2024 թվականի հունվարի 09-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Անուշ Դիլանյանի և Նարինե Պապոյանի (այսուհետ՝ Համահայցվորներ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 02.02.2022 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի Համահայցվորների ընդդեմ ՀՀ կադաստրի կոմիտեի, երրորդ անձինք Հայաստանի Հանրապետություն՝ ի դեմս Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, «Գիացինտ» արտադրական կոոպերատիվ՝ Երևան քաղաքի Կենտրոն, Աբովյան փողոցի 28 տարածք թիվ 10 հասցեում գտնվող նկուղի նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետության սեփականության իրավունքի պետական գրանցումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Համահայցվորները պահանջել են անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Կենտրոն, Աբովյան փողոցի 28 տարածք թիվ 10 հասցեում գտնվող նկուղի նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետության սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր Գ. Առաքելյան) (այսուհետ` Դատարան) 05.11.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 02.02.2022 թվականի որոշմամբ Պետական գույքի կառավարման կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է: ՀՀ կադաստրի կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` ՀՀ վարչական դատարանի 05.11.2020 թվականի վճիռն ամբողջությամբ բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է նույն դատարան` ամբողջ ծավալով նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Համահայցվորները (ներկայացուցիչ Դավիթ Դավիդյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

 Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը, 144-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրի 192-րդ հոդվածը, «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ և 7-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձինք նշված պնդումը պատճառաբանել են հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, ըստ որի՝ Հայաստանի Հանրապետության սեփականության իրավունքը վեճի առարկա անշարժ գույքի նկատմամբ ավելի վաղ է ծագել, քան հայցվորներինը, անհիմն է, քանի որ Դատարանը պարզել է համահայցվորների շահագրգռվածությունը, որը հիմնավորվում է գործում առկա սեփականության իրավունքի վկայականներով, որոնց համաձայն՝ հայցվոր Անուշ Դիլանյանը հանդիսանում է ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքի թիվ 2 բնակարանի 1/4 բաժնեմասի սեփականատեր, իսկ Նարինե Պապոյանը հանդիսանում է ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքի թիվ 3 բնակարանի սեփականատեր, և տվյալ շենքի բոլոր սեփականատերերի հետ հավասար վեճի առարկա հանդիսացող նկուղի նկատմամբ ունեն բաժնային սեփականության իրավունք, և որևէ նշանակություն չունի այն հանգամանքը, թե երբ է ծագել նրանց սեփականության իրավունքը, նվազագույնը՝ այն տրամաբանությամբ՝ եթե ք. Երևան, Աբովյան փողոց 28 շենքի թիվ 10 հասցեում գտնվող նկուղի նկատմամբ չգրանցվեր Հայաստանի Հանրապետության սեփականության իրավունքը, Համահայցվորները նշված գույքի նկատմամբ, որպես ընդհանուր բաժնային սեփականատերեր, կարող էին իրացնել օրենքով սահմանված իրենց իրավունքները։

Բացի այդ, հայցվոր Անուշ Սամվելի Դիլանյանը, ով հանդիսանոմ է ք․ Երևան, Աբովյան 28 շենքի թիվ 2 բնակարանի 1/4 բաժնեմասի սեփականատեր, նշված բաժնեմասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ձեռք է բերել դեռևս 28․01․1993 թվականին Մյասնիկյանի շրջգործկոմի թիվ 2/31 որոշման հիմքով՝ Անուշ Հովհաննիսյան անձնական տվյալներով, այնուհետև 01․09․1993 թվականին անձնական տվյալներում կատարվել է փոփոխություն՝ որպես Անուշ Դիլանյան, և նշված բաժնեմասի նկատմամբ 18.08.2009 թվականին կատարվել է սեփականության իրավունքի պետական գրանցում։ Այս հանգամանքը հիմնավորվում է նաև Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից թիվ ԵԴ/41859/02/19 քաղաքացիական գործով կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով։

 Իսկ Նարինե Գուրգենի Պապոյանը, ով հանդիսանում է ք․ Երևան, Աբովյան 28 շենքի թիվ 3 բնակարանի սեփականատեր, նշված գույքը ժառանգությամբ ձեռք է բերել իր իրավանախորդից, ում սեփականության իրավունքը նշված գուքի նկատմամբ ծագել է դեռևս Մյասնիկյանի շրջգործկոմի 13․02․1992 թվականի թիվ 3/52 որոշման հիմքով, իսկ սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը կատարվել է 02․09․2002 թվականին։

Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը կիրառվել է այլ մեկնաբանությամբ, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանը, պարտավորություն և հնարավորություն ունենալով ի պաշտոնե պարզելու Համահայցվորների սեփականատեր լինելու հանգամանքը, չի կատարել այն, որը հակասում է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից նույն նորմին տրված մեկնաբանությանը։

ՀՀ կադաստրի կոմիտեի կողմից բերված վերաքննիչ բողոքում որևէ պահանջ ներկայացված չի եղել համահայցվորներ Անուշ Դիլանյանի և Նարինե Պապոյանի կողմից դատարան դիմելու շահագրգիռ կողմ լինելու հարցը քննության առարկա դարձնելու վերաբերյալ, ավելին՝ այդպիսի հարց չի քննարկվել նաև Դատարանում, նման պարագայում Վերաքննիչ դատարանն իրավունք չուներ առանց բողոքաբերի պահանջի այն քննության առարկա դարձնել և այդ հիմքով բեկանել օրինական հիմքերով կայացված դատական ակտը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 02.02.2022 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 05.11.2020 թվականի դատական ակտին։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ02112017-01-0388 վկայականի համաձայն` ք. Երևան, Կենտրոն, Աբովյան փողոց, թիվ 28 շենք, 2 բնակարան հասցեի անշարժ գույքի նկատմամբ 02.11.2017 թվականին գրանցվել է նաև Անուշ Դիլանյանի (1/4 մասով) ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 96).

2) Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ 2012725 վկայականի համաձայն` ք. Երևան, Կենտրոն, Աբովյան փողոց, թիվ 28 շենք, 3 բնակարան հասցեի անշարժ գույքի նկատմամբ 03.04.2006 թվականին գրանցվել է Նարինե Պապոյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 100).

3) Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ 07112016-01-0188 վկայականի համաձայն` ք. Երևան, Կենտրոն, Աբովյան փողոց, թիվ 28 շենքի տարածքի նկատմամբ, ՀՀ կառավարության 20.06.2001 թվականի թիվ 550 որոշման և ՀՀ ԿԱ պետական գույքի կառավարման վարչության 01.09.2003 թվականի թիվ 02-1-629/1ագ գրության հիման վրա 10.09.2003 թվականին գրանցվել է Հայաստանի Հանրապետության սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 94).

4) ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի Կենտրոն տարածքային ստորաբաժանման ղեկավարին ուղղված 01.09.2003 թվականի թիվ 02-1-629/1ագ գրությամբ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական գույքի կառավարման վարչությունը հայտնել է, որ նույն գրությանը կից ներկայացվում է ՀՀ կառավարության 20.06.2001 թվականի թիվ 550 որոշմամբ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական գույքի կառավարման վարչության տնօրինությանը հանձնված բազմաբնակարան բնակելի շենքերի ոչ բնակելի տարածքների ցանկը, և խնդրել է իրականացնել ցանկով ներկայացված հիշյալ տարածքների նկատմամբ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական գույքի կառավարման վարչության սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը: Նշված գրությանը կից ներկայացվող ցանկում առկա է նաև Աբովյան 28 հասցեն (վարչական վարույթի նյութեր).

5) Երևանի քաղաքապետի 12.05.2015 թվականի թիվ 1407-Ա որոշմամբ` Երևան համայնքի Աբովյան փողոց թիվ 28 շենքի ոչ բնակելի տարածքին տրամադրվել է հասցե` Աբովյան փողոց, թիվ 28 շենք, շինություն թիվ 10 (վարչական վարույթի նյութեր).

6) Թիվ ԵԴ/41859/02/19 քաղաքացիական գործով 25.12.2020 թվականին կայացրած վճռով Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանը հաստատված է համարել այն փաստը, որ Անուշ Դիլանյանը ՀՀ պատգամավորների Երևանի Մյասնիկյանի շրջխորհրդի գործկոմի 28.01.1993 թվականի թիվ 2/31 որոշմամբ մասնակցել է ք. Երևան, Աբովյան փողոց, 28 շենքի, թիվ 2 բնակարանի սեփականաշնորհմանը, այսինքն՝ օրենքի ուժով վերջինիս մոտ ք. Երևան, Աբովյան փողոց, 28 շենքի, թիվ 2 բնակարանի նկատմամբ ծագել է սեփականության իրավունք, ավելին՝ արդեն չափահաս դառնալուց հետո՝ 25.11.2008 թվականին, վերջինիս այդ գույքի վերաբերյալ տրվել է ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիր (…) (հատոր 6-րդ, գ.թ. 31-40):

7) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 765513 վկայականի համաձայն՝ Կենտրոն համայնքի Աբովյան 28 շենքի թիվ 3 բնակարանի նկատմամբ 02.09.2002 թվականին գրանցվել է Շողակաթ Պապոյանի սեփականության իրավունքը, ով, թիվ 042773 ծննդյան վկայականի համաձայն, հանդիսացել է Նարինե Պապոյանի մայրը (հատոր 6-րդ, գ.թ. 44-47):

8) 23.03.2006 թվականին տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրի համաձայն՝ Շողակաթ Պապոյանին պատկանող գույքի՝ այդ թվում նաև՝ ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքի 3 բնակարանի նկատմամբ ժառանգ է ճանաչվել նաև Նարինե Պապոյանը (հատոր 6-րդ, գ.թ. 49):

 4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի կապակցությանբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, ինչպես նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի և 144-րդ հոդվածի 1-ին մասի խախտում, ինչը հանգեցրել է ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ և 63-րդ հոդվածներով, ինչպես նաև «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով նախատեսված արդար դատաքննության իրավունքի խախտման, ինչի հետևանքով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը։

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրմանը.

- արդյո՞ք կարող է վերաքննիչ դատարանն անդրադառնալ հայցվորի՝ հայց ներկայացնելու իրավական շահագրգռվածության հարցին այն պայմաններում, երբ այդ հարցը քննության առարկա չի դարձվել վարչական դատարանում և վկայակոչված չէ վերաքննիչ բողոքում:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գործի փաստական հանգամանքները դատարանը պարզում է ի պաշտոնե ("ex officio")։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը կաշկանդված չէ վարչական դատավարության մասնակիցների ներկայացրած ապացույցներով, միջնորդություններով, առաջարկություններով, բացատրություններով և առարկություններով և իր նախաձեռնությամբ ձեռնարկում է համարժեք միջոցներ` կոնկրետ գործի լուծման համար անհրաժեշտ իրական փաստերի վերաբերյալ հնարավոր և հասանելի տեղեկություններ ձեռք բերելու համար։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում արձանագրել է, որ գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե ("ex officio") պարզելու սկզբունքը դրսևորվում է նաև վերաքննության փուլում։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ կետերի համաձայն՝ վերաքննիչ բողոքում նշվում են նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի այն խախտումը, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, այդ խախտումների, ինչպես նաև գործի ելքի վրա դրանց ազդեցության վերաբերյալ հիմնավորումները, բողոք բերող անձի պահանջը։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքում ներկայացված պահանջի սահմաններում՝ ձեռնարկելով անհրաժեշտ միջոցներ բողոքն ըստ էության քննելու համար։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում ամրագրված փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքը վերաբերում է բացառապես գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելուն, այլ խոսքով, կոնկրետ գործի լուծման համար անհրաժեշտ իրավաբանական փաստերի վերաբերյալ հնարավոր և հասանելի տեղեկություններ ձեռք բերելուն, այս դատավարական սկզբունքը վերաքննիչ դատարանին հնարավորություն չի ընձեռում սեփական նախաձեռնությամբ և ինքնուրույն լրացնել վերաքննիչ բողոքի իրավական հիմքերը։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ թեև վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքում ներկայացված պահանջի սահմաններում՝ ձեռնարկելով անհրաժեշտ միջոցներ բողոքն ըստ էության, քննելու համար, սակայն չի կարող սեփական նախաձեռնությամբ դուրս գալ առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության շրջանակներից, մասնավորապես՝ փոխել հայցի հիմքը և կայացնել դատական ակտ այն իրավական և փաստական հիմքերով, որոնք առաջին ատյանի դատարանում քննության առարկա չեն դարձվել (տե՛ս ՀՀ առողջապահության նախարարությունն ընդդեմ «Ռեվերդի» ՍՊԸ-ի թիվ ՎԴ/3271/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը)։

Զարգացնելով վերոհիշյալ իրավական դիրքորոշումը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ գործի վերաքննության փուլում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքի բովանդակությունը որոշակիորեն տարբերվում է գործի դատաքննության փուլում այդ սկզբունքի ունեցած բովանդակությունից։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ գործի վերաքննության փուլում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքի բովանդակությունը հանգում է հետևյալին՝ վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերն ըստ էության քննության առարկա դարձնելու համար։

Այսպես, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ վերաքննիչ դատարանը, մի կողմից՝ չի կարող սեփական նախաձեռնությամբ դուրս գալ վարչական դատարանում գործի քննության շրջանակներից, այսինքն՝ առանց վերաքննիչ բողոքում համապատասխան հիմքի առկայության կայացնել դատական ակտ այն իրավական և փաստական հիմքերով, որոնք առաջին ատյանի դատարանում քննության առարկա չեն դարձվել։ Իսկ մյուս կողմից վերաքննիչ բողոքում վարչական դատարանի կողմից քննության առարկա չդարձված հիմքի առկայության դեպքում վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է ըստ էության քննության առարկա դարձնել նաև վերաքննիչ բողոքի այդ հիմքը՝ այս պարագայում չսահմանափակվելով վարչական դատարանում գործի քննության շրջանակներով։

Փաստորեն, վարչական դատավարությունում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքի ուժով վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերն ըստ էության քննության առարկա դարձնելու համար անկախ այն հանգամանքից, թե վերաքննիչ բողոքում վկայակոչված այս կամ այն հիմքը վարչական դատարանում քննարկվել է, թե ոչ։ Իսկ այն դեպքում, երբ վերաքննիչ բողոքում վկայակոչված չէ այնպիսի հիմք, որի վերաբերյալ վարչական դատարանում քննություն չի իրականացվել, ապա վերաքննիչ դատարանը չի կարող դուրս գալ վարչական դատարանում գործի քննության շրջանակներից և կայացնել դատական ակտ վերաքննիչ բողոքում չվկայակոչված և վարչական դատարանում քննության առարկա չդարձված հիմքով (տե՛ս, անհատ ձեռնարկատեր Գևորգ Դավթյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ/2976/05/15 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.11.2018 թվականի որոշումը)։

Զարգացնելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել, որ վերաքննության փուլում գործի փաստերն ի պաշտոնե ("ex officio") պարզելու սկզբունքի ուժով վերաքննիչ դատարանն իրավասու է անկախ վերաքննիչ բողոքում նման հիմք նախատեսված չլինելու, ինչպես նաև այն վարչական դատարանում քննության առարկա դարձված չլինելու հանգամանքներից իր նախաձեռնությամբ պարզել հայցվորի՝ դատարան դիմելու իրավական շահագրգռվածության հարցը, եթե դրա առնչությամբ ողջամիտ կասկած է առաջացել վերաքննիչ դատարանում:

Այսպես, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածով սահմանված է այն անձանց շրջանակը, ովքեր իրավունք ունեն դիմելու ՀՀ վարչական դատարան: Նշված իրավանորմով սահմանվում է, որ յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ`

1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով կամ այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, ներառյալ, եթե`

ա. խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար,

բ. չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի ուժով.

2) նրա վրա ոչ իրավաչափորեն դրվել է որևէ պարտականություն.

3) նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ վերը նշված նորմերից բխում է, որ անձն իրավասու է վարչադատավարական կարգով դատական պաշտպանություն հայցել ընդդեմ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի այն վարչական ակտի, գործողության կամ անգործության, որով ենթադրաբար խախտվել կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել իր իրավունքներն ու ազատությունները։ Անձն իրավասու չէ վիճարկելու այն վարչական ակտի, գործողության կամ անգործության իրավաչափությունը, որն ինքնին չի շոշափում իր որևէ իրավունք կամ ազատություն։ Կոնկրետ գործով ՀՀ վարչական դատարանում իրավական պաշտպանություն հայցելու անհրաժեշտ նախապայմանն անմիջական պատճառահետևանքային կապն է վիճարկվող ակտի, գործողության կամ անգործության և անձի այն իրավունքի կամ ազատության միջև, որի պաշտպանությամբ անձը հայց է ներկայացնում դատարան։

Այսպիսով ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ վարչական դատարան դիմելու անհրաժեշտ պայմանը հայցվորի՝ «շահագրգիռ անձ» հանդիսանալու հանգամանքն է (տե´ս, Հայկ Հարությունյանն ընդդեմ Երևան համայնքի թիվ ՎԴ/0012/05/22 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.02.2023 թվականի որոշումը):

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 04.04.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-747 որոշմամբ արձանագրել է, որ համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 19 հոդվածի՝ անձի դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման անհրաժեշտություն ծագում է այն դեպքում, երբ նա խնդիր ունի վերականգնելու իր ենթադրյալ խախտված իրավունքները: Սահմանադրական այս դրույթի հիմքում ընկած է այն տրամաբանությունը, որ յուրաքանչյուր դեպքում անձն իր՝ դատարան դիմելու իրավունքը կարող է իրացնել միայն այն դեպքում, երբ տվյալ գործի առնչությամբ ունի իրավական շահագրգռվածություն: Սահմանադրական այս դրույթին համահունչ (…) վիճարկվող 2-րդ հոդվածի 1-ին մասը դատարան դիմելու իրավունքը վերապահել է շահագրգիռ անձին, այն է՝ անձին, ում իրավունքները ենթադրաբար խախտվել են:

Սահմանադրական դատարանը միաժամանակ գտել է, որ «շահագրգիռ անձ» հասկացությունը գնահատման ենթակա հասկացություն է, և յուրաքանչյուր կոնկրետ գործով, ելնելով տվյալ գործի կոնկրետ հանգամանքներից, գործը քննող դատարանն է իրավասու գնահատելու այս հասկացությունը և պարզելու, թե արդյո՞ք տվյալ անձը գործի ելքում ունի իրավական շահագրգռվածություն:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ դատարան դիմելու իրավունքն անձի համար ապահովում է իրավական երաշխիքներ` իր իրավունքների խախտումների դեպքում ստանալ արդյունավետ իրավական պաշտպանություն: Այստեղից հետևում է այն կարևոր կանոնը, որի համաձայն` դատական պաշտպանություն անձը ստանում է վերջինիս` ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքների և (կամ) ազատությունների խախտման դեպքում: Դատական պաշտպանությունը չի կարող լինել ինքնանպատակ, այն ունի հստակ առաքելություն, հստակ սուբյեկտներ ու հասցեատեր և կոչված է ապահովելու անձի խախտված իրավունքների արդյունավետ վերականգնումը: ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով նախատեսված է ընդհանուր կանոն, որ դատարան դիմելու իրավունքը վերապահված է կոնկրետ այն անձին, ում իրավունքները խախտվել են կամ առկա է նրա իրավունքների խախտման վտանգ: Օրենսդիրը, նույնպես առաջնորդվելով այս ընդհանուր կանոնով, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում ամրագրել է յուրաքանչյուրի` իր խախտված իրավունքների պաշտպանության համար վարչական դատարան դիմելու իրավունքը: Անձը կարող է դիմել դատական պաշտպանության, եթե ունի «իրական (ռեալ)» իրավունքներ (տե´ս, Կարինե Ջլավյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/6403/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 08.05.2014 թվականի որոշումը):

Վկայակոչված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վերաքննիչ դատարանում դատարան դիմող սուբյեկտի իրավական շահագրգռվածության վերաբերյալ կասկածի առկայության պայմաններում դատարան դիմելու իրավական շահի առկայության հարցի պարզումից է ուղղակիորեն առկախված գործի հետագա ընթացքը։

Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն դեպքում, երբ ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանն առաջին ատյանի դատական ակտի օրինականությունը և հիմնավորվածությունը ստուգելիս բացահայտում է այնպիսի հանգամանքներ, որոնք կասկած են առաջացնում դատարան դիմած սուբյեկտի իրավական շահագրգռվածության վերաբերյալ, ապա վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածով նախատեսված գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքի ուժով սեփական նախաձեռնությամբ պահանջել կասկած հարուցող հանգամանքները հիմնավորող փաստական տվյալներ՝ խուսափելով գործի հավելյալ շրջապտույտից: Նման լիազորությունը, սակայն, վերաքննիչ դատարանը պետք է իրացնի դատավարության մասնակիցների կարծիքը կասկած հարուցող հանգամանքների վերաբերյալ լսելուց հետո միայն:

Այսպիսով, ամփոփելով վերագրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն դեպքում, երբ վերաքննիչ դատարանի մոտ կասկած է ծագել հայցվորի՝ դատարան դիմելու իրավական շահագրգռվածության հարցում, որը քննության չի առնվել առաջին ատյանում, ապա վերաքննիչ դատարանը պետք է սեփական միջոցներով պարզի դատարան դիմելու իրավական շահի առկայության հարցը, քանի որ դրա բացակայությունը պարզապես բացառում է գործն ըստ էության քննելու և հայցվորի կողմից վկայակոչված հիմքերը քննության առարկա դարձնելու անհրաժեշտությունը: Այլ կերպ ասած՝ դատարան դիմելու իրավական շահագրգռվածության բացակայությունը դատարանի կողմից հայցի հետագա քննությունը բացառող հանգամանք է, ուստի վերաքննիչ դատարանը հայցվորի շահագրգռվածության հարցը պարզելիս սահմանափակված չէ վերաքննիչ բողոքի հիմքերով և հիմնավորումներով և կարող է սեփական նախաձեռնությամբ պարզել տվյալ փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը՝ փարատելով իր կասկածները:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործով Համահայցվորները, դիմելով դատարան, պահանջել են անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Կենտրոն, Աբովյան փողոցի 28 տարածք թիվ 10 հասցեում գտնվող նկուղի նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետության սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը:

Դատարանը 05.11.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է՝ արձանագրելով հետևյալը. «(…) քննարկվող անշարժ գույքի՝ ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքի թիվ 10 շինության նկուղ հանդիսանալու հանգամանքը կողմերը չեն վիճարկել, կողմերն իրենց դիրքորոշումներում քննարկվող տարածքն անվանում են նկուղ, և ավելին՝ դատաքննության ընթացքում նախագահողի հարցին պատասխանելիս՝ կողմերը հաստատել են քննարկվող շինության նկուղ հանդիսանալու փաստը: Հատկանշական է նաև, որ 12.05.1991 թվականին Մյասնիկյանի շրջխորհրդի գործկոմի թիվ 10/2 որոշման հիմքով «Երազանք» կոոպերատիվին 1991 թվականի հոկտեմբերի 31-ի տրված թիվ 10/2 օրդերում ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքում «Երազանք» կոոպերատիվին հատկացված տարածքը նշվել է որպես նկուղ:

Վերը նշվածից ելնելով՝ դատարանն արձանագրում է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 224-րդ հոդվածի 1-ին մասի և «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն` քննարկվող նկուղը՝ ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքի հ. 10 շինությունը (տարածքը), հանդիսանում է նույն շենքի շինությունների սեփականատերերի ընդհանուր բաժնային սեփականությունը։

Այսպիսով, ելնելով ամբողջ վերոգրյալից՝ դատարանը գալիս է այն եզրահանգման, որ բնակելի շենքի շինությունների սեփականատերերի ընդհանուր բաժնային սեփականություն հանդիսացող ոչ բնակելի տարածքների տնօրինման հարցը, այդ թվում՝ ք. Երևան, Աբովյան 28 շենքի հ. 10 շինության (նկուղի) տնօրինման հարցը չի գտնվում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2001 թվականի հունիսի 20-ի թիվ 550 որոշման կարգավորման առարկայի շրջանակներում, ուստի քննարկվող գույքի՝ նկուղի նկատմամբ պետական գրանցման համար Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2001 թվականի հունիսի 20-ի թիվ 550 որոշումը կիրառելի չէ, որպիսի պայմաններում այն որևէ կերպ չէր կարող հանդիսանալ որպես հիմք՝ պետական գրանցում կատարելու համար, ուստի հայցվորների պահանջը հիմնավոր է և ենթակա է բավարարման»:

Վերաքննիչ դատարանը ՀՀ կադաստրի կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը բավարարել է մասնակիորեն՝ արձանագրելով հետևյալը. «Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ մինչև վիճարկվող պետական գրանցման իրավաչափության հարցի լուծումը, Դատարանը պարտավոր էր պարզել Անուշ Դիլանյանի և Նարինե Պապոյանի սուբյեկտիվ իրավական շահագրգռվածությունն այն իրավունքների և ազատությունների նկատմամբ, որոնք, նրանց պնդմամբ, խախտվել են 10.09.2003 թվականի Հայաստանի Հանրապետության անվամբ կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցմամբ: 

(…) Դատարանը պետք է ձեռնարկեր համապատասխան դատավարական միջոցներ Անուշ Դիլանյանի ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքի (1/4 մասով) պետական գրանցումների հիմքում ընկած նոտարի 25.08.2009 թվականի թիվ 9081 սեփականության իրավունքի և 25.08.2009 թվականի 9082 ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրերը, Երևանի քաղաքապետի 29.11.2007 թվականի թիվ 5184-Ա որոշումը, թիվ 7991 գլխավոր հատակագիծը, 30.10.2017 թվականի թիվ 2868 նվիրատվության պայմանագիրը և Նարինե Պապոյանի սեփականության իրավունքի պետական գրանցումների հիմքում ընկած պետնոտարի 23.03.2006 թվականի թիվ 6427 ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը ձեռք բերելու ուղղությամբ: Այնուհետև, դրանց հետազոտման և գնահատման արդյունքում Դատարանը պետք է գնահատեր այն իրավական և փաստական հիմքերը, որոնք կհիմնավորեն կամ կբացառեն Անուշ Դիլանյանի և Նարինե Պապոյանի սուբյեկտիվ իրավական շահագրգռվածությունն այն իրավունքների և ազատությունների նկատմամբ, որոնք, վերջիններիս պնդմամբ, խախտվել կամ անմիջականորեն կարող էին խախտվել վիճելի պետական գրանցմամբ և պարզել, որքանով են Անուշ Դիլանյանը և Նարինե Պապոյանը հանդիսանում ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված` վարչական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող սուբյեկտ:»:

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքին կից ներկայացված նյութերի համաձայն՝ թիվ ԵԴ/41859/02/19 քաղաքացիական գործով 25.12.2020 թվականին կայացրած վճռով Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանը հաստատված է համարել այն փաստը, որ Անուշ Սամվելի Դիլանյանը ՀՀ պատգամավորների Երևանի Մյասնիկյանի շրջխորհրդի գործկոմի 28.01.1993 թվականի թիվ 2/31 որոշմամբ մասնակցել է ք. Երևան, Աբովյան փողոց, 28 շենքի, թիվ 2 բնակարանի սեփականաշնորհմանը, այսինքն՝ օրենքի ուժով վերջինիս մոտ ք. Երևան, Աբովյան փողոց, 28 շենքի, թիվ 2 բնակարանի նկատմամբ ծագել է սեփականության իրավունք, ավելին՝ արդեն չափահաս դառնալուց հետո՝ 25.11.2008 թվականին, վերջինիս այդ գույքի վերաբերյալ տրվել է ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիր (…) (հատոր 6-րդ, գ.թ. 31-40):