ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը (այսուհետ` նաև Վճռաբեկ դատարան),

	նախագահությամբ`	Հ. Ասատրյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ`	Ս. Ավետիսյանի
		Ե. Դանիելյանի
		Լ. Թադևոսյանի
		Ա. Պողոսյանի

2021 թվականի ապրիլի 12-ին

ք. Երևանում

գրավոր ընթացակարգով քննության առնելով ամբաստանյալ Նարեկ Ալեքսանդրի Սարգսյանի վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Գ.Բաղդասարյանի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. 2018 թվականի հունիսի 26-ին ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչությունում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 2-րդ մասով և 266-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով հարուցվել է թիվ 52813018 քրեական գործը:

Նախաքննության մարմնի` 2018 թվականի հունիսի 28-ի որոշմամբ Նարեկ Ալեքսանդրի Սարգսյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 2-րդ մասով և 266-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով: Նույն օրը վերջինիս նկատմամբ որպես խափանման միջոց է կիրառվել կալանավորումը և հայտարարվել է հետախուզում:

2018 թվականի հուլիսի 19-ին ՀՀ ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտում ստացվել է 2018 թվականի հունիսի 16-ին հարուցված թիվ 61207718 քրեական գործը` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին, 2-րդ և 7-րդ կետերի հատկանիշներով: Նույն օրվա որոշմամբ թիվ 61207718 քրեական գործն ընդունվել է վարույթ և միացվել թիվ 58213018 քրեական գործին:

2019 թվականի դեկտեմբերի 21-ին Նարեկ Սարգսյանը արտահանձնվել է Հայաստանի Հանրապետություն և նույն օրը` ժամը 06:35-ին «Զվարթնոց» օդանավակայանից բերման է ենթարկվել և տեղափոխվել ՀՀ արդարադատության նախարարության «Երևան-Կենտրոն» քրեակատարողական հիմնարկ:

Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 23-ի որոշմամբ Ն.Սարգսյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորումը վերահաստատվել է:

Նախաքննության մարմնի՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 23-ի որոշմամբ Ն.Սարգսյանին առաջադրված մեղադրանքը փոփոխվել է, և նրան նոր մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 268-րդ հոդվածի 3-րդ մասով և 38-131-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 7-րդ կետերով:

Նախաքննության մարմնի՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 28-ի որոշմամբ թիվ 58213018 քրեական գործից անջատվել են Ն.Սարգսյանի վերաբերյալ գործի նյութերը, կազմվել է թիվ 58227020 քրեական գործը:

2020 թվականի հոկտեմբերի 9-ին թիվ 58227020 քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան (այսուհետ` նաև Առաջին ատյանի դատարան):

2. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 19-ի որոշմամբ մեղադրյալ Ն.Սարգսյանի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանավորումը թողնվել է անփոփոխ: Նույն որոշմամբ մերժվել է Ն.Սարգսյանի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանավորումը գրավով փոխարինելու վերաբերյալ նրա պաշտպան Կ.Մեժլումյանի միջնորդությունը։

3. Ն.Սարգսյանի պաշտպաններ Ա.Պիվազյանի և Կ.Մեժլումյանի վերաքննիչ բողոքների քննության արդյունքում, ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ` նաև Վերաքննիչ դատարան), 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի որոշմամբ բողոքը բավարարել է մասնակիորեն, Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը բեկանել է, Ն.Սարգսյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորումը փոփոխել է և վերջինիս նկատմամբ որպես խափանման միջոց է կիրառել գրավը` 25.000.000 (քսանհինգ միլիոն) ՀՀ դրամի չափով:

4. Վերաքննիչ դատարանի՝ վերոնշյալ որոշման դեմ վճռաբեկ բողոք է բերել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Գ.Բաղդասարյանը, որը Վճռաբեկ դատարանի՝ 2021 թվականի մարտի 9-ի որոշմամբ վարույթ է ընդունվել: Վճռաբեկ դատարանի՝ 2021 թվականի մարտի 18-ի որոշմամբ սահմանվել է վճռաբեկ բողոքի քննության գրավոր ընթացակարգ:

Դատավարության մասնակիցները վճռաբեկ բողոքի պատասխան չեն ներկայացրել:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

5. Նախաքննության մարմնի կողմից Նարեկ Սարգսյանին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 268-րդ հոդվածի 3-րդ մասով և 38-131-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 7-րդ կետերով մեղադրանք է առաջադրվել այն բանի համար, որ. «[Ն]ա, գործով չպարզված հանգամանքներում և ժամանակահատվածում, անհայտ անձից ապօրինի կերպով ձեռք է բերել և Երևան քաղաքի Թումանյան փողոցի 11-րդ շենքի 14-րդ բնակարանում պահել է հրազեն հանդիսացող «Star B.S.A.» մոդելի 9 մմ տրամաչափի ակոսափող ատրճանակ, «GLOCK 25» մոդելի «PSP 701» գործարանային համարով 380 Auto տրամաչափի ակոսափող ատրճանակ, «TT» տեսակի 7,62 մմ տրամաչափի առանց գործարանային համարի ակոսափող ատրճանակ, «TT» մոդելի «БС 792» գործարանային համարով 7,62 մմ տրամաչափի ակոսափող ատրճանակ և ռազմամթերք հանդիսացող 168 հատ տարբեր տրամաչափի ակոսափող հրազենի փամփուշտներ, այնուհետև դրանք, թաքցնելով պայուսակների մեջ՝ ապօրինի կերպով այլ վայրում պահելու համար խնդրել է առանց մեղքի գործող, Նարեկ Սարգսյանի հանցավոր մտադրություններից անտեղյակ Արտեմ Հայրապետի Պետրոսյանին պայուսակները փոխադրել և պահել իր կողմից նախապես վարձակալած` Երևան քաղաքի Արամի փողոցի 82-84 շենքի 68-րդ բնակարանում, որոնք 25.06.2018թ., Արտեմ Պետրոսյանի միջոցով Նարեկ Սարգսյանից ստացած ցուցումով, Վլադիմիր Շահինյանցի և Սերոբ Սահակյանի կողմից այլ տարածքում պահելու նպատակով Երևան քաղաքի Արամի փողոցի 82-84 շենքի 68-րդ բնակարանից փոխադրելու ընթացքում հայտնաբերվել են ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցների կողմից:

Նույն ժամանակահատվածում, Նարեկ Սարգսյանը գործով չպարզված հանգամանքներում առանց իրացնելու նպատակ[ի], անհայտ անձից ապօրինի ձեռք է բերել և իրեն պատկանող Երևան քաղաքի Թումանյան փողոցի 11-րդ շենքի 14-րդ բնակարանում ապօրինի պահել է 0,1 գրամ խոշոր չափի տենաֆետամին (ՄԴԱ), 0,61 գրամ խոշոր չափի ՄԴՄԱ, 0,7 գրամ խոշոր չափի մեթամֆետամին, 0,12 գրամ խոշոր չափի կոկաին և 0,1 գրամ զգալի չափի a-PVP տեսակի թմրամիջոցներ, այնուհետև դրանք առանց իրացնելու նպատակ[ի], ապօրինի կերպով այլ վայրում պահելու համար խնդրել է առանց մեղքի գործող, Նարեկ Սարգսյանի հանցավոր մտադրություններից անտեղյակ Արտեմ Հայրապետի Պետրոսյանին, որպեսզի պայուսակում թաքցված վերը նշված թմրամիջոցները փոխադրի և պահի իր կողմից նախապես վարձակալած` Երևան քաղաքի Արամի փողոցի 82-84 շենքի 68-րդ բնակարանում, որոնք 25.06.2018թ. Արտեմ Պետրոսյանի միջոցով ստացած՝ Նարեկ Սարգսյանի ցուցումով, Վլադիմիր Շահինյանցի և Սերոբ Սահակյանի կողմից այլ տարածքում պահելու նպատակով Երևան քաղաքի Արամի փողոցի 82-84 շենքի 68-րդ բնակարանից փոխադրելու ընթացքում հայտնաբերվել են ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցների կողմից:

Ինչպես նաև Նարեկ Սարգսյանը, գործով չպարզված հանգամանքներում առանց իրացնելու նպատակ[ի], անհայտ անձից ապօրինի ձեռք է բերել և Երևան քաղաքի Արտաշատի խճուղի 67/1 հասցեի գտնվող իր աշխատասենյակի «SAFEWELL» գրառմամբ չհրկիզվող պահարանում առկա դարչնավուն երանգի, թղթյա փաթեթի մեջ գտնվող, կաշվե պատյանին նմանվող առարկայի մեջ առկա սև գույնի կափարիչով, դարչնավուն երանգի, թափանցիկ, ապակյա տարայի մեջ ապօրինի պահել է խոշոր չափերով 0,031 գրամ մաքուր քաշով կոկաին տեսակի թմրամիջոց, (ընդհանուր առանձնապես խոշոր չափերով՝ 0,151 քաշով կոկաին տեսակի թմրամիջոց) կոկաին տեսակի թմրամիջոցի հետքերով մետաղական կառուցվածքի, գլանաձև առարկա, ինչպես նաև կոկաին տեսակի թմրամիջոցի հետքերով մետաղական կառուցվածքի, ուղղանկյունաձև առարկա, որոնք 04.07.2018թ. կատարված խուզարկությամբ հայտնաբերվել [են] ՀՀ ԱԱԾ աշխատակիցների կողմից:

Բացի այդ, նա, նախնական համաձայնությամբ գործող մի խումբ անձանց ներգրավմամբ, շահադիտական դրդումներով կազմակերպել և ղեկավարել է կյանքի ու առողջության համար վտանգավոր բռնություն գործադրելով և դա գործադրելու սպառնալիքով, ինչպես նաև որպես զենք օգտագործվող առարկաների գործադրմամբ զուգորդված անձի առևանգումը, որպիսի գործողությունները դրսևորվել են հետևյալում.

Նարեկ Սարգսյանը, միտում ունենալով առավել շահույթ ստանալու նպատակով Երևան քաղաքում մենաշնորհային կարգով վերահսկելու «իրանական» ժամանցային ակումբների գործունեությունը, այդ իսկ կապակցությամբ Արամ Կարապետյանի կողմից ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու համար «Օպերա» ժամանցային ակումբը վարձակալելուց հրաժարվելու նպատակով, իր անվտանգությունն ապահովող անձանց ներգրավմամբ, շահադիտական նպատակով, կազմակերպել և ղեկավարել է Արամ Կարապետյանի առևանգումը:

Այսպես.

2017թ. օգոստոսի 15-ին Հարություն Աբրահամյանը, Հովհաննես Դավթյանը և Սամվել Սոսյանը գործելով Նարեկ Սարգսյանի ղեկավարմամբ, ձեռնամուխ են եղել նախանշված հանցավոր գործունեության իրականացմանը:

Այդ կապակցությամբ, Հարություն Աբրահամյանը, Հովհաննես Դավթյանի, ինչպես նաև Արտեմ Պետրոսյանի հետ, 2017 թվականի օգոստոսի 15-ին, ժամը 15:00-ի սահմաններում մոտեցել են Երևան քաղաքի Նալբանդյան փողոցի 98/9 հասցեում գործող «Կոֆիսթորի» սրճարանի առջևի հատվածին, որտեղ, խմբի կազմում գործող Հարություն Աբրահամյանն ու Հովհաննես Դավթյանը, Արամ Կարապետյանի կամքին հակառակ, նրա դիմադրությունը ճնշելու նպատակով վերջինիս նկատմամբ բռնության գործադրմամբ, բացահայտ առևանգելով տեղափոխել և ժամանակավորապես պահել են նույն սրճարանի հարևանությամբ տեղակայված, Նարեկ Սարգսյանին պատկանող՝ Երևան քաղաքի Թումանյան փողոցի 11-րդ շենքի առաջին հարկում գտնվող նկուղում, որտեղ, ըստ նախապես ձեռք բերված պայմանավորվածության, գտնվել է հանցակից Սամվել Սոսյանը, ով տուժողին ներս բերելուն պես, վերջինիս վախեցնելու և հնարավոր դիմադրությունը ճնշելու նպատակով, իր մոտ գտնվող ատրճանակը ցուցադրաբար բերել է մարտական վիճակի և սպառնացել Նարեկ Սարգսյանի գալուց հետո նրա հետ իրականացվելիք բռնի գործողություններով:

Կարճ ժամանակ անց, նշված վայր է եկել նաև հանցագործության կազմակերպիչը՝ Նարեկ Սարգսյանը, որից հետո, Սամվել Սոսյանն ու Հովհաննես Դավթյանը ծեծի են ենթարկել Արամ Կարապետյանին: Դրանից հետո, Նարեկ Սարգսյանն իր մոտ գտնվող ատրճանակը պահել է Արամ Կարապետյանի ոտքերի ուղղությամբ և պահանջել հրաժարվել ակումբային գործունեությամբ զբաղվելուց ու այդ նպատակով Երևան քաղաքում գտնվող «Օպերա» ակումբը վարձակալելու մտադրությունից, հակառակ դեպքում, սպառնալով հրազենով կրակել նրա ուղղությամբ: Հասկանալով, որ Արամ Կարապետյանը չի ենթարկվում ներկայացրած պահանջին, Հովհաննես Դավթյանը և Սամվել Սոսյանը բռնել են առևանգված անձի ձեռքերը, ինչի արդյունքում Նարեկ Սարգսյանն առանց որևէ խոչընդոտի գազայրիչի բաց կրակով այրել է Արամ Կարապետյանի աջ բազկի, արմնկահոդի և սրունքի շրջանները՝ վերջինիս առողջությանը պատճառելով թեթև վնաս` առողջության կարճատև քայքայումով:

Այնուհետև, Արամ Կարապետյանի նկատմամբ իրենց հանցավոր գործողություններն առավել անկաշկանդ իրականացնելու նպատակով, Նարեկ Սարգսյանի ցուցումով Հովհաննես Դավթյանը, Հարություն Աբրահամյանն ու Սամվել Սոսյանը, շարունակելով նախանշված հանցագործությունը, բռնության գործադրմամբ Արամ Կարապետյանին, հակառակ իր կամքի, տեղափոխել են այլ տեղանք, մասնավորապես՝ Հարություն Աբրահամյանն ու Հովհաննես Դավթյանը բռնել են Արամ Կարապետյանի թևերից, Սամվել Սոսյանը բացել է նույն շենքի բակում կայանված իրենց կողմից շահագործվող «Տոյոտա պրադո» մակնիշի ավտոմեքենայի հետնամասի դուռը, ապա Արամ Կարապետյանին նստեցրել են նշված մեքենան և վերջինիս կամքին հակառակ տեղափոխել են Երևան քաղաքի Արտաշատի խճուղու 67/1 հասցեում գտնվող՝ Նարեկ Սարգսյանի ընտանիքին պատկանող «Սկանյա» բեռնատար ավտոմեքենաների սպասարկման սրահի վարչական շենքում գտնվող սենյակ: Այդ ընթացքում, Սամվել Սոսյանը վարել է նշված մեքենան, իսկ Հարություն Աբրահամյանն ու Հովհաննես Դավթյանը, նստելով ավտոմեքենայի հետնամասում, հսկել են իրենց մեջտեղի նստատեղում գտնվող Արամ Կարապետյանին: Հասնելով նշված տեղանք, Արամ Կարապետյանի կամքին հակառակ, զրկելով նրան ազատ տեղաշարժվելու իրավունքից, հանցակիցները 2-3 ժամ տևողությամբ ապօրինի պահել և ծեծի են ենթարկել նրան, որի արդյունքում Նարեկ Սարգսյանը կրկին պահանջել է հրաժարվել ակումբային գործունեությամբ զբաղվելուց և այդ նպատակով «Օպերա» ժամանցային ակումբը վարձակալելուց, որից հետո, ստանալով ցանկալի երաշխիքը, Նարեկ Սարգսյանը հրահանգել է հանցակիցներին ազատ արձակել Արամ Կարապետյանին»1:

6. Առաջին ատյանի դատարանը, անփոփոխ թողնելով Ն.Սարգսյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորումը, փաստել է. «(…) 14.08.2020թ. Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանը մեղադրյալ Նարեկ Սարգսյանի կալանքի տակ պահելու ժամկետը երկարացնելու վերաբերյալ միջնորդությունը քննության առնելու մասին որոշմամբ արձանագրել է հետևյալը. «(...)

- մեղադրյալը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվել է և հետախուզման մեջ է գտնվել, մասնավորապես՝ ըստ Ն.Սարգսյանի սահմանահատումների պատմության՝ Ն.Սարգսյանը 2018թ. հունիսի 22-ին դուրս է եկել ՀՀ-ից, ըստ միջնորդությանը կից նյութերի՝ մեկնել է ՌԴ, սակայն հայտնաբերվել է Չեխիայի Հանրապետությունում՝ ներկայացնելով Գվատեմալայի քաղաքացու կեղծ անձնագիր՝ տրված Ֆրանկլին Գոնզալեսի անվամբ (տե՛ս ՀՀ ոստիկանության Ինտերպոլ ազգային կենտրոնական բյուրոյի պետի տեղակալի 2018թ. դեկտեմբերի 7-ի թիվ 4599 գրությունը),

- Ն.Սարգսյանին վերագրվում են անձի ազատության, սեփականության, հասարակական անվտանգության, բնակչության առողջության դեմ ուղղված ծանր հանցագործություններ, որոնք ենթադրաբար կատարվել են մի խումբ անձանց կողմից,

- վկա Ղազարոս Սարյանի կողմից, 2019թ. փետրվարի 14-ի լրացուցիչ հարցաքննության ժամանակ ներկայացված, «Ֆեյսբուք» սոցիալական ցանցի իր անհատական էջից արտատպված՝ իր և Նարեկ Սարգսյանի նամակագրության լուսապատճենով, որի բովանդակությունից հետևում է, որ Ն.Սարգսյանը սպառնալիքներ է տալիս Ղ.Սարյանին՝ վերջինիս կողմից իրավապահ մարմիններին տեղեկություններ հայտնելու համար,

- Ն.Սարգսյանին վերագրվող բազմադրվագ, դրանց առնչվող անձանց լայն շրջանակ ենթադրող հանցագործությունների քննության ուղղությամբ դեռևս իրականացվում են լայնածավալ քննչական և այլ դատավարական գործողություններ,

Դատարանը գտնում է, որ մեղադրյալ Նարեկ Սարգսյանի կողմից վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելու, քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու, գործի համար նշանակություն ունեցող նյութերը թաքցնելու կամ կեղծելու եղանակներով գործի քննությանը խոչընդոտելու հավանականությունը շարունակում է մնալ բարձր, ուստի քննիչի միջնորդությունն այդ մասով հիմնավոր է և ենթակա է բավարարման: (...)»:

Ելնելով վերոգրյալից, լսելով մասնակիցների կարծիքները, ուսումնասիրելով քրեական գործի նյութերը` դատարանը հանգում է հետևության, որ կալանավորման ժամկետը երկարացնելու մասին վերը նշված որոշումից հետո մինչ այս պահը գործով ձեռք չեն բերվել այնպիսի փաստական տվյալներ, որոնք նվազեցնում կամ չեզոքացնում են դատարանի կողմից արձանագրված Նարեկ Սարգսյանին շարունակական կալանքի տակ պահելու՝ վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելու և քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու հիմքերը։ Հետևաբար՝ դատարանը գտնում է, որ կալանավորում խափանման միջոցը վերացնելու կամ փոփոխելու փաստական հիմքեր չկան (...)»2։

7. Վերաքննիչ դատարանը 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի որոշմամբ բեկանելով Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը` արձանագրել է հետևյալը. «(...) Վերաքննիչ դատարանի համար ընդունելի է [Ա]ռաջին ատյանի դատարանի այն եզրահանգումը, համաձայն որի` Նարեկ Սարգսյանն ազատության մեջ գտնվելով կարող է դրսևորել ոչ իրավաչափ վարքագիծ` խոչընդոտել գործի քննությանը` քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու եղանակով և թաքնվել վարույթն իրականացնող մարմնից:

Վերաքննիչ դատարանը նման եզրահանգման է գալիս՝ հաշվի առնելով ամբաստանյալին վերագրվող արարքների բնույթն ու հասարակական վտանգավորության աստիճանը, ինչպես նաև ակնկալվող պատժի խստությունը, որն էական նշանակություն ունի ամբաստանյալի հետագա՝ ոչ իրավաչափ վարքագծի հավանականությունը կանխորոշելու հարցում:

Այսպիսով, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ առկա են Նարեկ Սարգսյանին շարունակական կերպով կալանքի տակ պահելու համար ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերը և դրանց անդրադարձել է [Ա]ռաջին ատյանի դատարանն իր որոշմամբ:

Միաժամանակ, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Նարեկ Սարգսյանի պատշաճ վարքագիծը հնարավոր է ապահովել այլ խափանման միջոցի` գրավի, կիրառմամբ՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

(…)

Վերաքննիչ դատարանը, գնահատելով սույն գործի փաստական հանգամանքները, արձանագրում է, որ մեղադրյալ Նարեկ Սարգսյանը նախկինում դատապարտված չի եղել, ունի մշտական բնակության վայր, բարձրագույն կրթությամբ է, «Զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման» հիմնադրամին փոխանցել է 492.400.000.00 դրամ գումար:

Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ հասարակության ընդհանուր շահի և անհատի հիմնարար իրավունքների միջև արդարացի հավասարակշռության տեսանկյունից, որը պետք է բխի անձի` ազատությունից, սույն գործում առկա նյութերի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս գալ հետևության, որ սույն որոշումը կայացնելու պահին բացակայում են կալանավորումը գրավով փոխարինելն անթույլատրելի ճանաչելու հիմքերը, և գրավը, կարող է գործուն երաշխիք հանդիսանալ ամբաստանյալ Նարեկ Սարգսյանի պատշաճ վարքագիծն ապահովելու համար, այն համաչափ է հասարակության ընդհանուր շահի և ամբաստանյալ Նարեկ Սարգսյանի ազատության ու անձնական անձեռնմխելիության իրավունքի հավասարակշռման տեսանկյունից:

(…)

Այսպիսով, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Նարեկ Սարգսյանի պատշաճ վարքագիծը հնարավոր է ապահովել կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոցի` 25.000.000 (քսանհինգ միլիոն) ՀՀ դրամ գրավի կիրառմամբ, որը, որպես բավարար և ողջամիտ միջոց, կարող է հաղթահարել նրա կողմից վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելու, ինչպես նաև դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու մտավախությունը (...)»3։

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

8. Բողոքի հեղինակը փաստարկել է, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել դատական սխալ՝ քրեադատավարական օրենքի էական խախտում: Բողոքաբերը նշել է, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը հակասում է անձի նկատմամբ գրավը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ, 137-րդ և 143-րդ հոդվածների կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանի որոշումներում արտահայտված իրավական դիրքորոշումներին:

Այսպես, հաշվի առնելով սույն գործով որպես խափանման միջոց կալանավորումն ընտրելու և շարունակական կալանքի տակ պահելու հիմքերն ու հիմնավորումները, այն, որ ըստ քրեական գործի նյութերի, մեղադրյալը ճանաչում է դատավարության մասնակիցներին, նախաքննության ընթացքում թաքնվել է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից և հետախուզման մեջ է գտնվել, բողոքաբերը նշել է, որ ներկա պահին ևս առկա է ողջամիտ հավանականություն առ այն, որ մեղադրյալ Ն.Սարգսյանն ազատության մեջ գտնվելով կարող է դրսևորել ոչ իրավաչափ վարքագիծ՝ խոչընդոտել գործի քննությանը՝ քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու եղանակով և վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելով։ Նման պայմաններում, բողոքաբերի պնդմամբ, կալանավորումից բացի այլ խափանման միջոց չի կարող ապահովել ամբաստանյալի պատշաճ վարքագիծը:

9. Վերոշարադրյալի հիման վրա, բողոքաբերը խնդրել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի որոշումն ու Ն.Սարգսյանի նկատմամբ գրավի կիրառումը ճանաչել անթույլատրելի՝ օրինական ուժ տալով Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

10. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. հիմնավո՞ր է արդյոք Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ տվյալ գործի փաստական հանգամանքների պայմաններում գրավը կարող է լինել արդյունավետ միջոց՝ զսպելու համար ազատության մեջ գտնվելու դեպքում մեղադրյալ Նարեկ Սարգսյանի կողմից ոչ պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու հավանականությունը:

11. ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական ազատության իրավունք: Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով՝

(…)

4) անձին իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով, երբ առկա է նրա կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկած, կամ երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է հանցանքի կատարումը կամ դա կատարելուց հետո անձի փախուստը կանխելու նպատակով. (…)»:

12. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով uահմանված կարգով.

(…)

գ) անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը` իրավախախտում կատարած լինելու հիմնավոր կաuկածի առկայության դեպքում նրան իրավաuու օրինական մարմնին ներկայացնելու նպատակով կամ այն դեպքում, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուuտը կանխելու համար.  (…)»:

12.1 Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն իր նախադեպային պրակտիկայում ձևավորել է մոտեցում առ այն, որ փախուստի վտանգը չի կարող հիմնվել բացառապես հնարավոր պատժի ծանրության վրա։ Այն պետք է գնահատվի մի շարք այլ վերաբերելի ապացույցների վրա հիմն­վելով, որոնք կամ կհաստատեն այդ վտանգի առկայությունը, կամ կհաստատեն, որ վտանգն այնքան փոքր է, որ արդյունքում դրանով անհնար է հիմնավորել նախնական կալանքը4։

Միաժամանակ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նշել է, որ փախուստի վտանգը պետք է գնահատել՝ հաշվի առնելով մի շարք գործոններ, որոնք կվերաբերեն տվյալ անձի կերպարին, բարոյականությանը, մշտական բնակության վայրին, մասնագիտությանը, ունեցվածքին, ընտանեկան և տարատեսակ այլ կապերին այն երկրի հետ, որում նա ենթարկվում է քրեական հետապնդման5:

Վերոգրյալի հետ մեկտեղ, անդրադառնալով վարույթը խոչընդոտելու հիմքին` Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նշել է, որ կազմակերպված հանցավոր գործունեությանը կամ հանցախմբերին առնչվող գործերով կալանավորված անձին ազատ արձակելու դեպքում նրա կողմից գործով վկաների կամ գործով անցնող այլ կասկածյալների վրա ճնշում գործադրելու կամ վարույթն այլ կերպ խոչընդոտելու ռիսկը հաճախ հատկապես բարձր է6։

13. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 11-րդ հոդվածի համաձայն` «1.Յուրաքանչյուր ոք ունի ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության և անձնական ազատության իրավունք:

2. Ոչ ոք չի կարող արգելանքի վերցվել և պահվել անազատության մեջ այլ կերպ, քան սույն օրենսգրքով նախատեսված հիմքերով և կարգով: (…)»:

Նույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Դատարանը (…) խափանման միջոց կարող [է] կիրառել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝

1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից.

2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը՝ քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու, գործի համար նշանակություն ունեցող նյութերը թաքցնելու կամ կեղծելու, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով առանց հարգելի պատճառների չներկայանալու կամ այլ ճանապարհով.

3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք.

4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց.

5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը»:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Խափանման միջոց կիրառելու անհրաժեշտության և կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ դրա տեսակն ընտրելու հարցը լուծելիս հաշվի են առնվում`

1) վերագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը.

2) կասկածյալի կամ մեղադրյալի անձը. (…)»:

⚖13.1. Մեջբերված նորմերի վերլուծության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը մշտապես ընդգծել է անձի ազատության իրավունքի հիմնարար ու անօտարելի բնույթը և հետևողականորեն ամրապնդել ու զարգացրել քրեական դատավարության ընթացքում կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելիս անձի ազատության իրավունքի կամայական կամ անհիմն սահմանափակումը բացառելուն ուղղված երաշխիքները: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը կայուն նախադեպային իրավունք է ձևավորել առ այն, որ կալանավորման օրինականության և հիմնավորվածության ապահովման տեսանկյունից կարևոր է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված` կալանավորման հիմքերից որևէ մեկի կամ մի քանիսի և կալանավորման պայմանների (հիմնավոր կասկած, հարուցված քրեական գործի, որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշման առկայություն և այլն) վերաբերյալ դատական ակտում ողջամիտ հետևությունների առկայությունը` հիմնավորված վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվող տեղեկություններով, փաստերով կամ ապացույցներով7:

13.2. Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանն Արամ Ճուղուրյանի վերաբերյալ գործով որոշմամբ փաստել է. «(…) ՀՀ քրեական դատավարության օրենսդրությունը սահմանել է կալանավորման կիրառման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունն ապահովող մի շարք երաշխիքներ, որոնց մեջ առաջին հերթին կարևորվում ու առանձնանում են կալանավորման հիմքերը: Դրանք օրենքով նախատեսված այն հանգամանքներն են, որոնք հաստատվում են ապացույցների որոշակի ամբողջությամբ և հնարավորություն են տալիս հիմնավորված ենթադրություններ անել այն մասին, որ անձը, կալանքի տակ չգտնվելով, կարող է դրսևորել ոչ պատշաճ վարքագիծ և խոչընդոտել քրեական դատավարության խնդիրների իրականացմանը:

(…) ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածում թվարկված` մեղադրյալի հավանական գործողությունների մասին հետևությունները պետք է հիմնված լինեն գործի նյութերից բխող ողջամիտ կասկածների կամ ենթադրությունների վրա: Դա նշանակում է, որ կալանավորման կիրառման հիմքում բոլոր դեպքերում պետք է դրվեն որոշ փաստական տվյալներ»8:

13.3. Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասի շրջանակներում անդրադառնալով անձի նկատմամբ խափանման միջոց ընտրելիս նրան վերագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը հաշվի առնելու կարևորությանը, իրավական դիրքորոշում է ձևավորել այն մասին, որ թեև մեղադրյալին վերագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը չեն կարող գնահատվել որպես կալանավորման հիմնավորվածությունը հաստատելու ինքնուրույն հիմք, այնուամենայնիվ դրանք էական նշանակություն ունեն խափանման միջոցի տեսակն ընտրելիս: Մեղսագրվող հանցանքի ծանրությունը և հետևաբար նաև ակնկալվող պատժի խստությունը հանդիսանում են քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելու կամ գործի քննությանը խոչընդոտելու հավանականությունը գնահատելու կարևոր տարրեր և գործի նյութերից բխող մյուս հանգամանքների հետ միասին հնարավորություն են տալիս հիմնավորված ենթադրություններ անել անձի ազատության հիմնարար իրավունքը սահմանափակելու հիմքերի առկայության կամ բացակայության մասին9: