ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում Քաղաքացիական գործ թիվ ԳԴ/0966/02/17

Քաղաքացիական գործ թիվ ԳԴ/0966/02/17 2020 թ.

Նախագահող դատավոր՝ Տ. Նազարյան

Դատավորներ՝	Ս. Թորոսյան
	Հ. Ենոքյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

2020 թվականի ապրիլի 13-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Բաղրամյանշին» ԲԲԸ-ի ներկայացուցիչ Ստելլա Ենգիբարյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Բաղրամյանշին» ԲԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ «Մարտունու Նորոգշին» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Կազմակերպություն)` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին և ըստ Կազմակերպության հակընդդեմ հայցի ընդդեմ Ընկերության` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, 

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է Կազմակերպությունից բռնագանձել 3.144.463 ՀՀ դրամ և 62.890 ՀՀ դրամ՝ որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Կազմակերպությունը հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան՝ պահանջել է Ընկերությունից բռնագանձել 2.811.074 ՀՀ դրամ:

ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա. Թամրազյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 22.05.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարվել է մասնակի, այն է՝ վճռվել է «Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 3.144.463 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 62.890 ՀՀ դրամ՝ որպես դատական ծախս: Ընկերությունից հoգուտ Կազմակերպության բռնագանձել 956.448,20 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 19.128,96 ՀՀ դրամ՝ որպես դատական ծախս»:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 24.08.2018 թվականի որոշմամբ Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և
Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է հետևյալ կերպ. «Ընկերության հայցն ընդդեմ Կազմակերպության` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, մերժել: Պետական տուրքի հարցը սկզբնական հայցի մասով համարել լուծված:
Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը բավարարել ամբողջությամբ. Ընկերությունից հօգուտ Կազմակերպության բռնագանձել 2.811.074 ՀՀ դրամ: Ընկերությունից հօգուտ Կազմակերպության բռնագանձել 56.230 ՀՀ դրամ՝ որպես հակընդդեմ հայցադիմումի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար»:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 352-րդ և 408-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ հոդվածը, 48-րդ հոդվածի 1-ին մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանի կողմից չի իրականացվել ապացույցների, մասնավորապես՝ Ընկերության կողմից ներկայացված պայմանագրային աշխատանքների կատարման վերաբերյալ թվով 4 կատարողական-հաշվետվությունների բազմակողմանի և օբյեկտիվ հետազոտություն, գործով ներկայացված ապացույցները չեն գնահատվել իրենց համակցության մեջ, որի արդյունքում Վերաքննիչ դատարանի կողմից կատարվել են ոչ իրավաչափ եզրահանգումներ:

Վերաքննիչ դատարանի կողմից անտեսվել և սխալ են գնահատվել պայմանագրային աշխատանքների կատարման վերաբերյալ կազմված թվով 4 կատարողական-հաշվետվությունները, համաձայն որոնց՝ չկատարված աշխատանքների արժեքը կազմում է 3.144.463 ՀՀ դրամ:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ կնքված պայմանագրով կողմերը սահմանել են աշխատանքների արդյունքների հանձնման-ընդունման ամրագրման կարգ, որը նաև համահունչ է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված կապալի պայմանագրի իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերին: Մինչդեռ սույն գործով առկա չէ ավարտական ակտ, իսկ ավարտական ակտի բացակայության պայմաններում պետք է փաստել, որ շինարարական աշխատանքներն ամբողջությամբ ավարտված չեն:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ Ընկերության հայցը բավարարել, իսկ Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը մերժել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Ընկերության և Կազմակերպության միջև 01.09.2016 թվականին կնքվել է թիվ Ենթ. TAN-05 շինարարական ենթակապալի պայմանագիր (այսուհետ՝ Պայմանագիր) (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-15):

2) Ըստ Պայմանագրի՝ Ենթակապալառուն (Կազմակերպությունը) պարտավորվել է Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Գլխավոր կապալառուի (Ընկերության) առաջադրանքով իրականացնել հավելված 1-ով սահմանված «Ապարանի թիվ 1 դպրոցի մեկ մասնաշենքի վերակառուցում մանկապարտեզի» աշխատանքները, իսկ Գլխավոր Կապալառուն պարտավորվում է Ենթակապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել Պայմանագրով հաստատված գինը նախահաշիվներով նախատեսված չափով (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-15):

3) Աշխատանքի գինը որոշվել է կողմերի համաձայնությամբ հաստատված Պայմանագրի անբաժանելի մասը համարվող նախահաշվով (հավելված 1) և կազմել է 35.672.969 ՀՀ դրամ՝ ներառյալ ԱԱՀ (հատոր 1-ին, գ.թ. 16-20):

4) Պայմանագրի 3.2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագրի գինը կողմերի համաձայնությամբ կարող է փոփոխվել փաստացի կատարված աշխատանքների ծավալներից ելնելով: Ընդ որում կողմերի կողմից վերջնահաշվարկ կատարելու համար հիմք է հանդիսանում նախահաշիվներով հաստատված միավորի արժեքը: Վերջնահաշվարկը կատարվում է համաձայն ավարտական ակտի:

5) Պայմանագրի 3.4-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի արդյունքն ամբողջությամբ ընդունելուց հետո, եթե աշխատանքը կատարված է պատշաճ որակով, ավարտական ակտը երկկողմանի հաստատելուց հետո 10 (տասը) բանկային օրվա ընթացքում Գլխավոր Կապալառուն վճարում է աշխատանքի մնացած մասը:

6) Պայմանագրի 7.10-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի ավարտը հավաստվում է մեկ ավարտական ակտ կազմելու միջոցով (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-15):

7) Կատարողական-հաշվետվությունների հիման վրա Ենթակապալառուի կողմից դուրս է գրվել և Պատվիրատուի կողմից հաստատվել թվով երեք հարկային հաշիվ (հատոր 1-ին, գ.թ. 110, 113, 116):

8) Թիվ 1 կատարողական-հաշվետվության հիմքով 20.09.2016 թվականի հարկային հաշվով վճարման ենթակա գումարը կազմում է 9.854.626,01 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 113): 

9) Թիվ 2 կատարողական-հաշվետվության հիմքով 12.11.2016 թվականի հարկային հաշվով վճարման ենթակա գումարը կազմում է 8.500.020 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 110):

10) Թիվ 3 կատարողական-հաշվետվության հիմքով 16.12.2016 թվականի հարկային հաշվով վճարման ենթակա գումարը կազմում է 17.318.323,20 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 116):

11) Վճարման հանձնարարագրի թվով 9 անդորրագրերի համաձայն՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը վճարվել է ընդամենը 32.861.895 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 121-129):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում այն հիմնավորմամբ, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. ո՞վ է կրում փաստի ժխտման ապացուցման պարտականությունը և դրա վիճելի մնալու բացասական հետևանքները:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերը որոշում է դատարանը՝ գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա, իսկ 6-րդ կետի համաձայն՝ եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք։

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Վերոգրյալ իրավադրույթների բովանդակությունից ուղղակիորեն բխում է, որ քաղաքացիական դատավարությունում իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունն ապացուցելու ծանրությունը՝ ապացուցման բեռը, օրենսդրի կողմից դիտարկվում է որպես գործին մասնակցող անձի դատավարական պարտականություն, որն ապահովված է որոշակի անբարենպաստ հետևանքների առաջացման սպառնալիքով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով քննարկվող հարցին, գտել է, որ յուրաքանչյուր գործով կողմերի միջև ապացուցման պարտականությունը ճիշտ բաշխելու համար դատարանն առաջին հերթին պետք է պարզի յուրաքանչյուր գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը՝ ելնելով գործին մասնակցող անձանց պահանջներից և առարկություններից։ Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը (տե՛ս, Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՆԴ/0479/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի որոշումը)։

Վերահաստատելով նշված իրավական դիրքորոշումը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ քաղաքացիական դատավարությունում ապացուցման պարտականությունը գործի քննության և լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների ապացուցման ուղղությամբ որոշակի դատավարական գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունն է, որն ապահովված է որոշակի անբարենպաստ հետևանքների առաջացման սպառնալիքով: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ քաղաքացիական դատավարությունում բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո որևէ փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի մնալու բացասական (անբարենպաստ) հետևանքները, ըստ էության, հանգում են հետևյալին. բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության վիճելի մնալու դեպքում դատարանը կարող է համապատասխան փաստի գոյությունն իրավաչափորեն համարել հերքված (չապացուցված):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ապացուցման բեռի բաշխման կանոնները հանդես են գալիս այն կառուցակարգի դերում, որը թույլ է տալիս գործով ձեռք բերված ապացույցների ոչ բավարար լինելու, դրանց հակասականության կամ բացակայության պայմաններում որոշելու այն սուբյեկտին, ով պարտավոր է ներկայացնելու գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները հաստատող ապացույցները և պետք է կրի այդ պարտականությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու բոլոր անբարենպաստ հետևանքները:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ապացույցներ ներկայացնելու (բացահայտելու) պարտականությունը գործին մասնակցող անձանց միջև ճիշտ բաշխելու համար դատարանը պետք է ճշգրիտ որոշի գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող այն փաստերի շրջանակը, որոնք պետք է ապացուցվեն գործին մասնակցող տվյալ սուբյեկտի կողմից: Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու նորմերը կազմված են ընդհանուր և հատուկ կանոններից: Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու ընդհանուր կանոնը ձևակերպված է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետում, որի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Բացի նշված ընդհանուր կանոնից, գոյություն ունեն նաև ապացուցման պարտականությունը բաշխելու հատուկ կանոններ, որոնք սահմանված են նյութական և դատավարական օրենսդրության նորմերով: Ընդ որում, ապացուցման բեռի բաշխման ընդհանուր կանոնը կիրառվում է բոլոր այն դեպքերում, երբ դատավարական կամ նյութական իրավունքի նորմերով տվյալ փաստի հաստատման վերաբերյալ հատուկ կանոն սահմանված չէ: Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու ընդհանուր կանոնը բխում է քաղաքացիական դատավարությունում կողմերի մրցակցության և իրավահավասարության սկզբունքից և իր տրամաբանությամբ հանգում է հետևյալին. քաղաքացիական գործերով դատարան դիմող սուբյեկտը (հայցվորը կամ դիմողը) պետք է ապացուցի իր պահանջների հիմքում ընկած փաստերը, քանի որ այդ փաստերի հետ են իրավունքի նորմերը կապում որոշակի իրավահարաբերության առաջացումը, փոփոխումը կամ դադարումը, իսկ եթե պատասխանողը չի ընդունում հայցը և հենվում է որոշակի փաստերի վրա, ապա նա պարտավոր է ապացուցել իր առարկությունների հիմքում ընկած փաստերը:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, իր 08.12.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-845 որոշմամբ անդրադառնալով քաղաքացիական դատավարությունում ապացուցման պարտականության բաշխման ընդհանուր կանոնի սահմանադրաիրավական բովանդակությանը, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ հայցային վարույթի գործով հայցվորը պետք է ապացուցի իր պահանջների հիմքում ընկած փաստերը, իսկ պատասխանողը, եթե չի ընդունում հայցը և հենվում է որոշակի փաստերի վրա, պարտավոր է ապացուցել իր առարկությունների հիմքում ընկած փաստերը, կամ եթե հայցվորն է առարկում պատասխանողի բերած փաստերի դեմ, ապա նա է պարտավոր ապացուցել իր առարկությունների հիմքում ընկած փաստերը: Նման իրավակարգավորումը հետևում է այն տրամաբանությանը, որ տվյալ փաստի վրա հիմնվող կողմն ավելի իրազեկ է և դատարանին կարող է ներկայացնել տվյալ փաստն ապացուցող հանգամանքները, և որ շահագրգռված կողմը կձեռնարկի բոլոր միջոցներն իր մատնանշած փաստն ապացուցելու համար:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ապացուցման պարտականության բաշխման ընդհանուր կանոնի հիմքում դրված է հետևյալ բանաձևը.

1) գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ ապացուցում է այն, ինչ պնդում է,

2) չի ապացուցում նա, ով ժխտում է (հասարակ ժխտում):

Ապացուցման բեռի բաշխման ընդհանուր կանոնի հիմքում դրված բանաձևի բացահայտման և յուրաքանչյուր քաղաքացիական գործով նշված բանաձևի կոնկրետացման նպատակով անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել գործին մասնակցող անձի կողմից վկայակոչվող փաստերի բնույթին և իրավաբանական նշանակությանը: Այսպես, գործին մասնակցող անձը պետք է ապացուցի ոչ թե իր կողմից վկայակոչված բոլոր հանգամանքները, այլ իր համար իրավաստեղծ, իրավափոփոխիչ կամ իրավադադարեցնող նշանակություն ունեցող իրավաբանական փաստերը և դրանց հաստատմանն ուղղված ապացուցողական փաստերը (տե՛ս, ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ Արամ Ավետիսյանի թիվ ԵԱՔԴ/1096/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, արձանագրում է, որ «չի ապացուցում նա, ով ժխտում է» կանոնն ապացուցման բեռը բաշխելու ընդհանուր կանոնի անկյունաքարերից մեկն է: Կանոնի կարգավորիչ նշանակությունն այն է, որ բացառում է հակառակ կողմի վկայակոչած փաստի բացակայությունն ապացուցելու պարտականությունը: Անձը կարող է առարկել պահանջի կամ մյուս կողմի ներկայացրած առարկության դեմ ինչպես դրա հիմքում դրված հանգամանքները պարզապես ժխտելով (պարզ, իրավաբանական կամ ապացուցողական փաստերով չհիմնավորված առարկություն), այնպես էլ որոշակի հանգամանքներ վկայակոչելով (որակյալ կամ իրավաբանական կամ ապացուցողական փաստերով հիմնավորված առարկություն)։ Հետևաբար, այն դեպքերում, երբ գործին մասնակցող անձն առարկում է պահանջի կամ մյուս կողմի ներկայացրած առարկության հիմքում դրված փաստերի դեմ՝ պարզապես դրանք ժխտելով, առանց իրավաբանական կամ ապացուցողական այլ փաստեր վկայակոչելու, նրա վրա չի կարող դրվել տվյալ փաստի բացակայությունն ապացուցելու պարտականություն։

Այլ կերպ՝ պահանջի կամ առարկության հիմքում դրված փաստերը ժխտելու պարագայում ապացուցման բեռը կրում է այն կողմը, ով պնդում է որոշակի իրավաբանական կամ ապացուցողական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը, այլ ոչ թե ժխտումը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 700-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կապալի պայմանագրով մի կողմը (կապալառուն) պարտավորվում է մյուս կողմի (պատվիրատուի) առաջադրանքով կատարել որոշակի աշխատանք և դրա արդյունքը սահմանված ժամկետում հանձնել պատվիրատուին, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է ընդունել աշխատանքի արդյունքը և վարձատրել դրա համար: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրի առանձին տեսակների (կենցաղային կապալ, շինարարական կապալ, նախագծային և հետազոտական աշխատանքների կապալ, պետական կարիքների համար կապալային աշխատանքներ) նկատմամբ կիրառվում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 37-րդ գլխի (ԿԱՊԱԼ) 1-ին պարագրաֆի դրույթները, եթե այլ բան սահմանված չէ նույն օրենսգրքի` կապալի պայմանագրի համապատասխան տեսակների մասին կանոններով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 704-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` եթե օրենքից կամ կապալի պայմանագրից չի բխում կապալի պայմանագրում նշված աշխատանքն անձամբ կատարելու` կապալառուի պարտականությունը, ապա նա իրավունք ունի իր պարտավորությունների կատարմանը մասնակից դարձնել այլ անձանց (ենթակապալառուների): Այդ դեպքում կապալառուն հանդես է գալիս որպես գլխավոր կապալառու:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 738-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կապալառուն, շինարարական կապալի պայմանագրով, պարտավորվում է պայմանագրում սահմանված ժամկետում պատվիրատուի առաջադրանքով կառուցել որոշակի օբյեկտ կամ կատարել շինարարական այլ աշխատանքներ, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է կապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել պայմանավորված գինը: 

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 718-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պատվիրատուն պարտավոր է կապալի պայմանագրով նախատեսված ժամկետներում ու կարգով կապալառուի մասնակցությամբ զննել և ընդունել կատարված աշխատանքը (դրա արդյունքը), իսկ պայմանագրից աշխատանքի արդյունքը վատթարացնող շեղումներ կամ աշխատանքում այլ թերություններ հայտնաբերելու դեպքում` այդ մասին անհապաղ հայտնել կապալառուին: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ աշխատանքն ընդունելիս թերություններ հայտնաբերած պատվիրատուն իրավունք ունի դրանք վկայակոչել այն դեպքերում, եթե ընդունումը հաստատող ակտում կամ այլ փաստաթղթում նախատեսվել է այդ թերությունները կամ հետագայում դրանց վերացման պահանջ ներկայացնելու հնարավորությունը: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ պատվիրատուն, որն աշխատանքն ընդունելուց հետո աշխատանքում հայտնաբերել է պայմանագրից շեղումներ կամ թերություններ, որոնք չէին կարող բացահայտվել ընդունման սովորական եղանակի ժամանակ (թաքնված թերություններ)՝ ներառյալ այնպիսիք, որոնք կապալառուն դիտավորյալ թաքցրել է, պարտավոր է դրանք հայտնաբերելուց հետո՝ ողջամիտ ժամկետում այդ մասին հայտնել կապալառուին:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 751-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` կապալառուի կողմից աշխատանքի արդյունքի հանձնումը և պատվիրատուի կողմից դրա ընդունումը ձևակերպվում է երկու կողմերի ստորագրած ակտով: Ակտն ստորագրելուց կողմերից մեկի հրաժարվելու դեպքում ակտում նշվում է այդ մասին, և ակտն ստորագրում է մյուս կողմը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 744-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալառուի կատարած աշխատանքը պատվիրատուն վարձատրում է նախահաշվով նախատեսված չափով` շինարարական կապալի պայմանագրով սահմանված ժամկետներում և կարգով: Պայմանագրում համապատասխան ցուցումների բացակայության դեպքում աշխատանքի վարձատրությունը կատարվում է նույն օրենսգրքի 709-րդ հոդվածին համապատասխան:

Վերոգրյալ իրավադրույթների բովանդակությունից բխում է, որ աշխատանքների որակի վերաբերյալ պահանջներ կապալառուին կարող են ներկայացվել մինչև աշխատանքների արդյունքների ընդունումը, իսկ հետագայում դրանց ներկայացումը թույլատրվում է, եթե ընդունումը հաստատող ակտում կամ այլ փաստաթղթում նախատեսվել է այդ թերությունները կամ հետագայում դրանց վերացման պահանջ ներկայացնելու հնարավորությունը, կամ եթե այդ թերությունները չէին կարող բացահայտվել ընդունման սովորական եղանակի ժամանակ (թաքնված թերություններ)՝ ներառյալ այնպիսիք, որոնք կապալառուն դիտավորյալ թաքցրել է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ նշել է, որ ինչպես նախահաշիվը, այնպես էլ կապալառուի կողմից աշխատանքի արդյունքի հանձնումը և պատվիրատուի կողմից դրա ընդունումը կարող է կազմել այն կողմը, որի վրա այդ պարտականությունը դրված է պայմանագրով: Այդպիսին կարող են լինել ինչպես կապալառուն, այնպես էլ պատվիրատուն: Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել, որ կապալային աշխատանքների կատարումը, որպես կանոն, կապալառուի մասնագիտացված գործունեությունն է, ինչով էլ պայմանավորված՝ սովորաբար հենց նրան է հանձնարարվում նախահաշվի և որոշակի խումբ աշխատանքների ավարտուն արդյունքի հանձնման մշակումն ու պատրաստումը, որը մի դեպքում ձևակերպվում է նախահաշվի տեսքով, իսկ երկրորդ դեպքում՝ երկու կողմերի ստորագրած ակտով: Հետևաբար, այն դեպքերում, երբ աշխատանքը կատարվում և արդյունքը հանձնվում է կապալառուի կազմած նախահաշվին և ակտին համապատասխան, ապա նախահաշիվն ու ակտն ուժի մեջ են մտնում և պայմանագրի մաս են դառնում պատվիրատուի կողմից հաստատվելու պահից, իսկ այն դեպքում, երբ պատվիրատուն չհիմնավորված կերպով հրաժարվում է կատարված աշխատանքները ընդունելուց և համապատասխան կատարողական ակտը ստորագրելուց, ապա ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 751-րդ հոդվածի 4-րդ կետն իրավական երաշխիքներ է սահմանում կապալառուի շահերի համար, մասնավորապես՝ ակտում նշվում է այդ մասին, և ակտն ստորագրում է միայն մեկ կողմը (կապալառուն):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը միաժամանակ կարևորել է հավելել, որ պատվիրատուն իրավունք ունի հրաժարվելու աշխատանքի արդյունքն ընդունելուց և ընդունման ակտը ստորագրելուց, եթե հայտնաբերվել են թերություններ, որոնք բացառում են դրա օգտագործումը շինարարական կապալի պայմանագրով նախատեսված նպատակով, և կապալառուն կամ պատվիրատուն չեն կարող վերացնել դրանք:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ շինարարական կապալի պայմանագրի հիման վրա պայմանագրի կողմերի ստորագրությամբ հաստատված ակտն ազդարարում է շինարարական կապալի պայմանագրով նախատեսված և ակտում նշված աշխատանքները կապալառուի կողմից կատարված և պատվիրատուի կողմից ընդունված լինելու հանգամանքը (տե´ս, «ԱՎԱԼՈՆ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՌԱՄԷՕ-ՕՏԵԼ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/2150/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ընկերության և Կազմակերպության միջև 01.09.2016 թվականին կնքվել է թիվ Ենթ. TAN-05 շինարարական ենթակապալի պայմանագիր, որի համաձայն՝ Ենթակապալառուն (Կազմակերպությունը) պարտավորվել է Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Գլխավոր կապալառուի (Ընկերության) առաջադրանքով իրականացնել հավելված 1-ով սահմանված «Ապարանի թիվ 1 դպրոցի մեկ մասնաշենքի վերակառուցում մանկապարտեզի» աշխատանքները, իսկ Գլխավոր Կապալառուն պարտավորվում է Ենթակապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել Պայմանագրով հաստատված գինը նախահաշիվներով նախատեսված չափով: Աշխատանքի գինը որոշվել է Կողմերի համաձայնությամբ հաստատված՝ Պայմանագրի անբաժանելի մասը համարվող նախահաշվով (հավելված 1) և կազմել է 35.672.969 ՀՀ դրամ՝ ներառյալ ԱԱՀ:

Ենթակապալառուի կողմից ներկայացվել են կատարողական-հաշվետվություններ՝ կատարված աշխատանքների ծավալի և արժեքի վերաբերյալ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 1-ով 19.08.2016 թվականից մինչև 16.09.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 9.854.626 ՀՀ դրամ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 2-ով 17.09.2016 թվականից մինչև 18.10.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 8.500.020 ՀՀ դրամ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 3-ով 19.10.2016 թվականից մինչև 01.12.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 17.318.323 ՀՀ դրամ: Կազմակերպության կողմից ներկայացված թվով 9 վճարման հանձնարարագրի համաձայն՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը վճարվել է 32.861.895 ՀՀ դրամ:

Պայմանագրի 3.2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագրի գինը կողմերի համաձայնությամբ կարող է փոփոխվել փաստացի կատարված աշխատանքների ծավալներից ելնելով: Ընդ որում կողմերի կողմից վերջնահաշվարկ կատարելու համար հիմք է հանդիսանում նախահաշիվներով հաստատված միավորի արժեքը: Վերջնահաշվարկը կատարվում է համաձայն ավարտական ակտի:

Պայմանագրի 3.4-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի արդյունքն ամբողջությամբ ընդունելուց հետո, եթե աշխատանքը կատարված է պատշաճ որակով, ավարտական ակտը երկկողմանի հաստատելուց հետո 10 (տասը) բանկային օրվա ընթացքում Գլխավոր Կապալառուն վճարում է աշխատանքի մնացած մասը:

Պայմանագրի 7.1-րդ կետի համաձայն՝ կատարված աշխատանքի արդյունքների հանձնում-ընդունումը կատարում և ձևակերպվում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Պայմանագրի 7.3-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի հանձնում-ընդունումն իրականացվում է կատարողական ակտերով: Պայմանագրի 7.10-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի ավարտը հավաստվում է մեկ ավարտական ակտ կազմելու միջոցով:

Վերաքննիչ դատարանը, 24.08.2018 թվականի որոշմամբ բեկանելով և փոփոխելով Դատարանի կողմից կայացված վճիռը, արձանագրել է. «Տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանը հաստատված չի համարում Դատարանի կողմից հաստատված այն փաստը, որ շինարարական աշխատանքները ամբողջությամբ ավարտված չեն և օբյեկտը պատվիրատուին պայմանագրով սահմանված ժամկետում չի հանձնվել: Նշված փաստը հիմնավորող թույլատրելի և վերաբերելի ապացույցներ սույն գործով չեն ներկայացվել, արդյունքում այն մնացել է վիճելի»:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը, վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով սույն գործի փաստերին և Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը, գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից խախտվել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 6-րդ կետը, քանի որ սույն գործում Պայմանագրի 7.10-րդ կետով ամրագրված՝ ավարտական ակտի բացակայության և Կազմակերպության կողմից աշխատանքներն ամբողջությամբ կատարված լինելու հանգամանքը Ընկերության կողմից գործի քննության ընթացքում ժխտելու պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը շինարարական աշխատանքներն ամբողջությամբ ավարտված չլինելու և օբյեկտը պատվիրատուին պայմանագրով սահմանված ժամկետում հանձնած չլինելու հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը դրել է Ընկերության վրա:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Պայմանագրի 3.2-րդ կետով հստակ նախատեսված է, որ կողմերի միջև վերջնահաշվարկը պետք է կատարվի ավարտական ակտի համաձայն, ավելին՝ Պայմանագրի 3.4-րդ կետի բովանդակությունից երևում է, որ Գլխավոր Կապալառուի կողմից աշխատանքի գնի մնացած մասը վճարելու պարտականության կատարումը ևս ծագում է ավարտական ակտը երկկողմանի ստորագրելուց հետո:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, մասնավորապես՝ առանց գործի հանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի բացահայտելու՝ բողոք բերած անձի վրա դրվել է օրենքով չնախատեսված պարտավորություն:

Միևնույն ժամանակ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից լրիվ և բազմակողմանի չեն բացահայտվել սույն գործի հանգամանքները, ինչպես նաև անտեսվել է այն հանգամանքը, որ գործում բացակայում է աշխատանքների ավարտը հավաստող ապացույցը՝ ավարտական ակտը, որի հիման վրա պետք է կատարվի նաև կողմերի միջև վերջնահաշվարկը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործն ամբողջ ծավալով պետք է ուղարկել նոր քննության:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձը, որի դեմ կայացվել է եզրափակիչ դատական ակտ, կրում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին և թարգմանիչներին վճարված գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև դատարանի և գործին մասնակցող անձանց կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այնքանով, որքանով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են «Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակի։ Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Ռ. հակոբյան
Զեկուցող	Է. Սեդրակյան
	Ս. Անտոնյան
	Վ. Ավանեսյան
	Ա. Բարսեղյան
	Մ. Դրմեյան
	Ե. Խունդկարյան
	Գ. Հակոբյան
	Տ. Պետրոսյան
	Ն. Տավարացյան

13.04.2020 թվական

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2020 թվականի ապրիլի 13-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Բաղրամյանշին» ԲԲԸ-ի ներկայացուցիչ Ստելլա Ենգիբարյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի «Բաղրամյանշին» ԲԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ «Մարտունու Նորոգշին» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Կազմակերպություն)` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին, և ըստ Կազմակերպության հակընդդեմ հայցի ընդդեմ Ընկերության` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Գ. Հակոբյանս և Ռ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է Կազմակերպությունից բռնագանձել 3.144.463 ՀՀ դրամ և 62.890 ՀՀ դրամ՝ որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան՝ Կազմակերպությունը պահանջել է Ընկերությունից բռնագանձել 2.811.074 ՀՀ դրամ:

ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա. Թամրազյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 22.05.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ վճռվել է Ընկերությունից հoգուտ Կազմակերպության բռնագանձել 956.448,20 ՀՀ դրամ:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 24.08.2018 թվականի որոշմամբ Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և
Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է` հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 352-րդ և 408-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ հոդվածը, 48-րդ հոդվածի 1-ին մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանի կողմից չի իրականացվել ապացույցների, մասնավորապես՝ Ընկերության կողմից ներկայացված պայմանագրային աշխատանքների կատարման վերաբերյալ թվով 4 կատարողական-հաշվետվությունների բազմակողմանի և օբյեկտիվ հետազոտություն, գործով ներկայացված ապացույցները չեն գնահատվել իրենց համակցության մեջ, որի արդյունքում Վերաքննիչ դատարանի կողմից կատարվել են ոչ իրավաչափ եզրահանգումներ:

Վերաքննիչ դատարանի կողմից անտեսվել և սխալ են գնահատվել պայմանագրային աշխատանքների կատարման վերաբերյալ կազմված թվով 4 կատարողական-հաշվետվությունները, համաձայն որոնց՝ չկատարված աշխատանքների արժեքը կազմում է 3.144.463 ՀՀ դրամ:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ կնքված պայմանագրով կողմերը սահմանել են աշխատանքների արդյունքների հանձնման-ընդունման ամրագրման կարգ, որը նաև համահունչ է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված կապալի պայմանագրի իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերին: Մինչդեռ սույն գործով առկա չէ ավարտական ակտ, իսկ ավարտական ակտի բացակայության պայմաններում պետք է փաստել, որ շինարարական աշխատանքներն ամբողջությամբ ավարտված չեն:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ Ընկերության հայցը բավարարել, իսկ Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը մերժել»:

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«1) Ընկերության և Կազմակերպության միջև 01.09.2016 թվականին կնքվել է թիվ Ենթ. TAN-05 շինարարական ենթակապալի պայմանագիր (այսուհետ՝ Պայմանագիր) (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-15):

2) Ըստ Պայմանագրի՝ Ենթակապալառուն (Կազմակերպությունը) պարտավորվել է Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Գլխավոր կապալառուի (Ընկերության) առաջադրանքով իրականացնել հավելված 1-ով սահմանված «Ապարանի թիվ 1 դպրոցի մեկ մասնաշենքի վերակառուցում մանկապարտեզի» աշխատանքները, իսկ Գլխավոր Կապալառուն պարտավորվում է Ենթակապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել Պայմանագրով հաստատված գինը նախահաշիվներով նախատեսված չափով (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-15):

3) Աշխատանքի գինը որոշվել է կողմերի համաձայնությամբ հաստատված Պայմանագրի անբաժանելի մասը համարվող նախահաշվով (հավելված 1) և կազմել է 35.672.969 ՀՀ դրամ՝ ներառյալ ԱԱՀ (հատոր 1-ին, գ.թ. 16-20):

4) Պայմանագրի 3.2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագրի գինը կողմերի համաձայնությամբ կարող է փոփոխվել փաստացի կատարված աշխատանքների ծավալներից ելնելով: Ընդ որում կողմերի կողմից վերջնահաշվարկ կատարելու համար հիմք է հանդիսանում նախահաշիվներով հաստատված միավորի արժեքը: Վերջնահաշվարկը կատարվում է համաձայն ավարտական ակտի:

5) Պայմանագրի 3.4-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի արդյունքն ամբողջությամբ ընդունելուց հետո, եթե աշխատանքը կատարված է պատշաճ որակով, ավարտական ակտը երկկողմանի հաստատելուց հետո 10 (տասը) բանկային օրվա ընթացքում Գլխավոր Կապալառուն վճարում է աշխատանքի մնացած մասը:

6) Պայմանագրի 7.10-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի ավարտը հավաստվում է մեկ ավարտական ակտ կազմելու միջոցով (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-15):

7) Կատարողական-հաշվետվությունների հիման վրա Ենթակապալառուի կողմից դուրս է գրվել և Պատվիրատուի կողմից հաստատվել թվով երեք հարկային հաշիվ (հատոր 1-ին, գ.թ. 110, 113, 116):

8) Թիվ 1 կատարողական-հաշվետվության հիմքով 20.09.2016 թվականի հարկային հաշվով վճարման ենթակա գումարը կազմում է 9.854.626,01 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 113):

9) Թիվ 2 կատարողական-հաշվետվության հիմքով 12.11.2016 թվականի հարկային հաշվով վճարման ենթակա գումարը կազմում է 8.500.020 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 110):

10) Թիվ 3 կատարողական-հաշվետվության հիմքով 16.12.2016 թվականի հարկային հաշվով վճարման ենթակա գումարը կազմում է 17.318.323,20 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 116):

11) Վճարման հանձնարարագրի թվով 9 անդորրագրերի համաձայն՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը վճարվել է ընդամենը 32.861.895 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 121-129)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում այն հիմնավորմամբ, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. ո՞վ է կրում փաստի ժխտման ապացուցման պարտականությունը և դրա վիճելի մնալու բացասական հետևանքները:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերը որոշում է դատարանը՝ գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա, իսկ 6-րդ կետի համաձայն՝ եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք։

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Վերոգրյալ իրավադրույթների բովանդակությունից ուղղակիորեն բխում է, որ քաղաքացիական դատավարությունում իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունն ապացուցելու ծանրությունը՝ ապացուցման բեռը, օրենսդրի կողմից դիտարկվում է որպես գործին մասնակցող անձի դատավարական պարտականություն, որն ապահովված է որոշակի անբարենպաստ հետևանքների առաջացման սպառնալիքով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով քննարկվող հարցին, գտել է, որ յուրաքանչյուր գործով կողմերի միջև ապացուցման պարտականությունը ճիշտ բաշխելու համար դատարանն առաջին հերթին պետք է պարզի յուրաքանչյուր գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը՝ ելնելով գործին մասնակցող անձանց պահանջներից և առարկություններից։ Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը (տե՛ս, Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՆԴ/0479/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի որոշումը)։

Վերահաստատելով նշված իրավական դիրքորոշումը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ քաղաքացիական դատավարությունում ապացուցման պարտականությունը գործի քննության և լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների ապացուցման ուղղությամբ որոշակի դատավարական գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունն է, որն ապահովված է որոշակի անբարենպաստ հետևանքների առաջացման սպառնալիքով: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ քաղաքացիական դատավարությունում բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո որևէ փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի մնալու բացասական (անբարենպաստ) հետևանքները, ըստ էության, հանգում են հետևյալին. բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո որևէ փաստի առկայության կամ բացակայության վիճելի մնալու դեպքում դատարանը կարող է համապատասխան փաստի գոյությունն իրավաչափորեն համարել հերքված (չապացուցված):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ապացուցման բեռի բաշխման կանոնները հանդես են գալիս այն կառուցակարգի դերում, որը թույլ է տալիս գործով ձեռք բերված ապացույցների ոչ բավարար լինելու, դրանց հակասականության կամ բացակայության պայմաններում որոշելու այն սուբյեկտին, ով պարտավոր է ներկայացնելու գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները հաստատող ապացույցները և պետք է կրի այդ պարտականությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու բոլոր անբարենպաստ հետևանքները:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ապացույցներ ներկայացնելու (բացահայտելու) պարտականությունը գործին մասնակցող անձանց միջև ճիշտ բաշխելու համար դատարանը պետք է ճշգրիտ որոշի գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող այն փաստերի շրջանակը, որոնք պետք է ապացուցվեն գործին մասնակցող տվյալ սուբյեկտի կողմից: Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու նորմերը կազմված են ընդհանուր և հատուկ կանոններից: Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու ընդհանուր կանոնը ձևակերպված է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետում, որի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Բացի նշված ընդհանուր կանոնից, գոյություն ունեն նաև ապացուցման պարտականությունը բաշխելու հատուկ կանոններ, որոնք սահմանված են նյութական և դատավարական օրենսդրության նորմերով: Ընդ որում, ապացուցման բեռի բաշխման ընդհանուր կանոնը կիրառվում է բոլոր այն դեպքերում, երբ դատավարական կամ նյութական իրավունքի նորմերով տվյալ փաստի հաստատման վերաբերյալ հատուկ կանոն սահմանված չէ: Ապացուցման պարտականությունը բաշխելու ընդհանուր կանոնը բխում է քաղաքացիական դատավարությունում կողմերի մրցակցության և իրավահավասարության սկզբունքից և իր տրամաբանությամբ հանգում է հետևյալին. քաղաքացիական գործերով դատարան դիմող սուբյեկտը (հայցվորը կամ դիմողը) պետք է ապացուցի իր պահանջների հիմքում ընկած փաստերը, քանի որ այդ փաստերի հետ են իրավունքի նորմերը կապում որոշակի իրավահարաբերության առաջացումը, փոփոխումը կամ դադարումը, իսկ եթե պատասխանողը չի ընդունում հայցը և հենվում է որոշակի փաստերի վրա, ապա նա պարտավոր է ապացուցել իր առարկությունների հիմքում ընկած փաստերը:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, իր 08.12.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-845 որոշմամբ անդրադառնալով քաղաքացիական դատավարությունում ապացուցման պարտականության բաշխման ընդհանուր կանոնի սահմանադրաիրավական բովանդակությանը, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ հայցային վարույթի գործով հայցվորը պետք է ապացուցի իր պահանջների հիմքում ընկած փաստերը, իսկ պատասխանողը, եթե չի ընդունում հայցը և հենվում է որոշակի փաստերի վրա, պարտավոր է ապացուցել իր առարկությունների հիմքում ընկած փաստերը, կամ եթե հայցվորն է առարկում պատասխանողի բերած փաստերի դեմ, ապա նա է պարտավոր ապացուցել իր առարկությունների հիմքում ընկած փաստերը: Նման իրավակարգավորումը հետևում է այն տրամաբանությանը, որ տվյալ փաստի վրա հիմնվող կողմն ավելի իրազեկ է և դատարանին կարող է ներկայացնել տվյալ փաստն ապացուցող հանգամանքները, և որ շահագրգռված կողմը կձեռնարկի բոլոր միջոցներն իր մատնանշած փաստն ապացուցելու համար:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ապացուցման պարտականության բաշխման ընդհանուր կանոնի հիմքում դրված է հետևյալ բանաձևը.

1) գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ ապացուցում է այն, ինչ պնդում է,

2) չի ապացուցում նա, ով ժխտում է (հասարակ ժխտում):

Ապացուցման բեռի բաշխման ընդհանուր կանոնի հիմքում դրված բանաձևի բացահայտման և յուրաքանչյուր քաղաքացիական գործով նշված բանաձևի կոնկրետացման նպատակով անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել գործին մասնակցող անձի կողմից վկայակոչվող փաստերի բնույթին և իրավաբանական նշանակությանը: Այսպես, գործին մասնակցող անձը պետք է ապացուցի ոչ թե իր կողմից վկայակոչված բոլոր հանգամանքները, այլ իր համար իրավաստեղծ, իրավափոփոխիչ կամ իրավադադարեցնող նշանակություն ունեցող իրավաբանական փաստերը և դրանց հաստատմանն ուղղված ապացուցողական փաստերը (տե՛ս, ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ Արամ Ավետիսյանի թիվ ԵԱՔԴ/1096/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, արձանագրում է, որ «չի ապացուցում նա, ով ժխտում է» կանոնն ապացուցման բեռը բաշխելու ընդհանուր կանոնի անկյունաքարերից մեկն է: Կանոնի կարգավորիչ նշանակությունն այն է, որ բացառում է հակառակ կողմի վկայակոչած փաստի բացակայությունն ապացուցելու պարտականությունը: Անձը կարող է առարկել պահանջի կամ մյուս կողմի ներկայացրած առարկության դեմ ինչպես դրա հիմքում դրված հանգամանքները պարզապես ժխտելով (պարզ, իրավաբանական կամ ապացուցողական փաստերով չհիմնավորված առարկություն), այնպես էլ որոշակի հանգամանքներ վկայակոչելով (որակյալ կամ իրավաբանական կամ ապացուցողական փաստերով հիմնավորված առարկություն)։ Հետևաբար, այն դեպքերում, երբ գործին մասնակցող անձն առարկում է պահանջի կամ մյուս կողմի ներկայացրած առարկության հիմքում դրված փաստերի դեմ՝ պարզապես դրանք ժխտելով, առանց իրավաբանական կամ ապացուցողական այլ փաստեր վկայակոչելու, նրա վրա չի կարող դրվել տվյալ փաստի բացակայությունն ապացուցելու պարտականություն։

Այլ կերպ՝ պահանջի կամ առարկության հիմքում դրված փաստերը ժխտելու պարագայում ապացուցման բեռը կրում է այն կողմը, ով պնդում է որոշակի իրավաբանական կամ ապացուցողական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը, այլ ոչ թե ժխտումը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 700-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կապալի պայմանագրով մի կողմը (կապալառուն) պարտավորվում է մյուս կողմի (պատվիրատուի) առաջադրանքով կատարել որոշակի աշխատանք և դրա արդյունքը սահմանված ժամկետում հանձնել պատվիրատուին, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է ընդունել աշխատանքի արդյունքը և վարձատրել դրա համար: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրի առանձին տեսակների (կենցաղային կապալ, շինարարական կապալ, նախագծային և հետազոտական աշխատանքների կապալ, պետական կարիքների համար կապալային աշխատանքներ) նկատմամբ կիրառվում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 37-րդ գլխի (ԿԱՊԱԼ) 1-ին պարագրաֆի դրույթները, եթե այլ բան սահմանված չէ նույն օրենսգրքի` կապալի պայմանագրի համապատասխան տեսակների մասին կանոններով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 704-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` եթե օրենքից կամ կապալի պայմանագրից չի բխում կապալի պայմանագրում նշված աշխատանքն անձամբ կատարելու` կապալառուի պարտականությունը, ապա նա իրավունք ունի իր պարտավորությունների կատարմանը մասնակից դարձնել այլ անձանց (ենթակապալառուների): Այդ դեպքում կապալառուն հանդես է գալիս որպես գլխավոր կապալառու:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 738-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կապալառուն, շինարարական կապալի պայմանագրով, պարտավորվում է պայմանագրում սահմանված ժամկետում պատվիրատուի առաջադրանքով կառուցել որոշակի օբյեկտ կամ կատարել շինարարական այլ աշխատանքներ, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է կապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել պայմանավորված գինը: 

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 718-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պատվիրատուն պարտավոր է կապալի պայմանագրով նախատեսված ժամկետներում ու կարգով կապալառուի մասնակցությամբ զննել և ընդունել կատարված աշխատանքը (դրա արդյունքը), իսկ պայմանագրից աշխատանքի արդյունքը վատթարացնող շեղումներ կամ աշխատանքում այլ թերություններ հայտնաբերելու դեպքում` այդ մասին անհապաղ հայտնել կապալառուին: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ աշխատանքն ընդունելիս թերություններ հայտնաբերած պատվիրատուն իրավունք ունի դրանք վկայակոչել այն դեպքերում, եթե ընդունումը հաստատող ակտում կամ այլ փաստաթղթում նախատեսվել է այդ թերությունները կամ հետագայում դրանց վերացման պահանջ ներկայացնելու հնարավորությունը: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ պատվիրատուն, որն աշխատանքն ընդունելուց հետո աշխատանքում հայտնաբերել է պայմանագրից շեղումներ կամ թերություններ, որոնք չէին կարող բացահայտվել ընդունման սովորական եղանակի ժամանակ (թաքնված թերություններ)՝ ներառյալ այնպիսիք, որոնք կապալառուն դիտավորյալ թաքցրել է, պարտավոր է դրանք հայտնաբերելուց հետո՝ ողջամիտ ժամկետում այդ մասին հայտնել կապալառուին:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 751-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` կապալառուի կողմից աշխատանքի արդյունքի հանձնումը և պատվիրատուի կողմից դրա ընդունումը ձևակերպվում է երկու կողմերի ստորագրած ակտով: Ակտն ստորագրելուց կողմերից մեկի հրաժարվելու դեպքում ակտում նշվում է այդ մասին, և ակտն ստորագրում է մյուս կողմը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 744-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալառուի կատարած աշխատանքը պատվիրատուն վարձատրում է նախահաշվով նախատեսված չափով` շինարարական կապալի պայմանագրով սահմանված ժամկետներում և կարգով: Պայմանագրում համապատասխան ցուցումների բացակայության դեպքում աշխատանքի վարձատրությունը կատարվում է նույն օրենսգրքի 709-րդ հոդվածին համապատասխան:

Վերոգրյալ իրավադրույթների բովանդակությունից բխում է, որ աշխատանքների որակի վերաբերյալ պահանջներ կապալառուին կարող են ներկայացվել մինչև աշխատանքների արդյունքների ընդունումը, իսկ հետագայում դրանց ներկայացումը թույլատրվում է, եթե ընդունումը հաստատող ակտում կամ այլ փաստաթղթում նախատեսվել է այդ թերությունները կամ հետագայում դրանց վերացման պահանջ ներկայացնելու հնարավորությունը, կամ եթե այդ թերությունները չէին կարող բացահայտվել ընդունման սովորական եղանակի ժամանակ (թաքնված թերություններ)՝ ներառյալ այնպիսիք, որոնք կապալառուն դիտավորյալ թաքցրել է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ նշել է, որ ինչպես նախահաշիվը, այնպես էլ կապալառուի կողմից աշխատանքի արդյունքի հանձնումը և պատվիրատուի կողմից դրա ընդունումը կարող է կազմել այն կողմը, որի վրա այդ պարտականությունը դրված է պայմանագրով: Այդպիսին կարող են լինել ինչպես կապալառուն, այնպես էլ պատվիրատուն: Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել, որ կապալային աշխատանքների կատարումը, որպես կանոն, կապալառուի մասնագիտացված գործունեությունն է, ինչով էլ պայմանավորված՝ սովորաբար հենց նրան է հանձնարարվում նախահաշվի և որոշակի խումբ աշխատանքների ավարտուն արդյունքի հանձնման մշակումն ու պատրաստումը, որը մի դեպքում ձևակերպվում է նախահաշվի տեսքով, իսկ երկրորդ դեպքում՝ երկու կողմերի ստորագրած ակտով: Հետևաբար, այն դեպքերում, երբ աշխատանքը կատարվում և արդյունքը հանձնվում է կապալառուի կազմած նախահաշվին և ակտին համապատասխան, ապա նախահաշիվն ու ակտն ուժի մեջ են մտնում և պայմանագրի մաս են դառնում պատվիրատուի կողմից հաստատվելու պահից, իսկ այն դեպքում, երբ պատվիրատուն չհիմնավորված կերպով հրաժարվում է կատարված աշխատանքները ընդունելուց և համապատասխան կատարողական ակտը ստորագրելուց, ապա ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 751-րդ հոդվածի 4-րդ կետն իրավական երաշխիքներ է սահմանում կապալառուի շահերի համար, մասնավորապես՝ ակտում նշվում է այդ մասին, և ակտն ստորագրում է միայն մեկ կողմը (կապալառուն):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը միաժամանակ կարևորել է հավելել, որ պատվիրատուն իրավունք ունի հրաժարվելու աշխատանքի արդյունքն ընդունելուց և ընդունման ակտը ստորագրելուց, եթե հայտնաբերվել են թերություններ, որոնք բացառում են դրա օգտագործումը շինարարական կապալի պայմանագրով նախատեսված նպատակով, և կապալառուն կամ պատվիրատուն չեն կարող վերացնել դրանք:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ շինարարական կապալի պայմանագրի հիման վրա պայմանագրի կողմերի ստորագրությամբ հաստատված ակտն ազդարարում է շինարարական կապալի պայմանագրով նախատեսված և ակտում նշված աշխատանքները կապալառուի կողմից կատարված և պատվիրատուի կողմից ընդունված լինելու հանգամանքը (տե´ս, «ԱՎԱԼՈՆ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՌԱՄԷՕ-ՕՏԵԼ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/2150/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ընկերության և Կազմակերպության միջև 01.09.2016 թվականին կնքվել է թիվ Ենթ. TAN-05 շինարարական ենթակապալի պայմանագիր, որի համաձայն՝ Ենթակապալառուն (Կազմակերպությունը) պարտավորվել է Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Գլխավոր կապալառուի (Ընկերության) առաջադրանքով իրականացնել հավելված 1-ով սահմանված «Ապարանի թիվ 1 դպրոցի մեկ մասնաշենքի վերակառուցում մանկապարտեզի» աշխատանքները, իսկ Գլխավոր Կապալառուն պարտավորվում է Ենթակապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել Պայմանագրով հաստատված գինը նախահաշիվներով նախատեսված չափով: Աշխատանքի գինը որոշվել է Կողմերի համաձայնությամբ հաստատված՝ Պայմանագրի անբաժանելի մասը համարվող նախահաշվով (հավելված 1) և կազմել է 35.672.969 ՀՀ դրամ՝ ներառյալ ԱԱՀ:

Ենթակապալառուի կողմից ներկայացվել են կատարողական-հաշվետվություններ՝ կատարված աշխատանքների ծավալի և արժեքի վերաբերյալ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 1-ով 19.08.2016 թվականից մինչև 16.09.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 9.854.626 ՀՀ դրամ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 2-ով 17.09.2016 թվականից մինչև 18.10.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 8.500.020 ՀՀ դրամ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 3-ով 19.10.2016 թվականից մինչև 01.12.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 17.318.323 ՀՀ դրամ: Կազմակերպության կողմից ներկայացված թվով 9 վճարման հանձնարարագրի համաձայն՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը վճարվել է 32.861.895 ՀՀ դրամ:

Պայմանագրի 3.2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագրի գինը կողմերի համաձայնությամբ կարող է փոփոխվել փաստացի կատարված աշխատանքների ծավալներից ելնելով: Ընդ որում կողմերի կողմից վերջնահաշվարկ կատարելու համար հիմք է հանդիսանում նախահաշիվներով հաստատված միավորի արժեքը: Վերջնահաշվարկը կատարվում է համաձայն ավարտական ակտի:

Պայմանագրի 3.4-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի արդյունքն ամբողջությամբ ընդունելուց հետո, եթե աշխատանքը կատարված է պատշաճ որակով, ավարտական ակտը երկկողմանի հաստատելուց հետո 10 (տասը) բանկային օրվա ընթացքում Գլխավոր Կապալառուն վճարում է աշխատանքի մնացած մասը:

Պայմանագրի 7.1-րդ կետի համաձայն՝ կատարված աշխատանքի արդյունքների հանձնում-ընդունումը կատարում և ձևակերպվում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Պայմանագրի 7.3-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի հանձնում-ընդունումն իրականացվում է կատարողական ակտերով: Պայմանագրի 7.10-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի ավարտը հավաստվում է մեկ ավարտական ակտ կազմելու միջոցով:

Վերաքննիչ դատարանը, 24.08.2018 թվականի որոշմամբ բեկանելով և փոփոխելով Դատարանի կողմից կայացված վճիռը, արձանագրել է. «Տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանը հաստատված չի համարում Դատարանի կողմից հաստատված այն փաստը, որ շինարարական աշխատանքները ամբողջությամբ ավարտված չեն և օբյեկտը պատվիրատուին պայմանագրով սահմանված ժամկետում չի հանձնվել: Նշված փաստը հիմնավորող թույլատրելի և վերաբերելի ապացույցներ սույն գործով չեն ներկայացվել, արդյունքում այն մնացել է վիճելի»:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը, վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով սույն գործի փաստերին և Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը, գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից խախտվել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 6-րդ կետը, քանի որ սույն գործում Պայմանագրի 7.10-րդ կետով ամրագրված՝ ավարտական ակտի բացակայության և Կազմակերպության կողմից աշխատանքներն ամբողջությամբ կատարված լինելու հանգամանքը Ընկերության կողմից գործի քննության ընթացքում ժխտելու պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը շինարարական աշխատանքներն ամբողջությամբ ավարտված չլինելու և օբյեկտը պատվիրատուին պայմանագրով սահմանված ժամկետում հանձնած չլինելու հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը դրել է Ընկերության վրա:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Պայմանագրի 3.2-րդ կետով հստակ նախատեսված է, որ կողմերի միջև վերջնահաշվարկը պետք է կատարվի ավարտական ակտի համաձայն, ավելին՝ Պայմանագրի 3.4-րդ կետի բովանդակությունից երևում է, որ Գլխավոր Կապալառուի կողմից աշխատանքի գնի մնացած մասը վճարելու պարտականության կատարումը ևս ծագում է ավարտական ակտը երկկողմանի ստորագրելուց հետո:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, մասնավորապես՝ առանց գործի հանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի բացահայտելու՝ բողոք բերած անձի վրա դրվել է օրենքով չնախատեսված պարտավորություն:

Միևնույն ժամանակ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից լրիվ և բազմակողմանի չեն բացահայտվել սույն գործի հանգամանքները, ինչպես նաև անտեսվել է այն հանգամանքը, որ գործում բացակայում է աշխատանքների ավարտը հավաստող ապացույցը՝ ավարտական ակտը, որի հիման վրա պետք է կատարվի նաև կողմերի միջև վերջնահաշվարկը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործն ամբողջ ծավալով պետք է ուղարկել նոր քննության:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար»:

Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Գ. Հակոբյանս և Ռ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտած կարծիքի հետ, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը դրանց վերաբերյալ:

1. Անդրադառնալով Վճռաբեկ դատարանի որոշմանը՝ կապված նաև Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարելու մասով բեկանելու և գործն այդ մասով Դատարան՝ նոր քննության ուղարկելու հետ, հայտնում ենք հետևյալ կարծիքը.

Այսպես`

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ընկերությունը հայց է ներկայացրել Դատարան ընդդեմ Կազմակերպության՝ պահանջելով վերջինիցս բռնագանձել 3.144.463 ՀՀ դրամ և 62.890 ՀՀ դրամ՝ որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար: Կազմակերպությունն իր հերթին հակընդդեմ հայց է ներկայացրել Դատարան ընդդեմ Ընկերության՝ պահանջելով վերջինիցս բռնագանձել 2.811.074 ՀՀ դրամ:

Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճռով Ընկերության հայցը բավարարվել է ամբողջությամբ, իսկ Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ նաև վճռվել է Ընկերությունից հoգուտ Կազմակերպության բռնագանձել 956.448,2 ՀՀ դրամ:

Նշված վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել միայն Կազմակերպությունը. Ընկերությունը հակընդդեմ հայցը մասնակիորեն բավարարելու՝ իրենից հoգուտ Կազմակերպության նաև վերը նշված 956.448,2 ՀՀ դրամը բռնագանձելու մասով վերաքննիչ բողոք չի ներկայացրել:

Վերաքննիչ դատարանը, քննելով Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը, 24.08.2018 թվականին որոշում է կայացրել Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը բավարարելու՝ Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճիռը բեկանելու և այն փոփոխելու` հայցը մերժելու, իսկ հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարելու մասին:

Այժմ սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը՝ պահանջելով ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ Ընկերության հայցը բավարարել, իսկ Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը մերժել:

Վճռաբեկ դատարանը, քննելով Ընկերության ներկայացուցչի վճռաբեկ բողոքը, այն բավարարել է մասնակիորեն՝ Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը բեկանելով նաև հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարելու մասով։

Կարծում ենք, որ հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարելու մասով Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումն Ընկերությունը չէր կարող Վճռաբեկ դատարանում բողոքարկել հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ վերաքննության կարգով բողոքարկման ենթակա եզրափակիչ դատական ակտն անձը չի կարող բողոքարկել Վճռաբեկ դատարանում, եթե նա նույն հիմքերով չի բողոքարկել դատական ակտը վերաքննիչ դատարանում։

Նշված նորմի վերլուծությունից բխում է, որ անձը չի կարող դատական ակտը բողոքարկել Վճռաբեկ դատարանում, եթե այդ դատական ակտը հանդիսացել է եզրափակիչ դատական ակտ, ենթակա է եղել վերաքննության կարգով բողոքարկման, սակայն տվյալ անձը նույն հիմքերով այդ դատական ակտը վերաքննիչ դատարանում չի բողոքարկել։

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճիռը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված կարգավորումների համաձայն՝ հանդիսանում է եզրափակիչ դատական ակտ, ենթակա է եղել վերաքննության կարգով բողոքարկման, սակայն Ընկերությունը նշված դատական ակտն իր համար անբարենպաստ մաս հանդիսացող՝ հակընդդեմ հայցը մասնակիորեն բավարարելու՝ իրենից հoգուտ Կազմակերպության 956.448,2 ՀՀ դրամ բռնագանձելու մասով, վերաքննիչ դատարանում նույն հիմքերով, ինչ նշված է սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքում, չի բողոքարկել։

Նման պայմաններում գտնում ենք, որ Ընկերությունը չէր կարող Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վճռաբեկության կարգով բողոքարկել այն մասով, որը վերաբերում է իրենից հoգուտ Կազմակերպության 956.448,2 ՀՀ դրամ բռնագանձելու մասով հակընդդեմ հայցը բավարարելու մասին։

Ինչ վերաբերում է Ընկերությունից հօգուտ Կազմակերպության՝ մնացած գումարը բռնագանձելու մասով հակընդդեմ հայցը բավարարելու մասին Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը Վճռաբեկ դատարանում բողոքարկելու Ընկերության հնարավորությանը, ապա կարծում եմ, որ այդ մասով ևս Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը չի կարող վճռաբեկության կարգով բողոքարկվել հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Դատարանը Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը մասնակիորեն բավարարելու մասին վճռի հիմքում դրել է այն, որ «Կատարողական-հաշվետվությունների հիման վրա Ենթակապալառուի կողմից դուրս է գրվել և այն Պատվիրատուի կողմից հաստատվել թվով երեք հարկային հաշիվ 9.854.626,01 ՀՀ դրամի, 8.500.020 ՀՀ դրամի և 17.318.323,2 ՀՀ դրամի ընդամենը 25.818.343,2 ՀՀ դրամ: Վճարման հանձնարարագրի թվով 9 անդորրագրերի համաձայն՝ Պատվիրատուի կողմից Ենթակապալառուին վճարվել է ընդամենը 24.861.895 ՀՀ դրամ: Հիմք ընդունելով վերը նշվածը դատարանը փաստում է, որ հարկային հաշվի հիման վրա ծագել է Կատարողին վճարելու Պատվիրատուի պարտականությունը, որը կոնկրետ դեպքում կազմում է 956.448,2 ՀՀ դրամ (25,818,343.20-24,861,895): Նման պայմաններում դատարանը գտնում է, որ հակընդդեմ պատասխանողի պահանջը ենթակա է բավարարման մասնակի»։

Այսինքն՝ Դատարանը Կազմակերպության հակընդդեմ հայցը բավարարելու հիմքում դրել է ինչպես «կատարողական-հաշվետվությունների հիման վրա Ենթակապալառուի կողմից դուրս գրված և Պատվիրատուի կողմից հաստատված թվով երեք հարկային հաշիվները», որոնցում, համապատասխանաբար, նշումներ են կատարված 9.854.626,01 ՀՀ դրամի, 8.500.020 ՀՀ դրամի և 17.318.323,2 ՀՀ դրամի վերաբերյալ, այնպես էլ «վճարման հանձնարարագրի թվով 9 անդորրագրերը՝ եզրահանգելով, որ «հարկային հաշվի հիման վրա ծագել է Կատարողին վճարելու Պատվիրատուի պարտականությունը»։

Ընկերությունը Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճիռն ստացել է, որի հիմքով և հնարավորություն է ունեցել ծանոթանալու Դատարանի ինչպես հակընդդեմ հայցը մասնակիորեն բավարարելու վերաբերյալ վերը նշված պատճառաբանությանը, այնպես էլ այդ պահանջը մասնակիորեն բավարարելու վերաբերյալ եզրակացությանը, որոնք իր համար հանդիսացել են անբարենպաստ։

Ընկերությունը նշված դատական ակտն իր համար անբարենպաստ մաս հանդիսացող՝ հակընդդեմ հայցը մասնակիորեն բավարարելու մասով վերաքննիչ դատարանում նույն հիմքերով, ինչ նշված է սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքում, չի բողոքարկել։

Վերաքննիչ դատարանը քննել է Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը, և հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարելու մասին որոշումը պատճառաբանել է նրանով, որ «Ինչ վերաբերում է ենթակապալառուի կողմից դուրս գրված և պատվիրատուի կողմից հաստատված թվով երեք հարկային հաշիվների հիման վրա ենթակապալառուին վճարման ենթակա գումարի հաշվարկը Դատարանի կողմից սխալ կատարված լինելու վերաբերյալ բողոքում բերված պնդմանը, ապա Վերաքննիչ դատարանն այն հիմնավոր է համարում: Մասնավորապես, ներկայացված երեք հարկային հաշիվների հիման վրա ենթակապալառուին սահմանվածից պակաս վճարված լինելու փաստի վերաբերյալ իրավաչափ եզրակացության հանգելով հանդերձ, Դատարանը ենթակապալառուին վճարման ենթակա գումարի չափը սխալ է նշել` արձանագրելով, որ 9.854.626 ՀՀ դրամի, 8.500.020 ՀՀ դրամի և 17.318.323 ՀՀ դրամի հանրագումարը կազմում է 25.818.343,2 ՀՀ դրամ, այնինչ այդ գումարների հանրագումարը կազմում է 35.672.969 ՀՀ դրամ: Իսկ ներկայացված վճարման հանձնարարագրի թվով 9 անդորրագրերի համաձայն` պատվիրատուի կողմից ենթակապալառուին վճարվել է ընդամենը 32.861.895 ՀՀ դրամ, այսինքն` նախատեսված 35.672.969 ՀՀ դրամ գումարից 2.811.074 ՀՀ դրամ պակաս: (…) Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանը հաստատված չի համարում նաև Դատարանի կողմից հաստատված այն փաստը, որ վճարման հանձնարարագրի թվով 9 անդորրագրերի համաձայն՝ Պատվիրատուի կողմից Ենթակապալառուին վճարվել է ընդամենը 24.861.895 ՀՀ դրամ: Իրականում թվով 9 անդորրագրերում նշված գումարների հանրագումարը կազմում է 32.861.895 ՀՀ դրամ»։

Այսինքն՝ Վերաքննիչ դատարանը Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը քննելու հետևանքով Դատարանի 22.05.2018 թվականի վճիռը նաև հակընդդեմ հայցի մասով բեկանել է և փոփոխել՝ հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարել է, ըստ էության, զուտ Դատարանի թույլ տված «թվաբանական սխալներն ուղղելու» արդյունքում՝ կրկին հիմք ընդունելով նույն գրավոր ապացույցները, որոնք վկայակոչել է Դատարանը, և հաստատված է համարել նույն փաստերը, ի հաստատումն որոնց, ներկայացվել են այդ ապացույցները։

Նման պայմաններում գտնում ենք, որ վերը նշված պատճառաբանությամբ Ընկերությունը չէր կարող Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վճռաբեկության կարգով բողոքարկել նաև այդ մասով, որպիսի հիմքով և Ընկերության վճռաբեկ բողոքը՝ կապված Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումը նաև վերը նշված մասերով բեկանելու և այն փոփոխելու հետ, անհիմն է ու ենթակա է մերժման։

Ավելին՝ «Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ» վերնագրված մասում կարծում ենք, որ բացակայում է Վերաքննիչ դատարանի որոշումը Կազմակերպության հակընդդեմ հայցն ամբողջությամբ բավարարելու մասով բեկանելու և գործն այդ մասով Դատարան՝ նոր քննության ուղարկելու շարժառիթը, որի պայմաններում, կարծում ենք, որ բացակայում է Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտն այդ մասով բեկանելու իրավական հիմքը:

2. Անդրադառնալով Վճռաբեկ դատարանի որոշմանը՝ կապված նաև Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշումն Ընկերության հայցը մերժելու մասով բեկանելու և գործն այդ մասով Դատարան՝ նոր քննության ուղարկելու հետ, հայտնում ենք հետևյալ կարծիքը.

Ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, Վճռաբեկ դատարանը իր կողմից կայացված որոշման «Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ» վերնագրված մասում որպես գործի փաստեր վկայակոչելով նաև, որ՝

- «Ընկերության և Կազմակերպության միջև 01.09.2016 թվականին կնքվել է թիվ Ենթ. TAN-05 շինարարական ենթակապալի պայմանագիր, որի համաձայն՝ Ենթակապալառուն (Կազմակերպությունը) պարտավորվել է Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Գլխավոր կապալառուի (Ընկերության) առաջադրանքով իրականացնել հավելված 1-ով սահմանված «Ապարանի թիվ 1 դպրոցի մեկ մասնաշենքի վերակառուցում մանկապարտեզի» աշխատանքները, իսկ Գլխավոր Կապալառուն պարտավորվում է Ենթակապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել Պայմանագրով հաստատված գինը նախահաշիվներով նախատեսված չափով: Աշխատանքի գինը որոշվել է Կողմերի համաձայնությամբ հաստատված՝ Պայմանագրի անբաժանելի մասը համարվող նախահաշվով (հավելված 1) և կազմել է 35.672.969 ՀՀ դրամ՝ ներառյալ ԱԱՀ»,

- «Ենթակապալառուի կողմից ներկայացվել են կատարողական-հաշվետվություններ՝ կատարված աշխատանքների ծավալի և արժեքի վերաբերյալ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 1-ով 19.08.2016 թվականից մինչև 16.09.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 9.854.626 ՀՀ դրամ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 2-ով 17.09.2016 թվականից մինչև 18.10.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 8.500.020 ՀՀ դրամ: Կատարողական-հաշվետվություն թիվ 3-ով 19.10.2016 թվականից մինչև 01.12.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում կատարված շինարարական աշխատանքների ընդհանուր արժեքը կազմել է 17.318.323 ՀՀ դրամ: Կազմակերպության կողմից ներկայացված թվով 9 վճարման հանձնարարագրի համաձայն՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը վճարվել է 32.861.895 ՀՀ դրամ»,

- «Պայմանագրի 3.2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագրի գինը կողմերի համաձայնությամբ կարող է փոփոխվել փաստացի կատարված աշխատանքների ծավալներից ելնելով: Ընդ որում կողմերի կողմից վերջնահաշվարկ կատարելու համար հիմք է հանդիսանում նախահաշիվներով հաստատված միավորի արժեքը: Վերջնահաշվարկը կատարվում է համաձայն ավարտական ակտի»,

- «Պայմանագրի 3.4-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի արդյունքն ամբողջությամբ ընդունելուց հետո, եթե աշխատանքը կատարված է պատշաճ որակով, ավարտական ակտը երկկողմանի հաստատելուց հետո 10 (տասը) բանկային օրվա ընթացքում Գլխավոր Կապալառուն վճարում է աշխատանքի մնացած մասը»,

- «Պայմանագրի 7.1-րդ կետի համաձայն՝ կատարված աշխատանքի արդյունքների հանձնում-ընդունումը կատարում և ձևակերպվում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Պայմանագրի 7.3-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի հանձնում-ընդունումն իրականացվում է կատարողական ակտերով: Պայմանագրի 7.10-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի ավարտը հավաստվում է մեկ ավարտական ակտ կազմելու միջոցով»,

- «Վերաքննիչ դատարանը, 24.08.2018 թվականի որոշմամբ բեկանելով և փոփոխելով Դատարանի կողմից կայացված վճիռը, արձանագրել է. «Տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանը հաստատված չի համարում Դատարանի կողմից հաստատված այն փաստը, որ շինարարական աշխատանքները ամբողջությամբ ավարտված չեն և օբյեկտը պատվիրատուին պայմանագրով սահմանված ժամկետում չի հանձնվել: Նշված փաստը հիմնավորող թույլատրելի և վերաբերելի ապացույցներ սույն գործով չեն ներկայացվել, արդյունքում այն մնացել է վիճելի»«,

գտել է, որ «Վերաքննիչ դատարանի կողմից իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, մասնավորապես՝ առանց գործի հանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի բացահայտելու՝ բողոք բերած անձի վրա դրվել է օրենքով չնախատեսված պարտավորություն»:

Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են դատական ակտը բեկանելիս այն շարժառիթները, որոնցով Վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնվել այդ ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ։

Գտնում ենք, որ վերը նշված շարժառիթները չէին կարող բավարար հիմք հանդիսանալ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Նախ ցանկանում ենք նշել, որ հայցապահանջի հիմքում վկայակոչվել են թվով չորս առանձին կատարողական հաշվետվություններ, իսկ հակընդդեմ հայցի հիմքում՝ թվով երեք առանձին կատարողական հաշվետվություններ, որոնք հանդիսանում են ինքնուրույն ապացույցներ, համապատասխանաբար, հայցում և հակընդդեմ հայցում նշված փաստերը հաստատելու առումով։ Վճռաբեկ դատարանը, վերը նշված «Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ» վերնագրված մասում վկայակոչելով թվով երեք կատարողական հաշվետվություններն ու թվով ինը վճարման հանձնարարագրերը, որոնք, ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, բացառապես առնչվում են հակընդդեմ հայցի հիմքում դրված փաստական հանգամանքներին և ներկայացվել են ի հաստատումն դրանց, այնուհետև բառացիորեն մեջ է բերել Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2018 թվականի որոշման պատճառաբանական մասի այն հատվածը, որը բացառապես վերաբերում է սկզբնական հայցին։ Նշված կատարողական հաշվետվություններն ու վճարման հանձնարարագրերը որևէ առնչություն չունեն ինչպես սկզբնական հայցով վկայակոչված փաստերի, այնպես էլ ի հաստատումն դրանց ներկայացված ապացույցների հետ։ Նման պայմաններում գտնում եմ, որ միայն այդ գրավոր փաստաթղթերի վկայակոչմամբ Վերաքննիչ դատարանի կայացրած դատական ակտում նշված այդ հետևության հետ Վճռաբեկ դատարանի կողմից չհամաձայնվելը և դրա արդյունքում այնպիսի հետևություն կատարելը, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից խախտվել է Նախկին օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 6-րդ կետը, որի հետևանքով էլ խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը, չի կարող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի իմաստով հանդիսանալ այն շարժառիթը, որը հիմք կհանդիսանար Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար։

Վերը նշվածի հիման վրա գտնում ենք, որ վճռաբեկ բողոքն անհիմն է և ենթակա է մերժման:

Դատավորներ`	Գ. Հակոբյան
	Ռ. հակոբյան