ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

8 ապրիլի 2021 թվականի N 498-Լ

ՏԱՐԵՑՆԵՐԻՆ ՄԱՏՈՒՑՎՈՂ ԽՆԱՄՔԻ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՀԵՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՆԵՐԴՐՄԱՆ ՈՒ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ԵՎ ԴՐԱ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄՆ ԱՊԱՀՈՎՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ 2021-2023 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԼԱՆ-ԺԱՄԱՆԱԿԱՑՈՒՅՑԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Ղեկավարվելով «Սոցիալական աջակցության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով և հիմք ընդունելով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2019 թվականի մայիսի 16-ի N 650-Լ որոշման N 1 հավելվածի 2-րդ կետը՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել՝

1) տարեցներին մատուցվող խնամքի ծառայությունների բարելավման և համայնքահեն ծառայությունների ներդրման ու զարգացման ծրագիրը` համաձայն N 1 հավելվածի.

2) ծրագրի իրականացումն ապահովող միջոցառումների 2021-2023 թվականների պլան-ժամանակացույցը` համաձայն N 2 հավելվածի:

2. Հանձնարարել սույն որոշման N 2 հավելվածում ներգրավված միջոցառումների պատասխանատու կատարող պետական կառավարման համակարգի մարմինների ղեկավարներին` մինչև յուրաքանչյուր տարվան հաջորդող փետրվարի 15-ը, յուրաքանչյուրն իր մասով, Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ներկայացնել տեղեկատվություն միջոցառումների ծրագրում ներառված` տվյալ տարվա միջոցառումների իրականացման ընթացքի մասին:

3. Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարին` մինչև յուրաքանչյուր տարվան հաջորդող մարտի 15-ը` միջոցառումների ծրագրում ներառված միջոցառումների նախորդ տարում իրականացված աշխատանքների վերաբերյալ ամփոփ հաշվետվությունը ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի աշխատակազմ և տեղադրել նախարարության պաշտոնական կայքէջում:

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ	Ն. Փաշինյան
Երևան

08.04.2021 ՀԱՎԱՍՏՎԱԾ Է ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՍՏՈՐԱԳՐՈՒԹՅԱՄԲ

Հավելված N 1 ՀՀ կառավարության 2021 թվականի ապրիլի 8-ի N 498-Լ որոշման

Ծ Ր Ա Գ Ի Ր

ՏԱՐԵՑՆԵՐԻՆ ՄԱՏՈՒՑՎՈՂ ԽՆԱՄՔԻ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՀԵՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՆԵՐԴՐՄԱՆ ՈՒ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ

1.Ներածական մաս

Տարեցներին մատուցվող խնամքի ծառայությունների բարելավման և համայնքահեն ծառայությունների ներդրման ու զարգացման ծրագրի (այսուհետ՝ Ծրագիր) հիմնական ուղղությունները հիմնված են ՀՀ Ազգային ժողովի 2019 թվականի փետրվարի 14-ի ԱԺՈ-002-Ն որոշմամբ հավանության արժանացած ՀՀ կառավարության ծրագրի 4.2. գլխի՝ «Աղքատության հաղթահարումը, սոցիալական պաշտպանությունը և ժողովրդագրությունը» դրույթների վրա:

ՀՀ Սահմանադրության 84-րդ հոդվածն ամրագրում է, որ տարեցների արժանապատիվ կենսամակարդակի ապահովումը տնտեսական, սոցիալական և մշակութային ոլորտներում պետության հիմնական խնդիրներից մեկն է, և հետևաբար, պարտավոր է միջոցներ ձեռնարկել դրանց իրականացման համար:

Այսօր մեր հանրապետությունը կանգնած է բնակչության ծերացման մարտահրավերի առջև և համարվում է ծերացող հասարակություն, ինչը պահանջում է տարեցների կարիքներին և առկա մարտահրավերներին արձագանքման նոր մոտեցումների և մեխանիզմների մշակում ու ներդրում:

Մինչև հիմա Հայաստանի Հանրապետությունն իր հիմնական ռեսուրսներն ուղղում էր տարեցների սոցիալական ու նյութական կարիքների բավարարմանը, մինչդեռ Ծրագրի շրջանակներում տարեցների պահանջմունքների շրջանակը դիտարկվում է ավելի բազմաշերտ և բազմազան: Այս նպատակով առաջնային է դառնում տարեցներին տարաբնույթ ծառայությունների տրամադրումը, ինչը հնարավոր է ծառայությունների վերանայման միջոցով։

Այս գործընթացում տարեցների համար պետք է ներդրվի և զարգացվի համայնքահեն ծառայությունների լայն շրջանակ, ինչը հնարավորություն կտա ապահովել տարեցների ինքնաիրացումը, մասնակցությունը տարբեր ոլորտներում և մակարդակներում, ներառումը հանրային կյանքին, սոցիալական, ֆիզիկական, մտավոր կարողությունների շարունակական զարգացումը և այլն:

Սույն Ծրագրի երկու հիմնական ուղղություններն են ակտիվ ու առողջ ծերացման խրախուսումը և խնամքի կազմակերպումը համայնքահեն ծառայությունների միջոցով։ Ի տարբերություն ծառայությունների տրամադրման ինստիտուցիոնալ եղանակի, որը տարեցներին պասիվացնում է, խլում ինքնավարությունը, մեկուսացնում անմիջական միջավայրից, վերահսկում կյանքն ու ազատությունները՝ համայնքահեն ծառայությունների նպատակը տարեցների իրավունքների պաշտպանության համար հնարավորությունների ստեղծումն է:

Համայնքահեն ծառայություններն իրենց բնույթով առավել մարդակենտրոն են, շեշտադրում են ընդհանրական մոտեցումից անցումն անհատականին, ինչպես նաև ընտանիքի և համայնքի դերը տարեցների կյանքում՝ խրախուսելով նրանց ակտիվ մասնակցությունը համայնքային կյանքին և որոշումների կայացմանը:

2. Ծրագրի նպատակը, խնդիրները և հիմնական սկզբունքները

2.1. Սույն Ծրագրի նպատակը տարեցների համար ընտանիքում և համայնքում ապրելու բարենպաստ միջավայրի ստեղծումն ու պահպանումն է, ինչպես նաև կարիքներին համապատասխան ծառայությունների մատուցումը։

2.2. Վերոնշյալ նպատակին հասնելու համար դրվել են հետևյալ խնդիրները՝

1) նպաստել ակտիվ և առողջ ծերացմանը.

2) երկարատև խնամքի կարիք ունեցող տարեցներին ապահովել արժանապատիվ և մասնագիտական խնամքով.

3) զարգացնել տարեցներին տրամադրվող համայնքահեն և տնային ծառայությունները։

Ծրագիրը հիմնված է այն դիրքորոշման վրա, որ տարեցի արժանապատիվ ապրելու նախընտրելի վայրն իր տունն ու ընտանիքն է, և հետևաբար ոլորտային քաղաքականությունն իր սոցիալական, տնտեսական, առողջապահական բաղադրիչներով պետք է ունենա խնամքի հաստատություններում չհայտնվելու կանխարգելիչ նշանակություն։ Այն սակավ դեպքերում, երբ ընտանիքում հնարավոր չլինի ապահովել տարեցների ակտիվ ու առողջ ծերացումը, և առկա է երկարատև խնամքի կարիք, ապա պետք է տրամադրվեն համայնքահեն ծառայությունները:

2.3. Տարեցներին ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների գործունեության հիմքում պետք է դրվեն հետևյալ պահանջները՝

1) որակյալ ծառայություններ.

2) հասանելի, մատչելի և հասցեական ծառայություններ.

3) ծառայությունների բազմազանություն.

4) ծառայությունների աշխարհագրական լայն բաշխվածություն.

5) բազմակողմանի և հրատապ արձագանք շահառուի կարիքին (կարիքի գնահատման հոլիստիկ մոդել, բազմամասնագիտական թիմ, ճգնաժամային իրավիճակներում խնդրի գնահատում և հրատապ լուծում և այլն).

6) ակտիվացնող և անհատական մոտեցումների կիրառում.

7) տարեցների իրավունքների գերակայություն գերատեսչական շահի նկատմամբ.

8) տարեցների իրավունքների (անձնական կյանք և տարածք ունենալու, սեփական իրավունքների մասին մատչելի եղանակով տեղեկացված լինելու և այլն) իրացման համար հնարավորությունների ապահովում.

9) այլ պահանջներ, որոնք սահմանված են միջազգային և տեղական իրավական ակտերով:

2.4. Ծրագրով սահմանված նպատակը և խնդիրներն իրագործելու հիմքում ընկած են հետևյալ սկզբունքները՝

1) հարգանք մարդու իրավունքների նկատմամբ.

2) ինքնավարություն. ապահովում է տարեցների անկախ կյանքով ապրելու և տարաբնույթ որոշումների կայացման հնարավորությունը.

3) մասնակցություն և ներառականություն. ապահովում է տարեցների ձայնի լսելիությունը բոլոր մակարդակներում՝ միկրոմակարդակ (անձնական), մեզոմակարդակ (խմբային կամ համայնքային), մակրոմակարդակ (քաղաքականության մշակում): Տարեցների իրավունքները հարգող հասարակության առկայություն, որի ստեղծման համար անհրաժեշտ է աշխատանքներ տանել միաժամանակ և՛ տարեցների, և՛ նրանց անմիջական սոցիալական միջավայրի, և՛ ողջ հասարակության հետ.

4) հավասար հնարավորություններ. ապահովում է տարեցների ակտիվությունը տարբեր ոլորտներում.

5) սերունդների համերաշխություն. ապահովում է ներդաշնակ հասարակություն՝ փոխօգնության միջոցով.

6) միջսուբյեկտային և միջոլորտային համագործակցություն. ապահովում է տարեցների կարիքների բազմաբնույթ արձագանքը, ինչը պահանջում է տարբեր պատասխանատու օղակների, ինչպես նաև ոլորտների միջև կայուն համագործակցության առկայություն:

3. Իրավիճակի նկարագրություն և առկա խնդիրներ

3.1. Ժողովրդագրական իրավիճակ

Բնակչության կամ ժողովրդագրական ծերացումը մեծահասակ բնակչության տեսակարար կշռի աճն է, որը երկարատև ժողովրդագրական փոփոխությունների, բնակչության վերարտադրության, ծնելիության, մահացության և դրանց հարաբերակցությունում տեղ գտած տեղաշարժերի արդյունք է։

Տարբերվում է բնակչության ծերացման երկու տեսակ` ներքևից, որը ծնելիության նվազման հետևանք է, և վերևից, որը ցածր ծնելիության պայմաններում կյանքի սպասվող միջին տևողության բարձրացման և բարձր տարիքներում մահացության նվազման հետևանք է: ՀՀ-ում այս երկու տեսակն էլ առկա է:

Ըստ Վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ 2020 թվականի դրությամբ ՀՀ մշտական բնակչությունը կազմում է 2 959 700 մարդ:

Բնակչության ընդհանուր թվաքանակում 65 տարին լրացած մարդկանց թիվը կազմում է 365 000 մարդ կամ ընդհանուր բնակչության 12,3%-ը (եթե հաշվի առնենք 63+ անձանց թիվը, որը կազմում է 434 500, ապա տոկոսային հարաբերակցությունը կկազմի 14,7%): 65 տարեկան և բարձր տարիքի մարդկանց ընդհանուր թվաքանակում կանայք կազմում են 60,6 % կամ 221 100 մարդ: ՀՀ բնակչության տարիքային կառուցվածքին բնորոշ է կանանց թվի աճը, ինչն առավել ընդգծվում է ավագ տարիքում:

ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի կողմից իրականացված բնակչության թվաքանակի կանխատեսումների համաձայն՝ մինչև 2050 թվականը Հայաստանում 63 տարեկանից բարձր անձանց քանակը կկազմի ավելի քան 20 %:

2019 թ.-ի դրությամբ կյանքի սպասվելիք միջին տևողությունը ՀՀ-ում եղել է 75,4 (կանայք՝ 78,7, տղամարդիկ՝ 71,9), իսկ աշխարհում՝ 72: Բավական ցածր է տարեցների զբաղվածության ցուցանիշը, և ոչ միայն տարեցների. զբաղված բնակչության ընդհանուր թվաքանակում 55+ անձինք կազմում եմ ընդամենը 19%, իսկ 65+ տարիքի աշխատողների թիվը տարեցների ընդհանուր թվաքանակում հասնում է ընդամենը 11 %-ի:

3.2. Մատուցվող ծառայությունների նկարագիրը և ծավալը

ՀՀ-ում առկա են տարեցներին տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների հետևյալ տեսակները՝

1) շուրջօրյա խնամքի ծառայություններ, որոնք մատուցում են բնակչության սոցիալական պաշտպանության շուրջօրյա ընդհանուր տիպի և հատուկ (մասնագիտացված) հաստատությունները (տուն-ինտերնատները). այս ծառայությունները մատուցում են ինչպես պետական, այնպես էլ ոչ պետական կազմակերպությունները.

2) ցերեկային խնամք, որ տրամադրվում է սոցիալական հոգածության ցերեկային կենտրոնների կողմից. այս ծառայությունները մատուցվում են միայն ոչ պետական կազմակերպությունների կողմից.

3) տնային խնամք, որ տրամադրվում է տնային պայմաններում սոցիալական սպասարկման ու խնամքի ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների կողմից. այս ծառայությունները տրամադրվում են ինչպես պետական, այնպես էլ ոչ պետական կազմակերպությունների կողմից.

4) ժամանակավոր կացարանով ապահովում՝ իրականացվում է բնակության որոշակի վայր չունեցող անօթևան անձանց ժամանակավոր կացարանի կողմից. այս ծառայությունը տրամադրվում է միայն ոչ պետական կազմակերպության կողմից.

5) կացարանով ապահովում որոշակի կարգավիճակ ունեցող անձանց, այդ թվում՝ տարեցներին, սոցիալական բնակարանային ֆոնդի տներում և հատուկ խմբերին դասված անձանց համար նախատեսված օթևանում կացարան տրամադրելու միջոցով. այս ծառայությունները տրամադրվում են ինչպես պետական, այնպես էլ ոչ պետական կազմակերպությունների կողմից:

Հանրապետությունում գործում է տարեց և (կամ) հաշմանդամություն ունեցող (այդ թվում՝ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող) անձանց շուրջօրյա խնամքի ծառայություն մատուցող 12 հաստատություն (տուն-ինտերնատ, խնամքի կենտրոն, խնամքի տուն), որից 7-ը՝ ոչ պետական:

Պետական հաստատություններում 2020 թվականին ծառայություններ են ստացել 1380 տարեց, իսկ ոչ պետական կազմակերպություններում՝ 5620 տարեց։ 2020 թվականին պետական հաստատությունների կողմից ծառայություններ ստացող շահառուների թիվը նվազում է գրանցել (տե՛ս գրաֆիկ 1), քանի որ սկսվել է մրցութային կարգով ծառայությունների պատվիրակման գործընթացը, և առաջին տարում շատ կազմակերպություններ չեն դիմել (տե՛ս գրաֆիկ 2)։

Գրաֆիկ 1

Գրաֆիկ 2

Պետական ենթակայության ընդհանուր տիպի տուն-ինտերնատներում մեկ շահառուի խնամքի մեկ օրվա ծախսը միջինում կազմում է 3700 դրամ (ներառյալ՝ շահառուի սննդի, հագուստի, անկողնային պարագաների, մաքրիչ նյութերի, կահույքի, աշխատողների աշխատավարձերի, գրասենյակային, շենքերի պահպանման, կոմունալ վարձավճարների համար կատարվող ծախսերը), հատուկ (մասնագիտացված) հաստատությունում՝ 6700 դրամ, իսկ տնային պայմաններում մեկ շահառուի մեկ օրվա խնամքի ծախսը՝ 390 դրամ (ներառյալ՝ աշխատողների աշխատավարձերի, տրանսպորտային հատուցման և շահառուներին հատկացվող դեղորայքի համար կատարվող ծախսերը):

Ուսումնասիրելով և վերլուծելով առկա ծառայությունների տեղաբաշխումն ու ծառայություններից օգտվող շահառուների թվաքանակը` կարելի է փաստել, որ տարեցներին տրամադրվող սոցիալական ծառայությունները հիմնականում տեղակայված են Երևանում և հանրապետության մի քանի քաղաքային համայնքներում՝ սպասարկելով սահմանափակ թվով տարեցների: Մասնավորապես, մինչև 2020 թվականը (երբ դրամաշնորհի տրամադրման համար մրցույթներ հայտարարվեցին ՀՀ բոլոր մարզերի համար), հանրապետության Վայոց ձորի, Տավուշի և Արագածոտնի մարզերում տարեցներին մատուցվող որևէ խնամքի ծառայություն չի եղել, որևէ ծառայություն չի մատուցվում նաև գյուղական համայնքներում: Հետևաբար, տարեցների սոցիալական պաշտպանության համակարգում գործող սոցիալական ծառայությունների ներկայիս համակարգը չի կարող ծածկել տարեցների սոցիալ-հոգեբանական, իրավական, առողջապահական, բնակարանային ապահովության կարիքների ամբողջական ծավալը և չի կարող ապահովել բոլոր այն տարեցների ներառումն այդ ծառայություններում, ովքեր իրականում ունեն դրանց կարիքը:

Սակայն պատկերը 2020 թվականի վերջին եռամսյակում բավականաչափ փոխվեց։ Պետք է նշել, որ խնամքի ծառայությունները 2020 թվականին աշխատել են արտակարգ ռեժիմով, սկզբում՝ կորոնավիրուսային հիվանդության համավարակով պայմանավորված, այնուհետև՝ Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմի պատճառով հարյուրավոր արցախցի տարեցներ ժամանակավորապես ապաստան գտան Հայաստանի Հանրապետությունում գործող շուրջօրյա խնամքի հաստատություններում։ Սոցիալական պաշտպանության ողջ համակարգը լծված էր ինչպես վիրուսակիրներին կարանտինային պայմաններում աջակցելու, նրանց սննդապահովման և այլ անհրաժեշտ օգնություն տրամադրելու, այնպես էլ պատերազմի հետևանքով անտուն ու անխնամ մնացած արցախցի տարեց ու հաշմանդամություն ունեցող անձանց կացարանով ապահովման և հրատապ այլ սոցիալական ծառայություններ տրամադրելով։

3.3. Խնդիրները

Անկախ այն հանգամանքից, որ ծերացման հետևանքների հաղթահարման և տարեցների սոցիալական պաշտպանության համակարգում վերջին տարիներին իրականացվել են տարբեր ծրագրեր, միջոցառումներ, ընդունվել են իրավական ակտեր, դեռևս առկա են բազմաթիվ չլուծված խնդիրներ և նոր մարտահրավերներ, մասնավորապես`

1) Հայաստանի Հանրապետությունը 2004 թվականին վավերացրել է Եվրոպական սոցիալական (վերանայված) խարտիայի մի շարք հոդվածներ, սակայն չի վավերացրել ու չի ստանձնել 23-րդ հոդվածով նախատեսված պարտավորությունները, որոնք վերաբերում են տարեցների սոցիալական պաշտպանության հարցերին.

2) տարեցներին տրամադրվող ծառայությունների ոչ բազմազան լինելը, ինչի հետևանքով հիմնականում բավարարվում են տարեցների առաջնային կարիքները, մինչդեռ սոցիալ-հոգեբանական, սոցիալ-մշակութային, կրթական, իրավական և մի շարք այլ պահանջմունքները գրեթե արձագանք չեն ստանում, համարյա անհնար է դառնում նաև անկանխատեսելի ու ճգնաժամային իրավիճակներում մարդկանց հրատապ սոցիալական աջակցության տրամադրումը, քանի որ չկան ոչ իրավական մեխանիզմներ, ոչ էլ՝ համապատասխան ռեսուրսներ.

3) տարեցներին տրամադրվող ծառայությունների ոչ բավարար որակը, մատչելիության, հասանելիության և հասցեականության հետ կապված խնդիրները. գործող համակարգում մինչ օրս տարեցներին տրամադրվող բոլոր սոցիալական ծառայություններն ուղղված են եղել միայնակ տարեցներին. այսինքն, ծառայությունների տրամադրման հիմքում դրված է մարդու` որոշակի սոցիալական խմբին պատկանելու հանգամանքը (միայնակությունը, անժառանգ լինելը, անօթևանությունը և այլն).

4) տարեցներին տրամադրվող ծառայությունների որակի վերահսկման, մոնիթորինգի մեթոդների ոչ զգայունությունը.

5) տարեցներին տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների աշխարհագրորեն անհամաչափ բաշխվածությունը (դրանք հիմնականում տեղակայված են քաղաքային համայնքներում և սպասարկում են սահմանափակ թվով տարեցների).

6) ընդհանուր տիպի ծառայություններից օգտվելու գործընթացում առկա բազմաթիվ խոչընդոտները, որոնց թվում են դրանց բյուրոկրատիկ բնույթը, ֆիզիկական անմատչելիությունը, տարեցների հանդեպ խտրական վերաբերմունքը և այլն.

7) տարեցների՝ սեփական իրավունքների և գործող ծառայությունների վերաբերյալ իրազեկվածության ցածր մակարդակը.

8) տարեցների մասնակցության և ներառականության ապահովման համար անհրաժեշտ մեխանիզմների բացակայությունը, որն արտահայտվում է պասիվացնող մոտեցումներով, մերժողական, կարծրատիպային վերաբերմունքով, որը հիմնականում արտահայտված է և՛ ծառայությունների տրամադրման տրամաբանության մեջ, և՛ հասարակության արժեքային համակարգում.

9) հանրապետությունում տարեցների ակտիվության ցուցանիշների ամբողջական հավաքագրման մեխանիզմի բացակայությունը. ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի վիճակագրական բաժանմունքի կողմից տարածաշրջանի երկրների տարեցների ակտիվության իրավիճակի գնահատման համար առաջարկված 22 հիմնական ցուցանիշներով բնութագրվում են տարեցների զբաղվածության մակարդակը, նրանց մասնակցությունը հասարակական կյանքին, անկախ, առողջ և անվտանգ կյանքը, տարեցների ակտիվ կենսակերպ վարելու համար հնարավորություններն ու բարենպաստ միջավայրը, սակայն Հայաստանում ներկայումս հավաքագրվում է ընդամենը 11 ցուցանիշ, և քանի որ ժամանակակից հասարակություններում տարեցների ակտիվության ցուցանիշներն անհրաժեշտ գործիք են տարեց մարդկանց ներուժի չափման համար, ուստի Հայաստանում բացակայող ցուցանիշները խոչընդոտ են տարեցների ակտիվությունը լիարժեք գնահատելու համար.

10) տարեցների հանդեպ խտրական վերաբերմունքը, ինչը լրացուցիչ խոչընդոտներ է ստեղծում տարեցների համար հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում.

11) տարեցների զբաղվածության ապահովման համար անհրաժեշտ մոտեցումների և մեխանիզմների բացակայությունը.

12) ծերաբանության և ծերաբուժության (գերիատրիա, գերոնտոլոգիա) ինստիտուտների ոչ լիարժեք ներգրավվածությունը ՀՀ-ում ծերացման հիմնախնդիրների լուծմանը.

13) միջոլորտային և միջսուբյեկտային համագործակցության ոչ բավարար մակարդակը, որն արտահայտված է տարբեր սուբյեկտների միջև՝ միջազգային, պետական, հասարակական, մասնավոր սեկտորներում համագործակցության կայուն և ճկուն մեխանիզմների բացակայությամբ։ Ընդ որում, այս գործընթացից դուրս են մնում ոչ ֆորմալ խմբերը, ինչպես նաև ծառայությունների հիմնական օգտատերերը՝ տարեցները։ Բացի այդ, տարեցների կարիքներին արդյունավետ արձագանքելու համար անհրաժեշտ է տարբեր ոլորտների ամուր համագործակցությունը՝ սոցիալական, առողջապահական, մշակութային և այլն, ինչը ներկա դրությամբ հատվածային է իրականացվում։

4. Համայնքահեն ծառայություններ

ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակի, Շվեյցարական Կարմիր խաչի և ՄԱԿ-ի տնտեսական և սոցիալական հարցերի բաժնի աջակցությամբ ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը 2016 թվականին հանրապետությունում իրականացրեց տարեցների կարիքների գնահատում և ուսումնասիրեց առաջարկվող համայնքահեն ծառայությունների տարբեր մոդելների նկատմամբ նրանց պահանջարկը: 2019 թվականին նման հետազոտություն իրականացվեց տուն-ինտերնատներում՝ տարեցների կարիքներն ու համայնքահեն ծառայություններից օգտվելու ցանկությունը պարզելու համար:

Երկու հետազոտության արդյունքներն էլ ցույց տվեցին, որ գործող համակարգն անհրաժեշտ է ամբողջությամբ բարելավել, մասնավորապես՝ ներդնել տարեցներին մատուցվող ծառայությունների նոր մոդելներ, նրանց հիմնահարցերի լուծմանը՝ նոր մոտեցումներ, պետք է ավելի շատ հաշվի առնել նրանց ցանկություններն ու մասնակից դարձնել գործընթացներին:

Հետազոտությունն իրականացվեց ինչպես տուն-ինտերնատներում բնակվող, այնպես էլ իրենց տներում բնակվող տարեցների շրջանում: Հետազոտության արդյունքները փաստեցին, որ անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր տարեցի նկատմամբ ցուցաբերել անհատական մոտեցում` հիմնվելով նրա սոցիալական կարիքների վրա, և երկրորդ՝ ծառայությունները պետք է լինեն իրավունքահեն: Յուրաքանչյուր տարեցի համար պետք է կազմվի անհատական սոցիալական ծրագիր, իսկ ծրագրի կազմմանը պարտադիր մասնակցություն պետք է ունենա տարեցը:

Իրականացված հետազոտության արդյունքում, ինչպես ոլորտի մասնագետներին, այնպես էլ տարեցներին ներկայացվեցին տարբեր երկրներում գոյություն ունեցող ծառայությունների տարբեր մոդելներ (օրինակ՝ տնային պայմաններում շուրջօրյա խնամող, տարեցների ակտիվ ժամանցի և մշակութային կյանքի կազմակերպման ակումբներ, աջակցություն տարեց անդամ ունեցող ընտանիքներին և այլն), սակայն տարեցների կողմից առավել հավանության արժանացան հետազոտությունն իրականացնողների կողմից ներկայացված համայնքահեն ծառայությունների հետևյալ տեսակները՝