող ճառագայթման աղբյուրներ), մինչդեռ գործատուն մինչև վերջինիս աշխատանքի ընդուները, իսկ աշխատանքի ընթացքում պարբերաբար չի ապահովել բժշկական զննության անցումը:

Նշված արձանագրությունը որպես բավարար ապացույց գնահատելու արձանագրված փաստը հավաստի համարելու տեսանկյունից, դատարանը գտնում է, որ նշված խախտումը որպես այդպիսին դեռևս չի կարող համարվել հաստատված, նախ այն պատճառով, որ որևէ ձևով չի մեկնաբանվել հայցվորի մասնագիտական աշխատանքի որ գործառույթի արդյունքում է, որ հայցվորը կատարել է ռադիոակտիվ նյութերի կամ իոնացնող ճառագայթման աշխատանք։ Եվ երկրորդը, արձանագրվել է փաստ, որ աշխատանքի ընթացքում զննություն չի անցել աշխատողը։ Տվյալ պարագայում աշխատողի կատարած աշխատանքը վնասակար գնահատելու համար բավարար կարող է համարվել բժշկական զննության արդյունքում կազմված արձանագրությունը, ինչը տվյալ պարագայում բացակայել է։(...)» :

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը բավարարել է․ հետևյալ պատճառաբանությամբ. «(...) հայցվորի կողմից Դատարան է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետ» ձևաթղթի վրա որոշակի տեղեկատվություն պարունակող փաստաթուղթ՝ թվագրված 17.06.2021թ. N15/7535-2021, որն անստորագիր է (գ.թ. 26): (....)։ Դատարան ներկայացված փաստաթուղթն անստորագիր է (այդ թվում՝ բացակայում է էլեկտրոնային ստորագրություն), առկա չէ նաև նշում ձևաթղթի վրա նշված պաշտոնն այդ պահին զբաղեցնող պաշտոնատար անձի անվան և ազգանվան մասին, գրությունը թվագրված է՝ 17.06.2021թ. N15/7535-2021, մինչդեռ, վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված փաստաթղթի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ այն ելնում է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետ Մուշեղ Մարգարյանից, գրությունը թվագրված է 24.06.2021 թվականով, գրության համարն է 05/8125-2021, առկա է էլեկտրոնային ստորագրություն: (...) Անդրադառնալով Բողոքաբերի կողմից վերաքննիչ բողոքում նշված այն փաստարկին, որ Դավիթ Մաշուրյանի, Վաչագան Վարդանյանի, Շողիկ Թունյանի և Գայանե Բաբայանի կողմից նոտարական կարգով տրված հայտարարությունների մասով դատարանը վկայակոչելով վկայի ցուցմունքները գնահատելու վերաբերյալ թիվ ՎԴ/10507/05/13 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2015 թվականի նոյեմբերի 27-ի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումը, մասնավորապես գտել է, որ նոտարական կարգով հաստատված հայտարարություններն անարժանահավատ են, քանի որ դատարանը հնարավորություն չի ունեցել գնահատելու վկայի փոխհարաբերությունները գործին մասնակցող անձանց հետ, փաստերի մասին վկայի իրազեկության աղբյուրը, այն պայմանները, որոնց առկայությամբ վկան ընկալել է որոշակի փաստեր, վկայի սուբյեկտիվ հատկանիշներն այն առումով, թե նա իր ունակություններով ի վիճակի է արդյոք ճիշտ ընկալել իրադարձություններն ու գործողությունները, ընկալածը պահել հիշողության մեջ և ճիշտ վերարտադրել ու հաղորդել դատարանին՝ Վերաքննիչ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ հայցվորի կողմից Դատարան են ներկայացվել Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարության պատճենները՝ կից երդման հավաստիացումներով, որոնք տեղեկություններ են պարունակում Կարեն Համբարձումյանի աշխատանքային գրաֆիկի, ինչպես նաև վերջինիս կատարած աշխատանքի բնույթի վերաբերյալ:

Վերոգրյալի կապակցությամբ Բողոքարկված վճռի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ Դատարանի եզրահանգումն հետևյալն է. ինչ վերաբերում է նոտարական կարգով հայտարարությունների և երդման հավաստիացմանը, ապա նշված ապացույցները թեև դատարանը թույլատրել է կցել գործի նյութերին, սակայն այն չի հետազոտել, քանի որ (...):
Վերաքննիչ դատարանը անդրադառնալով Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունների՝ կից երդման հավաստիացումների կապակցությամբ Դատարանի եզրահանգման իրավաչափությանը՝ հարկ է համարում նշել հետևյալը.

(...) Վերաքննիչ դատարանը նախ հարկ է համարում նշել, որ ապացույցի տեսակները սահմանող Օրենսգրքի 67-րդ հոդվածը, որպես ապացույցի առանձին տեսակներ, սահմանել է ինչպես վկայի ցուցմունքը, այնպես էլ՝ գրավոր ապացույցը: Հետևաբար, ապացույցի այս տեսակները երբևէ չպետք է նույնացնել և դիտել որպես ապացույցի նույն (մեկ) տեսակ: Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ Վերաքննիչ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունները՝ կից երդման հավաստիացումներով իրենց բնույթով հանդիսանում են գրավոր ապացույցներ: Վերը նշված իրավակարգավորումներից հետևում է, որ Դատարան ներկայացված գրավոր ապացույցները պետք է Դատարանի կողմից գնահատվեին ինչպես վերաբերելիության և թույլատրելիության, այնպես էլ՝ արժանահավատության տեսանկյունից, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ, այդ թվում՝ վերը նշվածները, փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից:

Տվյալ դեպքում, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ հայցվորի ներկայացուցչի կողմից ներկայացված վերը նշված հայտարարությունները չեն հետազոտվել Դատարանի կողմից, ինչի արդյունքում թույլ է տրվել դատավարական իրավունքի վերը նշված նորմերի խախտումներ:

(...) Հաշվի առնելով, որ Դատարանի կողմից վերը նշված գրավոր ապացույցները չեն հետազոտվել և այդ թվում՝ դրանց հաշվառմամբ չեն Դատարանի կողմից դատողություններ կատարվել կոնկրետ փաստերի ապացուցված լինել կամ չլինելու վերաբերյալ, ինչը ենթադրում է գործի նոր քննության անհրաժեշտություն, այդ թվում՝ քննարկման առարկա ապացույցների վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ` փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից՝ Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Դատարանի կողմից կատարված հետևյալ դատողությունների իրավաչափության հարցին, որոնք նոր քննության ընթացքում պետք է հաշվի առնվեն.

-չնորմավորված աշխատանքային ռեժիմը ևս աշխատանքային օրենսդրությամբ ենթադրում է որոշակի ժամաքանակ՝ օրվա, շաբաթվա և ամսվա կտրվածքով,

- հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության 2010 թվականի դեկտեմբերի 2-ի թիվ 1698-Ն որոշմամբ սահմանված իրավակարգավորումները՝ պատճառաբանված և հիմնավորված չէ Դատարանի դատողությունն առ այն, որ ծանր կամ վնասակար աշխատանք կատարած լինելու փաստը հաստատված համարելու համար բավարար է միայն բժշկական զննության արդյունքում կազմված արձանագրությունը,

- աշխատավարձ և պարգևավճար եզրույթները նույնական չեն և ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի իրավակարգավորումների համաձայն՝ այդ ինստիտուտների նպատակային նշանակությունները տարբեր են և միտված են տարբեր խնդիրների լուծմանը:
Հիմք ընդունելով ամբողջ վերոգրյալը՝ Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքը վերը նշված փաստարկների իմաստով հիմնավոր է, թիվ ՍԴ1/0654/02/20 դատական գործով Դատարանի կողմից 26.10.2021 թվականին կայացված վճիռը ենթակա է մասնակի՝ հայցը մերժելու մասով, բեկանման, ուստի պետք է գործն ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության»։

 Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերով սահմանված իրավակարգավորումների խախտման վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի փաստարկները հետևյալ հիմնավորմամբ․

Վերաքննիչ դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշման մեջ որպես վերաքննիչ բողոքի հիմք նշվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, որի արդյունքում սխալ են մեկնաբանվել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ և 183-րդ հոդվածները։ Այսինքն՝ նշվել է, որ նյութական իրավունքի նորմերի խախտումը պայմանավորված է ապացույցների գնահատման ընթացքով․

Տվյալ դեպքում, որպես խախտում է ներկայացվել ՀՀ առողջապահության և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետի 17․06․2021 թվականի թիվ 7535-2021 գրությունը ապացույցների ցանկից հանելը՝ ստորագրված չլինելու պատճառաբանությամբ։

Տվյալ գրությունը տեղեկություն է պարունակել այն մասին, որ Կարեն Համբարձումյանը 01․10․2013-20․08․2019 թվականներն ընկած ժամանակահատվածներում աշխատել է 24 ժամյա ռեժիմով կենտրոնի՝ համապատասխան կադրային հագեցվածություն չունենալու պատճառով։

Վերաքննիչ դատարանը բողոքի հիմքը հիմնավոր է համարել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է էլեկտրոնային ստորագրությամբ նույն գրության օրինակը, այսինքն՝ նոր ապացույց, առանց հիմնավորելու ընդհանուր իրավասության դատարանում այն պատշաճ կերպով ներկայացնելու անհնարինությունը։

Մինչդեռ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 378-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանն իրավունք չունի նոր ապացույց ընդունելու և բողոքը քննելիս հիմնվում է միայն այն ապացույցների վրա, որոնք ներկայացվել են առաջին ատյանի դատարան, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ գործին մասնակցող անձը վերաքննիչ բողոքում հիմնավորում է, որ վերաքննիչ դատարան ներկայացված նոր ապացույցն իր կամքից անկախ հանգամանքներում չի ներկայացվել առաջին ատյանի դատարան:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ ապացույցը չի ներկայացվել գործին մասնակցող անձի կամքից անկախ հանգամանքներով, ապա վերաքննիչ դատարանը բեկանում է դատական ակտը և գործն ուղարկում է համապատասխան դատարան` նոր քննության, եթե գտնում է, որ ապացույցն էական նշանակություն ունի գործի լուծման համար:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ ապացույցը չի կարող համարվել առաջին ատյանի դատարանում գործին մասնակցող անձի կամքից անկախ հանգամանքներում չներկայացված, եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ այն գոյություն չի ունեցել կամ գործին մասնակցող անձի տիրապետման տակ չի եղել, սակայն գործին մասնակցող անձը այն ձեռք բերելու և առաջին ատյանի դատարան ներկայացնելու կամ սույն օրենսգրքի 64-րդ հոդվածով սահմանված կարգով պահանջելու հնարավորություն է ունեցել:..(…)»:

Նշված հոդվածից հետևում է, որ օրենսդրի կողմից հստակ սահմանվել են վերաքննիչ բողոքի քննության սահմանները՝ ապացույցների գնահատման առումով, մասնավորապես հարկ է նշել, որ վերաքննիչ դատարանը բողոքը քննելիս հիմնվում է միայն այն ապացույցների վրա, որոնք արդեն իսկ ներկայացվել են առաջին ատյանի դատարան։

Միաժամանակ օրենսդիրը, հստակ նշելով վերաքննության սահմանները, նախատեսել է նաև վերաքննության նշված սահմաններից շեղում` բացառություն, որի էությունը կայանում է նրանում, որ վերաքննիչ դատարանն իրավասու է նոր ապացույց ընդունել, եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ այն չի ներկայացվել կողմերի կամքից անկախ հանգամանքներով։

Եթե ապացույցը առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ ներկայացնելու համար արգելքներ չեն եղել, ապա այն վերաքննիչ դատարանի կողմից ընդունվել և վճռի բեկանման հիմքում դրվել չի կարող: Կողմերի կամքից անկախ առաջին ատյանի դատարանում ապացույցը չներկայացնելը կարող է պայմանավորված լինել օբյեկտիվ հանգամանքներով, որի արդյունքում կողմը չի կարողացել ձեռք բերել և ներկայացնել այն առաջին ատյանի դատարանում կամ դատարանի այնպիսի գործողություններով, որոնցով վերջինս անհիմն մերժել է ապացույցի կցումը գործի նյութերին կամ այն ձեռք բերելու վերաբերյալ կողմի միջնորդությունը կամ դատավարական իրավունքների խախտման պայմաններում կողմը հնարավորություն չի ունեցել դատարան ներկայացնել այդ ապացույցը:

Տվյալ դեպքում վերաքննիչ բողոքում որպես դատավարական իրավունքի խախտում է ներկայացվել նաև այն, որ նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունները՝ կից երդման հավաստիացումներով իրենց բնույթով հանդիսանում են գրավոր ապացույցներ և ենթակա էին հետազոտման դատարանի կողմից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տեղեկություններ պարունակող անհատական կամ ներքին իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, գործարար և մասնավոր թղթակցությունը և այլ գրավոր նյութերը (փաստաթղթերը)։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Գրավոր ապացույցներ են համարվում նաև էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցով ստացված տեղեկությունները։

«Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքի 81․2-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նոտարը հաստատում է անձի կողմից իր մոտ արված բանավոր հայտարարությունը, որին կցվում է նաև այդ անձի տված հայտարարությունը ճշմարտացի լինելու երդման հավաստիացումը:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ սահմանված կարգով նոտարի հաստատած բանավոր հայտարարություններն ապացուցողական ուժ ունեն դատարանում և այլ պետական մարմիններ ներկայացնելիս:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում արձանագրել, որ ընդհանուր իրավասության դատարանում հայցվորի միջնորդությունը վերաբերել է իր կողմից նշված անձանց որպես վկա հարցաքննելուն, իսկ նոտարի կողմից տվյալ անձանց բանավոր հայտարարությունը հաստատելը դատավարական առումով ապացույցի այդ տեսակը չի դարձնում գրավոր ապացույց։ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի բովանդակությունից հետևում է, որ օրենսդիրը գրավոր ապացույցներ է համարել իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, թղթակցությունը, փաստաթղթերը, էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցներով ստացված տեղեկատվությունը, իսկ անձանց բանավոր հայտարարությունը, այդ թվում և՝ նոտարական կարգով վավերացված, որպես գրավոր ապացույցի տեսակ նախատեսված չէ։ Հետևաբար առաջին ատյանի դատարանում այդ հարցի վերաբերյալ դիրքորոշում չարտահայտելու պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող դատարանին վերագրել գրավոր ապացույցները չգնահատելու դատավարական խախտում, որը կարող էր հանգեցնել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ և 183-րդ հոդվածների կիրառման համար անհրաժեշտ իրավահարաբերության փաստական կազմը հաստատելուն ուղղված խոչընդոտ, ինչն առարկայազուրկ է դարձնում Վերաքննիչ դատարանի կողմից գործի նոր քննության ծավալի սահմանումը։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին կետի 7-րդ ենթակետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարաններում պետական տուրքի վճարումից ազատվում են հայցվորները` աշխատավարձի և դրան հավասարեցված վճարումների հետ կապված այլ գումարների գանձման և աշխատանքային վեճերի վերաբերյալ հայցերով:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի առաջին մասում նշված անձինք տուրքի վճարումից ազատվում են նաև դատարանի վճիռների և որոշումների դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Հիմնադրամի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարվել է պետական տուրքի գումարը Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի իրավակարգավորումը, գտնում է, որ դատական ծախսերի հարցը պետք է համարել լուծված:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ ՀՀ Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի 26․10․2021 թվականի վճռին։

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 03.02.2023 թվականին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ֆրանս-Հայկական Սրտանոթային Կենտրոն պետական հատկացումների» հիմնադրամի (այսուհետ` Հիմնադրամ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 29.04.2022 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Կարեն Համբարձումյանի ընդդեմ Հիմնադրամի` չվճարված վերջնահաշվարկը, աշխատավարձը և հավելումը բռնագանձելու պահանջների մասին, նույն պալատի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն՝ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ ՀՀ Սյունիքի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 26․10․2021 թվականի վճռին։

Համաձայն չլինելով Վճռաբեկ դատարանի դատավոր 03.02.2023 թվականի որոշման (այսուհետ՝ Որոշում) հետ՝ նույն դատարանի դատավոր Գոռ Հակոբյանը ներկայացրել է հատուկ կարծիք: Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Արսեն Մկրտչյանս միանում եմ դատավոր Գոռ Հակոբյանի հատուկ կարծիքին: Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Արսեն Մկրտչյանս և Ստեփան Միքայելյանս մեր հատուկ կարծիքն ենք հայտնում Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունների՝ կից երդման հավաստիացումները գրավոր ապացույց չլինելու վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի եզրահանգման վերաբերյալ:

Անդրադառնալով այդ հայտարարությունների ապացուցողական նշանակությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ «(…) նոտարի կողմից տվյալ անձանց բանավոր հայտարարությունը հաստատելը դատավարական առումով ապացույցի այդ տեսակը չի դարձնում գրավոր ապացույց։ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի բովանդակությունից հետևում է, որ օրենսդիրը գրավոր ապացույցներ է համարել իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, թղթակցությունը, փաստաթղթերը, էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցներով ստացված տեղեկատվությունը, իսկ անձանց բանավոր հայտարարությունը, այդ թվում և՝ նոտարական կարգով վավերացված, որպես գրավոր ապացույցի տեսակ նախատեսված չէ։ (…)»: Արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը հանգել է այն եզրակացության, որ «(…) Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող դատարանին վերագրել գրավոր ապացույցները չգնահատելու դատավարական խախտում, որը կարող էր հանգեցնել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ և 183-րդ հոդվածների կիրառման համար անհրաժեշտ իրավահարաբերության փաստական կազմը հաստատելուն ուղղված խոչընդոտ, ինչն առարկայազուրկ է դարձնում Վերաքննիչ դատարանի կողմից գործի նոր քննության ծավալի սահմանումը։ (…)»:

Նշվածից բխում է, որ Վճռաբեկ դատարանը նոտարական կարգով հաստատված և երդման հավաստիացումներով ուղեկցվող վկաների բանավոր հայտարարությունները գրավոր ապացույց չի դիտարկել այն հիմնավորմամբ, որ դրանք իրավական ակտեր, գործարքներ, տեղեկանքներ, թղթակցություն, փաստաթղթեր, էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցներով ստացված տեղեկատվություն չեն, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերից բխում է միայն նշված փաստաթղթերի՝ գրավոր ապացույց լինելու հանգամանքը:

Այսպես, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի.

1-ին մասի համաձայն՝ գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տեղեկություններ պարունակող անհատական կամ ներքին իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, գործարար և մասնավոր թղթակցությունը և այլ գրավոր նյութերը (փաստաթղթերը);

2-րդ մասի համաձայն՝ գրավոր ապացույցներ են համարվում նաև էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցով ստացված տեղեկությունները։

Նշված նորմի բովանդակությունից հետևում է, որ գրավոր ապացույց են համարվում ոչ միայն անհատական կամ ներքին իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, գործարար և մասնավոր թղթակցությունը, էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցով ստացված տեղեկությունները, այլև դրանցից տարբերվող այլ գրավոր նյութերը (փաստաթղթերը), որոնք գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տեղեկություններ են պարունակում: Այսինքն՝ նշված նորմը գրավոր ապացույցների տեսակները սպառիչ չի թվարկում, ուստի որպես գրավոր ապացույց կարող է հանդես գալ ցանկացած նյութական և/կամ տեղեկատվական կրիչ, որում քիմիական, տեխնիկական կամ այլ միջոցներով դատարանի կողմից քննվող գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին որոշակի տեղեկություններ են արտացոլված՝ տառերի, թվերի, ծածկագրերի և այլ նշանների կիրառմամբ:

«Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքի 81.2-րդ հոդվածի.

1-ին մասի համաձայն՝ նոտարը հաստատում է անձի կողմից իր մոտ արված բանավոր հայտարարությունը, որին կցվում է նաև այդ անձի տված հայտարարությունը ճշմարտացի լինելու երդման հավաստիացումը;

4-րդ մասի համաձայն՝ նույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված կարգով նոտարի հաստատած բանավոր հայտարարություններն ապացուցողական ուժ ունեն դատարանում և այլ պետական մարմիններ ներկայացնելիս:

Նշվածից բխում է, որ նոտարի մոտ արված և նրա կողմից հաստատված բանավոր հայտարարությունը, որն ուղեկցվում է ճշմարտացի լինելու երդման հավաստիացմամբ և պարունակում է գործի համար նշանակություն ունեցող տեղեկություններ, ունի ապացուցողական ուժ դատարաններում: Քանի որ անձի բանավոր հայտարարությունն իր արտացոլումը գտնելու է նյութական կրիչի՝ թղթի, վրա, որը հաստատվելու է նոտարի կողմից, նշված հայտարարությունից բխող տեղեկությունները դատարանը ստանալու է փաստաթղթի բովանդակությունից՝ այն ընթերցելու միջոցով: Հետևաբար նոտարի մոտ արված և նրա կողմից հաստատված բանավոր հայտարարությունը դատավարական իմաստով գրավոր ապացույց է, և դատարանների կողմից ենթակա է գնահատման և հետազոտման: Այլ է իրավիճակը, երբ դատարանը նշված ապացույցների գնահատման արդյունքում կարող է հաստատված չհամարել կոնկրետ փաստերը՝ ելնելով նյութական օրենքի պահանջներից:

03․02․2023 թվական

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2023 թվականի փետրվարի 03-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ֆրանս-Հայկական Սրտանոթային Կենտրոն պետական հատկացումների» հիմնադրամի (այսուհետ` Հիմնադրամ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.04.2022 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Կարեն Համբարձումյանի ընդդեմ Հիմնադրամի` չվճարված վերջնահաշվարկը, աշխատավարձը և հավելումը բռնագանձելու պահանջների մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ ՀՀ Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի 26․10․2021 թվականի վճռին։

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան` Կարեն Համբարձումյանը պահանջել է Հիմնադրամից բռնագանձել 249.780.770 ՀՀ դրամ, որից 143.647.520 ՀՀ դրամը` որպես վերջինիս կողմից ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ հոդվածով սահմանված և իրեն չվճարված վերջնահաշվարկի ու աշխատավարձի գումար, 106.133.250 ՀՀ դրամը` որպես Հիմնադրամի կողմից իր կատարած վնասակար աշխատանքի` ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 183-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տարիֆային աշխատավարձի 30 տոկոսի չափով չվճարված հավելման գումար:

Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Է․ Աբգարյան) (այսուհետ` Դատարան) 26.10.2021 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` վճռվել է Հիմնադրամից հօգուտ Կարեն Համբարձումյանի բռնագանձել 1.162.855,6 ՀՀ դրամ, որից 862.855,6 ՀՀ դրամը՝ որպես հաշվարկված տույժերի գումար, իսկ 300.000 ՀՀ դրամը՝ որպես փաստաբանի վարձատրության գումար. մնացած մասով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 29.04.2022 թվականի որոշմամբ Կարեն Համբարձումյանի բերած վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճիռը մասնակիորեն՝ հայցը մերժելու մասով բեկանվել է և գործն այդ մասով ուղարկվել է նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է բերել Հիմնադրամը (ներկայացուցիչ Նորայր Ավագյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել»։

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 362-րդ հոդվածը, 374-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Սույն գործով Դատարանը վճռի հրապարակման օր էր նշանակել 26․10․2021 թվականը, նույն օրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված կարգով վճիռը գեներացվել է datalex.am պաշտոնական կայքէջում և 27․10․2021 թվականին հրապարակվել (հասանելի է դարձել) դատավարության մասնակիցներին (դատական իշխանության պաշտոնական կայքէջի տեխնիկական հնարավորությունները թույլ չեն տալիս, որպեսզի վճիռը հասանելի դառնա անմիջապես գեներացման օրը), իսկ արդեն անմիջապես հաջորդ օրը (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 179-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված կարգին համապատասխան) 28․10․2021 թվականին վճռի թղթային տարբերակը հանձնվել է փոստային ծառայությանը և ուղարկվել է հայցվորին։ Հայցվոր կողմը սույն քաղաքացիական գործի շրջանակներում ունեցել է 4-5 ներկայացուցիչներ, ովքեր ներկա են գտնվել ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանում դատաքննությանը և տեղեկացված են եղել, որ վճիռը հրապարակվելու է դատական իշխանության պաշտոնական կայքում, սակայն Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու ժամկետը բաց թողնելու միակ հարգելի պատճառը համարել է այն, որ հայցվորը վճիռը ստացել է 18․11․2021 թվականին՝ չանդրադառնալով հայցվորի կողմից վճիռը 18․11․2021 թվականին ստանալու պատճառներին, որպիսիք հայցվոր կողմը չէր էլ ներկայացրել իր միջնորդությունում։ Թիվ DPCO100750276AM փոստային առաքանու վերաբերյալ haypost.am կայքէջում առկա տեղեկատվությունից հստակ է, որ, դեռևս 01․11․2021 թվականին, տվյալ փոստային առաքանին գտնվել է հայցվոր Կարեն Համբարձումյանի հաշվառման վայրի վարչական շրջանում, սակայն որևէ նշում չկա, թե Կարեն Համբարձումյանը երբ է ստացել փոստային առաքանին, երբ է տվյալ առաքանին հանձնվել հասցեատիրոջը։

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի քննությունը դատական նիստում անցկացնելու միջնորդություն էր ստացել, թե՛ հայցվոր կողմից, թե՛ պատասխանող կողմից՝ չնայած, որ հիմնավոր չէր համարել հայցվոր կողմի միջնորդությունը, իսկ պատասխանող կողմի միջնորդությունն էլ թողել էր առանց քննության, պարտավոր էր կիրառել իր հայեցողական լիազորությունը, այն է՝ բողոքի քննությունը դատական նիստում կամ գրավոր ընթացակարգով քննելու մասին որոշում կայացնելիս ղեկավարվել գործի փաստական հանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի պարզելու, կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներն ապահովելու անհրաժեշտությամբ։

Հաշվի առնելով, որ պատասխանող կողմի ներկայացուցիչը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված կարգով և ժամկետում ներկայացրել է վերաքննիչ բողոքի պատասխան, սակայն չի կցել լիազորությունները հավաստող ապացույց, Վերաքննիչ դատարանը պարտավոր էր առաջնորդվել բացառապես կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներն ապահովելու անհրաժեշտությամբ և կիրառելով իր հայեցողական լիազորությունը՝ վերաքննիչ բողոքի քննությունն անցկացնել դատական նիստում։

Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող որոշման մեջ արձանագրել է հետևյալը.

«Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Դատարանի կողմից կատարված հետևյալ դատողությունների իրավաչափության հարցին, որոնք նոր քննության ընթացքում պետք է հաշվի առնվեն.

- չնորմավորված աշխատանքային ռեժիմը ևս աշխատանքային օրենսդրությամբ ենթադրում է որոշակի ժամաքանակ՝ օրվա, շաբաթվա և ամսվա կտրվածքով,

- հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության 2010 թվականի դեկտեմբերի 2-ի թիվ 1698-Ն որոշմամբ սահմանված իրավակարգավորումները՝ պատճառաբանված և հիմնավորված չէ Դատարանի դատողությունն առ այն, որ ծանր կամ վնասակար աշխատանք կատարած լինելու փաստը հաստատված համարելու համար բավարար է միայն բժշկական զննության արդյունքում կազմված արձանագրությունը,

- աշխատավարձ և պարգևավճար եզրույթները նույնական չեն և ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի իրավակարգավորումների համաձայն՝ այդ ինստիտուտների նպատակային նշանակությունները տարբեր են և միտված են տարբեր խնդիրների լուծմանը»։

Վերաքննիչ դատարանն արձանագրելով վերը նշվածը, ընդհանրապես հաշվի չի առել, որ հայցվոր կողմը ո՛չ առաջին ատյանի դատարանում է վերոգրյալի վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնել, ո՛չ էլ վերաքննիչ բողոքում է նման հիմքեր և հիմնավորումներ ներկայացրել, արդյունքում՝ բողոքարկվող դատական ակտը կայացվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերով նախատեսված պահանջների խախտմամբ։

Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տրվել մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը՝ պատասխանող կողմին զրկել է Սահմանադրությամբ ամրագրված արդար և արդյունավետ դատաքննության իրավունքներից։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշումը՝ գործն ուղարկելով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան նոր քննության՝ սահմանելով նոր քննության ծավալը կամ բեկանել և կայացնել նոր դատական ակտ՝ մերժելով հայցվոր կողմի վերաքննիչ բողոքը»:

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճիռը Դատական իշխանության պաշտոնական կայքի միջոցով հրապարակվել է 26.10.2021 թվականին (հիմք՝ թիվ ՍԴ1/0654/02/20 դատական գործի էլեկտրոնային քարտի դատական ակտի ստեղծման ամսաթիվ):

Թիվ ՍԴ1/0654/02/20 դատական գործով Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճռի օրինակը Կարեն Համբարձումյանին ուղարկվել է 28.10.2021 թվականին:

Կարեն Համբարձումյանին ուղարկված Դատարանի 26.10.2021 թվականի վճռի օրինակը ստացվել է 18.11.2021 թվականին:

Դատարանի հիշյալ վճռի դեմ Կարեն Համբարձումյանի ներկայացուցչի կողմից 02.12.2021 թվականին ներկայացվել է վերաքննիչ բողոք (հանձնվել է փոստային ծառայությանը): Վերաքննիչ դատարանը 16.02.2022 թվականին որոշում է ընդունել վերաքննիչ բողոք բերելու բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ բողոքաբերի միջնորդությունը բավարարելու և այն վերականգնելու, վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին (հատոր 3-րդ գ․թ․ 110-111):

2) Պատասխանողի անունից բերված վերաքննիչ բողոքի պատասխանում վերաքննիչ բողոքի քննությունը դատական նիստում իրականացնելու վերաբերյալ ներկայացված միջնորդությունը Վերաքննիչ դատարանը չի քննարկել այն հիմնավորմամբ, որ բողոքի պատասխանը ստորագրվել է որպես ներկայացուցիչ հանդես եկող Նորայր Ավագյանի կողմից, ում տրված լիազորագրերի գործողության ժամկետներն ավարտվել են: Տես՝ լիազորագիր տրված 31․12․2019 թվականին 2 տարի ժամկետով (հատոր 1-ին, գ․թ․ 56):

3) Հայցվորի կողմից Դատարան է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետ» ձևաթղթի վրա գրություն՝ թվագրված 17.06.2021թ. N15/7535-2021, որն անստորագիր է։ Տվյալ գրությունը տեղեկություն է պարունակել այն մասին, որ Կարեն Համբարձումյանը 01․10․2013-20․08․2019 թվականներն ընկած ժամանակահատվածներում աշխատել է 24 ժամյա ռեժիմով կենտրոնի՝ համապատասխան կադրային հագեցվածություն չունենալու պատճառով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 26):

Դատարանը գրությունը հանել է ապացույցների ցանկից՝ ստորագրված չլինելու պատճառաբանությամբ։

Վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է էլեկտրոնային ստորագրությամբ նույն գրության օրինակը, բողոքը հիմնավորում չի պարունակել ընդհանուր իրավասության դատարանում այն պատշաճ կերպով ներկայացնելու անհնարինության վերաբերյալ (հատոր 3-րդ, գ.թ. 23-24):

4) Գործի նյութերում առկա են Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարության պատճենները՝ կից երդման հավաստիացումներով: Հայցվորը միջնորդել է իր կողմից նշված անձանց հարցաքննել որպես վկա, սակայն հետագայում ներկայացուցիչները չեն պնդել իրենց միջնորդությունը և Դատարանը որևէ դիրքորոշում չի արտահայտել միջնորդության կապակցությամբ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 5-9, 11-15, 17-25)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ վերաքննության սահմաններին՝ վերահաստատելով և զարգացնելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները:

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի համաձայն` ապացույց է այն փաստական տվյալը, որի հետազոտման և գնահատման հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիմքում դրված, ինչպես նաև գործի կամ հարցի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ փաստերի առկայությունը կամ բացակայությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանն անդրադառնում է վերաքննիչ բողոքի հիմքին և դրա հիմնավորումներին, եթե բողոք բերած անձը տվյալ հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը հայտնել է առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ: Բացառություն է այն դեպքը, երբ բողոք բերող անձը զրկված է եղել այդ հարցի վերաբերյալ առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ իր դիրքորոշումը հայտնելու հնարավորությունից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների գնահատման հարցին, նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը: Ապացույցի գնահատումն ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակումն է` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ընդ որում, ապացույցների բավարարությունը գործով ձեռք բերված ապացույցների այնպիսի համակցությունն է, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական եզրահանգում կատարելու որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ: Ապացույցների գնահատումը բավարարության տեսանկյունից հետապնդում է ապացույցների միջև հակասությունները վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից կատարված հետևությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ կասկածները: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ դատարանը կարող է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ` հավանական եզրակացություններ (...) (տե՛ս, «Շենքերի կառավարում» համատիրությունն ընդդեմ Մասիս Ղազանչյանի թիվ ԵԱՔԴ/0483/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ոչ լրիվ վերաքննության պարագայում վերաքննության օբյեկտը ստորադաս դատարանի կողմից կայացված դատական ակտն է, այլ ոչ թե` գործն ընդհանրապես, հետևաբար, եթե ստորադաս դատարանը որևէ պահանջով վերջնական եզրահանգում չի կատարել, վերաքննության օբյեկտը բացակայում է (տե՛ս, Գևորգ Ալեքյանն ընդդեմ Վերգուշ, Արայիկ Բոզանյանների, Ջուլիետա Հովհաննիսյանի թիվ ԵԱԴԴ/0976/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2014 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով և զարգացնելով վերոհիշյալ իրավական դիրքորոշումը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ դատական ակտը վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում քննելը մրցակցության սկզբունքի դրսևորում է քաղաքացիական դատավարությունում: Վերաքննիչ դատարանը կաշկանդված է բողոքաբերի կողմից մատնանշված բողոքի հիմքերով և հիմնավորումներով և չի կարող քննության առարկա դարձնել դատարանի թույլ տված նյութական կամ դատավարական իրավունքի այնպիսի խախտումներ, որոնք չեն ներկայացվել վերաքննիչ բողոքում: Ընդ որում, վերաքննության սահմանները նաև ենթադրում են, որ վերաքննիչ դատարանն անդրադառնում է միայն բողոքի այն հիմքերին և հիմնավորումներին, որոնց վերաբերյալ փաստարկները ներկայացվել են առաջին ատյանի դատարանում, բացառությամբ այն դեպքի, երբ բողոքաբերը զրկված է եղել դրանք ներկայացնելու հնարավորությունից (տե՛ս, «Հ.Վ.Մ. Միլի Ֆուդ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Երևան Ջուր» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0219/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշումը):

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով դիմելով դատարան՝ Կարեն Համբարձումյանը պահանջել է Հիմնադրամից բռնագանձել 249.780.770 ՀՀ դրամ, որից 143.647.520 ՀՀ դրամը` որպես վերջինիս կողմից ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ հոդվածով սահմանված և իրեն չվճարված վերջնահաշվարկի ու աշխատավարձի գումար, 106.133.250 ՀՀ դրամը` որպես Հիմնադրամի կողմից իր կատարած վնասակար աշխատանքի` ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 183-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տարիֆային աշխատավարձի 30 տոկոսի չափով չվճարված հավելման գումար:

Սույն գործով Դատարանը հայցը բավարարել է մասնակիորեն` պատճառաբանելով, որ «․(...) Գործում առկա փաստերի համաձայն՝ հայցվորը հանդիսացել է հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի բուժական մասի ղեկավար: Ըստ պայմանագրի աշխատողի համար սահմանվել է չնորմավորված աշխատանքային շաբաթ։ (...)։ Հայցվորի կողմից դատարան չի ներկայացվել որևէ ապացույց, ըստ որի հայցվորի աշխատանքը նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար և իր աշխատանքը կատարվել է նախատեսված ժամանակահատվածից ավելին։ Ավելին, 01.10.2013 թվականի թիվ 61 պայմանագրով աշխատողի համար սահմանվել է չնորմավորված աշխատանքային շաբաթ։ Հայցվորը որպես նշված հանգամանքը հիմնավորող ապացույց ներկայացրել է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի Հարավային տարածքային կենտրոնի պետի 17.06.2021 թվականի թիվ 15/7535-2021 գրությամբ, որի համաձայն Կարեն Համբարձումյանը 01.02.2013 թվականից մինչև 20.08.2019 թվականը աշխատել է 24 ժամյա ռեժիմով կենտրոնի՝ համապատասխան կադրային հագեցվածություն չունենալու պատճառով: Ինչպես նաև Դավիթ Մաշուրյանի, Վաչագան Վարդանյանի, Շողիկ Թունյանի և Գայանե Բաբայանի կողմից նոտարական կարգով տրված հայտարարություններով, որոնց համաձայն Կարեն Համբարձումյանը հանդիսանալով միակ հիմնական բժիշկը, մշտապես հերթապահել է նշված կենտրոնում /հիվանդանոցում/: Եղել են նաև այլ բժիշկներ, ովքեր հերթապահել են, սակայն այդ բժիշկները հերթապահել են շատ քիչ. մեկ ամսվա ընթացքում այդ օրերը չեն գերազանցել 4-5 օրը, մնացած օրերն անընդմեջ հերթապահել է Կարեն Համբարձումյանը՝ շուրջօրյա ռեժիմով:

(...) Տվյալ դեպքում դատարան ներկայացված ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի Հարավային տարածքային կենտրոնի պետի 17.06.2021 թվականի թիվ 15/7535-2021 գրությունը դատարանը հանել է հետազոտվող ապացույցների ցանկից, քանի որ նշված գրությունը չի պարունակել ստորագրություն և նշված չի եղել համապատասխան պաշտոնատար անձի վերաբերյալ որևէ տվյալ։ Ինչ վերաբերում է նոտարական կարգով հայտարարություններին և երդման հավաստիացմանը, ապա նշված ապացույցները թեև դատարանը թույլատրել է կցել գործի նյութերին, սակայն այն չի հետազոտել, քանի որ դատարանը անմիջականորեն չի պարզել հայտարարություն տված անձանց և հայցվորի հարաբերությունները։ Ինչպես նաև վերը նշված վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշումների պարզման ենթակա այլ հանգամանքները։ Հարկ է արձանագրել նաև, որ հայցվորը վկա հարցաքննելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացրել է դատարան, սակայն հետագայում ներկայացուցիչները չեն պնդել իրենց միջնորդությունը և դատարանը որևէ դիրքորոշում չի արտահայտել միջնորդության կապակցությամբ։ (...) Դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ հայցվորի կողմից չի հիմնավորվել այն հանգամանքը, որ ինքը՝ որպես աշխատակից, կատարել է արտաժամյա աշխատանք գործատուի հանձնարարությամբ, և նման աշխատանքի կատարումը կրել է լրացուցիչ՝ հավելյալ բնույթ, հետևաբար գտնում է, որ հայցվորի 2014 թվականին արտաժամյա աշխատանք կատարելու համար հիմնական աշխատավարձի նկատմամբ հաշվարկվող հավելյալ գումարի բռնագանձման պահանջն անհիմն է և այն ենթակա է մերժման»։

Դատարանն անդրադառնալով հայցվորի վնասակար աշխատանքի և դրա հիման վրա լրացուցիչ վարձատրության հավելման մասով պահանջին, արձանագրել է հետևյալը.

«(...) Գործի փաստերով հաստատված է, որ հայցվորի պաշտոնը նախատեսված չէ Կառավարության վերը նշված որոշմամբ հաստատված աշխատանքների, մասնագիտությունների ցանկում։ Հայցվորը դատաքննության ընթացքում դատարան չի ներկայացրել որևէ վերաբերելի ապացույց, ըստ որի իր կատարած աշխատանքը կարող էր դիտարկվել որպես ծանր կամ վնասակար աշխատանք։

Հայցվորը իր պահանջի հիմքում դրել է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի աշխատակիցներ՝ Գագիկ Խոսրովյանի և Աշոտի Արսենյանի կողմից 04.12.2019թ. կազմված զննման արձանագրության պատճենը։ Ըստ որի արձանագրվել է, որ հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղում 2013-2019թթ.. աշխատած ժամանակահատվածում Կարեն Համբարձումյանն աշխատել է մասնագիտական ռիսկի գործոնների առկայության պայմաններում (ռադիոակտիվ նյութերի և իոնացնող ճառագայթման աղբյուրներ), մինչդեռ գործատուն մինչև վերջինիս աշխատանքի ընդուները, իսկ աշխատանքի ընթացքում պարբերաբար չի ապահովել բժշկական զննության անցումը:

Նշված արձանագրությունը որպես բավարար ապացույց գնահատելու արձանագրված փաստը հավաստի համարելու տեսանկյունից, դատարանը գտնում է, որ նշված խախտումը որպես այդպիսին դեռևս չի կարող համարվել հաստատված, նախ այն պատճառով, որ որևէ ձևով չի մեկնաբանվել հայցվորի մասնագիտական աշխատանքի որ գործառույթի արդյունքում է, որ հայցվորը կատարել է ռադիոակտիվ նյութերի կամ իոնացնող ճառագայթման աշխատանք։ Եվ երկրորդը, արձանագրվել է փաստ, որ աշխատանքի ընթացքում զննություն չի անցել աշխատողը։ Տվյալ պարագայում աշխատողի կատարած աշխատանքը վնասակար գնահատելու համար բավարար կարող է համարվել բժշկական զննության արդյունքում կազմված արձանագրությունը, ինչը տվյալ պարագայում բացակայել է։(...)» :

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը բավարարել է․ հետևյալ պատճառաբանությամբ. «(...) հայցվորի կողմից Դատարան է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետ» ձևաթղթի վրա որոշակի տեղեկատվություն պարունակող փաստաթուղթ՝ թվագրված 17.06.2021թ. N15/7535-2021, որն անստորագիր է (գ.թ. 26): (....)։ Դատարան ներկայացված փաստաթուղթն անստորագիր է (այդ թվում՝ բացակայում է էլեկտրոնային ստորագրություն), առկա չէ նաև նշում ձևաթղթի վրա նշված պաշտոնն այդ պահին զբաղեցնող պաշտոնատար անձի անվան և ազգանվան մասին, գրությունը թվագրված է՝ 17.06.2021թ. N15/7535-2021, մինչդեռ, վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված փաստաթղթի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ այն ելնում է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետ Մուշեղ Մարգարյանից, գրությունը թվագրված է 24.06.2021 թվականով, գրության համարն է 05/8125-2021, առկա է էլեկտրոնային ստորագրություն: (...) Անդրադառնալով Բողոքաբերի կողմից վերաքննիչ բողոքում նշված այն փաստարկին, որ Դավիթ Մաշուրյանի, Վաչագան Վարդանյանի, Շողիկ Թունյանի և Գայանե Բաբայանի կողմից նոտարական կարգով տրված հայտարարությունների մասով դատարանը վկայակոչելով վկայի ցուցմունքները գնահատելու վերաբերյալ թիվ ՎԴ/10507/05/13 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2015 թվականի նոյեմբերի 27-ի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումը, մասնավորապես գտել է, որ նոտարական կարգով հաստատված հայտարարություններն անարժանահավատ են, քանի որ դատարանը հնարավորություն չի ունեցել գնահատելու վկայի փոխհարաբերությունները գործին մասնակցող անձանց հետ, փաստերի մասին վկայի իրազեկության աղբյուրը, այն պայմանները, որոնց առկայությամբ վկան ընկալել է որոշակի փաստեր, վկայի սուբյեկտիվ հատկանիշներն այն առումով, թե նա իր ունակություններով ի վիճակի է արդյոք ճիշտ ընկալել իրադարձություններն ու գործողությունները, ընկալածը պահել հիշողության մեջ և ճիշտ վերարտադրել ու հաղորդել դատարանին՝ Վերաքննիչ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ հայցվորի կողմից Դատարան են ներկայացվել Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարության պատճենները՝ կից երդման հավաստիացումներով, որոնք տեղեկություններ են պարունակում Կարեն Համբարձումյանի աշխատանքային գրաֆիկի, ինչպես նաև վերջինիս կատարած աշխատանքի բնույթի վերաբերյալ:

Վերոգրյալի կապակցությամբ Բողոքարկված վճռի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ Դատարանի եզրահանգումն հետևյալն է. ինչ վերաբերում է նոտարական կարգով հայտարարությունների և երդման հավաստիացմանը, ապա նշված ապացույցները թեև դատարանը թույլատրել է կցել գործի նյութերին, սակայն այն չի հետազոտել, քանի որ (...):
Վերաքննիչ դատարանը անդրադառնալով Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունների՝ կից երդման հավաստիացումների կապակցությամբ Դատարանի եզրահանգման իրավաչափությանը՝ հարկ է համարում նշել հետևյալը.

(...) Վերաքննիչ դատարանը նախ հարկ է համարում նշել, որ ապացույցի տեսակները սահմանող Օրենսգրքի 67-րդ հոդվածը, որպես ապացույցի առանձին տեսակներ, սահմանել է ինչպես վկայի ցուցմունքը, այնպես էլ՝ գրավոր ապացույցը: Հետևաբար, ապացույցի այս տեսակները երբևէ չպետք է նույնացնել և դիտել որպես ապացույցի նույն (մեկ) տեսակ: Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ Վերաքննիչ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Գայանե Ազնիվի Բաբայանի, Վաչագան Վլադիմիրի Վարդանյանի, Դավիթ Բենիկի Մաշուրյանի, Շողիկ Հրաչիկի Թունյանի կողմից տրված նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունները՝ կից երդման հավաստիացումներով իրենց բնույթով հանդիսանում են գրավոր ապացույցներ: Վերը նշված իրավակարգավորումներից հետևում է, որ Դատարան ներկայացված գրավոր ապացույցները պետք է Դատարանի կողմից գնահատվեին ինչպես վերաբերելիության և թույլատրելիության, այնպես էլ՝ արժանահավատության տեսանկյունից, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ, այդ թվում՝ վերը նշվածները, փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից:

Տվյալ դեպքում, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ հայցվորի ներկայացուցչի կողմից ներկայացված վերը նշված հայտարարությունները չեն հետազոտվել Դատարանի կողմից, ինչի արդյունքում թույլ է տրվել դատավարական իրավունքի վերը նշված նորմերի խախտումներ:

(...) Հաշվի առնելով, որ Դատարանի կողմից վերը նշված գրավոր ապացույցները չեն հետազոտվել և այդ թվում՝ դրանց հաշվառմամբ չեն Դատարանի կողմից դատողություններ կատարվել կոնկրետ փաստերի ապացուցված լինել կամ չլինելու վերաբերյալ, ինչը ենթադրում է գործի նոր քննության անհրաժեշտություն, այդ թվում՝ քննարկման առարկա ապացույցների վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ` փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից՝ Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Դատարանի կողմից կատարված հետևյալ դատողությունների իրավաչափության հարցին, որոնք նոր քննության ընթացքում պետք է հաշվի առնվեն.

- չնորմավորված աշխատանքային ռեժիմը ևս աշխատանքային օրենսդրությամբ ենթադրում է որոշակի ժամաքանակ՝ օրվա, շաբաթվա և ամսվա կտրվածքով,

- հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության 2010 թվականի դեկտեմբերի 2-ի թիվ 1698-Ն որոշմամբ սահմանված իրավակարգավորումները՝ պատճառաբանված և հիմնավորված չէ Դատարանի դատողությունն առ այն, որ ծանր կամ վնասակար աշխատանք կատարած լինելու փաստը հաստատված համարելու համար բավարար է միայն բժշկական զննության արդյունքում կազմված արձանագրությունը,

- աշխատավարձ և պարգևավճար եզրույթները նույնական չեն և ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի իրավակարգավորումների համաձայն՝ այդ ինստիտուտների նպատակային նշանակությունները տարբեր են և միտված են տարբեր խնդիրների լուծմանը:
Հիմք ընդունելով ամբողջ վերոգրյալը՝ Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքը վերը նշված փաստարկների իմաստով հիմնավոր է, թիվ ՍԴ1/0654/02/20 դատական գործով Դատարանի կողմից 26.10.2021 թվականին կայացված վճիռը ենթակա է մասնակի՝ հայցը մերժելու մասով, բեկանման, ուստի պետք է գործն ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության»։

Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերով սահմանված իրավակարգավորումների խախտման վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի փաստարկները հետևյալ հիմնավորմամբ․

Վերաքննիչ դատարանի 29․04․2022 թվականի որոշման մեջ որպես վերաքննիչ բողոքի հիմք նշվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, որի արդյունքում սխալ են մեկնաբանվել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ և 183-րդ հոդվածները։ Այսինքն՝ նշվել է, որ նյութական իրավունքի նորմերի խախտումը պայմանավորված է ապացույցների գնահատման ընթացքով․

Տվյալ դեպքում, որպես խախտում է ներկայացվել ՀՀ առողջապահության և աշխատանքի տեսչական մարմնի հարավային տարածքային կենտրոնի պետի 17․06․2021 թվականի թիվ 7535-2021 գրությունը ապացույցների ցանկից հանելը՝ ստորագրված չլինելու պատճառաբանությամբ։

Տվյալ գրությունը տեղեկություն է պարունակել այն մասին, որ Կարեն Համբարձումյանը 01․10․2013-20․08․2019 թվականներն ընկած ժամանակահատվածներում աշխատել է 24 ժամյա ռեժիմով կենտրոնի՝ համապատասխան կադրային հագեցվածություն չունենալու պատճառով։

Վերաքննիչ դատարանը բողոքի հիմքը հիմնավոր է համարել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է էլեկտրոնային ստորագրությամբ նույն գրության օրինակը, այսինքն՝ նոր ապացույց, առանց հիմնավորելու ընդհանուր իրավասության դատարանում այն պատշաճ կերպով ներկայացնելու անհնարինությունը։

Մինչդեռ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 378-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանն իրավունք չունի նոր ապացույց ընդունելու և բողոքը քննելիս հիմնվում է միայն այն ապացույցների վրա, որոնք ներկայացվել են առաջին ատյանի դատարան, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ գործին մասնակցող անձը վերաքննիչ բողոքում հիմնավորում է, որ վերաքննիչ դատարան ներկայացված նոր ապացույցն իր կամքից անկախ հանգամանքներում չի ներկայացվել առաջին ատյանի դատարան:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ ապացույցը չի ներկայացվել գործին մասնակցող անձի կամքից անկախ հանգամանքներով, ապա վերաքննիչ դատարանը բեկանում է դատական ակտը և գործն ուղարկում է համապատասխան դատարան` նոր քննության, եթե գտնում է, որ ապացույցն էական նշանակություն ունի գործի լուծման համար:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ ապացույցը չի կարող համարվել առաջին ատյանի դատարանում գործին մասնակցող անձի կամքից անկախ հանգամանքներում չներկայացված, եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ այն գոյություն չի ունեցել կամ գործին մասնակցող անձի տիրապետման տակ չի եղել, սակայն գործին մասնակցող անձը այն ձեռք բերելու և առաջին ատյանի դատարան ներկայացնելու կամ սույն օրենսգրքի 64-րդ հոդվածով սահմանված կարգով պահանջելու հնարավորություն է ունեցել:..(…)»:

Նշված հոդվածից հետևում է, որ օրենսդրի կողմից հստակ սահմանվել են վերաքննիչ բողոքի քննության սահմանները՝ ապացույցների գնահատման առումով, մասնավորապես հարկ է նշել, որ վերաքննիչ դատարանը բողոքը քննելիս հիմնվում է միայն այն ապացույցների վրա, որոնք արդեն իսկ ներկայացվել են առաջին ատյանի դատարան։

Միաժամանակ օրենսդիրը, հստակ նշելով վերաքննության սահմանները, նախատեսել է նաև վերաքննության նշված սահմաններից շեղում` բացառություն, որի էությունը կայանում է նրանում, որ վերաքննիչ դատարանն իրավասու է նոր ապացույց ընդունել, եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ այն չի ներկայացվել կողմերի կամքից անկախ հանգամանքներով։

Եթե ապացույցը առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ ներկայացնելու համար արգելքներ չեն եղել, ապա այն վերաքննիչ դատարանի կողմից ընդունվել և վճռի բեկանման հիմքում դրվել չի կարող: Կողմերի կամքից անկախ առաջին ատյանի դատարանում ապացույցը չներկայացնելը կարող է պայմանավորված լինել օբյեկտիվ հանգամանքներով, որի արդյունքում կողմը չի կարողացել ձեռք բերել և ներկայացնել այն առաջին ատյանի դատարանում կամ դատարանի այնպիսի գործողություններով, որոնցով վերջինս անհիմն մերժել է ապացույցի կցումը գործի նյութերին կամ այն ձեռք բերելու վերաբերյալ կողմի միջնորդությունը կամ դատավարական իրավունքների խախտման պայմաններում կողմը հնարավորություն չի ունեցել դատարան ներկայացնել այդ ապացույցը:

Տվյալ դեպքում վերաքննիչ բողոքում որպես դատավարական իրավունքի խախտում է ներկայացվել նաև այն, որ նոտարական կարգով հաստատված բանավոր հայտարարությունները՝ կից երդման հավաստիացումներով իրենց բնույթով հանդիսանում են գրավոր ապացույցներ և ենթակա էին հետազոտման դատարանի կողմից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տեղեկություններ պարունակող անհատական կամ ներքին իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, գործարար և մասնավոր թղթակցությունը և այլ գրավոր նյութերը (փաստաթղթերը)։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Գրավոր ապացույցներ են համարվում նաև էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցով ստացված տեղեկությունները։

«Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքի 81․2-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նոտարը հաստատում է անձի կողմից իր մոտ արված բանավոր հայտարարությունը, որին կցվում է նաև այդ անձի տված հայտարարությունը ճշմարտացի լինելու երդման հավաստիացումը:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ սահմանված կարգով նոտարի հաստատած բանավոր հայտարարություններն ապացուցողական ուժ ունեն դատարանում և այլ պետական մարմիններ ներկայացնելիս:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում արձանագրել, որ ընդհանուր իրավասության դատարանում հայցվորի միջնորդությունը վերաբերել է իր կողմից նշված անձանց որպես վկա հարցաքննելուն, իսկ նոտարի կողմից տվյալ անձանց բանավոր հայտարարությունը հաստատելը դատավարական առումով ապացույցի այդ տեսակը չի դարձնում գրավոր ապացույց։ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի բովանդակությունից հետևում է, որ օրենսդիրը գրավոր ապացույցներ է համարել իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, թղթակցությունը, փաստաթղթերը, էլեկտրոնային եղանակով կամ կապի այլ միջոցներով ստացված տեղեկատվությունը, իսկ անձանց բանավոր հայտարարությունը, այդ թվում և՝ նոտարական կարգով վավերացված, որպես գրավոր ապացույցի տեսակ նախատեսված չէ։ Հետևաբար առաջին ատյանի դատարանում այդ հարցի վերաբերյալ դիրքորոշում չարտահայտելու պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող դատարանին վերագրել գրավոր ապացույցները չգնահատելու դատավարական խախտում, որը կարող էր հանգեցնել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 130-րդ և 183-րդ հոդվածների կիրառման համար անհրաժեշտ իրավահարաբերության փաստական կազմը հաստատելուն ուղղված խոչընդոտ, ինչն առարկայազուրկ է դարձնում Վերաքննիչ դատարանի կողմից գործի նոր քննության ծավալի սահմանումը։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին կետի 7-րդ ենթակետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է»։

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս դրանց վերաբերյալ:

Ինչպես արդեն նշվեց վերը, Վճռաբեկ դատարանը Հիմնադրամի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով՝ նշելով, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը։

Կարծում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանը չէր կարող Հիմնադրամի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել վերոգրյալով՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ․

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 393-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքում պետք է նշվեն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքը և դրա հիմնավորումը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերից առնվազն մեկի առկայության հիմնավորումը:

Տվյալ դեպքում բողոք բերած անձը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերը վկայակոչելուց հետո վճռաբեկ բողոքում որպես վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմք և հիմնավորում նշել է հետևյալը.

«Բողոք բերող անձը գտնում է առկա է սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի մասով նախատեսված հիմքերը։

Բողոք բերող անձը գտնում է, որ սույն բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Ա) Բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 362-րդ հոդվածով նախատեսված նորմը կիրառել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԿԴ/0412/02/18 քաղաքացիական գործով 30 մայիսի 2019 թվականի որոշմամբ տրված մեկնաբանությանը հակասող մեկնաբանությամբ, քանի որ Վճիռը հրապարկմանը հաջորդ օրն ուղարկված է եղել հայցվորին։

Բ) Բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից չի կիրառվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 374-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հայեցողական լիազորությունը, որի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր՝ սույն բողոքի 2.2.1 կետում բերված հիմնավորումների համատեքստում։

Գ) Բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերով նախատեսված դատավարական իրավունքի նորմերը չի կիրառել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԼԴ1/0188/02/16 քաղաքացիական գործով, թիվ ԵԿԴ/0219/02/15 քաղաքացիական գործով, թիվ ԱՐԱԴ/0313/02/09 գործով տրված մեկնաբանություններին համապատասխան։

Բողոք բերող անձը գտնում է նաև, որ Բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս թույլ է տրվել մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, այսինքն՝ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Անկերլն ընդդեմ Շվեյցարիայի գործով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ դատավարությունում կողմերի իրավահավասարության սկզբունքը` կողմերի միջև «արդարացի հավասարակշռության» իմաստով, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված արդար դատաքննության հիմնական տարրերից մեկն է և պահանջում է, որպեսզի յուրաքանչյուր կողմին տրամադրվի ողջամիտ հնարավորություն` ներկայացնելու իր գործն այնպիսի պայմաններում, այդ թվում` ապացույցներ ներկայացնելու, որոնք նրան իր հակառակորդի նկատմամբ չեն դնի էականորեն նվազ բարենպաստ վիճակում (տե՛ս Անկերլն ընդդեմ Շվեյցարիայի գործով Եվրոպական դատարանի 23.10.1996 թվականի որոշումը, կետ 38): Վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի վերլուծությանը, արձանագրել է, որ քաղաքացիական դատավարությունը կողմերի իրավահավասարության հիման վրա իրականացնելու սկզբունքի էությունը կայանում է նրանում, որ դատավարության բոլոր փուլերում կողմերն օժտված են իրենց իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության միջոցներ օգտագործելու հավասար հնարավորություններով (տե՛ս Լիլիթ Գևորքովան ընդդեմ Սվետլանա Միքայելյանի թիվ ԵԷԴ/1730/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Եթե դատավարության կողմը զրկվում է իրավահավասարության հիման վրա դատական պաշտպանությունից, ապա զրկվում է Սահմանադրությամբ ամրագրված արդար և արդյունավետ դատաքննության իրավունքներից։

Տվյալ դեպքում՝ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 374-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դատավարական իրավունքի նորմի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը՝ պատասխանող կողմին զրկել է Սահմանադրությամբ ամրագրված արդար և արդյունավետ դատաքննության իրավունքներից»։

Այսինքն՝ բողոք բերած անձը վճռաբեկ բողոքում որպես այն վարույթ ընդունելու հիմք, ըստ էության, նշել է՝

- բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշման՝ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար էական նշանակություն ունենալը՝ պայմանավորված, մի դեպքում, բողոքարկվող դատական ակտում համապատասխան նորմերի մեկնաբանությունը Վճռաբեկ դատարանի որոշումների մեջ տվյալ նորմերին տրված մեկնաբանությանը հակասելով, իսկ մյուս դեպքում՝ իրավունքի զարգացման խնդրի առկայությամբ, ինչպես նաև

- առերևույթ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առկայությունը։

Մինչդեռ վերջինիս մասով բողոք բերած անձը վճռաբեկ բողոքում չի նշել, թե Վերաքննիչ դատարանը նյութական կամ դատավարական իրավունքի կոնկրետ որ նորմերի խախտում է թույլ տվել, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Նման պայմաններում կարծում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանը լավագույն դեպքում վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը կարող էր պայմանավորել բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով, եթե եզրահանգեր, որ բողոքում նշված այդ հիմքը հիմնավոր է։

Իմ՝ որպես զեկուցողի կարծիքով այդ հիմքը եղել է անհիմն, որպիսի հանգամանքից ելնելով՝ դեմ եմ քվեարկել վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցին։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը:

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 25 մայիսի 2023 թվական: