9. Բողոքի հեղինակը նշել է, որ սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել դատավարական նորմերի խախտումներ, որպիսի պայմաններում կայացված դատական ակտը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը: Ըստ բողոքաբերի՝ Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 2.2-րդ և 2.3-րդ մասերը, ինչի արդյունքում թույլ է տվել Ն.Գրիգորյանի դատական պաշտպանության իրավունքի խախտում։

9.1. Ի հիմնավորումն իր վերոշարադրյալ փաստարկի՝ բողոքաբերը նշել է, որ բողոքն առանց քննության թողնելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները չեն բխում գործով ձեռք բերված նյութերից։ Ըստ բողոքաբերի՝ քրեական գործի նյութերը պաշտպանության կողմին հասանելի են դարձել 2021 թվականի մայիսի 22-ին, ինչը հաստատվում է նաև ծանոթացման համար քրեական գործի նյութերը ներկայացնելու արձանագրությամբ: Ուստի Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտի բողոքարկման՝ օրենքով սահմանված 10-օրյա ժամկետը պահպանված է եղել:

10. Վերոշարադրյալի հիման վրա, բողոքաբերը խնդրել է վերացնել Վերաքննիչ դատարանի՝ 2021 թվականի օգոստոսի 24-ի որոշումը և գործն ուղարկել ստորադաս դատարան՝ նոր քննության:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

11. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. հիմնավորվա՞ծ է արդյոք Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2020 թվականի ապրիլի 20-ի որոշման դեմ մեղադրյալ Ն.Գրիգորյանի պաշտպան Լ.Սապաժեանի վերաքննիչ բողոքը ժամկետանց է:

12. ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք»:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք»:

13. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 173-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝

«Պաշտոնատար անձանց կողմից սահմանված ժամկետը պահպանելը հաստատվում է դատավարական փաստաթղթերում` համապատասխան նշումով: Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց հանձնման ենթակա փաստաթղթերի ստացման փաստը հաստատվում է գործին կցված նրանց ստորագրությամբ»:

14. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Վերաքննիչ բողոք բերվում են՝

(...)

3) առաջին ատյանի դատարանի՝ կալանավորման, կալանքի ժամկետի երկարաձգման, բժշկական հաստատությունում անձանց տեղավորման մասին որոշումները՝ հրապարակվելու պահից հնգօրյա ժամկետում, իսկ գործն ըստ էության չլուծող մյուս ակտերը՝ հրապարակվելու պահից տասնօրյա ժամկետում»6:

15. ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, 2018 թվականի հունիսի 19-ի թիվ ՍԴՈ-1420 որոշմամբ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, դատական մատչելիության իրավունքի վերաբերյալ նշել է.

- դատավարական որևէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ,

- ընթացակարգային որևէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում,

- դատարանի (արդարադատության) մատչելիությունը կարող է ունենալ որոշակի սահմանափակումներ, որոնք չպետք է խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը,

- դատարան դիմելիս անձը չպետք է ծանրաբեռնվի ավելորդ ձևական պահանջներով,

- իրավական որոշակիության ապահովման պահանջից ելնելով՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ որոշակի իմպերատիվ նախապայմանի առկայությունն ինքնին չի կարող դիտվել որպես ՀՀ Սահմանադրությանը հակասող: Այլ հարց է, որ նման նախապայմանը պետք է լինի իրագործելի, ողջամիտ և իր ծանրությամբ չհանգեցնի իրավունքի էության խախտման7:

16. Արդար դատաքննության իրավունքի համատեքստում կարևորելով անձի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի բացառիկ նշանակությունն անձի իրավունքների պաշտպանության իրավական համակարգում՝ Վճռաբեկ դատարանն իրավական դիրքորոշումներ է ձևավորել այն մասին, որ վերաքննիչ բողոքարկմանը ներկայացվող ձևական բնույթի չափանիշների և պահանջների չպահպանումը չպետք է այնպես մեկնաբանվի, որ անձի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը ենթարկվի անհամաչափ սահմանափակման՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի բուն էության խաթարմանը: Այլ կերպ` բողոքն առանց քննության թողնելու մասին որոշումը պետք է հիմնված լինի վերաքննիչ բողոքարկմանը ներկայացվող ձևական բնույթի չափանիշների և պահանջների պահպանված չլինելու մասին փաստերի բովանդակային գնահատման վրա՝ ապահովելու համար բողոքարկման իրավունքի սահմանափակման և հետապնդվող նպատակի միջև համարժեք հարաբերակցությունը։ Մասնավորապես, անձի կողմից դատական պաշտպանության իրավունքի լիարժեք իրականացման, այն է` իր շահերին առնչվող դատական ակտի դեմ հիմնավոր բողոք բերելու համար անհրաժեշտ է, որ անձն իր ձեռքի տակ ունենա վիճարկվող դատական ակտը։ Այսինքն, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում առկա՝ «հրապարակման պահից» բառակապակցությունը պետք է մեկնաբանվի, իսկ վերաքննիչ բողոք բերելու ժամկետը պետք է հաշվարկվի՝ որպես ելակետ ընդունելով դատարանի որոշումը բողոք բերելու իրավունք ունեցող համապատասխան դատավարության մասնակցին հանձնելու պահը8:

17. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ՝

- պաշտպան Լ.Սապաժեանը վերաքննիչ բողոքում քրեական գործի նյութերի ստացման օր է նշել 2021 թվականի մայիսի 21-ը9,

- պաշտպան Լ.Սապաժեանին քրեական գործի նյութերը տրամադրվել են 2021 թվականի մայիսի 22-ին10,

- պաշտպանի վերաքննիչ բողոքը փոստային ծառայությանն է հանձնվել 2021 թվականի հունիսի 1-ին11,

- Վերաքննիչ դատարանը 2021 թվականի օգոստոսի 24-ի որոշմամբ պաշտպան Լ.Սապաժեանի բողոքը թողել է առանց քննության՝ փաստելով, որ Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը պաշտպանական կողմին հասու է դարձել 2021 թվականի մայիսի 21-ին, ուստի որոշման բողոքարկման՝ օրենքով սահմանված 10-օրյա ժամկետն ավարտվել է 2021 թվականի մայիսի 31-ին, մինչդեռ բողոքը փոստային ծառայությանն է հանձնվել 2021 թվականի հունիսի 1-ին12:

18. Նախորդ կետում վկայակոչված փաստական հանգամանքների վերլուծությունից բխում է, որ չնայած պաշտպան Լ.Սապաժեանը վերաքննիչ բողոքում քրեական գործի նյութերի ստացման օր է նշել 2021 թվականի մայիսի 21-ը, սակայն դրանք պաշտպանին տրամադրվել են 2021 թվականի մայիսի 22-ին։ Այսինքն, Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2020 թվականի ապրիլի 20-ի որոշումը մեղադրյալ Ն.Գրիգորյանի պաշտպան Լ.Սապաժեանին հասու է դարձել 2021 թվականի մայիսի 22-ին, սակայն այդ հանգամանքը հիմնավորող ապացույցը՝ քրեական գործի նյութերին ծանոթանալու վերաբերյալ արձանագրությունը, Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ չի ուսումնասիրել: Այսպիսով, վերաքննիչ բողոք բերելու ժամկետը հաշվարկելով 2021 թվականի մայիսի 22-ից, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ 2021 թվականի հունիսի 1-ի դրությամբ վերաքննիչ բողոքարկման ժամկետները պահպանված են եղել։

19. Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ հիմնավորված չէ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2020 թվականի ապրիլի 20-ի որոշման դեմ մեղադրյալ Ն.Գրիգորյանի պաշտպան Լ.Սապաժեանի վերաքննիչ բողոքը ժամկետանց է:

20. Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից պաշտպան Լ.Սապաժեանի բողոքն առանց քննության թողնելու պայմաններում, մեղադրյալ Ն.Գրիգորյանը զրկվել է իր իրավունքների և ազատությունների ենթադրյալ խախտումները վիճարկելու հնարավորությունից, դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման ժամանակային սահմանափակումները կիրառվել են ոչ իրավաչափորեն, ինչի արդյունքում անձի իրավունքների սահմանափակման և հետապնդվող նպատակի միջև արդարացի հավասարակշռությունը չի ապահովվել:

21. Հաշվի առնելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մեղադրյալ Ն.Գրիգորյանի պաշտպան Լ.Սապաժեանի վերաքննիչ բողոքն առանց քննության թողնելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի՝ 2021 թվականի օգոստոսի 24-ի որոշումն օրինական և հիմնավորված չէ: Այդ որոշումը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 173-րդ հոդվածի 5-րդ մասի, 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի պահանջների խախտումներ, որոնք իրենց բնույթով էական են և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն` հիմք են Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու և գործը նույն դատարան նոր քննության ուղարկելու համար13:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ հոդվածներով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 11-րդ հոդվածով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 39-րդ, 43-րդ, 3611-րդ, 403-406-րդ, 415․1-րդ, 418.1-րդ 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Մեղադրյալ Նաիրա Կիմի Գրիգորյանի վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2021 թվականի օգոստոսի 24-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

__________________________