2019 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 25-ԻՆ ՄՈՍԿՎԱՅՈՒՄ ՍՏՈՐԱԳՐՎԱԾ «ԵՎՐԱՍԻԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԻՐ ԱՆԴԱՄ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ՝ ՄԻ ԿՈՂՄԻՑ, ԵՎ ՍԵՐԲԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ՝ ՄՅՈՒՍ ԿՈՂՄԻՑ, ՄԻՋԵՎ ԱԶԱՏ ԱՌԵՎՏՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՄԱՁԱՅՆԱԳՐՈՒՄ ԱՄՐԱԳՐՎԱԾ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ՝ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆԸ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԸ ՈՐՈՇԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾՈՎ

Սահմանադրական դատարանը՝ կազմով. Ա. Դիլանյանի (նախագահող), Վ. Գրիգորյանի, Հ. Թովմասյանի, Ա. Թունյանի, Ա. Խաչատրյանի, Ե. Խունդկարյանի, Է. Շաթիրյանի, Ա. Պետրոսյանի, Ա. Վաղարշյանի,

մասնակցությամբ (գրավոր ընթացակարգի շրջանակներում)՝

Կառավարության ներկայացուցիչ` Էկոնոմիկայի նախարարի տեղակալ Վ. Սիմոնյանի,

համաձայն Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, ինչպես նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 23, 40 և 74-րդ հոդվածների,

դռնբաց նիստում գրավոր ընթացակարգով քննեց «2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում ստորագրված «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունների` Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը:

Կառավարությունն իր` 2020 թվականի դեկտեմբերի 10-ի N 2011-Ա որոշմամբ 2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում ստորագրված «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունների` Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու նպատակով դիմել է Սահմանադրական դատարան: Հիշյալ որոշումը Վարչապետը Սահմանադրական դատարան է ներկայացրել 2020 թվականի դեկտեմբերի 16-ին:

Գործի քննության առիթը Կառավարության՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Սահմանադրական դատարան մուտքագրված դիմումն է։

Ուսումնասիրելով վերոնշյալ համաձայնագիրը, սույն գործով Կառավարության ներկայացուցչի գրավոր բացատրությունը և գործում առկա այլ փաստաթղթերը՝ Սահմանադրական դատարանը ՊԱՐԶԵՑ.

1. «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագիրը (այսուհետ՝ Համաձայնագիր) ստորագրվել է 2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում՝ Կողմերի տնտեսական զարգացման արագացման, արտադրության և ֆինանսական կայունությանը հասնելու համար փոխադարձ ազատ առևտրի և տնտեսական հարաբերությունների ընդլայնման ու զարգացման նպատակով:

2. Համաձայնագիրն ունի վերջինիս անբաժանելի մաս կազմող հինգ հավելվածներ` Հավելված 1. «Ապրանքների ցանկ, որոնց նկատմամբ կիրառվում են հանումներ ազատ առևտրի ռեժիմից Եվրասիական տնտեսական միության անդամ պետություններից Սերբիայի Հանրապետության մաքսային տարածք ներմուծելու ժամանակ», Հավելված 2. «Ապրանքների ցանկ, որոնց նկատմամբ կիրառվում են հանումներ ազատ առևտրի ռեժիմից Սերբիայի Հանրապետությունից Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային տարածք ներմուծելու ժամանակ», Հավելված 3. «Ապրանքների ծագման երկիրը որոշելու կանոններ», Հավելված 4. «Դրույթներ հակագնագցման ուսումնասիրությունների ընթացքում նորմալ արժեքի որոշման մասին» և Հավելված 5. «Վեճերի լուծում»: Հավելված 3-ն իր հերթին բաղկացած է երկու հավելվածից՝ Հավելված 1. «Ապրանքի ծագման մասին հավաստագիր (CT-2 ձև) և ծագման հավաստագրի լրացուցիչ թերթի ձևաթուղթ» և Հավելված 2. «Ապրանքի ծագման մասին հայտարարագիր»:

3. Համաձայնագրի կատարման համար պատասխանատու մարմիններն են Էկոնոմիկայի նախարարությունը, Արտաքին գործերի նախարարությունը, Արդարադատության նախարարությունը, Ֆինանսների նախարարությունը, Պետական եկամուտների կոմիտեն, Կենտրոնական բանկը, Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովը և Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմինը:

4. Համաձայնագրով Հայաստանի Հանրապետությունը ստանձնում է, մասնավորապես, հետևյալ պարտավորությունները.

4.1. Համաձայնագրի և Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության ստեղծման մասին 1994 թվականի ապրիլի 15-ի Մարաքեշի Համաձայնագրի (այսուհետ՝ «ԱՀԿ համաձայնագիր») դրույթների միջև անհամապատասխանության դեպքում (ԱՀԿ համաձայնագրի տվյալ դրույթը գերակայում է այդպիսի տարբերության մասով) անհապաղ խորհրդակցել Կողմերի հետ փոխադարձ ընդունելի լուծում գտնելու նպատակով (Հոդված 3),

4.2. չկիրառել մաքսատուրքեր և մաքսատուրքերին համարժեք նշանակություն ունեցող ցանկացած վճարներ սերբական ծագում ունեցող ապրանքների ներմուծման համար կամ ներմուծման հետ կապված, եթե Համաձայնագրով այլ բան նախատեսված չէ (Հոդված 4, կետ 1),

4.3. մաքսատուրքերը և մաքսատուրքերին համարժեք ցանկացած վճարները կիրառել այն ապրանքների նկատմամբ, որոնք նշված են Համաձայնագրի 1-ին և 2-րդ Հավելվածներում, և այդպիսի մաքսատուրքերն ու վճարները կիրառել ՄԱԳՀ 1994-ի I հոդվածում սահմանված՝ առավել բարենպաստության ռեժիմի գործելու պայմաններին համապատասխան (Հոդված 4, կետ 3),

4.4. արտահանման մաքսատուրքերի կիրառումը կարգավորել Հայաստանի Հանրապետության օրենքների ու այլ նորմատիվ իրավական ակտերի և ԱՀԿ համաձայնագրի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան պարտավորությունների համաձայն (Հոդված 4, կետ 4),

4.5. ապահովել ապրանքների ներմուծման կամ արտահանման համար կամ դրանց առնչվող բոլոր վճարների և վճարումների համապատասխանությունը ՄԱԳՀ 1994-ի VIII հոդվածին (Հոդված 6),

4.6. տրամադրել ազգային ռեժիմ սերբական կողմի ապրանքների նկատմամբ ՄԱԳՀ 1994-ի III հոդվածին համապատասխան (Հոդված 8),

4.7. համագործակցել և տեղեկատվություն փոխանակել սերբական կողմի հետ՝ ստանդարտների, տեխնիկական կանոնակարգերի, չափագիտության, շուկայի վերահսկողության և համապատասխանության գնահատման ընթացակարգերի՝ ներառյալ՝ հավատարմագրման, փորձարկման և սերտիֆիկացման վերաբերյալ՝ իրենց համապատասխան համակարգերի փոխըմբռնումը բարելավելու և իրենց միջև ցանկացած տեխնիկական արգելքների առաջացումը կանխելու նպատակով (Հոդված 9, կետ 1),

4.8. Համաձայնագրի դրույթների իրագործման նպատակներով խրախուսել ստանդարտացման, տեխնիկական կանոնակարգերի, չափագիտության, շուկայի վերահսկողության, համապատասխանության գնահատման, ներառյալ՝ հավատարմագրման, փորձարկման և սերտիֆիկացման ընթացակարգերի համար պատասխանատու՝ Հայաստանի Հանրապետության և սերբական կողմի լիազոր մարմինների կամ հաստատությունների միջև երկկողմ համագործակցությունը (Հոդված 9, կետ 2),

4.9. որպես ներմուծող կողմ` ապահովել, որ արտադրանքի պարտադիր պահանջներին համապատասխանության գնահատման պահանջները և մեթոդները սահմանվեն Հայաստանի Հանրապետության պատասխանատու մարմինների կամ հաստատությունների կողմից` Հայաստանի Հանրապետության կիրառելի օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի համաձայն և ԱՀԿ համաձայնագրի 1А հավելվածում պարունակվող՝ Առևտրում տեխնիկական արգելքների մասին համաձայնագրի դրույթներին համապատասխան (Հոդված 9, կետ 4),

4.10. փոխընդունելի լուծում գտնելու համար համաձայնել Համատեղ կոմիտեի շրջանակներում անցկացնել տեխնիկական խորհրդատվություններ, եթե սերբական կողմը կհամարի, որ հայկական կողմը ձեռնարկել է այնպիսի միջոց, որը մեծ հավանականությամբ կստեղծի կամ արդեն ստեղծել է ավելորդ խոչընդոտ առևտրում (Հոդված 9, կետ 5),

4.11. սերբական կողմի գրավոր հարցման դեպքում պատշաճ ժամկետում տրամադրել տեղեկատվություն սանիտարական և բուսասանիտարական միջոցներին վերաբերող ցանկացած հարցով, որն առաջացել է կամ կարող է առաջանալ փոխադարձ առևտրում (Հոդված 10 , կետ 3),

4.12. փոխընդունելի լուծում գտնելու համար համաձայնել Համատեղ կոմիտեի շրջանակներում անցկացնել տեխնիկական խորհրդատվություններ, եթե սերբական կողմը կհամարի, որ հայկական կողմը ձեռնարկել է այնպիսի միջոց, որը մեծ հավանականությամբ կստեղծի կամ արդեն ստեղծել է քողարկված սահմանափակում առևտրում (Հոդված 10, կետ 4),

4.13. ապրանքների ծագումը որոշել Համաձայնագրի 3-րդ հավելվածում պարունակվող Ապրանքների ծագման երկիրը որոշելու կանոնների հիման վրա (Հոդված 11),

4.14. Համաձայնագրում ոչինչ չմեկնաբանել որպես Համաձայնագրի 13-րդ հոդվածի 1-ին կետում նշված՝ միջոցների ձեռնարկումը կամ կիրառումը խոչընդոտող` պայմանով, որ այդ միջոցները չեն կիրառվում այնպիսի կերպով, որը կարող է հանգեցնել հավասար պայմաններում գործող Կողմերի միջև կամայական կամ չարդարացված խտրականության կամ միջազգային առևտրում քողարկված սահմանափակման (Հոդված 13, կետ 1),

4.15. Համաձայնագրի ոչ մի դրույթ չմեկնաբանել որպես ցանկացած Կողմին ներկայացվող՝ որևէ տեղեկատվություն տրամադրելու պահանջ, որի բացահայտումը նա համարում է իր անվտանգության էական շահերին հակասող կամ Համաձայնագրի ոչ մի դրույթ չմեկնաբանել որպես ցանկացած Կողմին՝ այնպիսի գործողություններ նախաձեռնելուն խոչընդոտող, որոնք նա համարում է անհրաժեշտ իր անվտանգության էական շահերի պաշտպանության համար՝ կապված տրոհվող նյութերի կամ այն նյութերի հետ, որոնցից դրանք արտադրվում են, կապված զենքի, զինամթերքի և ռազմական նշանակության արտադրանքի առևտրի, ինչպես նաև այլ ապրանքների և նյութերի առևտրի հետ, որն իրականացվում է անմիջապես կամ միջնորդավորված՝ զինված ուժերի մատակարարման նպատակների համար, որոնք նախաձեռնվում են պատերազմի կամ միջազգային հարաբերություններում այլ արտակարգ իրավիճակների ժամանակ, կամ Համաձայնագրի ոչ մի դրույթ չմեկնաբանել որպես ցանկացած Կողմին՝ ցանկացած գործողություններ ձեռնարկելուն խոչընդոտող, որոնք, ի կատարումն Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոնադրությամբ ստանձնած իր պարտավորությունների, ձեռնարկվում են միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանման համար (Հոդված 14),

4.16. Համաձայնագրի 15-րդ հոդվածի 1-ին կետում նշված կարգով ներմուծման սահմանափակման միջոցների ընդունման պարագայում անհապաղ ծանուցել սերբական կողմին՝ վճարային հաշվեկշռի ապահովման համար այդպիսի միջոցների գործողության դնելու մտադրության և դրանց կիրառման և դադարեցման ժամանակացույցի մասին (Հոդված 15, կետ 2),

4.17. ընդունել մտավոր սեփականության իրավունքի պահպանման կարևորությունը և ապահովել մտավոր սեփականության վերաբերյալ միջազգային համաձայնագրերի, որոնց կողմ է հանդիսանում Հայաստանի Հանրապետությունը, համարժեք և արդյունավետ իրագործումը, և որպես ԱՀԿ համաձայնագրի 1C հավելվածում պարունակվող՝ Մտավոր սեփականության իրավունքների՝ առևտրին առնչվող հայեցակետերի մասին համաձայնագրի (այսուհետ՝ ԹՐԻՓՍ համաձայնագիր) կողմ, վերահաստատել դրանով սահմանված՝ Հայաստանի Հանրապետության պարտավորությունները (Հոդված 16, կետ 2),

4.18. սերբական կողմի քաղաքացիների նկատմամբ կիրառել ոչ պակաս բարենպաստ ռեժիմ, քան այն ռեժիմը, որ կիրառվում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների նկատմամբ մտավոր սեփականության իրավունքի պահպանության առումով՝ ԹՐԻՓՍ համաձայնագրի 3-րդ և 5-րդ հոդվածներում նախատեսված դրույթներին և բացառություններին համապատասխան (Հոդված 16, կետ 3),

4.19. սերբական կողմի քաղաքացիների նկատմամբ կիրառել ոչ պակաս բարենպաստ ռեժիմ, քան այն ռեժիմը, որը կիրառվում է ցանկացած այլ երկրի քաղաքացիների նկատմամբ մտավոր սեփականության իրավունքի պահպանության առումով՝ ԹՐԻՓՍ համաձայնագրի դրույթներին, մասնավորապես՝ դրա 4-րդ և 5-րդ հոդվածներին համապատասխան (Հոդված 16, կետ 4),

4.20. ձգտել Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան օրենքներում և այլ նորմատիվ իրավական ակտերում ապահովել մտավոր սեփականության իրավունքի պահպանման նույն մակարդակ նախատեսող դրույթներ, ինչպիսին նախատեսված է ԹՐԻՓՍ համաձայնագրի 41-ից 50-րդ հոդվածներում՝ այդպիսով թույլ տալով արդյունավետ միջոցների կիրառումը Համաձայնագրում ընդգրկված՝ մտավոր սեփականության իրավունքի ցանկացած խախտման դեպքում, ինչպես նաև ապահովել անբարեխիղճ մրցակցությունից արդյունավետ պաշտպանություն Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի և Արդյունաբերական սեփականության պահպանության մասին 1883 թվականի մարտի 20-ի Փարիզյան կոնվենցիայի 10բիս հոդվածի համաձայն (Հոդված 16, կետ 5),

4.21. համագործակցել սերբական կողմի հետ մտավոր սեփականության հետ կապված հարցերով և սերբական կողմի հարցմամբ անցկացնել փորձագետների խորհրդակցություններ այդպիսի հարցերի շուրջ, մասնավորապես՝ մտավոր սեփականության իրավունքի ներդաշնակեցման, վարչարարության և պաշտպանության վերաբերյալ՝ գոյություն ունեցող կամ ապագա միջազգային կոնվենցիաների առնչությամբ գործունեության վերաբերյալ և ԱՀԿ-ի, Մտավոր սեփականության համաշխարհային կազմակերպության նման միջազգային կազմակերպություններում գործունեության վերաբերյալ, ինչպես նաև մտավոր սեփականության հարցերով երրորդ կողմերի հետ Հայաստանի Հանրապետության և Սերբիայի հարաբերությունների վերաբերյալ հարցերի շուրջ (Հոդված 16, կետ 6),

4.22. կիրառել գլոբալ հատուկ պաշտպանական միջոցները ՄԱԳՀ 1994-ի XIX հոդվածի դրույթներին և ԱՀԿ համաձայնագրի 1A հավելվածում պարունակվող` Հատուկ պաշտպանական միջոցների մասին համաձայնագրին (պաշտպանական միջոցների համաձայնագիր) համապատասխան՝ հաշվի առնելով Համաձայնագրի 19, 20 և 22-րդ հոդվածների դրույթները (Հոդված 19, կետ 2),

4.23. գլոբալ հատուկ պաշտպանական միջոց կիրառելու մտադրության դեպքում անհապաղ սերբական կողմին ուղղել գրավոր ծանուցում, որը պարունակում է ուսումնասիրության սկզբի, ուսումնասիրության արդյունքում կատարած նախնական և վերջնական եզրահանգումներին վերաբերող ամբողջ անհրաժեշտ տեղեկատվություն (Հոդված 19, կետ 4),

4.24. Համաձայնագրի 21-րդ հոդվածի 1-ին կետում սահմանված երկկողմ պաշտպանական միջոցներ կիրառելիս՝ ղեկավարվել Համաձայնագրի 21-րդ հոդվածով սահմանված դրույթներով` ապահովելով դրանց կատարումը (Հոդված 21),

4.25. ապահովել, որ Հայաստանի Հանրապետության իրավասու մարմինը Համաձայնագրի 21-րդ հոդվածի 3-րդ, 5-ից 7-րդ կետերին համապատասխան իրականացրած ծանուցումների և հարցումների էլեկտրոնային օրինակները տրամադրի այն օրը, երբ ուղարկվում են ծանուցման կամ հարցման պաշտոնական նամակների թղթային տպագիր օրինակները (Հոդված 22, կետ 2),

4.26. Համաձայնագրի մեկնաբանությունից և/կամ կիրառումից բխող ցանկացած վեճ լուծել Համաձայնագրի 5-րդ «Վեճերի լուծում» հավելվածով սահմանված կանոններին և ընթացակարգերին համապատասխան (Հոդված 23),

4.27. Հայաստանի Հանրապետության օրենքներին և այլ նորմատիվ իրավական ակտերին համապատասխան ապահովել, որ Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր կիրառման օրենքները և այլ նորմատիվ իրավական ակտերը, ինչպես նաև Համաձայնագրի գործողության ոլորտին առնչվող ցանկացած հարցերով համապատասխան միջազգային համաձայնագրերը ժամանակին հրապարակվեն՝ առնվազն դրանց ուժի մեջ մտնելու պահից, կամ այլ ձևով դրանց հանրային հասանելիության պահից, այդ թվում՝ հնարավորության դեպքում՝ էլեկտրոնային ձևով և առավելագույն հնարավորության սահմաններում ծանուցել սերբական կողմին ցանկացած միջոցների մասին, որոնք, հայկական կողմի կարծիքով, կարող են զգալիորեն ազդել Համաձայնագրի գործողության վրա կամ որևէ ձևով էապես ազդել Համաձայնագրի շրջանակներում սերբական կողմի շահերի վրա (Հոդված 24),

4.28. ընդունել Հայաստանի Հանրապետության և Սերբիայի Հանրապետության միջև առևտրում էլեկտրոնային առևտրի աճող դերը, և Համաձայնագրի՝ ապրանքների առևտրին վերաբերող դրույթներին աջակցելու նպատակով, փոխադարձ շահերից ելնելով՝ սերբական կողմի հետ համագործակցել էլեկտրոնային առևտրի ոլորտում (Հոդված 25),

4.29. Համաձայնագրի արդյունավետ կիրառումն ապահովելու և սերբական կողմի հետ Համաձայնագրի շրջանակներում ցանկացած հարցով հաղորդակցությունը հեշտացնելու նպատակով, Համաձայնագիրն ուժի մեջ մտնելու պահից մեկ (1) ամսվա ընթացքում նշանակել կոնտակտային կետ կամ կոնտակտային կետեր և դրանց մասին ծանուցել սերբական կողմին, ինչպես նաև անհապաղ ծանուցել Հայաստանի Հանրապետության կոնտակտային կետերի մասին տվյալների ցանկացած փոփոխությունների մասին (Հոդված 29, կետ 1),

4.30. որպես Եվրասիական տնտեսական միության անդամ պետություն` առանց ներմուծման մաքսատուրքի վճարման, ներմուծման հնարավորություն ընձեռել այն ապրանքների համար, որոնք ծագում են Սերբիայի Հանրապետությունից՝ Համաձայնագրի 2-րդ Հավելվածի համաձայն սահմանված սակագնային քվոտաների ծավալով (Հավելված 2, հոդված 2, կետ 2),

4.31. Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածով նախատեսված ապրանքների ծագման երկիրը որոշելու կանոնները կիրառել սակագնային արտոնություններ տրամադրելու նպատակով համաձայն Համաձայնագրի (Հավելված 3, հոդված 1),

4.32. Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 4-րդ հոդվածում նշված ապրանքները ամբողջությամբ դիտարկել որպես Սերբիայում ստացված կամ արտադրված ապրանքներ (Հավելված 3, հոդված 4),

4.33. չնայած Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի` «Ապրանքների ծագման երկիրը որոշելու կանոններ» (այսուհետ` Կանոններ) 3-րդ հոդվածի «b» ենթակետի դրույթներին, մի Կողմից ծագող ապրանքները կամ նյութերը, որոնք օգտագործվում են մյուս Կողմում ապրանքի արտադրության ընթացքում որպես նյութեր, դիտարկել որպես ծագող այն Կողմից, որտեղ իրականացվել են դրանց վերամշակման վերջին գործողությունները, բացառությամբ այն նյութերի, որոնք նշված են Կանոնների 7-րդ հոդվածի 1-ին կետում. այդպիսի նյութերի ծագումը հաստատվում է լիազոր մարմնի կողմից տրված ապրանքի ծագման հավաստագրով (CT-2 ձև) (Հավելված 3, հոդված 6),

4.34. որպես արտահանող կողմ` ներմուծող սերբական կողմի մաքսային մարմիններին ներկայացնել Համաձայնագրի Հավելված 3-ի 9-րդ հոդվածի 2-րդ կետում սահմանված պայմանների կատարումը հաստատող համապատասխան փաստաթղթային ապացույցներ` Համաձայնագրի Հավելված 3-ի 9-րդ հոդվածի 3-րդ կետում նշված փաստաթղթերից մեկի ներկայացմամբ (Հավելված 3, հոդված 9, կետ 3),

4.35. ապրանքներին տրամադրել ազատ առևտրի ռեժիմ`Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 10-րդ հոդվածում շարադրված՝ ազատ առևտրի ռեժիմի տրամադրման պայմաններին համաձայն, իսկ ազատ առևտրի ռեժիմի տրամադրումը մերժելիս առաջնորդվել Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 11-րդ հոդվածում շարադրված ազատ առևտրի ռեժիմի տրամադրումը մերժելու հիմքերով (Հավելված 3, հոդվածներ 10 և 11),

4.36. ապահովել, որ ազատ առևտրի ռեժիմ ստանալու նպատակով ապրանքների ծագումը հաստատելու համար սերբական կողմի մաքսային մարմնին բնօրինակով և թղթային տարբերակով` բացառությամբ Կանոնների 14-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված դեպքի, ներկայացվի ապրանքի ծագման հավաստագիր (CT-2 ձև)՝ Կանոնների N 1 Հավելվածում նախատեսված ձևով և պատշաճորեն լրացված` Կանոնների 12-րդ և 18-րդ հոդվածներում նշված պահանջներին համապատասխան (Հավելված 3, Հոդված 12, կետեր 1, 2),

4.37. ապահովել, որ ապրանքի ծագման մասին հավաստագրի կամ ապրանքի ծագման մասին հայտարարագրի կամ ապրանքի ծագման հավաստագրի (CT-2 ձև) ներկայացում ազատ առևտրի ռեժիմից օգտվելու իրավունք ստանալու համար չպահանջվի այն ծագող ապրանքների բեռների ներմուծման ժամանակ, որոնց մաքսային արժեքը չի գերազանցում երկու հարյուր (200) եվրոյին համարժեք գումարը, պայմանով, որ այդ ներմուծումը չի հանդիսանում մի քանի խմբաքանակի մաս, որը հիմնավորված ձևով կարող է դիտարկվել որպես ապրանքի ծագման հավաստագրի (CT-2 ձև) կամ ապրանքի ծագման հայտարարագրի տրամադրումից խուսափելու նպատակով ձեռնարկված կամ կազմակերպված միջոց (Հավելված 3, Հոդված 14, կետ 1),

4.38. սերբական կողմի հետ իրականացնել վարչական համագործակցություն Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 15-րդ հոդվածում սահմանված կանոններին համապատասխան կարգով (Հավելված 3, Հոդված 15),

4.39. որպես ներմուծող կողմ արտագնա ստուգում իրականացնելու համար Հայաստանի Հանրապետության մաքսային մարմնի միջոցով արտահանող սերբական կողմի վերիֆիկացիայի մարմնին ուղարկել գրավոր հարցում (այսուհետ՝ արտագնա ստուգման հարցում) այդպիսի ստուգում իրականացնելու վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության մտադրության մասին, որը կլինի հիմնավորված, հնարավորինս լիարժեք և inter alia կներառի Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 16-րդ հոդվածի 4-րդ կետում նախատեսված տեղեկատվությունը (Հավելված 3, Հոդված 16, կետեր 3 և 4),

4.40. այն դեպքում, եթե Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 16-րդ հոդվածի 5-րդ կետում նշված պատասխանը չի ստացվել նույն հոդվածի 3-րդ կետում նշված արտագնա ստուգման հարցումն ուղարկելուց հետո վաթսուն (60) օրվա ընթացքում, կամ ստացվել է արտագնա ստուգումն իրականացնելու մերժում, ապա որպես հարցումն ուղարկած ներմուծող Կողմ, մերժել ազատ առևտրի ռեժիմի տրամադրումն արդեն իսկ ներմուծված ապրանքների համար, որոնց նկատմամբ հայցվել էր արտագնա ստուգում (Հավելված 3, Հոդված 16, կետ 6),

4.41. ապահովել, որ արտագնա ստուգումը սկսվի գրավոր համաձայնությունը ստանալու օրվանից վաթսուն (60) օրվա ընթացքում և ավարտվի ողջամիտ ժամկետում, սակայն ոչ ուշ, քան այդպիսի գրավոր համաձայնությունը ստանալուց հետո հարյուր հիսուն (150) օրվա ընթացքում, որի արդյունքները կձևակերպվեն անգլերեն լեզվով՝ արտագնա ստուգման արդյունքների մասին հաշվետվության ձևով` պարունակելով Համաձայնագրի 3-րդ Հավելվածի 16-րդ հոդվածի 10-րդ կետում նշված տեղեկատվությունը, ինչպես նաև ապահովել, որ արտագնա ստուգումն իրականացնող ստուգող անձնակազմը ոչ ուշ, քան գրավոր համաձայնությունը ստանալուց հետո երկու հարյուր (200) օրվա ընթացքում ստուգվող անձին ուղարկի այդպիսի ստուգման արդյունքների վերաբերյալ հաշվետվություն (Հավելված 3, Հոդված 16, կետեր 7, 10 և 11),

4.42. հակագնագցման ուսումնասիրությունների և ցանկացած հետագա հակագնագցման ընթացակարգերի անցկացման նպատակով, ներառյալ՝ վերանայումները, չկիրառել արտահանող սերբական կողմի ներքին շուկայում սպառման համար նախատեսված համանման ապրանքների նորմալ արժեքի որոշման ոչ մի մեթոդ, որոնք, համաձայն Հակագնագցման մասին համաձայնագրի 2-րդ հոդվածի 2.7 կետի կամ ՄԱԳՀ 1994-ի I-ին Հավելվածում (Ծանոթագրություններ և լրացուցիչ դրույթներ) պարունակվող ՄԱԳՀ 1994-ի VI-րդ հոդվածի 1-ին կետի Երկրորդ լրացուցիչ դրույթի, մասամբ կամ ամբողջությամբ հիմնված են սուռոգատ երկրի տվյալների վրա (Հավելված 4),

4.43. հակագնագցման ուսումնասիրությունների և ցանկացած հետագա հակագնագցման գործողությունների անցկացման նպատակով, ներառյալ՝ վերանայումները, չկիրառել որևէ մեթոդ, որը թույլ է տալիս հաշվի չառնել կամ ճշգրտել արտահանող սերբական կողմի ներքին շուկայում սպառման համար նախատեսված համանման ապրանքի արտահանողների և (կամ) արտադրողների ծախքերի մասին տվյալները այն դեպքերում, երբ ուսումնասիրությունն անցկացնող մարմինը եզրակացրել է, որ շուկաների գործելու, արտադրության գործոնների առանձնահատկությունների հետևանքով գոյություն ունի «հատուկ շուկայական իրավիճակ» համանման ապրանքի շուկայում՝ և (կամ) ուսումնասիրության օբյեկտ հանդիսացող ապրանքի արտահանողների կամ արտադրողների փաստաթղթերում գրանցված ծախքերը ողջամտորեն չեն արտացոլում ուսումնասիրության օբյեկտ հանդիսացող ապրանքի արտադրության և վաճառքի հետ կապված ծախքերը, այն ժամանակ, երբ փաստաթղթերը ցանկալի կամ բավարար չափով համապատասխանում կամ վերարտադրում են այն ծախքերը, որոնք այդ արտահանողները կամ արտադրողները կրել են (Հավելված 4),

4.44. եթե Համաձայնագրով այլ բան նախատեսված չէ, Համաձայնագրի 5-րդ Հավելվածի դրույթները կիրառել սերբական կողմի հետ ցանկացած վեճերի նկատմամբ, որոնք ծագում են Համաձայնագրի դրույթների մեկնաբանման և/կամ կիրառման ժամանակ, երբ հայկական կողմը համարում է, որ սերբական կողմի միջոցը հակասում է Համաձայնագրի դրույթներով սահմանված պարտավորությանը, կամ որ սերբական կողմը չի կատարում Համաձայնագրով ստանձնած իր պարտավորությունները (Հավելված 5, Հոդված 3),

4.45. ապահովել, որ քննությունները, որոնց շրջանակներում ներգրավվել են բարի ծառայություններ, միջնորդություն և հաշտարարություն և, մասնավորապես, այդպիսի քննությունների ընթացքում վեճի Կողմերի դիրքորոշումները գաղտնի պահվեն և չվնասեն վեճի Կողմերի որևէ իրավունք ցանկացած հետագա քննություններում (Հավելված 5, Հոդված 6, կետ 2):

Ելնելով գործի քննության արդյունքներից և ղեկավարվելով Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետով, 170-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերով, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 63, 64 և 74-րդ հոդվածներով՝ Սահմանադրական դատարանը ՈՐՈՇԵՑ.

1. 2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում ստորագրված «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը:

2. Սահմանադրության 170-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սույն որոշումը վերջնական է և ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից:

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 3 մարտի 2021 թվական:

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ «2019 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 25-ԻՆ ՄՈՍԿՎԱՅՈՒՄ ՍՏՈՐԱԳՐՎԱԾ «ԵՎՐԱՍԻԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԻՐ ԱՆԴԱՄ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ՝ ՄԻ ԿՈՂՄԻՑ, ԵՎ ՍԵՐԲԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ՝ ՄՅՈՒՍ ԿՈՂՄԻՑ, ՄԻՋԵՎ ԱԶԱՏ ԱՌԵՎՏՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՄԱՁԱՅՆԱԳՐՈՒՄ ԱՄՐԱԳՐՎԱԾ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ` ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆԸ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԸ ՈՐՈՇԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ» ԳՈՐԾՈՎ 2021 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՐՏԻ 2-ԻՆ ԿԱՅԱՑՎԱԾ ՍԴՈ-1581 ՈՐՈՇՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

Սահմանադրական դատարանը, դռնբաց նիստում գրավոր ընթացակարգով քննելով «2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում ստորագրված «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունների` Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը, 2021 թվականի մարտի 2-ի ՍԴՈ-1581 որոշմամբ (հրապարակվել է 03.03.2021 թվականին) որոշել է.

«1. 2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում ստորագրված «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը։ (…)»:

Համաձայն չլինելով Սահմանադրական դատարանի 2021 թվականի մարտի 2-ի ՍԴՈ-1581 որոշմանը՝ Սահմանադրական դատարանի դատավոր Ե. Խունդկարյանս շարադրում եմ դրա վերաբերյալ իմ հատուկ կարծիքը։

Նախ՝ հարկ եմ համարում նշել, որ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի՝ «Միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության որոշումը» վերտառությամբ 74-րդ հոդվածի 6-րդ մասում նշված որոշումներից որևէ մեկն ընդունելու համար անհրաժեշտ է օրենքով սահմանված կարգով Սահմանադրական դատարան ներկայացված դիմում։ Հակառակ դեպքում, եթե առկա չէ թույլատրելի եղանակով ներկայացված դիմում կամ այն չի համապատասխանում օրենքով սահմանված պահանջներին, ապա Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէ ըստ էության որոշում ընդունել միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցի վերաբերյալ։

Ինչպես վերը նշվեց, Սահմանադրական դատարանն իր ՍԴՈ-1581 որոշմամբ 2019 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում ստորագրված «Եվրասիական տնտեսական միության և իր անդամ պետությունների՝ մի կողմից, և Սերբիայի Հանրապետության՝ մյուս կողմից, միջև ազատ առևտրի մասին» համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունները ճանաչել է Սահմանադրությանը համապատասխանող։ Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ սույն հատուկ կարծիքի շրջանակներում նշված որոշմանը բովանդակային առումով անդրադառնալը հնարավոր և անհրաժեշտ չեմ համարում, քանի որ այդ որոշմանն իմ անհամաձայնության հիմքում ընկած է թույլատրելի եղանակով ներկայացված, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին բավարարող դիմումի բացակայությունը, որպիսի պայմաններում կարծում եմ, որ Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր սույն գործով ըստ էության որոշում ընդունել՝ անկախ այդ որոշման բովանդակությունից։

Այսպես՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Սահմանադրական դատարանը գործը քննում է միայն համապատասխան դիմումի առկայության դեպքում:

Միաժամանակ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքը սահմանում է դիմումին ներկայացվող պահանջները և Սահմանադրական դատարան դիմումի ներկայացման եղանակը։

Վերոգրյալ իրավական նորմերից հետևում է, որ Սահմանադրական դատարանում գործերի քննության միակ հնարավոր առիթը դիմումն է, որը պետք է ներկայացվի իրավասու անձի կողմից, համապատասխանի «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին և ներկայացված լինի թույլատրելի եղանակով։

Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով մինչև միջազգային պայմանագրի վավերացումը որոշում է դրանում ամրագրված պարտավորությունների համապատասխանությունը Սահմանադրությանը, իսկ Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված դեպքում Սահմանադրական դատարան դիմում է Կառավարությունը1։

«Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ որպես կողմի ի պաշտոնե ներկայացուցիչ՝ կարող են հանդես գալ Սահմանադրական դատարան դիմած մարմնի ղեկավարը, վիճարկվող ակտն ընդունած մարմնի ղեկավարը, ինչպես նաեւ «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքով սահմանված կարգով նշանակված անձը:

«Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դիմումը Սահմանադրական դատարան է ներկայացվում գրավոր՝ իրավասու անձի կողմից ստորագրված։ Դիմումը ներկայացվում է թղթային կամ էլեկտրոնային եղանակով: Ընդ որում, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 88-րդ հոդվածի 6-րդ մասը սահմանում է, որ նույն օրենքի 24-րդ հոդվածով նախատեսված էլեկտրոնային եղանակով դիմումները Սահմանադրական դատարան կարող են ներկայացվել Սահմանադրական դատարանում համապատասխան տեխնիկական հնարավորությունների առկայության դեպքում:

Վերը նշված իրավակարգավորումները թույլ են տալիս կատարել հետևյալ դատողությունները.

- մինչև Ազգային ժողովի կողմից միջազգային պայմանագրի վավերացումը դրանում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավասությունը վերապահված է Կառավարությանը.

- այդ հարցով Սահմանադրական դատարան ներկայացվող դիմումը պետք է լինի իրավասու անձի կողմից ստորագրված.

- այդ հարցով դիմումը կարող է թղթային եղանակով ներկայացվել Սահմանադրական դատարան առանց նախապայմանների.

- այդ հարցով դիմումը կարող է էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվել Սահմանադրական դատարան միայն այն դեպքում, երբ Սահմանադրական դատարանում առկա են համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ։

Կարծում եմ, որ գործող իրավակարգավորումների պայմաններում Սահմանադրական դատարանում համապատասխան տեխնիկական հնարավորությունների առկայությունը և դրանով պայմանավորված՝ էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու, դրանց հիման վրա գործեր քննելու Սահմանադրական դատարանի իրավասությունը պետք է հավաստվեն Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտով։ Այսինքն՝ Սահմանադրական դատարան դիմող հնարավոր սուբյեկտները (դրա իրավունքն ունեցող անձինք) Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտից պետք է իրազեկվեն, որ Սահմանադրական դատարանում առկա են էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, ինչպես նաև տեղեկանան էլեկտրոնային այն հարթակի մասին, որով Սահմանադրական դատարանն ընդունելու է էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվող դիմումները, և միայն այդ պայմաններում անձինք կարող են էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ներկայացնել Սահմանադրական դատարան։

Ասվածի հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ առանց համապատասխան իրավական հիմքի հնարավոր չէ միանշանակ եզրահանգում կատարել այն մասին, թե Սահմանադրական դատարանում առկա են արդյոք էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, և թե Սահմանադրական դատարանն էլեկտրոնային որ հարթակով է դիմումներ ընդունում. նման եզրահանգման հիմքում պետք է ընկած լինի Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտը։

Ավելին, Սահմանադրական դատարանի կայքում նշված է Սահմանադրական դատարանի էլեկտրոնային փոստի հասցեն, նշված են նաև Սահմանադրական դատարանի դատավորների էլեկտրոնային փոստի հասցեները։ Եթե կարելի է էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ներկայացնել Սահմանադրական դատարան, և վերջինս իրավասու է նման դիմումների հիման վրա գործեր քննել նաև Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտի բացակայության պայմաններում, ապա ինչպե՞ս է Սահմանադրական դատարան դիմող անձի համար պարզ լինելու, թե արդյոք նա կարող է դիմումը նաև ներկայացնել՝ այն ուղարկելով Սահմանադրական դատարանի կամ Սահմանադրական դատարանի դատավորի էլեկտրոնային փոստի հասցեով, և նման դիմումներն արդյոք Սահմանադրական դատարանը համարելու է գործի քննության առիթ։

Վերոգրյալը ևս վկայում է Սահմանադրական դատարան էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ներկայացնելու հնարավորության վերաբերյալ համապատասխան իրավական ակտի անհրաժեշտության մասին, որում նշված կլինի նաև էլեկտրոնային այն հարթակը, որի միջոցով դիմումների ներկայացումը Սահմանադրական դատարանը համարելու է ընդունելի, ինչպես նաև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների այն գործիքակազմը, որի միջոցով Սահմանադրական դատարանում իրականացվելու է էլեկտրոնային փաստաթղթում առկա էլեկտրոնային ստորագրության իսկության ստուգումը։ Դրա միջոցով Սահմանադրական դատարան դիմող անձանց համար հստակ և կանխատեսելի կլինի ոչ միայն այն, թե Սահմանադրական դատարանի կողմից որ հարթակի միջոցով են ընդունվում էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվող դիմումները, այլև այն, թե տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների ինչ գործիքակազմով է Սահմանադրական դատարանում պարզվում ստացված դիմումի՝ իրավասու անձի կողմից ստորագրված լինելու հանգամանքը։ Այսինքն՝ Սահմանադրական դատարան դիմող անձանց համար պետք է պարզ լինի նաև, թե ինչ միջոցների կիրառմամբ է Սահմանադրական դատարանում հաստատվում կամ հերքվում ներկայացված էլեկտրոնային փաստաթղթի՝ իրավասու անձի կողմից ստորագրված լինելու հանգամանքը, ինչը հնարավորություն կտա Սահմանադրական դատարան դիմող անձանց նախքան էլեկտրոնային եղանակով էլեկտրոնային փաստաթղթի ձևով դիմում ներկայացնելը կանխատեսել, թե ինչ գնահատական է տրվելու դրանում առկա էլեկտրոնային ստորագրությանը։

Ավելին, կարծում եմ, որ անձանց համար պետք է գործնականում ապահովվեն Սահմանադրական դատարան դիմելու համանման պայմաններ, և պետք է բացառվի Սահմանադրական դատարան դիմող անձանց նկատմամբ անհավասար վերաբերմունքը՝ Սահմանադրական դատարան դիմում ներկայացնելու եղանակների ընտրության հարցում։ Մասնավորապես՝ էլեկտրոնային եղանակով Սահմանադրական դատարան դիմումներ ներկայացնելու հնարավորության ապահովումը կոչված է խթանելու սահմանադրական արդարադատության փաստացի մատչելիությունը՝ խնայելով Սահմանադրական դատարան դիմումներ ներկայացնելու համար ծախսվող նյութական և ժամանակային ռեսուրսները։ Սահմանադրական դատարան դիմումների ներկայացման էլեկտրոնային հարթակի գործարկումը կարող է ապահովել դրանց ներկայացման առավել պարզ և արագ ընթացակարգ։ Հետևաբար Սահմանադրական դատարանում համապատասխան տեխնիկական հնարավորությունների առկայության դեպքում էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ներկայացնելու հնարավորությունը պետք է ապահովվի Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող բոլոր անձանց համար։

Ըստ այդմ, եթե Սահմանադրական դատարանն ընդունելի է համարում էլեկտրոնային եղանակով դիմումների ներկայացումը (որն անվերապահորեն ընդունելի է նաև իմ կողմից), ապա այդ հնարավորությունը պետք է հավասարապես վերագրելի լինի Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող բոլոր անձանց, այսինքն՝ կա՛մ Սահմանադրական դատարանում առկա չեն համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, և որևէ անձ չի կարող դիմումը ներկայացնել էլեկտրոնային եղանակով, կա՛մ նման տեխնիկական հնարավորություններ առկա են, և Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող բոլոր անձինք կարող են դիմում ներկայացնել նաև էլեկտրոնային եղանակով՝ Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտում նշված՝ էլեկտրոնային մեկ կամ մի քանի հարթակների միջոցով։

Տվյալ դեպքում սույն գործի նյութերում առկա է թղթային տարբերակով դիմում, որի վրա առկա չէ դիմողի ստորագրություն։ Միաժամանակ պարզվել է, որ Սահմանադրական դատարանի կողմից գործի քննության առիթ համարված դիմումը ներկայացվել է «Mulberry» էլեկտրոնային փաստաթղթաշարժի համակարգով այն դեպքում, երբ առկա չէ Սահմանադրական դատարանում համապատասխան տեխնիկական հնարավորությունների առկայության մասին Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտ, որում նշված կլինի նաև, որ Սահմանադրական դատարանն ընդունելի է համարում «Mulberry» էլեկտրոնային փաստաթղթաշարժի համակարգի միջոցով դիմումների ներկայացումը։ Ընդ որում, այդ դեպքում էլեկտրոնային որևէ հարթակի միջոցով Սահմանադրական դատարան դիմում ներկայացնելու հնարավորությունը պետք է ապահովվեր Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող բոլոր, այդ թվում՝ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց համար։

Միաժամանակ հաշվի առնելով, որ սույն գործի նյութերում առկա դիմումի թղթային օրինակում բացակայում է որևէ ստորագրություն և Սահմանադրական դատարանի կողմից գործի քննության առիթ համարված դիմումի վրա առկա է էլեկտրոնային ստորագրությամբ հաստատված լինելու մասին նշում, հարկ եմ համարում անդրադառնալ Սահմանադրական դատարան էլեկտրոնային փաստաթղթի ձևով դիմում ներկայացնելու հարցին։

Այսպես՝ էլեկտրոնային փաստաթղթերի և էլեկտրոնային թվային ստորագրությունների կիրառման ընթացքում ծագող իրավահարաբերությունները կարգավորվում են «Էլեկտրոնային փաստաթղթի և էլեկտրոնային թվային ստորագրության մասին» օրենքով։

Նշված օրենքի 2-րդ հոդվածով սահմանված են այդ իրավական ակտում օգտագործվող, ի թիվս այլնի, հետևյալ հիմնական հասկացությունները.

Էլեկտրոնային փաստաթուղթ՝ տեղեկություն գրանցված նյութական կրիչի վրա էլեկտրոնային եղանակով, վավերացված էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ։ Էլեկտրոնային փաստաթուղթը ստեղծվում, մշակվում և պահպանվում է տեղեկատվական համակարգերի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների օգտագործմամբ.

էլեկտրոնային թվային ստորագրություն՝ էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստեղծման տվյալների և տվյալ էլեկտրոնային փաստաթղթի տեղեկատվության կրիպտոգրաֆիկական փոխակերպությունների միջոցով ստացված և էլեկտրոնային թվային ձևով ներկայացված պայմանանշանների եզակի հաջորդականություն, որը կցված կամ տրամաբանորեն կապված է էլեկտրոնային փաստաթղթի հետ և օգտագործվում է ստորագրող անձին նույնականացնելու, ինչպես նաև էլեկտրոնային փաստաթուղթը կեղծիքներից ու աղավաղումներից պաշտպանելու համար.

էլեկտրոնային փաստաթուղթը ստորագրող անձ (այսուհետ՝ ստորագրող անձ)՝ ֆիզիկական անձ, որի (կամ այն անձի, որին նա ներկայացնում է) անունով տրամադրվել է էլեկտրոնային թվային ստորագրության հավաստագիրը.

էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման տվյալներ (այսուհետ՝ ստուգման տվյալներ)՝ պայմանանշանների ուրույն հաջորդականություն, որն օգտագործվում է յուրաքանչյուր էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը հաստատելու համար.

էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման միջոցներ՝ ապարատային և/կամ ծրագրային միջոցներ, որոնք հնարավորություն են տալիս ստուգել էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը` օգտագործելով էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման տվյալները.

էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկություն՝ էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման տվյալների և միջոցների կիրառման դրական արդյունք, որը նույնականացնում է ստորագրող անձին.

Նույն օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն՝ էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչ որ անձի ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթուղթը, եթե հաստատվել է էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը և չկան բավարար ապացույցներ այն մասին, որ փաստաթուղթը փոփոխվել կամ կեղծվել է այն պահից, երբ այն հաղորդվել և (կամ) տրվել է պահպանության, բացառությամբ այն դարձունակ փոփոխությունների, որոնք անհրաժեշտ և անխուսափելի են այդ էլեկտրոնային փաստաթղթի հաղորդման և (կամ) պահպանման համար, իսկ նույն հոդվածի 3-րդ պարբերության համաձայն՝ պետական, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք, կազմակերպությունները պարտավոր չեն ընդունել էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթղթեր, եթե նրանք չունեն համապատասխան տեխնիկական միջոցներ:

«Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի և «Էլեկտրոնային փաստաթղթի և էլեկտրոնային թվային ստորագրության մասին» օրենքի վկայակոչված իրավական նորմերի վերլուծության արդյունքում կարելի է արձանագրել, որ էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված, էլեկտրոնային փաստաթուղթ համարվող դիմումն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչն ունի իրավասու անձի կողմից ձեռագիր ստորագրված դիմումը հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- հաստատվել է էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը, այսինքն՝ առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման տվյալների և միջոցների կիրառման հնարավորություն և կիրառման դրական արդյունք, որը նույնականացնում է ստորագրող անձին.

- չկան բավարար ապացույցներ այն մասին, որ փաստաթուղթը փոփոխվել կամ կեղծվել է այն պահից, երբ այն հաղորդվել և (կամ) տրվել է պահպանության, բացառությամբ այն դարձունակ փոփոխությունների, որոնք անհրաժեշտ և անխուսափելի են այդ էլեկտրոնային փաստաթղթի հաղորդման և (կամ) պահպանման համար:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ կարծում եմ, որ «Mulberry» էլեկտրոնային փաստաթղթաշարժի համակարգի միջոցով դիմումների ներկայացումն ընդունելի համարելու պայմաններում անգամ սույն դեպքում գործի քննության առիթ համարված դիմումին կարող էր տրվել դիմողի (նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթղթի նշանակություն միայն վերը նշված պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում, քանի որ միայն այդ դեպքում հնարավոր կլիներ արձանագրել, որ դիմումն իսկապես ստորագրվել է դիմողի (նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) կողմից։ Մինչդեռ Սահմանադրական դատարանում էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը ստուգելու տեխնիկական հնարավորությունների առկայության մասին իրավական ակտի բացակայության պայմաններում կարծում եմ, որ ներկայացված դիմումը պետք է համարվեր իրավասու անձի կողմից չստորագրված, ուստի պետք է վրա հասնեին «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 26-րդ հոդվածով նախատեսված հետևանքները, այն է՝ դիմողը պետք է եռօրյա ժամկետում Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից տեղեկացվեր դիմումի՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 24-րդ հոդվածին անհամապատասխանության մասին, ինչի արդյունքում դիմողը նաև կկարողանար օգտվել դիմումը «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու օրենսդրական հնարավորությունից։

Միաժամանակ, եթե Սահմանադրական դատարանը համարել է, որ սույն դեպքում առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթ, որն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչն ունի անձի ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթուղթը, ապա կարծում եմ, որ նման եզրահանգում կատարելու համար սույն գործում առնվազն պետք է առկա լիներ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից կազմված փաստաթուղթ այն մասին, որ տվյալ դեպքում իսկապես առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթ, և Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը ստուգել է ստորագրության իսկությունը՝ պարզելով, որ այդ փաստաթուղթը ստորագրվել է դիմողի (նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) կողմից։ Մինչդեռ սույն գործում նման փաստաթղթի բացակայության պայմաններում անհասկանալի է, թե ինչպես է սույն գործի քննության առիթ համարված դիմումին տրվել դիմողի (նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթղթի նշանակություն, այլ կերպ՝ ներկայացված փաստաթուղթն ինչ հիմքով է համարվել իրավասու անձի կողմից ստորագրված։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ կարծում եմ, որ սույն գործով առկա չէ թույլատրելի եղանակով ներկայացված, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին բավարարող դիմում, որպիսի պայմաններում Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր սույն գործով ընդունել ըստ էության որոշում։ Միաժամանակ հարկ եմ համարում ընդգծել, որ տվյալ դեպքում նաև առկա չէին ինչպես գործի քննությունը մերժելու, այնպես էլ գործի վարույթը կարճելու հիմքեր։ Կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում սահմանադրական դատավարության կողմը չի կարող զրկվել սահմանադրական արդարադատություն ստանալու իրավունքից, քանի որ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից նրան պետք է տրամադրվեր օրենքով սահմանված ժամկետը՝ առկա թերությունները շտկելու և դիմումը «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու համար։

_____________________

1 Համանման իրավական կարգավորում է սահմանում նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասը։

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 10 մարտի 2021 թվական: