2022 թվականի սեպտեմբերի 19-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ըստ Երվանդ Վարոսյանի հայցի ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության փաստաբանների պալատի (այսուհետ` Պալատ)` որոշումներն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 10.12.2020 թվականի որոշման դեմ Երվանդ Վարոսյանի և Պալատի վճռաբեկ բողոքները,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1.Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Երվանդ Վարոսյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Պալատի նախագահի առաջին տեղակալի 20.03.2018 թվականի թիվ 163-Ա/ԿԳ-18093 և Պալատի խորհրդի 07.07.2018 թվականի թիվ ԿԳ/117-Ա որոշումները:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ռ. Ներսիսյան) (այսուհետ` Դատարան) 07.08.2020 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 10.12.2020 թվականի որոշմամբ Երվանդ Վարոսյանի բերած վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն՝ Դատարանի 07.08.2020 թվականի վճիռը բեկանվել է, և քաղաքացիական գործի վարույթը կարճվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Երվանդ Վարոսյանը (ներկայացուցիչ Արամազդ Կիվիրյան) և Պալատը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Երվանդ Վարոսյանի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ և 63-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածը, «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ, 39-րդ, 39.2-րդ և 39.7-րդ հոդվածները, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ, 5-րդ, 10-րդ, 28-րդ և 83-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ, 182-րդ և 380-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը, սխալ կիրառելով և սխալ մեկնաբանելով վերը նշված իրավական նորմերը, գտել է, որ սույն վեճը ենթակա չէ քննության քաղաքացիական դատավարության կարգով: Արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը, չիրականացնելով վերաքննիչ բողոքի ըստ էության քննություն դրանում նշված հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, կարճել է գործի վարույթը՝ խախտելով դատարանի մատչելիության և արդար դատաքննության իրավունքները, ինչի հետևանքով իր իրավունքներն առ այսօր շարունակում են մնալ խախտված և չվերականգնված։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 10.12.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:

2.1 Պալատի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 64-րդ հոդվածը, «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ, 7-րդ և 29-րդ հոդվածները, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 1-ին և 3-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 18-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Պալատը չի հանդիսանում պետական (վարչական) մարմին: Ավելին՝ ունենալով պարտադիր անկախության հատկանիշ, չի կարող մտնել պետական կամ տեղական ինքնակառավարման համակարգի մեջ:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 1-ին հոդվածով սահմանված պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական և վարչական ակտերի, գործողությունների կամ անգործության դեմ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց կողմից ներկայացված հայցադիմումների սահմաններում երբեք չի կարող պատասխանողի դերում հանդես գալ Պալատը: Ավելին՝ ելնելով ՀՀ Սահմանադրության 64-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, ինչպես նաև «Փաստաբանության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով, 7-րդ հոդվածի 1-ին մասով երաշխավորված անկախության հատկանիշից, Պալատին չի կարելի արհեստականորեն ներառել պետական մարմինների համակարգում:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 10.12.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Պալատի նախագահի առաջին տեղակալը, քննարկելով փաստաբան Երվանդ Վարոսյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու հարցը, 20.03.2018 թվականին կայացրել է թիվ 163Ա/ԿԳ-18093 որոշումը՝ փաստաբան Երվանդ Վարոսյանի նկատմամբ «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 4.1-րդ կետի, 39.9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և Պալատի ընդհանուր ժողովի կողմից 11.02.2012 թվականի թիվ 1/4-Լ որոշմամբ հաստատված փաստաբանի վարքագծի կանոնագրքի (այսուհետ` Կանոնագիրք) 2.8.2 ենթակետի խախտման հատկանիշներով կարգապահական վարույթ հարուցելու և կարգապահական գործը Պալատի խորհրդին հանձնելու մասին (հատոր 1-ին, գ.թ. 41-43).

2) Պալատի խորհուրդը, քննելով փաստաբան Երվանդ Վարոսյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը, 07.07.2018 թվականին կայացրել է թիվ ԿԳ/117-Ա որոշումը՝ փաստաբան Երվանդ Վարոսյանին «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4.1-րդ կետի, 39.9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և Կանոնագրքի 2.8.2-րդ ենթակետի խախտման հատկանիշներով մեղավոր ճանաչելու ու նրա նկատմամբ որպես կարգապահական տույժ 50.000 ՀՀ դրամի չափով տուգանք կիրառելու մասին (հատոր 1-ին, գ.թ. 13-19).

3) Երվանդ Վարոսյանը հայցադիմում է ներկայացրել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ պահանջելով անվավեր ճանաչել Պալատի նախագահի առաջին տեղակալի 20.03.2018 թվականի թիվ 163-Ա/ԿԳ-18093 և Պալատի խորհրդի 07.07.2018 թվականի թիվ ԿԳ/117-Ա որոշումները:

Նշված հայցադիմումը Դատարանն ընդունել է վարույթ, և 07.08.2020 թվականին վճիռ է կայացրել հայցը մերժելու մասին:

Վերաքննիչ դատարանի 10.12.2020 թվականի որոշմամբ նշված վճռի դեմ Երվանդ Վարոսյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն՝ Դատարանի 07.08.2020 թվականի վճիռն ամբողջությամբ բեկանվել է, և քաղաքացիական գործի վարույթը կարճվել է՝ գործը քաղաքացիական դատավարության կարգով քննության ենթակա չլինելու հիմքով (հատոր 1-ին, գ.թ. 1, 5-8, հատոր 2-րդ, գ.թ. 77-82, հատոր 3-րդ, գ.թ. 54- 60):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Երվանդ Վարոսյանի վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է եղել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, ինչը սակայն Երվանդ Վարոսյանի բողոքի քննության արդյունքում չհաստատվեց ստորև ներկայացվող հիմնավորումներով, իսկ Պալատի վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի իմաստով, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ այլ գործերով ստորադաս դատարանների՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերում «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածը կիրառվել է հակասող մեկնաբանությամբ:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով, որ Երվանդ Վարոսյանի և Պալատի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքներում դրանք բերելու հիմքերը և հիմնավորումները, ըստ էության, նույնական են, ուստի դրանց հիմնավորվածությանն անդրադառնում է ստորև շարադրված ընդհանուր պատճառաբանությամբ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ`

1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ (այսուհետ՝ Սահմանադրություն), միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով կամ այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, ներառյալ, եթե`

ա. խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար,

բ. չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի ուժով.

2) նրա վրա ոչ իրավաչափորեն դրվել է որևէ պարտականություն.

3) նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական դատարանին ընդդատյա են հանրային իրավահարաբերություններից ծագող բոլոր գործերը (...)։

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 03.02.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-787 որոշմամբ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ դատական պաշտպանության իրավունքի բաղկացուցիչ տարրն է անձի՝ այն դատարանում իր գործի քննության իրավունքը, որի ընդդատությանն օրենքով հանձնված է տվյալ գործը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է անձի՝ վարչական դատարան դիմելու իրավունքին և հանրային իրավահարաբերությունների հասկացությանն ու արձանագրել, որ անձը ՀՀ վարչական դատարան դիմելու իրավունք է ձեռք բերում այն դեպքում, երբ համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց վարչական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ խախտվել կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել իր իրավունքները և ազատությունները, կամ երբ նրա վրա ոչ իրավաչափորեն դրվել է որևէ պարտականություն, կամ երբ նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության, սակայն պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց կողմից անձի իրավունքների և ազատությունների խախտման փաստը միայն դեռևս բավարար չէ ՀՀ վարչական դատարան դիմելու համար, քանի դեռ այդպիսի խախտման հետևանքով առաջացող դատական գործը չի ծագում հանրային իրավահարաբերությունից: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ հանրային իրավահարաբերություններն այն իրավահարաբերություններն են, որոնք ծագում են պետական մարմինների իրականացրած գործադիր-կարգադրիչ գործունեության ընթացքում: Այսինքն` այդպիսի իրավահարաբերությունները և դրանց արդյունքները պետք է ունենան հանրային` համընդհանուր բնույթ, ի տարբերություն մասնավոր` կոնկրետ անձին վերաբերող, իրավահարաբերության (տե´ս Արևիկ Արուչյանն ընդդեմ «ՀԷԳ-90» ՍՊԸ-ի և Դանիել Գրիգորյանի թիվ ԵԱՔԴ/0433/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.07.2011 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, ամփոփելով նախկին դիրքորոշումները, մեկ այլ որոշմամբ հավելել է, որ հանրային է այն իրավահարաբերությունը, որում կողմերից մեկի դերում անպայմանորեն հանդես է գալիս հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտը, որն այդ հարաբերության ընթացքում հանրային շահի իրացման կապակցությամբ իրացնում է օրենքով սահմանված իր հանրային իշխանական լիազորությունները: Իրավահարաբերության հանրային լինելու և դրանից բխող վեճը վարչական դատարանին ընդդատյա լինելու հանգամանքը պարզելու նպատակով պետք է գնահատման առարկա դարձվեն հետևյալ հանգամանքները.

1. արդյո՞ք իրավահարաբերության կողմերից մեկը հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտ է, թե՝ ոչ,

2. արդյո՞ք այդ իրավահարաբերության բովանդակությունը կազմում է հանրային իշխանական լիազորությամբ օժտված սուբյեկտի կողմից իր հանրային իշխանական լիազորությունների իրականացման պարտականությունը, թե՝ ոչ,

3. արդյո՞ք այդ իրավահարաբերությունը ծագել է հանրային շահի իրացման կապակցությամբ (իրավահարաբերությունն ուղղված է եղել հանրային շահի` սոցիալ-իրավական պրակտիկայում իրացմանը և առարկայացմանը), թե՝ ոչ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ միայն վերոգրյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում է հնարավոր փաստել իրավահարաբերության հանրային լինելու հանգամանքը, ինչպես նաև այդ հարաբերությունից բխող վեճերի ընդդատության հարցը՝ հաշվի առնելով նաև այն կարևոր հանգամանքը, որ հանրային հարաբերություններից բխող բոլոր վեճերը չեն, որ վերապահված են վարչական դատարանի քննությանը, քանի որ ՀՀ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վարչական դատարանին ընդդատյա չեն Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանի (...) ենթակայությանը վերապահված գործերը, ընդհանուր իրավասության դատարանի ենթակայությանը վերապահված քրեական գործերը, ինչպես նաև պատժի կատարման հետ կապված գործերը (տե՛ս Գոռիշխան Իշիկյանն ընդդեմ ««ԱՐՄԵՆԻԱ» ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՕԴԱՆԱՎԱԿԱՅԱՆՆԵՐ» ՓԲԸ-ի և ՀՀ կառավարությանն առընթեր քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության, երրորդ անձ Հռիփսիմե Իշիկյանի թիվ ԵՄԴ/1029/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը)։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, Լուսինե Սահակյանն ընդդեմ ՀՀ փաստաբանների պալատի գործով կայացված որոշմամբ ՀՀ փաստաբանների պալատի բողոքի քննության շրջանակներում անհրաժեշտ համարելով պարզել՝

1) արդյո՞ք այդ գործով վեճը ծագել է հանրային, թե մասնավոր իրավահարաբերությունից,

2) արդյո՞ք այդ գործը ենթակա է քննության առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում, թե վարչական դատարանում,

3) արդյո՞ք ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իրավասու է իրականացնել այդ գործով վճռաբեկ բողոքի քննություն,

արձանագրել է, որ իրավահարաբերության բնույթը պարզելու համար հարկավոր է այն դիտարկել շահերի տեսության, ենթակարգության տեսության և հատուկ իրավունքի տեսության համատեքստում։ Ըստ շահերի տեսության` հանրային իրավունքը մասնավորից տարբերվում է այն շահի տեսակով, որոնք պաշտպանվում են առանձին իրավանորմով։ Այն իրավանորմերը, որոնք ծառայում են հանրային կամ ընդհանուր շահին, պատկանում են հանրային իրավունքին։ Մինչդեռ, մասնավոր իրավանորմերը ծառայում են մասնավոր կամ անհատական շահերին։ Ենթակարգության տեսությունը ելնում է մասնակիցների հարաբերությունների բնույթից և կիրառվում է միայն այն դեպքում, երբ հարաբերության մասնակիցներն են մի կողմից պետությունը, իսկ մյուս կողմից քաղաքացին։ Ըստ այս տեսության՝ այն իրավանորմերը, որոնք կարգավորում են հանրային իշխանությունը կրողների գործողությունները, համարվում են հանրային-իրավական, երբ դրանք վերաբերում են վերադասության-ենթակայության հարաբերությանը։ Եթե մասնակիցների միջև առկա է վերադասության-ենթակայության հարաբերություն, ապա իրավահարաբերությունը հանրային է, իսկ եթե իրավունքի երկու սուբյեկտները միմյանց առջև հանդես են գալիս իրավահավասար կերպով, ապա առկա են մասնավոր-իրավական հարաբերություններ։ Հատուկ իրավունքի տեսությունն իր հերթին նույնպես կոչված է պարզելու վեճի հանրային-իրավական բնույթը։ Այն ելնում է վեճը լուծող իրավանորմերի իրավական բնույթից։ Ըստ այս տեսության՝ եթե վեճը լուծվում է հանրային-իրավական նորմերի միջոցով, ապա առկա է հանրային-իրավական վեճ, իսկ եթե վեճը լուծում են մասնավոր-իրավական նորմերը, ապա կունենանք մասնավոր-իրավական վեճ։

Միևնույն ժամանակ վերոնշյալ տեսությունների հիմքում դրված չափանիշներից ելնելով՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, գտնելով, որ անհրաժեշտ է անդրադառնալ հետևյալ հարցերին՝

- որ նորմերն են լուծում վեճը,

- արդյո՞ք դրանք հանրային-իրավական նորմեր են (ինչ շահերի պաշտպանությանն են ուղղված այդ նորմերը),

- արդյո՞ք իրավահարաբերության մասնակիցների միջև առկա է վերադասության-ենթակայության հարաբերություն,

ՀՀ Սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, 64-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի, Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի «Փաստաբանի մասնագիտական գործունեության ազատության մասին» 25.10.2000 թվականի թիվ Rec (2000) 21 հանձնարարականի, որով ընդգծվել է իրավաբանների և իրավաբանական միությունների հիմնարար դերը մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանությունն ապահովելու գործում, Միավորված ազգերի կազմակերպության կողմից 07.09.1990 թվականին ընդունված «Իրավաբանների դերին վերաբերող հիմնարար սկզբունքներ» վերտառությամբ փաստաթղթի, որով կառավարությունները և իրավաբանների արհեստակցական միավորումները օժանդակում են օրենքին համապատասխան մարդկանց իրավունքների ու պարտականությունների մասին և նրանց հիմնարար ազատությունները պաշտպանելու գործում իրավաբանների ունեցած կարևոր դերի մասին նրանց իրազեկելուն ուղղված ծրագրերի իրականացմանը, «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի և 2-րդ մասի 4-րդ կետի, 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 39.9-րդ հոդվածի վկայակոչմամբ իրավական դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ պետությունը ՀՀ սահմանադրությամբ ստանձնած գործառույթների իրականացումը կարող է պատվիրակել նաև մասնավոր անձանց։ Պետությունը որակյալ իրավաբանական օգնությամբ ապահովելու ոլորտում իր՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված գործառույթների իրականացումն օրենքով վերապահել է Պալատին՝ վերջինիս, ի թիվս այլ լիազորությունների, վերալիազորելով նաև փաստաբաններին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելը։

Միաժամանակ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ինքնին Պալատը հիմնադրվել է «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի ուժով, և ստեղծված լինելով օրենքի հիման վրա՝ իրականացնում է հանրային նշանակության կարևոր գործառույթներ, այն է՝ կոչված է ապահովելու Հայաստանի Հանրապետությունում փաստաբանների վերապատրաստման, ուսուցման և արտոնագրման գործընթացները։ Պալատը քննարկվող հարաբերություններում հանդես է գալիս որպես հանրային իշխանության կրող։

Արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, վերոգրյալի հիման վրա անդրադառնալով վեճը կարգավորող իրավական նորմերի բնույթը պարզելու հարցին, արձանագրել է, որ հանրային իրավունքին են պատկանում այն նորմերը, որոնք իրենց ցանկացած հնարավոր կիրառման դեպքում միակողմանիորեն լիազորում կամ պարտավորեցնում են բացառապես հանրային իշխանության կրողին՝ որպես այդպիսին, իսկ այն նորմերը, որոնք լիազորում կամ պարտավորեցնում են յուրաքանչյուրին, պատկանում են մասնավոր իրավունքին։ Փաստաբանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու առնչությամբ ծագող հարաբերությունները կարգավորող իրավական նորմերը պատկանում են հանրային իրավունքին, քանի որ դրանք փաստաբաններին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելը լիազորում են բացառապես Պալատին։ Փաստաբաններին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցերը կարգավորվում են «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքով, ինչպես նաև փաստաբանական պալատի խորհրդի կողմից ընդունված Փաստաբանի վարքագծի կանոնագրքով, որն իր հերթին միտված է սահմանելու թույլատրելի վարքագծի այն կանոնները, որոնցով պետք է առաջնորդվեն փաստաբաններն իրենց փաստաբանական գործունեության ողջ ընթացքում։ Խորհուրդը Պալատի ներքին կառուցվածքային համակարգում հանդիսանում է և՛ դրա գործադիր մարմինը, և՛ կարգապահական վարույթ իրականացնող մարմինը։ Յուրաքանչյուրի՝ սահմանադրորեն երաշխավորված որակյալ իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունքի ապահովումն ուղղված է հանրային շահի սպասարկմանը, ուստի նշված գործառույթի իրականացման առնչությամբ ծագող հարաբերությունները կարգավորող իրավական նորմերն ունեն հանրային բնույթ (տե՛ս Լուսինե Սահակյանն ընդդեմ ՀՀ փաստաբանների պալատի թիվ ԵԴ/38635/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.05.2022 թվականի որոշումը)։

Նույն որոշմամբ անդրադառնալով իրավահարաբերության մասնակիցների միջև ենթակարգության-վերադասության առկայությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել նշել, որ Պալատ-փաստաբան հարաբերությունները բնորոշվում են նաև ցանկացած մասնավոր, այդ թվում՝ աշխատանքային հարաբերությունների ծագման հիմք հանդիսացող գործարքի (պայմանագրի) բացակայությամբ: Պալատի խորհրդի կողմից փաստաբանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ որոշումը կայացվում է Պալատի հանրային իշխանական լիազորությունների գործադրման արդյունքում և միակողմանի ազդեցություն է ունենում հասցեատեր հանդիսացող փաստաբանի համար։ Հանրային իրավահարաբերություններում որպես հանրային իշխանության կրող կարող են հանդես գալ ոչ միայն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, այլև պետության կողմից օրենքով պատվիրակված հանրային գործառույթ իրականացնող մասնավոր անձինք։ Ավելին, պետության օրենսդրական քաղաքականությունն ընթանում է այն հունով, որ հանրային շահի առնչությամբ ծագող բոլոր իրավական վեճերի քննությունը վերապահվել է ՀՀ վարչական դատարանին։ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին 18.05.2015 թվականի օրենքի համաձայն՝ նշված օրենսգրքի 5-րդ բաժինը լրացվել է «Անձնական տվյալների պաշտպանության վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 29.2-րդ գլխով, որով սահմանվել են վարչական դատարանին ընդդատյա՝ անձնական տվյալների պաշտպանության վերաբերյալ գործերը (անձնական տվյալների պաշտպանության ոլորտում որպես ծագող հարաբերությունների կողմ են հանդիսանում ոչ միայն պետական կառավարման կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինները, պետական կամ համայնքային հիմնարկները կամ կազմակերպությունները, այլև ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք): Նշված լրացումով օրենսդիրը նախատեսել է, որ դրանց վրա տարածվում են ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված վիճարկման կամ պարտավորեցման կամ գործողության կատարման կամ ճանաչման հայցի կանոնները։ Այսպիսով, փաստաբանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու որոշումը վիճարկելու հայցերի նկատմամբ ևս կիրառելի են ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված՝ վիճարկման հայցերին վերաբերող իրավական նորմերը։

Սույն գործով ևս Վճռաբեկ դատարանը վերահաստատում է իր կողմից արտահայտված վերը նշված դիրքորոշումները:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Պալատի նախագահի առաջին տեղակալը 20.03.2018 թվականին կայացրել է թիվ 163Ա/ԿԳ-18093 որոշումը, որով փաստաբան Երվանդ Վարոսյանի նկատմամբ հարուցել է կարգապահական վարույթ` «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 4.1-րդ կետի, 39.9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և Կանոնագրքի 2.8.2 ենթակետի խախտման հատկանիշներով: Պալատի խորհուրդը 07.07.2018 թվականին կայացրել է թիվ ԿԳ/117-Ա որոշումը, որի 1-ին կետով փաստաբան Երվանդ Վարոսյանին ճանաչել է մեղավոր «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4.1-րդ կետի, 39.9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և Կանոնագրքի 2.8.2-րդ ենթակետի խախտման հատկանիշներով, իսկ նույն որոշման 2-րդ կետով վերջինիս նկատմամբ կիրառվել է կարգապահական տույժ` տուգանք 50.000 ՀՀ դրամի չափով:

Այժմ, Երվանդ Վարոսյանը հայցադիմում է ներկայացրել Դատարան՝ պահանջելով անվավեր ճանաչել Պալատի նախագահի առաջին տեղակալի 20.03.2018 թվականի թիվ 163-Ա/ԿԳ-18093 և Պալատի խորհրդի 07.07.2018 թվականի թիվ ԿԳ/117-Ա որոշումները:

Դատարանի 07.08.2020 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

Վերաքննիչ դատարանը 10.12.2020 թվականի որոշմամբ Երվանդ Վարոսյանի բերած վերաքննիչ բողոքը բավարարել է մասնակիորեն՝ Դատարանի 07.08.2020 թվականի վճիռը բեկանել է, և քաղաքացիական գործի վարույթը կարճել է` պատճառաբանելով, որ «վեճը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 182-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով չէր կարող քննվել քաղաքացիական դատավարության կանոններով, քանի որ դրա արդյունքում վտանգվում է անձի՝ սահմանադրական ամրագրում ստացած դատական պաշտպանության իրավունքը, որն արտահայտվելու է նրա համար ակնհայտորեն անհավասար դատավարական պայմաններ առաջադրելով։ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 11-րդ կետի համաձայն, դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե ստորադաս դատարանում եղել է գործի վարույթը կարճելու հիմք, որպիսի հանգամանքն իր հերթին նույն հոդվածի 3-րդ մասի հիմքով ուղղակիորեն առարկայազուրկ է դարձնում բողոքի հիմքերին և հիմնավորումներին անդրադառնալը։ (…) Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի հիմքով պետք է ամբողջությամբ բեկանել Դատարանի վճիռը և կարճել գործի վարույթը»:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով, որ Երվանդ Վարոսյանի նկատմամբ Պալատի նախագահի առաջին տեղակալի կողմից 20.03.2018 թվականին ընդունված թիվ 163-Ա/ԿԳ-18093 և Պալատի խորհրդի կողմից 07.07.2018 թվականին ընդունված թիվ ԿԳ/117-Ա որոշումների արդյունքում կողմերի միջև ծագել են վարչական իրավահարաբերություններ, որոնց կապակցությամբ նրանց միջև ծագած այդ վեճը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի ուժով ընդդատյա է ՀՀ վարչական դատարանին, արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը հիմնավոր է և բխում է վերը նշված նորմատիվ ակտերի վերլուծության արդյունքում տրված մեկնաբանություններից:

Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքների հիմքերի առկայությունը բավարար չեն Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար, քանի որ սույն գործի փաստերի և հայտնած իրավական դիրքորոշումների համատեքստում Վերաքննիչ դատարանի որոշումն իրավաչափ է: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` վճռաբեկ բողոքը մերժելու և դատական ակտն օրինական ուժի մեջ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը, սույն գործով Վերաքննիչ դատարանի կողմից 10.12.2020 թվականին կայացված որոշման մեջ «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի մեկնաբանությունը համեմատական վերլուծության ենթարկելով թիվ ԵԴ/2398/02/18 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշման, ինչպես նաև թիվ ՎԴ/1073/05/19 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի 22.02.2019 թվականի «Հայցադիմումը վերահասցեագրելու մասին» որոշման մեջ նույն նորմին տրված մեկնաբանության հետ, արձանագրում է, որ Պալատի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքի քննությամբ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքը հիմնավոր է, սակայն վերջինիս կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքն անհիմն է և ենթակա է մերժման վերը նշված պատճառաբանությամբ:

 5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են «Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Երվանդ Վարոսյանի և Պալատի կողմից վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջիններիս վճռաբեկ բողոքները ենթակա են մերժման:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Երվանդ Վարոսյանի և Հայաստանի Հանրապետության փաստաբանների պալատի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքները մերժել։ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 10.12.2020 թվականի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ:

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

Նախագահող	Մ. Դրմեյան
Զեկուցող	Գ. Հակոբյան
	Ս. անտոնյան
	Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան