գրավոր ընթացակարգով քննության առնելով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2019 թվականի մայիսի 14-ի որոշման դեմ ամբաստանյալ Արմեն Գագիկի Հովակիմյանի և նրա պաշտպան Ռ.Կոնինյանի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

 Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. 2018 թվականի օգոստոսի 15-ին ՀՀ ոստիկանության Լոռու մարզային վարչության Թումանյանի բաժնում Արթուր Ստեփանյանի հաղորդման հիման վրա նախապատրաստված նյութերով քրեական գործի հարուցումը մերժվել է՝ հանցագործության դեպքի բացակայության հիմքով:

Լոռու մարզի դատախազի տեղակալ Ա.Շիրոյանի՝ 2018 թվականի օգոստոսի 22-ի որոշմամբ վերը նշված որոշումը վերացվել է, և ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 55200818 քրեական գործը:

2018 թվականի օգոստոսի 29-ին Արմեն Հովակիմյանը ձերբակալվել է:

Նախաքննության մարմնի՝ 2018 թվականի օգոստոսի 31-ի որոշմամբ Ա.Հովակիմյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

Նախաքննության մարմնի՝ նույն օրվա մեկ այլ որոշմամբ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է ընտրվել չհեռանալու մասին ստորագրությունը:

2018 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ա.Հովակիմյանին առաջադրված մեղադրանքը փոփոխվել է, և նրան նոր մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

2018 թվականի սեպտեմբերի 25-ին քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Լոռու մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան (այսուհետ՝ նաև Առաջին ատյանի դատարան):

2. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 20-ի դատավճռով Ա.Հովակիմյանը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասով, և նրա նկատմամբ պատիժ է նշանակվել ազատազրկում՝ 2 (երկու) տարի 6 (վեց) ամիս ժամկետով: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի կիրառմամբ՝ նշանակված պատժի ժամկետին հաշվակցվել է Ա.Հովակիմյանի՝ արգելանքի տակ գտնվելու 2 (երկու) օր ժամկետը, և թողնվել է կրելու ազատազրկում՝ 2 (երկու) տարի 5 (հինգ) ամիս 28 (քսանութ) օր ժամկետով:

Նույն դատավճռով դատապարտվել է նաև Գևորգ Վրթանեսի Մադոյանը:

3. Ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանի պաշտպան Ռ.Կոնինյանի վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում, ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Վերաքննիչ դատարան), 2019 թվականի մայիսի 14-ի որոշմամբ բողոքը մերժել է՝ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 20-ի դատավճիռը թողնելով օրինական ուժի մեջ:

4. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանը և նրա պաշտպան Ռ.Կոնինյանը բերել են վճռաբեկ բողոք, որը Վճռաբեկ դատարանի՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 2-ի որոշմամբ ընդունվել է վարույթ։

Վճռաբեկ դատարանի՝ 2021 թվականի հունիսի 16-ի որոշմամբ սահմանվել է վճռաբեկ բողոքի քննության գրավոր ընթացակարգ:

Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

5. Նախաքննության մարմնի կողմից Ա.Հովակիմյանին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասով մեղադրանք է առաջադրվել հետևյալ արարքի համար. «(…) [Ն]ա, 2018 թվականի օգոստոսի 4-ին` ժամը 23-ի սահմաններում, ընկերոջը (…)՝ Գևորգ Մադոյանին խնդրել է իրեն տանել Լոռու մարզի Լորուտ գյուղի բնակչուհի Արփինե Ստեփանյանի տուն` նրան տեսակցելու, այնուհետև վերջինիս փաստացի պատկանող Վազ 21213 մակնիշի 35 QV 841 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենայով գնացել են վերջինիս տան մոտ, որտեղ Գևորգ Մադոյանը սպասել է դրսում, իսկ Արմեն Հովակիմյանը ննջասենյակի պատուհանով մտնելով տուն, Արփինե Ստեփանյանին առաջարկել է ամուսնանալու նպատակով գնալ իր հետ, սակայն վերջինիս կողմից մերժում ստանալով, նրա կամքին հակառակ, բռնություն գործադրելով, այն է` բռնելով նրա ձեռքերից, բարձրացրել է նստած տեղից ու գրկելով նրան, տան դռնով դուրս է բերել բակ, նստեցրել հիշյալ ավտոմեքենայի սրահում, որից հետո վարորդ Գևորգ Մադոյանին խնդրել է վարել այն, այդ կերպ, վերջինիս օժանդակությամբ, Արփինե Ստեփանյանին բնական միկրոսոցիալական միջավայրից դուրս հանելով, նրա մշտական բնակության վայրից տեղափոխել է նախ Վանաձոր քաղաք, այնուհետև Արփինե Ստեփանյանի հետ տեղափոխվելով մեկ այլ` իրեն պատկանող «Ֆորդ-Տրանզիտ» մակնիշի 35 SV 419 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենա, գնացել են Երևան քաղաքի մոտակայքում գտնվող, գործով չպարզված հյուրանոց, այնուհետև տեղեկանալով, որ Արփինե Ստեփանյանի ծնողները դիմել են ոստիկանություն, նրան հետ է վերադարձրել»1:

6. Առաջին ատյանի դատարանն իր՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 20-ի դատավճռում արձանագրել է հետևյալը. «(...) Ամբաստանյալներ Արմեն Գագիկի Հովակիմյանի և Գևորգ Վրթանեսի Մադոյանի նկատմամբ պատիժներ նշանակելիս դատարանը հաշվի է առնում նրանց կատարած արարքների հանրորեն վտանգավորության աստիճանը և բնույթը, ինչպես նաև նրանց անձը:

(...)

Դատարանը անդրադառնալով ամբաստանյալներ Արմեն Հովակիմյանի և Գևորգ Մադոյանի կողմից կատարված արարքների հանրային վտանգավորությանը, գտնում է, որ նրանցից առավել բարձր վտանգավոր է Արմեն Հովակիմյանի արարքը, որն արտահայտվել է նրանում, որ նա իմանալով, որ տուժողը իր հետ չի ցանկանում նույնիսկ շփվել և համաձայն չէ իր հետ ամուսնանալ, նրան առևանգելու նպատակով նրանց բնակարան է մուտք գործել լուսամուտով և բռնությամբ Արփինե Ստեփանյանին դուրս բերել բնակարանից, ոտնձգելով նրա` իր կամքի ազատ արտահայտությամբ ամուսնանալու և ամուսին ընտրելու իրավունքների դեմ:

Ամբաստանյալ Արմեն Հովակիմյանի պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող հանգամանքներ չկան, իսկ նրա պատասխանատվությունը և պատիժը ծանրացնող հանգամանք է համարվում հանցագործությունների կատարման ռեցիդիվը:

(...)

Անդրադառնալով ամբաստանյալներ Արմեն Հովակիմյանի և Գևորգ Մադոյանի անձի և ընտանեկան վիճակների ուսումնասիրությանը, Դատարանը փաստում է, որ նրանք երիտասարդ են, ամուսնացած չեն, ֆիզիկապես առողջ են, բնութագրվում են դրական (...):

Ամբաստանյալների նկատմամբ պատիժներ նշանակելիս դատարանը հաշվի է առնում նաև այն հանգամանքը, որ տուժողը նրանցից բողոք և այլ պահանջներ չի ներկայացրել:

 Դատարանը ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի (...) որոշումներով արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո հաշվի առնելով ամբաստանյալներ Արմեն Գագիկի Հովակիմյանի և Գևորգ Վրթանեսի Մադոյանի կատարած հանցագործությունների բնույթը և հանրության համար վտանգավորության աստիճանը, հանցագործությունների կատարման շարժառիթը, եղանակը, նրանց հանցավոր մտադրությունների իրականացման աստիճանը, հանցագործության կատարման մեջ նրանց մեղքի աստիճանը, խախտված հասարակական հարաբերության սոցիալական նշանակությունը, նրանց անձը բնութագրող տվյալները, Արմեն Հովակիմյանի պատասխանատվությունը և պատիժը ծանրացնող հանգամանքի առկայությունը, գտնում է, որ իրենց կատարած հանցագործությունների համար նրանք ենթակա են պատիժների ազատազրկման ձևով:

 (...)

 Դատարանը քննարկելով նշանակված պատիժը ամբաստանյալ Արմեն Հովակիմյանի կողմից կրելու հարցը, գտնում է, որ ազատազրկման ձևով պատիժը նրա կողմից ենթակա է կրելու, հաշվի առնելով, որ «Էրեբունի-Երևանի հիմնադրման 2800-ամյակի և Հայաստանի առաջին հանրապետության անկախության հռչակման 100-ամյակի կապակցությամբ քրեական գործերով համաներում հայտարարելու մասին» 01.11.2018 թվականի ՀՀ օրենքը նրա նկատմամբ ենթակա չէ կիրառման, իսկ նրա նկատմամբ պատիժը պայմանականորեն [չ]կիրառելու հիմքերը բացակայում են:

 (...)

 Դատարանն արձանագրում է, որ ամբաստանյալ Արմեն Հովակիմյանը Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 18.12.2017 թվականի դատավճռով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 296-րդ հոդվածի 1-ին մասով դատապարտվել է 500.000 ՀՀ դրամ տուգանքի: Պրոբացիայի պետական ծառայության կողմից տրված 004210 տեղեկանքի համաձայն` նա պատիժը կրել է ՀՀ ԱՆ պրոբացիայի պետական ծառայության Լոռու մարզային բաժնում 14.02.2018 թվականից մինչև 24.09.2018 թվականը, իսկ սույն գործով իրեն մեղսագրվող հանցավոր արարքը նա կատարել է 2018 թվականի օգոստոսի 04-ին, այսինքն` տուգանքի ձևով նշանակված պատժի կրման ընթացքում:

 Դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Արմեն Հովակիմյանի կողմից ազատազրկման ձևով պատիժը կրելու միջոցով միայն հնարավոր կլինի հասնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված պատժի նպատակների իրագործմանը:

(...)»2։

7. Վերաքննիչ դատարանն իր` 2019 թվականի մայիսի 14-ի որոշմամբ արձանագրել է. «(...) ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի իրավական վերլուծությունների համատեքստում քննության առնելով ամբաստանյալի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հարցը, Վերաքննիչ դատարանը բացահայտելով ամբաստանյալի կատարած արարքի վտանգավորության աստիճանը և բնույթը, կատարման եղանակը, օրենքով պաշտպանվող հարաբերությունների սոցիալական նշանակությունը, հանցավորի անձը, պատասխանատվությունն ու պատիժը խստացնող հանգամանքի առկայությունը՝ գտնում է, որ ամբաստանյալի ուղղվելը հնարավոր չէ առանց պատիժը փաստացի կրելու և այդ կերպ հնարավոր չէ հասնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածով սահմանված պատժի նպատակներին:

(...)

Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ ռեցիդիվի առկայությունն ինքնին բավարար է փաստելու, որ խոսք լինել չի կարող ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու միջոցով ամբաստանյալ Արմեն Հովակիմյանի ուղղվելու մասին, ուստիև նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին:

(...)

Անդրադառնալով համաներման մասին օրենքը կիրառելու և պատժից ազատելու մասին բողոքաբերի խնդրանքին՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, [որ] (...) Արմեն Հովակիմյանը ՀՀ Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 18.12.2017 թվականի դատավճռով դատապարտվել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 296-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործության համար տուգանքի ձևով պատժի և մինչև նշանակված տուգանքը վճարելը՝ 2018 թվականի սեպտեմբերի 24-ը, 2018 թվականի օգոստոսի 4-ին կատարել է իրեն մեղսագրված սույն քրեական գործի քննության առարկան կազմող հանցագործությունը, որպիսի հանգամանքը արգելք է համաներման կիրառման համար (տե՛ս Համաներման մասին օրենքի 2-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 2-րդ կետը), ուստի Առաջին ատյանի դատարանը ամբաստանյալի նկատմամբ համաներում չկիրառելով թույլ չի տվել նյութական իրավունքի խախտում (...)»3։

8. Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2017 թվականի դեկտեմբերի 18-ի դատավճռով Արմեն Հովակիմյանը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 296-րդ հոդվածի 1-ին մասով, և նրա նկատմամբ պատիժ է նշանակվել տուգանք` 500.000 (հինգ հարյուր հազար) ՀՀ դրամի չափով: Տուգանքի վճարումը տարաժամկետել է, և ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանին թույլատրվել է տուգանքը վճարել մաս-մաս` 10 ամսվա ընթացքում` ամսական 50.000 (հիսուն հազար) ՀՀ դրամի չափով: Դատավճիռը չի բողոքարկվել և 2018 թվականի հունվարի 18-ին մտել է օրինական ուժի մեջ4:

9. ՀՀ արդարադատության նախարարության պրոբացիայի ծառայության կողմից տրված թիվ 004210 տեղեկանքի համաձայն՝ Ա.Հովակիմյանը պատիժը կրել է ՀՀ արդարադատության նախարարության պրոբացիայի պետական ծառայության Լոռու մարզային բաժնում` 2018 թվականի փետրվարի 14-ից մինչև 2018 թվականի սեպտեմբերի 24-ը5:

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

 Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

 10. Բողոքի հեղինակների կարծիքով՝ ստորադաս դատարանները թույլ են տվել նյութական և դատավարական իրավունքի այնպիսի խախտումներ, որոնք ազդել են գործի ելքի վրա:

 Բողոքաբերները փաստարկել են, որ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը կրելու նպատակահարմարության հարցը քննարկելիս ստորադաս դատարաններն օբյեկտիվ վերլուծություն չեն կատարել և հաշվի չեն առել հանցավորի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքները, արարքի և դրա հետևանքների նկատմամբ դրսևորած հոգեբանական վերաբերմունքը, մասնավորապես այն, որ նա տվել է խոստովանական ցուցմունքներ, որևէ կերպ չի խոչընդոտել քննություն իրականացնող անձանց գործողություններին, չի խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և պատժից, աջակցել է հանցագործության բացահայտմանը, տուժողին ֆիզիկական և հոգեկան բռնության չի ենթարկել, առողջությանը վնաս չի պատճառել, չի սպառնացել: Բացի այդ, ստորադաս դատարանների կողմից պատշաճ վերլուծության չի ենթարկվել տուժողի վարքագիծը, մասնավորապես այն, որ վերջինս երկար ժամանակ շփվել է ամբաստանյալի հետ, ճանապարհին չի պնդել, որ իրեն հետ տանի, նույնիսկ գազալցակայանում, որտեղ բազմաթիվ մարդիկ են հավաքված եղել, իջնելով «Նիվա» մակնիշի ավտոմեքենայից՝ որևէ մեկից օգնություն չի խնդրել, ավելին՝ հանգիստ նստել է Ա.Հովակիմյանի ավտոմեքենան և որևէ գործողություն չի կատարել վերջինիս հետ չմեկնելու համար, իսկ դեպքի հաջորդ օրը Երևանից իրենց գյուղ մեկնելու ճանապարհին Սևանա լճում, շատ բարձր տրամադրությամբ, ամբաստանյալի հետ միասին նկարվել է, նավակ վարել, եկեղեցում մոմ վառել: Հետևաբար, ըստ բողոքաբերների՝ վերոնշյալ արարքի կատարման բնույթը և գործի փաստական հանգամանքների առանձնահատկությունները թույլ են տալիս, որ կատարված հանցագործության վտանգավորության աստիճանը համարվի բավականին ցածր և ամբաստանյալի նկատմամբ պատիժը պայմանականորեն չկիրառվի:

 10.1. Բողոք բերած անձինք նաև ընդգծել են, որ հանցագործությունների ռեցիդիվը չի բացառում սույն գործով պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հնարավորությունը:

 10.2. Բացի այդ, բողոքի հեղինակների պնդմամբ՝ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ կիրառելի է «Էրեբունի-Երևանի հիմնադրման 2800-ամյակի և Հայաստանի առաջին հանրապետության անկախության հռչակման 100-ամյակի կապակցությամբ քրեական գործերով համաներում հայտարարելու մասին» օրենքը (այսուհետ՝ նաև Համաներման մասին օրենք), քանի որ նա նախկին դատավճռով իր նկատմամբ որպես պատիժ նշանակված տուգանքը վճարել է 2018 թվականի սեպտեմբերի 24-ին և Համաներման մասին օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ (2018 թվականի նոյեմբերի 6) և սույն գործով մեղադրվելիս պատիժ կրելիս չի եղել:

 11. Վերոշարադրյալի հիման վրա, բողոքաբերները խնդրել են բեկանել Վերաքննիչ դատարանի՝ 2019 թվականի մայիսի 14-ի որոշումը և գործն ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության կամ եթե գործի փաստական հանգամանքները հնարավորություն են տալիս, ապա բեկանել վերոնշյալ որոշումը և ամբաստանյալի նկատմամբ կիրառել համաներում:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

 12. Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկ վերանայման ենթարկելու նպատակն օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության ապահովման սահմանադրական գործառույթի իրացումն է: Այդ առումով Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հանցագործությունների ռեցիդիվի դեպքում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու կարգը սահմանող` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման կապակցությամբ առկա է օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման խնդիր, ուստի անհրաժեշտ է համարում սույն գործով արտահայտել իրավական դիրքորոշումներ, որոնք կարող են ուղղորդող նշանակություն ունենալ նման գործերով դատական պրակտիկայի ճիշտ ձևավորման համար:

 13. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. իրավաչա՞փ է արդյոք Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն առ այն, որ ռեցիդիվի առկայությունն ինքնին բացառում է նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հնարավորությունը:

 14. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Եթե դատարանը, կալանքի, ազատազրկման կամ կարգապահական գումարտակում պահելու ձևով պատիժ նշանակելով, հանգում է հետևության, որ դատապարտյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու, ապա կարող է որոշում կայացնել այդ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մաuին։

2. Պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիu դատարանը հաշվի է առնում հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, պատաuխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները (...)»։

15. Վերոնշյալ իրավադրույթը Վճռաբեկ դատարանի կողմից բազմիցս վերլուծության է ենթարկվել մի շարք գործերով կայացված նախադեպային որոշումներում և մշտապես վերահաստատվել է դիրքորոշումն առ այն, որ պատիժը կարող է պայմանականորեն չկիրառվել, եթե առկա է դատարանի համոզվածությունը, վստահությունն այն մասին, որ ամբաստանյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց իրական պատիժ կրելու: Դատարանի նման հետևությունը պետք է հիմնվի օբյեկտիվ գոյություն ունեցող այնպիսի տվյալների համակողմանի վերլուծության վրա, որոնք բնութագրում են արարքը, հանցավորի անձը և վկայում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հիմքերի առկայության մասին։ Այս կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ թեև պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հետ կապված ՀՀ քրեական օրենսգիրքն ինչպես հանցագործությունների, այնպես էլ անձանց շրջանակի որևէ սահմանափակում չի նախատեսում, սակայն դատարանի հետևությունները պետք է, ի թիվս այլոց, հիմնված լինեն նաև հանցագործության հանրային վտանգավորության աստիճանի և բնույթի ամբողջական գնահատման վրա6` հաշվի առնելով այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են օրենքով պահպանվող հասարակական հարաբերության բնույթը, մեղքի ձևը և տեսակը, պատճառված վնասի չափը, պատաuխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող ու ծանրացնող հանգամանքները, հանցագործության հանգամանքները, եղանակը, գործիքներն ու միջոցները, նպատակներն ու շարժառիթները և այլն7։

15.1. Անդրադառնալով պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս հաշվի առնվող հանգամանքներից պատաuխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները գնահատման ենթարկելու հարցին` Վճռաբեկ դատարանն ընդգծել է, որ դրանք, հանցակազմի սահմաններից դուրս գտնվելով, բնութագրում են ինչպես կատարված հանցագործությունը, այնպես էլ հանցավորի անձնավորությունը, հնարավորություն են տալիս պատկերացում կազմել հանցավորի անձնավորության և հանցագործության` հանրության համար վտանգավորության աստիճանի մասին` համապատասխանաբար բարձրացնելով կամ իջեցնելով այն: Դրանց գնահատմամբ է հնարավոր յուրաքանչյուր կոնկրետ գործով անհատական մոտեցում ցուցաբերել ինչպես պատժի տեսակը և չափը որոշելիս, այնպես էլ այն կրելու նպատակահարմարության հարցը լուծելիս8: Այս առումով Վճռաբեկ դատարանը նաև ընդգծել է, որ հանցավորի անձը բնութագրող տվյալների, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքների կոնկրետ համակցությունը կարող է բավարար լինել հանցանք կատարած անձի նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու համար` անկախ պատասխանատվությունն ու պատիժը ծանրացնող որևէ հանգամանքի առկայությունից: Այլ կերպ` պատասխանատվությունն ու պատիժը ծանրացնող որևէ հանգամանքի առկայությունն ինքնին չի կարող բացառել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառումը, եթե դատարանը հանգում է հիմնավոր եզրակացության, որ հանցանք կատարած անձի ուղղումը հնարավոր է առանց նշանակված պատիժը կրելու9:

 16. Նախորդ կետում արտահայտված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թեև անձի արարքում ռեցիդիվի առկայությունն էական նշանակություն ունի հանցավորի անձի հանրային վտանգավորության աստիճանը ճիշտ գնահատելու, ինչպես նաև առանց պատիժը փաստացի կրելու պատժի նպատակներին հասնելու հնարավորության վերաբերյալ հիմնավոր հետևության գալու հարցում, սակայն դրա առկայությունն ինքնին չի կարող դիտարկվել որպես ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման բացարձակ արգելք. այդ հանգամանքը ենթակա է գնահատման գործի մյուս փաստական հանգամանքների, այդ թվում` մեղսագրվող արարքի բնույթի և հանրային վտանգավորության աստիճանի վրա ազդող բոլոր գործոնների, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքների, հանցավորի անձը բնութագրող տվյալների հետ համակցության մեջ:

 17. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Առաջին ատյանի դատարանն Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասով պատիժ նշանակելիս և այն կրելու նպատակահարմարության հարցը լուծելիս հաշվի է առել կատարված հանցագործության բնույթը և հանրության համար վտանգավորության աստիճանը, հանցագործության կատարման շարժառիթը, եղանակը, հանցավոր մտադրության իրականացման աստիճանը, հացագործության կատարման մեջ նրա մեղքի աստիճանը, առավել ակտիվ դերը, խախտված հասարակական հարաբերության սոցիալական նշանակությունը՝ այն, որ ամբաստանյալը ոտնձգել է անձի՝ իր կամքի ազատ արտահայտությամբ ամուսնանալու և ամուսին ընտրելու իրավունքների դեմ, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքների բացակայությունը, պատասխանատվությունն ու պատիժը ծանրացնող հանգամանքի՝ ռեցիդիվի առկայությունը, դրական բնութագիրը, երիտասարդ լինելը, տուժողի կողմից պահանջ չներկայացնելը: Արդյունքում Առաջին ատյանի դատարանը եզրահանգել է, որ Ա.Հովակիմյանը ենթակա է պատժի ազատազրկման ձևով, որի միջոցով հնարավոր կլինի հասնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածով նախատեսված պատժի նպատակներին10:

Վերաքննիչ դատարանը, քննարկելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման հարցը, գտել է, որ Առաջին ատյանի դատարանը, հաշվի առնելով Ա.Հովակիմյանի կատարած արարքի հանրային վտանգավորության աստիճանն ու բնույթը, նրա պատասխանատվությունն ու պատիժը ծանրացնող հանգամանքը, վերջինիս նկատմամբ նշանակված պատիժը ռեալ կիրառելու նպատակահարմարության հարցում թույլ չի տվել դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա: Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ռեցիդիվի առկայությունն ինքնին բավարար է փաստելու, որ խոսք լինել չի կարող ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու միջոցով ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանի ուղղվելու, ուստիև նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին11:

 18. Նախորդ կետում շարադրված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 14-16-րդ կետերում մեջբերված իրավադրույթների և արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ ռեցիդիվի առկայությունն ինքնին բացառում է նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հնարավորությունը, իրավաչափ չէ:

 19. Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու նպատակահարմարության հարցը որոշելիս ստորադաս դատարանները, համադրված վերլուծության և իրենց ամբողջության մեջ պատշաճ գնահատման ենթարկելով սույն գործի փաստական տվյալները, մեղսագրված արարքի բնույթի և հանրային վտանգավորության աստիճանի վրա ազդող գործոնները, պատասխանատվությունը և պատիժը ծանրացնող հանգամանքի առկայությունը, ինչպես նաև հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, հանգել են հիմնավորված հետևության, որ ամբաստանյալի նկատմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու միջոցով սույն գործով հնարավոր չէ հասնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածով սահմանված պատժի նպատակների իրագործմանը:

 19.1. Անդրադառնալով բողոքաբերի` սույն որոշման 10-րդ կետում բարձրացրած փաստարկներին` Վճռաբեկ դատարանը դրանք անհիմն է համարում՝ արձանագրելով, որ դրական բնութագրվելը, առաջադրված մեղադրանքում իրեն լիովին մեղավոր ճանաչելը, կատարվածի համար զղջալը, քրեական պատասխանատվությունից և պատժից չխուսափելը, տուժողին մարմնական վնասվածք չպատճառելը, չհարվածելը, մինչև կատարված հանցանքը մի քանի ամիս միմյանց հետ շփվելը, կատարված հանցագործությունից հետո տուժողի վարքագիծը ստորադաս դատարանների կողմից արձանագրված` կատարված արարքի հանրային բարձր վտանգավորության մասին վկայող փաստական տվյալների առկայության պայմաններում, չեն կարող ողջամտորեն նվազեցնել Ա.Հովակիմյանի կատարած արարքի հանրության համար վտանգավորության աստիճանը և նրա նկատմամբ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հիմք հանդիսանալ:

20. Ինչ վերաբերում է բողոքաբերի կողմից վճռաբեկ բողոքում բարձրացված՝ Համաներման մասին օրենքն Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ կիրառելի լինելու վերաբերյալ պնդումներին12, ապա Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ այս առումով ևս բողոքաբերի փաստարկները հիմնավոր չեն, քանի որ համաներման կիրառման սահմանափակումները կապված են ոչ թե դատական ակտի, այլ հանցանքի կատարման օրվա հետ: Ավելին՝ Վճռաբեկ դատարանը կրկնում է, որ Համաներման մասին օրենքի 2-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 2-րդ կետի իմաստով տուգանք պատժատեսակի դեպքում անձի կողմից պատիժը կրելու գործընթացը ոչ թե սահմանափակված է տուգանքի գումարը վճարելու պահով, այլ սկսվում է դատական ակտն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից և ավարտվում այն ժամանակ, երբ դատապարտյալն ամբողջությամբ վճարում է որպես տուգանք նշանակված գումարը13: Իսկ սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ նախկինում` Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2017 թվականի դեկտեմբերի 18-ի դատավճռով պատիժ է նշանակվել տուգանք` 500.000 (հինգ հարյուր հազար) ՀՀ դրամի չափով: Նշված դատավճիռն օրինական ուժի մեջ է մտել 2018 թվականի հունվարի 18-ին14: Դատապարտյալը դատարանի դատավճռով նշանակված տուգանքն ամբողջությամբ վճարել է 2018 թվականի սեպտեմբերի 24-ին15, իսկ սույն գործով մեղսագրվող հանցանքն Ա.Հովակիմյանը կատարել է 2018 թվականի օգոստոսի 4-ին16՝ այսինքն` տուգանքի ձևով նշանակված պատիժը կրելու ընթացքում: Ուստի, վերոշարադրյալից բխում է, որ տվյալ դեպքում առկա է Համաներման մասին օրենքի 2-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված` համաներման ակտի կիրառումը բացառող հանգամանք: Հետևաբար, ստորադաս դատարաններն ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ Համաներման մասին օրենքը չկիրառելու հարցում եկել են ճիշտ եզրահանգման:

21. Ամփոփելով վերոշարադրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Առաջին ատյանի դատարանը, ամբաստանյալ Ա.Հովակիմյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածը, ինչպես նաև Համաներման մասին օրենքը չկիրառելով, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելով, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Ուստի ներկայացված վճռաբեկ բողոքը պետք է մերժել, իսկ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի մայիսի 14-ի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ` հիմք ընդունելով սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները:

22. Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ և 171-րդ հոդվածներով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 11-րդ հոդվածով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 39-րդ, 43-րդ, 361.1-րդ, 403-406-րդ, 415.1-րդ, 418.1-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել։ Ամբաստանյալ Արմեն Գագիկի Հովակիմյանի վերաբերյալ Լոռու մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 20-ի դատավճիռն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի մայիսի 14-ի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ՝ հիմք ընդունելով Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

___________________