ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

ք. Երևան 23 հունիսի 2022 թ.

ԲԴԽ-43-Ո-Կ-9

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ`

նախագահությամբ՝
Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահի պաշտոնակատար	Գ. Ջհանգիրյանի,
մասնակցությամբ՝
անդամներ	Գ. Բեքմեզյանի,
	Դ. Խաչատուրյանի,
	Մ. Մակյանի,
	Լ. Մելիքջանյանի,
	Ա. Միքայելյանի,
	Ս. Մխիթարյանի,
	Ս. Չիչոյանի, Վ. Քոչարյանի,
Արդարադատության նախարարի տեղակալ	Գ. Մինասյանի,
Արդարադատության նախարարի ներկայացուցիչներ	Հ. Սանոյանի, Ա. Սուջյանի,
Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր	Լ. Գրիգորյան
քարտուղարությամբ՝	Ա. Շիլաջյանի

դռնբաց նիստում, քննության առնելով Արդարադատության նախարարի՝ «Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Լիզա Գրիգորյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու մասին» 2022 թվականի ապրիլի 6-ի N 33-Ա որոշումը և կից ներկայացված փաստաթղթերը

Պ Ա Ր Զ Ե Ց.

1.Գործի նախապատմությունը.

Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել Ստեփան Բաղդասարյանի կողմից 13.09.2021 թվականին Արդարադատության նախարարին (այսուհետ նաև՝ Նախարար) ներկայացված Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ նաև՝ Դատարան) դատավոր Լիզա Գրիգորյանի (այսուհետ նաև՝ Դատավոր) նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու վերաբերյալ հաղորդումը:

Նախարարի 07.02․2022 թվականի N 19-Ա որոշմամբ Դատավորի նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ։

Նախարարի 06.04.2022 թվականի N 33-Ա որոշմամբ միջնորդություն է ներկայացվել Բարձրագույն դատական խորհուրդ՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ:

2.Վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումը.

Նախարարը ներկայացրած միջնորդությամբ հայտնել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի (այսուհետ նաև՝ Օրենսգիրք) 1081-րդ հոդվածի 1-ին մասի կարգավորումից բխում է, որ կերակրողի մահվան դեպքում, ի թիվս այլ անձանց, վնասի հատուցման իրավունք ունի նաև տուժողի (կերակրողի) ամուսինը` անկախ նրա աշխատունակությունից, որը չի աշխատում և զբաղված է մահացածի խնամքի ներքո գտնվող նրա տասնչորս տարեկան չդարձած կամ թեկուզև նշված տարիքին հասած, սակայն բժշկական մարմինների եզրակացությամբ իր առողջական վիճակով կողմնակի խնամքի կարիք ունեցող երեխաների, թոռների, եղբայրների և քույրերի խնամքով: Այսինքն՝ վկայակոչված քաղաքացիաիրավական նորմը կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավունքի ծագումը կապում է մի քանի վավերապայմանների միաժամանակյա առկայության հետ, որոնց թվում է նաև տուժողի (կերակրողի) ամուսինը լինելու հանգամանքը:

Ընդ որում, Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 1-ին մասով և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի1 (այսուհետ նաև՝ ՔԴՕ) 51-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված նորմերի համադրումից հետևում է, որ քաղաքացիական դատավարության շրջանակներում տուժողի (կերակրողի) մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման պահանջ ներկայացնելու դեպքում որպես հայցվոր հանդես եկող տուժողի (կերակրողի) ամուսնու կողմից իր ամուսնու (տուժող/կերակրող) մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման պահանջը հիմնավորելու համար, ի թիվս այլ ապացույցների, անհրաժեշտ է ներկայացնել նաև տուժողի և նրա ամուսնու միջև օրինական ամուսնական հարաբերությունների առկայությունը, այսինքն՝ օրենքով սահմանված կարգով գրանցված ամուսնությունը փաստող ապացույց՝ ամուսնության պետական գրանցման վկայական: Հակառակ դեպքում, նշված փաստը չապացուցելու բացասական հետևանքը ՔԴՕ-ի 48-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն կրում է հայցվորը, որպիսի պարագայում տուժողի (կերակրողի) մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման պահանջը ենթակա է մերժման:

Քննարկվող դեպքում, Դատարանը 21.10.2020 թվականի թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 քաղաքացիական գործով (այսուհետ նաև՝ Գործ) վճռի (այսուհետ նաև՝ Վճիռ) պատճառաբանական մասում որպես գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստեր արձանագրել է հետևյալը.

«Դատաքննությամբ հետազոտված ապացույցների ուսումնասիրությունից դատարանը փաստել է հետևյալը`

1. Համաձայն 17.11.2016 թվականի թիվ 12817314 քրեական հետապնդումը դադարեցնելու և ընտրված խափանման միջոցը վերացնելու մասին որոշմամբ` թիվ 12817314 քրեական գործով Ստեփան Բենիամինի Բաղդասարյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով քրեական հետապնդումը դադարեցվել է վաղեմության ժամկետն անցնելու հիմքով, (…):

2. Հայցվոր կողմից Դատարան են ներկայացվել վճարման անդորրագրեր` 16.09.2014 թվական «Դեղատուն»` 4,710 ՀՀ դրամ, 13.09.2014 թվական «ԼԱՌԱՖԱՐՄ»` 1640 ՀՀ դրամ, 17.09.2014 թվական «ՊՐՈՄ-ՑԵՍՏ»` 37500 ՀՀ դրամ, 17.09.2014 թվական «ԱԼՖԱ ՖԱՐՄ»` 3400 ՀՀ դրամ, 17.09.2014 թվական «ԱԼՖԱ ՖԱՐՄ»` 14370 ՀՀ դրամ, 03.10.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 29200 ՀՀ դրամ, 04.10.2014 թվական «ՖԵՏԻԴԱ ՖԱՐՄ» 4000 ՀՀ դրամ, 30.09.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 20500 ՀՀ դրամ, 27.09.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 11900 ՀՀ դրամ, 15.07.2014 թվական «ԱԼՖԱ ՖԱՐՄ»` 3430ՀՀ դրամ, 18.09.2014 թվական «ԱԼՖԱ ՖԱՐՄ»` 4790 ՀՀ դրամ, 16.09.2014 թվական «Նատալի Ֆարմ»` 4710 ՀՀ դրամ, 27.09.2014 թվական` Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան` 48500 ՀՀ դրամ, 29.09.2014 թվական` Էրեբունի բժշկական կենտրոն` 12000 ՀՀ դրամ, 26.09.2014 թվական` «ԳԵԴԵՈՆ ՌԻԽՏԵՐ» դեղատուն` 5100 ՀՀ դրամ, 02.10.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 29500 ՀՀ դրամ, 27.09.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 13880 ՀՀ դրամ, 04.10.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 16200 ՀՀ դրամ, 01.10.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 22800 ՀՀ դրամ, 03.10.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 46000 ՀՀ դրամ, 16.09.2014 թվական «Նատալի Ֆարմ»` 17880 ՀՀ դրամ, 03.10.2014 թվական Էրեբունի բժշկական կենտրոն` 24000 ՀՀ դրամ, 05.10.2014 թվական «ՌԵՎԵՐԴԻ» ՍՊԸ` 16000 ՀՀ դրամ, 29.09.2014 թվական` «ՖԵՏԻԴԱ ՖԱՐՄ»` 500 ՀՀ դրամ, 16.09.2014 թվական «Դեղատուն»` 17882 ՀՀ դրամ, 27.09.2014 թվական «ԵՊԲՀ» ՊՈԱԿ «Մուրացան» հիվանդանոցային համալիր` անդորրագիր թիվ 15420` 48500 ՀՀ դրամ, 19.09.2014 թվական ՀՀ ԱՆ Նորք Ինֆեկտ. Կլինիկ.հիվանդանոց` 20.000 ՀՀ դրամ, 20.000 ՀՀ դրամ, 20.000 ՀՀ դրամ գումարների վերաբերյալ:

3. Համաձայն թիվ V-СЛ 251040 ծննդյան վկայականի` Հովհաննես Սուրենի Նիկողոսյանը ծնվել է 20.08.1985 թվականին, որի մասին ծննդյան ակտերի գրանցման գրքում 22.08.1985 թվականին կատարվել է թիվ 99 գրանցումը: (…)

4. Համաձայն թիվ ԱԲ 253437 ծննդյան վկայականի` Սուրեն Հովհաննեսի Նիկողոսյանը ծնվել է 26.05.2013 թվականին, որի մասին ծննդյան վերաբերյալ ակտերի գրանցման գրքում 03.06.2013 թվականին կատարվել է թիվ 998 գրանցումը: Ծնողները` Հովհաննես Սուրենի Նիկողոսյան և Գոհար Գագիկի Մանգասարյան:

5. Համաձայն թիվ ԱԲ 054288 հայրության ճանաչման վկայականի` Հովհաննես Սուրենի Նիկողոսյանը ծնված` 20.08.1985 թվականին ճանաչվել է 26.05.2013 թվականին ծնված Սուրեն Հովհաննեսի Մանգասարյանի հայրը, որի մասին հայրության ճանաչման վերաբերյալ ակտերի գրանցման գրքում 03.06.2013 թվականին կատարվել է թիվ 276 գրանցումը: Երեխային շնորհվել է Նիկողոսյան ազգանունը:

6. Համաձայն թիվ ԱԲ 201890 մահվան վկայականի` Հովհաննես Սուրենի Նիկողոսյանը (...):

7. ՀՀ Պետական Եկամուտների Կոմիտեի ֆիզիկական անձի անհատական հաշվի քաղվածքը տրամադրելու անհնարինության մասին 15.09.2020 թվականի թիվ 1137 տեղեկանքի համաձայն` Գոհար Գագիկի Մանգասարյանի վերաբերյալ (...):

8. Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանը 08.05.2018թ. ԵՇԴ/0169/01/16 գործի շրջանակներում Լուսինե Խաչատրյանին ճանաչել է անմեղ Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 130-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հանցանքի կատարման մեջ և նրան այդ մեղադրանքով արդարացրել` հանցակազմի բացակայության պատճառաբանությամբ։

9. ՀՀ Վերաքննիչ քրեական դատարանի 07.02.2019 թվականի թիվ ԵՇԴ/0169/01/16 որոշմամբ` Լուսինե Խաչատրյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 130-րդ հոդվածի 2-րդ մասով Երևանի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 08.05.2018 թվականի դատավճիռը թողնվել է անփոփոխ, իսկ մեղադրողի վերաքննիչ բողոքը մերժվել:

10. «Փորձաքննությունների Ազգային Բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 15.07.2015 թվականի թիվ 15-0109 փորձագիտական եզրակացության հետևություններ բաժնի նշվել է (…)»:

Դատարանի կողմից արձանագրված՝ թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերի, ինչպես նաև Գործի նյութերի ուսումնասիրությունից պարզվում է, որ Գոհար Մանգասարյանը (այսուհետ նաև՝ Հայցվոր) չի ներկայացրել տուժողի (Հովհաննես Նիկողոսյանի) հետ օրենքով սահմանված կարգով գրանցված ամուսնության մեջ գտնվելու փաստը հաստատող ապացույց՝ ամուսնության պետական գրանցման վկայական:

Չնայած դրան՝ Դատարանը Վճռի պատճառաբանական մասում առհասարակ չի անդրադարձել Հայցվորի կողմից ամուսնության պետական գրանցման վկայական չներկայացնելու հանգամանքին և քննարկվող փաստի ապացուցված լինելու հարցն անտեսելով՝ հայցը բավարարել է՝ քննարկելով միայն Ստեփան Բաղդասարյանի (այսուհետ նաև՝ Պատասխանող) ոչ իրավաչափ վարքագծի, վնասի առկայության, ինչպես նաև պատճառված վնասի չափի հարցերը:

Վերոգրյալից բխում է, որ Դատարանը Վճռով բավարարել է կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման պահանջի մասին հայցը՝ Պատասխանողի վրա դնելով նաև կերակրողի ամուսնուն՝ հայցվոր Գոհար Մանգասարյանին պատճառված վնասը հատուցելու պարտականություն այն դեպքում, երբ Հայցվորի՝ վնասի հատուցում ստանալու իրավունքի ծագման վավերապայմաններից մեկը հավաստող ապացույց (ամուսնության պետական գրանցման վկայական) ներկայացված չի եղել:

Ավելին, հայցվոր Գոհար Մանգասարյանի կողմից իր պահանջի հիմնավորման համար ներկայացվել է նաև վերջինիս որդու՝ Սուրեն Նիկողոսյանի հայրության ճանաչման վկայականը, և այն Դատարանի կողմից ներառվել է Գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերի ցանկում, սակայն Դատարանը պատշաճ ուշադրության չի արժանացրել կերակրողի հայրության փաստը հայրության ճանաչման վկայականով հաստատելու հանգամանքին, ինչը Դատարանի մոտ պետք է առաջացներ ողջամիտ կասկած առ այն, որ կերակրողը երեխայի մոր՝ Հայցվորի հետ օրենքով սահմանված կարգով գրանցված ամուսնության մեջ չի գտնվում:

Այսինքն՝ Դատարանը, հետազոտելով կերակրողի հայրության փաստը հաստատող հայրության ճանաչման վկայականը, և միաժամանակ, համապատասխան ապացույցի բացակայության պայմաններում օբյեկտիվորեն չհետազոտելով նույն կերակրողի և նրա ամուսին հանդիսացող Հայցվորի միջև օրենքով սահմանված կարգով գրանցված ամուսնության առկայության փաստը հաստատող որևէ ապացույց (նույնիսկ անկախ դրա վերաբերելիությունից), այնուամենայնիվ, հաստատված է համարել օրինական ամուսնական հարաբերությունների առկայությունը:

Վերոնշյալ իրավական վերլուծությունից կարելի է եզրակացնել, որ Դատարանը, անտեսելով Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունքի ծագման վավերապայմանների միաժամանակյա առկայության պահանջը, Վճռով, բավարարելով վնասի հատուցման պահանջը և հետևաբար՝ հաստատված համարելով վնասի հատուցում ստանալու իրավունքի ծագման վավերապայմանների առկայությունը, խախտել է ՔԴՕ-ի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 53-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված՝ ապացույցների հետազոտման և գնահատման կանոնները սահմանող դատավարական նորմերի պահանջները:

Օրենսգրքի 1087-րդ հոդվածը սահմանում է տուժողի հուղարկավորության հետ կապված անհրաժեշտ ծախսերը տուժողի մահվան հետ կապված վնասի համար պատասխանատու անձի կողմից հատուցելու պարտականություն: Ընդ որում, տվյալ նորմն ընդգծում է, որ պատասխանատու անձի կողմից հատուցման ենթակա են միայն անհրաժեշտ ծախսերը:

Վկայակոչված նորմի կիրառման վերաբերյալ մեջբերելով Վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԲ-150/07 քրեական գործով 30.11.2007 թվականին կայացված որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումը՝ Նախարարը նշել է, որ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջ ներկայացվելու դեպքում նման պահանջի հիմնավորվածությունը գնահատելու համար անհրաժեշտ է մի քանի տարրերի ինչպես առանձին, այնպես էլ իրենց համակցության մեջ գնահատումը: Մասնավորապես անհրաժեշտ է հիմնավորել հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի փաստացի կատարումը, կատարված ծախսերի անհրաժեշտությունն ու ողջամտությունը: Ընդ որում, հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի ողջամտությունը որոշվում է ըստ արժեքի, իսկ անհրաժեշտությունն՝ ըստ նպատակահարմարության: Այսինքն՝ յուրաքանչյուր դեպքում հուղարկավորության հետ կապված փաստացի կատարված ծախսերի անհրաժեշտությունը և ողջամտությունը պետք է գնահատվի կոնկրետ գործի փաստական հանգամանքների գնահատման և ապացույցների հետազոտման համատեքստում:

Օրենսգրքի 1087-րդ հոդվածը Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո մեկնաբանելու և ՔԴՕ-ի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասի հետ համադրելու արդյունքում ստացվում է, որ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջ ներկայացնելու դեպքում հայցվորը պարտավոր է ապացուցել նման ծախսերը փաստացի կատարելու հանգամանքը, ինչպես նաև կատարված ծախսերի անհրաժեշտությունը և ողջամտությունը:

Քննարկվող դեպքում Դատարանը Վճռով մասնակի բավարարել է հայցվոր Սուրեն Նիկողոսյանի կողմից ներկայացված 1.500.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հուղարկավորության հետ կապված ծախսեր հատուցելու մասին պահանջը՝ արձանագրելով հետևյալը. «Թաղման ծախսերի մասով, դատարանը հիմք ընդունելով նման դեպքերի համար դատական պրակտիկայում ընդունված հատուցման չափը, գտնում է, որ պետք է բավարարել պահանջի այս մասը 1.000.000 ՀՀ դրամի չափով»:

Մինչդեռ, Հայցվորի կողմից, որպես իր պահանջի հիմնավորում, տուժողի հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը փաստացի կատարելու փաստը, ինչպես նաև կատարված ծախսերի անհրաժեշտությունը և չափի ողջամտությունը հաստատող որևէ ապացույց ներկայացված չի եղել և հետևաբար նման ապացույց օբյեկտիվորեն Դատարանի կողմից Վճիռը կայացնելիս չի հետազոտվել:

Չնայած Հայցվորի կողմից իր պահանջի ապացուցման պարտականությունը պատշաճ չկատարելուն՝ Դատարանը, հղում կատարելով միայն դատական պրակտիկային2, մասնակի՝ 1.000.000 ՀՀ դրամի չափով, բավարարել է հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը հատուցելու պահանջն այն դեպքում, երբ Հայցվորի կողմից իր ներկայացրած պահանջը հաստատող ապացույցների բացակայության պարագայում Գործով չեն հաստատվել ինչպես հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի փաստացի կատարումը, այնպես էլ՝ դրանց անհրաժեշտությունը և չափի ողջամտությունը:

Հետևաբար հայցվոր Սուրեն Նիկողոսյանի պահանջի մասով նույնպես Դատարանը հաստատված է համարել հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջի հիմնավորվածությունը, պահանջի չափի անհրաժեշտությունը և ողջամտությունը դրանք հաստատող ապացույց(ներ) ներկայացված չլինելու պարագայում՝ հղում կատարելով միայն դատական պրակտիկային:

Վերոգրյալից բխում է, որ Դատարանը, Վճռով մասնակի բավարարելով հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը հատուցելու պահանջը՝ Հայցվորի կողմից իր պահանջը հաստատող ապացույցներ ներկայացված չլինելու և հետևաբար՝ Դատարանի կողմից այն հաստատող ապացույցներ հետազոտված չլինելու պարագայում, հաստատված համարելով հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջի հիմնավորվածությունը, ծախսերի անհրաժեշտությունը և չափի ողջամտությունը՝ խախտել է ՔԴՕ-ի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 53-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված՝ ապացույցների հետազոտման և գնահատման կանոնները սահմանող դատավարական նորմերի պահանջները:

Վերը նշված վերլուծությունները վկայում են, որ Դատարանը, անտեսելով Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունքի ծագման վավերապայմանների միաժամանակյա առկայության պահանջը, Վճռով, բավարարելով հատուցման պահանջը և հետևաբար հաստատված համարելով հատուցում ստանալու իրավունքի ծագման վավերապայմանների առկայությունը, ինչպես նաև Գործով մյուս հայցվորի պահանջի մասով Վճռով մասնակի բավարարելով հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը հատուցելու պահանջը՝ Հայցվորի կողմից իր պահանջը հաստատող ապացույցներ ներկայացված չլինելու և հետևաբար Դատարանի կողմից այն հաստատող ապացույցներ հետազոտված չլինելու պարագայում, հաստատված համարելով հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջի հիմնավորվածությունը, ծախսերի անհրաժեշտությունը և չափի ողջամտությունը, խախտել է ապացույցների թույլատրելիության, ինչպես նաև ապացույցների գնահատումը գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության հիման վրա իրականացնելու դատավարական պահանջները:

Նշվածից հետևում է, որ Դատարանը թե՛ հայցվոր Գոհար Մանգասարյանի, թե՛ հայցվոր Սուրեն Նիկողոսյանի պահանջների առնչությամբ, Վճռով հաստատված համարելով ապացույցների հետազոտման և գնահատման արդյունքում օբյեկտիվորեն չհաստատված փաստեր, չի պահպանել ՔԴՕ-ի 130.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված՝ վճռի հիմնավորվածության պահանջը, այլ կերպ՝ կայացրել է անհիմն դատական ակտ:

Վերոգրյալի կապակցությամբ հարկ է ընդգծել այն, որ Դատարանի կողմից անհիմն դատական ակտ կայացնելը Պատասխանողի համար առաջացրել է բացասական հետևանքներ (անձի գույքային դրության տեսանկյունից), քանի որ Վճռով հայցը մասնակի բավարարելու արդյունքում վերջինիս վրա դրվել է ինչպես կերակրողի ամուսնուն կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասը հատուցելու, այնպես էլ կերակրողի հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը կատարած (պայմանականորեն) անձին այդ ծախսերը հատուցելու պարտականություն:

Դատարանի կողմից անհիմն դատական ակտ կայացնելը և դրա հետևանքով ակտի հասցեատիրոջ՝ Պատասխանողի վրա իր գույքային դրությունը ծանրաբեռնող պարտականություններ դնելն անխուսափելիորեն նվազեցնում է հանրության վստահությունն արդարադատության և դրա արդյունավետության նկատմամբ և այդպիսով հեղինակազրկում դատական իշխանությունը:

Վկայակոչելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 5-րդ մասը՝ Նախարարը նշել է, որ Դատավորի կողմից նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կատարվել է կոպիտ անփութությամբ, քանի որ Դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման և կերակրողի հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման իրավունքի վերաբերյալ քաղաքացիաիրավական նորմերի սխալ կիրառման և վճռի հիմնավորվածության դատավարական պահանջի խախտման հանգամանքը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր իրականացնել Գործով առկա բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտում և գնահատում՝ Գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները հաստատված/չհաստատված լինելու հարցը Վճռի կայացմամբ լուծելու համար:

Նախարարն անդրադառնալով Դատավորի կողմից բացատրությամբ ներկայացված այն փաստարկին, որ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջը բավարարվել է հայցում սահմանված գումարի չափով՝ հիմնվելով միջազգային իրավունքում հայտնի «equity» սկզբունքի վրա՝ նշել է, որ նշված սկզբունքն արմատավորվել և զարգացել է անգլոսաքսոնական իրավունքում և առավելապես կիրառվում է ընդհանուր իրավունքի (common law) համակարգի երկրներում, հետևաբար հայրենական քաղաքացիական իրավունքում նշված սկզբունքի կիրառումն առնվազն վիճելի է: Բացի այդ, Դատարանը Վճռում որևէ անդրադարձ չի կատարել իր իսկ կողմից բացատրությամբ վկայակոչված սկզբունքին, այլ միայն արձանագրել է հետևյալը. «Թաղման ծախսերի մասով, դատարանը հիմք ընդունելով նման դեպքերի համար դատական պրակտիկայում ընդունված հատուցման չափը, գտնում է, որ պետք է բավարարել պահանջի այս մասը 1.000.000 ՀՀ դրամի չափով»:

Բացատրության շրջանակներում Դատավորը նշել է, որ Վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԲ-150/07 քրեական գործով 30.11.2007 թվականի որոշմամբ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի վճարումների կտրոնների առկայությանն անդրադարձ չի կատարվել: Մինչդեռ նշված որոշման հիմքում ընկած գործի շրջանակներում հայցադիմումին կից ներկայացված փաստաթղթերով և գործի նյութերով հստակ հիմնավորվել է հուղարկավորության և հոգեհացի արարողության համար կատարված բոլոր ծախսերը:

Ինչ վերաբերում է Դատավորի կողմից հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցման պահանջն առանց այն հաստատող ապացույցների դատարանների կողմից բավարարելու փաստարկը որոշակի դատական ակտերի վկայակոչմամբ հիմնավորելուն, ապա հիշատակված գործերը (թիվ ՍԴ/0075/01/21, ԼԴ2/0023/01/21, ՍԴ/0023/01/21, ՍԴ/0107/01/20, ՍԴ/0081/01/20, ԱՎԴ/0054/01/20) քրեական են, ինչը նշանակում է, որ նշված գործերի շրջանակներում ներկայացված քաղաքացիական հայցերը քննվել և լուծվել են քրեական դատավարության կարգով: Իրավունքի ավտոնոմ մեկնաբանման սկզբունքից և դրա տրամաբանությանը համապատասխանող Քրեական դատավարության օրենսգրքի 154-րդ և 367-րդ հոդվածներից բխում է, որ քրեական դատավարությունում առկա քաղաքացիական հայցի ինստիտուտը չի նույնանում քաղաքացիական դատավարության անկյունաքարային ինստիտուտներից մեկը համարվող քաղաքացիական հայցի ինստիտուտի հետ:

Ընդ որում, հանրային իրավունքում՝ քրեական դատավարության շրջանակներում քաղաքացիական հայցի հարուցման, ապացուցման և լուծման նկատմամբ առաջնահերթ կիրառվում են քրեադատավարական օրենսդրության նորմերը, իսկ քաղաքացիադատավարական օրենսդրության նորմերի կիրառումը թույլատրվում է, եթե դրանք չեն հակասում Քրեական դատավարության օրենսգրքին, ինչը նշանակում է, որ քրեական դատավարությունում և քաղաքացիական դատավարությունում քաղաքացիական հայցի ապացուցման առարկաները ևս չեն համընկնում: Այսինքն՝ եթե ապացույցների որոշակի զանգվածի առկայությունը բավարար է քրեական դատավարությունում քաղաքացիական հայցը և դրանով ներկայացված պահանջի չափը հիմնավոր համարելու և բավարարելու համար, ապա ապացույցների նույն զանգվածը կարող է բավարար չհամարվել քաղաքացիական դատավարությունում, որի պարագայում կողմերի մրցակցության սկզբունքի իմաստով հայցվորը կրում է իր պահանջի հիմքում դրված փաստերն ապացուցելու պարտականությունը:

Նկատի ունենալով, որ Դատավորի վկայակոչած քրեական գործերով դատարանների կողմից արտահայտված իրավական դիրքորոշումներից պարզ է դառնում, որ քրեական դատավարության շրջանակներում որպես հանցագործությամբ անմիջականորեն պատճառված վնաս՝ տուժողի հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը հատուցելու պահանջով հայցի քննությունը և լուծումն ինքնին չեն բացառում հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը հատուցելու պահանջով քաղաքացիական հայցի հարուցման հնարավորությունը, ուստի Դատավորի կողմից քաղաքացիական դատավարության կարգով ներկայացված հայցի քննության արդյունքում կայացված վճռի հիմնավորվածությունը քրեական դատավարության կարգով քննված և լուծված հայցերի վերաբերյալ կայացված դատավճիռներում արտահայտված իրավական դիրքորոշումներով հիմնավորելու փաստարկներն, ըստ էության, վերաբերելի չեն և չեն հաստատում Դատավորի կողմից կայացված Վճռի հիմնավորվածությունը:

Քննարկվող դեպքում, Պատասխանողը չի ընդունել հայցը՝ դրա առնչությամբ ներկայացնելով իր հակափաստարկները, որպիսի պարագայում Դատարանը պետք է կատարեր ապացույցների լրիվ, բազմակողմանի և օբյեկտիվ հետազոտություն Գործով իրավաչափ և հիմնավոր եզրահանգումներ կատարելու համար:

Միևնույն ժամանակ, ուշադրության արժանի է այն, որ Դատարանը Վճռում անորոշ ձևակերպմամբ է հղում կատարել դատական պրակտիկային՝ առանց ներկայացնելու դատական պրակտիկայում տարածված իրավական դիրքորոշումների հակիրճ էությունը կամ վկայակոչելու նման դիրքորոշումներ պարունակող գործերը, ինչը ևս կասկածի տակ է դնում Վճռի հիմնավորվածությունը՝ առաջացնելով անորոշ, հարցական ընկալումներ ոչ միայն ակտի հասցեատերերի, այլև անկողմնակալ երրորդ անձի մոտ:

Անդրադառնալով Դատավորի այն պնդմանը, որ նյութական և դատավարական իրավունքի նորմի մեկնաբանությունը դատարանի իրավազորությունը և պարտականությունն է, որի համար դատարանը չի կարող ենթարկվել հետապնդման, Նախարարը, վկայակոչելով Օրենքի 142-րդ հոդվածի 1-ին, 9-րդ մասերը, նշել է, որ սույն կարգապահական վարույթի հարուցման հիմքում ընկած է Դատավորի կողմից արդարադատություն իրականացնելիս քաղաքացիաիրավական նյութական նորմերը Քաղաքացիական օրենսգրքի և Ընտանեկան օրենսգրքի տրամաբանությանն ակնհայտորեն չհամապատասխանող մեկնաբանությունների լույսի ներքո Գործի փաստերը, դրանց հաստատմանն ուղղված ապացույցներն իրենց համակցության մեջ լրիվ և բազմակողմանի չհետազոտելու և չգնահատելու արդյունքում անհիմն դատական ակտի կայացումը:

Ինչ վերաբերում է բացատրությամբ նշված փաստարկին առ այն, որ տուժողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու պահանջի մասով հայցը բավարարվել է՝ հիմք ընդունելով այն, որ Դատարանի գնահատմամբ հայցվոր Գոհար Մանգասարյանի՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունքը ծագել է կերակրողի ընտանիքի այլ անդամ լինելու, այլ ոչ թե կերակրողի ամուսինը լինելու հիմքով, ապա Նախարարը, վկայակոչելով Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետը, 2-րդ մասի 5-րդ կետը, Ընտանեկան օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասը, 2-րդ հոդվածը, նշել է, որ նշված նորմերում օրենսդիրը կիրառել է «ծնողներից մեկը», «ամուսին», «ընտանիքի անդամ/ընտանիքի այլ անդամ» եզրույթները: Երեք առանձին եզրույթների կիրառումն ինքնին ենթադրում է, որ Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով նախատեսված նորմի գործողությունը՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունքի ծագման և իրականացման առումով տարածվում է սուբյեկտների երեք առանձին շրջանակի վրա: Բացի այդ, լեզվական-քերականական եղանակով նշված նորմերի մեկնաբանման արդյունքում կարելի է եզրակացնել, որ նշված երեք եզրույթները չեն արտահայտում նույն իմաստը և հետևաբար չեն կարող վերաբերել նույնաբնույթ հարաբերություններ ունեցող սուբյեկտների:

Հաշվի առնելով այն, որ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունք ունեցող սուբյեկտի կարգավիճակն անխզելիորեն կապված է կերակրողի հետ ունեցած հարաբերությունների բնույթից՝ անհրաժեշտ է անդրադառնալ բացատրությամբ մատնանշված՝ «ընտանիքի անդամ/ընտանիքի այլ անդամ» եզրույթի իմաստի բացահայտմանն ընտանեկան օրենսդրության լույսի ներքո: Մասնավորապես Ընտանեկան օրենսգրքի տրամաբանության համաձայն՝ անձանց միջև ընտանեկան հարաբերություններ ծագում են ամուսնության փաստի, սերման փաստի կամ արյունակցական կապի առկայության հիման վրա: Համապատասխանաբար ամուսնության փաստի ուժով անձինք համարվում են ամուսիններ, սերման փաստի ուժով անձը համարվում է ծնող կամ զավակ: Ինչ վերաբերում է ընտանիքի այլ անդամներին կամ ընտանիքի մյուս անդամներին, ապա Ընտանեկան օրենսգրքի՝ «Ընտանիքի մյուս անդամների ալիմենտային պարտավորությունները» վերտառությամբ 14-րդ գլխի իմաստով այդպիսիք են համարվում օրինակ՝ քույրերն ու եղբայրները, պապերն ու տատերը, թոռները և այլք: Ընտանեկան օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի և նույն օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի և վերոգրյալի համադրված վերլուծությունից բխում է, որ արյունակցական կապ չունեցող կամ օրինական ամուսնության մեջ չգտնվող կինը և տղամարդը չեն ներառվում ընտանիքի այլ անդամների շրջանակում:

Ավելին, նույնիսկ փաստացի ամուսնական հարաբերություններ ունեցող անձինք չեն կարող համարվել ընտանիքի այլ անդամ և ներառվել նույն շրջանակում մերձավոր ազգակցական կապեր ունեցող անձանց՝ եղբայրների ու քույրերի, պապերի ու տատերի և այլոց հետ: Հետևաբար, Դատավորի կողմից բացատրությամբ ներկայացված փաստարկները՝ Հայցվորի՝ կերակրողի ընտանիքի այլ անդամ լինելու հիմքով վերջինիս վնասի հատուցում ստանալու պահանջը բավարարելու վերաբերյալ հիմնավոր չեն: Ավելին, նույնիսկ եթե Դատավորն իր կողմից մատնանշված հիմքով է բավարարել Հայցվորի պահանջը, ապա նշվածի վերաբերյալ որևէ իրավական հիմնավորում և պատճառաբանություն ներկայացված չէ Վճռում, ինչը հերթական անգամ կասկած է առաջացնում Վճռի հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության վերաբերյալ:

Տուժողի հետ փաստացի ամուսնական հարաբերություններ ունեցող անձի (պայմանականորեն ամուսնու) կարգավիճակի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը հիմնավորելու նպատակով Դատավորը բացատրությամբ վկայակոչել է «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքը՝ նշելով, որ վերջինիս համաձայն զինծառայողի զոհվելու (մահանալու) կամ անհայտ բացակայող ճանաչվելու դեպքում շահառու է համարվում նաև զինծառայողի հետ գրանցված ամուսնության մեջ չգտնվող և համատեղ զավակ ունեցող անձը, ինչը հնարավորություն է տալիս օրենքով գրանցված ամուսնության մեջ չգտնվող ամուսնուն նույնպես ներառել հատուցման իրավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակում: Մինչդեռ նշված օրենքում ամրագրված նպատակի և օրենքի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի, 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետի համադրված վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ վերջինիս գործողությունն ուղղված է քաղաքացիաիրավական նորմերով կարգավորվող՝ քաղաքացու կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասը հատուցելու վերաբերյալ առաջացող հարաբերություններից տարբերվող հատուկ հարաբերությունների կարգավորմանը: Օրենքով կարգավորվող հարաբերությունների առանձնահատկությունները պայմանավորված են դրա հատուկ սուբյեկտային կազմով, վնասի բնույթով և դրա առաջացման յուրահատուկ պատճառահետևանքային կապով: Մասնավորապես, նշված օրենքով կարգավորվող հարաբերություններում մշտապես մի կողմից հանդես է գալիս պետությունը, մյուս կողմից՝ որպես շահառուներ՝ զինծառայողը և նրա ընտանիքը: Ընդ որում, նշված օրենքի շրջանակներում օրենսդիրը նախատեսել է ընտանիքի անդամների ավելի լայն շրջանակ՝ նախատեսելով նաև զինծառայողի հետ գրանցված ամուսնության մեջ չգտնվող և համատեղ զավակ ունեցող անձանց, ինչը պայմանավորված է զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցումն ապահովող հատուկ համակարգի գործողության ոլորտում շահառուների հնարավորինս լայն շրջանակ ընդգրկելու անհրաժեշտությամբ: Ինչ վերաբերում է վնասի բնույթին և դրա յուրահատուկ պատճառահետևանքային կապին՝ անհրաժեշտ է նշել, որ օրենքի իմաստով կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասն առաջանում է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության մարտական գործողություններին մասնակցելու կամ հակառակորդի հետ շփման գծում մարտական հերթապահության կամ հատուկ առաջադրանք կատարելու ժամանակ կամ հակառակորդի նախահարձակ գործողության հետևանքով: Այսինքն՝ վնասն առաջանում է հանրային շահի հետ անխզելիորեն կապված՝ զինծառայողի կողմից հայրենիքի պաշտպանությանը մասնակցելու պարտականություն կատարելու կամ պրոֆեսիոնալ գործունեություն իրականացնելու ընթացքում, ինչն էականորեն տարբերվում է Քաղաքացիական օրենսգրքով կարգավորվող՝ քաղաքացու կյանքին կամ առողջությանը պատճառվող վնասի (այդ թվում՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի) ինստիտուտի կարգավորման առարկայից:

Վերոնշյալով էլ պայմանավորված է զինծառայողներին և նրանց ընտանիքի անդամներին պատճառված վնասը հատուցելու հարաբերություններն առանձին օրենքով կարգավորելու հանգամանքը: Հետևաբար նման հարաբերություններ կարգավորող օրենքը կիրառելի չէ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի առնչությամբ առաջացող հարաբերությունների նկատմամբ, որպիսի պարագայում բացատրությամբ ներկայացված փաստարկը՝ փաստացի ամուսնական հարաբերություններ ունեցող և տուժողի հետ համատեղ զավակ ունեցող ամուսնուն ընտանիքի անդամ դիտարկելու մասին վերաբերելի չեն:

Վերը նշվածները հիմք ընդունելով հաստատվում է, որ Դատավորի կողմից բացատրությամբ ներկայացված փաստարկները հիմնավոր չեն:

3․ Դատավորի դիրքորոշումը հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Սույն կարգապահական վարույթի շրջանակում Դատավորը Նախարարին ներկայացրած բացատրությամբ միջնորդել է կարճել իր նկատմամբ հարուցված վարույթը հետևյալ հիմնավորումներով.

Դատարանի կողմից Վճռում ներկայացված հիմնավորումները և պատճառաբանությունները հիմնավոր են համարվել թե՛ Վերաքննիչ դատարանի, թե՛ Վճռաբեկ դատարանի կողմից, ինչն արդեն ենթադրում է, որ Դատարանի կողմից Վճռի կայացմամբ նյութական և դատավարական նորմերի խախտումներ թույլ չեն տրվել:

Վարույթ հարուցելու մասին որոշման մեջ որպես կարգապահական վարույթի հարուցման հիմք մատնանշված՝ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի և դրանց՝ Դատարանի կողմից սահմանված չափի հիմնավորվածության հարցը կասկածի տակ դրվել չէր կարող, քանի որ Վերաքննիչ դատարանն իր 04.03.2021 թվականի որոշմամբ, մերժելով ներկայացված վերաքննիչ բողոքը, անհիմն է համարել հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի վերաբերյալ բողոքաբերի ներկայացրած փաստարկները՝ համապատասխանաբար հիմնավոր համարելով հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի, դրանց չափի վերաբերյալ Դատարանի՝ Վճռում ներկայացված պատճառաբանությունը:

Անդրադառնալով վարույթ հարուցելու մասին որոշմամբ վկայակոչված Վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԲ-150/07 քրեական գործով 30.11.2007 թվականի որոշմանը՝ Դատավորը նշվել է, որ որոշման մեջ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի վճարումները հաստատող կտրոնների առկայությանն անդրադարձ կատարված չէ, իսկ դատական պրակտիկան զարգացել է այն տրամաբանությամբ, որ հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի չափը սահմանվում է որոշակի հաստատուն գումարով՝ անկախ այդ չափով վճարում կատարելու փաստը հաստատող ապացույցի (փաստաթղթի) առկայությունից:

Ավելին, Դատարանի կողմից հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հիմնավորվածության և դրանց չափի սահմանման վերաբերյալ Վճռում ներկայացված պատճառաբանությունները նյութական նորմերի մեկնաբանության արդյունք են, որը համապատասխանում է ինչպես Վերաքննիչ դատարանի, այնպես էլ՝ առաջին ատյանի դատարանների կողմից պրակտիկայում տրվող մեկնաբանություններին:

Վարույթի հարուցման մյուս հիմքի՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման հարցի վերաբերյալ բացատրությամբ նշվել է, որ Դատարանի կողմից հայցվոր Գոհար Մանգասարյանը ներառվել է կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակում որպես կերակրողի ընտանիքի այլ անդամ: Այսինքն՝ Դատարանը ճանաչել է հայցվոր Գոհար Մանգասարյանի՝ կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասի հատուցում ստանալու իրավունքը ոչ թե կերակրողի ամուսինը, այլ վերջինիս ընտանիքի այլ անդամ լինելու հիմքով: Մինչդեռ, վարույթ հարուցած մարմնի կողմից Դատարանին վերագրվել է հետևություն (կերակրողի և Հայցվորի միջև օրինական ամուսնական հարաբերությունների բացակայության վերաբերյալ), որը վերջինս չի կատարել: Սակայն, Դատարանը, Հայցվորին դիտարկելով որպես կերակրողի ընտանիքի այլ անդամ, չի անդրադարձել կերակրողի և Հայցվորի միջև օրինական ամուսնական հարաբերությունների առկայության ապացուցված լինելու հարցին: Նման պայմաններում վարույթ հարուցած մարմնի կողմից Դատարանին վերագրվող խախտումների՝ ապացույցների բացակայության պայմաններում գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստեր ճանաչված համարելու վերաբերյալ փաստարկներն անհիմն են:

Բարձրագույն դատական խորհրդին ներկայացրած պատասխանով Դատավորը հայտնել է, որ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությամբ խախտվել է իրավական որոշակիության սկզբունքը, որը պահանջում է, ի թիվս այլնի, որ՝ եթե որևիցե վեճ վերջնականապես լուծվել է դատարանի կողմից ի օգուտ կողմերից մեկի, ապա դատարանի որոշումը չպետք է վերանայվի կամ որևէ այլ կերպ դրվի կասկածի տակ: Res judicata սկզբունքն իրավական որոշակիության կարևորագույն բաղադրիչն է, որի խախտումը սպառնում է օրինականության և իրավական պետության սկզբունքի անտեսման:

Վերաքննիչ դատարանի ուժի մեջ մտած որոշման առկայությամբ, լիազոր մարմինը նշել է երեք հիմք, որոնցից երեքն էլ ուղղակիորեն հերքված են Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ: Վերաքննիչ դատարանը, իր 04.03.2021 թվականի որոշմամբ ոչ միայն նշել է, որ Դատարանը գործով իրականացրել է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն և անփոփոխ է թողել Դատարանի կայացված վճիռը, այլ նաև՝ չի կիրառել իր՝ Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով տրված իրավունքը:

Կարգապահական վարույթ հարուցելու առաջին հիմքը վերաբերում է հուղարկավորության ծախսերին: Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր է համարել ինչպես Դատարանի պատճառաբանությունը հուղարկավորության ծախսի հիմնավորման, այնպես էլ չափի վերաբերյալ: Բացի այդ, տասնյակ գործերով դատարանները հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի հատուցումն իրականացնում են դատական պրակտիկայում ձևավորված գումարի չափով: Միջազգային իրավունքում հայտնի է վնասի հատուցման equity սկզբունքը, համաձայն որի անձին հատուցվում է վնասը անկախ փաստացի վճարված գումարի, նկատի ունենալով, որ որոշակի հարաբերություններում դժվարություններ են առաջանում գումարը հիմնավորող փաստաթղթեր ձեռք բերել և հիմք է ընդունվում անհրաժեշտաբար կատարվող ծախսերի չափը:

Դատավորը նշել է, որ հիմք ընդունելով §Հուղարկավորությունների կազմակերպման և գերեզմանատների ու դիակիզարանների շահագործման մասին¦ ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածը՝ դատարանները ձևավորել են պրակտիկա 1.000.000 ՀՀ դրամից մինչև 2.000.000 ՀՀ դրամ բռնագանձել որպես հուղարկավորման համար անհրաժեշտ ծախս, առանց այդ ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթերի: Միաժամանակ Նախարարի կողմից մեջբերված Վճռաբեկ դատարանի 30.11.2007 թվականի թիվ ՎԲ-150/07 որոշման մեջ որևէ խոսք չկա այդ ծախսերի դիմաց կատարած վճարումների կտրոնների առկայության մասին:

Նախարարը, անդրադառնալով իր կողմից վկայակոչված (թիվ ՍԴ/0075/01/21, ԼԴ2/0023/01/21, ՍԴ/0023/01/21, ՍԴ/0107/01/20, ՍԴ/0081/01/20, ԱՎԴ/0054/01/20) քրեական գործերով կայացված դատական ակտերին, որոնք հիմնավորվում են հուղարկավորության ծախսերի համար նմանատիպ գործերով որոշակի գումարի սահմանումը՝ անկախ ծախսային փաստաթղթերի ներկայացման, նշել է, որ դրանք քրեական գործեր են, որոնցով ներկայացված հայցերը լուծվել են քրեական դատավարության կարգով, իրավունքի ավտոնոմ մեկնաբանման սկզբունքից և տրամաբանությունից ելնելով, գտել է, որ քրեական դատավարությունում առկա քաղաքացիական հայցի ինստիտուտը չի նույնանում քաղաքացիական դատավարության անկյունաքարային ինստիտուտներից մեկը համարվող քաղաքացիական հայցի ինստիտուտի հետ: Բացի այդ Լիազոր մարմնի կողմից օգտագործված ավտոնոմ մեկնաբանման տերմինը չի համապատասխանում դրա իմաստին: Միաժամանակ Նախարարի վերլուծությունը չի բխում նշված հարցի օրենսդրական կարգավորումներից, քանի որ Քրեական դատավարության օրենսգրքի 154-րդ հոդվածը, որը մեջբերել է Լիազոր մարմինը, փաստում է հակառակը. օրենսդիրը սահմանել է, որ քաղաքացիական հայցով որոշումն ընդունվում է քաղաքացիական օրենսդրության նորմերին համապատասխան, իսկ քաղաքացիական դատավարության նորմերը կիրառվում են, եթե չեն հակասում քրեական դատավարության օրենսգրքին և քաղաքացիական հայցով վարույթի համար անհրաժեշտ են կանոններ, որոնք նախատեսված չեն օրենքով: Այսինքն, քրեական դատավարությունում ներկայացված քաղաքացիական հայցի նկատմամբ կիրառվում են քաղաքացիական օրենսդրության նորմերը: Հետևաբար, Լիազոր մարմնի ինքնավար մեկնաբանման մեթոդի վկայակոչումը վերաբերելի չէ, քանի որ օրենքն ուղղակիորեն հղում է կատարում քաղաքացիական օրենսդրությանը և ավտոնոմ մեկնաբանումը չի կարող կիրառվել կամայական՝ չեղարկելով օրենքի պահանջը: Այնուհետև, լիազոր մարմինը գտել է, որ քրեական և քաղաքացիական դատավարություններում հուղարկավորության ծախսերի ապացուցման առարկան տարբեր է: Լիազոր մարմնի այն միտքը, որ հուղարկավորության ծախսերը կարող են պակաս հիմնավորված լինեն քրեական վարույթում և ավել հիմնավորված քաղաքացիական վարույթում, իրավական և տրամաբանական որևէ հիմք չունի, ոտնահարում և կոպտորեն խախտում է տուժողի իրավունքները:

Կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությամբ Նախարարն ընդհանրապես չի անդրադարձել բացատրությամբ վկայակոչած Վերաքննիչ դատարանի թիվ ԵԿԴ/5154/02/16 որոշմանը, որով բեկանել է Դատարանի հուղարկավորության ծախսերի չափը հիմնավորող ապացույցներ չներկայացնելու հիմքով հայցը մերժելու վճիռը և բավարարել հայցը՝ հատուցելով հայցվորի պահանջը: Նշված որոշմամբ հաստատվում է իր այն մեկնաբանությունը, որ հուղարկավորության ծախսերի հատուցման գործերով հիմք է ընդունվում դատական պրակտիկայում նման գործերի համար ընդունված մոտավոր չափը:

Դատավորը նշել է, որ կարգապահական վարույթ հարուցելու երկրորդ հիմքը վերաբերում է վնասի հատուցման իրավունք ունեցող անձանց շրջանակին: Մինչդեռ Նախարարի պնդումները որևէ առնչություն չունեն դատական ակտի բովանդակության հետ, քանի որ Վճռում բացակայում է որևէ նշում Հայցվորին տուժողի ամուսին դիտարկելու վերաբերյալ: Դատավորի կողմից բացատրություն ներկայացնելուց հետո, Լիազոր մարմինը դուրս է եկել կարգապահական վարույթ հարուցելու որոշման, ինչպես նաև բողոքի սահմաններից: Բողոքաբերը նշել է, որ Դատարանն ամուսնության վկայական չունեցող անձին դիտել է ամուսին և լիազոր մարմինը վարույթը հարուցել է հենց այդ հիմքով, հետևաբար կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը պետք է քննարկվի միմիայն այդ հիմքով:

Քաղաքացիական օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի վերլուծությունից հետևում է, որ կերակրողի մահվան դեպքում հատուցման իրավունք ունեն մահացողի ծնողը, ամուսինը կամ ընտանիքի այլ անդամը: Նախարարը Դատարանին վերագրել է մի հետևություն, որը Դատարանը չի կատարել, այսինքն, Դատարանը չի գտել, որ Գոհար Մանգասարյանին կերակրողին կորցնելու հատուցում պետք է տրամադրել մահացողի կինը լինելու հիմքով: Օրենսդիրը հատուցում ստանալու իրավունք է վերապահել ոչ միայն մահացողի կնոջը, այլև ընտանիքի այլ անդամին, որը չի աշխատում և խնամքին գտնվում է մինչև 14 տարեկան երեխա: Դատարանի կողմից հաստատված փաստերի շրջանակում, ի թիվս այլոց, նշվել են Գոհար Մանգասարյանի երեխայի մայրը հանդիսանալու, մահացողի՝ երեխայի հայրը հանդիսանալու, ինչպես նաև Գոհար Մանգասարյանի չաշխատելու փաստերը հիմնավորող ապացույցները: Նշված փաստերից ողջամտորեն հետևում է, որ Գոհար Մանգասարյանը, հանդիսանալով երեխայի մայրը, մյուս ծնողի մահվան հիմքով հանդիսանում է երեխայի միակ խնամակալը, ինչպես նաև հանդիսանում է մահացողի ընտանիքի այլ անդամը, քանի որ մահացողը հանդիսանում է երեխայի հայրը: Ավելին, ծննդյան գրանցման վկայականը և դրանում պարունակվող տվյալները հանդիսանում են ինքնապացուցող ապացույց, ուստի լրացուցիչ մեկնաբանության կարիք չունեն: Հատկանշական է, որ բողոք ներկայացրած անձն այս մասով որևէ առարկություն դատական ատյանների առջև չի բարձրացրել, նման հիմնավորում չի ներկայացրել նաև իր վերաքննիչ բողոքում, որի պայմաններում բավարար էր ընտանեկան կապերի առկայությունը հիմնավորող ծննդյան ու հայրության ճանաչման վկայականներին կատարված հղումները:

Դատավորը նշել է, որ լրիվ տրամաբանական և իրավաչափ է դատարանի դատական ակտը Գոհար Մանգասարյանին կերակրողի մահվամբ վնասի հատուցման սուբյեկտ դիտարկելու վերաբերյալ: Ընտանիքի անդամ եզրույթը հանդիպում է նաև Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված անձին անգործունակ ճանաչելու դրույթով և դատարանը ընտանիքի անդամ հանդիսանալու կամ պատշաճ սուբյեկտ հանդիսանալու հանգամանքը հաստատված է համարում համապատասխան ազգակցական կապը հաստատող ծննդյան վկայականի առկայության հիմքով: Բացի այդ, իրավական նորմի նպատակն է պաշտպանել կերակրողին կորցրած անչափահաս երեխայի շահերը, նկատի ունենալով, որ անչափահասը, զրկվելով մեկ ծնողի խնամքի հնարավորությունից, դառնում է խոցելի, որն անմիջականորեն ազդում է երեխայի նորմալ զարգացմանը:

Դատավորը նշել է, որ կարգապահական վարույթը հարուցելու հիմքերն ի սկզբանե բացակայել և ներկայումս էլ բացակայում են: Նյութական և դատավարական նորմի մեկնաբանությունը դատարանի իրավազորությունն ու պարտականությունն է, որի համար դատարանը չի կարող հետապնդման ենթարկվել, մանավանդ, որ այդ մեկնաբանությունը բխում է ինչպես վերադաս դատարանների, այնպես էլ առաջին ատյանի դատարանների տասնյակ դատական ակտերի համանման մեկնաբանություններից:

Ելնելով վերոգրյալներից՝ Դատավորը խնդրել է իրեն կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին միջնորդությունը մերժել:

4. Հարուցված կարգապահական վարույթի համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները.

1) Սուրեն Նիկողոսյանը և Գոհար Մանգասարյանը 07.02.2017 թվականին հայցադիմում են ներկայացրել Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան ընդդեմ Ստեփան Բաղդասարյանի՝ կերակրողի (Հովհաննես Նիկողոսյան) մահվամբ պատճառված վնասի հատուցման պահանջով, որը մակագրվել է Դատավորին (թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 քաղաքացիական գործ):

2) Դատարանը 21.10.2020 թվականին կայացրած թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 վճռով հայցը մասնակի բավարարել է և վճռել՝ Ստեփան Բաղդասարյանից հօգուտ Սուրեն Հովհաննեսի Նիկողոսյանի բռնագանձել` 1.000.000 ՀՀ դրամ որպես` հուղարկավորության ծախսեր և 530.000 ՀՀ դրամ` որպես բուժման ծախսեր: Ստեփան Բաղդասարյանից հօգուտ Գոհար Գագիկի Մանգասարյանի բռնագանձել նախորդ երեք տարիների համար 838.800 ՀՀ դրամ և ամսական 23.300 ՀՀ դրամ սկսած հայցադիմումը ներկայացնելու պահից` 07.02.2017 թվականից մինչև անչափահաս Սուրեն Հովհաննեսի Նիկողոսյանի տասնչորս տարեկան դառնալը, հօգուտ անչափահաս Սուրեն Հովհաննեսի Նիկողոսյանի բռնագանձել նախորդ երեք տարիների համար 838.800 ՀՀ դրամ և ամսական 23.300 ՀՀ դրամ սկսած հայցադիմումը ներկայացնելու պահից` 07.02.2017 թվականից մինչև անչափահաս Սուրեն Հովհաննեսի Նիկողոսյանի տասնութ տարեկան դառնալը։

3) Վճռի դեմ պատասխանող Ստեփան Բաղդասարյանի կողմից 09.12.2020 թվականին ներկայացված վերաքննիչ բողոքը Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 04.03.2021 թվականի որոշմամբ մերժվել է և Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 21.10.2020 թվականի թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 վճիռը թողնվել է անփոփոխ: Որոշմամբ նշվել է. «Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Ընդհանուր իրավասության դատարանը, մանրամասն հետազոտելով և գնահատելով գործով ձեռքբերված բոլոր ապացույցները, իրավամբ հաստատված է համարել սույն գործով վնասի հատուցման պահանջը բավարարելու համար անհրաժեշտ վավերապայմանների, այն է՝ հայցվորներին պատճառված վնասի, վնաս պատճառած անձի, վնաս պատճառողի ոչ իրավաչափ գործողության և վնաս պատճառած անձի և վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայությունը, (…):

Ընդհանուր իրավասության դատարանը, հիմք ընդունելով գործող օրենսդրական իրավակարգավորումները, գործում առկա ապացույցների, այդ թվում՝ Սուրեն Նիկողոսյանի կողմից դատարան ներկայացված՝ դեղորայք ձեռքբերելու և բուժման ծախսեր կատարելու վերաբերյալ վճարման անդորրագրերի համադրմամբ, հիմնավոր է դիտել առողջության ծախսերի վերականգնման նպատակով Ստեփան Բաղդասարյանից հօգուտ Սուրեն Նիկողոսյանի 530 000 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջը: Ինչ վերաբերում է հուղարկավորության ծախսերի հատուցման նպատակով Ստեփան Բաղդասարյանից հօգուտ Սուրեն Նիկողոսյանի 1 500 000 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջին, ապա Ընդհանուր իրավասության դատարանը, հիմք ընդունելով նման դեպքերի համար դատական պրակտիկայում ընդունված հատուցման չափը՝ այդ մասով հայցը բավարարել է մասնակի՝ 1 000 000 ՀՀ դրամի չափով: Հետևաբար այս առնչությամբ բողոքաբերի փաստարկները Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ անհիմն են: (…)»:

4) Վերը նշված որոշման դեմ պատասխանող Ստեփան Բաղդասարյանի կողմից 08.04.2021 թվականին ներկայացվել է վճռաբեկ բողոք, որը վարույթ ընդունելը մերժվել է Վճռաբեկ դատարանի 04.08.2021 թվականի որոշմամբ:

5) 20.08.1985 թվականին ծնված Հովհաննես Սուրենի Նիկողոսյանի հայրն է Սուրեն Հովհաննեսի Նիկողոսյանը, մայրը` Մարգարիտա Խաչատրյանը (հիմք՝ թիվ V-СЛ 251040 ծննդյան վկայական):

6) 26.05.2013 թվականին ծնված Սուրեն Հովհաննես Նիկողոսյանի ծնողներն են` Հովհաննես Սուրեն Նիկողոսյանը և Գոհար Գագիկ Մանգասարյանը (հիմք՝ թիվ ԱԲ 253437 ծննդյան վկայական):

7) 20.08.1985 թվականին ծնված Հովհաննես Սուրեն Նիկողոսյանը ճանաչել է 26.05.2013 թվականին ծնված Սուրեն Հովհաննեսի Մանգասարյանի հայրությունը, որի մասին հայրության ճանաչման վերաբերյալ ակտերի գրանցման գրքում 03.06.2013 թվականին կատարվել է թիվ 276 գրանցումը: Երեխային շնորհվել է Նիկողոսյան ազգանունը (հիմք՝ թիվ ԱԲ 054288 հայրության ճանաչման վկայական):

8) 20.08.1985 թվականին ծնված Հովհաննես Սուրեն Նիկողոսյանը մահացել է 06.10.2014 թվականին (հիմք՝ թիվ ԱԲ 201890 մահվան վկայական):

5. Բարձրագույն դատական խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Քննարկելով Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով Նախարարի հաղորդումը, ինչպես նաև Նախարարի տեղակալի և ներկայացուցիչների բացատրությունները, Դատավորի պատասխանը, ուսումնասիրելով կարգապահական վարույթի նյութերը՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ Նախարարի կողմից ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է մերժման՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են՝

1) արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ Նախարարի կողմից կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին միջնորդության հիման վրա Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը քննության է առնում «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 152-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթի պահանջներին համապատասխան, այն է՝ «Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննությունը Բարձրագույն դատական խորհրդում կատարվում է միայն դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը լուծելու համար միջնորդություն ներկայացնելու մասին որոշմամբ նշված կարգապահական խախտման սահմաններում»: Այդ կապակցությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդի իրավական հետազոտման առարկան սահմանափակվում է միջնորդությամբ ներկայացված հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակներում:

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը լուծելու համար Բարձրագույն դատական խորհուրդն էական է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրումներին.

-արդյո՞ք թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 քաղաքացիական գործով Դատավորը խախտել է նյութական և դատավարական իրավունքի նորմ (նորմեր),

-եթե այո, ապա արդյո՞ք թիվ ԵԷԴ/0295/02/17 քաղաքացիական գործով կատարված խախտումները կատարվել են դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

Առաջին հարցադրման կապակցությամբ Բարձրագույն դատական խորհուրդն անհրաժեշտ է համարում նշել, որ Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի համաձայն՝

1. Տուժողի (կերակրողի) մահվան դեպքում վնասի հատուցման իրավունք ունեն`

1) մահացողի խնամքի ներքո գտնվող կամ նրա մահվան օրը նրանից խնամք ստանալու իրավունք ունեցող անաշխատունակ անձինք.

2) մահացածի մահվանից հետո ծնված նրա երեխան.

3) ծնողներից մեկը, ամուսինը կամ ընտանիքի անդամը` անկախ նրա աշխատունակությունից, որը չի աշխատում և զբաղված է մահացածի խնամքի ներքո գտնվող նրա տասնչորս տարեկան չդարձած կամ թեկուզև նշված տարիքին հասած, սակայն բժշկական մարմինների եզրակացությամբ իր առողջական վիճակով կողմնակի խնամքի կարիք ունեցող երեխաների, թոռների, եղբայրների և քույրերի խնամքով.

4) մահացածի խնամքի ներքո գտնվող և նրա մահվանից հետո հինգ տարվա ընթացքում անաշխատունակ դարձած անձինք:

Մահացածի ծնողներից մեկը, ամուսինը կամ ընտանիքի այլ անդամը, որը չի աշխատում և զբաղված է մահացածի երեխաների, թոռների, եղբայրների ու քույրերի խնամքով և անաշխատունակ է դարձել խնամքի իրականացման ժամանակաշրջանում, այդ անձանց նկատմամբ խնամքի ավարտից հետո պահպանում է վնասի հատուցման իրավունքը:

2. Վնասը հատուցվում է`

1) անչափահասներին` մինչև տասնութ տարեկան դառնալը.

2) տասնութ տարեկանից բարձր տարիքի սովորողներին` մինչև ցերեկային ուսուցման ձևով ուսումնական հաստատություններում ուսման ավարտը, սակայն ոչ ավելի, քան մինչև քսաներեք տարեկան դառնալը.

3) հիսունհինգ տարեկանից մեծ կանանց և վաթսուն տարեկանից մեծ տղամարդկանց` ցմահ.

4) հաշմանդամներին` հաշմանդամության ժամանակ.

5) ծնողներից մեկին, ամուսնուն կամ ընտանիքի այլ անդամին, որն զբաղված է մահացածի խնամքի տակ գտնվող նրա երեխաների, թոռների, եղբայրների և քույրերի խնամքով` մինչև վերջիններիս տասնչորս տարեկան դառնալը:

Նշված հոդվածից բխում է, որ օրենսդիրը, սահմանելով կերակրողին կորցնելու դեպքում վնասի հատուցում ստանալու իրավունքը, միաժամանակ սահմանել է վնասի հատուցում ստանալու իրավունք ունեցող սուբյեկտների շրջանակը: Մասնավորապես նման իրավունք ունեցող անձանց շրջանակում ընդգրկել է նաև ընտանիքի անդամին, վերջինիս համար՝ տուժողի (կերակրողի) մահվան դեպքում վնասի հատուցման իրավունքի իրացման հարցում նախատեսելով մի շարք վավերապայմանների միաժամանակյա առկայություն:

Սույն գործով Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի և հիմնավորումների հաշվառմամբ Բարձրագույն դատական խորհուրդը նախ անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ «ընտանիքի անդամ» եզրույթի իրավական բովանդակության բացահայտմանը և նշում, որ ներպետական օրենսդրության տարբեր իրավական ակտեր իրավահարաբերությունների տարբերությունների հաշվառմամբ տարբեր կերպ են բացահայտում «ընտանիքի անդամ» եզրույթի էությունը:

Այսպես, Քաղաքացիական օրենսգրքի երաշխավորի պատասխանատվությունը սահմանող իրավական նորմում, օրենսդիրը նույն ընտանիքի անդամներ է համարել ամուսնուն, ծնողներին, պապին, տատին, 18 տարին լրացած թոռին, 18 տարին լրացած զավակին ու նրա ամուսնուն, 18 տարին լրացած քրոջը, եղբորը ու նրանց ամուսիններին և 18 տարին լրացած նրանց զավակներին, իսկ «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի «Գույքի, եկամուտների, շահերի և ծախսերի հայտարարագրման պարտականությունը» վերտառությամբ 34-րդ հոդվածի 5-րդ մասում, օրենսդիրն ընտանիքի անդամներ (ընտանիքի կազմի մեջ մտնող անձինք) է համարել հայտարարատուի ամուսնուն, անչափահաս զավակին (այդ թվում՝ որդեգրված), հայտարարատու պաշտոնատար անձի խնամակալության կամ հոգաբարձության տակ գտնվող անձին, հայտարարատու պաշտոնատար անձի հետ համատեղ բնակվող յուրաքանչյուր չափահաս անձի, Ընտանեկան օրենսգրքի տրամաբանությունից բխում է, որ ընտանիքի անդամներ են համարվում ամուսինները, ծնողները, զավակները, որդեգրողներն ու որդեգրվածները, իսկ §Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին¦ ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված է, որ զինծառայողի զոհվելու (մահանալու) կամ անհայտ բացակայող ճանաչվելու դեպքում շահառու են համարվում ամուսինը, զավակը (զավակները), ծնողը (ծնողները), հատուցման դեպքը տեղի ունենալու օրվա դրությամբ 18 տարին չլրացած կամ անգործունակ ճանաչված կամ մինչև 23 տարեկան առկա ցերեկային ուսուցմամբ սովորող ուսանող քույրը և եղբայրը, ինչպես նաև զինծառայողի խնամքի տակ գտնված 18 տարեկան և դրանից բարձր տարիքի հաշմանդամ քույրը և եղբայրը, եթե հաշմանդամ են ճանաչվել մինչև 18 տարին լրանալը: Ընդ որում, քույրը և եղբայրը համարվում են շահառու, եթե նրանց ծնողները կամ միակ ծնողը մահացած են կամ ունեն աշխատանքային գործունեությամբ զբաղվելու կարողության առնվազն երրորդ աստիճանի սահմանափակում, զինծառայողի հետ գրանցված ամուսնության մեջ չգտնվող և համատեղ զավակ ունեցող անձը: Մինչդեռ Քաղաքացիական օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածը չի մասնավորեցնում, թե քննարկվող իրավահարաբերությունում, որպես ընտանիքի անդամ օրենսդիրն ում ի նկատի ունի և ինչ ազգակցական կապի աստիճան պետք է լինի տուժողի (կերակրողի) մահվան դեպքում վնասի հատուցման իրավունք ունեցող սուբյեկտ հանդիսանալու համար՝ իրավունքի ծագման համար բավարար համարելով Օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը:

Բացի դրանից, Բարձրագույն դատական խորհուրդը, ելնելով Քաղաքացիական օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կարգավորումից, ընդգծում է, որ կերակրողի մահվան հետևանքով վնասի հատուցման շահառուն, ըստ էության, ոչ թե ընտանիքի անդամն է, այլ մահացածի խնամքի ներքո գտնվող նրա տասնչորս տարեկան չդարձած կամ թեկուզև նշված տարիքին հասած, սակայն բժշկական մարմինների եզրակացությամբ իր առողջական վիճակով կողմնակի խնամքի կարիք ունեցող երեխան, թոռը, եղբայրը և քույրը, որոնց խնամքով զբաղվում է ընտանիքի անդամը, ինչով նվազում է մահացած անձի հետ նրա ընտանիքի անդամի ազգակցական կապի աստիճանակարգման կարևորությունը:

Վերոգրյալ իրավական կարգավորումների և մեկնաբանությունների լույսի ներքո, անդրադառնալով սույն կարգապահական վարույթի նյութերին, Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում Նախարարը՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին միջնորդությամբ Դատավորին նաև վերագրել է, որ նա կայացրել է դատական ակտի հիմնավորվածության պահանջին չհամապատասխանող դատական ակտ, մինչդեռ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ 26.05.2013 թվականին ծնված Սուրեն Հովհաննես Նիկողոսյանի ծնողներն են` Հովհաննես Սուրեն Նիկողոսյանը և Գոհար Գագիկ Մանգասարյանը, և երեխան գտնվում է մոր խնամքին, Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ երեխայի հոր մահից հետո նրա հոր հետ ամուսնության մեջ չգտնվող մորը, ում խնամքին գտնվում է մահացածի խնամքի տակ եղած երեխան, Դատարանի կողմից որպես պատշաճ սուբյեկտ՝ ընտանիքի անդամ, դիտարկելը չի կարող համարվել նյութական իրավունքի նորմի խախտում, հետևաբար տվյալ դեպքում հերքվում են Նախարարի կողմից Դատավորին վերագրվող նյութական իրավունքի նորմի՝ Քաղաքացիական օրենսգրքի 1081-րդ հոդվածի պահանջները խախտված լինելու մասին հիմնավորումները:

Անդրադառնալով Նախարարի միջնորդության մյուս հիմքին՝ Հայցվորի կողմից կերակրողի հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի և դրանց՝ Դատարանի կողմից սահմանած չափի հիմնավորվածության բացակայությանը՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է.

Դատարանը թիվ ԵէԴ/0295/02/17 քաղաքացիական գործով հուղարկավորության հետ կապված ծախսերի բռնագանձման պահանջի մասով մասնակի բավարարել է հայցը՝ վճռելով Պատասխանողից հօգուտ հայցվոր Սուրեն Նիկողոսյանի բռնագանձել 1.000.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հուղարկավորության հետ կապված ծախսեր և նման եզրահանգման է եկել՝ հիմք ընդունելով նման դեպքերի համար դատական պրակտիկայում ընդունված հատուցման չափը:

Քաղաքացիական օրենսգրքի 1087-րդ հոդվածի համաձայն՝ տուժողի մահվան հետ կապված վնասի համար պատասխանատու անձինք պարտավոր են հատուցել հուղարկավորության հետ կապված անհրաժեշտ ծախսերն այն անձին, ով այդ ծախսերը կատարել է:

Այդ ծախսերը կատարած քաղաքացիների կողմից հուղարկավորության համար ստացած նպաստները չեն հաշվարկվում վնասների հատուցման հաշվում:

2006 թվականի փետրվարի 27-ին ընդունված «Հուղարկավորությունների կազմակերպման և գերեզմանատների ու դիակիզարանների շահագործման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածը սահմանում է, որ սույն օրենքը կարգավորում է գերեզմանատների և դիակիզարանների շահագործման հետ կապված իրավահարաբերությունները և սահմանում է հուղարկավորության արարողությունների կազմակերպման պետական կարգավորման հիմնական սկզբունքներն ու պայմանները: Նշված օրենքի 2-րդ հոդվածում, որտեղ շարադրված են օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացությունները, հուղարկավորությունը բնորոշվում է որպես «մարդու մահից հետո նրա մարմինը հողին հանձնելու կամ դիակիզելու արարողություն»: Նույն օրենքի 16-րդ հոդվածը Քաղաքացիական օրենսգրքի 1087-րդ հոդվածում նշված հուղարկավորության հետ կապված անհրաժեշտ ծախսերի շարքին է դասում անհրաժեշտ փաստաթղթերի ձևակերպումը, դիահերձումը, դագաղի հատկացումը, մահացածի մարմնի (աճյունի) տեղափոխումը գերեզմանատուն, հուղարկավորումը, մետաղե ցուցատախտակի տեղադրումը: Հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը պետք է լինեն ողջամիտ ըստ արժեքի և անհրաժեշտ ըստ նպատակահարմարության. դագաղի արժեքը, դիահերձարանի ծառայությունները, դագաղը գերեզման հասցնելը, գերեզման փորելը, թաղման ծիսակարգի ծախսերը (հուղարկավորման կարգը, արարողությունը եկեղեցում, հոգեհացը):

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ քաղաքացիական դատավարությունն իրականացվում է կողմերի մրցակցության և իրավահավասարության հիման վրա:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը:

Վկայակոչված իրավական կարգավորումներից հետևում է, որ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ ունի հավասար իրավունքներ և կրում է հավասար պարտականություններ, նրանցից յուրաքանչյուրը պետք է ապացուցի իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքները:

Մրցակցային դատավարությունում կողմերն իրենք են պարտավոր ապացուցել իրենց կողմից վկայակոչած փաստերն և ներկայացնել ապացույցներ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

Սույն հոդվածի վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը՝ հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը։ Օրենսդիրը դատարանի կողմից ապացույցների գնահատման գործընթացի համար սահմանել է օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ չափանիշներ: Օբյեկտիվ չափանիշներին վերաբերում են ապացույցների հետազոտումը բազմակողմանի, լրիվ և oբյեկտիվ, իսկ սուբյեկտիվ չափանիշին` դատարանի անունից հանդես եկող պաշտոնատար անձի` դատավորի ներքին համոզումը:

Միաժամանակ Բարձրագույն դատական խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել, որ թեև Վճռաբեկ դատարանն իր 30.07.2007 թվականին կայացրած թիվ ՎԲ-150/07 որոշմամբ արտահայտել է իրավական դիրքորոշում առ այն, որ հուղարկավորության ծախսերի հատուցումը պետք է լինի այն չափով, ինչ չափով ապացուցված է, որ այդ ծախսերն արվել են փաստացի և անհրաժեշտաբար ու ողջամիտ են իրենց ծավալով, այդուհանդերձ քանի դեռ պետությունը լիարժեք չի նախատեսել հուղարկավորության հետ կապված ծախսեր ենթադրող գործողությունների ամբողջությունը, դրանց չափի որոշման համար կողմնորոշիչ ապացույցների թույլատրելի շրջանակը, հնարավոր չէ միանշանակ հետևության հանգել, թե ինչպիսի ապացույցներով պետք է ապացուցվեն նմանատիպ գործողությունները կատարված լինելը և դրանց դրամական արտահայտությունը: Հետևաբար, նշված հարցը կարող էր կարգավորվել նաև գործարար շրջանառության սովորույթներով կամ դատական պրակտիկայով:

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է նաև, որ դատական որոշումներն ունեն մեծ գործնական նշանակություն ի տարբերություն սովորութային իրավունքի: Թեև դատական որոշումները վերաբերում են կոնկրետ մեկ դեպքի, այդուհանդերձ դրանցում առկա իրավական նորմերին տրված մեկնաբանությունները հետագայում կարող են ելակետային համարվել նույնատիպ գործերի քննության ընթացքում, և թեև Բարձրագույն դատական խորհուրդը կարևորում է դատական ակտի համար հիմք հանդիսացած աղբյուրների հղումները, որպիսիք հնարավորություն կտան որոշակիացնել, թե դատարանն իր եզրահանգումների հիմքում ինչպիսի աղբյուր է կիրառել, այդուհանդերձ այդպիսի խախտումն իր բնույթով չի կարող գնահատվել որպես նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտում:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ Դատավորի կողմից թույլ չի տրվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որը հանգեցրել է վարքագծի կանոնի խախտման և որպես հետևանք դատական իշխանության հեղինակազրկման:

Միաժամանակ Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ եթե առկա են նյութական և/կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումներ, ապա դրանք պետք է քննության առարկա դարձվեն բողոքարկման համապատասխան ընթացակարգերի միջոցով, իսկ Բարձրագույն դատական խորհուրդն այդպիսի հիմքով դատավորին կարող է ենթարկել կարգապահական պատասխանատվության այն դեպքում, երբ դատական ակտը համապատասխան խախտման մասով չի բողոքարկվել, մինչդեռ տվյալ դեպքում դատական ակտի այդ մասով հիմնավորվածությունը հաստատվել է Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած որոշմամբ:

Վերոգրյալ իրավական մեկնաբանությունների լույսի ներքո Բարձրագույն դատական խորհուրդը Դատավորի գործողությունները վերը նշված դատական ակտի կայացման մասով գնահատում է իրավաչափ և գտնում, որ Դատավորի կողմից թույլ չի տրվել նյութական կամ դատավարական որևէ նորմի խախտում, ինչը կհանգեցներ կարգապահական պատասխանատվության, ուստիև ղեկավարվելով Սահմանադրության 175-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 6-րդ մասով, 154-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով և 155-րդ հոդվածով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը,

1. Արդարադատության նախարարի միջնորդությունը՝ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Լիզա Գրիգորյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, մերժել:

2. Որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և վերջնական է:

____________________________________________________

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ՆԱԽԱԳԱՀԻ պԱՇՏՈՆԱԿԱՏԱՐ		Գ. ՋՀԱՆԳԻՐՅԱՆ
ԱՆԴԱՄՆԵՐ՝		Գ. ԲԵՔՄԵԶՅԱՆ
		Դ. ԽԱՉԱՏՈՒՐՅԱՆ
		Մ. ՄԱԿՅԱՆ
		Լ. ՄԵԼԻՔՋԱՆՅԱՆ
		Ս․ Միքայելյան
		Ա. Մխիթարյան
		Ս. Չիչոյան
		Վ. Քոչարյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 8 հուլիսի 2022 թվական: