ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԱՔԴ/1911/02/13	Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԱՔԴ/1911/02/13 2015 թ.
Նախագահող դատավոր` Կ. Հակոբյան

Դատավորներ`	Ն. Տավարացյան
	Տ. Նազարյան

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ե. Խունդկարյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Վ. Ավանեսյանի
		Ս. Անտոնյանի
		Ա. Բարսեղյանի
		Մ. Դրմեյանի
		գ. ՀԱԿՈԲՅԱՆԻ
		Ռ. Հակոբյանի
		Տ. Պետրոսյանի
		Ե. Սողոմոնյանի

2015 թվականի նոյեմբերի 27-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով Էլաննա Հարությունյանի ներկայացուցիչ Լևոն Օհանյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.10.2014 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Երանոս Հարությունյանի ընդդեմ Էլաննա Հարությունյանի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի` Կարապետ Հարությունյանի 08.07.1992 թվականի կտակն անվավեր ճանաչելու, կտակի հիման վրա Ելենա Հարությունյանի անվամբ 24.09.1999 թվականին Երևան քաղաքի Արաբկիր (Հ. Էմինի) թիվ 46 փողոցի 66-րդ տան նկատմամբ տրված ժառանգության իրավունքի վկայագիրը մասնակի անվավեր ճանաչելու, իրեն փաստացի տիրապետման հիմքով մոր` Արևիկ Նազարյանին պատկանող 1/2 բաժնեմասի նկատմամբ 1/6 բաժնի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու, դրա հիման վրա և կառուցման հիմքով տան ավելացված մասի նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Հ. Էմինի 66-րդ տան 1/2 մասի նկատմամբ ճանաչելու, այդ մասով Ելենա Հարությունյանի անվամբ ժառանգության իրավունքի վկայագրի և ՀՀ կառավարության 25.02.1998 թվականի թիվ 114 որոշման հիման վրա անշարժ գույքի կադաստրի համապատասխան ստորաբաժանումում 12.10.1999 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը մասնակի անվավեր ճանաչելու, պատասխանող Էլաննա Հարությունյանի անվամբ 07.08.2013 թվականին տրված ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և դրա հիման վրա անշարժ գույքի կադաստրի համապատասխան ստորաբաժանումում 15.08.2013 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը մասնակի անվավեր ճանաչելու պահանջների մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Երանոս Հարությունյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Կարապետ Հարությունյանի կողմից 08.07.1992 թվականին Ելենա Հարությունյանի անվամբ արված կտակը, մասնակի անվավեր ճանաչել կտակի հիման վրա Ելենա Հարությունյանի անվամբ 24.09.1999 թվականին Երևան քաղաքի Արաբկիր (Հ. Էմինի) թիվ 46 փողոցի 66-րդ տան նկատմամբ տրված ժառանգության իրավունքի վկայագիրը, փաստացի տիրապետման հիմքով իրեն ճանաչել մոր` Արևիկ Նազարյանին պատկանող 1/2 բաժնեմասի նկատմամբ 1/6 բաժնի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ, դրա հիման վրա և կառուցման հիմքով տան ավելացված մասի նկատմամբ ճանաչել իր սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Հ. Էմինի 66-րդ տան 1/2 մասի նկատմամբ, այդ մասով մասնակի անվավեր ճանաչել Ելենա Հարությունյանի անվամբ ժառանգության իրավունքի վկայագրի և ՀՀ կառավարության 25.02.1998 թվականի թիվ 114 որոշման հիման վրա անշարժ գույքի կադաստրի համապատասխան ստորաբաժանումում 12.10.1999 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը, մասնակի անվավեր ճանաչել պատասխանող Էլաննա Հարությունյանի անվամբ 07.08.2013 թվականին տրված ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և դրա հիման վրա անշարժ գույքի կադաստրի համապատասխան ստորաբաժանումում 15.08.2013 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը:

 Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Հունանյան) (այսուհետ` Դատարան) 27.05.2014 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է` վճռվել է. «Մասնակի` 1/2 մասով անվավեր ճանաչել Կարապետ Հարությունյանի կողմից 08.07.1952 թվականին արված կտակը: Մասնակի` 1/2 մասով անվավեր ճանաչել Ելենա Հարությունյանի անվամբ 29.09.1999 թվականին Երևան քաղաքի Արաբկիր Հ. Էմինի) թիվ 46 փողոցի 66-րդ տան նկատմամբ տրված ժառանգության իրավունքի վկայագիրը, հայցվոր Երանոս Հարությունյանին ճանաչել իր մայր` Արևիկ Նազարյանի 1/2 բաժնեմասի նկատմամբ ըստ օրենքի 1/6 բաժնի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ: Ըստ օրենքի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու և տան ավելացված մասով կառուցման հիմքով ճանաչել հայցվոր Երանոս Հարությունյանի սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Հ. Էմինի թիվ 66 տան 1/2 մասի նկատմամբ և որպես հետևանքներ` անվավեր ճանաչել Ելենա Հարությունյանի անվամբ ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագրի և ՀՀ կառավարության 25.02.1998 թվականի թիվ 114 որոշման հիման վրա անշարժ գույքի կադաստրի համապատասխան ստորաբաժանումում 12.10.1999 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը` մասնակի` 1/2 մասով անվավեր ճանաչելով պատասխանող Էլաննա Հարությունյանի անվամբ 07.08.2013 թվականին տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և դրա հիման վրա անշարժ գույքի կադաստրի համապատասխան ստորաբաժանումում 15.08.2013 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը»:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 03.10.2014 թվականի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 27.05.2014 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Էլաննա Հարությունյանի ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Երանոս Հարությունյանը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ, 48-րդ, 53-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ ի հիմնավորումն հայցապահանջի՝ հայցվորի կողմից ներկայացվել է միայն հարևանների հայտարարությունը, որն արժանահավատ ապացույց համարվել չի կարող, քանի որ վիճելի տան անդամների հետ վերջիններս համատեղ տնտեսություն չեն վարում: Որևէ այլ ապացույց հայցվորի կողմից դատարանին չի ներկայացվել, մասնավորապես, հայցվորը չի ներկայացրել նաև վիճելի հասցեի վերաբերյալ վճարումներ կատարելու փաստը հաստատող ապացույցներ:

Հայցվորի կողմից ներկայացված տեղեկանքից չի երևում, որ վերջինս միջոցներ է ձեռնարկել ժառանգական գույքը պահպանելու համար: Նման պայմաններում Երանոս Հարությունյանի ժառանգական իրավունքի վերականգնումը փաստացի տիրապետման հիմքով հիմնավոր չէ:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ հայցվորը որևէ ապացույց չի ներկայացրել նաև առ այն, որ վիճելի հասցեում ավելացված շինությունները կառուցվել են իր կողմից: Դատարանը հիմք է ընդունել միայն հայցվորի բանավոր հայտարարությունը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը վերոգրյալի կապակցությամբ նշել է, թե վիճելի հասցեում ավելացված շինությունները հայցվորի կողմից կառուցված լինելու հանգամանքն ընդունել է նաև պատասխանողի ներկայացուցիչը և որևէ առարկություններ այդ մասով չի ներկայացրել: Մինչդեռ պատասխանողի ներկայացուցիչը ընդունել է միայն այն հանգամանքը, որ Արևիկ Նազարյանը հայցվորի մայրն է, որի մահից հետո նրա ժառանգներն են հանդիսանում ամուսինը՝ Կարապետ Հարությունյանը, և երեխաները՝ Իշխան, Ելենա և Երանոս Հարությունյանները, իսկ Արևիկ Նազարյանի ժառանգական զանգվածը բաղկացած է եղել 52,0քմ մակերեսով բնակելի տան, 12,0քմ մակերեսով ցախատան և 323քմ մակերեսով հողամասի 1/2-ից:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 03.10.2014 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:

2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները.

Վերաքննիչ դատարանի որոշումն օրինական է և ճիշտ է հիմնավորված, ճիշտ են կիրառվել դատավարական և նյութական իրավունքի նորմերը:

Հայցվորի մոր՝ Արևիկ Նազարյանի մահվանից հետո վերջինիս բաժնեմասը փաստացի տիրապետման հիմքով անցել է բոլոր ժառանգներին՝ Կարապետ, Ելենա և Երանոս Հարությունյաններին, քանի որ օրենքով սահմանված կարգով որևէ մեկը չի դիմել ժառանգությունն ընդունելու համար, իսկ նշված անձինք Արևիկ Նազարյանի մահից հետո շարունակել են բնակվել վիճելի տանը: Ավելին, պատասխանող կողմը ևս իր բացատրություններով ընդունել է նշված հանգամանքը:

Մշտապես բնակվելով վիճելի հասցեում՝ Երանոս Հարությունյանը՝ որպես սեփականատեր, կատարել է վերանորոգման և կառուցապատման աշխատանքներ, որի արդյունքում բնակելի տունը 52քմ մակերեսից դարձել է 94,1քմ մակերես, իսկ 12քմ մակերեսով ցախատունը վերածվել է 30,9քմ մակերեսով խորդանոցի, հետևաբար Երանոս Հարությունյանն օրենքի ուժով հանդիսանում է ավելացված մասերի սեփականատեր: Ընդ որում, նշված հանգամանքն ընդունել է նաև պատասխանողի ներկայացուցիչը և որևէ առարկություններ չի ներկայացրել:

Հաշվի առնելով, որ արդյունքում Երանոս Հարությունյանի բաժնեմասը կազմում է ավելին, քան գույքի 1/2 մասը, սակայն ցանկանալով գույքը հավասար բաժանել` վերջինս ներկայացրել է վիճելի հասցեի 1/2 մասի նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջ:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1. ՀՀ արդարադատության նախարարության աշխատակազմի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման գործակալության կողմից 10.04.2014 թվականին տրված ամուսնության վերաբերյալ թիվ 58 գրանցման ակտի համաձայն` Կարապետ Հարությունյանի և Արևիկ Նազարյանի ամուսնությունը գրանցվել է 02.04.1949 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 27).

2. 09.11.1951 թվականին տրված թիվ 383787 ծննդյան վկայականի համաձայն` Երանոս Հարությունյանի ծնողներն են հանդիսացել Կարապետ Հարությունյանը և Արևիկ Նազարյանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 11).

3. Կարապետ Հարությունյանի անվամբ 16.05.1962 թվականին տրված թիվ 41 գույքային թերթի համաձայն` Երևան քաղաքի Արաբկիր թիվ 46 փողոցի 66-րդ բնակելի տան ընդհանուր օգտագործելի մակերեսը կազմում է 56,38քմ մակերես, որից բնակելի տարածությունը՝ 31,9քմ մակերես, իսկ ոչ բնակելին՝ 24,48քմ մակերես: Որպես նշված հասցեի նկատմամբ իրավունքը հաստատող փաստաթուղթ` գույքաթերթում վկայակոչվել է 26 կոմիսարների շրջսովետի գործկոմի 15.08.1958 թվականի թիվ 40 որոշումը (հատոր 1-ին, գ.թ. 22).

4. Սույն գործով չի վիճարկվել փաստ առ այն, որ Արևիկ Նազարյանը մահացել է 1978 թվականին.

5. Կարապետ Հարությունյանի կողմից 08.07.1992 թվականին կազմված կտակի համաձայն` վերջինս իրեն պատկանող ամբողջ գույքը, այդ թվում նաև՝ Երևան քաղաքի Վատուտինի փողոցի թիվ 66 տունն՝ իր հողամասով, կտակել է դստերը՝ Ելենա Հարությունյանին (հատոր 1-ին, գ.թ. 9).

6. 14.01.1999 թվականին տրված մահվան վկայականի համաձայն` Կարապետ Հարությունյանը մահացել է 13.01.1999 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 15).

7. «Անշարժ գույքի կադաստր-Դավթաշեն» ՊՓԲԸ-ի կողմից 17.09.1999 թվականին Ելենա Հարությունյանին տրված թիվ 627 տեղեկանքի համաձայն՝ թիվ 41 գույքային թերթը գրանցվել է կադաստրում, տեղեկանքի «Սեփականատեր, օգտագործող» բաժնում նշված է Կարապետ Հարությունյան, «Անշարժ գույքի անվանումը» բաժնում նշված է բնակելի տուն հողամասով, «Անշարժ գույքի չափը (քմ)» բաժնում նշված է տուն 52քմ մակերես, հող՝ 323քմ մակերես, ցախատուն` 12քմ մակերես (հատոր 1-ին, գ.թ. 10).

8. Պետական նոտար Հ. Մազմանյանի կողմից 24.09.1999 թվականին Ելենա Հարությունյանի անվամբ տրվել է ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիր, համաձայն որի՝ Երևանի Արաբկիր թիվ 46 փողոցի 66-րդ հասցեի անշարժ գույքը բաղկացած է եղել 52քմ ընդհանուր մակերեսից, 12քմ մակերեսով ցախատնից և 323քմ մակերեսով հողամասից (հատոր 1-ին, գ.թ. 9).

9. Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքի պետական գրանցման 19.10.1999 թվականին տրված թիվ 0099688 վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Արաբկիր համայնքի Վատուտինի փողոցի (Արաբկիր 46 փողոց) թիվ 66 տան նկատմամբ ժառանգության իրավունքի վկայագրի և ՀՀ կառավարության 25.02.1998 թվականի թիվ 114 որոշման հիման վրա գրանցվել է Ելենա Հարությունյանի սեփականության իրավունքը: Հողամասի չափը նշված է 323քմ մակերես, բնակելի տանը՝ 94,1քմ մակերես, խորդանոցինը՝ 30,9քմ մակերես (հատոր 1-ին, գ.թ. 23).

10. 07.08.2013 թվականին տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրի համաձայն՝ Էլաննա Հարությունյանը հանդիսանում է մոր՝ Ելենա Հարությունյանի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ: Ժառանգական գույքը բաղկացած է քաղաք Երևան, Արաբկիր համայնք, Վատուտինի փողոցի (Արաբկիր 46 փող.) թիվ 66 հասցում գտնվող անշարժ գույքից: Նշված գույքի նկատմամբ, ժառանգության իրավունքի վկայագրի հիման վրա, գրանցվել է Էլաննա Հարությունյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 25).

11. ՀՀ Երևան քաղաքի Արաբկիր համայնքի թիվ 13 տեղամասի լիազոր ներկայացուցիչ Ռ. Միքայելյանի կողմից 29.03.2013 թվականին տրված տեղեկանքի համաձայն` Երևան քաղաքի Հ. Էմինի փողոցի թիվ 66 տանը բնակվում են Երանոս Հարությունյանը, նրա որդիներ Հարություն, Իշխան և Հայկ Հարությունյանները, կինը` Վարդիշաղ Բաբայանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 13).

12. Երևան քաղաքի Հ. Էմինի թիվ 65, 71, 70, 78, 76, 67 տնատիրությունների բնակիչներ Շողիկ Չոբանյանի, Ռիմա Մադաթյանի, Մարատ Մարգարյանի, Կարինե Հայրապետյանի, Օֆիկ Ալեքսանյանի, Էմմա Մելքոնյանի կողմից 06.09.2013 թվականին տրված հայտարարության համաձայն` 1958 թվականին Կարապետ Հարությունյանին հատկացվել է հողամաս` Արաբկիր թիվ 46 փողոցի 66-րդ հասցեում ընտանիքի համար տուն կառուցելու: Նշված տանը մշտապես բնակվել է Երանոս Հարությունյանն իր ընտանիքի հետ միասին, Երանոս Հարությունյանն է կառուցել վերը նշված տունը, ունեցել երեք զավակներ, երբևէ չի բացակայել իր տնից, նշված տունը համարվում է Երանոս Հարությունյանի տունը և նա այլ բնակարան չունի: Երանոս Հարությունյանի կողմից են կատարվել տան հետ կապված բոլոր վարձավճարները (հատոր 1-ին, գ.թ. 26):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ, 48-րդ, 53-րդ հոդվածների խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրումներին.

1. արդյո՞ք միայն հարևանների հայտարարությունը և համայնքի լիազոր ներկայացուցչի տեղեկանքը կարող են բավարար ապացույց համարվել շահագրգիռ անձին փաստացի տիրապետման եղանակով ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու համար,

2. արդյո՞ք գործին մասնակցող անձի ներկայացուցիչը կարող է ընդունել այն փաստը, որի միջոցով գործին մասնակցող այլ անձը հիմնավորում է իր պահանջները կամ առարկությունները:

«ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի համաձայն` օրենսգրքի տասնմեկերորդ բաժնի նորմերը կիրառվում են նաև այն ժառանգությունների նկատմամբ, որոնք բացվել են մինչև օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելը, սակայն չեն ընդունվել ժառանգներից ոչ մեկի կողմից և ժառանգման իրավունքով պետության կամ համայնքի սեփականությունը չեն դարձել մինչև 1999 թվականի հունվարի 01-ը:

1998 թվականի մայիսի 05-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի տասնմեկերորդ բաժինը վերաբերում է ժառանգման իրավունքին և կարգավորում է ժառանգման հետ կապված հարաբերությունները, ներառյալ` ժառանգության ընդունումը:

Որպեսզի կիրառելի լինեն 1998 թվականի մայիսի 05-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի տասնմեկերորդ բաժնի նորմերը սույն գործով վիճելի իրավահարաբերության նկատմամբ, «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքը նախատեսում է մի քանի պայման`

1. Ժառանգությունը պետք է բացված լինի մինչև 1998 թվականի մայիսի 05-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի գործողության մեջ դնելը: «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ է դրվել 1999 թվականի հունվարի 01-ից:

2. Ժառանգությունը չպետք է ընդունված լինի որևէ մեկի կողմից: Այսինքն` պետք է բացակայի ժառանգական զանգվածում ներառված գույքի` իրավահաջորդության կարգով անցումն այլ անձանց` ժառանգներին:

3. Ժառանգությունը որևէ մեկի կողմից ընդունված չլինելու դեպքում այն չպետք է դարձած լինի պետության կամ համայնքի սեփականությունը:

Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ երկրորդ և երրորդ պայմանները չպետք է տարանջատել, քանի որ դրանք գործում են միաժամանակ` հաշվի առնելով այն, որ ժառանգությունը չընդունվելու դեպքում այն դառնում է պետության կամ համայնքի սեփականությունը: Ընդ որում, այդ պայմանները պետք է առկա լինեն մինչև 1999 թվականի հունվարի մեկը:

Նշված իրավակարգավորումից հետևում է, որ նախկին` 1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը ժառանգման հարաբերությունների նկատմամբ կարող է կիրառվել, եթե ժառանգությունը բացվել է մինչև 1999 թվականի հունվարի 01-ը և բացակայում են վերը թվարկված վերջին երկու պայմանները (տե′ս, նաև Օֆելյա Խաչատրյանն ընդդեմ ՀՀ «Կենտրոն» նոտարական տարածքի նոտար Էմմա Շաբոյանի և մյուսների թիվ ԵԱՔԴ/0554/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.07.2013 թվականի որոշումը):

Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով, որ Երանոս Հարությունյանը Կարապետ Հարությունյանի 08.07.1992 թվականի կտակն անվավեր ճանաչելու պահանջի հիմքում դրել է կտակում ներառված գույքից մոր՝ Արևիկ Նազարյանի ժառանգությունը մինչև վիճարկվող կտակի կազմումն արդեն իսկ փաստացի տիրապետման եղանակով իր կողմից ընդունելու հանգամանքը, իսկ Արևիկ Նազարյանի ժառանգությունը բացվել է մինչև 1998 թվականի մայիսի 05-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի գործողության մեջ դնելը, վիճելի իրավահարաբերության նկատմամբ կիրառվող օրենսդրության հարցը որոշելու համար անհրաժեշտ է համարում ստուգել վերոգրյալ պայմանների` սույն գործի փաստերի նկատմամբ կիրառելիությունը:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Կարապետ Հարությունյանը և Արևիկ Նազարյանը հանդիսացել են հայցվոր Երանոս Հարությունյանի ծնողները: Վերջիններս ամուսնացել են 02.04.1949 թվականին: Վիճելի հասցեի բնակելի տունը 16.05.1962 թվականին գրանցվել է Կարապետ Հարությունյանի անվամբ: Արևիկ Նազարյանը 1978 թվականին մահացել է:

Արևիկ Նազարյանի մահվանից հետո վիճելի տանը հայցվորի պնդմամբ փաստացի բնակվել են ինքը, հայրը` Կարապետ Հարությունյանը, հայցվորի քույրը և պատասխանողի մայր Ելենա Հարությունյանը:

Վերոնշյալ փաստերից հետևում է, որ Երանոս Հարությունյանի կողմից ժառանգության հավանական ընդունումը տեղի է ունեցել ժառանգատուի` Արևիկ Նազարյանի մահից հետո` մինչև 1998 թվականի մայիսի 05-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի գործողության մեջ դրվելը:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշվածը բավարար է հանգելու հետևության, որ Երանոս Հարությունյանի կողմից մոր՝ Արևիկ Նազարյանի ժառանգությունը փաստացի տիրապետմամբ ընդունելու հարցը լուծելիս կիրառելի է 1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը, քանի որ բացակայում են «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածում ամրագրված պայմանները:

1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 549-րդ հոդվածի համաձայն` ժառանգությունը ձեռք բերելու համար ժառանգը պետք է ընդունի այն: Չի թույլատրվում ժառանգության ընդունումը պայմանով կամ վերապահումներով:

Ժառանգությունը ժառանգի կողմից ընդունված է համարվում, երբ նա փաստորեն սկսում է տիրապետել կամ կառավարել ժառանգական գույքը, կամ երբ նա ժառանգության բացման վայրի նոտարական մարմնին հայտարարել է ժառանգությունն ընդունելու մասին:

Այս հոդվածում նշված գործողությունները պետք է կատարվեն ժառանգության բացման օրվանից վեց ամսվա ընթացքում:

1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 531-րդ հոդվածի համաձայն՝ ժառանգության բացման ժամանակ է համարվում ժառանգատուի մահվան օրը, իսկ նրան մեռած հայտարարելու դեպքում` նույն օրենսգրքի 21-րդ հոդվածում նշված օրը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ժառանգության ընդունման ընդհանուր ժամկետների վերաբերյալ նախկին և գործող օրենսդրական կարգավորումները նույնն են` ժառանգությունն ընդունվում է ժառանգության բացման օրվանից վեց ամսվա ընթացքում:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը Հարություն Հաբեշյանն ընդդեմ Ռաիսա Հաբեշյանի և մյուսների գործով անդրադարձել է 1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 549-րդ հոդվածով նախատեսված ժառանգության ընդունման ժամկետի հաշվարկի և այդ ժամկետը բաց թողնելու իրավական հետևանքների հարցին: Մասնավորապես` նախկինում գործող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի կանոնակարգմամբ ժառանգության բացման ժամանակ էր համարվում ժառանգատուի մահվան օրը, իսկ ժառանգությունը ժառանգի կողմից ընդունված էր համարվում այն դեպքում, երբ նա փաստորեն սկսում էր տիրապետել կամ կառավարել ժառանգական գույքը, որպիսի գործողությունները պետք է կատարվեին ժառանգության բացման օրվանից վեց ամսվա ընթացքում: Այսինքն` վեցամսյա ժամկետը բաց թողնելու հետևանքով անձը կորցնում էր ժառանգությունն ընդունելու հնարավորությունը և չէր կարող համարվել այն ընդունած (տե'ս, Հարություն Հաբեշյանն ընդդեմ Ռաիսա Հաբեշյանի և մյուսների թիվ ԵՄԴ/0235/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը):

Կիրառելով վերոնշյալ մեկնաբանությունները սույն գործի փաստերի նկատմամբ` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ 1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 549-րդ հոդվածի կիրառմամբ Երանոս Հարությունյանին Արևիկ Նազարյանի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ դիտելու համար անհրաժեշտ է հիմնավորել, որ Արևիկ Նազարյանի մահից հետո վեց ամսվա ընթացքում Երանոս Հարությունյանը փաստացի տիրապետել է վերջինիս ժառանգության զանգվածի մեջ մտնող բնակելի տունը:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ժառանգությունը փաստացի տիրապետման եղանակով ընդունելու նախկին իրավակարգավորումը չի տարբերվում գործող իրավակարգավորումից, հետևաբար գործող իրավակարգավորման վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կիրառելի են նաև նախկին իրավակարգավորման պայմաններում: Մասնավորապես` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում նշել է, որ եթե գործի քննության ընթացքում կողմերից մեկը բարձրացնում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1226-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված ձևերից մեկով ժառանգությունն իր կողմից ընդունելու հարցը, ապա նմանատիպ գործեր քննելիս միշտ կարևոր է այն իրավական հարցի պարզաբանումը, թե արդյոք անձը փաստացի տիրապետման հիմքով ընդունել է ժառանգությունը (տե՛ս, օրինակ Վլադիմիր Բալասանյանն ընդդեմ Կարինե Սերոպյանի, ՀՀ Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտարի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ 3-183(ՎԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.03.2008 թվականի որոշումը)։ Ուստի դատարանում գործի քննության ժամանակ պետք է հիմնավորվի փաստացի տիրապետման հիմքով ժառանգական գույքն ընդունելու փաստը։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ժառանգական գույքի փաստացի տիրապետելու փաստը կարող է ապացուցվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ հոդվածով նախատեսված ապացույցների տեսակներով, ընդ որում, գույքի տիրապետման կամ կառավարման ապացույց կարող է հանդիսանալ նաև բնակարանային շահագործման մարմինների, համատիրությունների, բնակարանային-շինարարական կոոպերատիվների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և օրենսդրությամբ համապատասխան փաստաթուղթ տալու իրավունք ունեցող այլ մարմինների կողմից տրված տեղեկանքը, կամ այլ ապացույցներ, որոնք ուղղակիորեն հաստատում են այն, որ ժառանգը փաստացի տիրապետմամբ ընդունել է ժառանգությունը (տե՛ս, Միշա Վարդանյանն ընդդեմ Վարդան Վարդանյանի և մյուսների թիվ 3-938(ՎԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.06.2007 թվականի որոշումը)։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքները:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերը որոշում է դատարանը` գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը:

Ապացույցի գնահատումը ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակումն է՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ընդ որում ապացույցների բավարարությունը գործով ձեռք բերված ապացույցների այնպիսի համակցությունն է, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական եզրահանգում կատարել որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ:

Ապացույցների գնահատումը բավարարության տեսանկյունից հետապնդում է ապացույցների միջև հակասությունները վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից կատարված հետևությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ կասկածները:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ դատարանը կարող է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ հավանական եզրակացություններ, մինչդեռ դատարանի կողմից գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը չի կարող հիմնված լինել հավանական եզրակացությունների և դատողությունների վրա:

Սույն գործով Դատարանը, արձանագրելով, որ հայցվոր Երանոս Հարությունյանը, փաստացի տիրապետելով վիճելի գույքի՝ հանգուցյալ մոր 1/2 բաժնեմասը, հոր` Կարապետ Հարությունյանի և քրոջ` Ելենա Հարությունյանի հետ փաստացի տիրապետման հիմքով ընդունել է մոր ժառանգական գույքի մասը և դարձել 1/6 մասով, այն է` 8,7քմ մակերեսով տան, 12քմ մակերեսով ցախատան և 53,9քմ մակերեսով հողամասի ժառանգությունն ընդունած ժառանգ, ինչպես նաև արձանագրելով, որ վերը նշված հանգամանքներն ընդունել է նաև պատասխանողի ներկայացուցիչ Աշոտ Համբարձումյանը և որևէ առարկություն այդ մասով չի ներկայացրել, գտել է, որ Ելենա Հարությունյանի անվամբ ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը մասնակի և դրա հիման վրա կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը մասնակի ենթակա են անվավեր ճանաչման: Միաժամանակ, նկատի ունենալով, որ Ելենա Հարությունյանի անվամբ տրված ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը մասնակի անվավեր ճանաչելու պահանջը ենթակա է բավարարման, Դատարանը գտել է, որ Էլաննա Հարությունյանի անվամբ տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը ևս մասնակի ենթակա է անվավեր ճանաչման, քանի որ նշված պահանջներն ածանցվում են վերը նշված հիմնական պահանջից:

 Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով վերաքննիչ բողոքը, գտել է, որ գործում առկա ապացույցները բավարար են հայցվորին ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու համար:

Մինչդեռ սույն գործում առկա փաստերի և ի հիմնավորումն դրանց ներկայացված ապացույցների ուսումնասիրության արդյունքում` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

1964 թվականի հունիսի 04-ի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 106-րդ հոդվածի համաձայն՝ որպես անձնական սեփականություն քաղաքացին կարող է ունենալ մեկ բնակելի տուն (կամ դրա մի մասը): Համատեղ բնակվող ամուսինները և նրանց անչափահաս երեխաները կարող են ունենալ միայն մեկ բնակելի տուն, որը անձնական սեփականության իրավունքով կարող է պատկանել նրանցից մեկին կամ հանդիսանալ նրանց ընդհանուր սեփականությունը:

18.07.1969 թվականի ՀՀ ամուսնության և ընտանիքի օրենսգրքի (ուժի մեջ է մտել 01.01.1970 թվականին, ուժը կորցրել է 19.04.2005 թվականին) 20-րդ հոդվածի համաձայն՝ ամուսնության ընթացքում ամուսինների վաստակած գույքը նրանց ընդհանուր համատեղ սեփականությունն է:

Վկայակոչված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող օրենսդրությունը նախատեսել է, որ բնակելի տունը կարող է քաղաքացիներին պատկանել սեփականության իրավունքով, և որ համատեղ ամուսնական կյանքի ընթացքում ձեռք բերված գույքը համարվում է ամուսինների ընդհանուր համատեղ սեփականությունը:

Վերը շարադրվածի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանը իրավաչափ է գնահատում ստորադաս դատարանների հետևություններն առ այն, որ վիճելի գույքը հանդիսացել է ամուսիններ Կարապետ Հարությունյանի և Արևիկ Նազարյանի ընդհանուր համատեղ սեփականությունը:

Մյուս կողմից, վիճելի հասցեի 1/2 բաժնեմասի սեփականատեր Արևիկ Նազարյանը մահացել է 1978 թվականին, հետևաբար վեջինիս գույքի նկատմամբ ժառանգությունը բացվել է 1978 թվականին:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով հայցվորը պետք է հիմնավորեր, որ ժառանգության բացման օրվանից վեց ամսվա ընթացքում փաստացի տիրապետման եղանակով ընդունել է մոր ժառանգության իր բաժնեմասը՝ նկատի ունենալով, որ 1964 թվականի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 549-րդ հոդվածի 3-րդ պարբերության համաձայն՝ այդ հոդվածում նշված գործողությունները պետք է կատարվեն ժառանգության բացման օրվանից վեց ամսվա ընթացքում:

Ի հիմնավորումն այդ փաստի՝ հայցվորը ներկայացրել է 29.03.2013 թվականին ՀՀ Երևան քաղաքի Արաբկիր համայնքի թիվ 13 տեղամասի լիազոր ներկայացուցիչ Ռ. Միքայելյանի կողմից տրված տեղեկանքը, որի համաձայն` Երևան քաղաքի Հ. Էմինի փողոցի թիվ 66 տանը բնակվում են Երանոս Հարությունյանը, նրա որդիներ Հարություն, Իշխան ու Հայկ Հարությունյանները և կինը` Վարդիշաղ Բաբայանը: Հայցվորը ներկայացրել է նաև Երևան քաղաքի Հ. Էմինի թիվ 65, 71, 70, 78, 76, 67 տնատիրությունների բնակիչներ Շողիկ Չոբանյանի, Ռիմա Մադաթյանի, Մարատ Մարգարյանի, Կարինե Հայրապետյանի, Օֆիկ Ալեքսանյանի, Էմմա Մելքոնյանի կողմից 06.09.2013 թվականի տրված և նշված հասցեները սպասարկող թիվ 13 տեղամասի լիազոր ներկայացուցիչ Ռ. Միքայելյանի կողմից հաստատված հայտարարությունը, ըստ որի. «1958 թվականին Կարապետ Հարությունյանին հատկացվել է հողամաս` Արաբկիր թիվ 46 փողոցի 66-րդ հասցեում ընտանիքի համար տուն կառուցելու: Նշված տանը մշտապես բնակվել է Երանոս Հարությունյանն իր ընտանիքի հետ միասին, Երանոս Հարությունյանն է կառուցել վերը նշված տունը, ունեցել երեք զավակներ, երբևէ չի բացակայել իր տնից, նշված տունը համարվում է Երանոս Հարությունյանի տունը և նա այլ բնակարան չունի: Երանոս Հարությունյանի կողմից են կատարվել տան հետ կապված բոլոր վարձավճարները»:

Ապացույցների բավարարության վերաբերյալ վերը շարադրված դատողությունների լույսի ներքո անդրադառնալով 29.03.2013 թվականին ՀՀ Երևան քաղաքի Արաբկիր համայնքի թիվ 13 տեղամասի լիազոր ներկայացուցիչ Ռ. Միքայելյանի կողմից տրված տեղեկանքին և Երևան քաղաքի Հ. Էմինի թիվ 65, 71, 70, 78, 76, 67 տնատիրությունների բնակիչների 06.09.2013 թվականի հայտարարությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ դրանք սույն գործի լուծման համար չեն կարող համարվել բավարար ապացույցներ, քանի որ դրանք հնարավորություն չեն տալիս որոշակի հետևություն անել հայցվորի կողմից՝ օրենքով սահմանված ժամկետում փաստացի տիրապետման հիմքով մոր ժառանգությունն ընդունելու հանգամանքի վերաբերյալ:

Այսպես, 29.03.2013 թվականին ՀՀ Երևան քաղաքի Արաբկիր համայնքի թիվ 13 տեղամասի լիազոր ներկայացուցիչ Ռ. Միքայելյանի կողմից տրված տեղեկանքը տեղեկություն չի պարունակում այն մասին, թե երբվանից է հայցվորը բնակվում վիճելի հասցեում, իսկ Երևան քաղաքի Հ. Էմինի թիվ 65, 71, 70, 78, 76, 67 տնատիրությունների բնակիչների 06.09.2013 թվականի հայտարարությամբ հիմնավորվում է, որ հայցվորը մշտապես բնակվել է վիճելի հասցեում, ինչը ենթադրում է, որ բնակվել է նաև ժառանգության բացմանը հաջորդող 6 ամիսների ընթացքում, սակայն Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ հայտարարության բովանդակությունից պարզ չէ, թե երբվանից են հայտարարություն տված անձինք բնակվում վիճելի հասցեի հարևանությամբ (արդյո՞ք ժառանգության բացման պահին բնակվել են վիճելի հասցեի հարևանությամբ, թե` ոչ), ինչը ենթակա էր պարզման՝ հաշվի առնելով, որ պատասխանողն առարկել է այդ փաստի դեմ՝ նշելով, որ հայցվորը շուրջ 6 տարի բացակայել է վիճելի հասցեից՝ վիճարկելով նաև բնակիչների հայտարարության արժանահավատությունը:

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մի կողմից, սույն գործով ստորադաս դատարանները չեն պարզել Արևիկ Նազարյանի մահվան կոնկրետ օրը, ինչը հնարավորություն կտար որոշելու ժառանգությունը փաստացի տիրապետման հիմքով ընդունելու համար օրենքով սահմանված վեցամսյա ժամկետի սկիզբը: Մյուս կողմից, բնակիչների հայտարարության արժանահավատությունը պատասխանողի կողմից վիճարկելու և գործում ժառանգությունը փաստացի տիրապետման հիմքով ընդունելու վերաբերյալ այլ ապացույցների բացակայության պայմաններում ստորադաս դատարանները չեն պարզել, թե որքանով է նշված հայտարարությունն արժանահավատ՝ առնվազն վերջիններիս՝ վիճելի հասցեի հարևանությամբ Արևիկ Նազարյանի ժառանգության բացման պահին բնակվելու առումով:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ միայն նշված հարցերի պարզաբանման արդյունքում Դատարանը կարող էր արձանագրել, որ հայցվորը հանդիսանում է մոր ժառանգությունն ընդունած ժառանգ, հետևաբար և որպես շահագրգիռ անձ իրավունք ունի վիճարկել կտակը և դրանից բխող հետևանքները՝ նկատի ունենալով, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1211-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կտակը կարող է դատարանով անվավեր ճանաչվել այն անձի հայցով, ում իրավունքները կամ շահերը խախտվել են այդ կտակով:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում բողոք բերած անձի փաստարկները Վերաքննիչ դատարանի կողմից կտակը, Ելենա Հարությունյանի անվամբ ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը, դրա հիման վրա Ելենա Հարությունյանի սեփականության իրավունքը վիճելի հասցեի նկատմամբ մասնակի անվավեր ճանաչելու, Էլաննա Հարությունյանի անվամբ տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը մասնակի անվավեր ճանաչելու պահանջների մասով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 53-րդ հոդվածների խախտման վերաբերյալ:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ բողոք բերած անձի փաստարկը՝ վիճելի հասցեում ավելացված շինությունների նկատմամբ հայցվորի սեփականության իրավունքը ճանաչելու վերաբերյալ, նույնպես հիմնավոր է՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Դատարանը, արձանագրելով, որ ըստ կադաստրային գործի տվյալների՝ հայցվորի հոր՝ Կարապետ Հարությունյանի ժառանգական զանգված հանդիսացած 52,0քմ բնակելի տունը դարձել է 94,1քմ մակերես, այսինքն՝ ավելացել է 42,1քմ մակերեսով, իսկ 12քմ մակերեսով ցախատունը վերածվել է 30,9քմ մակերեսով խորդանոցի, ավելացվել է 18,9քմ մակերեսով, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 1-ին կետը, արժանահավատ է համարել հայցվորի կողմից ներկայացված ապացույցները, այն է՝ Հ. Էմինի փողոցի հարևանների, շենքի լիազորի կողմից տրված հայտարարություններն այն մասին, որ հետագայում Երանոս Հարությունյանի կողմից իրականացվել են կառույցներ, որտեղ էլ բնակվում է նա մինչ օրս, գտել է, որ պետք է ճանաչել Երանոս Հարությունյանի սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Հ. Էմինի փողոցի թիվ 66 տան նրա կողմից ավելացված կառույցների մասի` 94,1քմ մակերեսով բնակելի տան 42,1քմ մակերեսի և 30,9քմ մակերեսով ցախատան` 18,9քմ մակերեսի նկատմամբ:

Վերաքննիչ դատարանը, նշելով, որ պատասխանողը որևէ ապացույց չի ներկայացրել Դատարան այն մասին, որ վիճելի հասցեի անշարժ գույքի ընդլայնումը կատարվել է այլ անձի կողմից, Դատարանի հետևությունները համարել է հիմնավոր:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Կարապետ Հարությունյանի ժառանգության բացման պահին վերջինիս ժառանգական զանգվածի մեջ մտնող բնակելի տունն ունեցել է հետևյալ մակերեսը՝ տուն՝ 52քմ, հող՝ 323քմ, ցախատուն 12քմ:

Մինչդեռ 19.10.1999 թվականին տրված թիվ 0099688 սեփականության իրավունքի վկայականի համաձայն` Երևան քաղաքի Արաբկիր համայնքի Վատուտինի փողոցի (Արաբկիր 46 փողոց) թիվ 66 տան նկատմամբ գրանցվել է Ելենա Հարությունյանի սեփականության իրավունքը հետևյալ մակերեսներով` հողամասի չափը՝ 323քմ մակերես, բնակելի տան մակերեսը՝ 94,1քմ մակերես, խորդանոցի մակերեսը՝ 30,9քմ մակերես:

Վերը նշված սեփականության իրավունքի վկայականի համաձայն՝ Ելենա Հարությունյանի սեփականության իրավունքը գրանցվել է ժառանգության իրավունքի վկայագրի և ՀՀ կառավարության 25.02.1998 թվականի թիվ 114 որոշման հիման վրա:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ ՀՀ կառավարության 25.02.1998 թվականի թիվ 114 որոշումը (ուժը կորցրել է 31.01.2004 թվականին) վերաբերել է ինքնակամ կառուցված շենքերի, շինությունների հաշվառմանը և պետական գրանցմանը: Այսինքն՝ ավելացված շինությունների նկատմամբ Ելենա Հարությունյանի սեփականության իրավունքը գրանցելու պահին դրանք դիտարկվել են որպես ինքնակամ կառույց, որոնց իրավական կարգավորումը սահմանված է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 188-րդ հոդվածում, հետևաբար դրանց նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառելի չէ:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է նաև, որ գործում առկա չէ որևէ ապացույց առ այն, որ վիճելի շինությունները կառուցվել են հայցվորի կողմից: Այսինքն՝ սույն գործով Երանոս Հարությունյանը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածով սահմանված կարգով չի ապացուցել բնակելի տան 42,1քմ մակերեսի և ցախատան 18,9քմ մակերեսի՝ իր կողմից կառուցած լինելու փաստը, հետևաբար վերջինիս պահանջի բավարարումը ստորադաս դատարանների կողմից անհիմն է:

Անդրադառնալով ստորադաս դատարանների այն եզրահանգմանը, որ նշված փաստը հիմնավորվում է հարևանների հայտարարությամբ, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ հայտարարության բովանդակությունից հետևում է միայն, որ հայցվորը ժամանակին մասնակցել է տան շինարարությանը, սակայն վեճի առարկա հանդիսացող շինությունների՝ վերջինիս կողմից կառուցած լինելու մասին նշված հայտարարությունը որևէ տեղեկություն չի պարունակում:

Ինչ վերաբերում է ստորադաս դատարանների՝ պատասխանողի ներկայացուցչի կողմից դատաքննության ընթացքում որևէ փաստ ընդունելու վերաբերյալ պատճառաբանություններին, ապա Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ պատասխանողի ներկայացուցչի կողմից որևէ փաստ ընդունելու հնարավորությանը հարկ է անդրադառնալ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 95-րդ և 64-րդ հոդվածների իրավակարգավորումների համատեքստում:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 64-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձն իրավունք ունի ցուցմունքներ տալու գործով ապացուցման ենթակա փաստերի մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձի կողմից այն փաստն ընդունելը, որի միջոցով մյուս անձը հիմնավորում է իր պահանջները կամ առարկությունները, պարտադիր չէ դատարանի համար:

Դատարանը կարող է ընդունված փաստը համարել հաստատված, եթե կասկածներ չկան, որ դա համապատասխանում է գործի հանգամանքներին, և կողմն այն չի ընդունել խաբեության, բռնության, սպառնալիքի, մոլորության ազդեցության տակ, մեկ կողմի ներկայացուցչի հետ մյուս կողմի չարամիտ համաձայնության հետևանքով կամ ճշմարտությունը թաքցնելու նպատակով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ հայցադիմումի պատասխանն, ի թիվս այլոց, պետք է պարունակի հայցում ներկայացված յուրաքանչյուր պահանջը ընդունելու կամ դրա դեմ մասնակի կամ ամբողջությամբ առարկելու մասին պատասխանողի դիրքորոշումը:

Վերը նշված իրավական նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ պատասխանողը որևէ փաստ կարող է ընդունել կա՛մ հայցադիմումի պատասխանով, կա՛մ որպես գործին մասնակցող անձ դատարանում ցուցմունք տալով:

Ընդ որում, գործին մասնակցող անձանց ցուցմունքները հանդիսանում են անձնական ապացույցի տարատեսակ: Դրանց հետազոտման և գնահատման առանձնահատկությունները բխում են այն հանգամանքից, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկությունները դատարանին հաղորդում են գործի ելքով անմիջականորեն շահագրգռված անձինք՝ վիճելի իրավահարաբերությունների անմիջական մասնակիցները:

 Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պատասխանողի ներկայացուցիչը, դատարանում ցուցմունք տալով, չի կարող որևէ փաստ ընդունել՝ հաշվի առնելով, որ վերջինս չի հանդիսանում գործին մասնակցող անձ:

Սույն գործով ներկայացված հայցադիմումի պատասխանով պատասխանողն ամբողջությամբ առարկել է հայցադիմումի դեմ: Ստորադաս դատարանները, նշելով, որ պատասխանողի ներկայացուցիչն ընդունել է, որ հայցվորը փաստացի տիրապետման եղանակով ընդունել է մոր ժառանգությունը, հաշվի չեն առել, որ հայցադիմումի պատասխանում ամբողջովին հայցի դեմ առարկելով պատասխանողը, որպես գործին մասնակցող անձ, դատարանում ցուցմունք չի տվել նշված փաստն ընդունելու վերաբերյալ, որպիսի պայմաններում պատասխանողի ներկայացուցչի կողմից փաստի ընդունման վերաբերյալ ստորադաս դատարանների եզրահանգումները Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նույնպես անհիմն են:

Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և փորձագետին, վկային կանչելու, ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու, փաստաբանի խելամիտ վարձատրության և գործի քննության հետ կապված այլ գործողությունների համար վճարման ենթակա գումարներից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին և 7-րդ ենթակետերի համաձայն` պետական տուրքը վճարվում է` հայցադիմումների, դատարանի վճիռների և որոշումների դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն: Գործին մասնակցող անձանց միջև դատական ծախսերի բաշխման մասին համաձայնության դեպքում դատարանը վճիռ է կայացնում դրան համապատասխան: Վերաքննիչ կամ վճռաբեկ բողոք բերելու հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն հոդվածի կանոններին համապատասխան:

 Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.10.2014 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության։

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Վ. Ավանեսյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Ռ. Հակոբյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան