«Վավերացնում եմ»

Հայաստանի Հանրապետության

Նախագահ Ռ. Քոչարյան

27 օգոստոսի 2003 թ.

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

 

14 օգոստոսի 2003 թվականի N 1030-Ն

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2004-2006 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

 

Համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2.10-րդ կետի՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության 2004-2006 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը՝ համաձայն հավելվածի, և այն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով՝ ի գիտություն:

2. Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարին՝ հրապարակել Հայաստանի Հանրապետության 2004-2006 թվականների պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը:

3. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից։

 

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ	Ա. Մարգարյան
2003 թ. օգոստոսի 22 Երևան

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

2004-2006 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ

ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ

 

Ք. ԵՐԵՎԱՆ, 2003 ԹՎԱԿԱՆ

 

Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն

 

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ԳԾԱՆԿԱՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
ՄԱՍ Ա ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԳԼՈՒԽ 1.	ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ
	ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ
	ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ
	Երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ
	Կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները
ԳԼՈՒԽ 2.	ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ՄԱԿՐՈՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ
	ԻՐԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ
	Համախառն ներքին արդյունքը` ըստ տնտեսության առանձին ճյուղերի
	Համախառն ներքին արդյունքը` ըստ ծախսային բաղադրիչների
	Սպառողական գներ
	ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՏՎԱԾ
	Արտահանում
	Ներմուծում
	Գործոնային եկամուտներ և տրանսֆերտներ
	Ընթացիկ հաշիվ
ԳԼՈՒԽ 3.	ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ
	ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	2004-2006 ԹԹ. ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ
	2004-2006 ԹԹ. ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ
	Մակրոտնտեսական միջավայրի ազդեցության հիմնական առանձնահատկությունները
	2004-2006 թվականների հարկային եկամուտների հիմնական զարգացումները
	2004 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ
	Ավելացված արժեքի հարկ
	Ակցիզային հարկ
	Հաստատագրված վճարներ (բենզինի, դիզվառելիքի ներմուծումից և ծխախոտի արտադրանքից)
	Շահութահարկ
	Եկամտահարկ
	Մաքսատուրքեր
	Հաստատագրված վճարներ (օրենսդրությամբ սահմանված գործունեության տեսակներից)
	Պարզեցված հարկ
	Պետական տուրքեր
	Այլ հարկային եկամուտներ
	ՈՉ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ, ԿԱՊԻՏԱԼԻ ԳՈՐԾԱՌՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԵՎ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ՏՐԱՆՍՖԵՐՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄՆԵՐԸ
ԳԼՈՒԽ 4.	ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱԿ
	ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ԴԵՖԻՑԻՏԸ
	ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏՔԸ
	Արտաքին պետական պարտք
	Ներքին պետական պարտք
	ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՓԱԹԵԹՈՒՄ 2004-2006 ԹԹ. ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ` ԸՍՏ ԳՈՐԾԱՌԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ԽՈՇՈՐԱՑՎԱԾ ԽՄԲԵՐԻ
	ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ` ԸՍՏ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
	2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՌԻՍԿԵՐԸ
	Ռիսկերի աղբյուրները
	Հնարավոր հետևանքները և ճշգրտումների ուղղվածությունը
	Փոխհատուցման հնարավորությունները
ՄԱՍ Բ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԳԼՈՒԽ 5.	ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ԳԼՈՒԽ 6.	ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ
	ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՆ ՈՒՂՂՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
	ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ
	ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ
ԳԼՈՒԽ 7.	ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	2004-2006 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻՆ ՈՒՂՂՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ .
	ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ
	ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ
	ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ
	ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Իրավիճակի նկարագրություն
	2004-2006 թվականներին գիտության ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները .
ԳԼՈՒԽ 8.	ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
	ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԾՐԱԳՐԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՄԸ
	ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ
	ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ
ԳԼՈՒԽ 9.	ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅՈՒՆ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	2004-2006 ԹԹ. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏ
	ՈՒՂՂՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
	ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ
ԳԼՈՒԽ 10.	ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ, ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՍՊՈՐՏ
	ՄՇԱԿՈՒՅԹ
	Իրավիճակի նկարագրություն
	Մշակույթի ոլորտի ծախսերի հիմնական գերակայությունները 2004-2006 թվականների ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում
	2004-2006 թվականներին մշակույթի ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները
	Մշակույթի ոլորտի հիմնական ծախսային գործոնները ՄԺԾԾ ժամանակաշրջանում
	Մշակույթի ոլորտի ծրագրվող ծախսերը
	ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՌԱԴԻՈ
	Իրավիճակի նկարագրություն
	Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտի ծախսերի հիմնական գերակայությունները
	Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները
	Ծախսային գործոնները ՄԺԾԾ ժամանակաշրջանում
	Ծրագրվող ծախսերը
	ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱ ԵՎ ՍՊՈՐՏ
	Իրավիճակի նկարագրություն
	ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի ծախսերի հիմնական գերակայությունները
	ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները
	Ծրագրվող ծախսերը
ԳԼՈՒԽ 11.	ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	ՀՈՂԵՐԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ
	ԲՈՒՅՍԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
	ԱՆԱՍՆԱԲՈՒԺՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՀԱԿԱՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱՅԻՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ
	ՏՈՀՄԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ, ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՅԼ ԾՐԱԳՐԵՐ
	ՆՈՐ ԾՐԱԳՐԵՐ
	ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ
ԳԼՈՒԽ 12.	ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
	ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ
ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ
ԳԼՈՒԽ 13.	ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ ԵՎ ԿԱՊ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
	ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԵԼԻՔ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԸ
	2004-2006 թթ. ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԱՄՓՈՓՈՒՄ
	Ծախսերի վրա ազդող գործոններ
	ԱՀՌԾ ՀԵՏ ՀԱՄԱՁԱՅՆԵՑՈՒՄ
ԳԼՈՒԽ 14.	ՋՐԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
	ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
	2004-2006 թթ. ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԱՄՓՈՓՈՒՄ
	Ծախսերի վրա ազդող գործոններ
	ԱՀՌԾ ՀԵՏ ՀԱՄԱՁԱՅՆԵՑՈՒՄ
ԳԼՈՒԽ 15.	ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՅԼ ՈԼՈՐՏՆԵՐՈՒՄ
	ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ
	Իրավիճակի նկարագրություն
	Հիմնական գերակայությունները
	Ծախսերի վրա ազդող գործոնները
	Գոյություն ունեցող ծախսային պարտավորությունները
	ԱՆՇԱՐԺ ԳՈՒՅՔԻ ԿԱԴԱՍՏՐ
	Իրավիճակի նկարագրություն
	Հիմնական գերակայությունները
	Ծրագրվող ծախսերը և ակնկալվող արդյունքները
	ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
	Գերակայությունները և նպատակները
	Ծախսերի վրա ազդող գործոնները
	Ծրագրվող ծախսերը

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԱՀ	ավելացված արժեքի հարկ
ԱԿՏԱ	Աղքատության կրճատման և տնտեսական աճի ծրագիր
ԱՀԿ	Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն
ԱՀՌԾ	Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիր
ԱՄՀ	Արժույթի միջազգային հիմնադրամ
ԱՄՆ	Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ
ԱՊՀ	Անկախ Պետությունների Համագործակցություն
ԶՄԸ	Զարգացման միջազգային ընկերակցություն
խ.մ.	խորանարդ մետր
ԿԲՎ	Կառուցվածքային բարեփոխումների վարկ
կմ	կիլոմետր
հա	հեկտար
հազ.	հազար
ՀԱՕԿ	Հայաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտե
ՀՀ	Հայաստանի Հանրապետություն
ՀՀ ԱԺ	Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով
ՀՀ ԱԻՎ	Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր արտակարգ իրավիճակների վարչություն
ՀՀ ԱՎԾ	Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայություն
ՀՀՀ	Հայաստանի հանրային հեռուստատեսություն
ՀՀՌ	Հայաստանի հանրային ռադիո
ՀԲ	Համաշխարհային բանկ
ՀԿ	հասարակական կազմակերպություն
ՀՀ ԿԲ	Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկ
ՀՆԱ	համախառն ներքին արդյունք
ՁԻԱՀ	ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշ
ՄԱԿ	Միավորված ազգերի կազմակերպություն
ՄԺԾԾ	Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիր
ՄԻԱՎ	մարդու իմունային անբավարարության վիրուս
մլն	միլիոն
մլրդ	միլիարդ
ՆՏՓ	նորմատիվատեխնիկական փաստաթուղթ
ՊՀ	պետական հիմնարկ
ՊՄԺԾԾ	Պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիր
ՊՈԱԿ	պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն
ՊՓԲԸ	պետական փակ բաժնետիրական ընկերություն
ՍԳԻ	սպառողական գների ինդեքս
ՍԾՏԳ	Սոցիալական ծառայության տարածքային գործակալություն
ՏՀԶԿ	Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն
ՏՀՏ	տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաներ
ՓԲԸ	փակ բաժնետիրական ընկերություն

 

ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

 

Աղյուսակ 2.1.	Հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշներ
Աղյուսակ 2.2.	ՀՆԱ կառուցվածքը` ըստ տնտեսության հիմնական ճյուղերի (%` ՀՆԱ նկատմամբ)
Աղյուսակ 2.3.	Տնտեսության հիմնական ճյուղերի իրական աճերը (տոկոս)
Աղյուսակ 2.4.	Անվանական ՀՆԱ ծախսային կառուցվածքը (%` ՀՆԱ նկատմամբ)
Աղյուսակ 3.1.	2004-2006 թթ. ծրագրված բյուջետային եկամուտները (մլրդ դրամ)
Աղյուսակ 3.2.	ՀՀ 2002-2006թթ. պետական բյուջեների հարկային եկամուտները
Աղյուսակ 3.3.	ՀՆԱ և վերջնական սպառման ծախսերի փոփոխությունը
Աղյուսակ 3.4.	ՀՀ 2004-2006թթ. պետական բյուջեների հարկային եկամուտները (մլրդ դրամ)
Աղյուսակ 3.5.	Հարկային եկամուտների դինամիկան
Աղյուսակ 3.6.	Անուղղակի և ուղղակի հարկերի հարաբերակցության փոփոխությունը
Աղյուսակ 3.7.	ԱԱՀ փաստացի դրույքաչափը և հավաքագրման ցուցանիշը
Աղյուսակ 3.8.	Շահութահարկի փաստացի դրույքաչափը և հավաքագրման ցուցանիշը
Աղյուսակ 3.9.	Եկամտահարկ (մլրդ դրամ)
Աղյուսակ 3.10.	Պաշտոնական տրանսֆերտներ (մլրդ դրամ)
Աղյուսակ 4.1.	ՀՀ 2002-2006 թթ. պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրները (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.2.	Կոնվենցիոնալ, ոչ կոնվենցիոնալ, առաջնային և ընթացիկ դեֆիցիտները 2003-2006 թթ. (%` ՀՆԱ նկատմամբ)
Աղյուսակ 4.3.	ՀՀ պետական պարտքը 2002-2006 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)
Աղյուսակ 4.4.	Արտաքին պետական պարտքի հիմնական բնութագրերը 2002-2006 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)
Աղյուսակ 4.5.	ՀՀ ներքին պետական պարտքի հիմնական բնութագրերը 2002-2006 թթ. (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.6.	Բյուջետային ռեսուրսների փաթեթում 2004-2006 թթ. կանխատեսվող փոփոխությունները (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.7.	ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական բյուջեների ծախսերը՝ ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խոշորացված խմբերի (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.8.	Սոցիալական ոլորտի 2003-2006 թթ. բյուջետային ծախսերը՝ ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.9.	Տնտեսության ճյուղերի 2003-2006 թթ. բյուջետային ծախսերը՝ ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.10.	Այլ ոլորտների 2003-2006 թթ. բյուջետային ծախսերը՝ ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.11.	Արտաքին աղբյուրներից 2003-2006 թթ. ստացվելիք միջոցների (վարկերի և պաշտոնական տրանսֆերտների) հաշվին ֆինանսավորվող ծախսերը
Աղյուսակ 4.12.	2002-2006 թթ. ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի փոփոխության և հարաբերակցության միտումները
Աղյուսակ 4.13.	2003-2006 թթ. ընթացիկ ծախսերը՝ ըստ բյուջետային ծախսերի տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների խոշորացված խմբերի (մլն դրամ)
Աղյուսակ 4.14.	Արտաքին օժանդակությունը` ըստ նշանակության (մլրդ դրամ)
Աղյուսակ 4.15.	2003 թ. ՀՆԱ աճի կանխատեսումն` ըստ տնտեսության հիմնական ճյուղերի
Աղյուսակ 5.1.	ՀՀ պետական բյուջեի ռեսուրսների և ծախսերի փաթեթում 2004-2006 թթ. կանխատեսվող փոփոխությունները 2003 թվականի համեմատությամբ (մլն դրամ)
Աղյուսակ 5.2.	ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական բյուջեների ծախսերը` ըստ գործառական դասակարգման խմբերի (մլն դրամ)
Աղյուսակ 7.1.	Հանրակրթական և մասնագիտական կրթական ծրագրերի 2000-2003 թթ. պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%) և համեմատությունը ՏՀԶԿ երկրների հետ
Աղյուսակ 7.2.	Կրթության ոլորտի պետական ծախսերը 2002-2006 թվականներին՝ ըստ ուղղությունների
Աղյուսակ 7.3.	Կրթության բնագավառում պետական ծախսերի կառուցվածքը 2002-2006 թթ.` ըստ մակարդակների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Աղյուսակ 7.4.	Մեկ աշակերտի հաշվով պետական ծախսերը հանրակրթության ոլորտում
Աղյուսակ 7.5.	2003-2006 թթ. գիտության ոլորտի ծախսերը՝ ըստ ծրագրերի (մլն դրամ)
Աղյուսակ 8.1.	Հիվանդանոցային բուժօգնության ֆինանսավորումը 2003-2006 թթ.` ըստ ծրագրերի (մլն դրամ)
Աղյուսակ 8.2.	Առաջնային բուժօգնության ֆինանսավորումը 2003-2006 թթ.` ըստ ծրագրերի (մլն դրամ)
Աղյուսակ 8.3.	Առողջապահության բնագավառի պետական ծախսերը` ըստ գործառական և տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների (մլն դրամ)
Աղյուսակ 8.4.	Առողջապահության ծախսերը` ըստ իրականացնող մարմինների (մլն դրամ)
Աղյուսակ 9.1.	Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտի պետական ծախսերը 2002-2003 թթ.
Աղյուսակ 9.2.	Կենսաթոշակների ամենամյա բարձրացումը
Աղյուսակ 9.3.	Կենսաթոշակառուների թվաքանակի և միջին կենսաթոշակի չափերի դինամիկան
Աղյուսակ 9.4.	Պետական բյուջեի կենսաթոշակային ապահովման գծով ծախսերը 2002-2006 թթ. (մլն դրամ)
Աղյուսակ 9.5.	Պետական բյուջեի նպաստների գծով ծախսերը 2002-2006 թթ. (մլն դրամ)
Աղյուսակ 9.6.	Սոցիալական ապահովության միջոցառումների ֆինանսավորումը 2002-2006 թթ.
Աղյուսակ 9.7.	Ընտանեկան նպաստներ 2004-2006 թթ. (ԱՀՌԾ կանխատեսումներ)
Աղյուսակ 9.8.	Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտի պետական ծախսերը 2004-2006 թթ.
Աղյուսակ 9.9.	Պետական բյուջեից սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության գծով ծախսերը 2002-2006 թթ.
Աղյուսակ 9.10.	Գոյություն ունեցող և նոր ծրագրերի ֆինանսավորումը 2004-2006 թթ. (մլն դրամ)
Աղյուսակ 9.11.	2004-2006 թթ. սոցիալական ոլորտի ծախսերը՝ ըստ պետական կառավարման մարմինների (մլն դրամ)
Աղյուսակ 10.1.	Ըստ առանձին ծրագրերի՝ ՀՀ պետական բյուջեից և սեփական եկամուտների հաշվին իրականացվող և կանխատեսվող ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության ծախսերը (մլն դրամ)
Աղյուսակ 10.2.	2002 թվականին հեռուստահաղորդումների ընդհանուր ժամերի մեջ թեմատիկ ուղղությունների տեսակարար կշիռը
Աղյուսակ 10.3.	2002 թվականին ռադիոհաղորդումների ընդհանուր ժամերի մեջ թեմատիկ ուղղությունների տեսակարար կշիռը
Աղյուսակ 10.4.	2002-2003 թթ. հեռուստառադիոհաղորդումների պատրաստման և հեռարձակման համար հատկացված միջոցների բաշխումը (մլն դրամ)
Աղյուսակ 10.5.	«Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում (մլն դրամ)
Աղյուսակ 10.6.	«Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում (մլն դրամ)
Աղյուսակ 12.1.	Բնապահպանական ծրագրերի գծով 2004-2006 թթ. ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Աղյուսակ 14.1.	Խմելու ջրի համակարգի հիմնական ծավալային ցուցանիշները 1999-2002 թթ.
Աղյուսակ 14.2.	Ոռոգման համակարգի հիմնական ծավալային ցուցանիշները 1999-2002 թթ.

 

ԳԾԱՆԿԱՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

 

Գծանկար 4.1.	Պետական բյուջեի ֆինանսավորումը արտաքին աղբյուրների հաշվին
Գծանկար 4.2.	Արտաքին պարտքի կառուցվածքը՝ ըստ վարկերի տրամադրման արժույթի
Գծանկար 6.1.	Պետական կառավարման գծով պետական ծախսերի բաշխումը` ըստ իշխանության մարմինների (%` ընդամենի նկատմամբ)
Գծանկար 6.2.	Պետական կառավարման մարմիններում 2004-2006 թթ. լրացուցիչ ծախսերի բաշխումը ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների խոշորացված խմբերի (%)
Գծանկար 7.1.	Կրթության բնագավառում պետական ծախսերը 2002-2006 թթ.` ըստ կրթական մակարդակների (%`բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Գծանկար 7.2.	Պետական բյուջեի ծախսերի ծրագրային ցուցանիշները կրթության բնագավառում
Գծանկար 7.3.	Կրթության ոլորտի 2003-2006 թթ. պետական ծախսերը` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Գծանկար 7.4.	2004 թվականի կրթության ոլորտի ծախսերը` ըստ ենթախմբերի (%)
Գծանկար 8.1.	Բնակչության մահացությունը՝ ըստ առանձին հիվանդությունների (100000 բնակչի հաշվով)
Գծանկար 8.2.	Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաճախումների դինամիկան (մեկ շնչի հաշվով)
Գծանկար 8.3.	Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաճախումների կառուցվածքը
Գծանկար 8.4.	Հիվանդանոցների մահճակալների և ընդունված հիվանդների թիվը
Գծանկար 8.5.	Ամբուլատոր և հիվանդանոցային բուժօգնության ֆինանսավորումը (առողջապահության ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ, %)
Գծանկար 8.6.	Առողջապահության ոլորտի պետական ծախսերի մակարդակը (%` ՀՆԱ-ի նկատմամբ)
Գծանկար 8.7.	Առողջապահության բնագավառին հատկացվող ծախսերը` ընդհանուր բյուջետային ծախսերի նկատմամբ (%)
Գծանկար 8.8.	2004 թ. առողջապահության ոլորտի ծախսերի կառուցվածքը` ըստ ենթախմբերի (%)
Գծանկար 8.9.	Առողջապահության ոլորտի պետական ծախսերը` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման
Գծանկար 10.1.	Պետական բյուջեի ծախսերը մշակույթի բնագավառում (%` բյուջեի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Գծանկար 10.2.	Մշակույթի ոլորտում հավելյալ ծախսերի բաշխումը 2004-2006 թթ.
Գծանկար 10.3.	Մշակույթի ոլորտում պետական ծախսերի կառուցվածքը` ըստ տնտեսագիտական նշանակության (%` ոլորտի պետական ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Գծանկար 10.4.	Պետական բյուջեի ծախսերը հեռուստատեսության և ռադիոյի բնագավառում (%` բյուջեի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Գծանկար 10.5.	Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտում պետական ծախսերի կառուցվածքը (%)
Գծանկար 10.6.	Ֆիզիկական կուլտուրային և սպորտին ուղղվող պետական ծախսերը (%` բյուջեի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)
Գծանկար 12.1.	Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով ՀՀ պետական բյուջեի մուտքերի դինամիկան 1998-2002 թվականներին (մլն դրամ)
Գծանկար 12.2.	Շրջակա միջավայրի պահպանության գծով պետական բյուջեի ընթացիկ ծախսերի ու բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով պետական բյուջեի մուտքերի դինամիկան 1996-2002 թթ. (%` ՀՆԱ նկատմամբ)
Գծանկար 12.3.	Պետական բյուջեի ծախսերը բնապահպանության ոլորտում 2003-2006 թվականներին (%` ՀՆԱ նկատմամբ)
Գծանկար 12.4.	Բնապահպանական ծրագրերի գծով ծախսերի կառուցվածքը 2003-2006 թթ.՝ ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հիմնական խմբերի (%` ոլորտի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

 

Հավելված 7.1.	Կրթության բնագավառի 2004-2006 թթ. ծախսերն ըստ նախարարությունների և գերատեսչությունների (մլն դրամ)
Հավելված 10.1.	Մշակույթի ոլորտի բյուջետային հատկացումները 2002-2006 թթ.` ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման ենթախմբերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի (մլն դրամ)
Հավելված 10.2.	Ռադիոյի և հեռուստատեսության ոլորտի բյուջետային հատկացումները 2002-2006 թթ.՝ ըստ գործառական դասակարգման ենթախմբերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի (մլն դրամ)
Հավելված 10.3.	Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի բյուջետային հատկացումները 2002-2006 թթ.՝ ըստ գործառական դասակարգման ենթախմբերի, ծրագրերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի (մլն դրամ)
Հավելված 11.1.	Գյուղատնտեսության ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Հավելված 12.1.	Բնապահպանության բնագավառի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Հավելված 13.1.	Տրանսպորտի և կապի ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Հավելված 14.1.	Ջրային տնտեսության ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Հավելված 15.1.	Քաղաքաշինության բնագավառի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Հավելված 15.2.	Անշարժ գույքի կադաստրի ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
Հավելված 15.3.	Պետական վիճակագրության բնագավառի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)

 

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

 

Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության վերջին տարիների զարգացումները վկայում են, որ առաջիկա զարգացման հետագծի վրա էական ազդեցություն կարող է ունենալ պետական միջամտության շրջանակների հստակեցումն ու համապատասխան մեխանիզմների ներդրումը: Դա վերաբերում է ինչպես շուկայի բացերի մեղմմանը, այնպես էլ եկամուտների վերաբաշխմանն ուղղված պետական կարգավորման գործառույթներին: Միևնույն ժամանակ, տնտեսության զարգացման ներկա փուլում է´լ ավելի է կարևորվում միջնաժամկետ (նաև՝ երկարաժամկետ) ռազմավարական ծրագրավորման անհրաժեշտությունը: Մասնավորապես, ներկայումս ՀՀ իշխանությունների գերակա խնդիրներից մեկը երկրում աղքատության կրճատումն է: Այդ նպատակով ինչպես իշխանության տարբեր մակարդակների, այնպես էլ մի շարք հասարակական կազմակերպությունների և անկախ փորձագետների մասնակցությամբ արդեն իսկ մշակվել է Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը: Խնդրի համակողմանի լուծման առումով իր ուրույն դերն ունի բյուջետային գործընթացում պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման արմատավորումը, որին ուղղված փորձեր վերջին երեք տարիների ընթացքում արդեն նախաձեռնվել են:

Այդուհանդերձ, 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի մշակման գործընթացը նախկինում եղած փորձերից (2001-2003 թթ., 2002-2004 թթ., 2003-2005 թթ. համար) տարբերվում է թե´ կազմակերպչական, թե´ բովանդակային առումներով: Նախ և առաջ, ի տարբերություն նախորդ ծրագրերի, 2004-2006 թթ. ծրագրի մշակումն անմիջականորեն կապակցված է բյուջետային գործընթացի հետ: Բովանդակային առումով, առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ եթե 2003-2005 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը հիմնականում կենտրոնացել է տնտեսության զարգացման համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող 4 բնագավառների (կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական ապահովություն և ջրային տնտեսություն) խնդիրների վրա, ապա ներկայումս այս բնագավառների միջնաժամկետ ծրագրերի մշակման փորձի հիման վրա մշակվել են պետական միջնաժամկետ ծրագրեր բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման բոլոր խմբերի գծով: Բյուջետային գործընթացում պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրման հստակ առանձնացումը, մյուս կողմից, ընդգծում է փաստաթղթի քաղաքական կարևորությունը, որը դառնալու է քննարկման առարկա ինչպես իշխանության գործադիր և օրենսդիր մարմիններում, այնպես էլ հասարակության լայն շրջանակներում` դրանով իսկ նպաստելով պետական ֆինանսների ոլորտում իշխանությունների մտադրությունների և գործողությունների թափանցիկության ապահովմանը: Հարկ է նշել նաև, որ համապարփակ և համաձայնեցված պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրն իրականում պետք է դառնա ռազմավարական այն հենքը, որի շրջանակներում կվարվեն միջազգային ֆինանսական օժանդակության ներգրավման հիմնահարցերին առնչվող բանակցությունները:

 

Նպատակը և խնդիրները

 

Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային գործընթացի պրակտիկայում պետական բյուջեն, որպես կանոն, մշակվել է տարեկան կտրվածքով: Սակայն պետական ծախսերի քաղաքականությունը, որակական առումով, հստակ ձևակերպելու համար, անհրաժեշտ է հաշվի առնել մակրոտնտեսական միջավայրը, հասանելի միջոցների շրջանակը, պետական ծախսերի ծրագրային պահանջները միջնաժամկետ (հնարավորության դեպքում՝ նաև երկարաժամկետ) հեռանկարի կտրվածքով: Պետական ծախսերի կառավարման առումով, տարեկան կտրվածքով մշակվող և իրականացվող բյուջեներն ունեն որոշակի սահմանափակումներ: Մասնավորապես, դրանց հիմքում դրվում են կարճաժամկետ մակրոտնտեսական կանխատեսումները, իրականացվող քաղաքականությունների և բյուջետային ծախսերի միջև կապը հստակ չէ, որպես կանոն, վերահսկման առարկա է հանդիսանում ծախսերի չափը և ոչ թե ակնկալվող արդյունքը (մատուցվող ծառայության որակը): Իրավիճակը բարելավելու համապատասխան գործիք է պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման պրակտիկայի ներդրումն ու արմատավորումը բյուջետային գործընթացում:

Պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի (ՊՄԺԾԾ) հիմնական նպատակը պետական ծախսերի կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացումն է:

Ըստ էության, պետական ծախսերի կառավարման արդյունավետության գնահատականները կարելի է տալ հետևյալ երեք հայտանիշներով`

(i) Համընդհանուր հարկաբյուջետային կարգապահություն. բյուջետային փաթեթը պետք է լինի հստակ և համապարփակ ձևակերպված, այն պետք է ձևավորվի նախքան ծախսերի բաշխումն ըստ առանձին ուղղությունների և հիմնավորված լինի միջնաժամկետ կայուն մակրոտնտեսական կանխատեսումներով:

(ii) Տեղաբաշխման արդյունավետություն. պետական ծախսերը պետք է համահունչ լինեն պետական քաղաքականության գերակայություններին, և համակարգը պետք է հնարավորություն ընձեռի միջոցների միջոլորտային և ներոլորտային վերաբաշխում իրականացնել նվազ գերակայություններից դեպի ավելի կարևորները և ցածր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերից դեպի բարձր արդյունավետություն ունեցողները:

(iii) Տեխնիկական (արտադրական) արդյունավետություն. ճյուղային նախարարությունները (գերատեսչությունները) պետք է ապահովեն արդյունավետության հասանելի առավելագույն մակարդակ, որը պետք է համա-դրելի լինի մասնավոր հատվածի արտադրողականության հետ:

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման համակարգի ներդրումը նպատակ է հետապնդում լուծել հետևյալ խնդիրները`

(i) բարելավել մակրոտնտեսական հաշվեկշիռը՝ ի հաշիվ ռեսուրսների (եկամուտների) իրատեսական և համապարփակ փաթեթի ձևավորման,

(ii) նպաստել միջոցների միջոլորտային և ներոլորտային վերաբաշխմանը՝ ըստ գերակա ուղղությունների,

(iii) որոշակիորեն մեղմել քաղաքականությունների և ֆինանսավորման առումով առկա անորոշությունները` նպաստելով ապագա ծրագրերի մշակման որակի բարձրացմանը,

(iv) ըստ ոլորտների սահմանել կոշտ բյուջետային սահմանափակումներ` ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) համար պայմաններ և խթաններ ստեղծելով հասանելի միջոցների նպատակային և արդյունավետ օգտագործման համար,

(v) բարելավել բյուջետային ծրագրերի գնահատման համակարգը և մեծացնել պետական ֆինանսների կառավարման թափանցիկության աստիճանը:

 

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրման մոտեցումները

 

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը շարունակական գործընթաց է և, ըստ էության, ներկայացնում է «քաղաքականությունների ձևակերպում - պլանավորում - բյուջետավորում» տրամաբանական ամբողջական շղթա: Այն հնարավորություն է ընձեռում մեղմել հասանելի ռեսուրսների և պահանջվող ծախքերի միջև հնարավոր անհամապատասխանությունը, ինչպես նաև առանձին բնագավառներում պետական քաղաքականության փոփոխությունները համապատասխանորեն արտացոլել պետական ծախսերում: Այս առումով արդարացված է, որ ՊՄԺԾԾ-ի մշակումը (և/կամ վերանայումը), ըստ ժամանակի, նախորդում է տարեկան բյուջեի նախագծի մշակմանը` դառնալով տարեկան բյուջեների կազմման ուղեցույց:

Պետական ծախսերի միջնաժամկետ ծրագրումը ենթադրում է`

(i) մակրոտնտեսական կայուն միջավայրին համապատասխանող բյուջետային ռեսուրսների (մուտքերի) համապարփակ գնահատական,

(ii) քաղաքականությունների իրականացման նպատակով կատարվող ծախքերի՝ վարից վեր մոտեցմամբ գնահատական,

(iii) համապատասխան մեխանիզմների օգնությամբ հասանելի ռեսուրսների և պահանջվող ծախքերի ներդաշնակության ապահովում:

 

ՀՀ 2004-2006 թթ. ՊՄԺԾԾ-ի մշակման կազմակերպչական հիմքերը

 

2004-2006 թթ. ՊՄԺԾԾ-ի մշակման գործընթացի կանոնակարգումն իրականացվել է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով, ՀՀ վարչապետի՝ 2002 թվականի դեկտեմբերի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2004 թվականի բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին» N 809-Ն որոշմամբ և այդ որոշման հանձնարարականների հիման վրա ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության կողմից մշակված մեթոդական ցուցումներով:

Ըստ էության, խնդրին նման մոտեցումը վկայում է այն մասին, որ ՀՀ իշխանությունները պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը դիտում են որպես բյուջետային գործընթացի բաղկացուցիչ մաս՝ դրանով իսկ կարևորելով նաև երևույթի քաղաքական նշանակությունը:

Ծրագրի մշակման ամենակարևոր նախապայմաններից մեկը համապատասխան ինստիտուցիոնալ կառուցվածքի ձևավորումն է, որի աստիճանական զարգացումը կնպաստի ծրագրման հաջորդ փուլերի ընթացքում ծրագրերի որակի բարձրացմանը:

Հարկ է նշել, որ ՀՀ վարչապետի՝ 2002 թ. հունիսի 7-ի «Հայաստանի Հանրապետության 2003 թվականի բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին» N 346-Ն որոշմամբ արդեն իսկ 2002 թվականին սահմանվել են 2004-2006 թթ. ՊՄԺԾԾ-ի գործընթացի կազմակերպչական հիմքերը, և ստեղծվել են մշտապես գործող հետևյալ մարմինները՝

(i) ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի՝ մշտապես գործող բարձրագույն խորհուրդ (խորհրդի նախագահ՝ ՀՀ վարչապետ), որը զբաղվելու է ծրագրերի մշակման գործընթացի վերահսկմամբ և ռազմավարական որոշումների կայացմամբ:

(ii) ՀՀ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի մշակման աշխատանքները համակարգող՝ մշտապես գործող խումբ (խմբի ղեկավար՝ ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարի առաջին տեղակալ), որի հիմնական խնդիրը պետական միջնաժամկետ ծրագրի ամբողջական փաթեթի մշակումն է:

Նման մոտեցումը ենթադրում է բյուջետային գործընթացում ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) մասնակցության դերի բարձրացում: Համապատասխան փորձի կուտակումը պետք է նպաստի ճյուղային մակարդակում բյուջետային պլանավորման բարելավմանը և ռազմավարական հիմնավոր որոշումների կայացմանը՝ հնարավորին չափով ապահովելով նախանշված քաղաքականությունների և հասանելի ֆինանսական միջոցների համապատասխանությունը: Այս համատեքստում է´լ ավելի է կարևորվում ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության ու ճյուղային նախարարությունների (գերատեսչությունների) գործողությունների փոխհամաձայնեցումը, որից մեծապես կախված է ոչ միայն բյուջեի նախագծի մշակման ընթացքը, այլ նաև բյուջեների կատարումը:

 

ՄԱՍ Ա

 

ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

Գ Լ ՈՒ Խ 1

 

ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ

 

ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

ՀՀ կառավարության հիմնական ռազմավարական գերակայությունները սահմանված են «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրով» և 2003 թվականի հունիսի 12-ին ՀՀ Ազգային ժողովի հավանությանն արժանացած՝ ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրով: Վերը նշված փաստաթղթերի համաձայն՝ ՀՀ կառավարությունն առաջիկա տարիներին առավել կարևորում է պետական բյուջեի հիմնական ծախսային հետևյալ գերակայությունները (սույն ծրագրի իմաստով գերակայություն են համարվում այն ոլորտները, որոնց հատկացվում են լրացուցիչ բյուջետային ռեսուրսների զգալի մասը կամ որոնց ֆինանսավորման համար ներգրավում են վարկային ռեսուրսներ).

(i) սոցիալական ոլորտի առանձին ճյուղերում (մասնավորապես՝ կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն), ինչպես նաև պետական կառավարման բնագավառներում դրանց գործունեության արդյունավետության, նպատակաուղղվածության և հասցեականության մակարդակի բարձրացման, բնակչության համար ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովում,

(ii) հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, տարածաշրջանում կայունությունը և Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով պաշտպանության և ազգային անվտանգության կառույցների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ֆինանսական ապահովում,

(iii) տնտեսության առանձին ոլորտներում (մասնավորապես՝ գյուղատնտեսություն, ջրային տնտեսություն, ճանապարհային տնտեսություն և էներգետիկա) ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացում:

Դրա հետ մեկտեղ հարկ է նշել, որ ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում կպահպանվի վերը նշված գերակայությունների համաձայն իրականացվելիք ծրագրերի ֆինանսավորման համար հանրապետության բյուջետային ռեսուրսները համալրելու պահանջը այլ՝ հիմնականում արտաքին աղբյուրներից պաշտոնական տրանսֆերտների և փոխառու միջոցների ներգրավման միջոցով: Վերը նշվածը, հաշվի առնելով նաև պետական պարտքի ցուցանիշները խելամիտ սահմաններում պահելու խնդիրը, էականորեն սահմանափակում է ՀՀ կառավարության հնարավորությունները:

 

ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ

 

Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը Կառավարության նպատակների իրագործման հիմնական գործիքներից մեկն է: Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը ներկայացնող այս փաստաթուղթը, ոլորտների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի հետ միասին, կազմում է Հայաստանի կառավարության պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը (ՊՄԺԾԾ):

Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը շարադրող փաստաթուղթը ներկայացնում է Կառավարության ընդհանուր երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքները, միջնաժամկետ և կարճաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները և ռազմավարական ծախսային գերակայությունները: Դրանք տնտեսական և հարկաբյուջետային այն չափանիշներն են, որոնք դրվելու են ՀՀ 2004 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման հիմքում:

 

ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ

 

Երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ

 

Ընդունելով կայուն հարկաբյուջետային քաղաքականության անհրաժեշտությունը՝ Կառավարությունը մշակել է երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքներ` ՄԺԾԾ-ի և պետական բյուջեի նախագծի մշակման ընթացքում առաջնորդվելու համար: Քանի որ եկամուտների սուղ լինելը և ծախսերի վրա ազդող գործոնները սահմանափակում են կարճաժամկետ հեռանկարում այդ սկզբունքների իրագործման հնարավորությունները, ՀՀ կառավարությունը մտադիր է կիրառել այդ սկզբունքները երկարաժամկետ հեռանկարում: Դրանք հիմք կծառայեն ընթացիկ քաղաքականությունների և ՀՀ կառավարության երկարաժամկետ նպատակների համաձայնեցվածությունը գնահատելու համար:

Երկարաժամկետ հեռանկարում նախատեսվում է, որ.

(i) 2002-2015 թթ. ՀՆԱ անվանական մեծությունը կաճի շուրջ 2.9 անգամ: Այդ պայմաններում կանխատեսվում է համախմբված բյուջեի հարկային եկամուտների 3.7 անգամ աճ: Ընդ որում, եկամուտների անվանական մեծության աճը զուգակցվելու է նաև ՀՆԱ-ի նկատմամբ դրանց հարաբերակցության աճով՝ 2002 թ. փաստացի ձևավորված 22.6%-ից մինչև 2015 թ. կանխատեսվող 23.9%-ը (կամ 1.1 տոկոսային կետով): Էական փոփոխությունների կենթարկվի եկամուտների կառուցվածքը՝ ըստ ստացման աղբյուրների: Մասնավորապես, արտաքին աղբյուրներից եկամուտների (պաշտոնական տրանսֆերտների) նվազման միտումը կզուգակցվի հարկային և ոչ հարկային եկամուտների աճով: Ներքին աղբյուրներից եկամուտների նման ավելացումը պայմանավորված է լինելու ինչպես տնտեսության կայուն աճի կանխատեսվող բարձր տեմպերով, այնպես էլ հարկային և մաքսային վարչարարության բարելավմանն ուղղված համապատասխան միջոցառումների իրագործմամբ:

(ii) Համախմբած բյուջեի եկամուտների աճին զուգահեռ, կավելանան համախմբված բյուջեի ծախսերը, որոնց մեծությունն անվանական արտահայտությամբ 2002-2015 թթ. կավելանա 2.9 անգամ: Դրա հետ մեկտեղ, հաշվի առնելով պետական պարտքի կառավարման և բյուջեի դեֆիցիտի կարգավորման անհրաժեշտությունը, ՀՆԱ-ի նկատմամբ բյուջետային ծախսերի հարաբերակցության ցուցանիշը էականորեն չի փոխվի և կմնա ՀՆԱ 25.0 - 25.5%-ի սահմաններում: Բյուջետային ծախսերին բնորոշ կլինի սոցիալական ուղղվածության խորացումը: Այդ մասին կվկայի, մասնավորապես, աշխատավարձի և սոցիալական բնույթ ունեցող տրանսֆերտային վճարների առաջանցիկ աճը բյուջետային այլ ծախսերի համեմատ:

(iii) Տեղի կունենա պետական պարտքի բեռի աստիճանական թեթևացում: Դրան զուգընթաց կնվազի պարտքի սպասարկման հետ կապված տոկոսագումարների վճարման տեսակարար կշիռը բյուջեի ընդհանուր ծախսերում (2002 թ. 4.6 %-ից մինչև 2.7%՝ 2015 թ.):

(iv) Բյուջետային միջոցների հաշվին իրականացվող կապիտալի ծախսերի միջին մակարդակը 2004-2015 թթ. կպահպանվի ՀՆԱ-ի նկատմամբ շուրջ 4.0%-ի սահմաններում (դրանց նկատմամբ պահանջն առավել ընդգծված կլինի առաջիկա տարիներին): Կապիտալ ծախսերն իրենց ուղղվածությամբ և կառուցվածքով չեն փոխարինի համապատասխան մասնավոր ներդրումներին, այլ կլինեն փոխլրացնող: Դրանք հիմնականում կուղղվեն սոցիալական և արտադրական ենթակառուցվածքների վերկանգնմանը և վերակառուցմանը:

(v) 2004-2015 թթ. ևս բյուջեի ձևավորումն ու կատարումը կընթանան բյուջետային եկամուտների նկատմամբ ծախսերի գերազանցմամբ, ընդ որում, դեֆիցիտի ֆինանսավորման համար միջոցների ներգրավումն իրականացվելու է ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին աղբյուրներից: Բյուջետային դեֆիցիտը աստիճանաբար կնվազի՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ 2002 թվականի 2.4% մակարդակից մինչև 1.6%՝ 2015 թվականին:

 

Կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հարկաբյուջետային ցուցանիշները

 

ՀՀ կառավարությունը առկա ծախսային գերակայությունները համադրել է երկարաժամկետ հարկաբյուջետային սկզբունքների հետ` հաջորդ 3 տարիների ընդհանուր ծախսային մակարդակը որոշելու համար: Որպես հիմք ընդունելով 2004 թվականի` ՀՆԱ 17.9 %-ի չափով կանխատեսված պետական բյուջեի եկամուտների մակարդակը և ելնելով ՀՆԱ 2.6%-ի չափով դեֆիցիտի ֆինանսավորման հնարավորություններից (որը 0.6 տոկոսային կետով պակաս է 2003 թվականի ծրագրային ցուցանիշից)՝ ՀՀ կառավարությունը ծրագրում է պահպանել ծախսերի մակարդակը ՀՆԱ 20.5%-ի կամ 330.4 մլրդ դրամի չափով: Միջին ժամկետ հեռանկարում նախատեսվում է շարունակել ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական բյուջեի դեֆիցիտի հարաբերակցության աստիճանական նվազեցումը՝ վերջինիս մեծությունը 2005 և 2006 թվականներին համապատասխանաբար հասցնելով մինչև ՀՆԱ 2.23 և 2.01%-ը:

Միաժամանակ կշարունակվի ՀՆԱ նկատմամբ պետական բյուջեի եկամուտների հարաբերության աճը՝ 2005-2006 թթ. համապատասխանաբար կազմելով ՀՆԱ 18.1 %-ը և 18.3 %-ը: Արդյունքում ՀՆԱ նկատմամբ պետական բյուջեի ծախսերի հարաբերակցությունը 2004 թվականի համեմատությամբ 2005 թվականին նվազելով 0.1 տոկոսային կետով, 2006 թվականին կրկին կաճի՝ գերազանցելով 2004 թվականի մակարդակը 0.1 տոկոսային կետով, իսկ նշված հարաբերակցության մեծությունները 2005-2006 թթ. համար համապատասխանաբար կկազմեն 18.96% և 19.07%:

Նշված պայմաններում դրական միտումները կշարունակվեն նաև պետական պարտքի բնագավառում: Ոչ արտոնյալ վարկերի արդեն իսկ վերաձևակերպման պայմաններում արտաքին պարտքի աճը էական ազդեցություն չի ունենա երկրի վճարունակության վրա, որովհետև մի շարք որակական ցուցանիշներ հիմնականում չեն փոփոխվի կամ կփոխվեն դրական ուղղությամբ: Մասնավորապես, կնվազեն արտաքին պարտք/ՀՆԱ և արտաքին պարտքի ներկա արժեք/ՀՆԱ հարաբերակցությունները, կկրճատվեն արտաքին պարտքի տոկոսավճարները (հիմնականում արտաքին որոշ ոչ արտոնյալ վարկերի վերաձևակերպման արդյունքում), որոնք հարկային եկամուտների զգալի աճի հետ միաժամանակ կնպաստեն բյուջեի արտաքին պարտքի սպասարկման բեռի կրճատմանը: Արտահանման կայուն աճը, արտաքին պարտքի սպասարկմանն ու մարմանն ուղղվող միջոցների համեմատաբար կայուն մեծության պայմաններում, կհանգեցնի արտաքին պարտքի տոկոսավճար/արտահանում և արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում ցուցանիշների էական բարելավման:

 

Գ Լ ՈՒ Խ  2

 

ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ՄԱԿՐՈՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ

 

Վերջին ինը տարիներին` սկսած 1994 թվականից, հանրապետությունում արձանագրվել է անընդմեջ տնտեսական աճ` միջինը կազմելով տարեկան 6.68 տոկոս, չնայած անցումային շրջանի առաջին երեք տարիների եկամուտների մակարդակի կորուստը 2002 թվականի դրությամբ դեռևս չէր հաջողվել վերականգնել: 2003 թվականի վերջին ՀՆԱ մակարդակը կկազմի 1990 թվականի մակարդակի 89.3 տոկոսը և միայն 2005 թվականին, նման տեմպերի պահպանման դեպքում, կգերազանցի 1990 թվականի մակարդակը:

Վերջին տարիների տնտեսական զարգացումները հիմքեր են տալիս ենթադրելու, որ մակրոտնտեսական կայուն միջավայրը և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից իրականացվող կառուցվածքային բարեփոխումները, ուղեկցվելով արտաքին ֆինանսավորմամբ, կարող են ծրագրային ժամանակաշրջանի համար ապահովել տնտեսական աճի բարձր տեմպեր (միջին տարեկան՝ 6 տոկոս):

Մակրոտնտեսական կանխատեսումների հիմնական սցենարը կառուցված է ՀՀ կառավարության, Համաշխարհային բանկի և Արժույթի միջազգային հիմնադրամի համագործակցությամբ իրականացվող ԿԲՎ-5, ԱԿՏԱ և ԱՀՌԾ ծրագրերի, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործունեության ծրագրի հենքի վրա և ենթադրում է դրանցով նախանշված քաղաքականությունների և միջոցառումների հետևողական և ամբողջական իրագործում:

Ծրագրային ժամանակահատվածում հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումները ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 2.1. Հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշներ

Ցուցանիշներ	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի			ծրագիր	կանխատեսում
Տնտեսական աճ, %	5.9	9.6	12.9	7.0	6.0	6.0	6.0
Սղաճ, %	-0.8	3.1	1.1	3.0	3.0	3.0	3.0
ՀՆԱ դեֆլյատոր, %	-1.4	4.0	2.3	1.5	3.0	3.0	3.0
Բյուջեի դեֆիցիտ/ՀՆԱ, %	4.8	4.2	2.5	3.3	2.6	2.2	2.0
Ընթացիկ հաշիվ (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) /ՀՆԱ, %	-19.9	-12.7	-8.5	-8.7	-7.9	-7.4	-7.0
Փոխարժեք, ՀՀ դրամ/ԱՄՆ դոլար	539.5	555.1	573.4	586.4	589.3	592.2	595.2

 

Ծրագրային ժամանակահատվածում հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների գծով կանխատեսվում են հետևյալ զարգացումները.

(i) Իրական ՀՆԱ-ն ունենալու է կայուն աճի միտում: 2003 թվականին ծրագրվել է ՀՆԱ 7 տոկոս աճ: 2004-2006 թվականներին ՀՆԱ տարեկան աճը կկազմի 6 տոկոս:

(ii) Սպառողական գները կցուցաբերեն կայուն վարքագիծ` տարեկան միջին հաշվով աճելով 3 տոկոսով:

(iii) Ներդրումների մակարդակը (ՀՆԱ նկատմամբ) 2006 թվականին, 2002 թվականի համեմատ, կավելանա շուրջ 1.3 տոկոսային կետով` կազմելով 20.8 տոկոս: Միևնույն ժամանակ, ազգային խնայողություններին բնորոշ կլինի ավելի արագ աճ (2006 թվականին, 2002 թ. համեմատ, ՀՆԱ նկատմամբ +2.2 տոկոսային կետ)` դրանով իսկ մեղմելով ներդրումներ-խնայողություններ ճեղքվածքը:

(iv) 2006 թ. պետական բյուջեի ընդհանուր եկամուտների (առանց կապիտալ շնորհների) մակարդակը (ՀՆԱ նկատմամբ), 2003 թ. ծրագրային ցուցանիշի համեմատ, կավելանա 0.7 տոկոսային կետով` կազմելով 17.1 տոկոս: Այդուհանդերձ, զգալի տեղաշարժեր կլինեն բյուջետային եկամուտների կառուցվածքում` ի հաշիվ հարկային եկամուտների առաջանցիկ աճի (ՀՆԱ-ում կավելանա 1.2 տոկոսային կետով` 2006 թ. կազմելով 16.2 տոկոս): Պետական բյուջեի ծախսերը նույն ժամանակահատվածում կաճեն ավելի դանդաղ` հանգեցնելով բյուջեի դեֆիցիտի մակարդակի կրճատմանը:

(v) Ապրանքների և ծառայությունների արտահանումը (դոլարային արտահայտությամբ) կաճի ավելի արագ, քան ներմուծումը (միջին հաշվով՝ տարեկան 9.5 և 7.7 տոկոս): Դա կհանդիսանա ընթացիկ հաշվի բարելավման հիմնական գործոններից մեկը:

 

ԻՐԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

 

Համախառն ներքին արդյունքը` ըստ տնտեսության առանձին ճյուղերի

 

Վերջին երեք տարիների միջին տնտեսական աճը կազմել է 9.4 տոկոս: Այսպիսի բարձր տնտեսական աճի պայմաններում կառուցվածքային տեղաշարժեր են տեղի ունեցել ՀՆԱ կազմում, և փոփոխվել են տնտեսական աճի որակական պարամետրերը: Տնտեսական աճի մեջ մեծ ներդրում են ունեցել տնտեսության այնպիսի կարևոր ճյուղեր, ինչպիսիք են արդյունաբերությունը և շինարարությունը: Այսպես. 2002 թվականին արձանագրվել է 12.9 տոկոս տնտեսական աճ, որի 7.7 տոկոսային կետը ապահովվել է միայն արդյունաբերության և շինարարության հաշվին:

2003 թվականին կանխատեսվում է 7.0 տոկոս տնտեսական աճ՝ 1.5 տոկոս դեֆլյատորի պայմաններում: 2004-2006 թվականների համար համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) միջին տարեկան աճը կանխատեսվում է 6.0 տոկոսի սահմաններում: Նման աճը կապահովվի ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին պահանջարկի մեծացման հաշվին:

Վերջին տարիներին շինարարության ճյուղի աճի տեմպերը աչքի են ընկնում անհամեմատ բարձր ցուցանիշներով: Շինարարության ճյուղի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ կառուցվածքում 1994 թվականի 6.7 տոկոս մակարդակից աճել է մինչև 12.8 տոկոս՝ 2002 թվականին:

Ծրագրային ժամանակահատվածում տնտեսության հիմնական ճյուղերի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում ներկայացված է 2.2-ում:

 

Աղյուսակ 2.2. ՀՆԱ կառուցվածքը` ըստ տնտեսության հիմնական ճյուղերի (%` ՀՆԱ նկատմամբ)

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
Արդյունաբերության	20.1	20.4	20.5	20.9	21.1	21.1
Գյուղատնտեսություն	25.5	23.6	23.0	22.3	21.3	20.6
Շինարարություն	9.7	12.8	15.2	14.3	14.5	14.9
Տրանսպորտ և կապ	7.0	6.7	6.5	6.5	6.5	6.5
Առևտուր	10.2	10.3	9.9	10.3	10.4	10.5
Այլ ոլորտներ	17.8	16.4	15.5	15.7	15.9	15.6
Զուտ անուղղակի հարկեր	9.7	9.7	9.5	10.1	10.4	10.8
Ընդամենը ՀՆԱ՝ շուկայական գներով	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0

 

Շինարարության աճը զարկ է տվել նաև արդյունաբերության ճյուղին: Բացի արդյունաբերական ավանդական ճյուղերից, ինչպիսիք են թանկարժեք մետաղների արտադրությունը և սննդի արդյունաբերությունը, վերջին տարիներին աճել են նաև ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների արտադրությունը և հանքագործական արդյունաբերության արտադրանքը, որոնք անմիջականորեն կապված են շինարարության ճյուղի հետ:

Արդյունաբերության ճյուղի աճը 2004-2006 թվականների համար կանխատեսվում է միջինում տարեկան 7 տոկոս: Առավել արագ կզարգանան արտահանման ուղղվածություն ունեցող ճյուղերը (թանկարժեք իրերի արտադրություն, սննդի և թեթև արդյունաբերություններ):

Վերջին տարիներին գյուղատնտեսության բնագավառին բնորոշ միտումներից է անասնապահական մթերքների արտադրության կայուն աճը: Վերջինիս հաշվին ապահովվում է անասնապահական արտադրանքի տեղական սպառման մեծ մասը: Այդ են վկայում նաև հետևյալ ցուցանիշները. օրինակ՝ ձվի սպառումը 2001 թվականին ամբողջությամբ ապահովվել է տեղական արտադրության հաշվին, իսկ մսի սպառման մեջ ներմուծված արտադրանքի ծավալը կազմում է մոտ 19 տոկոս: Բուսաբուծության ենթաճյուղի խիստ կախվածությունը բնակլիմայական պայմաններից շատ բարձր է, որով էլ պայմանավորված է գյուղատնտեսության ճյուղի՝ վերջին երեք տարիների միջինում ընդամենը 5.0 տոկոս աճը: Գյուղատնտեսության ճյուղի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի մեջ վերջին տարիների ընթացքում ունի նվազման միտում, որը ինչպես ճյուղի ցածր աճի տեմպի, այնպես էլ մյուս ճյուղերի կողմից այս ճյուղի դուրս մղման հետևանք է: 2004-2006 թվականների համար միջին տարեկան աճը կանխատեսվում է 2.3 տոկոսի չափով:

Ծրագրային ժամանակահատվածում տնտեսության հիմնական ճյուղերի իրական աճերը տոկոսով ներկայացված են 2.3-ում:

 

Աղյուսակ 2.3. Տնտեսության հիմնական ճյուղերի իրական աճերը (տոկոս)

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
ՀՆԱ իրական աճ, %, այդ թվում՝	9.6	12.9	7.0	6.0	6.0	6.0
Արդյունաբերություն	3.9	14.2	6.0	8.0	7.0	6.0
Գյուղատնտեսություն	11.7	4.4	2.6	2.8	1.6	2.5
Շինարարություն	4.8	47.0	25.7	-0.4	7.1	9.0
Ինդեքս-դեֆլյատոր, %	104.1	102.3	101.5	103.0	103.0	103.0

 

Համախառն ներքին արդյունքը` ըստ ծախսային բաղադրիչների

 

Ըստ ծախսային բաղադրիչների՝ ՀՆԱ-ի մեջ սպառումը 2002 թվականին առաջին անգամ փոքր եղավ ՀՆԱ-ից և կազմեց ՀՆԱ 96.6 տոկոսը¹: 2006 թվականին կանխատեսվում է, որ ՀՆԱ-ն կգերազանցի սպառումը մոտ 6 տոկոսային կետով: Սակայն կլանումը (սպառում՝ գումարած ներդրումներ) կմնա ՀՆԱ-ից մեծ, որը ենթադրում է զուտ արտահանման բացասական մեծության առկայություն: Զուտ արտահանման բացասական մեծությունը կդրսևորի նվազման միտում և 2006 թվականին կկազմի ՀՆԱ մոտ 14 տոկոսը: Ներդրումները ՀՆԱ-ի մեջ 2004-2006 թվականների համար կկազմեն միջինում 20.6 տոկոս, որոնք կֆինանսավորվեն ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին միջոցների հաշվին:

Ծրագրային ժամանակահատվածում անվանական ՀՆԱ ծախսային կառուցվածքը ներկայացված է 2.4-ում:

_____________

¹ Վերջնական սպառման ծախսերի մեջ ներառված է վիճակագրական շեղումը:

 

Աղյուսակ 2.4. Անվանական ՀՆԱ ծախսային կառուցվածքը (%` ՀՆԱ նկատմամբ)

Ցուցանիշներ	1994	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի			ծրագիր	կանխատեսում
ՀՆԱ	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0
Սպառում	110.3	101.7	96.6	93.4	94.6	94.3	93.3
Ներդրումներ	23.4	18.6	20.7	22.6	20.6	20.4	20.8
Զուտ արտահանում	-33.8	-20.4	-17.3	-16.0	-15.2	-14.6	-14.1

 

Սպառողական գներ

 

Սպառողական գների ինդեքսը 2002 թվականի դեկտեմբերին, 2001 թվականի դեկտեմբերի համեմատ, կազմել է 102.0%, ինչը 0.9 տոկոսային կետով պակաս է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համապատասխան ցուցանիշից (102.9%): Պարենային ապրանքների (ներառյալ ոգելից խմիչք և ծխախոտ) գների ինդեքսը կազմել է 101.9%, ոչ պարենային ապրանքներինը` 102.7%, ծառայությունների սակագներինը` 101.5%:

2000-2002 թվականների սպառողական գների միջին տարեկան հավելաճը կազմել է 1.1%:

2004-2006 թվականների ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության դրամավարկային քաղաքականությունն ուղղված է լինելու սղաճի տարեկան շուրջ 3% մակարդակի պահպանմանը:

 

ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՏՎԱԾ

 

Վերջին տարիներին արտաքին հատվածի տնտեսական ծրագրերը մշակելիս, բարենպաստ ներդրումային միջավայրի ստեղծման և կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման արդյունքում արտահանման ընդլայնման միջոցով, շեշտը դրվում էր միջնաժամկետ հատվածում վճարային հաշվեկշռի ընթացիկ հաշվի բարելավման վրա: Այդ խնդիրը Հայաստանում թեև դժվարությամբ, բայց հաղթահարվում է: Արտահանման աճին նպաստող քաղաքականություններից ամենակարևորը թերևս 2002 թվականին Հայաստանի անդամակցությունն էր Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը, որը հնարավոր դարձավ հատկապես առևտրի քաղաքականությունը միջազգային կանոններին համապատասխանեցնելու արդյունքում: Թեև այս իրադարձությունը կարճաժամկետ հատվածում արտահանման աճի վրա մեծ ազդեցություն չի թողնի, սակայն երկարաժամկետ հատվածում կդառնա արտահանման կարողությունների զարգացման հիմնական շարժիչը:

Վերջին տարիներին բնորոշ են զուտ արտահանման մեծացման դրական միտումները, որոնք մի կողմից պայմանավորված են ներմուծման փոխարինմամբ, մյուս կողմից՝ արտահանման ընդլայնմամբ: Միջնաժամկետ հատվածում կշարունակվեն բացահայտվել տնտեսության այն ճյուղերի հարաբերական առավելությունները, որոնք ունեն ընդգծված արտահանման ուղղվածություն: Կմշակվեն և կներդրվեն նշված ճյուղերին օժանդակելու նոր մեխանիզմներ և կզարգացվեն գոյություն ունեցողները:

 

Արտահանում

 

2000 թվականից նկատվել է արտահանման աճի տեմպերի արագացում: 2000-2002 թվականներին արտահանման միջին տարեկան ծավալը կազմել է 382 մլն ԱՄՆ դոլար՝ հիմնականում պայմանավորված «Թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարեր, մետաղներ և դրանցից իրեր» հոդվածի ցուցանիշների աճով: Սակայն պետք է նշել, որ արդյունաբերության տարբեր ենթաճյուղերի աճը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել արտահանման բազմազանեցման (դիվերսիֆիկացման) համար: 2003-2006 թվականներին ակնկալվում է ապրանքների արտահանման ծավալների շուրջ 670 մլն ԱՄՆ դոլարի (ՖՕԲ) միջին տարեկան մակարդակ և միջին տարեկան 11 տոկոս աճ (դոլարային արտահայտությամբ): Նույն ցուցանիշը ապրանքների և ծառայությունների համար կլինի 9.5 տոկոս, այսինքն՝ ապրանքների արտահանումն ավելի արագ է աճելու, քան ծառայություններինը:

 

Ներմուծում

 

2000-2002 թվականներին ներմուծման միջին տարեկան մակարդակը կազմել է շուրջ 810 մլն ԱՄՆ դոլար՝ 1999 թ. համեմատ աճելով մոտ 12%-ով: Միջնաժամկետ հատվածում ներմուծման ծավալների աճը կպայմանավորվի ինչպես համախառն տնօրինվող եկամուտների աճով, այնպես էլ տեղական արտադրությունը կազմակերպելու համար հումքի ներկրման և ուղղակի օտարերկրյա ներդրումներով ֆինանսավորվող տեխնոլոգիաների ներմուծման անհրաժեշտությամբ: Մյուս կողմից, կնվազեն ներմուծվող ապրանքները տեղական արտադրության ապրանքներով փոխարինելու՝ նախորդ տարիներին նկատված տեմպերը՝ պայմանավորված ներմուծվող ապրանքների փոխարինման հնարավորությունների սահմանափակությամբ: Արդյունքում՝ 2003-2006 թվականներին ապրանքների ներմուծման միջին տարեկան աճը (դոլարային արտահայտությամբ) կկազմի շուրջ 7.8 տոկոս, իսկ ապրանքների և ծառայությունների համար՝ շուրջ 7.7 տոկոս:

 

Գործոնային եկամուտներ և տրանսֆերտներ

 

Գործոնային եկամուտների և մասնավոր տրանսֆերտների ընդհանուր ծավալները 1999 թվականից դրսևորել են աճի միտում՝ կազմելով վերջին չորս տարիների միջինում 162 մլն ԱՄՆ դոլար: 2003 - 2006 թվականներին նշված հոդվածների ցուցանիշների վարքագծի վրա էական ազդեցություն կունենան Հայաստանի Հանրապետության արտաքին պարտքի սպասարկումը, ուղղակի ներդրումներից ստացվող վերաներդրված շահույթը և Հայաստանի Հանրապետության հիմնական գործընկեր երկրներում ակնկալվող տնտեսական աճի միտումները: Արդյունքում՝ զուտ գործոնային եկամուտների և տրանսֆերտների հանրագումարը միջնաժամկետ հատվածում կդրսևորի նվազման միտում:

Կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման նախնական փուլում օտարերկրյա պաշտոնական տրանսֆերտներն էական դեր էին խաղում համախառն պահանջարկի ֆինանսավորման հարցում: 1995-2002 թվականների ընթացքում պաշտոնական տրանսֆերտների տեսակարար կշիռը ՀՆԱ- ում 12 տոկոսից (1995 թ.) նվազել է մինչև 2.3 տոկոս (2002 թ.): Միջին ժամկետում ընթացիկ պաշտոնական տրանսֆերտները միջինում տարեկան կկազմեն ՀՆԱ շուրջ 2 տոկոսը:

 

Ընթացիկ հաշիվ

 

1995-1998 թվականներին ընթացիկ հաշվի (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) պակասուրդը խորացել էր` 1995 թվականի 368 մլն ԱՄՆ դոլարից 1998 թվականին հասնելով 515.2 մլն ԱՄՆ դոլարի: ՀՆԱ-ի նկատմամբ ընթացիկ հաշվի պակասուրդի հարաբերակցությունը 1995-1998 թվականներին կազմել է միջինում շուրջ 27 տոկոս: 1999 թվականին, պայմանավորված գերազանցապես արտաքին առևտրի հոսքերով (մասնավորապես` ներմուծման ծավալների կտրուկ նվազմամբ), ընթացիկ հաշվի պակասուրդը (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) կազմեց 400.7 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՆԱ-ում՝ 21.7 տոկոս: 2000-2002 թվականներին ընթացիկ հաշվի պակասուրդը էապես կրճատվեց` 2002 թվականին հասնելով շուրջ 203 մլն ԱՄՆ դոլարի: ՀՆԱ-ում ընթացիկ հաշվի պակասուրդը (առանց պաշտոնական տրանսֆերտների) 2002 թվականին հասավ 8.6 տոկոսի:

2004-2006 թվականներին ընթացիկ հաշվի պակասուրդը ՀՆԱ-ում կանխատեսվում է շուրջ 5.5 տոկոս:

 

Գ Լ ՈՒ Խ 3

 

ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄ

 

ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

Եկամուտների քաղաքականությանը բնորոշ առանձնահատկությունների բացահայտումը և պետական եկամուտների կանխատեսելիությունը միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի առանցքային նշանակություն ունեցող հարցերից են:

2004-2006 թվականներին Հայաստանի Հանրապետությունում իրականացվելիք եկամտային քաղաքականությանը բնութագրական կլինի պետական եկամուտների հավաքագրման մակարդակի բարձրացումը համապատասխան մեխանիզմների կատարելագործման հաշվին: Նման քաղաքականությունը, սակայն, պետք է ուղեկցվի տնտեսավարող սուբյեկտների վարքագծի և տնտեսական գործունեության արդյունքների վրա հնարավորինս նվազագույն բացասական ազդեցությամբ:

Եկամուտների քաղաքականության հիմնական խնդիրներից մեկը պետական անհրաժեշտ ծախսերի կատարման ֆինանսական ապահովումն է: Այս տեսանկյունից զգալիորեն մեծացել և այսօր առանձնահատուկ կարևորվում է հարկային քաղաքականությունը²: Հարկ է նշել, որ 2002 թվականին եկամուտների 87%-ը կազմող հարկային եկամուտների³ հաշվին ֆինանսավորվել է պետական բյուջեի ծախսերի 87%-ը՝ 1997 թվականի 70.0%-ի փոխարեն:

Չնայած այս հանգամանքին, հարկային քաղաքականության բնագավառի զարգացումները դեռևս բավարար հիմքեր չեն ստեղծել հարկային եկամուտների հավաքագրման բարձր մակարդակ ապահովելու համար՝ պետական բյուջեի հարկային եկամուտները 2002 թվականի ՀՆԱ‑ի նկատմամբ կազմել են ընդամենը 14.6%, 1999 թվականին գրանցված 16.1%-ի դիմաց:

Հաշվի առնելով այս ցուցանիշները և միջազգային տարբեր փորձագիտական աղբյուրների փաստարկները Հայաստանում սահմանված հարկերի բազայի և դրույքաչափերի՝ միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներին (հարկման լայն բազա, նեղ արտոնություններ) համապատասխանության վերաբերյալ` կարելի է ենթադրել, որ, գոյություն ունեցող հարկերի անփոփոխության պայմաններում, հարկային եկամուտների ավելացման հնարավորությունները սպառված չեն, և վարչարարության բարելավման, չհաշվառվող տնտեսությունների հաշվառման և հարկման շնորհիվ դեռևս հնարավոր է բարձրացնել հարկային եկամուտների հավաքագրման մակարդակը:

Անցած տարիներին Հայաստանի Հանրապետության հարկային համակարգի զարգացումները ուղղված են եղել պետություն-տնտեսավարող սուբյեկտ հարաբերություններում արդարացի, արդյունավետ, պարզ և հստակ հարկային մեխանիզմների ամրապնդմանը: 2004-2006 թվականներին հարկային քաղաքականությունը, օրենսդրության հնարավորինս անփոփոխության պայմաններում, միտված կլինի հարկային վարչարարության բարելավմանը՝ նվազագույնի հասցնելով հարկային վերահսկողությունից դուրս իրականացվող տնտեսական գործունեության ծավալները, միաժամանակ բացառելով լրացուցիչ արտոնությունների սահմանման դեպքերը: Միաժամանակ, հարկային դաշտում պետք է կատարվեն միայն այնպիսի փոփոխություններ, որոնք բարենպաստ պայմաններ կապահովեն հարկման հավասարության, կիրառվող հարկային կանոնների պարզության և անաչառության համար:

Հարկային վարչարարության արդյունավետության բարձրացմանը կնպաստի ակցիզային հարկ վճարողների ու բանկերի և վարկային կազմակերպությունների հարկային տեսչությունների ստեղծումը:

Այսպիսով, հարկային վարչարարության բարելավումը պետք է դառնա իրականացվող հարկային քաղաքականության առանցքային խնդիրը:

2004-2006 թվականներին հարկային քաղաքականությանը բնորոշ կլինի նաև ներդրումների համար նպաստավոր հարկային միջավայրի ապահովումը, որը կնպաստի կապիտալի և առաջավոր տեխնոլոգիաների ներհոսքին, աշխատանքի, ապրանքների արտադրության և արտահանման ծավալների աճին:

Ներդրումների, հատկապես՝ օտարերկրյա ներդրումների հոսքի արագացման համար չափազանց կարևոր նշանակություն կունենա արդարացի կամ համահավասար հարկման արմատավորումը և առանձին հարկ վճարողների նկատմամբ խտրական կամ հովանավորչական քաղաքականության բացառումը:

Հորիզոնական արդարության ամրագրման նպատակով կշարունակվի պետության կողմից առանձին հարկատուների կամ հարկատուների խմբերին ցուցաբերվող տարբերակված մոտեցումների նվազեցման քաղաքականությունը՝ ինչպես խտրականության, այնպես էլ հարկային արտոնությունների բացառման միջոցով:

Միաժամանակ հարկ է նշել, որ վարչարարական ռիսկեր կան ազատ տնտեսական գոտիներում օրենսդրության պահանջների նկատմամբ պատշաճ վերահսկողության իրականացման դաշտում: Համաշխարհային փորձը վկայում է, որ ազատ գոտիների առկայությունը պահանջում է չափազանց հետևողական հարկային վարչարարության իրականացում, որի բացակայությունը կարող է հանգեցնել պետական եկամուտների կորստի ռիսկերի:

_____________

² Այստեղ և այսուհետ «հարկային քաղաքականություն» կատեգորիան օգտագործվում է լայն իմաստով՝ ներառելով նաև մաքսային քաղաքականությունը:

³ Հարկային եկամուտների կազմում, այստեղ և հետագայում, ներառված են նաև պետական տուրքի գծով բյուջետային մուտքերը:

 

2004-2006 ԹԹ. ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ

 

ՀՀ 2004-2006 թթ. բյուջետային եկամուտները կանխատեսվել են համապատասխանաբար` 288.5 մլրդ դրամի, 318.5 մլրդ դրամի և 350.8 մլրդ դրամի չափով: Եկամուտների տարեկան ծավալների նման մակարդակը կապահովվի միջին տարեկան 7.0% կամ 21.3 մլրդ դրամի չափով աճ, որը հիմնականում պայմանավորված կլինի հարկային եկամուտների և պետական տուրքի գծով ակնկալվող բյուջետային մուտքերի հավաքագրման մակարդակի բարձրացմամբ:

 

Աղյուսակ 3.1. 2004-2006 թթ. ծրագրված բյուջետային եկամուտները (մլրդ դրամ)

Եկամտատեսակը	2004	2005	2006
Պետական բյուջեի եկամուտներ և պաշտոնական տրանսֆերտներ	288.5	318.5	350.8
%` ՀՆԱ նկատմամբ	17.9	18.1	18.3
Հարկային եկամուտներ և պետական տուրք	247.6	277.4	310.8
%` ՀՆԱ նկատմամբ	15.4	15.8	16.2
Ոչ հարկային եկամուտներ	7.3	7.4	7.6
%` ՀՆԱ նկատմամբ	0.5	0.4	0.4
Կապիտալի գործառնություններից եկամուտներ	0.3	0.3	0.3
%` ՀՆԱ նկատմամբ	0.02	0.02	0.02
Պաշտոնական տրանսֆերտներ	33.3	33.4	32.2
%` ՀՆԱ նկատմամբ	2.1	1.9	1.7

 

2004-2006 թթ. բյուջետային մուտքերը ծրագրելիս օգտագործվել են այն մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումները, որոնք էական ազդեցություն ունեն առանձին եկամտատեսակների բազայի ձևավորման կամ հաշվարկման վրա: Առանձին դեպքերում հաշվի է առնվել նաև պայմանագրերով կարգավորվող ցուցանիշներ: Ստորև ներկայացվում են բյուջետային մուտքերի կանխատեսումներն ըստ եկամուտների հիմնական խմբերի:

Հարկ է նշել, որ տվյալների բազայի թարմացման հետ կապված, հնարավոր է կիրառված մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումների նորացում, որն իր հերթին կարող է հանգեցնել հարկային եկամուտների կառուցվածքի փոփոխության:

 

2004-2006 ԹԹ. ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ

 

Մակրոտնտեսական միջավայրի ազդեցության հիմնական առանձնահատկությունները

 

Հարկային եկամուտների գծով 2004-2006 թվականների բյուջետային մուտքերը ծրագրվել են` հաշվի առնելով երկու հիմնական գործոնների ազդեցությունը: Դրանցից առաջինը նախորդ տարիների հավաքագրման միտումներն ու մակրոտնտեսական միջավայրն է, երկրորդը՝ 2004-2006 թվականների հարկային օրենսդրության հնարավոր փոփոխությունը և հարկային վարչարարության բարելավումը: Լրացուցիչ ենթադրվել է, որ այս եկամտատեսակների գծով բյուջետային մուտքերի 2003 թվականի ծրագրային մակարդակը (220.4 մլրդ դրամ) իրատեսական է և առկա օրենսդրական նախադրյալներն ու կիրառվող վարչարարական միջոցառումները բավարար հիմքեր կստեղծեն այն հավաքագրելու համար:

 

Աղյուսակ 3.2. ՀՀ 2002-2006 թթ. պետական բյուջեների հարկային եկամուտները

Ցուցանիշներ	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
Հարկային եկամուտներ (մլրդ դրամ)	198.6	220.4	247.6	277.4	310.8
տոկոս` ՀՆԱ նկատմամբ	14.6	15.0	15.4	15.8	16.2
Հարկային սահունության գործակից	1.14	1.27	1.34	1.31	1.31

 

2004-2006 թվականների տնտեսության զարգացման կանխատեսվող սցենարը բնութագրող մակրոտնտեսական առանձին ցուցանիշներ էական ազդեցություն կունենան հարկային եկամուտների հավաքագրման վրա: Հարկային եկամուտների աճի վրա էական ազդեցություն կունենա առաջիկա 3 տարիների համար իրական ՀՆԱ շուրջ 6% միջին տարեկան աճը, թեև անվանական ՀՆԱ ճյուղային կառուցվածքում էական փոփոխություններ չեն կանխատեսվում (վերջինիս մեծամասամբ հարկազատված մասի՝ գյուղատնտեսության, մոտ 80% արտաքին ֆինանսավորման և բնակչության միջոցների հաշվին իրականացվող շինարարության ոլորտներում ստեղծված ավելացված արժեքի և զուտ անուղղակի հարկերի ընդհանուր տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի մեջ 2004-2006 թվականներին կպահպանի նախորդ տարիների կայուն միտումները՝ կազմելով ՀՆԱ միջինը 43.5%-ը): Հարկման համեմատաբար բարենպաստ միջավայր է ստեղծվել ՀՆԱ միջինը 10.4% կազմող առևտրի և հանրային սննդի ոլորտում, որի իրական աճի տեմպը առաջանցիկ կլինի ՀՆԱ նույն ցուցանիշի համեմատ:

2004-2006 թվականներին անուղղակի հարկերի հարկման բազային անմիջականորեն առնչվող` վերջնական սպառման ծախսերի միջին տարեկան անվանական աճի տեմպը կկազմի 9.2%՝ 2003 թվականի 4.9%-ի դիմաց: Տնտեսության զարգացման նման միտումը կարող է կայուն հարկման բազա ստեղծել հարկային եկամուտների խոշոր խմբի՝ անուղղակի հարկերի համար:

 

Աղյուսակ 3.3. ՀՆԱ և վերջնական սպառման ծախսերի փոփոխությունը

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
Անվանական ՀՆԱ աճ	14.0%	15.4%	8.6%	9.2%	9.2%	9.2%
Վերջնական սպառման ծախսերի անվանական աճ	6.4%	9.7%	4.9%	10.6%	8.8%	8.0%

 

2004-2006 թվականների հարկային եկամուտների հիմնական զարգացումները

 

Մակրոտնտեսական ցուցանիշների ներկայացված միտումների պարագայում առավել կարևորվում է առկա ռեսուրսների՝ հարկային ներուժի արդյունավետ կառավարումն ու օգտագործումը: Այդ պատճառով, չնայած 2004-2006 թվականներին իրականացվելիք օրենսդրական փոփոխությունները, վարչարարական միջոցառումները և դրանց ազդեցությունը առանձին չեն քննարկվել (առկա է միջոցառումների հստակության և դրանց ազդեցության գնահատման դժվարության խնդիր), սակայն որպես ծրագրային նպատակ այս գործոնի ազդեցության հաշվին 2004-2006 թվականներին սահմանվել է հավաքագրումների միջին տարեկան 5% աճ: Հարկային եկամուտների այս ծավալի ապահովումը հնարավորություն կտա պահպանել հարկային սահունության գործակցի կայուն մակարդակ՝ ՀՆԱ 1% աճին կհամապատասխանի հարկային եկամուտների գծով բյուջետային մուտքերի միջին տարեկան 1.32% աճ: Ընդ որում, հաշվի առնելով բենզինի և դիզվառելիքի համար հաստատագրված վճարների գծով մուտքերի առանձնահատկությունները, այս եկամտատեսակների գծով բյուջետային մուտքերի վրա քննարկվող գործոնի ազդեցությունը հաշվի չի առնված, իսկ ծխախոտի արտադրանքի համար հաստատագրված վճարների դեպքում այդ գործոնի ազդեցությունը հաշվի է առնվել միայն 2004 թվականի համար:

 

Աղյուսակ 3.4. ՀՀ 2004-2006թթ. պետական բյուջեների հարկային եկամուտները (մլրդ դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
Հարկային եկամուտներն ըստ մակրոցուցանիշների և 2001-2003թթ. հավաքագրման միտումների		240.2	260.0	279.2
Ներառյալ վարչարարական միջոցառումների ազդեցությունը	220.4	247.6	277.4	310.8
Վարչարարական միջոցառումների ազդեցությունը		4.0%	5.0%	6.0%
Հարկային սահունության գործակից	1.27	1.34	1.31	1.31

 

2004-2006 թվականներին հարկային եկամուտների կուտակային աճը ՀՆԱ նկատմամբ 2003 թվականի ծրագրային 15.0%-ի նկատմամբ կկազմի 1.2%, և պետական բյուջեի հարկային եկամուտները 2006 թվականին կկազմեն ՀՆԱ 16.2%-ը:

 

Աղյուսակ 3.5. Հարկային եկամուտների դինամիկան

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
Հարկային եկամուտներ, %` ՀՆԱ նկատմամբ	14.4	14.6	15.0	15.4	15.8	16.2
ՀՆԱ-ն ընթացիկ գներով, մլրդ դրամ	1 175.5	1 356.9	1 474.1	1 609.4	1 757.1	1 918.4

 

2004-2006 թվականներին հարկային եկամուտների կառուցվածքում էական փոփոխություններ չեն կանխատեսվում: Ինչպես և նախորդ տարիներին հարկային եկամուտների գերակշիռ մասը կկազմեն անուղղակի հարկերը: 2003 թվականին հարկային եկամուտների կառուցվածքում անուղղակի հարկերի ծրագրային տեսակարար կշիռը (73.1%) գալիք երեք տարիներին կնվազի 1.0 տոկոսային կետով և 2006 թվականին կկազմի 72.1%:

 

Աղյուսակ 3.6. Անուղղակի և ուղղակի հարկերի հարաբերակցության փոփոխությունը

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
Անուղղակի հարկեր	74.5%	73.5%	73.1%	72.8%	72.6%	72.1%
Ուղղակի հարկեր	17.7%	17.4%	18.6%	19.0%	19.6%	20.5%
Այլ հարկեր	7.8%	9.1%	8.3%	8.2%	7.8%	7.4%

 

Քանի որ 2004-2006 թվականների հարկային եկամուտների կանխատեսումները մեթոդաբանության տեսանկյունից չեն տարբերվում, ստորև կներկայացվեն միայն 2004 թվականի հարկային եկամուտների կանխատեսումները՝ 2005, 2006 թվականների մասով ընդգրկելով համապատասխան քանակական ցուցանիշները: Ընդ որում, 2004 թվականի կանխատեսվող մուտքերը համեմատվում են 2003 թվականի համապատասխան ծրագրային մակարդակների հետ:

 

2004 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ

 

2004 թվականին հարկային եկամուտները կկազմեն 247.6 մլրդ դրամ, ինչը 2003 թվականի գնահատված ծրագրային մակարդակը կգերազանցի 12.3%-ով: Գալիք տարվա հարկային եկամուտների աճն առաջանցիկ կլինի ՀՆԱ աճի նկատմամբ՝ հարկային սահունության գործակիցը կկազմի 1.34:

 

Ավելացված արժեքի հարկ⁴

 

Հարկային եկամուտների գերակշիռ մասը՝ մոտ 47.3%-ը, կապահովվի ԱԱՀ-ի հաշվին: Կանխատեսվում է, որ 2004 թվականին ԱԱՀ-ից եկամուտները կկազմեն 117.2 մլրդ դրամ, ինչը 2003 թվականի նույն ցուցանիշը կգերազանցի 13.6 %-ով: ԱԱՀ-ից եկամուտների 2004 թվականի կանխատեսվող ծավալը կկազմի ՀՆԱ 7.3%-ը` նախորդ տարվա 6.9-ի դիմաց:

ԱԱՀ-ից եկամուտների կանխատեսումներում բենզինի, դիզվառելիքի և ծխախոտի արտադրանքի հաստատագրված վճարների կազմում ներառվող ԱԱՀ-ի գումարները հաշվարկվել են առանձին:

Ընդհանուր հարկման ռեժիմով հարկվող ԱԱՀ-ից եկամուտների կանխատեսման համար գնահատվել է այդ հարկատեսակի փաստացի բազան⁵: Հաշվարկները հիմնված են վերջնական սպառման համար կատարվող ծախսերի ցուցանիշների մակրոտնտեսական կանխատեսումների վրա: Վերջնական սպառման ծախսերը նվազեցվել են` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ՀՆԱ որոշ ճյուղերում ստեղծված ավելացված արժեքը ոչ լրիվ ծավալով է ենթակա ԱԱՀ-ով հարկման:

Ընդհանուր առմամբ, հարկման փաստացի բազան գնահատելիս նպատակահարմար է հաշվի առնել նաև արտոնությունների ծավալը: Վերջինիս գնահատականների բացակայության պայմաններում այս գործոնի ազդեցությունը փաստացի բազայի վրա չի գնահատվել:

Փաստացի բազայի նկատմամբ հարկի փաստացի դրույքաչափը⁶ 2002 թվականին կազմել է 11.4% (առավելագույն մակարդակը կարող է լինել 20.0%): Դա նշանակում է, որ ԱԱՀ-ի հավաքագրման ցուցանիշը 2002 թվականին կազմել է 56.8%` 2003 թվականի ծրագրային 61.7%-ի դիմաց: Փաստացի դրույքաչափի աճը գալիք տարիների համար հիմնականում պայմանավորված է ԱԱՀ-ի գծով վարչարարության բարելավման արդյունքում ակնկալվող եկամուտների ավելացմամբ:

_______________

⁴ Այսուհետ՝ ԱԱՀ:

⁵ Այսուհետ` «փաստացի բազա» հասկացությունն իրենից ներկայացնում է ՀՆԱ` տվյալ հարկատեսակի համար հարկունակ մասը:

⁶ Այսուհետ՝ «հարկի փաստացի դրույքաչափ» հասկացությունն իրենից ներկայացնում է հարկատեսակի փաստացի (կամ կանխատեսվող) եկամուտների և հարկման փաստացի բազայի հարաբերության ցուցանիշը:

 

Աղյուսակ 3.7. ԱԱՀ փաստացի դրույքաչափը և հավաքագրման ցուցանիշը

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
ԱԱՀ հարկվող փաստացի բազա, մլրդ դրամ	654.9	672.9	696.4	778.9	866.7	943.6
ԱԱՀ-ից եկամուտ (առանց բենզինի, դիզվառելիքի և ծխախոտի), մլրդ դրամ	66.4	76.4	85.9	99.9	116.8	134.8
ԱԱՀ փաստացի դրույքաչափ	10.1%	11.4%	12.3%	12.8%	13.5%	14.3%
ԱԱՀ անվանական դրույքաչափ	20.0%	20.0%	20.0%	20.0%	20.0%	20.0%
Հարկի հավաքագրման ցուցանիշ	50.7%	56.8%	61.7%	64.2%	67.4%	71.4%

 

ԱԱՀ-ի գծով գործող օրենսդրական դաշտում հիմնականում առկա է վարչարարության բարելավմանը վերաբերող իրավական ակտերի այն անհրաժեշտ փաթեթը, որի հետևողական կիրարկումը զգալի բարելավում կապահովի: Առավել մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել մաքսային մարմիններից ստացված տեղեկությունների օգտագործման արդյունավետության բարձրացմանը: Էական է վերահսկողության առավել կարևոր ոլորտներում տեղեկությունների հրապարակայնության և հարկային մարմինների գործողությունների թափանցիկության ապահովումը:

 

Ակցիզային հարկ

 

Ակցիզային հարկից եկամուտները 2004 թվականին կկազմեն 42.1 մլրդ դրամ, ինչը 2003 թվականի նույն ցուցանիշը կգերազանցի 7.2% -ով` կազմելով ՀՆԱ 2.6%-ը:

Ակցիզային հարկից եկամուտների կանխատեսումները կատարվել են ԱԱՀ-ի դեպքում կիրառված մոտեցմամբ՝ բենզինի, դիզելային վառելիքի և ծխախոտի արտադրանքի համար սահմանված հաստատագրված վճարների կազմում ներառվող ակցիզային հարկի հաշվարկը կատարվել է առանձին:

Տեղական արտադրության ենթաակցիզային ապրանքների իրացումից գանձման ենթակա ակցիզային հարկի կանխատեսումների համար հիմք են ընդունվել 2002 թվականին ենթաակցիզային հիմնական ապրանքների իրացման փաստացի ծավալները (հարկ վճարողների կողմից հայտարարագրված): Հիմնական ենթադրությունն այն է, որ այս ապրանքատեսակների սպառումը կաճի տնտեսության մեջ վերջնական սպառման ծախսերի իրական աճին համամասնորեն՝ այսինքն վերջնական սպառման ծախսերի աճի և ոգելից խմիչքների սպառման աճի միջև առկա է միավոր էլաստիկություն: Իհարկե, այս ենթադրությունը վիճարկելի է (առավել հավանական է, որ այս դեպքում էլաստիկության գործակիցը փոքր է մեկից), սակայն նախորդ տարիների վերաբերյալ հուսալի տվյալների բազայի բացակայության պատճառով այլ ենթադրության համար բավարար հիմքեր չկան:

Երկրորդ ենթադրությունը վերաբերում է հարկային վարչարարության բարելավման հաշվին հայտարարագրվող քանակների ավելացմանը և հարկման բազայի ընդլայնմանը: Այս մոտեցման համար հիմք է ընդունվել այն իրողությունը, որ ՀՀ կառավարության կողմից ձեռնարկվել են մի շարք միջոցառումներ (մասնավորապես 2002 թվականից կիրառվող՝ սահմանված կարգով չդրոշմավորված ենթաակցիզային ապրանքների ոչնչացումը, ակցիզային դրոշմանիշների պաշտպանվածության մակարդակի բարձրացումը), որոնք հետևողական վարչարարության դեպքում կարող են զգալի արդյունքներ տալ:

Ներմուծվող ենթաակցիզային ապրանքներից (հիմնականում` ներմուծվող ոգելից խմիչք) գանձվող ակցիզային հարկի գումարի փոքր մեծության պատճառով դրանց կանխատեսմանն առանձնահատուկ մոտեցում չի ցուցաբերվել և ենթադրվել է, որ դրանց գծով մուտքերը կաճեն ներմուծման ծավալների աճի տեմպին համապատասխան:

 

Հաստատագրված վճարներ (բենզինի, դիզվառելիքի ներմուծումից և ծխախոտի արտադրանքից)

 

Ներմուծվող բենզինից, դիզվառելիքից և ծխախոտի արտադրանքից հաստատագրված վճարների գնահատման ճշգրտության առանձնակի կարևորությունը պայմանավորված է ընդհանուր հարկային եկամուտների կազմում դրանց մեծ տեսակարար կշռով: Մասնավորապես, այս ապրանքատեսակներից հաստատագրված վճարները 2002 թվականին կազմել են բյուջեի տարեկան մուտքերի մոտ 24.0%: 2004 թվականին այս եկամտատեսակներից մուտքերը կկազմեն 54.1 մլրդ դրամ` համապատասխան ցուցանիշի 2003 թվականի ծրագրային մակարդակը գերազանցելով 5.8%-ով:

 

Հաստատագրված վճարներ բենզինի և դիզվառելիքի ներմուծումից

 

Վառելիքի ներմուծումից գանձվող հաստատագրված վճարները գնահատվել են ըստ ներմուծման միջին ամսական ծավալների կանխատեսումների, որն իր հերթին կատարվել է որոշակի ենթադրությունների հիման վրա:

Առաջին ենթադրությունը վերաբերում է 2004-2006 թթ. ՀՀ-ում շահագործվող, բենզին կամ դիզվառելիք օգտագործող տրանսպորտային միջոցների քանակին⁷: Ենթադրվել է, որ հետագա 4 տարիներին շահագործվող տրանսպորտային միջոցների քանակը տարեկան կավելանա 5 հազարով, որից 4.5 հազարը կկազմեն բենզինով, իսկ 0.5 հազարը՝ դիզվառելիքով աշխատողները (բաշխման համամասնությունները հաշվարկվել են ըստ 2002 թվականի տեխզննության տվյալների):

Կատարված հաջորդ ենթադրության համաձայն 2004-2006 թթ. 1 տրանսպորտային միջոցի հաշվով վառելիքի տարեկան ծախսը գնահատվել է 2003 թվականի համար ծրագրված համապատասխան ցուցանիշին հավասար:

______________

⁷ՀՀ-ում գրանցված մեքենաների քանակներին վերաբերող բոլոր տվյալների աղբյուրները ՀՀ կառավարությանն առընթեր ոստիկանության տեղեկանքներն են՝ ներկայացված ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն:

 

Հաստատագրված վճարներ ծխախոտի արտադրանքից

 

Ծխախոտի հաստատագրված վճարների հաշվարկման նպատակով, ինչպես և նախորդ դեպքում, նախապես կանխատեսվել են ծխախոտի արտադրանքի ընդհանուր շուկայի ծավալը ներմուծման և արտադրության/իրացման (ֆիլտրով և առանց ֆիլտրի) քանակները): Այս պարագայում կարևոր են հատկապես 2002 թվականին ձևավորված միտումները: Նշվածի պատճառն այն է, որ 2002 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներից, ներմուծվող ծխախոտի (ֆիլտրով) հաստատագրված վճարների դրույքաչափի 10%-ով բարձրացման արդյունքում, շուկայում նկատվեց տեղական ֆիլտրով ծխախոտի իրացման քանակների ավելացում, ինչն ուղեկցվեց ներմուծման քանակների որոշակի կրճատմամբ:

Այսպես, 2001 թվականին ՀՀ ներմուծված ծխախոտի միջին ամսական 16.8 հազար արկղի փոխարեն 2002 թվականին համապատասխանաբար ներմուծվել է 14.1 հազար արկղ: Այս ցուցանիշները տեղական արտադրության ֆիլտրով ծխախոտի համար կազմում են համապատասխանաբար 3.0 հազար արկղ և 16.3 հազար արկղ: Ծխախոտի շուկայի կառուցվածքի նշված փոփոխություններից ելնելով, հաշվարկներում հիմք է ընդունվել 2002 թվականի համապատասխան փաստացի ցուցանիշները:

Համեմատության համար հարկ է նշել, որ 2002 թվականին ծխախոտի արտադրանքի ընդհանուր շուկայի ծավալը կազմել է միջին ամսական 46.5 հազար արկղ` 1998 թվականի 57.4 հազար արկղի փոխարեն: Դա նշանակում է, որ շուկայի կայունացման հետագա զարգացումներում, 2004 թվականի համապատասխան ծավալների` հարկային վարչարարության բարելավման հաշվին 5% աճի ենթադրությունը անհիմն չէ:

Մասնավորապես` պաշտպանական բարձր հատկանիշներով օժտված ակցիզային դրոշմանիշների կիրառումը և սահմանված կարգով չդրոշմավորված ծխախոտի արտադրանքի ոչնչացումը կարող են նպաստել հայտարարագրվող քանակների ավելացմանը:

 

Շահութահարկ

 

Շահութահարկի գծով բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են 23.6 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 1.5%), որը 2003 թվականի համապատասխան ցուցանիշը գերազանցում է 8.3%-ով:

Շահութահարկից եկամուտների կանխատեսման նպատակով դիտարկվել են ազգային հաշիվների համակարգի եկամուտների ձևավորման հաշվի «Տնտեսության զուտ շահույթ և զուտ խառը եկամուտներ» (ըստ ճյուղերի) հոդվածի ցուցանիշները, որի հիման վրա գնահատվել է շահութահարկի փաստացի բազան: Տնտեսության զուտ շահույթը ճշգրտվել (նվազեցվել) է առանձին ճյուղերի (գյուղատնտեսության, շինարարության, առևտրի և հանրային սննդի, տրանսպորտի)` շահութահարկով չհարկվող զուտ շահույթի հաշվարկային գումարի չափով:

Ըստ էության, վերը նշված կարգով որոշված փաստացի բազան կարող է տարբերվել հարկվող շահույթից, քանի որ շահութահարկի մասին օրենքը պարունակում է նվազեցումների բազմաթիվ արտոնյալ դրույթներ (հիմնականում` նախորդ տարիների վնասների նվազեցում, արագացված ամորտիզացիա): Սակայն այս գործոնները նախագծում հաշվի չեն առնվել՝ գնահատման փաստացի ցուցանիշների բացակայության պատճառով:

Յուրաքանչյուր տարվա շահութահարկի կանխատեսման համար հաշվի է առնվել նախորդ տարվա փաստացի բազայի աճի ցուցանիշը, քանի որ տվյալ ֆինանսական տարում շահութահարկի կանխավճարները որոշվում են նախորդ տարվա ցուցանիշների հիման վրա:

Նշված եղանակով գնահատման արդյունքում պարզվել է, որ 2000-2001 թթ. փաստացի բազայի նկատմամբ որոշված շահութահարկի փաստացի դրույքաչափը նվազման միտում է ունեցել` 9.3%-ից նվազել է մինչև 6.5%, որը պահպանվել է նաև 2002 թվականին (6.2%): Ըստ 2003 թվականի համար կատարված գնահատականների, փաստացի դրույքաչափը կպահպանվի 6.8%-ի սահմաններում: Հարկի հավաքագրման մակարդակը 2003 թվականին կկազմի մոտ 34.2%:

 

Աղյուսակ 3.8. Շահութահարկի փաստացի դրույքաչափը և հավաքագրման ցուցանիշը

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
Շահութահարկի փաստացի բազա, մլրդ դրամ	243.0	280.5	304.8	332.8	363.3	396.7
Շահութահարկից եկամուտներ, մլրդ դրամ	15.7	17.4	20.8	23.6	27.1	31.4
Հարկի փաստացի դրույքաչափ, %	6.5	6.2	6.8	7.1	7.5	7.9
Հարկի անվանական դրույքաչափ, %	20.0	20.0	20.0	20.0	20.0	20.0
Հարկի հավաքագրման ցուցանիշ, %	32.3	31.1	34.2	35.5	37.3	39.6

 

Առաջիկա երեք տարիների համար շահութահարկի փաստացի բազայի աճի միտումները գնահատելիս հաշվի են առնվել ՀՆԱ աճի կանխատեսումները, դրա կազմում փաստացի բազան որոշելու նպատակով հանումների ենթակա ճյուղերի տեսակարար կշիռների փոփոխությունները, ինչպես նաև հարկային վարչարարության հնարավոր բարելավման ազդեցությունը:

Հարկի փաստացի դրույքաչափը հարկային վարչարարության բարելավման միջոցով բարձրանալու մեծ ներուժ ունի, ինչի վկայությունը հարկի հավաքագրման ցածր ցուցանիշն է: Արդեն իսկ գործող իրավական ակտերի պահանջների հետևողական կատարումը (մասնավորապես` հարկ վճարողի կողմից օրենքով սահմանված կարգով հաշվարկված վնասն ավելի ցույց տալու դեպքում) կարող է ապահովել այս հարկատեսակի գծով մուտքերի հավաքագրման մակարդակի որոշակի բարելավում:

 

Եկամտահարկ

 

Եկամտահարկից բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են կամ 17.9 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 1.1%), որը 2003 թվականի համապատասխան ցուցանիշը գերազանցում է 21.9%-ով:

Աշխատանքի վարձատրությունից եկամտահարկի կանխատեսումների մեթոդն, ըստ էության, նույնն է, ինչ որ` շահութահարկինը. գնահատվել է եկամտահարկի փաստացի բազան՝ մակրոտնտեսական ցուցանիշների հիման վրա: Փաստացի բազայի որոշման նպատակով դիտարկվել է ՀՆԱ կառուցվածքը, մասնավորապես` եկամուտների ձևավորման հաշվի «Վարձու աշխատողների աշխատանքի վարձատրություն» հոդվածը: Հետագա հաշվարկներում այդ ցուցանիշը նվազեցվել է տնտեսության մեջ զբաղվածների թվաքանակին համապատասխան չհարկվող նվազագույն աշխատավարձի (20000 դրամ) և վարձու աշխատողների կողմից վճարվող պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների (աշխատավարձի 3%)-ը հանրագումարի չափով: Այստեղ որոշակի անճշտություն է պարունակում այն ենթադրությունը, որ զբաղվածներից յուրաքանչյուրը ստանում է առնվազն 20 հազ. դրամ աշխատավարձ (չհարկվող շեմը գերազանցող չափով), սակայն այդ գործոնի ճշգրտումը կանխատեսման արդյունքների վրա զգալի ազդեցություն չունի:

Այս հաշվարկների համաձայն` 2003 թվականի եկամտահարկի փաստացի դրույքաչափը կազմում է շուրջ 3.6%: Եթե անգամ ենթադրենք, որ զբաղվածների միջև աշխատավարձը բաշխված է հավասարաչափ, և բոլոր զբաղվածների եկամուտները ենթակա են հարկման միայն 10 տոկոս դրույքաչափով, ապա հարկի հավաքագրման ցուցանիշը 2003 թվականի համար կկազմի 35.8%:

Եկամտահարկի փաստացի դրույքաչափը ևս հարկային վարչարարության բարելավման շնորհիվ բարձրանալու մեծ ներուժ ունի: Դրա համար առաջին անհրաժեշտ պայմանը գործատուների կողմից հարկատեսակի վերաբերյալ առավել մանրամասն տեղեկությունների ներկայացումն է հարկային մարմիններին, ինչը գործատուների կողմից վճարվող եկամուտների թերհայտարարագրման համար շատ նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում (հաշվետվական դաշտից դուրս գտնվելու պատճառով): Անհրաժեշտ է լրամշակել եկամուտների հայտարարագրման ձևերը` գործատուների համար սահմանելով յուրաքանչյուր քաղաքացուն վճարվող աշխատավարձի չափի մասին հայտարարագրերում տեղեկություններ ներկայացնելու պարտավորություն: Հարկ է բարելավել նաև հարկային և սոցիալական ապահովագրության մարմինների միջև տեղեկությունների փոխանակման ընթացակարգերը և ապահովել երկու մարմինների տվյալների բազաների համադրելիությունը (ինչն անհրաժեշտ է ավտոմատացված համակարգերում համագործակցության ավելի մեծ հնարավորություններ ստեղծելու համար):

Գործատուների կողմից վճարվող եկամուտների թերհայտարարագրման կրճատմանը կնպաստեն նաև 2003 թ. ապրիլի 1-ից ուժի մեջ մտած օրենսդրական փոփոխությունները, համաձայն որոնց` առևտրի և սպասարկման ոլորտում ներդրվում է անվանաքարտերի համակարգ:

Ֆիզիկական անձանց եկամտի այլ աղբյուրներից գանձվող եկամտահարկի 2004 թվականի կանխատեսվող գումարը կազմել է 1.7 մլրդ դրամ: Հաշվարկներում օգտագործված են ազգային հաշիվների համակարգի ցուցանիշները՝ ֆինանսական համակարգից, ձեռնարկատիրական գործունեությունից և այլ աղբյուրներից բնակչության դրամական եկամուտների վերաբերյալ:

 

Աղյուսակ 3.9. Եկամտահարկ (մլրդ դրամ)

Ցուցանիշներ	2001	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի		ծրագիր	կանխատեսում
Ընդամենը եկամտահարկ, որից՝	11.1	12.5	16.0	17.9	21.3	25.4
Եկամտահարկ՝ վարձու աշխատողների աշխատանքի վարձատրությունից	9.8	11.2	14.5	16.3	19.5	23.5
Եկամտահարկ՝ եկամտի այլ աղբյուրներից	1.3	1.3	1.5	1.6	1.8	1.9

 

Մաքսատուրքեր

 

Մաքսատուրքերի գծով բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են 13.0 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 0.8%), որը 2003 թվականի համապատասխան ցուցանիշը գերազանցում է 9.7%-ով:

Ինչպես և ԱԱՀ-ի դեպքում, ներմուծվող ծխախոտի արտադրանքի համար սահմանված հաստատագրված վճարների կազմում ներառվող մաքսատուրքի հաշվարկը կատարվել է առանձին:

Այլ ապրանքների ներմուծումից մաքսատուրքերի կանխատեսման համար գնահատվել է փաստացի բազան, որի համար մակրոտնտեսական կանխատեսումներով գնահատված ներմուծման ծավալը նվազեցվել է թանկարժեք քարերի, ծխախոտի արտադրանքի, բենզինի, դիզվառելիքի մաքսային արժեքների հանրագումարի չափով:

Այս հարկատեսակի դեպքում ևս վարչարարական բարելավումները մեծ ռեզերվներ են պարունակում: Հաշվի առնելով անդամակցությունը ԱՀԿ-ին՝ անհրաժեշտ կլինի ավարտին հասցնել մաքսային ընթացակարգերը նշված կազմակերպության պահանջներին ամբողջությամբ համապատասխանեցնելու գործընթացը: Անհրաժեշտ է ձևավորել «ըստ գործարքի գնի» մաքսային արժեքի որոշման մեթոդի կիրառության լիարժեք բազա` հիմնված ASYCUDA համակարգի տվյալների բազայի վրա: Կարևոր նշանակություն ունի ռիսկերի վրա հիմնված ընտրանքային մաքսային հսկողության համակարգի ներդրումը: Պետք է ուժեղացնել մաքսակետերում քաղաքացիների կողմից ապրանքների ներմուծման ժամանակ տրված արտոնությունների նկատմամբ հսկողությունը: Սակայն, նկատի ունենալով այս միջոցառումների իրականացման կարճաժամկետ ազդեցության գնահատման համար բավարար տեղեկությունների բացակայությունը, դրանք եկամուտների գնահատման ժամանակ հաշվի չեն առնվել:

 

Հաստատագրված վճարներ օրենսդրությամբ սահմանված գործունեության տեսակներից

 

Հաստատագրված վճարներից բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են 8.3 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 0.5%), որը 2003 թվականի համապատասխան ցուցանիշը գերազանցում է 15.6%-ով:

2002 թ. այս հարկատեսակի գծով փաստացի մուտքերը գերազանցել են նախորդ տարվա մակարդակը մոտ 2 մլրդ դրամով կամ 43.6%-ով: Հիմնականում օրենսդրական փոփոխություններով պայմանավորված մուտքերի մակարդակի նման բարձր աճ հաջորդ տարիների համար չի ծրագրվել: Մակրոտնտեսական միջավայրի և հարկային վարչարարության բարելավման հաշվին այս հարկատեսակից մուտքերի միջին տարեկան աճը գալիք երեք տարիների համար կկազմի 13.2%:

Հաստատագրված վճարների կանխատեսումները կատարված են ըստ գործունեության առանձին տեսակների՝ նախորդ տարիների փաստացի մուտքերի, ինչպես նաև ՀՆԱ կազմում ծառայությունների կամ առևտրի և հանրային սննդի ճյուղերի իրական աճի տեմպերի հիման վրա:

Այս հարկատեսակի վրա ևս էական կլինի հարկային վարչարարության բարելավման ազդեցությունը:

 

Պարզեցված հարկ

 

Պարզեցված հարկից բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են 5.2 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 0.3%), որը 2003 թվականի համապատասխան ցուցանիշը գերազանցում է 23.8%-ով:

Պարզեցված հարկի գծով եկամուտների կանխատեսման դեպքում հաշվի են առնվել նախորդ տարվա փաստացի մուտքերը, ինչպես նաև յուրաքանչյուր տարվա ՀՆԱ կազմում առևտրի և հանրային սննդի, ծառայությունների ոլորտների անվանական աճի միջին տեմպը:

Բացի այդ, գնահատվել է նաև հարկային վարչարարության բարելավման դեպքում եկամուտների ավելացման հնարավորությունը: Նման մոտեցման համար հիմք է հանդիսանում այն հանգամանքը, որ պարզեցված հարկ վճարողների հիմնական մասի` մանրածախ առևտրի ոլորտում գործունեություն իրականացնողներից յուրաքանչյուր հարկատուի միջին ամսական վճարած հարկը 2002 թվականին կազմել է մոտ 20 հազ. դրամ, ինչը վկայում է հայտարարագրման նկատմամբ վերահսկողության բարելավման շնորհիվ եկամուտների զգալի ավելացման հնարավորության մասին:

 

Պետական տուրքեր

 

Պետական տուրքերից բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են 13.9 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 0.9%), որը 8.5%-ով գերազանցում է 2003 թվականի համապատասխան ցուցանիշը:

Պետական տուրքերի դեպքում եկամուտների կանխատեսումները կատարվել են ըստ պետական տուրքի առանձին տեսակների: Հաշվի են առնվել պետական տուրքի յուրաքանչյուր տեսակի գծով առկա փաստացի տվյալները՝ նախորդ տարիներին իրականացված գործարքների քանակի և գանձված գումարների վերաբերյալ: Ընդհանուր առմամբ, այս եկամտատեսակի կանխատեսումներում որպես հիմնական ցուցանիշ է կիրառվել ՀՆԱ իրական աճը: Նման մոտեցումը պայմանավորված է այն անհամասեռությամբ, որը բնորոշ է պետական տուրքի առարկա (հարկվող օբյեկտ) հանդիսացող ծառայություններին կամ գործողություններին: Այնուամենայնիվ, դրանցից շատերն ուղղակի կապ ունեն տնտեսական ակտիվության ցուցանիշների հետ (մասնավորապես՝ օդային ելքի համար, դատարան տրվող հայցադիմումների, լիցենզիաների տրամադրման համար օրենքով սահմանված պետական տուրքերը և այլն):

 

Այլ հարկային եկամուտներ (բնապահպանական և բնօգտագործման վճարներ գույքահարկ, հողի հարկ և այլ հարկային եկամուտներ)

 

Մյուս հարկատեսակներից բյուջետային մուտքերը 2004 թվականի համար կանխատեսվել են 6.3 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ նկատմամբ 0.4%):

Այլ հարկային եկամուտների կազմում գերակշիռ մասը (մոտ 71.2%) բնապահպանական և բնօգտագործման վճարներն են, որոնք կանխատեսելիս կիրառվել է նույն մոտեցումը՝ ինչ պետական տուրքերի դեպքում:

 

ՈՉ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ, ԿԱՊԻՏԱԼԻ ԳՈՐԾԱՌՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԵՎ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ՏՐԱՆՍՖԵՐՏՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄՆԵՐԸ

 

Ոչ հարկային եկամուտներ: Ոչ հարկային եկամուտները ներառում են ՀՀ կենտրոնական բանկի շահույթից մասհանումները, բաժնետոմսերից ստացվող դիվիդենդները և շահաբաժինները, պետական ձեռնարկությունների գույքի և համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող պետական պահուստի հողերի վարձակալությունից ստացվող վճարները, պետության տված վարկերի օգտագործման դիմաց վճարները (տոկոսավճարները), բռնագրավված, տիրազուրկ, նվիրատվության կամ ժառանգության իրավունքով պետությանն անցած գույքի իրացումից մուտքերը, իրավախախտումների համար գործադիր և դատական մարմինների կողմից կիրառվող պատժամիջոցներից ստացվող մուտքերը, ճանապարհային վճարները և այլ ոչ հարկային եկամուտները:

Ոչ հարկային եկամուտները 2004-2006 թթ. համար ծրագրվել են համապատասխանաբար 7.3 մլրդ դրամի, 7.4 մլրդ դրամի և 7.6 մլրդ դրամի չափով:

 

Կապիտալի գործառնություններից եկամուտներ: Հաշվի առնելով ՀՀ հողային օրենսգրքով և «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված դրույթները, համաձայն որոնց` 2003-2005 թթ. համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող պետական սեփականության հողերն արդեն առանձնացված և հողամասի հատակագծի հիման վրա անհատույց սեփականության իրավունքով փոխանցված կլինեն համայնքներին, կապիտալի գործառնություններից եկամուտները ծրագրվել են միայն շենքերի, շինությունների օտարումից և այլ բնույթի գործառնություններից ակնկալվող մուտքերի մասով՝ տարեկան 300.0 մլն դրամ:

Պաշտոնական տրանսֆերտներ: Հաշվի առնելով դոնորների հետ ձեռք բերված նախնական համաձայնությունները, պաշտոնական տրանսֆերտները 2004-2006 թվականների համար ծրագրվել են համապատասխանաբար 33.3 մլրդ դրամ, 33.4 մլրդ դրամ և 32.2 մլրդ դրամ:

 

Աղյուսակ 3.10.Պաշտոնական տրանսֆերտներ մլրդ դրամ

Դոնորը	2003	2004	2005	2006
	ծրագիր	կանխատեսում
Ընդամենը տրանսֆերտներ, այդ թվում	61.0	33.3	33.4	32.2
Հոլանդիայի կառավարությունից	2.7	2.8	2.8	2.8
Եվրոհանձնաժողովից (պարենային ապահովման ծրագիր)	5.5	5.6	0.0	0.0
Եվրոհանձնաժողովից (վարկի մարման համար)	3.2	0.9	0.0	0.0
Ճապոնիայի կառավարությունից	0.4	0.4	0.4	0.4
Լինսի հիմնադրամից	46.6	23.7	24.4	23.8
Տրանսֆերտներ այլ աղբյուրներից	2.6	0.0	5.8	5.2

 

Գ Լ ՈՒ Խ 4

 

ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱԿ

 

ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ԴԵՖԻՑԻՏԸ

 

Առաջիկա տարիներին պետական բյուջեի ձևավորումն ընթանալու է բյուջետային եկամուտների նկատմամբ ծախսերի գերազանցմամբ, ընդ որում՝ բյուջետային դեֆիցիտի ֆինանսավորման համար միջոցների ներգրավումն իրականացվելու է ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին աղբյուրներից: Պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման համար ներգրավվող միջոցների գերակշիռ մասը կազմելու են փոխառու միջոցները, ընդ որում՝ արտաքին աղբյուրներից ներգրավվող փոխառու միջոցների հիմնական մասը կունենա նպատակային բնույթ և կուղղվի սոցիալական ոլորտներում և հասարակական ենթակառուցվածքներում ներդրումային ծրագրերի ֆինանսավորմանը: Պետական բյուջեի դեֆիցիտը աստիճանաբար կնվազի. 2003 թվականի համար նախատեսված ՀՆԱ 3.2 %-ից մինչև 2006 թ.՝ 2.01 % (տե´ս Աղյուսակ 4.1):

 

Աղյուսակ 4.1. ՀՀ 2002-2006 թթ. պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրները (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
Դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրներ՝ ընդամենը	35 594.5	47 258.8	41 899.9	39 200.0	38 619.1
այդ թվում՝
1. Ներքին աղբյուրներ	-1155.3	1 317.5	2 675.0	3 625.0	4 275.0
- պետական արժեթղթեր	3947.3	2 000.0	3 200.0	4 000.0	4 550.0
- պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհումից մուտքեր	944.6	0.0	0.0	0.0	0.0
- այլ ներքին աղբյուրներ	-6047.2	-682.5	-525.0	-375.0	-275.0
2. Արտաքին աղբյուրներ	36 749.8	45 941.3	39 224.9	35 575.0	34 344.1
- վարկերի ստացում	48 952.4	69 098.9	47 151.0	43 546.0	44 242.3
- վարկերի մարում	12 202.6	23 157.6	7 926.1	7 971.0	9 898.2

 

Կանխատեսումները վկայում են, որ աստիճանաբար ավելանալու է բյուջետային դեֆիցիտի ֆինանսավորման ներքին աղբյուրների կշիռը. 2003 թվական՝ 0.14%, 2006 թվական՝ 0.24% (գերազանցապես պետական արժեթղթերի թողարկումից ստացվելիք մուտքերի հաշվին):

Ինչպես Արևելյան Եվրոպայի և ԱՊՀ երկրների մեծ մասի, այնպես էլ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի բնորոշ առանձնահատկություններից մեկը նրա որոշակի կախվածությունն է արտաքին ֆինանսավորման աղբյուրներից (արտասահմանյան վարկերից և պաշտոնական տրանսֆերտներից): Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ այդ կախվածությունը դեռևս կշարունակվի, այն կդրսևորի հստակ ձևավորված նվազման միտում (տե´ս Գծանկար 4.1):

 

Գծանկար 4.1. Պետական բյուջեի ֆինանսավորումը արտաքին աղբյուրների հաշվին

 

 

Քանի որ պետական բյուջեի դեֆիցիտը գերազանցապես ֆինանսավորվում է փոխառու միջոցների հաշվին, ապա դրա մեծությունը և կառուցվածքը էապես առնչվում են պետական ներքին և արտաքին պարտքը բնութագրող ցուցանիշների հետ:

Պետական բյուջեի, մասնավորապես՝ դրա դեֆիցիտի ֆինանսավորումը դեռևս շարունակում է էական կախվածության մեջ մնալ արտաքին վարկերից և դրամաշնորհներից: Տարբեր մեթոդներով հաշվարկված դեֆիցիտների համեմատական վերլուծությունները նույնպես հաստատում են այդ փաստը (տե´ս Աղյուսակ 4.2 ):

 

Աղյուսակ 4.2. Կոնվենցիոնալ, ոչ կոնվենցիոնալ, առաջնային և ընթացիկ դեֆիցիտները 2003-2006 թթ. (%` ՀՆԱ նկատմամբ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
Ոչ կոնվենցիոնալ դեֆիցիտ Ընդհանուր եկամուտների և ծախսերի տարբերությունը	3.21	2.60	2.23	2.01
Կոնվենցիոնալ դեֆիցիտ Ընդհանուր եկամուտների (առանց դրամաշնորհների) և ծախսերի տարբերությունը	7.34	4.67	4.13	3.69
Առաջնային դեֆիցիտ Ընդհանուր եկամուտների (առանց դրամաշնորհների) և ծախսերի (առանց տոկոսավճարների) տարբերությունը	6.43	3.90	3.44	3.05
Ընթացիկ դեֆիցիտ Ընդհանուր եկամուտների և ընթացիկ ծախսերի տարբերությունը	-4.09	-2.64	-2.04	-2.33

 

Ինչպես երևում է աղյուսակից, կոնվենցիոնալ դեֆիցիտը միջին տարեկան մոտ 82.5 %-ով գերազանցում է ոչ կոնվենցիոնալ դեֆիցիտը, որը նշանակում է, որ դրամաշնորհների ազդեցությունը դեֆիցիտի վրա միջին հաշվով կազմում է տարեկան ՀՆԱ 1.88%-ը:

Եթե հաշվարկենք ընթացիկ դեֆիցիտը միայն ընթացիկ եկամուտներով, ապա պարզ կդառնա, որ պետական բյուջեի սեփական եկամուտները 2003-2006 թթ. բավարար են ամենաանհրաժեշտ ընթացիկ ծախսերը ծածկելու համար:

Պետական պարտքի սպասարկման հետ կապված տոկոսավճարների ազդեցությունը դեֆիցիտի վրա երևում է կոնվենցիոնալ և առաջնային դեֆիցիտների համադրումից: Կոնվենցիոնալ դեֆիցիտում տոկոսավճարների տեսակարար կշռի տարեկան միջինը կկազմի 16.9%, ու թեև այն կունենա միջին տարեկան 1.6% աճի միտում (2003 թվականի 12.5%-ից՝ 2006 թվականին հասնելով 17.4%-ի), ոչ արտոնյալ վարկերի վերաձևակերպման արդյունքում կրկնակի պակաս կլինի 1997-2001 թթ. ժամանակահատվածում համանման ցուցանիշի փաստացի ձևավորված մակարդակից:

Կանխատեսման համաձայն՝ առաջիկա տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում ներքին խնայողությունները կավելանան, որը հնարավորություն կտա աստիճանաբար ավելացնել ներքին աղբյուրների հաշվին դեֆիցիտի ֆինանսավորումը՝ միաժամանակ իջեցնելով տոկոսավճարները: Պետական բյուջեի դեֆիցիտը կնվազի և 2004-2006 թվականներին կկազմի միջին տարեկան 2.28%: Չնայած դրան՝ այն կշարունակի ֆինանսավորվել հիմնականում արտաքին աղբյուրների հաշվին: Մասնավորապես՝ արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքների զարգացման համար անհրաժեշտ կապիտալ ծախսերը հիմնականում կշարունակեն ֆինանսավորվել արտաքին վարկերի հաշվին:

Պետական բյուջեի դեֆիցիտի նվազումը պայմանավորված կլինի նաև բյուջետային եկամուտների, մասնավորապես՝ հարկային եկամուտների և պետական տուրքերի հավաքագրումների աճով (2004-2006 թթ.՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ միջին տարեկան 0.4%-ի չափով):

 

ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏՔԸ

 

Հայաստանի Հանրապետության պետական պարտքի ձևավորումը սկսվել է զրոյական մակարդակից՝

1992-1993 թթ., երբ ստացվեցին առաջին օտարերկրյա վարկերը (Եվրոմիություն, Ռուսաստան): 1993 թ., ներքին շահող փոխառության պարտատոմսերի առաջին թողարկումից և 1995 թվականին պետական կարճաժամկետ պարտատոմսերի թողարկումներից հետո, սկսեց ձևավորվել նաև ներքին պետական պարտքի շուկան: Առաջիկա միջնաժամկետ ժամանակահատվածում պետական պարտքի կանխատեսվող ծավալները ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 4.3. ՀՀ պետական պարտքը 2002-2006 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)

Ցուցանիշներ	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
Պետական պարտք՝ ընդամենը	1 087.59	1 072.67	1 174.86	1 206.62	1 241.37
%` ՀՆԱ նկատմամբ	45.98	42.67	43.02	40.67	38.51
Արտաքին պարտք	1 025.19	1 007.18	1 104.28	1 129.49	1 157.00
որից` ՀՀ կենտրոնական բանկի պարտք	194.80	202.13	200.99	165.94	135.86
Ներքին պարտք	62.40	65.49	70.58	77.13	84.37

 

Արտաքին պետական պարտք

 

1999-2003 թթ. Կառավարությանը հաջողվեց բանակցությունների միջոցով վերոհիշյալ ոչ արտոնյալ վարկերի մի քանի վերաձևակերպումներ կատարել, որոնք հնարավոր դարձրին դրանք մարել Հայաստանի Հանրապետության համար առավել ընդունելի պայմաններով` առանց վտանգելու երկրի վճարունակությունը (երկարացվեց թուրքմենական վարկի մարման ժամկետը` շուրջ 11 մլն ԱՄՆ դոլար, ընդ որում՝ մարման մի մասը կատարվեց ապրանքներով, իսկ ռուսական վարկերը (93.77 մլն ԱՄՆ դոլար) մարվեցին՝ պարտքի դիմաց Ռուսաստանի Դաշնությանը որոշակի ձեռնարկություններ տրամադրելով):

 

Աղյուսակ 4.4. Արտաքին պետական պարտքի հիմնական բնութագրերը 2002-2006 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար)

Ցուցանիշներ	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
Կառավարության արտաքին պարտք	830.39	805.05	903.30	963.55	1 021.14
%՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	35.11	32.02	33.07	32.48	31.68
Ներկա արժեք8	488.98	434.47	452.94	459.08	458.68
%՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	20.67	17.28	16.58	15.47	14.23
Միջին արդյունավետ տոկոսադրույք	1.95	1.28	0.96	0.91	0.87
Արտոնյալ վարկերի կշիռը (%)	82.50	95.04	96.90	98.15	98.97
Սպասարկում	48.32*	50.11*	22.48	22.69	26.00
Մարում	29.62	39.49	13.45	13.46	16.63
Տոկոսավճար	18.70	10.62	9.03	9.23	9.37
Սպասարկում / արտահանում (%)	6.91	6.53	2.68	2.47	2.58
Տոկոսավճար / արտահանում (%)	2.68	1.38	1.08	1.00	0.93
Սպասարկում / ՀՆԱ (%)	2.04	1.99	0.82	0.76	0.81
Տոկոսավճար / հարկային եկամուտներ (%)	5.40	2.82	2.15	1.97	1.79
Տոկոսավճար / պետական բյուջեի ծախսեր (%)	3.89	1.94	1.61	1.53	1.43

* Սպասարկման բարձր ցուցանիշները պայմանավորված են ՌԴ պարտքի մարմամբ:

 

1999-2002 թթ. արտաքին պարտքի շուրջ 2/3-ը կազմել են միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններից արտոնյալ պայմաններով ստացված վարկերը (տե´ս աղյուսակ 3.5): Դրանք հիմնականում նպատակաուղղվել են Կենտրոնական բանկի արտաքին պահուստների համալրմանը, Կառավարության կառուցվածքային բարեփոխումների աջակցմանը, ինչպես նաև որոշակի ոլորտներում (էներգետիկա, բնակարանային-կոմունալ տնտեսություն, գյուղատնտեսություն, տրանսպորտ և այլն) ներդրումային ծրագրերի ֆինանսավորմանը:

Արտաքին պետական պարտքի կառավարման տեսանկյունից ոչ պակաս կարևորություն ունի նաև պարտքային զամբյուղի կառուցվածքը՝ ըստ վարկերի տրամադրման արժույթի: Ճիշտ է, մինչև այժմ այդ խնդիրն էական ազդեցություն չի ունեցել ՀՀ արտաքին պարտքի բեռի վրա⁹: Սակայն վերջին տարիներին ծագած պարտքային ճգնաժամերը (հատկապես Հարավարևելյան Ասիայում 1997-1998 թթ.) հարկադրում են առավել ուշադիր լինել այս հարցում:

Ելնելով վերը շարադրվածից՝ անհրաժեշտ է առավել ուշադիր հետևել միջազգային արժութային շուկաներում տեղի ունեցող գործընթացներին (ռիսկերը արդյունավետ կառավարելու նկատառումով), իսկ ապագայում, ՀՀ արտահանման մեջ՝ Եվրոմիության և փոխադարձ առևտրում, եվրոյի դերի մեծացմանը զուգընթաց, պարտքի բեռի գնահատման համար նաև օգտագործել արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում հարաբերությունը՝ եվրոյով:

Ինչպես երևում է աղյուսակից, ոչ արտոնյալ վարկերի վերաձևակերպման պայմաններում արտաքին պարտքի աճն էական ազդեցություն չի ունենա երկրի վճարունակության վրա, որովհետև մի շարք որակական ցուցանիշներ հիմնականում չեն փոփոխվի կամ կփոխվեն դրական ուղղությամբ: Մասնավորապես, կնվազեն արտաքին պարտք/ՀՆԱ և արտաքին պարտքի ներկա արժեք/ՀՆԱ հարաբերությունները, կկրճատվեն արտաքին պարտքի տոկոսավճարները (հիմնականում արտաքին որոշ ոչ արտոնյալ վարկերի վերաձևակերպման արդյունքում), որը հարկային եկամուտների զգալի աճի հետ միաժամանակ կնպաստի բյուջեի արտաքին պարտքի սպասարկման բեռի կրճատմանը:

 

Գծանկար 4.2. Արտաքին պարտքի կառուցվածքը՝ ըստ վարկերի տրամադրման արժույթի
 

 

Արտահանման կայուն աճը արտաքին պարտքի սպասարկմանն ու մարմանն ուղղվող միջոցների համեմատաբար կայուն մեծության պայմաններում հանգեցրել է արտաքին պարտքի տոկոսավճար/արտահանում և արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում ցուցանիշների էական բարելավման:

Այս դրական միտումները պայմանավորված են նաև Կառավարության կողմից վարվող քաղաքականությամբ, ըստ որի՝ նպատակահարմար չէ վերցնել այն վարկերը, որոնց գրանտ էլեմենտը¹⁰ փոքր է 35%-ից:

Առաջիկա տարիներին հարկաբյուջետային քաղաքականությունը Հայաստանի Հանրապետությունում պետք է ուղղված լինի բյուջետային ոչ տոկոսային ծախսերի առավելագույն մեծացմանը` պետական պարտքի անփոփոխ բեռի պայմաններում: Սա նշանակում է, որ 2004-2006 թթ. պետական պարտքի ներկա արժեքով աճը չի կարող գերազանցել տնտեսական աճը, ավելին` պետական պարտքի աճը պետք է ուղեկցվի պետական բյուջեի հարկային եկամուտների առաջանցիկ աճով:

2004-2006 թթ. նպատակահարմար է պետական բյուջեի դեֆիցիտը ֆինանսավորել բացառապես արտաքին արտոնյալ աղբյուրների հաշվին (2004-2006 թթ. նախատեսվում է վարկային զամբյուղում արտոնյալ վարկերի տեսակարար կշռի մեծացում), հետագայում, արտաքին արտոնյալ աղբյուրներից օգտվելու հնարավորության նվազմանը և ներքին շուկայում տոկոսադրույքների նվազմանը զուգընթաց, կարևորել նաև ֆինանսավորման ներքին աղբյուրները: Արտաքին պարտքի աճը պետք է ուղեկցվի արտաքին պարտքի բեռը գնահատող ցուցանիշների հարաբերական կայունությամբ կամ, նվազագույնը, արտաքին պարտքի բեռի աճը պետք է համահունչ լինի ներքին պարտքի բեռի նվազմանը: Սա նշանակում է, որ վերցված նոր պարտքի տոկոսադրույքը չպետք է գերազանցի պարտքի փաստացի միջին տոկոսադրույքը: Այսպիսով, 2004-2006 թթ. նախատեսվում է վերցնել վարկեր, որոնց տոկոսադրույքը չի գերազանցի 1.5%-ը (միջինը՝ 1%):

Միաժամանակ ցանկալի է, որ ստացվող նոր վարկերն ունենան մարման երկար ժամանակահատված, որը կփոքրացնի պարտքի ամենամյա մարումների ծավալը և հնարավորություն կտա պահպանել երկրի վճարունակությունը:

Արտաքին պարտքի ներկա արժեքը պետք է աճի ավելի դանդաղ, քան արտաքին պարտքը:

Տարեկան մոտ 7-9% տնտեսական աճը և ՀՆԱ-ում հարկային եկամուտների՝ միջին տարեկան ՀՆԱ-ի նկատմամբ 0.4% տեսակարար կշռի մեծացումը հնարավորություն կընձեռեն զգալիորեն փոքրացնել պետական բյուջեի վրա արտաքին պարտքի սպասարկման բեռը:

Ինչ վերաբերում է արտարժութային հոսքերին և արտաքին պարտք/արտահանում, արտաքին պարտքի սպասարկում/արտահանում հարաբերություններին, ապա արտահանման աճի պայմաններում, երբ արտաքին տոկոսավճարների էական աճ չի սպասվում (ի հաշիվ բացառապես արտոնյալ վարկերից օգտվելու), պարտքի կառավարման լրացուցիչ բարդություններ չեն առաջանա:

__________

⁸ 1999-2001 թթ. պարտքի ներկա արժեքի ցուցանիշները հաշվարկված են ըստ առանձին վարկային ծրագրերի՝ դրանց ներգրավման արժույթի համար կիրառելով համապատասխան զեղչատոկոսներ: 2002-2005թթ. համար որպես հիմք են ծառայել 2001թ. զեղչատոկոսները:

⁹ Հակառակը, 2000 թ. բյուջեում պետական պարտքի նվազումը պայմանավորված է պետական պարտքի զամբյուղում եվրոյի և SDR-ի մեծ տեսակարար կշռով (ավելի քան 70%) և ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ դրանց փոխարժեքների արժեզրկմամբ:

¹⁰ Գրանտ էլեմենտը փոխառության արտոնյալության ցուցանիշ է, որը հաշվարկվում է փոխառության անվանական արժեքի նկատմամբ անվանական արժեքի և փոխառուի կողմից պարտքի ապագա սպասարկման ներկա արժեքի տարբերության հարաբերությամբ՝ արտահայտված տոկոսներով:

 

Ներքին պետական պարտք

 

Ներքին պարտքի կառավարման բնագավառում առկա խնդիրներն օբյեկտիվորեն պահանջում էին օրենսդրական դաշտի կատարելագործում և պետական արժեթղթերի շուկայի կառավարման առավել ճկուն համակարգերի ներդրում:

1999 թվականին մշակվեցին ու ներդրվեցին պարտատոմսերի թողարկման նոր պայմաններ, տեղաբաշխման, շրջանառության և մարման նոր կարգ, որոնք կոչված էին նոր որակ հաղորդելու պարտատոմսերի առաջնային շուկայի մասնակիցների դերին, վարքագծին, իրավասություններին ու պարտավորություններին: Ստեղծվեց Գանձապետական պահառու համակարգը, որի նպատակը ներքին խնայողությունների ներգրավումը, ազգաբնակչության շրջանում պետության վարկանիշի բարձրացումը, նոր ներդրողների ներգրավումն ու ներդրողների կառուցվածքում ֆիզիկական անձանց տեսակարար կշռի մեծացումն էր:

2000 թվականին պետական արժեթղթերի շուկայում Կառավարությանը հաջողվեց իրականացնել մեկ այլ կարևորագույն քայլ՝ թողարկել և հաջողությամբ տեղաբաշխել միջին ժամկետայնությամբ պարտատոմսեր և դրանով հող ստեղծել երկարաժամկետ միտումների ձևավորման, ներքին պետական պարտքի «էժանացման» և պետական արժեթղթերի նկատմամբ ներդրողների վստահության ամրապնդման համար: Միջնաժամկետ պարտատոմսերի թողարկումը հնարավորություն ընձեռեց ավելացնել ներքին պարտքը՝ առանց վտանգելու Կառավարության վճարունակությունը, քանի որ միջին օրական ներքին պարտք/միջին օրական հարկային եկամուտ հարաբերությունը 36-37%-ից հաջողվեց իջեցնել մինչև 20-21%:

 

Աղյուսակ 4.5. ՀՀ ներքին պետական պարտքի հիմնական բնութագրերը 2002-2006 թթ. (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
Ներքին պարտք	36 496.9	38 496.9	41 696.9	45 796.9	50 346.9
%՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	2.69	2.61	2.59	2.61	2.62
Միջնաժամկետ պարտատոմսեր	16 015.5	18 215.5	20 215.5	22 815.5	26 365.5
Կարճաժամկետ պարտատոմսեր	20 481.4	20 281.4	21 481.4	22 981.4	23 981.4
Միջին տոկոսադրույք	16.43	16.30	16.00	15.8	15.6
Միջին ժամկետայնություն	263	270	280	290	300
Տոկոսավճար	5 955.3	7 600.0	7 300.0	7 000.0	7 000.0
%՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	0.44	0.52	0.45	0.40	0.36
%՝ հարկային եկամուտների նկատմամբ	3.00	3.45	2.95	2.52	2.25
%՝ պետական բյուջեի ծախսերի նկատմամբ	2.16	2.37	2.21	1.96	1.79

 

Ներքին պետական պարտքի բեռի զգալի նվազման մասին է խոսում նաև տոկոսավճարների կտրուկ անկումը, որը պայմանավորված է պետական պարտատոմսերի եկամտաբերության անկմամբ: Այն առավել ցայտուն է երևում ՀՆԱ և հարկային եկամուտների աճի ֆոնի վրա:

2001 թվականին պարտքի կառավարման կիրառված ռազմավարության տրամաբանական շարունակությունն է 2002-2006 թթ. ծրագրվող քաղաքականությունը, որը կրկին ուղղված կլինի պարտքի ժամկետայնության երկարացմանն ու «էժանացմանը»: Պետք է աստիճանաբար հնարավորություններ ստեղծել նաև դեֆիցիտի ֆինանսավորման արտաքին աղբյուրները ներքինով փոխարինելու համար: Վերոհիշյալ քաղաքականության շրջանակներում նախատեսվում է ներկայացվող ժամանակահատվածում անցնել երկարաժամկետ (5 տարուց ավելի մարման ժամկետով) պարտատոմսերի թողարկման: Դրա կարևոր նախապայմաններից է պետական արժեթղթերի շուկայի ներդրողների թվի ավելացումը՝ ի հաշիվ ոչ բանկ ֆինանսական կազմակերպությունների և ՀՀ քաղաքացիների: Այստեղ կարևորվում է ոչ միայն ոչ բանկ ֆինանսական հաստատությունների և ֆիզիկական անձանց ներդրումների ֆիզիկական աճը, այլ նաև նրանց տեսակարար կշռի աճը ներդրողների կառուցվածքում:

Ինչպես արդեն նշվեց, 2002-2006 թթ. ներքին պարտքի նախատեսվող աճը հարկաբյուջետային կայունության և բյուջետային հոսքերի վրա էական ազդեցություն չի ունենա, եթե հարկային եկամուտների համարժեք աճի հետ միաժամանակ երկարացվի նաև պարտքի ժամկետայնությունը: Ցանկալի է, որ միջին օրական ներքին պարտք/ միջին օրական հարկային եկամուտ հարաբերակցությունը չգերազանցի 20%-ը:

Ներքին պետական պարտքի կառավարման քաղաքականությանն առնչվող բոլոր թվարկված խնդիրների շարքում հետագայում ևս կկարևորվեն պետական արժեթղթերի շուկայի ներդրումային գրավչության, թափանցիկության և կանխատեսելիության ապահովման հիմնախնդիրները:

 

ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐԻ ՓԱԹԵԹՈՒՄ 2004-2006 ԹԹ. ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

2004-2006 թթ. ՀՀ պետական բյուջեների կանխատեսվող մուտքերի վերլուծությունից երևում է, որ, 2003 թվականի մակարդակի համեմատ, 2004 թվականի անվանական ՀՆԱ շուրջ 9.2 % աճի պայմաններում, պետական բյուջեի մուտքերի ծավալը կնվազի շուրջ 4.3%-ով կամ 14.9 մլրդ դրամով (ընթացիկ եկամուտների զգալի՝ 29.0 մլրդ դրամի չափով հավելաճի պայմաններում բյուջետային վարկերի վերադարձից ստացվող մուտքերի և պաշտոնական տրանսֆերտների գծով եկամուտների, համապատասխանաբար՝ 11.1 մլրդ դրամով և 27.6 մլրդ դրամով նվազման հաշվին): Դրան հակառակ, 2003 թվականի մակարդակի համեմատ, հիմնականում հարկային եկամուտների հավելաճի հաշվին, պետական բյուջեի մուտքերի ծավալի աճ է կանխատեսվում 2005 և 2006 թվականներին, համապատասխանաբար՝ 3.4%-ով և 11.9%-ով (անվանական ՀՆԱ, համապատասխանաբար՝ 18.4% և 27.6% կանխատեսվող աճի պայմաններում):

 

Աղյուսակ 4.6. Բյուջետային ռեսուրսների փաթեթում 2004-2006 թթ. կանխատեսվող փոփոխությունները (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
1. Եկամուտներ և պաշտոնական տրանսֆերտներ	286 979.8	288 507.0	318 516.3	350 815.4
Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	19.47	17.93	18.13	18.29
2. Բյուջետային վարկերի վերադարձից մուտքեր	13 979.8	2 885.5	2 451.6	71.8
Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.95	0.18	0.14	0.004
3. Դեֆիցիտի ֆինանսավորման աղբյուրներ (մլն դրամ)	47 258.8	41 899.9	39 200.0	38 619.1
Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	3.21	2.60	2.23	2.01
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄՈՒՏՔԵՐ	348 218.4	333 292.5	360 167.9	389 506.3
Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	23.62	20.71	20.50	20.30
ՄՈՒՏՔԵՐԻ ՀԱՎԵԼԱՃ (նախորդ տարվա մուտքերի մակարդակի նկատմամբ)	x	-14 925.9	26 875.4	29 338.4
Մուտքերի հավելաճը %-ով՝ նախորդ տարվա մուտքերի մակարդակի նկատմամբ	x	-4.3	8.1	8.1
4. Ոլորտային կտրվածքով նախորդ տարվա մակարդակի նկատմամբ ազատված զուտ միջոցներ	x	45 515.7	11 891.2	1 297.7
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՀԱՎԵԼՅԱԼ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ (նախորդ տարվա ռեսուրսների մակարդակի նկատմամբ)	x	30 589.8	38 877.6	30 536.9
Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	x	1.90%	2.21%	1.59%
Հավելյալ բյուջետային ռեսուրսների կանխատեսվող բաշխումը 2004-2006 թթ.՝ ըստ ոլորտների	x	30 589.8	38 877.6	30 536.9
այդ թվում՝
1. Սոցիալ-մշակութային ճյուղեր	x	15 441.8	20 125.5	22 482.1
2. Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության, քրեակատարողական և արտակարգ իրավիճակների համակարգեր	x	5 459.5	6 571.7	4 030.2
3. Տնտեսության ճյուղեր	x	3 021.5	0.0	2 873.9
4. Պետական կառավարում	x	5 123.0	6 004.2	692.1
5. Աջակցություն տեղական ինքնակառավարման մարմիններին	x	1 544.0	2 840.0	332.0
6. Այլ ոլորտներ	x	0.0	3 336.2	126.6

 

Ինչպես երևում է աղյուսակից, 2004-2006 թվականներին, նախորդ տարվա համեմատ ստացվելիք լրացուցիչ մուտքերի գերակշիռ մասը (63.94 մլրդ դրամ կամ ընդհանուրի 63.9%-ը) նախատեսվում է ուղղել սոցիալ-մշակութային և տնտեսության ճյուղերի ֆինանսավորմանը, ընդ որում՝ սոցիալ-մշակութային ճյուղերին բաժին կհասնի լրացուցիչ մուտքերի ընդհանուր գումարի 58.0%-ը:

Սոցիալ-մշակութային ճյուղերին հատկացված հավելյալ միջոցների շուրջ 39.21%-ը կտրամադրվի կրթության բնագավառին (հիմնականում՝ տարրական, հիմնական և ընդհանուր կրթությանը), շուրջ 29.9%-ը՝ սոցիալական ապահովության և ապահովագրության բնագավառին (որից 17.8%-ը՝ կենսաթոշակային ապահովմանը և 70.1%-ը՝ աղքատության ընտանեկան նպաստներին), 24.5%-ը՝ առողջապահությանը (հիմնականում առաջնային՝ ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային բուժօգնությանը):

Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության համակարգերի պահպանման և արտակարգ իրավիճակների համակարգի ծախսերին կուղղվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 16.1%-ը, որը պայմանավորված է վերոհիշյալ համակարգի մարմինների կենսագործունեության ապահովման համար համապատասխան միջոցների հատկացման անհրաժեշտությամբ:

Տնտեսության ճյուղերին 2004-2006 թվականներին կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 5.9%-ը, ընդ որում՝ այդ գումարների գերակշիռ մասը՝ 41.7%-ը, կտրվի բնակարանային-կոմունալ տնտեսությանը (ջրամատակարարման համակարգ): Նշված միջոցների աղբյուր են արտաքին աղբյուրներից նպատակային վարկային ծրագրերի շրջանակներում ստացվելիք փոխառու միջոցները:

Պետական կառավարման ոլորտին նախատեսվում է հատկացնել հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 11.8%-ը: Այդ միջոցներն ուղղվելու են քաղաքացիական ծառայության և դատական համակարգում իրականացվելիք բարեփոխումների գործընթացի ապահովմանը, ինչպես նաև 2005 թվականի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների կազմակերպմանն ու անցկացմանը:

Տեղական ինքնակառավարման բնագավառին 2004-2006 թվականներին աջակցության նպատակով պետական բյուջեից կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 4.7%-ը:

 

ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ` ԸՍՏ ԳՈՐԾԱՌԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ԽՈՇՈՐԱՑՎԱԾ ԽՄԲԵՐԻ

ՀՀ 2004-2006 թվականների պետական բյուջեների ծախսերի կանխատեսումները՝ ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խոշորացված խմբերի, բնութագրվում են ստորև ներկայացված աղյուսակի ցուցանիշներով (այսուհետև սույն գլխում «Սոցիալ-մշակութային ճյուղեր», «Տնտեսության ճյուղեր» և «Այլ ոլորտներ» խմբերը ներկայացվում են առանց պետական կառավարման հանրապետական և տարածքային մարմինների ապարատների պահպանման ծախսերի, որոնք միավորված են «Պետական կառավարում» խմբում):

 

Աղյուսակ 4.7. ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական բյուջեների ծախսերը՝ ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խոշորացված խմբերի (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ	334 238.5	330 406.9	357 716.3	389 434.5
այդ թվում՝
1. Սոցիալ - մշակութային ճյուղեր	100 836.8	108 745.9	128 871.4	151 353.5
- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ	6.84	6.76	7.33	7.89
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	30.17	32.91	36.03	38.86
2. Պաշտպանություն, ազգային անվտանգություն, հասարակական կարգի պահպանության, քրեակատարողական և արտակարգ իրավիճակների համակարգեր	61 330.2	66 789.7	73 361.4	77 391.6
- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ	4.16	4.15	4.18	4.03
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	18.35	20.21	20.51	19.87
3. Տնտեսության ճյուղեր	96 506.2*	85 338.4	74 011.6	75 686.7
- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ	6.55	5.30	4.21	3.95
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	28.87	25.83	20.69	19.44
4. Պետական կառավարում	23 183.8	28 306.9	34 311.1	35 003.1
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	1.57	1.76	1.95	1.82
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	6.94	8.57	9.59	8.99
5. Աջակցություն տեղական ինքնակառավարման մարմիններին	9 152.0	10 696.0	13 536.0	13 868.0
- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ (%)	0.62	0.66	0.77	0.72
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	2.74	3.24	3.78	3.56
6. Այլ ոլորտներ	43 229.5	30 529.9	33 624.9	36 131.6
- հարաբերությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ	2.93	1.90	1.92	1.89
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	12.93	9.24	9.4	9.28

 

* Ցուցանիշում բացասական նշանով ներառված է «Լինսի» հիմնադրամի կողմից ՀՀ կառավարությանը տրված միջոցների հաշվին ձեռնարկություններին տրամադրված բյուջետային վարկերի վերադարձից 2003 թվականին սպասվող 10606.3 մլն դրամ մուտքերը:

 

Սոցիալ-մշակութային ճյուղերի խմբում 2004-2006 թվականներին ևս կարևորվելու է հատկապես կրթության, առողջապահության և սոցիալական ապահովության բնագավառների զարգացման ռազմավարական ծրագրերի իրականացումը:

 

Աղյուսակ 4.8. Սոցիալական ոլորտի 2003-2006 թթ. բյուջետային ծախսերը՝ ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ-ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՃՅՈՒՂԵՐ՝ ընդամենը	100 836.8	108 745.9	128 871.4	151 353.5
այդ թվում՝
1. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ	31 833.8	39 204.3	47 682.5	54 597.4
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	2.16	2.44	2.71	2.85
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	9.52	11.87	13.33	14.02
2. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅՈՒՆ	30 464.9	34 528.6	39 220.6	47 837.8
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	2.07	2.15	2.23	2.49
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	9.11	10.45	10.96	12.28
3. ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ	20 780.8	24 486.2	30 315.1	35 033.6
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	1.41	1.52	1.73	1.83
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	6.22	7.41	8.48	9.00
4. ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ, ՍՊՈՐՏ ԵՎ ԿՐՈՆ	14 795.8	7 263.2	8 094.9	9 922.4
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	1.00	0.45	0.46	0.52
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	4.43	2.20	2.26	2.54
5. ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ	2 961.5	3 263.6	3 558.3	3 962.1
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.20	0.20	0.20	0.20
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	0.89	0.98	1.0	1.02

 

Առաջիկա տարիներին կրթական ոլորտում պետական քաղաքականության գերակայությունը կլինի հանրակրթական համակարգի բարեփոխումների խնդիրը (որին կուղղվի ոլորտի ծախսերի գերակշիռ մասը): Առողջապահության բնագավառում 2004-2006 թվականներին բյուջետային միջոցները կնպատակաուղղվեն առաջնային բուժօգնության ամրապնդման և զարգացման ծրագրերին:

Սոցիալական ապահովության և ապահովագրության բնագավառում առաջիկա տարիներին շեշտը կդրվի ընտանեկան նպաստների համակարգի կատարելագործման, սոցիալական ապահովության ծրագրերի իրականացման, ինչպես նաև կենսաթոշակների բարձրացման վրա: Սոցիալական ապահովագրության բնագավառի զարգացման և սոցիալական ապահովագրական կենսաթոշակների բարձրացման նպատակով իրականացվելիք միջոցառումներին կնպաստի սոցիալական (ոչ ապահովագրական) կենսաթոշակների վճարման բեռը սոցիալական ապահովագրության հիմնադրամից պետական բյուջե տեղափոխելը, որի շնորհիվ սոցիալական ապահովագրության հիմնադրամի ազատվող միջոցները հնարավոր կլինի նպատակաուղղել սոցիալական ապահովագրական կենսաթոշակների բարձրացմանը:

Տնտեսության ճյուղերի 2004-2006 թվականների ծախսերը նպատակաուղղված են լինելու արտադրական ենթակառուցվածքների զարգացման ծրագրերին:

 

Աղյուսակ 4.9. Տնտեսության ճյուղերի 2003-2006 թթ. բյուջետային ծախսերը՝ ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՃՅՈՒՂԵՐ՝ ընդամենը	96 506.2	85 338.4	74 011.6	75 686.7
այդ թվում՝
1. ՎԱՌԵԼԻՔԱՅԻՆ ԵՎ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ՀԱՄԱԿԱՐԳ	12 184.8	13 297.4	8 910.5	9 301.7
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.83	0.83	0.51	0.48
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	3.65	4.02	2.49	2.39
2. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՆՏԱՌԱՅԻՆ ԵՎ ՋՐԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, ՁԿՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ	19 162.6	16 059.4	11 668.2	10 924.2
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	1.30	1.0	0.66	0.57
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	5.73	4.86	3.26	2.81
3. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ՃԱՆԱՊԱՐՀԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՊ	36 646.3	26 330.9	26 055.5	26 079.6
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	2.49	1.64	1.48	1.36
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	10.96	7.97	7.28	6.70
4. ԲՆԱԿԱՐԱՆԱՅԻՆ-ԿՈՄՈՒՆԱԼ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ	34 377.3	23 000.5	21 200.0	23 658.2
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	2.33	1.43	1.21	1.23
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	10.29	6.96	5.93	6.08
5. ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼ ՃՅՈՒՂԵՐ	- 5 864.8	6 650.2	6 177.4	5 723.0
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	-0.40	0.40	0.35	0.31
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	-1.76	2.02	1.73	1.46

 

Պետության կողմից հատկապես կկարևորվեն գյուղատնտեսության, էներգետիկայի, տրանսպորտի, ճանապարհային, ջրային և բնակարանային-կոմունալ տնտեսության ծախսերը, որոնց զգալի մասը նախատեսվում է իրականացնել արտաքին ֆինանսական աջակցությամբ:

Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության, քրեակատարողական և արտակարգ իրավիճակների համակարգերի պահպանման ծախսերի աճը պայմանավորված է լինելու նշված կառույցների կենսագործունեության ապահովման համար բավարար պայմանների ստեղծման արդյունքում այդ կառույցների պատրաստականության բարձր մակարդակի պահպանման անհրաժեշտությամբ:

Պետական կառավարման բնագավառում ծախսերը, 2003 թվականի համեմատությամբ, 2004-2006 թվականներին կունենան բացարձակ կայուն աճ՝ պայմանավորված պետական կառավարման համակարգում իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովման անհրաժեշտությամբ: Կարևորագույն գործոն կհանդիսանա պետական կառավարման համակարգի արմատական բարեփոխումների ծրագրի մշակումն ու կենսագործումը:

Պետական կառավարման համակարգի բոլոր ոլորտներում առաջնահերթ խնդիրներից է կոռուպցիայի դեմ պայքարը, օրենքի առջև բոլորի հավասարության ապահովումը: Պետական կառավարման բարեփոխումները նախատեսվում է իրականացնել երեք ուղղություններով, այն է՝ պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումներ, քաղաքացիական ծառայության ներդրում և ֆինանսական կառավարման բարեփոխումներ:

Հայաստանի Հանրապետությունում վերջին 5 տարիներին պետական կառավարման համակարգում զբաղված ծառայողների թվաքանակը տատանվել է 11.8-14.1 հազարի միջակայքում: Չնայած ծառայողների աշխատավարձի ֆոնդի շուրջ 2 անգամ աճին՝ այն մնում է համեմատաբար ցածր (օրինակ՝ 2001 թվականին միջին ամսական աշխատավարձը կազմել է 37 հազար դրամ): Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ պետական կառավարման համակարգում զբաղված ծառայողների թվաքանակը չի գերազանցում միջազգային չափանիշներով սահմանված ծավալները, առաջիկա տարիներին թվաքանակի էական փոփոխություններ չեն նախատեսվում (թվաքանակը կկազմի մոտ 14.1 հազար մարդ): Միաժամանակ, պետական կառավարման մարմինների կառուցվածքը հնարավորին չափով պարզեցնելու, կառուցվածքային ստորաբաժանումները խոշորացնելու, դրանց խնդիրներն ու գործառույթները հստակեցնելու ուղղությամբ համապատասխան միջոցներ կձեռնարկվեն, որի արդյունքներով էլ կհստակեցվի պետական կառավարման մարմիններում ծառայողների պահանջվող թվաքանակը:

Նշված ծրագրի ֆինանսավորումը ապահովելու նպատակով առաջիկա տարիներին պետական կառավարման բնագավառում լրացուցիչ ֆինանսական ներդրումների անհրաժեշտություն կառաջանա, մասնավորապես՝ պետական ծառայողների վերապատրաստման, նրանց աշխատանքի վարձատրության և սոցիալական ապահովման երաշխիքների ստեղծման, պետական կառավարման մարմինների կենսագործունեության անհրաժեշտ այլ կանոնավոր կարիքների բավարարման համար: Դրանով պայմանավորված՝ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածի վերջում նախատեսվող հատկացումների ծավալները, 2003 թվականի մակարդակի համեմատ, կաճեն շուրջ 12.2 մլրդ դրամով կամ 1.5 անգամ, ընդ որում՝ 2004 թվականին՝ 1.2 անգամ, իսկ 2005-2006 թվականներին միջին տարեկան աճը նախորդ տարվա նկատմամբ կկազմի 11.7%:

2005-2006 թվականներին, 2003-2004 թվականների մակարդակի համեմատ, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին պետական աջակցության գծով նախատեսվող ծախսերի կտրուկ աճը պայմանավորված է օրենքով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված պարտադիր լիազորությունների շրջանակներում առկա հիմնախնդիրների իրագործման համար բավարար ֆինանսական բազայի ապահովման անհրաժեշտությամբ:

Այլ ոլորտներ խմբի համար 2004-2006 թվականներին նախատեսվող ծախսերի գերակշիռ մասը բաժին կընկնի պետական պարտքի սպասարկման և արտաքին տնտեսական աջակցություն ծախսերին:

 

Աղյուսակ 4.10. Այլ ոլորտների 2003-2006 թթ. բյուջետային ծախսերը՝ ճյուղային կտրվածքով (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
ԸՆԴԱՄԵՆԸ	43 229.5	30 529.9	33 624.9	36 131.6
այդ թվում՝
1. ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐՏՔԻ ՍՊԱՍԱՐԿՈՒՄ (տոկոսավճարներ)	13 911.9	12 696.4	12 521.0	12 612.0
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.94	0.79	0.71	0.66
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	4.16	3.84	3.50	3.24
2. ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՎԱՐԿԻ ՏՐԱՄԱԴՐՈՒՄ ԼՂՀ-ին	9 500.0	10 000.0	10 500.0	11 000.0
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.64	0.62	0.60	0.57
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	2.84	3.03	2.94	2.82
3. ԱՅԼ	19 817.6	7 833.5	10 603.9	12 519.6
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	1.35	0.49	0.61	0.66
- տեսակարար կշիռը ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	5.93	2.37	2.96	3.22

ՆԵՐԴԻՐ 4.1. Պետական աջակցությունը տեղական ինքնակառավարման համակարգին Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (1995 թ.) և «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի (1997 թ.) ընդունմամբ սահմանվեցին Հայաստանի Հանրապետության տեղական ինքնակառավարման համակարգի գործունեության օրենսդրական հիմքերը: Հաշվի առնելով վերը նշված օրենսդրական ակտերի ընդունումից հետո հաջորդած ժամանակահատվածում ձեռքբերված փորձը՝ 2002 թվականին նոր «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի ընդունմամբ ընդլայնվեցին և առավել հստակեցվեցին տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավասությունները, նրանց փոխհարաբերությունները պետության (կենտրոնական իշխանության) հետ: 1996 թվականին կայացած տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններից հետո, մինչ օրս, այդ մարմինների գործունեության արդյունքները վկայում են, որ չնայած համակարգում ներկայումս առկա մի շարք լուրջ հիմնախնդիրներին, այն գործնականում կայացել է և ի վիճակի է ապահովել օրենքով իրեն վերապահված լիազորությունների կատարումը: Մասնավորապես դրա մասին է վկայում համայնքների բյուջեների կատարման ամփոփ ցուցանիշների՝ անցած 6 տարվա պատկերը, որը մի կողմից վկայում է համայնքների ֆինանսական հնարավորությունների շարունակական բարելավման, իսկ մյուս կողմից՝ պետության աջակցության ծավալների տարեցտարի ընդլայնման մասին:     1998 1999 2000 2001 2002   փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ Համայնքների բյուջեների սեփական եկամուտներ (առանց պետական բյուջեից համայնքների բյուջեներին տրամադրված պաշտոնական տրանսֆերտների գումարների) 34.0% 3.9% 0.2% -3.8% 8.3% Պետական բյուջեից համայնքների բյուջեներին տրամադրված պաշտոնական տրանսֆերտներ 1.9% -42.8% 136.9% 31.0% 76.6% Համայնքների բյուջեների ծախսեր 20.2% 0.9% 9.9% 23.7% 21.7%   Հաշվի առնելով հանրապետության համայնքների ֆինանսական հնարավորությունների միջև առկա տարբերությունը՝ տեղական ինքնակառավարման համակարգին պետական ֆինանսական աջակցության հիմնական նպատակն է ֆինանսապես օժանդակել համայնքների ներդաշնակ զարգացմանը: Նշված աջակցությունը մեծապես ցուցաբերվելու է ֆինանսական համահարթեցման դոտացիաների տրամադրման եղանակով, ինչպես նաև, Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ, ՀՀ սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի կողմից համայնքների ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացման միջոցով: Դրա հետ մեկտեղ, հարկ է նշել, որ միջոցներ կձեռնարկվեն համայնքների բյուջեներին պետական ֆինանսական օժանդակության ճկունությունը բարձրացնելու ուղղությամբ: Կձեռնարկվեն ֆինանսական համահարթեցման մեխանիզմների կատարելագործման միջոցառումներ՝ համապատասխան հիմքեր ստեղծելով համայնքներին ցուցաբերվող օժանդակությունը ըստ աղքատության աստիճանի, եկամուտների կամ ծախսերի ցուցանիշների տարբերակելու համար (նշվածին կնպաստի նաև Հայաստանի Հանրապետությունում 2001 թվականին կայացած մարդահամարի արդյունքում ձեռքբերված բազմաբնույթ տեղեկատվությունը): Փոքր համայնքների հիմնախնդիրների լուծման նպատակով միջհամայնքային միավորումների ստեղծմանն աջակցելու քայլեր կձեռնարկվեն: Այսպես, պետական բյուջեից նպատակային հատկացումներ նախատեսելիս առաջնահերթությունը կտրվի միջհամայնքային միավորումներին, նրանց ենթակառուցվածքների ցանցերի զարգացմանը: Ուշադրություն է դարձվելու սահմանամերձ, լեռնային և բարձր լեռնային համայնքների զարգացմանը:

 

2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում նույնպես, ինչպես և նախկինում, պետական բյուջեների ծախսերի ընդհանուր ծավալն էական կախվածության մեջ կլինի արտաքին հոսքերից:

 

Աղյուսակ 4.11. Արտաքին աղբյուրներից 2003-2006 թթ. ստացվելիք միջոցների (վարկերի և պաշտոնական տրանսֆերտների) հաշվին ֆինանսավորվող ծախսերը

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
Արտաքին աղբյուրների հաշվին ֆինանսավորվող ծախսերի ծավալը (մլն դրամ)	130 050.8	80 444.1	76 978.5	76 352.9
Տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	8.82	5.00	4.38	3.98
Տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերի ամբողջ ծավալում (%)	38.91	24.35	21.52	19.61

 

Այդ մասին է վկայում արտաքին աղբյուրներից վարկերի և պաշտոնական տրանսֆերտների տեսքով ստացվելիք միջոցների հաշվին կանխատեսվող 2004-2006 թթ. ծախսերի մեծ տեսակարար կշիռը (միջին տարեկան) բյուջետային ծախսերի ամբողջ ծավալում՝ 21.8% և ՀՆԱ-ի նկատմամբ՝ 4.5%:

 

ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄԸ` ԸՍՏ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ

 

Դիտարկվող ժամանակահատվածում պետական բյուջեի ծախսերի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կլինի կայուն և կտատանվի 21% - 21.2 %-ի միջակայքում: Նույն միտումը բնորոշ է նաև ընթացիկ ծախսերին՝ 15.29-16.06%: Այդուհանդերձ, կապիտալ (ներառյալ վարկավորում՝ հանած մարումը) ծախսերի և ՀՆԱ հարաբերակցություններին բնորոշ կլինի տատանման ավելի մեծ միջակայք. համապատասխանաբար՝ 4.3-5.2%: Կապիտալ (առանց զուտ վարկավորման) և ընթացիկ ծախսերի հարաբերակցությանը բնորոշ կլինի նվազման միտում, որը կտատանվի 31.1-23.8%-ի միջակայքում:

 

Աղյուսակ 4.12. 2002-2006 թթ. ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի փոփոխության և հարաբերակցության միտումները

Ցուցանիշներ	2002	2003	2004	2005	2006
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ, մլն դրամ	263 912.4	334 238.5	330 406.9	357 716.3	389 434.5
այդ թվում՝
- ընթացիկ ծախսեր, մլն դրամ	219 367.7	226 241.8	244 908.8	282 311.7	305 774.9
%-ով՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	16.16	15.35	15.22	16.07	15.94
- կապիտալ ծախսեր, մլն դրամ	34 195.3	111 499.9	77 694.3	67 231.2	72 581.4
%-ով՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	2.52	7.56	4.83	3.82	3.78
Կապիտալ և ընթացիկ ծախսերի հարաբերակցությունը	15.59	49.28	31.72	23.81	23.73
- վարկավորում՝ հանած մարումը, մլն դրամ	10 349.4	-3 503.2	7 803.8	8 173.4	11 078.2
%-ով՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	0.76	-0.24	0.48	0.47	0.58

Ծախսերի ընդհանուր ծավալի շուրջ 77.4%-ը կկազմեն ընթացիկ ծախսերը (2003 թվականին այդ ցուցանիշը ծրագրվել էր 67.7%): 2004-2006 թվականներին ընթացիկ ծախսերի անվանական մեծությունների աճի միջին տարեկան տեմպը կապիտալ ծախսերի և վարկավորում՝ հանած մարումը ծախսերի աճի տեմպը կգերազանցի 19.3 տոկոսային կետով:

Ընթացիկ ծախսերի կառուցվածքում գերակշիռ մասը կկազմեն ապրանքների և ծառայությունների ձեռքբերման ծախսերը՝ 63.5%:

 

Աղյուսակ 4.13. 2003-2006 թթ. ընթացիկ ծախսերը՝ ըստ բյուջետային ծախսերի տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների խոշորացված խմբերի (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2003	2004	2005	2006
ԸՆԹԱՑԻԿ ԾԱԽՍԵՐ	226 241.8	244 908.8	282 311.7	305 774.9
այդ թվում՝
1. Բյուջետային հիմնարկների աշխատողների աշխատավարձ և սոցիալական ապահովագրության վճարներ	12 664.6	15 662.3	20 243.7	22 931.3
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.86	0.97	1.15	1.20
2. Տոկոսավճարներ	13 912.0	12 696.4	12 521.0	12 612.0
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.94	0.79	0.71	0.66
3. Սուբսիդիաներ	14 293.1	11 399.6	11 211.7	12 309.0
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	0.97	0.71	0.64	0.64
4. Ընթացիկ տրանսֆերտներ	44 027.2	48 294.5	56 498.8	62 781.7
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	2.99	3.00	3.22	3.27
5. Ապրանքների և ծառայությունների ձեռքբերում	141 344.9	156 856.0	181 836.5	195 140.9
- տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում (%)	9.59	9.75	10.35	10.17

 

2004-2006 թվականներին ընթացիկ ծախսերի ընդհանուր ծավալում բյուջետային հիմնարկների աշխատակիցների աշխատավարձին, միջին տարեկան կտրվածքով, բաժին կընկնի՝ 7.1%-ը, ընթացիկ տրանսֆերտներին՝ 20.1%-ը, պետական պարտքի սպասարկման տոկոսավճարների գծով ծախսերին՝ 4.5%-ը, սուբսիդիաներին՝ 4.2%-ը:

Վերը նշված ծախսատեսակներից բյուջետային հիմնարկների աշխատողների աշխատավարձի վճարման գծով ծախսերը կունենան միջին տարեկան աճի ամենաբարձր տեմպը՝ 22.1%: Նշվածը բացատրվում է պետական կառավարման բարեփոխումների (այդ թվում նաև՝ հակակոռուպցիոն քաղաքականության) շրջանակներում պետական կառավարման մարմինների աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացման գծով նախատեսվող միջոցառումներով: Մասնավորապես, եթե նախորդ տարվա համեմատ, 2004 թվականին նշված ծախսերի աճը հիմնականում բացատրվում է 2003 թվականի հուլիսի 1-ից բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց և քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի բարձրացման ծախսերը 2004 թվականին ամբողջ տարվա համար նախատեսելու հետ, ապա 2005-2006 թթ. աճը պայմանավորված է ինչպես «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներով, այնպես էլ քաղաքացիական և հարկային ծառայողների բազային պաշտոնային դրույքաչափերի նախատեսվող բարձրացմամբ:

Պետական պարտքի սպասարկման ծախսերի շուրջ 56.7.%-ը կկազմեն ներքին պարտքի սպասարկման ծախսերը: Պետական պարտքի սպասարկման ծախսերը, անվանական արտահայտությամբ, 2003 թվականի համեմատությամբ կնվազեն շուրջ 10%-ով, և դրանց ծավալը կտատանվի 12.5-12.7 մլրդ դրամի սահմաններում:

Սուբսիդիաների հիմնական մասը կհատկացվի կոմունալ տնտեսության (ջրմուղ-կոյուղի), ոռոգման բնագավառի կազմակերպություններին և մետրոպոլիտենին՝ էներգետիկ համակարգի նկատմամբ պարտավորությունները կատարելու համար, ինչպես նաև գիտական և մշակութային-տեղեկատվական կազմակերպություններին (հեռուստատեսություն, թանգարաններ, գրադարաններ, թատերահամերգային կազմակերպություններ և այլն)՝ դրանով իսկ ապահովելով այդ միավորների կենսագործունեությունը: Հարկ է նշել, որ եթե 2004-2006 թվականներին կոմունալ տնտեսության (ջրմուղ-կոյուղի) և ոռոգման բնագավառի կազմակերպությունների սուբսիդավորման ծավալները, ինչպես բացարձակ գումարով, այնպես էլ ընթացիկ ծախսերի ընդհանուր ծավալի նկատմամբ դրանց հարաբերությունը, նվազման միտում կունենան (2003 թ.՝ ընթացիկ ծախսերի ընդհանուր ծավալի 3.2%-ից մինչև 0.4%՝ 2006 թվականին), ապա այլ ոլորտների սուբսիդավորման ծավալների տեսակարար կշիռը ընթացիկ ծախսերի ծավալում կունենա աճի միտում՝ 2003 թ. 2.8%-ից մինչև 2006 թ.՝ 3.6%-ը:

Ընթացիկ տրանսֆերտների գծով ծախսերին 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում բնորոշ կլինի ընդգծված աճի դինամիկան, դրանց միջին տարեկան աճի տեմպը կկազմի 12.6%: Նշվածը հիմնականում պայմանավորված կլինի պետական բյուջեից վճարվող ընտանեկան նպաստների և կենսաթոշակների, ինչպես նաև համայնքների բյուջեներին տրվող դոտացիաների ընդհանուր ծավալների միջին տարեկան, համապատասխանաբար՝ շուրջ 25.1%-ով, 8.4%-ով և 15.3%-ով կանխատեսվող ավելացմամբ:

Կենսաթոշակների գծով ծախսերի ծավալի ավելացումը հիմնականում պայմանավորված է 2003 թվականի ապրիլ ամսին ուժի մեջ մտած «Հայաստանի Հանրապետությունում պետական կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքին համապատասխան՝ ոչ ապահովագրական ստաժի համար կենսաթոշակների վճարման գծով պետական բյուջեի պարտավորությունների ապահովման անհրաժեշտությամբ, կենսաթոշակառու սպայական անձնակազմի զինծառայողների (հիմնականում՝ երկարամյա ծառայության) թվաքանակի և միջին կենսաթոշակների չափի նախատեսվող ավելացմամբ:

Ընտանեկան նպաստների գծով ծախսերի ծավալի ավելացումը պայմանավորված է մինչև 18 տարեկան երեխաների համար տրվող հավելման չափի նախատեսվող բարձրացմամբ:

Ապրանքների և ծառայությունների ձեռքբերման ծախսերը, ինչպես և բյուջետային հիմնարկների աշխատավարձերն ու ընթացիկ տրանսֆերտների ծախսերը նույնպես կառանձնանան ընդգծված աճի դինամիկայով (միջին տարեկան աճի տեմպը կանխատեսվում է 11.1%-ի չափով): Նշվածը բացատրվում է ապրանքների և ծառայությունների ձեռքբերման գների վրա կանխատեսվող սղաճի և գնային որոշակի տարրերի վերանայման ազդեցությունը հաշվի առնելու անհրաժեշտությամբ, ինչպես նաև որոշ տեսակի ծառայությունների գնման ծավալների ավելացմամբ (օրինակ՝ առողջապահության և կրթության բնագավառներում):

Դիտարկվող ժամանակահատվածում կապիտալ ծախսերի մեծ մասի կատարումը, ինչպես և նախկինում, սերտորեն կապված է լինելու արտաքին աղբյուրների ստացման ընթացքից: Այսպես, 2004-2006 թվականների ընթացքում կանխատեսվող 217.5 մլրդ դրամ կապիտալ ծախսերի ընդհանուր ծավալի 72.4%-ը (157.41 մլրդ դրամ) կֆինանսավորվի միջազգային կազմակերպությունների և օտարերկրյա պետությունների աջակցությամբ հանրապետությունում նպատակային ծրագրերի իրականացման համար տրամադրվող վարկային ռեսուրսների հաշվին:

Դիտարկվող ժամանակահատվածում կանխատեսվող բյուջետային ծախսերի ընդհանուր ծավալում զուտ վարկավորման ծախսերի միջին տարեկան տեսակարար կշիռը կկազմի 2.5%: Վարկավորումը հիմնականում կրելու է արտաքին տնտեսական աջակցության բնույթ:

 

2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ՀԱՐԿԱԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՌԻՍԿԵՐԸ

 

2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ իրատեսականության տեսանկյունից առանցքային նշանակություն ունի ծրագրային սցենարից հնարավոր հիմնական շեղումների գնահատականը: Ընդ որում, այդ շեղումները հարկաբյուջետային շրջանակի վրա կարող են ունենալ ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական ազդեցություն: Այդուհանդերձ, առավել կարևոր է այն շեղումների գնահատականը, որոնք հանգեցնելու են բացասական հետևանքների և պահանջելու են համապատասխան վերանայումներ կատարել ծախսերի ծրագրերում: Այդ իմաստով, 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կանխատեսումները պարունակում են որոշակի ռիսկ և ռիսկային համապատասխան գործոնների բացահայտումը և գնահատականը էապես կարող է որոշակիացնել ծրագրում կատարվելիք հնարավոր ճշգրտումների շրջանակները: Նման վերլուծության անհրաժեշտությունը առավել կարևորվում է 2004 թ. պետական բյուջեի նախագծի մշակման նախաշեմին` հնարավոր հիմքեր ստեղծելով անհրաժեշտության դեպքում տարեկան բյուջեի հիմքում դնել վերանայված կանխատեսումներ:

 

Ռիսկերի աղբյուրները

 

2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ շրջանակներում կարելի է տարանջատել ռիսկերի հետևյալ աղբյուրները, որոնք կարող են հանգեցնել ծրագրային ռեսուրսային փաթեթից բացասական շեղումների.

(i) ոչ հարկային եկամուտների գծով` մասնավորապես, ՀՀ ԿԲ ծախսերի նկատմամբ եկամուտների գերազանցումից մուտքեր.

(ii) արտաքին օժանդակության գծով` շնորհներ և վարկերի հատկացումներ:

ՀՀ կենտրոնական բանկի ծախսերի նկատմամբ եկամուտների գերազանցումից մուտքեր: ՀՀ կենտրոնական բանկի արտարժույթով ակտիվներից տոկոսային եկամուտների ծրագրվածից ցածր մակարդակը (ինչը կարող է պայմանավորված լինել միջազգային ֆինանսական շուկաներում տոկոսադրույքների վարքագծով), այլ հավասար պայմաններում, կհանգեցնի ՀՀ կենտրոնական բանկի շահույթի կրճատման, որի արդյունքում կկրճատվի նաև ՀՀ կենտրոնական բանկի շահույթից ՀՀ պետական բյուջե կատարվող մասհանումների մեծությունը:

Արտաքին օժանդակություն: Արտաքին օժանդակության մասով 2004-2006 թթ. բյուջետային ռեսուրսների փաթեթի համալրում նախատեսվում է ապահովել ինչպես շնորհների, այնպես էլ վարկերի հաշվին:

Շնորհների մասով 2004 թ. ռիսկերը հիմնականում վերագրվում են կապիտալ շնորհներին («Լինսի» հիմնադրամից հատկացումներ), որոնք, ըստ կանխատեսումների, կազմելու են 23.7 մլրդ դրամ: 2004 թ. ընթացիկ շնորհների մասով (9.7 մլրդ դրամ) ռիսկերը նվազագույն են, քանի որ այդ միջոցների հատկացումն, ըստ էության, բանակցված և համաձայնեցված է: Մինչդեռ 2005-2006 թվականներին ռիսկի գործոն առկա է ինչպես ընթացիկ, այնպես էլ կապիտալ շնորհների մասով, որոնց գծով մուտքերի ծրագրային ցուցանիշները 2005 թ. կազմում են համապատասխանաբար 9 մլրդ և 24.4 մլրդ դրամ, իսկ 2006 թ.` 8.5 մլրդ և 23.7 մլրդ դրամ:

Վարկերի մասով ռիսկերը հիմնականում պայմանավորված են ծրագրային ցուցանիշներից փաստացի կատարվելիք հատկացումների հնարավոր շեղումներով:

 

Հնարավոր հետևանքները և ճշգրտումների ուղղվածությունը

 

Ոչ հարկային եկամուտների մասով մուտքերի ծրագրվածից ցածր մակարդակը ենթադրում է ծախսերի վերանայում` կրճատման ուղղությամբ: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ոչ հարկային եկամուտները ամրագրված չեն որոշակի ծախսատեսակի կամ ծրագրի, ծախսերի ծրագրի վերանայումն իրականացվելու է` հիմք ընդունելով գերակայության սկզբունքը. այն է` առաջին հերթին կրճատվելու են այն ծախսատեսակների կամ ծրագրերի գծով ծախսերը, որոնք ունեն գերակայության ավելի ցածր աստիճան:

Արտաքին օժանդակության գծով մուտքերի թերստացման պայմաններում ծախսերի ծրագրի վերանայման մոտեցումները լինելու են տարբեր` կախված արտաքին օժանդակության բնույթից: Այս առումով կարևոր հանգամանքներից է սպասվելիք արտաքին օժանդակության կառուցվածքն` ըստ նշանակության: Համաձայն կանխատեսումների, ծրագրային ժամանակահատվածում արտաքին օժանդակության կառուցվածքում գերակշռելու են ծրագրային (նպատակային) բնույթի շնորհներն ու վարկերը (2004 թ.` 95%, 2005 և 2006 թվականներին` շուրջ 73%):

 

Աղյուսակ 4.14. Արտաքին օժանդակությունը` ըստ նշանակության (մլրդ դրամ)

Ցուցանիշներ	2004	2005	2006
Ընդհանուր բնույթի բյուջետային օժանդակություն	4.1	20.8	20.4
Շնորհներ	4.1	9.0	8.5
Վարկեր	0.0	11.9	11.9
Ծրագրային (նպատակային) օժանդակություն	76.4	56.1	56.0
Շնորհներ	29.3	24.4	23.7
որից` Կապիտալ շնորհներ1	23.7	24.4	23.7
Վարկեր	47.1	31.7	32.3
Ընդամենը արտաքին օժանդակություն	80.4	77.0	76.4

 

¹ «Լինսի» հիմնադրամի հատկացումներ:

 

Բյուջետային փաթեթում ընդհանուր բնույթի բյուջետային օժանդակության թերստացման պայմաններում ծախսերի ծրագրի վերանայումն իրականացվելու է` ելնելով դրանց գերակայության աստիճանից, մինչդեռ ծրագրային (նպատակային) բյուջետային շնորհների և վարկերի թերստացումը հանգեցնելու է այն ծրագրերի գծով մասհանումների կրճատմանը, որոնք անմիջականորեն կապակցված են ֆինանսավորման այդ աղբյուրներին: Մասնավորապես, ծրագրային շնորհների գերակշիռ մասը կազմում են «Լինսի» հիմնադրամից ակնկալվող միջոցները, որոնք ուղղվելու են բնակարանային-կոմունալ տնտեսության, մշակույթի և տրանսպորտի բնագավառներում ներդրումներին, իսկ ծրագրային վարկերի կառուցվածքում գերակշռում են սոցիալական և արտադրական ենթակառուցվածքների ոլորտներում Համաշխարհային բանկի կողմից ֆինանսավորվող նպատակային ծրագրերը:

 

Փոխհատուցման հնարավորությունները

 

2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ հարկաբյուջետային շրջանակի վրա դրական հետևանքներ կարելի է ակնկալել բարենպաստ մակրոտնտեսական զարգացումներից, որոնք կարող են որոշ չափով փոխհատուցել գնահատվող հնարավոր «կորուստները»:

2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի մակրոտնտեսական զարգացման սցենարի կանխատեսումները կատարվել են 2003 թ. սկզբներին¹ : Ընդ որում, կարևորելով ԱՀՌԾ և 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ համաձայնեցման գործընթացը, այս երկու ծրագրերի 2004-2006 թթ. մակրոտնտեսական կանխատեսումների հիմքում դրվել են նույն ենթադրություններն ու մակրոտնտեսական քաղաքականության նույն սկզբունքները:

Մասնավորապես, ըստ կանխատեսումների, 2003 թվականին, 2002 թ. համեմատ, ակնկալվում է իրական ՀՆԱ 7% աճ, որի բաղադրումն ըստ տնտեսության հիմնական ճյուղերի ներկայացվում է ստորև բերվող աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 4.15. 2003 թ. ՀՆԱ աճի կանխատեսումն ըստ տնտեսության հիմնական ճյուղերի

Ցուցանիշներ	Համախառն ներքին արդյունք	այդ թվում`
		Արդյունաբե-րություն	Գյուղատնտե-սություն	Շինարա-րություն	Տրանսպորտ և կապ	Առևտուր	Այլ ճյուղեր	Զուտ անուղղակի հարկեր
Փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ, %	7.0	6.0	2.6	25.7	2.8	3.3	4.3	4.5
Տնտեսական աճին ունեցած ավանդը, տոկոսային կետ	7.0	1.3	0.6	3.5	0.2	0.3	0.7	0.4

 

Սակայն, 2003 թ. առաջին կիսամյակի նախնական ցուցանիշներով ուրվագծվող պատկերն այլ է` իրական ՀՆԱ աճը, նախորդ տարվա համապատասխան ժամանակահատվածի համեմատ, կազմել է 14.8%, արդյունաբերական արտադրանքն աճել է 18.6%-ով, գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքը` 3.1%-ով, կապիտալ շինարարությունը` 45.4%-ով, իսկ մանրածախ ապրանքաշրջանառության ծավալը` 12.4%-ով: Ապրանքների արտահանման (ֆ.օ.բ.) և ներմուծման (ս.ի.ֆ.) 2003 թ. տարեկան կանխատեսումների և առաջին կիսամյակի նախնական ցուցանիշների համադրումը ևս տեղիք է տալիս ենթադրելու տարեկան կտրվածքով կանխատեսումների և փաստացի ցուցանիշների հնարավոր տարբերությունների մասին` 2003 թվականին, 2002 թ. համեմատ, կանխատեսվում է այդ ցուցանիշների (դոլարային արտահայտությամբ) համապատասխանաբար 8.7% և 12.3% աճ` մինչդեռ առաջին կիսամյակի արդյունքներով, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ապրանքների արտահանումն աճել է 39.5%-ով, իսկ ներմուծումը` 48.5%-ով:

Տարվա երկրորդ կիսամյակում զարգացումների համանման միտումների շարունակման պայմաններում 2003 թ. մակրոտնտեսական ցուցանիշները կտարբերվեն ներկայումս առկա ծրագրային ցուցանիշներից: Մասնավորապես, ըստ նախնական գնահատականների, այդ պայմաններում տարեկան կտրվածքով տնտեսական աճի տեմպը կարող է գերազանցել 10% մակարդակը: Դա, իր հերթին, կարող է որոշակիորեն ազդել 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ ռեսուրսային շրջանակի վրա, մասնավորապես, հարկման բազայի ընդլայնման արդյունքում` հարկային եկամուտների գծով մուտքերի ծրագրվածից ավելի բարձր ցուցանիշների հաշվին: Ըստ խիստ պահպանողական գնահատականների, մակրոտնտեսական դրական զարգացումների հաշվին հարկային եկամուտների գծով լրացուցիչ մուտքերը տարեկան կտրվածքով կարող են կազմել 3-5 մլրդ դրամ: Դեպքերի նման ընթացքով պայմանավորված ռեսուրսային փաթեթի ավելացումների հաշվին հնարավոր կլինի չեզոքացնել, առնվազն, ոչ հարկային եկամուտների գծով գնահատվող ռիսկը` այդ չափով անփոփոխ թողնելով ծախսերի ծրագիրը:

Այդուհանդերձ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրն առաջին հերթին ունի ռազմավարական նշանակություն և միտված է սահմանել պետական ծախսերի քաղաքականության շրջանակները միջին ժամկետ հատվածի համար` ապահովելով պետական քաղաքականության գերակայությունների և պետական ծախսերի համադրելիությունը, ծրագրային այս փուլում մակրոտնտեսական կանխատեսումների այլընտրանքային տարբերակներ չեն դիտարկվել: Միևնույն ժամանակ, 2004 թ. տարեկան բյուջեի հիմքում անհրաժեշտության դեպքում դրվելու է մակրոտնտեսական կանխատեսումների վերանայված տարբերակը, որը ներկայումս քննարկվում է ՀՀ կառավարությունում:

____________

¹¹ Հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումները ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության կողմից մշակված «ՀՀ պետական մարմինների կողմից 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի մշակման վերաբերյալ» մեթոդական ցուցումների հավելվածի տեսքով ՀՀ պետական կառավարման մարմիններին են ներկայացվել 2003 թ. փետրվարի 24-ին:

 

Մ Ա Ս  Բ

 

ԾԱԽՍԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

Գ Լ ՈՒ Խ 5

 

ՀՀ 2004-2006 ԹԹ. ԲՅՈՒՋԵՆԵՐԻ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

Ծախսային քաղաքականության ռազմավարությունը շարադրող փաստաթղթում ընդհանուր գծերով ներկայացվում են 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում պետական բյուջեի ծախսերի գործառական դասակարգման յուրաքանչյուր խմբի գծով քաղաքականության գերակայությունները: Այս գերակայությունները բխում են Կառավարության ընդհանուր ռազմավարական գերակայությունների համատեքստից և պետք է ծառայեն որպես հիմք` ՀՀ 2004 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մշակման համար:

ՀՀ կառավարությունն առաջիկա տարիների համար առավել կարևորում է պետական բյուջեի հիմնական ծախսային հետևյալ գերակայությունները.

(i) սոցիալական ոլորտի առանձին ճյուղերում (մասնավորապես՝ կրթություն, առողջապահություն, սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն), ինչպես նաև պետական կառավարման բնագավառներում դրանց գործունեության արդյունավետության, նպատակաուղղվածության և հասցեականության մակարդակի բարձրացման, բնակչության համար ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովում,

(ii) հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, տարածաշրջանում կայունությունը և Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով պաշտպանության և ազգային անվտանգության կառույցների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ ֆինանսական ապահովում,

(iii) տնտեսության առանձին ոլորտներում (մասնավորապես՝ գյուղատնտեսություն, ջրային տնտեսություն, ճանապարհային տնտեսություն և էներգետիկա) ենթակառուցվածքների վերականգնման և զարգացման ծրագրերի իրականացում:

 

Աղյուսակ 5.1. ՀՀ պետական բյուջեի ռեսուրսների և ծախսերի փաթեթում 2004-2006 թթ. կանխատեսվող փոփոխությունները 2003 թվականի համեմատությամբ (մլն դրամ)

Ցուցանիշներ	2004	2005	2006
Հավելյալ բյուջետային ռեսուրսների կանխատեսվող բաշխումը 2004-2006 թթ.՝ ըստ ոլորտների	30 589.8	38 877.6	30 536.2
այդ թվում՝
1. Սոցիալ - մշակութային ճյուղեր	15 441.8	20 125.5	22 482.1
2. Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության, քրեակատարողական և արտակարգ իրավիճակների համակարգեր	5 459.5	6 571.7	4 030.2
3. Տնտեսության ճյուղեր	3 021.4	0.0	2 873.9
4. Պետական կառավարում	5 123.0	6 004.2	692.1
5. Աջակցություն տեղական ինքնակառավարման մարմիններին	1 544.0	2 840.0	332.0

Ինչպես երևում է աղյուսակից, 2004-2006 թվականներին, նախորդ տարվա համեմատ, ստացվելիք լրացուցիչ մուտքերի գերակշիռ մասը (63.94 մլրդ դրամ կամ ընդհանուրի 63.9%-ը) նախատեսվում է ուղղել սոցիալ-մշակութային և տնտեսության ճյուղերի ֆինանսավորմանը, ընդ որում՝ սոցիալ-մշակութային ճյուղերին բաժին կհասնի լրացուցիչ մուտքերի ընդհանուր գումարի 58.0%-ը: 2004-2006 թթ. նախատեսվում է զգալի ավելացնել բյուջետային ծախսերի սոցիալական ուղղվածությունը: Այսպես. ընդհանուր ծախսերի ծավալում «Առողջապահություն», «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին դասվող ծախսերի հանրագումարի՝ 2003 թ. 26.0% տեսակարար կշռի փոխարեն կանխատեսվում է, որ նույն ցուցանիշը 2004 թ. կկազմի 30.8% և, աստիճանաբար աճելով, 2006 թ. կկազմի 36.6%, որը համահունչ է աղքատության հաղթահարման ռազմավարության հիմնադրույթներին:

Սոցիալ-մշակութային ճյուղերին հատկացված հավելյալ միջոցների շուրջ 39.21%-ը կտրամադրվի կրթության բնագավառին (հիմնականում՝ տարրական, հիմնական և ընդհանուր կրթությանը), շուրջ 29.9%-ը՝ սոցիալական ապահովության և ապահովագրության բնագավառին (որից 17.8%-ը՝ կենսաթոշակային ապահովմանը և 70.1%-ը՝ աղքատության ընտանեկան նպաստներին), 24.5%-ը՝ առողջապահությանը (հիմնականում առաջնային՝ ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային բուժօգնությանը):

Պաշտպանության, ազգային անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանության համակարգերի պահպանման և արտակարգ իրավիճակների համակարգի ծախսերին կուղղվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 16.1%-ը, որը պայմանավորված է վերոհիշյալ համակարգի մարմինների կենսագործունեության ապահովման համար համապատասխան միջոցների հատկացման անհրաժեշտությամբ:

Տնտեսության ճյուղերին 2004-2006 թվականներին կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 5.9%-ը, ընդ որում՝ այդ գումարների գերակշիռ մասը՝ 41.7%-ը, կտրվի բնակարանային-կոմունալ տնտեսությանը (ջրամատակարարման համակարգ): Նշված միջոցների աղբյուր են արտաքին աղբյուրներից նպատակային վարկային ծրագրերի շրջանակներում ստացվելիք փոխառու միջոցները:

Պետական կառավարման ոլորտին նախատեսվում է հատկացնել հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 11.8%-ը: Այդ միջոցներն ուղղվելու են քաղաքացիական ծառայության և դատական համակարգում իրականացվելիք բարեփոխումների գործընթացի ապահովմանը, ինչպես նաև 2005 թվականի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների կազմակերպմանն ու անցկացմանը:

Տեղական ինքնակառավարման բնագավառին 2004-2006 թվականներին աջակցության նպատակով պետական բյուջեից կհատկացվի հավելյալ միջոցների ընդհանուր գումարի 4.7%-ը:

Ստորև ներկայացվում է 2004-2006 թթ. կանխատեսվող պետական ծախսերի ընդհանուր պատկերը՝ ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի:

 

Աղյուսակ 5.2. ՀՀ 2004-2006 թթ. պետական բյուջեների ծախսերը` ըստ գործառական դասակարգման խմբերի (մլն դրամ)

Գործառական դասակարգման խմբերի անվանումները		2002	2003		2004	2005		2006
		փաստ.		ծրագիր			կանխատեսում
Ընդամենը ծախսեր		263 912.4	334 238.5		330 406.9	357 716.3		389 434.5
	այդ թվում՝
01	Ընդհանուր բնույթի պետական ծառայություն	24 277.2	27 103.9		29 560.1	37 041.9		42 330.6
02	Պաշտպանություն	36 388.5	44 324.0		48 524.4	52 770.0		56 017.2
03	Հասարակական կարգի պահպանություն, ազգային անվտանգություն և դատական գործունեություն	16 829.2	20 841.5		24 379.8	25 762.9		24 495.3
04	Կրթություն և գիտություն	29 089.3	34 914.5		42 637.0	51 419.6		58 747.2
05	Առողջապահություն	15 965.5	21 014.0		24 927.9	30 784.9		35 529.0
06	Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն	23 792.0	30 822.9		35 043.0	39 766.8		48 413.2
07	Մշակույթ, տեղեկատվություն, սպորտ և կրոն	6 477.6	15 036.5		7 617.8	8 466.0		10 308.8
08	Բնակարանային-կոմունալ տնտեսություն	8 364.2	34 377.4		23 000.5	21 200.0		23 658.2
09	Վառելիքային և էներգետիկ համալիր	8 374.2	12 392.5		13 596.2	9 218.9		9 618.0
10	Գյուղատնտեսություն, անտառային և ջրային տնտեսություն	14 527.7	19 322.4		16 293.1	11 917.0		11 186.3
11	Արդյունաբերություն, հանքային հանածոներ (բացառությամբ վառելիքի), շինարարություն և բնապահպանություն	398.4	-6 876.1		5 197.8	4 787.2		4 388.3
12	Տրանսպորտ, ճանապարհային տնտեսություն և կապ	7 780.9	36 964.6		26 583.3	26 322.5		26 359.3
13	Տնտեսական այլ ծառայություններ	493.1	1 686.0		2 552.0	2 556.0		2 560.2
14	Հիմնական խմբին չդասվող ծախսեր	71 154.6	42 314.5		30 494.0	35 702.6		35 822.9

 

Ինչպես երևում է աղյուսակից, քննարկվող ժամանակահատվածում, ինչպես և նախորդ տարիներին, պետական բյուջեից կատարվելիք ծախսերի ամենամեծ ծավալները բաժին են ընկնելու «Պաշտպանություն», «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին, համապատասխանաբար՝ 14.6%-ը, 14,1%-ը և 11.4%-ը: Միաժամանակ հարկ է նշել, որ 2004-2006 թթ. կանխատեսվում է ընդհանուր ծախսերի ծավալում հիշյալ խմբերին դասվող ծախսերի տեսակարար կշռի աճ: Ընդ որում, եթե «Պաշտպանություն» խմբի ծախսերի տեսակարար կշիռը 2003 թ. 13.3%-ից 2004 թ. աճելու է մինչև 14.6% և 2005-2006 թթ. կտատանվի համեմատաբար կայուն՝ 14.8-14.4% միջակայքում, ապա «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին դասվող ծախսերի գծով կանխատեսվում է տեսակարար կշռի կայուն աճ՝ 2003 թվականի համար ծրագրված մակարդակի համեմատ: Այսպես. «Կրթություն ու գիտություն» խմբի գծով ծախսերի՝ 2003 թ. 10.4% տեսակարար կշռի փոխարեն այն 2004 թ. կկազմի 12.8% և, աստիճանաբար աճելով, 2006 թ. կկազմի 15.1%: Համանման պատկեր է նկատվում նաև «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբին դասվող ծախսերի գծով. 2003 թ. 9.2% տեսակարար կշռի փոխարեն այն 2004 թ. կկազմի 10.6% և, աստիճանաբար աճելով, 2006 թ. կկազմի 12.4%:

Բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման վերը նշված խմբերին՝ ըստ 2004-2006 թթ. նախատեսվող ծախսերի ծավալների, հաջորդում են «Առողջապահություն», «Տրանսպորտ, ճանապարհային տնտեսություն և կապ», «Հասարակական կարգի պահպանություն, ազգային անվտանգություն և դատական գործունեություն» և «Ընդհանուր բնույթի պետական ծառայություններ» խմբերը:

Հարկ է նշել, որ նախատեսվում է 2004-2006 թթ. զգալի ավելացնել բյուջետային ծախսերի սոցիալական ուղղվածությունը: Այսպես. ընդհանուր ծախսերի ծավալում «Առողջապահություն», «Կրթություն ու գիտություն» և «Սոցիալական ապահովություն և սոցիալական ապահովագրություն» խմբերին դասվող ծախսերի հանրագումարի՝ 2003 թ. 26.0% տեսակարար կշռի փոխարեն կանխատեսվում է, որ նույն ցուցանիշը 2004 թ. կկազմի 30.8% և, աստիճանաբար աճելով, 2006 թ. կկազմի 36.6%, որը համահունչ է աղքատության նվազեցման ռազմավարության հիմնադրույթներին:

2004-2006 թթ. տեսակարար կշռի կայուն աճ է կանխատեսվում նաև «Ընդհանուր բնույթի պետական ծառայություններ» խմբի ծախսերի գծով (2003 թ.՝ 8.1%, 2006 թ.՝ 10.9%): Նշվածը հիմնականում պայմանավորված է պետական կառավարման համակարգում (մասնավորապես հակակոռուպցիոն ռազմավարության շրջանակներում) իրականացվող բարեփոխումների ֆինանսական ապահովման անհրաժեշտությամբ:

Տնտեսական ճյուղերին վերաբերող բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերից ծախսերի առավել մեծ ծավալներ բաժին կընկնեն, ինչպես արդեն նշվել է, «Տրանսպորտ, ճանապարհային տնտեսություն և կապ» և «Բնակարանային-կոմունալ տնտեսություն» խմբերին:

Բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման վերը նշված և մնացած մի շարք այլ խմբերի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի քաղաքականությունը ներկայացվում է հաջորդ գլուխներում:

 

Գ Լ ՈՒ Խ 6

 

ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

 

Սույն հատվածը մշակվել է 2004-2006 թվականների ՄԺԾԾ շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունում պետական միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի մշակման մշտապես գործող բարձրագույն խորհրդի կողմից սահմանված կողմնորոշիչ չափաքանակների ու աշխատանքները համակարգող մշտապես գործող խմբի կողմից արված առաջարկությունների և դիտողությունների հիման վրա: Մշակման հիմքում դրվել են ՀՀ կառավարության կողմից հավանության արժանացած «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի»՝ պետական կառավարմանը վերաբերող դրույթները:

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Անցումային ժամանակաշրջանի դժվարությունները և ինստիտուցիոնալ խնդիրների բազմազանությունը թույլ չտվեցին, որպեսզի պետական կառավարման համակարգում (ներառյալ դատաիրավական համակարգը) ընթացող բարեփոխումները տային արագ և շոշափելի արդյունքներ: Դրան նպաստեց նաև այն հանգամանքը, որ, ի տարբերություն այլ ոլորտների, այս բնագավառում բարեփոխումները սկսվեցին իրականացվել համեմատաբար ավելի ուշ և իրենց վրա կրում էին նախկին կենտրոնացված կառավարման համակարգի ազդեցությունը:

Այս ամենը բացասաբար է անդրադարձել պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության վրա: Քաղաքականության իրականացման, որոշումների կայացման գործընթացում շարունակում է բարձր մնալ կենտրոնացվածության աստիճանը (բացակայում է թափանցիկությունը, չի գործում հաշվետվողականության արդյունավետ համակարգ, չի ապահովվում քաղաքացիական հասարակության լիարժեք մասնակցությունը):

Հանրային ծառայությունների մատուցման ադյունավետության տեսանկյունից, դեռևս ցածր է դրանց մատուցման որակը և մատչելիությունը բնակչության, հատկապես՝ աղքատ շերտերի համար:

Հանրային կառավարման և դատաիրավական համակարգի անկատարությունը, անցումային այլ հիմնախնդիրների հետ զուգակցված, պայմանավորեցին ստվերային տնտեսության և կոռուպցիայի երևույթի լայն տարածումը Հայաստանում:

Հանրային կառավարման համակարգի արդյունավետության, ծառայությունների որակի և մատչելիության, թափանցիկության և հաշվետվողականության, վերահսկելիության բարձրացման ուղղությամբ ՀՀ կառավարությունը վերջին տարիներին որդեգրել է բարեփոխումների նոր ռազմավարություն, որն իրականացվում է հետևյալ երեք ուղղություններով`

(i) պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումներ,

(ii) քաղաքացիական ծառայության ներդրում,

(iii) ֆինանսական կառավարման համակարգի բարեփոխումներ:

Պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումներն ընթացել են «Պետական կառավարչական հիմնարկների մասին», «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենքների և այլ իրավական ակտերի հիման վրա, որի արդյունքում իրականացվել է պետական կառավարման առանձին մարմինների վերակազմակերպման գործընթաց. ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական կառավարման մի շարք հանրապետական մարմիններ, ինչպես նաև նախարարությունների ենթակայության առանձին պետական հիմնարկներ վերակազմակերպվել են նախարարությունների աշխատակազմերում գործող առանձնացված ստորաբաժանումների՝ գերատեսչությունների և տեսչությունների, իսկ առանձին մարմիններ էլ վերակազմակերպվել են պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների: Այսինքն, կառավարչական գործառույթներ իրականացնող մարմինները տարանջատվել են պետական գործառույթներ իրականացնող մարմիններից: Բացի այդ, ստեղծվել են պետական կառավարման նոր մարմիններ, հստակեցվել են նախարարությունների կանոնադրական խնդիրները և միասնականացվել նրանց աշխատակազմերի կառուցվածքը:

Նշված վերափոխումները հանգեցրել են պետական կառավարման մարմինների աշխատողների ընդհանուր թվաքանակի աճի: 2003 թվականին նրանց թվաքանակը նախորդ տարվա համեմատ ավելացել է 2168.5 միավորով և կազմել է 14241 հաստիքային միավոր:

Պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային վերափոխումների գործընթացը դեռևս շարունակվում է, սակայն միջնաժամկետ հեռանկարում աշխատողների թվաքանակի ավելացման առումով էական փոփոխություններ չեն կանխատեսվում:

Քաղաքացիական ծառայության ոլորտում բարեփոխումներն իրականացվել են «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի և մի շարք այլ իրավական ակտերի հիման վրա: Ըստ դրանց` քաղաքացիական ծառայողները տարանջատվել են քաղաքական, հայեցողական և տեխնիկական սպասարկում իրականացնողներից, սահմանվել են քաղաքացիական ծառայության մուտքի և ծառայությունից ազատվելու հավասար պայմաններ, ապահովվել են մասնագիտական առաջխաղացման հնարավորությունները, ծառայության կայունությունը, հստակեցվել են քաղաքացիական ծառայության պաշտոնների նկարագրումը, պաշտոնյաների պատասխանատվության սահմանները, քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության և սոցիալական ապահովության, եկամուտների և ակտիվների հայտարարագրերի համակարգը:

Պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների կարևորագույն ուղղություններից մեկը, որը նաև ՀՀ կառավարության հակակոռուպցիոն ծրագրի հիմնական միջոցառումներից մեկն է, պետական ծառայողների աշխատավարձերի բարձրացումն է, որն իրականացվում է «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին», «Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի մասին», «Դատավորի կարգավիճակի մասին», «Դատախազության մասին», «ՀՀ Ազգային ժողովի աշխատակազմում պետական ծառայության մասին», «Հարկային ծառայության մասին» և «Մաքսային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջներին համապատասխան: Արդեն ՀՀ 2003 թ. պետական բյուջեում համապատասխան միջոցներ են նախատեսվել հարկային և մաքսային մարմիններում աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացման նպատակով, որի արդյունքում տարեսկզբից այս մարմիններում միջին աշխատավարձը կազմել է 120 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ, իսկ հուլիսի 1-ից` 200 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ: «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխան` «ՀՀ 2003 թ. պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքով քաղաքացիական ծառայողների բազային պաշտոնային դրույքաչափը սահմանվել է 20.0 հազար դրամի չափով, և նախատեսվել են լրացուցիչ միջոցներ, որոնք 2003 թ. հուլիսի 1-ից համապատասխան չափերով հատկացվել են պետական կառավարման մարմիններին: 2003 թ. հուլիսի 1-ից համապատասխան չափերով ավելացել են նաև «Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի մասին», «Դատավորի կարգավիճակի մասին» և «Դատախազության մասին» ՀՀ օրենքներով ամրագրված պաշտոնատար անձանց աշխատավարձերը:

ՀՀ 2003 թվականի պետական բյուջեում միջոցներ են նախատեսվել՝ նաև հայեցողական, տեխնիկական սպասարկում իրականացնող աշխատողների և դատարանների աշխատակազմերի աշխատակիցների պաշտոնային դրույքաչափերի ավելացման նպատակով:

Ֆինանսական կառավարման համակարգի բարեփոխումները միտված են եղել բյուջետային կառավարման արդյունավետության բարձրացմանը և միջնաժամկետ հեռանկարում իրականացվելու են հետևյալ հիմնական ուղղություններով.

(i) Բյուջեն պետք է սերտորեն շաղկապված լինի ՀՀ կառավարության միջին ժամկետ ռազմավարության հետ: Այս առումով, Կառավարության միջին ժամկետ ռազմավարության կարևորագույն փաստաթուղթը միջին ժամկետ ծախսերի ծրագիրն է, որտեղ արտացոլվում են մակրոտնտեսական, դրամավարկային, հարկաբյուջետային և պետական ներդրումային քաղաքականության հիմնական ուղղությունները: Հետևաբար, ՀՀ կառավարության քաղաքականության և միջոցառումների առավելագույն հնարավոր ընդգրկումը միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրում առավել իրատեսական կդարձնի նրա իրագործումը: Մյուս կողմից, այս գործընթացի շարունակականությունը և անընդհատությունը ապահովելու համար անհրաժեշտ է, որպեսզի ՄԺԾԾ-ն մշտապես ընդգրկված լինի բյուջետային գործընթացում: Սկսած 2003 թվականից՝ ՄԺԾԾ-ն պաշտոնապես ընդգրկված է բյուջետային գործընթացում: Դա նշանակում է, որ նախքան հաջորդ տարվա պետական բյուջեի կազմման աշխատանքների սկիզբը, առաջիկա երեք տարվա ՄԺԾԾ-ն պետք է արդեն հաստատված լինի Կառավարության կողմից: Մասնավորապես, նախքան 2004 թվականի պետական բյուջեի կազմումը, 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ն պետք է հաստատվի ՀՀ կառավարության կողմից: Այս փաստը 2003 թվականի ապրիլի 11-ին ամրագրվել է նաև օրենսդրորեն` «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում:

(ii) Բյուջետային ողջ գործընթացի հրապարակայնության բարձրացում: Նշվածը կապահովվի առաջիկա տարիներին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվող ՄԺԾԾ-ն հասարակության համար մատչելի դարձնելու միջոցով՝ դրանով իսկ նախադրյալներ ստեղծելով պետական նշանակության հարցերի (որոնք իրենց արտացոլումը կարող են ստանալ նաև պետական բյուջեում) քննարկումներում քաղաքացիների և քաղաքացիական հասարակության մասնակցության համար:

(iii) Բյուջեի ընդգրկվածության մեծացում: Բյուջեն պետք է ներառի բոլոր կանխիկ և անկանխիկ պետական ֆինանսական հոսքերը, այդ թվում` արտաբյուջետային միջոցները և արտաքին ֆինանսավորման հետ կապված գործառնությունները:

(iv) Բյուջեի կատարման ընթացքում վերահսկողության ուժեղացում: Այստեղ կարևորվում է բոլոր նախարարությունների և գերատեսչությունների պատասխանատվության բարձրացումը իրենց հատկացված բյուջեների կատարման և դրանց հաշվետվությունների ժամանակին ներկայացման գործում: Այս առնչությամբ կբարձրացվի ԱԺ վերահսկիչ պալատի դերը և նշանակությունը, որը նաև հակակոռուպցիոն քաղաքականության կարևոր քայլ է:

(v) Բյուջեի կանխատեսելիության բարձրացում: Այս հարցում կարևոր նշանակություն ունի ոչ միայն բյուջեի կապը միջին ժամկետ ծախսերի ծրագրի հետ, այլև բյուջեի բոլոր ծրագրված ցուցանիշների գծով լիարժեք փաստացի կատարողականների ապահովումը, ինչպես նաև ծրագրային բյուջետավորման անցնելու համար օրենսդրական և մեթոդաբանական հիմքերի նախապատրաստման ապահովումը:

(vi) Բյուջեն պետք է նաև լինի պարզ և հստակ՝ մատչելի բոլոր օգտվողների համար, որը հնարավորություն կտա հասարակայնության լայն խավերին հսկողություն իրականացնել նրա կատարման նկատմամբ: Նշվածը կապահովվի ծրագրային բյուջետավորման անցնելու գործընթացի զարգացումներին համահունչ Ազգային ժողովին և հասարակությանը պետական բյուջեի նախագծի և ծրագրերի ներկայացման ձևերի կատարելագործմամբ:

 

ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ

 

Կառավարման ապարատում և դատական համակարգում բարեփոխումների իրականացման հաջողության հիմնական գրավականը և այդ ոլորտներում կոռուպցիայի դեմ պայքարի կարևորագույն ուղղություններից է պետական ծառայողների աշխատավարձերի բարձրացումը: Այն նաև ՀՀ կառավարության հակակոռուպցիոն ծրագրի հիմնական միջոցառումներից մեկն է:

Պետական կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացման կարևոր ուղղություններից է կառավարման մարմինների և նրանցում յուրաքանչյուր աշխատատեղի վերազինումը ժամանակակից տեխնիկայի և կապի միջոցներով: Այդ նպատակով ԱՀՌԾ պետական ծախսերի ծրագրով 2004-2008 թթ., երբ իրագործվելու են պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային և գործառութային հիմնական վերափոխումները, նախատեսվում են կապիտալ ներդրումներ:

Պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումներն ամբողջական չեն՝ առանց դատական համակարգում բարեփոխումների իրականացման: Այդ առումով, միջնաժամկետ ժամանակահատվածում շարունակելու է կարևորվել դատական բնագավառի կառավարման և դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության ամրապնդման, դատական գործավարության գործընթացների բարելավման, դատավորների ու իրավական ոլորտի մասնագետների հմտությունների ու կարողությունների կատարելագործման, ինչպես նաև գործարար հասարակությանն ու քաղաքացիներին մատչելի ու համապարփակ իրավական տեղեկատվական համակարգով ապահովման, դատարանների շենքերի կառուցման և վերակառուցման աշխատանքների իրականացումը:

ՀՀ կառավարությունը միջնաժամկետ ժամանակահատվածում իր ուշադրությունը կենտրոնացնելու է նաև քաղաքացիական ծառայության կառավարման, գնումների համակարգի, ֆինանսական կառավարման, քաղաքականության մշակման և ծառայությունների մատուցման բնագավառներում պետական հատվածի թափանցիկության, հաշվետվելիության և գործունեության արդյունավետության բարելավման նպատակով իրականացվող միջոցառումների վրա:

 

ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՆ ՈՒՂՂՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ

 

ՀՀ պետական կառավարման համակարգին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակը պետական ծառայողների կողմից հանրության համար առավել մատչելի, որակյալ և անաչառ ծառայությունների մատուցման համար անհրաժեշտ նախադրյալների ստեղծումն է: Դրանց շարքը կարելի է դասել պետական ծառայողների ֆինանսական և իրավական պաշտպանվածությունն ապահովող երաշխիքների արմատավորումը, ինչպես նաև պարբերաբար պարտադիր վերապատրաստման և ատեստավորման ընթացակարգերի ներդրումը, պետական կառավարման մարմինների տեխնիկական վերազինումը:

 

ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ

 

Պետական կառավարման համակարգում 2004-2006 թթ. իրականացվելիք ծախսերի կառուցվածքի և ծավալների վրա ազդեցություն կունենան հետևյալ գործոնները.

(i) 2003 թվականի հուլիսի 1-ից բարձրաստիճան պաշտոնյաների, քաղաքացիական ծառայողների, հարկային և մաքսային մարմինների աշխատողների աշխատավարձի բարձրացումը,

(ii) «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» և «Դիվանագիտական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքների պահանջների ապահովումը,

(iii) մաքսային և հարկային մարմինների աշխատողների և քաղաքացիական ծառայողների ֆինանսական անկախության ապահովման ուղղությամբ իրականացվելիք հաջորդ քայլերը,

(iv) պետական կառավարման մարմինների կենսագործունեության, ինչպես նաև տեխնիկական վերազինման համար անհրաժեշտ կարիքների բավարարման համար ապրանքների, ծառայությունների և աշխատանքների գնումների գծով ծախսերը 2003 թվականի մակարդակի համեմատությամբ առավել մեծ ծավալներով կատարելու նպատակահարմարության և հնարավորության ընդունումը,

(v) քաղաքացիական ծառայության կառավարման, գնումների համակարգի, ֆինանսական կառավարման, քաղաքականության մշակման և ծառայությունների մատուցման բնագավառներում պետական հատվածի թափանցիկության, հաշվետվելիության և գործունեության արդյունավետության բարելավման անհրաժեշտությունը,

(vi) դատական բնագավառի կառավարման և դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության ամրապնդման, դատական գործավարության գործընթացների բարելավման, դատավորների ու իրավական ոլորտի մասնագետների հմտությունների ու կարողությունների կատարելագործման, ինչպես նաև գործարար հասարակությանն ու քաղաքացիներին մատչելի ու համապարփակ իրավական տեղեկատվական համակարգով ապահովման, դատարանների շենքերի կառուցման և վերակառուցման աշխատանքների իրականացման անհրաժեշտությունը:

Պետական կառավարման մարմինների արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից կարևորվում է ծառայողների պահանջվող թվաքանակի հստակեցումը: Նշված հարցը դիտվելու է պետական կառավարման մարմինների կառուցվածքը հնարավորին չափով պարզեցնելու, կառուցվածքային ստորաբաժանումները խոշորացնելու, դրանց խնդիրներն ու գործառույթները հստակեցնելու ուղղությամբ նախատեսվող համապատասխան միջոցառումների իրականացման համատեքստում:

 

ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ

 

Պետական կառավարման համակարգի բնականոն գործունեության համար անհրաժեշտ պետական ֆինանսավորման ծավալների պահպանումը առաջնահերթ խնդիր է:

2004-2006 թթ. պետական կառավարման համակարգին նախատեսվում է ուղղել 97.6 մլրդ դրամ, որից՝ 2004 թվականին՝ 28.3 մլրդ դրամ, 2005 թվականին՝ 34.3 մլրդ դրամ և 2006 թվականին՝ 35.0 մլրդ դրամ:

Ծախսերի բաշխումը՝ ըստ օրենսդիր, դատական և գործադիր իշխանության մարմինների ապարատների պահպանման, ներկայացված է ստորև բերված գծանկարում:

 

Գծանկար 6.1. Պետական կառավարման գծով պետական ծախսերի բաշխումը` ըստ իշխանության մարմինների (%` ընդամենի նկատմամբ)
 

 

Ծախսերի զուտ աճը, 2003 թվականի համեմատությամբ, 2004 թվականին կկազմի՝ 5.1 մլրդ դրամ, 2005 թվականին, 2004 թվականի համեմատությամբ՝ 6.0 մլրդ դրամ և 2006 թվականին, 2005 թվականի համեմատությամբ՝ 0.692 մլրդ դրամ:

Ծախսերի (անվանական արտահայտությամբ) աճը կզուգակցվի նաև ՀՆԱ-ի նկատմամբ դրանց հարաբերակցության աճով: Այսպես, 2003 թվականի համար ծրագրված մակարդակի փոխարեն (ՀՆԱ 1.55%) պետական կառավարման համակարգի համար պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերը 2004 թվականին կկազմեն ՀՆԱ 1.76%-ը, 2005 թվականին՝ 1.95%-ը և 2006 թվականին՝ 1.82%-ը:

Կավելանա նաև նշված ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերի ամբողջ ծավալում: Այսպես, 2003 թվականի համար ծրագրված մակարդակի փոխարեն (6.94%) պետական կառավարման համակարգի ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերի ամբողջ ծավալում 2004 թվականին կկազմի 8.57%, 2005 թվականին՝ 9.59% և 2006 թվականին՝ 8.99%:

Ըստ բյուջետային ծախսերի տնտեսագիտական դասակարգման՝ պետական կառավարման համակարգի ծախսերի կառուցվածքում գերակշռողը ընթացիկ ծախսերն են՝ կազմելով այդ համակարգի ծախսերի 2004-2006 թթ. ընդհանուր ծավալի 91.5 %-ը: Ընթացիկ ծախսերում գերակշռող մասը կազմում են աշխատավարձը և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարները:

2004 թվականին, 2003 թվականի համեմատ, աշխատավարձի ֆոնդը (վրաեկով), պայմանավորված վերոնշյալ գործոնով, կավելանա շուրջ 3.5 մլրդ դրամով: Աճը պայմանավորված է, ընդունված օրենքներին համապատասխան, 2003 թվականի հուլիսի 1-ից բարձրաստիճան պաշտոնյաների, հարկային և մաքսային մարմինների աշխատողների, քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի բարձրացման գումարների՝ ամբողջ 2004 թվականի համար վերահաշվարկմամբ (2.9 մլրդ դրամ), ինչպես նաև «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջների կիրառմամբ (0.6 մլրդ դրամ):

2005 և 2006 թվականներին, նախորդող տարիների համեմատությամբ, աշխատավարձի ֆոնդը (վրաեկով) կավելանա, համապատասխանաբար՝ շուրջ 5.0 մլրդ և 2.8 մլրդ դրամով՝ պայմանավորված «Քաղաքացիական ծառայողների վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջների կիրառմամբ (համապատասխանաբար՝ 0.3 մլրդ դրամ և 8.1 մլն դրամ), ինչպես նաև քաղաքացիական ծառայողների բազային պաշտոնային դրույքաչափը 2005 թ.՝ 30.0 հազար դրամ և 2006 թ.՝ 45.0 հազար դրամ սահմանելու, հայեցողական պաշտոններ զբաղեցնող, տեխնիկական սպասարկում իրականացնող աշխատողների՝ շուրջ 0.4 մլրդ դրամ (2005 թ.) և հարկային ու մաքսային մարմինների աշխատողների աշխատավարձը 2005-2006 թթ. 10%-ով ավելացնելու հանգամանքներով:

 

Գծանկար 6.2. Պետական կառավարման մարմիններում 2004-2006 թթ. լրացուցիչ ծախսերի բաշխումը ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների խոշորացված խմբերի (%)

 

 

Ընդհանուր առմամբ, 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում ՀՀ պետական կառավարման մարմինների պահպանման ծախսերի հավելաճի գումարը 2003 թվականի նկատմամբ կկազմի 11.8 մլրդ դրամ: Նշված գումարից այն ծախսերը, որոնք անմիջականորեն պայմանավորված են լինելու բացարձակապես զանազան օրենքների պահանջների կատարմամբ, կկազմեն շուրջ 4.0 մլրդ դրամ:

Հարկ է նշել, որ պետական կառավարման համակարգի մարմինների պահպանման ծախսերում հաշվի են առնված նաև կապի և ջրամատակարարման ծառայությունների սակագների ծրագրվող փոփոխությունները:

 

Պետական կառավարման համակարգի արտաքին ֆինանսական օժանդակությունը

 

Ինչպես արդեն նշվել է, պետական համակարգում իրականացվող բարեփոխումները ներկայումս իրականացվում և միջնաժամկետ հեռանկարում շարունակելու են իրականացվել արտաքին ֆինանսական օժանդակությամբ:

Մասնավորապես, Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ՝ ՀՀ կառավարության կողմից շարունակվելու է դատաիրավական բարեփոխումների ծրագրերի իրագործումը:

Դատաիրավական բարեփոխումների ծրագրի նպատակն է՝ ամրապնդել դատական բնագավառի կառավարումը՝ դատարանների նախագահների խորհրդին աջակցություն ցույց տալու միջոցով, բարելավել դատական գործավարության գործընթացները, ամրապնդել դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայությունը, կատարելագործել դատավորների ու իրավական ոլորտի մասնագետների հմտություններն ու կարողությունները, ինչպես նաև գործարար հասարակությանն ու քաղաքացիներին ապահովել մատչելի ու համապարփակ իրավական տեղեկատվական համակարգով, իրականացնել դատարանների շենքերի կառուցման և վերակառուցման աշխատանքներ:

Ծրագրի ընդհանուր արժեքը կազմում է 8.6 մլն SDR, ավարտման ժամկետը՝ 2005 թվականի դեկտեմբերի

31-ը: Ստորև բերված աղյուսակում արտացոլված են վերը նշված վարկային ծրագրի ֆինանսավորման աղբյուրները և ծախսերի ընդհանուր կառուցվածքը 2003-2006 թվականներին:

Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ՝ ՀՀ կառավարության կողմից իրականացվելու է նաև պետական հատվածի բարեփոխումների ծրագիրը, որի հիմնական նպատակն է աջակցել պետական հատվածի բարեփոխումներին` պետական կառավարման մարմիններին ցուցաբերելով տեխնիկական և խորհրդատվական աջակցություն: Նշված ծրագրի շրջանակներում իրականացվելիք բարեփոխումները կվերաբերեն քաղաքացիական ծառայության կառավարման, գնումների համակարգի, ֆինանսական կառավարման, քաղաքականության մշակման և ծառայությունների մատուցման բնագավառներում պետական հատվածի թափանցիկության, հաշվետվելիության և գործունեության արդյունավետության բարելավմանը: Ծրագիրը նախատեսվում է սկսել 2004 թվականի ընթացքում: Ծրագրի շուրջ ընթացող բանակցությունները ներկայումս վերջնական փուլում են: Հավանաբար ծրագրի ընդհանուր արժեքը չի գերազանցի 12 մլն ԱՄՆ դոլարը:

 

Գ Լ ՈՒ Խ 7

 

ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

 

Կրթության և գիտության բնագավառի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը մշակվել է հանրապետությունում պետական միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի մշակման աշխատանքները համակարգող մշտապես գործող բարձրագույն խորհրդի կողմից սահմանված չափաքանակների ու աշխատանքները համակարգող մշտապես գործող խմբի կողմից արված առաջարկությունների և դիտողությունների հիման վրա:

Բնագավառի 2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրման հիմքում դրվել են նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից հավանության արժանացած «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի» կրթության ոլորտին վերաբերող դրույթները:

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Հայաստանում կրթությունն առավել կարևորվող և առաջնային համարվող բնագավառներից է, և պետական ու ազգային կարևորագույն խնդիր է համարվում կրթության համակարգի պահպանումը, զարգացումը և միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովումը: Բնագավառի հետագա զարգացումը դիտվում է որպես տնտեսության առաջընթացի առաջնային գերակայություն:

Անցումային շրջանը իր բացասական ազդեցությունը թողեց նաև Հայաստանի կրթության համակարգի վրա: Մասնավորապես՝ կրթության ոլորտում պետական ծախսերի կրճատման հետևանքով զգալիորեն վատացան կրթության որակական ցուցանիշները: Թեև վերջին տարիներին կրթությանն ուղղվող պետական ծախսերի դինամիկայում արձանագրվել են որոշակի դրական տեղաշարժեր, այդուհանդերձ դրանց մակարդակը գրեթե կրկնակի զիջում է ՏՀԶԿ (OECD) երկրների միջին ցուցանիշը (2003 թ. կրթության ոլորտին պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերը կազմել են ՀՆԱ 2.17 %-ը, իսկ ՏՀԶԿ երկրներում նույն ցուցանիշը միջինը կազմում է ՀՆԱ 4.7 %-ը) (տե´ս Աղյուսակ 1): Միևնույն ժամանակ, ըստ կրթության տարբեր մակարդակների, պետական միջոցների բաշխման կառուցվածքը համադրելի է ՏՀԶԿ երկրների ցուցանիշներին. 2003 թվականին կրթության ոլորտին ուղղված պետական հատկացումների շուրջ 79.4 %-ն ուղղվել է հանրակրթության ոլորտին, իսկ 18.2 %-ը` մասնագիտական կրթական ծրագրերի ֆինանսավորմանը (ՏՀԶԿ երկրների համապատասխան միջին ցուցանիշները կազմել են, համապատասխանաբար՝ 72% և 20%:)

 

Աղյուսակ 7.1. Հանրակրթական և մասնագիտական կրթական ծրագրերի 2000-2003 թթ. պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ -ում (%) և համեմատությունը ՏՀԶԿ երկրների հետ

Ցուցանիշներ	2000	2001	2002	2003	ՏՀԶԿ երկրների միջին
Ընդամենը կրթություն	2.75	2.46	2.09	2.17	4.7
այդ թվում՝
Հանրակրթական ծրագրեր	2.26	2.01	1.65	1.72	3.3
Մասնագիտական կրթական ծրագրեր	0.43	0.40	0.38	0.39	0.9

 

Ծանոթություն. Հանրակրթական ծրագրերը ներառում են տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթությունը, հատուկ

ընդհանուր կրթությունը և նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթությունը: Մասնագիտական կրթական

ծրագրերը ներառում են միջին մասնագիտական, բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական ու լրացուցիչ կրթության

ծրագրերը:

 

Ներկայացնենք համակարգի ընդհանուր նկարագիրը՝ ըստ հիմնական ծրագրերի:

 

Հանրակրթություն

 

Ներկայումս հանրապետությունում գործում են 1481 հանրակրթական դպրոցներ, որոնցից 17-ը՝ տարրական, 146-ը՝ հիմնական և 1318-ը միջնակարգ ուսումնական դպրոցներ են:

Հանրակրթական հաստատություններում սովորում է 520579 աշակերտ: Հանրապետությունում ծնելիության կտրուկ անկման և բնակչության արտահոսքի հետևանքով դպրոցահասակ երեխաների թիվը շարունակում է նվազել:

Չնայած վերջին տարիներին դրսևորված անկման միտումներին, հիմնական ընդհանուր կրթության մակարդակում ընդգրկվածությունը բավականին բարձր է և, ըստ էության, լուրջ խնդիրներ չի հարուցում: Նման եզրահանգման տեղիք են տալիս ընդգրկվածության ինչպես համախառն, այնպես էլ զուտ ցուցանիշների վերլուծությունը: Մասնավորապես, 2001 թ. տնային տնտեսությունների հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ թեև 7 տարեկանների ընդգրկվածությունը ցածր է (շուրջ 47%, ինչը կարելի է մեկնաբանել երեխաների ավելի բարձր տարիքից, օրինակ՝ 8 տարեկանից դպրոց հաճախելու հանգամանքով), այդուհանդերձ, 8-15 տարիքային խմբում (որը կարելի է ընդունել որպես հիմնական ընդհանուր կրթության ժամանակահատվածի մոտարկում) զուտ ընդգրկվածության աստիճանը կազմում է 98.7%:

Ավագ դպրոցում (ներառյալ` նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթությունը) ընդգրկվածությունը չի կրել զգալի փոփոխություններ և վերջին տարիներին տատանվել է 70-75%-ի շրջակայքում:

Չնայած վերջին տարիներին Կառավարության կողմից կրթության ոլորտի վիճակի բարելավման ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումներին, այնուամենայնիվ, կրթության համակարգի գործառնման արդյունավետությունը հեռու է բավարար լինելուց: Դա վերաբերում է ինչպես աշխատուժի, այնպես էլ ֆիզիկական կապիտալի օգտագործմանը: Մասնավորապես՝ արդյունավետության խնդիրներն առավել սուր են աշխատուժի օգտագործման առումով:

Հանրակրթության ոլորտում այժմ աշխատում է 54276 մանկավարժ, որոնցից 0.5 դրույքից պակաս զբաղվածություն ունեն 4486 ուսուցիչ, 1 դրույքից պակաս՝ 19869, լրիվ դրույք ունեն 9733 ուսուցիչ, մեկ դրույքից ավելի՝ 20188: Մանկավարժների թիվը նախորդ տարիների համեմատությամբ նվազել է, սակայն այն համեմատական չէ աշակերտների թվի նվազմանը: Նախորդ ուսումնական տարվա համեմատ աշակերտների թիվը նվազել է 2.8 %-ով, իսկ ուսուցիչների թիվը՝ 2.3 %-ով:

Ուսուցիչների և դպրոցների մեծ քանակի հետևանքով տեղի է ունենում հատկացվող պետական ֆինանսական միջոցների պարտադրված տարաբաշխում և անարդյունավետ օգտագործում:

Արդյունավետության ցածր մակարդակը պայմանավորող գործոններից են.

(i) Հանրակրթական դպրոցներում աշակերտ/ուսուցչական դրույք և աշակերտ/ոչ ուսուցիչ հարաբերակցությունների ցածր մակարդակը, որոնք 2003 թ. կազմել են, համապատասխանաբար՝ 11 և 21.2: Նշված ցուցանիշները ցածր են Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության (ՏՀԶԿ) երկրների համապատասխան միջին ցուցանիշներից շուրջ 25 տոկոսով, թեև դրանք էլ, իրենց հերթին, համարվում են ոչ արդյունավետ:

(ii) ՈՒսուցիչների ուսումնական ծանրաբեռնվածության ցածր մակարդակը, որը կազմում է շաբաթական 18 ժամ, իսկ վարժարաններում՝ 16 ժամ: Հաշվի առնելով նաև արտադասարանական աշխատանքների կատարումը (դասերի նախապատրաստում, տետրերի ստուգում և այլն)` ուսուցիչների ծանրաբեռնվածության ցուցանիշը կարող է կազմել շաբաթական մինչև 27 ժամ: Համեմատության կարգով նշենք, որ ՏՀԶԿ երկրներում նշված ցուցանիշը կազմում է շաբաթական 38 ժամ, իսկ ՀՀ պետական հատվածում զբաղվածների ծանրաբեռնվածությունը, որպես կանոն, 41 ժամ է:

(iii) Դասարանների ցածր խտությունը (ներկայումս մեկ դասարանի միջին խտությունը կազմում է 21 աշակերտ): Համաձայն միջնակարգ կրթության չափորոշիչների՝ այն պետք է կազմի 25-30 երեխա (ավագ դպրոցներում՝ 20-25):

Մտահոգիչ է շարունակում մնալ ուսուցիչների վարձատրության ցածր մակարդակը: Ուսուցիչների տարեկան աշխատավարձ/շնչային ՀՆԱ հարաբերակցությունը Հայաստանում 2003 թ. կազմում է 0.49՝ ՏՀԶԿ երկրների 0.97-1.45-ի փոխարեն (կախված կրթական մակարդակից և ստաժից): Ցածր է ուսուցիչների աշխատավարձը նաև ոչ լրիվ ծանրաբեռնվածությամբ աշխատելու պատճառով:

Արդյունքում՝ հետզհետե ընկնում է ուսուցիչների մասնագիտական որակը և ուսուցչի մասնագիտության վարկանիշը: Հանրակրթական համակարգում աշխատող ուսուցիչներից տարեկան վերապատրաստում են անցնում միայն 4-5%-ը: Դա խիստ անբավարար է վերապատրաստման 5-ամյա պարբերաշրջանն ապահովելու համար, բացի այդ, բուն վերապատրաստման գործընթացը կարիք ունի բարեփոխման:

Չկա միջազգային չափանիշներին համապատասխանող ուսուցման և գիտելիքների որակի գնահատման համակարգ:

Անցումային շրջանում ոլորտի ծանր կացության պատճառ դարձան նաև շենքերի պահպանության, շահագործման, կոմունալ-կենցաղային և ուսումնանյութական բազայի համալրման և ջեռուցման գծով իրական պահանջարկի համեմատ նախատեսված անբավարար հատկացումները:

Գիշերօթիկ և հատուկ դպրոցների երեխաների սննդի կազմակերպման համար նախատեսված հաշվարկային նորմատիվն անհամեմատ ցածր է և չի բխում իրականությունից:

 

Մասնագիտական կրթություն

 

Չնայած անցումային շրջանում կրթության ոլորտին ուղղվող բյուջետային ֆինանսավորման ծավալների կրճատմանը, հիմնականում հաջողվեց պահպանել մասնագիտական կրթության համակարգը:

Այս ոլորտում ընդգրկվածության աստիճանը եղել է համեմատաբար կայուն. 1997 - 2001 թթ. ընթացքում մասնագիտական կրթական ծրագրերում ընդգրկված են եղել 17-24 տարեկանների շուրջ 22%-ը:

Ներկայումս հանրապետությունում գործող 72 պետական միջին մասնագիտական և 19 պետական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում սովորում են, համապատասխանաբար՝ 6509 և 18079 ուսանողներ: Ծավալային առումով՝ բարձրագույն կրթության համակարգը, ի տարբերություն միջին մասնագիտական կրթության համակարգի, էականորեն ընդլայնվել է՝ շնորհիվ վճարովի ուսուցման ներդրման:

Սակայն պետք է նշել, որ այս համակարգի գործառնման արդյունավետությունը ևս հեռու է բավարար լինելուց: Մասնավորապես, բուհերը, համեմատած այլ երկրների հետ, բավականին փոքր են, որը նպաստում է ռեսուրսների փոշիացմանը և խոչընդոտում տեխնիկական վերազինմանն ու ուսուցման որակի բարձրացմանը, ինչպես նաև չափազանց ցածր են ուսանող/դասախոս և ուսանող/ոչ դասախոս հարաբերակցությունները:

Այս ոլորտի բարեփոխումների ռազմավարությունը մշակելու համար պահանջվում է առանձին վերլուծություն: Այնուամենայնիվ պետք է նշել, որ հստակեցման կարիք ունեն կառավարման հարցում պետության մասնակցությունը, պետական ֆինանսավորման մեխանիզմները և այլն:

Մասնագիտական կրթական համակարգի մատչելիությունը բնակչության աղքատ խավերի համար ունի հիմնարար նշանակություն ինչպես հասարակության կայուն զարգացման, այնպես էլ աղքատության կրճատման և աղքատանալու ռիսկի նվազման համար:

Հարկ է շեշտել, որ ծրագրային ժամանակահատվածում իշխանությունների կողմից ձեռնարկվելու են միջոցներ, որոնք կնպաստեն ինչպես ավագ դպրոցում, այնպես էլ մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկվածության աստիճանների բարձրացմանը` հատուկ ուշադրություն դարձնելով հավասարության խնդիրներին:

 

2004-2006 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻՆ ՈՒՂՂՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ

 

Հանրակրթություն

 

Բյուջետային միջոցների արդյունավետ ու նպատակային օգտագործման համար 2004 թ. կիրականացվի հանրակրթական բոլոր դպրոցների անցում ֆինանսավորման նոր ձևի և խորհուրդներով կառավարման համակարգի (ՀՀ կառավարության 2002 թ. ապրիլի 25-ի թիվ 444 որոշում): Ֆինանսավորման նոր՝ ըստ աշակերտների թվի բանաձևով հաշվարկը չի կիրառվի ՀՀ կառավարության 2001 թվականի օգոստոսի 25-ի թիվ 773 որոշմամբ հաստատված ցանկում ընդգրկված՝ աշակերտների թվից անկախ ֆինանսավորվող հանրակրթական դպրոցների նկատմամբ, որոնց ֆինանսավորման չափը որոշվում է ըստ դասարան-կոմպլեկտների թվի:

2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում նախատեսվում է իրականացնել հանրակրթական համակարգի բարեփոխումներ և ռացիոնալացում՝ բոլոր երեք մակարդակներով (համապետական, տարածքային և ներդպրոցական), որի արդյունքում կօպտիմալացվի ուսուցչական դրույք/աշակերտ հարաբերակցությունը:

2004-2006 թթ. Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրվող վարկերի հաշվին՝ «Կրթության որակի և համապատասխանության» ծրագրի շրջանակներում, կմշակվեն և գործողության մեջ կդրվեն բոլոր ուսումնական առարկաների ծրագրերը, չափորոշիչները՝ ապահովելով կադրերի վերապատրաստումը և մասնագիտական կատարելագործումը:

Հանրակրթական դպրոցներում կիրականացվի տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) ներդրում (դպրոցների կոմպյուտերիզացում):

Նախատեսվում է մինչև 2005 թ. վերապատրաստել, վերաորակավորել և ատեստավորել ուսուցիչների առնվազն 50%-ը՝ շարունակելով սփյուռքահայ ուսուցիչների վերապատրաստման գործընթացը:

Աշխատանքներ կծավալվեն համայնքային և ծնողական լայն հասարակությանը դպրոցի կառավարման և զարգացման գործընթացին մասնակից դարձնելու ուղղությամբ:

2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի՝ կրթական հաստատությունների ուսումնական շենքերով ապահովվածության և դրանց հիմնանորոգման գծով հաշվարկների համար հիմք են ընդունվել ՀՀ վարչապետի՝ 30.05.03 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի 2003 թվականի մայիսի 17-ի N ՆԿ 29-Ն կարգադրության կատարումն ապահովելու մասին» N 251-Ա որոշումը և ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության կողմից մշակված և ՀՀ կառավարության 2002 թվականի մայիսի 20-ի թիվ 593 որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետության հանրակրթական դպրոցների հիմնանորոգման և բարելավման համալիր ծրագիրը»:

Նախատեսվում է սկսել գազով աշխատող կաթսայատների կառուցումը:

Ուսումնական գույքի մասով առավել առաջնային է դպրոցներն աշակերտական սեղան-նստարաններով ապահովելու հարցը:

 

Մասնագիտական կրթություն

 

Լուծելով հիմնական ընդհանուր կրթության որակի բարձրացման խնդիրները` պետությունը, դրանով իսկ, բավարար հիմքեր է ստեղծում մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկվածության մակարդակների բարձրացման համար` հատուկ ուշադրություն դարձնելով հավասարության խնդիրներին:

Թեև միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի շրջանակներում միջին մասնագիտական և բարձրագույն կրթության բնագավառները դիտվում են նպատակների երկրորդ մակարդակում, այդուհանդերձ, այս ոլորտներում քաղաքականության հիմնական խնդիրներն են շուկայական տնտեսությանը համապատասխանության ապահովումը, որակի բարձրացումը և միջազգային չափանիշներին համադրելիությունը, մատչելիության և հավասարության մակարդակի բարձրացումը:

Մասնագիտական կրթության ոլորտում առաջնահերթ է դիտվում՝

(i) «Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը,

(ii) «Բարձրագույն կրթության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու նպատակով «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին»» ՀՀ օրենքի նախագծի մշակումը,

(iii) «Բարձրագույն կրթության բարեփոխման մասին» ՀՀ կառավարության նոր ռազմավարական ծրագրի մշակումը և հաստատումը, որտեղ կներառվեն բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների առավել մեծ ինքնավարության, հավատարմագրման համակարգի, բարձրագույն կրթության հաստատությունների համակարգի ռացիոնալացման ծրագրի և երրորդային մակարդակի կրթության հաստատությունների ընդունելության ընթացակարգերը,

(iv) բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների, դասախոսական համակազմի որակավորման բարձրացման կազմակերպումը:

Միջնաժամկետ ժամանակաշրջանում, ծախսերի արդյունավետության բարձրացման նպատակով, համակարգում իրականացվող բարեփոխումները պետք է ուղղված լինեն՝

(i) ընդգրկվածության բարձր մակարդակի ապահովմանը,

(ii) պետական աջակցության առավել արդյունավետ և հասցեական եղանակների կիրառմանը՝ նպատակ ունենալով ոչ միայն նպաստել բարձրագույն կրթության բնականոն զարգացմանը, այլ նաև բարձրագույն կրթությունը հնարավորինս հասանելի և մատչելի դարձնել հասարակության բոլոր խավերի համար,

(iii) պետական բուհերի կառավարման, հատկապես՝ ֆինանսական կառավարման համակարգի կատարելագործմանը,

(iv) պետական հատվածի ներքին արդյունավետության էական աճի ապահովմանը,

(v) ներհամակարգային բազմազանության և ճկունության, աշխատանքի շուկայի հետ արդյունավետ կապերի ապահովմանը,

(vi) համակարգի համապատասխանեցմանը կրթության կազմակերպման և որակի միջազգային չափանիշներին:

Ներկայումս բարձրագույն կրթության ֆինանսավորումը պետական պատվերի միջոցով, ըստ էության, իր բնույթով ապրանքների և ծառայությունների գնումներից վերածվել է տրանսֆերտային վճարի: Հետևաբար անհրաժեշտ է այն վերափոխել ուսումնական նպաստի՝ փոփոխելով նաև ֆինանսավորման սկզբունքները և մեխանիզմները: Մասնավորապես, ի տարբերություն պետական պատվերի, ուսումնական նպաստները պետք է տրվեն ոչ թե բուհերին, այլ անմիջապես ուսանողներին՝ ելնելով բացառապես ուսանողների առաջադիմության ցուցանիշից:

Ուսանողական նպաստների ներդրումից հետո կրթաթոշակների գործող համակարգն իրեն ամբողջովին կսպառի և պետք է անհրաժեշտաբար վերացվի: Դրա արդյունքում տնտեսված միջոցների տնօրինումը ավելի հասցեա-գրված և արդյունավետ դարձնելու համար նպատակահարմար է դրանք տրամադրել թերևս ավելի քիչ թվով ուսանողների, բայց ավելի մեծ գումարով, որը հնարավորություն կտա վճարելու ուսման վարձը: Այդ գումարները պետք է նախ և առաջ տրամադրվեն անապահով ուսանողներին՝ վերադարձելիության սկզբունքով, այսինքն՝ արտոնյալ վարկերի տեսքով, որը, բարձրացնելով վարկառու ուսանողների պատասխանատվությունը, լրացուցիչ խթան կհանդիսանա ուսման առաջադիմությունը բարձրացնելու ուղղությամբ:

Ծրագրի շրջանակներում կարևորվում են նաև միջին մասնագիտական և լրացուցիչ կրթության ծրագրերի բարեփոխումների խնդիրները, որոնք հնարավորություն կտան իրականացնել աշխատանքի շուկայի պահանջներին համապատասխան վերապատրաստում` հատուկ մեխանիզմներ նախատեսելով երկարաժամկետ գործազրկության մեջ գտնվողների ներգրավման և վերապատրաստման համար:

 

ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 2004-2006 ԹԹ. ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ

 

Ինչպես նշված է նաև ՀՀ կառավարության կողմից հավանության արժանացած «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրում», միջնաժամկետ ծրագրի շրջանակներում կրթության ոլորտի հիմնական գերակայություն է համարվում տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթությունը` ոլորտում մատուցվող ծառայությունների որակի և արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից:

Վերջինիս կարևորությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ միջնակարգ կրթությունը միայն կարող է երաշխիք լինել հետագա մասնագիտական կրթություն ստանալու համար: Հավասարապես մատչելի և որակյալ հիմնական ընդհանուր կրթությունը հանդիսանում է հասարակության կրթվածության և գրագիտության մակարդակի բարելավման, աշխատանքի շուկա մտնելու համար անհրաժեշտ առաջնային գիտելիքների ապահովման և կրթությունը հետագայում շարունակելու կարևոր նախապայման:

Լուծելով հիմնական ընդհանուր կրթության որակի բարձրացման խնդիրները` պետությունը, դրանով իսկ, բավարար հիմքեր է ստեղծում ավագ դպրոցում և մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկվածության մակարդակների բարձրացման համար` հատկապես ի հաշիվ անապահով ընտանիքների երեխաների:

Կրթության ոլորտում գերակայությունների ընտրությունը մասնավորապես պայմանավորվում է հետևյալ գործոններով.

(i) Հանրակրթության ոլորտն իր ընդգրկվածությամբ ունի ամենամեծ շահառուների խումբը և, ըստ էության, կրթական այս մակարդակում ծառայությունները գրեթե հավասարաչափ մատչելի են սպառման բոլոր խմբերի ներկայացուցիչների համար:

(ii) Հանրակրթության և մասնագիտական ծրագրերի (հատկապես՝ բարձրագույն կրթության) ոլորտում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերի միջև առկա է զգալի խզում. մասնագիտական կրթության ոլորտում մեկ ուսանողի հաշվով պետական ծախսերը 4-5 անգամ գերազանցում են հանրակրթական դպրոցների մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերի մակարդակը (ՏՀԶԿ երկրներում այդ գործակիցը վերջին տարիներին տատանվել է 2-ի շրջակայքում):

(iii) Միջին մասնագիտական կրթության հաստատությունների գծով անհավասարությունը համեմատաբար փոքր է, սակայն մեկ սովորողի հաշվով ծախսերը զգալիորեն հետ են մնում բարձրագույն կրթական հաստատություններում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերից:

Հաշվի առնելով այս գործոնները՝ առաջիկա տարիներին կրթության բնագավառում պետության հիմնական գերակայություն է հանդիսանալու հանրակրթության ոլորտը: Պետական ծախսային քաղաքականությունն ուղղված է լինելու կրթական տարբեր մակարդակներում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերի միջև առկա ճեղքվածքի մեղմմանը` ի հաշիվ հանրակրթության ոլորտում մեկ սովորողի հաշվով ծախսերի (մասնագիտական կրթության ոլորտի համեմատ) առաջանցիկ աճի: Մյուս կողմից, մեծ կարևորություն է տրվելու միջին մասնագիտական և լրացուցիչ կրթության ոլորտներին:

Թեև ծրագրային ժամանակահատվածում կրթության ոլորտի ծախսերի գերակշիռ մասն ուղղվելու է հանրակրթության ոլորտ, այդուհանդերձ, տնտեսությունում տեղի ունեցող կառուցվածքային փոփոխությունների պայմաններում, հատուկ կարևորություն են ստանում մասնագիտական և վերապատրաստման ծրագրերի որակի բարձրացումը և համապատասխանեցումը երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման նպատակներին: Մասնավորապես, ծրագրի շրջանակներում կարևորվում են միջին մասնագիտական և լրացուցիչ կրթության ծրագրերի բարեփոխումների խնդիրները, որոնք հնարավորություն կտան իրականացնել աշխատանքի շուկայի պահանջներին համապատասխան վերապատրաստում` հատուկ մեխանիզմներ նախատեսելով երկարաժամկետ գործազրկության մեջ գտնվողների ներգրավման և վերապատրաստման համար:

Պետությունը հատուկ ուշադրություն է դարձնելու նաև լրացուցիչ կրթությանն ու վերապատրաստման ծրագրերին` նպատակ ունենալով մեղմել աշխատուժի հնարավորությունների (առաջարկ) և աշխատանքի շուկայի պահանջների միջև առկա ճեղքվածքը:

Հանրակրթական և մասնագիտական ծրագրերի ծախսերի կառուցվածքը` ըստ կրթական տարբեր մակարդակների, ներկայացված է Գծանկար 7.1 -ում:

 

Գծանկար 7.1. Կրթության բնագավառում պետական ծախսերը 2002-2006 թթ.` ըստ կրթական մակարդակների (%`բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

Ծանոթություն.

Հանրակրթական ծրագրերը ներառում են տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթությունը, հատուկ ընդհանուր կրթությունը և նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթությունը: Մասնագիտական կրթական ծրագրերը ներառում են միջին մասնագիտական, բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական ու լրացուցիչ կրթության ծրագրերը:

 

ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ

 

2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով նախատեսվող՝ կրթության ոլորտի ծախսերի աճի հիմնական մասը կուղղվի հանրակրթությանը, որը հնարավորություն կտա ապահովել նշված ոլորտում ՀՀ կառավարության ստանձնած պարտավորությունների իրականացումը, համակարգի արդյունավետության բարձրացումը, ինչպես նաև հանրակրթության ռացիոնալացման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումների շարունակականությունը և խորացումը, մասնավորապես.

(i) Բարձրացնել ուսուցիչների միջին ամսական աշխատավարձը՝ 2004 թ.՝ շուրջ 66.5%-ով, 2005 թ.՝ 43.8%-ով, այն մոտավորապես մոտեցնելով մեկ շնչին բաժին ընկնող տարեկան ՀՆԱ չափին, 2006 թ.՝ 23.8 %-ով՝ հասցնելով 55 հազար դրամի: Նույն տոկոսաչափերով կբարձրացվի նաև վարչական, ուսումնաօժանդակ և տնտեսական անձնակազմի միջին ամսական աշխատավարձը: Բարձրացման արդյունքում 2004-2006 թվականներին ուսուցիչների միջին ամսական աշխատավարձը կհասցվի, համապատասխանաբար ըստ տարիների՝ 30951, 44505 և 55100 դրամի, վարչական անձնակազմինը՝ 31000, 44574 և 55182 դրամի, իսկ ուսումնաօժանդակ և տնտեսական անձնակազմինը՝ 12938, 18604 և 23032 դրամի:

(ii) Ապահովել տարրական դասարանների աշակերտներին անվճար դասագրքերով:

(iii) Ներդնել սեփական կաթսայատներով ջեռուցման համակարգ (համաձայն ՀՀ կառավարության 2002 թվականի մայիսի 20-ի թիվ 593 որոշման):

(iv) Ապահովել դպրոցները աշակերտական սեղան-նստարաններով:

(v) Բարձրացնել հատուկ դպրոցներում սովորողների սննդի կազմակերպման համար նախատեսված հաշվարկային նորմատիվը՝ միաժամանակ գիշերօթիկ դպրոցներում սովորող և նոր ընդունվող երեխաների թիվը համապատասխանեցնելով տվյալ հաստատության տիպի համար սահմանված չափանիշներին:

Վերոնշյալ խնդիրների իրականացումն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է շարունակել և խորացնել կրթական համակարգի ռացիոնալացման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումները: Ռացիոնալացման անհրաժեշտությունը առավել ակնհայտ է դառնում հանրակրթության ոլորտում, եթե հաշվի առնվեն նաև բնակչության ժողովրդագրական կառուցվածքում կանխատեսվող փոփոխությունները: Ձեռնարկվող միջոցառումներն ուղղված են լինելու կրթության ոլորտում մարդկային և ֆիզիկական կապիտալի ավելի արդյունավետ օգտագործմանը, ինչպես նաև համակարգի կառավարման արդյունավետության բարձրացմանը:

Արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ հանրակրթության ոլորտում մասնավորապես նախատեսվում են իրականացնել հետևյալ միջոցառումները`

(i) աշակերտ/ուսուցչական դրույք և աշակերտ/ ոչ ուսուցիչ հարաբերակցությունների բարձրացում (2004 թվականին հասցնելով, համապատասխանաբար՝ 13.7 և 22, 2005-2006 թվականներին՝ 15.1 և 22),

(ii) 2004 թվականից ուսուցչական անձնակազմի հիմնական ուսումնական ծանրաբեռնվածության բարձրացում` շաբաթական մինչև 20 ժամ (2005 թվականին հասցնելով շաբաթական մինչև 22 ժամի)՝ միաժամանակ վերացնելով վարժարանների և մյուս դպրոցների ուսուցիչների ուսումնական ծանրաբեռնվածության միջև եղած տարբերակումը,

(iii) 2004 թվականին դասարանների խտության մեծացում՝ 2004 թվականին հասցնելով 24-ի (ՀՀ կառավարության 2002 թվականի հուլիսի 25-ի N 1392-Ն և 2002 թվականի դեկտեմբերի 26-ի N 2179 -Ն որոշումներով սահմանված՝ դասարանների միջին խտության ապահովում),

(iv) դպրոցներում աշակերտների օպտիմալ թվաքանակի սահմանում, անհրաժեշտության դեպքում՝ դպրոցների միավորում (ՀՀ կառավարության 2001 թ. դեկտեմբերի 24-ի N 1236 և 2002 թ. դեկտեմբերի 5-ի N 2047-Ն որոշումների կատարումը (թերհամալրված դասարանների վերահամալրում, խիստ թերհամալրված դասարանների դեպքում՝ երկու, երեք դասարանների համախմբում, դպրոցների միավորում, դպրոցների տիպերի փոփոխություն)՝ պահպանելով ՀՀ կառավարության 2001 թ. օգոստոսի 25-ի N 773 և 2002 թ. դեկտեմբերի 5-ի N 1937-Ն որոշումներով սահմանված սկզբունքները):

 

ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ

 

Կրթության բնագավառի պետական ֆինանսավորման ծավալների աճը և վիճակի բարելավումը ծրագրային ողջ ժամանակահատվածում դիտվելու է որպես առաջնահերթ խնդիր:

2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով կրթության ոլորտին (ներառյալ կառավարման ապարատի, կրթական օբյեկտների հիմնանորոգման, կապիտալ շինարարության, վարկային ծրագրի և Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի միջոցներով կատարվող ծախսերը) նախատեսվում է հատկացնել՝ 2004 թվականին՝ 39373.4 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 47861.3 մլն դրամ, 2006 թվականին՝ 54785.1 մլն դրամ: Ծախսերի աճը նախորդող տարիների նկատմամբ կկազմի՝ 2004 թվականին՝ 23.2 տոկոս, 2005 թվականին՝ 21.6 տոկոս, 2006 թվականին՝ 14.5 տոկոս:

2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով կրթության ոլորտին պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերը 2004 թվականին կկազմեն ՀՆԱ 2.5 տոկոսը, 2005 թվականին՝ 2.7 տոկոսը, իսկ 2006 թվականին՝ 2.9 տոկոսը:

 

Գծանկար 7.2. Պետական բյուջեի ծախսերի ծրագրային ցուցանիշները կրթության բնագավառում

 

 

Աղյուսակ 7.2. Կրթության ոլորտի պետական ծախսերը 2002-2006 թվականներին՝ ըստ ուղղությունների

Ենթախմբերի անվանումը	2002	2003		2004		2005	2006
	փաստ.	ծրագիր		կանխատեսում
	միլիոն դրամ
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ՝	27 507.9		31 953.0	39 373.4		47 861.3	54 785.1
04.01 Կրթության և գիտության բնագավառում պետական կառավարում	77.9		119.2	169.1		178.7	187.7
04.03 Տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթություն	19 562.1		23 028.7	29 950.7		37 278.4	43 158.8
04.04 Հատուկ ընդհանուր կրթություն	1 893.8		2 018.5	2 578.8		3 405.7	4 099.3
04.05 Արտադպրոցական դաստիարակություն	674.0		677.7	686.9		707.5	728.7
04.06 Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթություն	336.9		309.6	429.2		577.2	727.7
04.07 Միջին մասնագիտական կրթություն	1 131.6		1 166.0	1 212.2		1 248.5	1 286.0
04.08 Բարձրագույն և հետբուհական մասնագ. կրթություն	3 538.5		4 004.3	3 900.4		4 008.0	4 128.2
04.09 Լրացուցիչ կրթություն	293.1		629.0	446.2		457.3	468.7
	փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ, %
ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ			16.2		23.2	21.6	14.5
04.01 Կրթության և գիտության բնագավառում պետական կառավարում			53.1		41.9	5.7	5.0
04.03 Տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթություն			17.7		30.1	24.5	15.8
04.04 Հատուկ ընդհանուր կրթություն			6.6		27.8	32.1	20.4
04.05 Արտադպրոցական դաստիարակություն			0.6		1.4	3.0	3.0
04.06 Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթություն			-8.1		38.6	34.5	26.1
04.07 Միջին մասնագիտական կրթություն			3.0		4.0	3.0	3.0
04.08 Բարձրագույն և հետբուհական մասնագ. կրթություն			13.2		-2.6	2.8	3.0
04.09 Լրացուցիչ կրթություն			114.6		-29.1	2.5	2.5

 

Աղյուսակ 7.3. Կրթության բնագավառում պետական ծախսերի կառուցվածքը 2002-2006 թթ.ըստ մակարդակների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

Ենթախմբերի անվանումը	2002	2003	2004	2005	2006
	փաստ.	ծրագիր	կանխատեսում
Ընդամենը	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0
04.01 Կրթության և գիտության բնագավառում պետական կառավարում	0.3	0.4	0.4	0.4	0.3
04.03 Տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթություն	71.1	72.1	76.1	77.9	78.8
04.04 Հատուկ ընդհանուր կրթություն	6.9	6.3	6.5	7.1	7.5
04.05 Արտադպրոցական դաստիարակություն	2.5	2.1	1.7	1.5	1.3
04.06 Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթություն	1.2	1.0	1.1	1.2	1.3
04.07 Միջին մասնագիտական կրթություն	4.1	3.6	3.1	2.6	2.3
04.08 Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթություն	12.9	12.5	9.9	8.4	7.5
04.09 Լրացուցիչ կրթություն	1.1	2.0	1.1	1.0	0.9

 

Ըստ տնտեսագիտական դասակարգման՝ կրթության ոլորտի ծախսերի կառուցվածքում ընթացիկ ծախսերին բաժին է ընկնում ընդհանուր մասհանումների 91.8 %-ը, իսկ կապիտալ ծախսերին՝ 8.2 %-ը: Ընթացիկ ծախսերում գերակշռող մասը կազմում են աշխատավարձի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարները:

Արտաքին աղբյուրներից ստացվող ծրագրային օժանդակությունը հանդիսանում է կապիտալ ծախսերի ֆինանսավորման կարևոր աղբյուր:

 

Գծանկար 7.3. Կրթության ոլորտի 2003-2006 թթ. պետական ծախսերը` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների (%` բնագավառի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

 

Գծանկար 7.4. 2004 թվականի կրթության ոլորտի ծախսերը` ըստ ենթախմբերի (%)

 

 

Կրթության և գիտության բնագավառում պետական կառավարում

 

2004 թվականին, նշված ենթախմբով նախատեսվող ծախսերը 2003 թվականի նկատմամբ կաճեն 41.9%-ով և կկազմեն 169.1 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.4%-ը: 2005 թվականին՝ 2004 թվականի նկատմամբ կաճեն 5.7%-ով՝ կազմելով 178.7 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.4 %-ը, իսկ 2006 թվականին՝ 2005 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 5% կամ 187.7 մլն դրամ, որը կկազմի կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի շուրջ 0.3 %-ը:

 

Տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթություն

 

Ծրագրային ժամանակահատվածում կրթության ոլորտի պետական ծախսերի ավելացումները գրեթե ամբողջությամբ ուղղվելու են հանրակրթության ոլորտ:

2004 թվականին տարրական, հիմնական և միջնակարգ ընդհանուր կրթության գծով ծախսերը 2003 թվականի նկատմամբ կաճեն 30.1 %-ով և կկազմեն 29950.7 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 76.1 %-ը: 2005 թվականին այս ենթախմբի ծախսերը 2004 թ. նկատմամբ կավելանան 24.5 %-ով՝ կազմելով 37278.4 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 77.9 %-ը, իսկ 2006 թվականին՝ 2005 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 15.8 % կամ 43158.8 մլն դրամ, որը կկազմի կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 78.8 %-ը:

Հանրակրթության ոլորտում պետական ծախսերի ծրագրվող աճը կհանգեցնի մեկ աշակերտի հաշվով կատարվող ծախսերի զգալի ավելացման: Զարգացումների ներկայացվող սցենարի պարագայում, 2006 թ. մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերը 2003 թ. համապատասխան ցուցանիշի համեմատ կկրկնապատկվեն: Սակայն, անհրաժեշտ է նշել, որ մեկ աշակերտի հաշվով ծախսերի նման վարքագիծը մասամբ պայմանավորված է նաև բնակչության ժողովրդագրական կառուցվածքում կանխատեսվող փոփոխություններով:

 

Աղյուսակ 7.4. Մեկ աշակերտի հաշվով պետական ծախսերը հանրակրթության ոլորտում

	2003	2004	2005	2006
Ինդեքս (2003 թ. = 100 )	100.0	130.6	166.9	205.8
Հուշագրային հոդվածներ
Աշակերտների թվաքանակը (2003 թ. = 100)	100.0	99.6	97.0	91.1
Պետական ծախսերը հանրակրթության ոլորտում (2003 թ. = 100)	100.0	130.1	161.9	187.4

 

Հանրակրթության ոլորտում առաջնահերթ խնդիրներից են ուսուցիչների աշխատավարձի բարձրացումը և վերապատրաստումը: Այս ուղղությամբ իրականացվող միջոցառումները դիտվում են որպես կրթության որակի բարձրացման գրավական: Պետությունը շարունակելու է աշխատավարձերի բարձրացման քաղաքականությունը: Նախատեսվում է 2005 թ. ուսուցիչների միջին աշխատավարձը հասցնել մոտավորապես 80 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամի: Աշխատավարձի նման մակարդակի սահմանումը ընդունելի է նաև տարեկան շնչային ՀՆԱ նկատմամբ հարաբերակցության տեսանկյունից: Մասնավորապես, առաջարկվող սցենարի պայմաններում, 2005 թ. ուսուցչի տարեկան միջին աշխատավարձը մոտավորապես կհավասարվի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ մակարդակին: Միջին ժամկետ հեռանկարում նաև նախատեսվում է ներդնել աշխատավարձերի տարբերակման գործուն մեխանիզմներ` կախված աշխատանքային փորձից: Վարձատրության բնագավառում նման մոտեցումները իրական խթան կհանդիսանան աշխատող ուսուցիչների համար, ինչպես նաև կնպաստեն հետագայում հանրակրթական դպրոցները որակյալ մասնագետներով համալրելու գործընթացին: Որակյալ մասնագետներով դպրոցների համալրման տեսանկյունից խնդիրներն ավելի սուր են դրված գյուղական բնակավայրերում և սահմանամերձ շրջաններում, որոնք լինելու են իշխանությունների ուշադրության կենտրոնում:

Զգալի բարձրացվելու են նաև հանրակրթական հաստատությունների վարչական և տնտեսական անձնակազմի միջին աշխատավարձի մակարդակները: Թեև ծրագրային ժամանակահատվածում աշխատավարձերի նման քաղաքականության արդյունքում աշխատավարձին ուղղվող միջոցները կազմելու են հանրակրթության ոլորտում ընթացիկ ծախսերի մոտ 84-86%-ը, հետագայում դրանք կկայունանան ընթացիկ ծախսերի 70%-ի շրջակայքում՝ հնարավորություն տալով իշխանություններին բավարար մակարդակով ապահովել այլ ուղղություններով ընթացիկ ծախսերի կարիքները:

Պետությունը շարունակելու է տարրական դպրոցի աշակերտներին դասագրքերով ապահովելու քաղաքականությունը:

Դպրոցների շենքերի վերակառուցումը և ջեռուցման հետ կապված հարցերը ևս գտնվելու են առաջնահերթ լուծում պահանջող խնդիրների շարքում: Մասնավորապես, ջեռուցման համակարգերի անհամապատասխանությունը և շենքային ոչ բարենպաստ պայմանները խաթարում են կրթական գործընթացի անընդհատությունը` հանգեցնելով որակի զգալի կորուստների: Դա է պատճառը, որ կապիտալ ծախսերի հիմնական բաժինը կլանվելու է այդ խնդիրների լուծման նպատակով:

Միևնույն ժամանակ, հատուկ ուշադրություն է դարձվելու հանրակրթական դպրոցների նյութատեխնիկական բազայի բարելավմանը: Մասնավորապես, կարևորվում են դպրոցները ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով համալրելու խնդիրները, որոնց լուծման ուղղությամբ նշանակալի կլինի արտաքին աղբյուրներից ակնկալվող ծրագրային օժանդակությունը:

 

Կրթության ոլորտի արտաքին ֆինանսական օժանդակությունը

 

Միջնաժամկետ ժամանակահատվածում հանրակրթության ոլորտի ծախսերի աճը պայմանավորվում է նաև Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրվող՝ «Կրթության որակի և համապատասխանության» վարկային ծրագրի (այսուհետ՝ Ծրագիր) գծով միջոցների նախատեսմամբ. 2004 թվականին՝ 2556.4 մլն, 2005 թվականին՝ 3509.4 մլն և 2006 թվականին՝ 3533.1 մլն դրամ:

Ծրագրի բաղադրիչներն են.

(i) Պետական չափորոշիչի, ուսումնական ծրագրերի և գնահատման նոր համակարգի ներդրում, այդ թվում՝ Գնահատման և թեստավորման կենտրոն,

(ii) Տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաների ներդրում հանրակրթական դպրոցներում (դպրոցների կոմպյուտերիզացում), այդ թվում՝ Տեղեկատվական հաղորդակցման տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) կենտրոն,

(iii) Ուսուցիչների մասնագիտական կատարելագործում,

(iv) Օժանդակություն հանրակրթության բարեփոխումներին,

(v) Կրթության կառավարման տեղեկատվական համակարգի ընդլայնում,

(vi) Աջակցություն ծրագրի իրականացմանը:

Ծրագրի նպատակն է՝ համապատասխանեցնել միջնակարգ դպրոցական ուսումնական ծրագրերը բուհական ընդունելության քննությունների ծրագրերին: Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է մշակել տասնամյա միջնակարգ կրթությունից տասնմեկամյա միջնակարգ կրթության անցման մեխանիզմները, մասնավորապես՝ վերամշակել հանրակրթական առարկաների ուսումնական ծրագրերը: Նախատեսվում է մշակել նաև պետական առարկայական նոր չափորոշիչներ, գիտելիքների գնահատման նոր մեթոդներ ու թեստեր, ինչպես նաև միջնակարգ կրթության համակարգում ներդնել համակարգիչներով դասավանդման ուսումնական ծրագրեր:

2003 թվականին իրականացվում է Ծրագրի կանխավճարով նախատեսված աշխատանքները, իսկ բուն Ծրագրի իրականացումը կսկսվի 2004 թվականից:

Կրթության ոլորտում, վերոնշյալ վարկային ծրագրից բացի, 2004-2006 թթ. ընթացքում աշխատանքներ կիրականացվեն նաև Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի երկրորդ վարկային ծրագրի շրջանակներում, համապատասխանաբար ըստ տարիների՝ 887.0, 825.3 և 419.9 մլն դրամի չափով: Այս վարկային ծրագրով նախատեսվում են, մասնավորապես, մի շարք համայնքների դպրոցների շենքերի վերանորոգման և դպրոցների սեփական կաթսայատների կառուցման աշխատանքներ, ինչպես նաև դպրոցները ապահովել աշակերտական սեղան-նստարաններով:

 

Հատուկ ընդհանուր կրթություն

 

2004 թվականին հատուկ ընդհանուր կրթության գծով ծախսերը 2003 թվականի նկատմամբ կավելանան 27.8 %-ով և կկազմեն 2578.8 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 6.5%-ը: 2005 թվականին այս ենթախմբի ծախսերը 2004 թ. նկատմամբ կավելանան 32.1 %-ով՝ կազմելով 3405.7 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 7.1 %-ը, իսկ 2006 թվականին՝ 2005 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 20.4 % կամ 4099.3 մլն դրամ, որը կկազմի կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 7.5 %-ը:

Հատուկ կրթության գծով 2004 թ. ծախսերի աճը հիմնականում պայմանավորված է համակարգի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացմամբ, որը կիրականացվի հանրակրթության համակարգում իրականացվող բարձրացումների ընդհանուր սկզբունքներով:

 

Արտադպրոցական դաստիարակություն

 

Արտադպրոցական դաստիարակության գծով ծախսերը 2004-2006 թվականներին, ըստ տարիների, կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում կկազմեն, համապատասխանաբար՝ 1.7, 1.5 և 1.3 տոկոս կամ 686.9, 707.5 և 728.7 մլն դրամ:

 

Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթություն

 

2004 թվականին նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթության գծով ծախսերը 2003 թվականի նկատմամբ կավելանան 38.6 %-ով և կկազմեն 429.2 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 1.1 %-ը: 2005 թվականին այս ենթախմբի ծախսերը 2004 թ. նկատմամբ կավելանան 34.5 %-ով՝ կազմելով 577.2 մլն դրամ կամ կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 1.2 %-ը, իսկ 2006 թվականին՝ 2005 թվականի նկատմամբ աճը կկազմի 26.1 % կամ 727.7 մլն դրամ, որը կկազմի կրթության ընդհանուր պետական ծախսերի 1.3 %-ը:

Նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) կրթության գծով 2004 թ. ծախսերի աճը հիմնականում պայմանավորված է համակարգի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացմամբ, որը կիրականացվի հանրակրթության համակարգում իրականացվող բարձրացումների ընդհանուր սկզբունքներով:

 

Միջին մասնագիտական կրթություն

 

Միջին մասնագիտական կրթության գծով ծախսերը 2004-2006 թվականներին, ըստ տարիների, կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում համապատասխանաբար կկազմեն 3.1, 2.6 և 2.3 տոկոս, կամ՝ 1212.2, 1248.5 և 1286.0 մլն դրամ:

 

Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթություն

 

Բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական գծով ծախսերը 2004 թ. կկազմեն 3900.4 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 4008.0 մլն դրամ և 2006 թվականին՝ 4128.2 մլն դրամ, որը կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում կկազմի, համապատասխանաբար՝ 9.9, 8.4 և 7.5 տոկոս:

 

Լրացուցիչ կրթություն

 

Լրացուցիչ կրթության գծով ծախսերը 2004 թ. կկազմեն 446.2 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 457.3 մլն դրամ և 2006 թվականին՝ 468.7 մլն դրամ, որը կրթության ընդհանուր պետական ծախսերում կկազմի, համապատասխանաբար՝ 1.1, 1.0 և 0.9 տոկոս:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 7.1. Կրթության բնագավառի 2004-2006 թթ. ծախսերն ըստ նախարարությունների

և գերատեսչությունների (մլն դրամ)
 

N	ՀՀ նախարարություններ, գերատեսչություններ	2004			2005			2006
		Ընդամենը	այդ թվում`		Ընդամենը	այդ թվում`		Ընդամենը	այդ թվում`
			ընթացիկ ծախսեր	կապիտալ ծախսեր		ընթացիկ ծախսեր	կապիտալ ծախսեր		ընթացիկ ծախսեր	կապիտալ ծախսեր
	Ընդամենը	39 373.4	35 849.6	3 523.8	47 861.3	44592.0	3269.2	54 785.1	51924.7	2860.4
1	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	9733.3	7096.5	2636.8	11531.9	9088.1	2443.9	12839.5	10399.0	2440.5
2	Երևանի քաղաքապետարան	6 790.4	6 790.4	0.0	9281.4	9281.4	0.0	11479.9	11479.9	0.0
3	ՀՀ Արագածոտնի մարզպետարան	1 540.7	1 540.7	0.0	1 870.4	1 870.4	0.0	2 245.8	2 245.8	0.0
4	ՀՀ Արարատի մարզպետարան	2 279.9	2 279.9	0.0	2492.3	2492.3	0.0	3 112.1	3 112.1	0.0
5	ՀՀ Արմավիրի մարզպետարան	2 281.7	2 281.7	0.0	2579.7	2579.7	0.0	3149.3	3149.3	0.0
6	ՀՀ Գեղարքունիքի մարզպետարան	2 439.5	2 439.5	0.0	3121.0	3121.0	0.0	3140.2	3140.2	0.0
7	ՀՀ Լոռու մարզպետարան	2 462.5	2 462.5	0.0	2241.0	2241.0	0.0	2 488.5	2 488.5	0.0
8	ՀՀ Կոտայքի մարզպետարան	2 255.4	2 255.4	0.0	3127.9	3127.9	0.0	3933.1	3933.1	0.0
9	ՀՀ Շիրակի մարզպետարան	2 862.0	2 862.0	0.0	3405.3	3 405.3	0.0	3974.8	3974.8	0.0
10	ՀՀ Սյունիքի մարզպետարան	1 667.8	1 667.8	0.0	2267.3	2267.3	0.0	2 383.5	2 383.5	0.0
11	ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետարան	601.5	601.5	0.0	907.8	907.8	0.0	1 116.6	1116.6	0.0
12	ՀՀ Տավուշի մարզպետարան	1 179.7	1 179.7	0.0	1728.3	1728.3	0.0	1932.8	1932.8	0.0
13	ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարություն	172.3	172.3	0.0	183.0	183.0	0.0	192.5	192.5	0.0
14	ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարություն	182.7	182.7	0.0	220.8	220.8	0.0	258.0	258.0	0.0
15	ՀՀ առողջապահության նախարարություն	207.6	207.6	0.0	213.8	213.8	0.0	220.3	220.3	0.0
16	ՀՀ էներգետիկայի նախարարություն	19.7	19.7	0.0	20.3	20.3	0.0	20.9	20.9	0.0
17	ՀՀ կառավարության աշխատակազմ	987.0	100.0	887.0	925.3	100.0	825.3	519.9	100.0	419.9
18	ՀՀ կառավարությանն առընթեր ոստիկանություն	250.0	250.0	0.0	258.1	258.1	0.0	265.8	265.8	0.0
19	ՀՀ պաշտպանության նախարարություն	500.0	500.0	0.0	500.0	500.0	0.0	500.0	500.0	0.0
20	ՀՀ կառավարությանն առընթեր ազգային անվտանգության ծառայություն	51.0	51.0	0.0	53.0	53.0	0.0	54.6	54.6	0.0
21	Քաղաքացիական ծառայության խորհուրդ	123.2	123.2	0.0	126.9	126.9	0.0	130.8	130.8	0.0
22	ՀՀ արդարադատության նախարարություն	45.9	45.9	0.0	46.2	46.2	0.0	46.5	46.5	0.0
23	ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարություն	14.1	14.1	0.0	14.6	14.6	0.0	15.0	15.0	0.0
24	ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն	42.0	42.0	0.0	42.0	42.0	0.0	42.0	42.0	0.0
25	ՀՀ կառավարությանն առընթեր արտակարգ իրավիճակների վարչություն	20.6	20.6	0.0	21.3	21.3	0.0	21.9	21.9	0.0
26	ՀՀ կառավարությանն առընթեր սպորտի պետական կոմիտե	662.9	662.9	0.0	681.3	681.3	0.0	700.7	700.7	0.0

 

ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

 

Իրավիճակի նկարագրություն

 

2000 թվականին ընդունվեց «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը, որտեղ հաստատագրվեցին գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության բազային, նպատակային-ծրագրային և պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման ձևերը: Գիտության ֆինանսավորման համակարգը կատարելագործելու նպատակով խնդիր դրվեց ընդլայնել գիտության ոլորտի բազային ֆինանսավորման ծավալը և ներդնել պետական նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորման ձևը, որը բացակայում էր նախորդ տարիներին, սակայն այսօր առավել հեռանկարայինն է: 2001 թվականին ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի ու ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունների կողմից մշակվեցին բյուջետային ֆինանսավորման այս երեք ձևերը սահմանող՝

(i) Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության բազային ֆինանսավորման,

(ii) Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման,

(iii) Գիտական և գիտատեխնիկական պետական ծրագրերի նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորման կարգերը, որոնք հաստատվել են ՀՀ կառավարության 2001 թվականի նոյեմբերի 17-ի, համապատասխանաբար՝ NN1121, 1122 և 1123 որոշումներով:

2002 թվականին «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման» կարգին համապատասխան՝ ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության կողմից սկսվեց 2002-2004 թվականների համար նախատեսվող պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման գործընթացը: Համապատասխան ժամկետներով պայմանագրեր կնքվեցին գիտական թեմաների ղեկավարների հետ:

2003 թվականի պետական բյուջեով բազային ֆինանսավորման չորս բաղկացուցիչ մասերից արդեն երեքը դրվեցին գործածության մեջ: Նախկինում գործող գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության ենթակառուցվածքի պահպանման ու զարգացման (493996 հազար դրամ) և գիտական կադրերի պատրաստման (50001 հազար դրամ) ծրագրերից բացի, ավելացավ երրորդը՝ ազգային արժեք ներկայացնող գիտական օբյեկտների պահպանման ծրագիրը (104737 հազար դրամ):

Հանրապետությունում պետական բյուջեից ֆինանսավորվող գիտական գործունեություն են իրականացնում 125 գիտական հիմնարկներ, որից 120-ը՝ թեմատիկ ֆինանսավորմամբ, որտեղ ընդգրկված են շուրջ 6050 գիտաշխատողներ, որոնց կողմից իրականացվում է 949 թեմա՝ 2045.0 մլն դրամ գումարով:

2003 թվականին պետական բյուջեից գիտությանը հատկացված է 2961.5 մլն դրամ:

 

2004-2006 թվականներին գիտության ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները

 

2004-2006 թթ. պետական բյուջեից գիտության ֆինանսավորման աճի դեպքում լրացուցիչ գումարները նախատեսվում է ուղղել բազային և նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորման մասնաբաժինների ընդլայնմանը՝ գիտության ֆինանսավորման ընդհանուր ծավալում դրանց մասնաբաժինները համապատասխանաբար հասցնելով 37 և 10 տոկոսի, իսկ պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորման մասնաբաժինը նվազեցնելով մինչև 53 տոկոս՝ այսօրվա 69 տոկոսի փոխարեն՝ սակայն պահպանելով վերջինիս բացարձակ գումարային ծավալը: Նման ֆինանսավորման աճի դեպքում ութ տարվա ընթացքում կարելի է հասնել վերջնական նպատակին. բազային՝ 50 տոկոս, նպատակային-ծրագրային՝ 10 տոկոս, պայմանագրային (թեմատիկ)՝ 40 տոկոս:

2005 թ. կրթության և գիտության նախարարությունը կսկսի կիրառել համաֆինանսավորման սկզբունքը, որով մասամբ կհաղթահարվի պետբյուջեից գիտությանը հատկացվելիք սուղ ֆինանսական միջոցների խնդիրը: Հայաստանի գիտությունն ունի միջազգային գիտական կյանքին ակտիվորեն մասնակցելու, միջազգային գիտական ծրագրերին ինտեգրվելու խնդիր: Ըստ էության, այսօր էլ թեմատիկ ֆինանսավորում ստացող գիտնականները, օգտագործելով այդ հանգամանքը, ներգրավում են նաև արտաբյուջետային ֆինանսավորում՝ դրամաշնորհներ, միջազգային համագործակցության արդյունքում ստացած ներդրումներ: Խնդիրը իրավական ակտերի մշակման միջոցով այդ գործընթացի կարգավորումն է 2004 թվականի ընթացքում:

Անհրաժեշտաբար պետք է դիտարկվի գիտության խրախուսման հիմնադրամի ստեղծման հարցը: Համաֆինանսավորման սկզբունքը գիտական հետազոտությունների և մշակումների ժամանակակից բարձր մակարդակն ապահովելու լրացուցիչ խթան կհանդիսանա, քանի որ ներկայացվող նախագծերը պետք է առավելագույնս գրավիչ լինեն տարբեր աղբյուրներից գիտությանն ուղղվող գումարների համար, քանի որ ՀՀ կառավարությունը, հանդիսանալով այդ գիտական ծրագրերի համաֆինանսավորողներից մեկը, որոշակի պարտականություններ է վերցնում իր վրա:

 

Աղյուսակ 7.5. 2003-2006 թթ. գիտության ոլորտի ծախսերը՝ ըստ ծրագրերի (մլն դրամ)

Ֆինանսավորման մեխանիզմը	2003	2004	2005	2006
	ծրագիր	կանխատեսում
Գիտություն, ընդամենը	2 961.4	3 263.6	3 558.3	3 962.1
այդ թվում՝
Պայմանագրային (թեմատիկ)	2 045.0	2 045.0	2 045.0	2 045.0
տեսակարար կշիռը գիտության ընդհանուր ծախսերի մեջ, %	69.1	62.7	57.5	51.6
Բազային	648.7	892.5	1 157.2	1 531.0
տեսակարար կշիռը գիտության ընդհանուր ծախսերի մեջ, %	21.9	27.3	32.5	38.6
Նպատակային-ծրագրային	267.7	326.1	356.1	386.1
տեսակարար կշիռը գիտության ընդհանուր ծախսերի մեջ, %	9.0	10.0	10.0	9.7

 

Գ Լ ՈՒ Խ 8

 

ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ

 

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը կազմվել է՝ հիմնվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի, «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործունեության ծրագիրը հաստատելու մասին» 17.06.2003 թ. ՀՀ կառավարության որոշման, այլ համապատասխան օրենսդրական ակտերի պահանջների վրա և հաշվի առնելով Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից սահմանված սկզբունքները, Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի իրականացրած կազմակերպակառուցվածքային փոփոխությունները, օպտիմալացման ծրագիրը:

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման հիմքում դրվել են բուժօգնության մատչելիության, սպասարկման որակի, արդարության ապահովման սկզբունքները՝ նպատակ ունենալով բարձրացնել բուժօգնության մատչելիությունը, կատարելագործել համակարգի կառուցվածքը, կառավարելիությունը և ֆինանսավորումը, բարելավել բուժօգնության որակը, բարձրացնել առաջնային բուժօգնության համակարգի դերը՝ հիմնական ուշադրություն դարձնելով բնակչության աղքատ խավերի կարիքների բավարարմանը:

Յուրաքանչյուր պետության համար բնակչության առողջության պահպանումը հանդիսանում է երկրի ազգային անվտանգության կարևորագույն բաղադրամասը և հիմնական սոցիալական խնդիրներից մեկը: 2004 թվականին ևս առողջապահության համակարգի առջև խնդիր է դրվել իրականացվող բարեփոխումների և օպտիմալացման գործընթացում զերծ մնալ ոլորտի կենսագործունեությանը խոչընդոտող անբարենպաստ միտումներից և առկա միջոցների ու ներուժի պայմաններում առավելագույնս ապահովել քաղաքացու առողջության պահպանման սահմանադրական իրավունքը, բարձրացնել պետության կողմից երաշխավորված՝ բնակչության համար անվճար բժշկական օգնության իրական մատչելիությունը:

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Բնութագրելով Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության ներկայիս համակարգը, լուրջ հիմնախնդիր է դարձել բուժօգնության մատչելիության անկումը, հատկապես բնակչության սոցիալապես առավել անպաշտպան՝ աղքատ խավերի համար, որի հետևանքով, հիվանդացության աճի պայմաններում, կտրուկ իջել է ժամանակին բուժօգնության դիմող անձանց թիվը: 1988 թվականի համեմատությամբ՝ 2001 թվականին ընդհանուր հիվանդացության կազմում 1.8 անգամ ավելացել է տուբերկուլյոզով հիվանդների թիվը, 1.3 անգամ՝ շաքարային դիաբետով հիվանդների թիվը, 1.1 անգամ՝ սրտամկանի սուր ինֆարկտով և չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների թիվը: Չնայած վերջին տարիների միգրացիոն պրոցեսներին (բնակչության թվաքանակի անկում)՝ բուժօգնության պահանջարկը չի նվազել, քանի որ երկրից հիմնականում տեղափոխվել է միջին տարիքի բնակչությունը, և առկա բնակչության կազմում գերակշիռ է դարձել ծերերի և երեխաների տեսակարար կշիռը, որոնք, իրենց հերթին, հիվանդության առավել պոտենցիալ կրող են հանդիսանում: Առկա հիվանդացության բարձր տեմպի պայմաններում, այդ մասին վկայում է նաև 100000 բնակչի հաշվով մահացության դեպքերի ավելացման միտումը:

 

Գծանկար 8.1. Բնակչության մահացությունը՝ ըստ առանձին հիվանդությունների (100000 բնակչի հաշվով)

 

 

Մոր և մանկան առողջության ցուցանիշների դինամիկան ևս վկայում է իրավիճակի վատացման մասին: Հղիության նախածննդյան հսկողության ցուցանիշի մոտ 2 անգամ կրճատման պայմաններում զգալիորեն շատացել են հղիության ախտաբանությունների և բարդացած ծննդաբերության դեպքերը: 10 և ավելի անգամ աճել է հղիության անեմիաների թիվը: Նորածնային հիվանդացության դեպքերի և ցածր քաշով ծնված երեխաների թիվը աճել է 15-20 %-ով: Չնայած մանկական մահացության ցուցանիշը 1990 թ. համեմատությամբ 1998 թ. կրճատվել է շուրջ 1/3-ով (18.5-ից մինչև 14.7-ի՝ ըստ 1000 կենդանածինների հաշվով), վերջին տարիներին նկատվում է դրա բարձրացում (2001 թ.` 15.4)¹²: Անհանգստացնող է հատկապես տնային և շուրջօրյա (հիվանդանոցային) մանկական մահացության աճի միտումը: Հաշմանդամ երեխաների թիվը վերջին տարիներին գրեթե կրկնակի աճել է: Չնայած իմունականխարգելման ծրագրի որոշ հաջողություններին, բազմաթիվ հիմնախնդիրներ բարելավման և դրական զարգացումների կարիք ունեն:

Սեռավարակների կանխարգելման, առողջ ապրելակերպի ձևավորման հիմնահարցը կարևոր ռազմավարական նշանակություն ունի առողջության պահպանման հիմնախնդրում, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարը և, հատկապես, մորից երեխային փոխանցման կանխարգելումը մեծ ռեզերվ է մոր և մանկան առողջության պահպանման բարելավման գործընթացում:

Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում հաճախումները, 1980 թ. համեմատությամբ, 2002 թ. նվազել են շուրջ 5 անգամ, բժիշկների կողմից կատարված այցելությունների թիվը՝ մոտ 4 անգամ, մեկ շնչին ընկնող տարեկան միջին հաճախումները՝ մոտ 5 անգամ:

_______________

¹² Պետք է նշել նաև, որ մայրական մահացությանը և մանկական մահացությանը վերաբերող ՀՀ ԱՎԾ ցուցանիշները զգալիորեն տարբերվում են (գրեթե կրկնակի զիջում են) 2000 թ. Հայաստանի ժողովրդագրական և առողջության հարցերի հետազոտության արդյունքներից (տե´ս Հայաստանի ժողովրդագրական և առողջության հարցերի հետազոտություն, Երևան, 2001 թ.):

 

Գծանկար 8.2. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաճախումների դինամիկան (մեկ շնչի հաշվով)

 

 

Գծանկար 8.3. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաճախումների կառուցվածքը

 

 

Բնակչության համար ամենամատչելի և իր գործունեության հիմքում կանխարգելման կարևորագույն գործառույթ իրականացնող առաջնային բուժօգնության ոլորտը գործում է անարդյունավետ, իրականացված ծառայությունների որակն անբավարար է:

Հիվանդանոցային հաստատություններում բուժօգնություն ստացած հիվանդների թիվը 2002 թվականին 1980թ. համեմատ նվազել է շուրջ 2.5 անգամ:

 

Գծանկար 8.4. Հիվանդանոցների մահճակալների և ընդունված հիվանդների թիվը

 

 

Ելնելով այն իրողությունից, որ առողջապահության համակարգում գործող բուժհիմնարկներն իրենց թվաքանակով, հզորություններով, կադրային ներուժով զգալիորեն գերազանցում են (այդ թվում` պետության կողմից երաշխավորված ծրագրերով ձևավորված) պահանջարկը, 2001 թվականին ՀՀ կառավարության 05.02.2001 թ. N 80 որոշմամբ հաստատվեց ՀՀ առողջապահության համակարգի օպտիմալացման հայեցակարգը և ըստ ՀՀ մարզերի ու Երևան քաղաքի՝ առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ժամանակացույցը: 2001 թ. ընթացքում օպտիմալացման ծրագրերի իրականացման շնորհիվ արդեն իսկ առ 01.01.2003 թ. մահճակալային ֆոնդը պակասել է մոտ 5 հազար մահճակալով, տարվա ընթացքում մեկ մահճակալի զբաղվածությունը ավելացել է 20 օրով, իսկ ծրագրի ընդհանուր տնտեսական արդյունավետությունը՝ ըստ փորձագիտական գնահատականի, կազմել է շուրջ 2.0 մլրդ դրամ: Առաջիկա տարիներին կշարունակվի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման գործընթացի խորացումը: 2003 թվականին կներդրվի նաև համավճարային սկզբունքով բժշկական օգնության կազմակերպումը:

Դիտարկելով բնակչությանը տրամադրված բժշկական օգնության սպառման նվազման դինամիկան՝ իրական պահանջարկի առկայության պայմաններում, ինչպես նաև հաշվի առնելով առողջապահական ռեսուրսների ավելցուկը՝ անհրաժեշտ է մի կողմից զգալի քայլեր ձեռնարկել համակարգի ռացիոնալացման, իսկ մյուս կողմից՝ ծառայությունների որակի բարձրացման նպատակով՝ դրական փոփոխություն ակնկալելով բուժօգնության սպառման դինամիկայում ինչպես ամբուլատոր-պոլիկլինիկական, այնպես էլ հիվանդանոցային մակարդակներում:

Առկա խնդիր է դիտարկվում առողջապահության ոլորտին ուղղվող պետական ծախսերի շարունակական ավելացման պայմաններում առավել նպատակային և արդյունավետ ծախսային ուղղվածության ապահովումը, ինչպես նաև բուժօգնության ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը: Առողջապահության ոլորտում պետական ծախսերի աճը հանդիսանում է ոլորտում իրավիճակի բարելավման առաջնահերթ ուղղություններից մեկը: Ծրագրային ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում առողջապահության ոլորտի պետական ծախսերն ունենալու են աճի միտում:

Վերջին տարիներին բնակչության ընդլայնված տեղաշարժերը, երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը հանգեցրել են համաճարակային իրավիճակի բարդացման: Հանրապետություն են ներթափանցել երկրին այնպիսի ոչ բնորոշ հիվանդություններ, ինչպիսիք են մալարիան, լեյշմանիոզը: 1995-2001 թթ. ընթացքում արձանագրվել են մալարիայի, որովայնային տիֆի, աղիքային վարակիչ հիվանդությունների, հեպատիտ «Ա»-ի բռնկումներ, սիբիրյան խոցի և այլ դեպքեր: 5-6 անգամ աճել է էպիդեմիկ պարոտիտը: Զգալիորեն ավելացել են տարբեր բնույթի սննդային թունավորումների արձանագրված դեպքերը (բոտուլիզմ, սնկային թունավորումներ և այլն):

Երկրում դեռևս վերջնականորեն չի ձևավորվել բնակչության առողջության և առողջապահության դասական համակարգ: Բնակչության առողջությունը դեռևս բավարար չափով չի դիտվում որպես մարդու հիմնական իրավունք և կարևորագույն պետական միջգերատեսչական խնդիր: Բնակչությունը լիովին չի գիտակցում առողջ ապրելակերպ ընտրելու իր իրավունքը՝ սեփական առողջության պահպանման հարցում: Երկրում չի գործում ժամանակակից պահանջները բավարարող առողջապահության վիճակագրական, տեղեկատվական-վերլուծական համակարգ: Ինֆեկցիոն հիվանդությունների կանխարգելման և մոնիտորինգի ուղղությամբ նորմատիվ փաստաթղթերի մշակման, ինչպես նաև վերլուծական և կազմակերպական աշխատանքները դեռևս բավարար մակարդակով չեն կատարվում:

Բնակչության առողջության պահպանման և բարելավման խնդիրների հաջող լուծման, այդ թվում՝ աղքատների համար բուժօգնության մատչելիությունը բարձրացնելու նպատակով անհրաժեշտ է ապահովել քաղաքացիական հասարակության բոլոր ինստիտուտների մասնակցությունը և համակարգված գործողությունները:

Մատչելիության բարձրացումն ապահովվելու է առողջապահության ոլորտում պետական ծախսերի աճի, պետական ֆինանսական միջոցների ներոլորտային համապատասխան վերաբաշխման և օպտիմալացման, ինչպես նաև կառավարման բարեփոխումների արդյունքում արդյունավետության բարձրացման հաշվին:

ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ

 

Առողջապահության ոլորտում պետության կողմից իրականացվող ծրագրերի նպատակներն են՝

(i) Բնակչության հիգիենիկ-հակահամաճարակային անվտանգության ապահովումը:

(ii) Բնակչության առողջության առաջնային պահպանման ապահովումը:

(iii) Մոր և մանկան առողջության պահպանման ապահովումը:

(iv) Բնակչության սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված անձանց բժշկական օգնության ապահովումը:

(v) Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդություններից բուժվողների բուժօգնության ապահովումը:

Ծրագրերի իրականացումը թույլ կտա 2004-2006 թթ. ընթացքում հասնել հետևյալ որոշակի արդյունքների:

 

Առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնություն

 

(i) սիրտ-անոթային հիվանդությունների հիվանդացության մակարդակը նվազեցնել միջինը 10%-ով,

(ii) միկրոանոթային և մակրոանոթային բարդություններով, շաքարային դիաբետով հիվանդների հոսպիտալացման դեպքերի թիվը տարեկան նվազեցնել 5%-ով,

(iii) հիպերտենզիայի բարդություններով հիվանդների հոսպիտալացման ցուցանիշը տարեկան նվազեցնել

3%-ով,

(iv) ուռուցքային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման ցուցանիշը բարձրացնել 15%-ով,

(v) մեծացնել կանխարգելիչ միջոցառումների տեսակարար կշիռը առաջնային բուժկանխարգելիչ միջոցառումների մեջ,

(vi) տարեկան պատրաստել մոտ 100 ընտանեկան բժիշկ,

(vii) բարձրացնել ժամանակակից լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ սարքավորումներով և տեխնոլոգիաներով, դեղորայքային և բուժպարագաներով հագեցվածությունը,

(viii) բարձրացնել իրականացվող բժշկական օգնության որակը,

(ix) բարձրացնել բնակչության անվճարունակ հատվածի համար բուժօգնության մատչելիության մակարդակը:

 

Մոր և մանկան առողջության պահպանում

 

(i) ապահովել հղի կանանց վաղաժամ կոնսուլտացիոն հսկողությունը՝ առնվազն 70%-ով,

(ii) նվազեցնել մայրական մահացության մակարդակը 1/3-ով,

(iii) նվազեցնել ծննդաբերությունը տնային պայմաններում` ապահովելով ծննդաբերության 100% ընդգրկվածությունը ստացիոնար պայմաններում,

(iv) նվազեցնել մանկական՝ 0-1 տարեկան և մինչև 5 տարեկան մահացության մակարդակը` նվազագույնը 1/4-ով, այդ թվում՝ շնչառական հիվանդություններից՝ 10%-ով, իսկ փորլուծային հիվանդություններից՝ 15%-ով,

(v) ցածր քաշով և անհաս նորածինների թիվը կրճատել 1/4-ով,

(vi) ապահովել երեխաների պատվաստումների 90%-ով ընդգրկվածությունը,

(vii) մշակել և իրագործել վաղ հասակի երեխաների և դեռահասների ֆիզիկական և մտավոր և հոգեկան զարգացմանն ուղղված ծրագրեր:

 

Հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովում

 

(i) վերացնել դիֆթերիայի առաջացման տեղական դեպքերը,

(ii) նվազեցնել հեպատիտ «Բ» վիրուսակիրների թիվը` առնվազն 40%-ով,

(iii) տուբերկուլյոզի հիվանդացությունը և մահացությունը իջեցնել 10 %-ով,

(iv) նվազեցնել մալարիայի առաջացման դեպքերը` 5-ից ցածր մակարդակի (100000 բնակչի հաշվով) և պատրաստվել վերացնելու այս հիվանդությունը,

(v) նվազեցնել ու պահպանել դիարեայի հիվանդությունների ցածր մակարդակը և մահվան դեպքերը,

(vi) վերացնել կարմրուկը և հռչակել կարմրուկից ազատված գոտի` հավաստագրման համար:

 

Սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդությունների դեմ պայքարի ծրագիր

 

Հիվանդանոցային մակարդակում՝ (i) իրականացվող բուժօգնության և սպասարկման փոխհատուցումը մոտեցնել իրական ծախսերին,

(ii) բարձրացնել բնակչության բուժօգնության մատչելիությունը,

(iii) բարձրացնել բժշկական օգնության կազմակերպման համար անհրաժեշտ որոշ բաղադրիչների (դեղամիջոցներ, բժշկական պարագաներ, սնունդ և այլն) հագեցվածությունը,

(iv) նվազեցնել ոչ պաշտոնական ծախսերը (ստվերային շրջանառությունը),

(v) բարձրացնել ժամանակակից սարքավորումներով հագեցվածության մակարդակը,

(vi) տարածել նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառում՝ հատկապես մարզերում:

 

ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԾՐԱԳՐԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության ոլորտի ծրագրային գերակայություններն են համարվում բնակչության հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովման, ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժ-օգնության դերի իրական բարձրացման, մոր և մանկան առողջության ապահովման, սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդությունների կանխարգելման և բնակչության աղքատ խավերի կարիքների բավարարման ծրագրերը:

 

Առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնություն

 

Ինչպես բնակչության աղքատության հաղթահարման համատեքստում, այնպես էլ 2004-2006թթ. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի ֆինանսավորման միջին ժամկետ ծրագրի համատեքստում առողջապահության ոլորտի գերակա ուղղություն է դիտվում առողջապահական ծառայությունների մատչելիության բարձրացումը` հիմնական ուշադրությունը կենտրոնացնելով բուժօգնության առաջնային օղակի վրա:

Բնակչության բժշկական օգնության հետ կապված խնդիրների մեծ մասը առնչվում է առողջության առաջնային պահպանման օղակի հետ: Այդ իսկ առումով՝ 2004-2006թթ. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի միջին ժամկետ ծրագրով ևս առողջության առաջնային պահպանումը և դրա իրականացման կարևորագույն օղակ հանդիսացող ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության զարգացումը շարունակելու է համարվել կարևորագույն գերակայություն առողջապահության համակարգում:

2004-2006 թթ. ՀՀ առողջապահության համակարգի ֆինանսավորման միջին ժամկետ ծրագրով նախատեսվում է առողջապահությանը հատկացվող ծախսերի մեջ առողջության առաջնային պահպանմանն ուղղվող գումարների տեսակարար կշռի ավելացում:

 

Գծանկար 8.5. Ամբուլատոր և հիվանդանոցային բուժօգնության ֆինանսավորումը (առողջապահության ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ, %)

 

 

Ծրագրվում է ավելացնել առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնության բաժինը առողջապահության բնագավառի ծախսերի կառուցվածքում: Պետք է շարունակվի և ընդլայնվի ընտանեկան բժշկության համակարգի ներդրումը հանրապետության ողջ տարածքում, առողջության առաջնային պահպանման ծառայությունների բարելավման գործում անհրաժեշտ է ապահովել նաև ախտորոշիչ ծառայությունների մատչելիությունը` այդ նպատակով դժվարամատչելի ախտորոշիչ հետազոտությունների գծով պետական պատվերը մասնագիտացված արտահիվանդանոցային ախտորոշիչ կենտրոններում տեղաբաշխելու միջոցով:

 

Մոր և մանկան առողջության պահպանում

 

Կանանց և երեխաների առողջության պահպանման, այդ թվում` վերարտադրողական առողջության խնդիրներին համարժեք ուշադրության ցուցաբերումը սկզբունքային նշանակություն ունի առողջ սերունդ ունենալու և բնակչության առողջական վիճակի բարելավման առումով: Այդ նպատակով անհրաժեշտ է վերահաստատել կանանց և երեխաների առողջության հարցերի գերակայությունը ազգային մակարդակով՝ ապահովելով հղիների, կերակրող մայրերի և 0-5 տարեկան երեխաների սնուցման նկատմամբ շարունակական հսկողությունն ու սննդապահովման ծրագրերի իրականացումը, կրծքով սնուցման խրախուսումը, հղիների նախածննդյան խնամքի և ներարգանդային ախտորոշման բարելավումը, շուրջծննդյան որակյալ բուժօգնության տրամադրումը: Նշված խնդիրների իրագործման, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի կողմից հռչակված՝ մանկամահացությանն ու մայրամահացությանը վերաբերող հազարամյակի նպատակների ապահովման առումով, խիստ կարևորվում է կանանց մանկաբարձագինեկոլոգիական օգնության որակի կատարելագործումը, պերինատալ բուժօգնության ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրումը:

Մոր և մանկան առողջության պահպանման ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է զգալիորեն ավելացնել ինչպես հիվանդանոցային, այնպես էլ առաջնային բուժօգնության հիմնարկների՝ մանկաբարձագինեկոլոգիական բժշկական օգնության գծով պետական ծախսերը: Մասնավորապես՝ ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության շրջանակներում մանկաբարձագինեկոլոգիական բուժօգնության ծախսերը մեկ հիվանդի հաշվով:

Երեխաների բուժօգնության ուղղությամբ հատուկ ուշադրություն է դարձվելու հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումներին` ներառյալ պատվաստումների իրականացումը:

 

Հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովում

 

Բնակչության հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովումը պետական կարևորագույն խնդիրներից է և երաշխավորվում է «Հայաստանի Հանրապետության բնակչության սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով: Այս համակարգի անխափան գործունեության ապահովումը կենսական նշանակություն ունի երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման և բնակչության առողջության պահպանման համար:

Բնակչության հիգիենիկ և համաճարակային անվտանգության ապահովման առումով՝ ծրագիրը նախատեսում է երկրում ապահովել հիգիենիկ և հակահամաճարակային հսկողությունը, բնակչության առողջության պահպանմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը, ինֆեկցիոն և զանգվածային ոչ ինֆեկցիոն հիվանդությունների կանխարգելումը, հասարակական առողջապահության համակարգի զարգացումը:

 

Տարափոխիկ հիվանդությունների և ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելումը

 

Անհրաժեշտ է մեծացնել ինֆեկցիոն հիվանդությունների, այդ թվում՝ տուբերկուլյոզի (պալարախտ), սեռավարակների և ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման և լիարժեք բուժման արդյունավետությունը:

 

Բնակչության սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված անձանց բժշկական օգնության ապահովումը

 

Ծրագրի նպատակն է՝ 2004-2006 թթ. բնակչության աղքատ խավերի, սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված անձանց բժշկական օգնության և սպասարկման մատչելիության բարձրացումը և առավելագույնս ապահովումը: Նախատեսվում է բուժօգնություն ստացողների շարքում ընդլայնել սոցիալապես անապահով խմբերը ներկայացնող անձանց թիվը և պետական պատվերի շրջանակներում ընդգրկել մոտ 600 հազար մարդ: Սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում կընդգրկվեն ոչ միայն ՀՀ օրենքներով սահմանված անձինք (հաշմանդամներ, Հայրենական պատերազմի մասնակիցներ և այլն), այլ նաև աղքատության (ընտանեկան) նպաստ ստացողները: ՀՀ առողջապահության նախարարությունը կհստակեցնի և կհաստատի սոցիալապես անապահով և առանձին (հատուկ) խմբերում ընդգրկված անձանց բուժօգնության կազմակերպման կարգը:

Ծրագիրը նախատեսում է 2004-2006 թթ. ընթացքում իրականացնել կանխարգելիչ, ախտորոշիչ և բժշկական օգնության ամենալայն ծավալ՝ հիվանդությունների բոլոր հիմնական խմբերի գծով, առողջապահության համակարգի բոլոր օղակներում՝ առանց մասնագետների ցանկի, հաճախումների, լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտությունների թվի սահմանափակման:

 

Հիվանդանոցային բուժօգնության գծով ծախսերը

 

2004 թվականի համար, 2003թ. համեմատությամբ, 30.0-ական տոկոսով կավելացվեն Տուբերկուլյոզի բուժում, Աղիքային և այլ ինֆեկցիոն հիվանդությունների բուժում և Սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների բուժում ծրագրերին հատկացվող գումարները: 20.0-ական տոկոսով կավելանան Մանկաբարձագինեկոլոգիական օգնություն և Բուժօգնություն մինչև 7 տարեկան երեխաներին ծրագրերի գումարները (մանրամասն՝ ըստ ստորև ներկայացված աղյուսակի):

 

Աղյուսակ 8.1. Հիվանդանոցային բուժօգնության ֆինանսավորումը 2003-2006 թթ.` ըստ ծրագրերի (մլն դրամ)

Ֆինանսավորվող ծրագրեր	2003 ծրագիր	2004 կանխ.	փոփ., %	տարբերու- թյունը	2005 կանխ.	փոփ., %	տարբերու- թյունը	2006 կանխ.	փոփ., %	տարբերու- թյունը
1	2	3	(3/2)	(3-2)	4	(4/3)	(4-3)	5	(5/4)	(5-4)
1. Հիվանդանոցային բուժօգնություն, այդ թվում՝	11 485.5	12087.0	5.2	601.5	13 500.0	11.7	1 413.0	14 300.0	5.9	800.0
1.1. Տուբերկուլյոզի բուժում	548.3	712.8	30.0	164.5	800.0	12.2	87.2	848.0	6.0	48.0
1.2. Աղիքային և այլ ինֆեկցիոն հիվանդությունների բուժում	367.9	478.3	30.0	110.4	534.0	11.6	55.7	566.0	6.0	32.0
1.3. Սեռական ճանապարհով փոխանց-վող հիվանդությունների բուժում	48.1	62.5	30.0	14.4	70.0	12.0	7.5	74.0	5.7	4.0
1.4. Հոգեկան հիվանդների բուժում և խնամք	1 035.4	1 130.0	9.1	94.6	1 260.0	11.5	130.0	1 335.0	6.0	75.0
1.5. Շտապ բժշկական օգնություն	960.0	1 050.0	9.4	90.0	1 172.0	11.6	122.0	1 242.3	6.0	70.3
1.6. Նարկոլոգիական հիվանդների բուժօգնություն	55.4	60.5	9.2	5.1	67.5	11.6	7.0	71.5	5.9	4.0
1.7. Հեմոդիալիզի անցկացում	432.7	472.5	9.2	39.8	527.5	11.6	55.0	559.0	6.0	31.5
1.8. Մանկաբարձագինեկոլոգիական օգնություն	1 309.1	1 571.0	20.0	261.9	1 754.0	11.6	183.0	1 861.7	6.1	107.7
1.9. Անհետաձգելի բուժօգնություն	2 383.0	2 601.0	9.1	218.0	2 903.0	11.6	302.0	3 070.0	5.8	167.0
1.10. Բժշկական օգնություն բնակչության սոցիալապես անապահով և հատուկ խմբերում ընդգրկված անձանց	2 290.7	2 500.0	9.1	209.3	2 794.7	11.8	294.7	2 960.0	5.9	165.3
1.11. Բուժօգնություն մինչև 7 տարեկան երեխաներին	1 143.5	1 370.0	19.8	226.5	1 580.0	15.3	210.0	1 673.0	5.9	93.0
1.12. Բժշկասոցիալական վերականգնման և աշխատունակության փորձաքննության ծառայությունների ձեռքբերում	30.6	33.4	9.1	2.8	37.3	11.7	3.9	39.5	5.9	2.2
1.13. Հոգեբանական առողջության վերականգնման ծառայությունների ձեռքբերում	40.3	45.0	11.7	4.7	50.0	11.1	5.0	53.0	6.0	3.0
1.14. Կենտրոնացված միջոցներով դեղորայքի, շիճուկների, պատվաստանյութերի, պարագաների ձեռքբերում	840.4	0.0	-100.0	-840.4	0.0	-	0.0	0.0	-	0.0

 

Առաջնային բուԺօգնության գծով ծախսերը

 

Ծախսերի հիմնական ավելացումը պայմանավորված է ամբուլատոր - պոլիկլինիկական հաճախումների և հետազոտությունների գների ավելացմամբ:

2004 թվականին ամբուլատոր - պոլիկլինիկական մեկ հաճախման միջին գինը կկազմի 900 դրամ՝ 2003 թվականի 450 դրամի փոխարեն կամ կավելանա 100 տոկոսով, որը հիմնականում պայմանավորված է բուժանձնակազմի աշխատավարձի բարձրացմամբ, դեղորայքային ծախսերի ավելացմամբ: Առաջնային օղակին նախատեսվում է հատկացնել 3.1 մլրդ դրամ՝ դեղորայքի ծախսեր, որից 0.6 մլրդ դրամը՝ առաջին օգնության և ախտորոշման դեղորայքի ծախսն է, իսկ մնացած 2.5 մլրդ դրամը՝ արտոնյալ պայմաններով դեղորայք ստանալու իրավունք ունեցող հիվանդների դեղորայքային ապահովումը:Դեղորայքային ապահովվածության ծախսերը հիմնականում կընդգրկվեն ծրագրային գերակայությունների ենթաոլորտային բաշխումներում: Ենթաոլորտային ավելացումները կուղղվեն ըստ ստորև ներկայացված աղյուսակի:

 

Աղյուսակ 8.2. Առաջնային բուժօգնության ֆինանսավորումը 2003-2006 թթ.` ըստ ծրագրերի (մլն դրամ)

Ֆինանսավորվող ծրագրեր	2003 ծրագիր	2004 կանխ.	փոփ., %	տարբե-րությունը	2005 կանխ.	փոփ., %	տարբե-րությունը	2006 կանխ.	փոփ., %	տարբե-րությունը
1	2	3	(3/2)	(3-2)	4	(4/3)	(4-3)	5	(5/4)	(5-4)
2. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնություն, այդ թվում՝	7 021.3	9 500.0	35.3	2 478.7	12 467.0	31.2	2 967.0	15 407.0	23.6	2 940.0
2.1. 15 տարեկան և բարձր տարիքի անձանց առողջության առաջնային պահպանում	1 955.6	4 106.7	110.0	2 151.2	5 338.8	30.0	1 232.0	6 646.8	24.5	1 308.0
2.2. Մինչև 15 տարեկան երեխաների առողջության առաջնային պահպանում	1 391.0	3 482.5	150.4	2 091.5	4 796.3	37.7	1 313.8	6 004.3	25.2	1 208.0
2.3. Դիսպանսերային բուժօգնություն	371.5	743.1	100.0	371.5	966.0	30.0	222.9	1 202.7	24.5	236.7
2.4. Մանկաբարձա-գինեկոլոգիական օգնություն	283.2	566.3	100.0	283.2	764.5	35.0	198.2	951.8	24.5	187.3
2.5. Կենտրոնացված միջոցներով դեղորայքի, շիճուկների, պատվաստանյութերի, պարագաների ձեռքբերում	3 020.0	601.4	-80.1	-2 418.6	601.4	0.0	0.0	601.4	0.0	0.0

 

ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՄԸ

 

Արդյունավետության բարձրացման հիմնական ուղղություններն են համակարգի օպտիմալացումը և կառավարման բարեփոխումները: Չնայած օպտիմալացման ուղղությամբ արդեն իսկ կատարվել են զգալի աշխատանքներ, սակայն դրանք դեռևս բավարար չեն, և աշխատանքները կշարունակվեն 2004- 2006 թթ., հատկապես ֆունկցիոնալ կառավարման ասպարեզում: Այդ նպատակով արտաքին ֆինանսավորմամբ կիրականացվեն առանձին ծրագրեր:

 

ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ

 

2004 թվականին, 2003 թվականի համեմատ, առողջապահությանը պետական բյուջեից հատկացումները կավելանան 3913.9 մլն դրամով: Ելնելով ոլորտում վարվող պետական քաղաքականությունից և հիմնական գերակայություններից՝ այդ գումարի 63.3 տոկոսը՝ մոտ 2478.7 մլն դրամ, կուղղվի բնակչության առողջության առաջնային պահպանման ապահովմանը, որը կկազմի առողջապահության ընդհանուր ծախսերի 38.1 տոկոսը:

Ընդհանուր ավելացման 10.6 տոկոսը կամ մոտ 415.4 մլն դրամ կուղղվի բնակչության հիգիենիկ-հակահամաճարակային անվտանգության ապահովմանը. վերջինիս հատկացվող պետական ծախսերը 2003 թ. համեմատ կավելանան մոտ 71.1 տոկոսով:

Հիվանդանոցային բուժօգնությանը հատկացվող ծախսերը 2003 թ. համեմատ կավելանան մոտ 461.5 մլն դրամով, այն կկազմի ընդհանուր ավելացման 11.8 տոկոսը:

 

ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ

 

2004-2006թթ. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի ֆինանսավորման միջին ժամկետ ծրագրով առողջապահության պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կունենա ավելացման միտում՝ ըստ ստորև ներկայացված գծանկարի:

 

Գծանկար 8.6. Առողջապահության ոլորտի պետական ծախսերի մակարդակը (%` ՀՆԱ-ի նկատմամբ)

 

2004-2006թթ. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի ֆինանսավորման միջին ժամկետ ծրագրով առողջապահության պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական ընդհանուր ծախսերում ևս կունենա ավելացման միտում՝ ըստ ստորև ներկայացված գծանկարի:

 

Գծանկար 8.7. Առողջապահության բնագավառին հատկացվող ծախսերը` ընդհանուր բյուջետային ծախսերի նկատմամբ (%)

 

 

Բյուջետային հատկացումների աճը մասնավորապես ուղղվելու է առողջապահության միջոլորտային և ներոլորտային ծրագրային գերակայություններով պայմանավորված նպատակների իրականացմանը:

Միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի հիմնարար դրույթ է հանդիսացել, առկա ֆինանսական ռեսուրսների պայմաններում, բնակչության ամենաաղքատ և սոցիալապես առավել անպաշտպան խմբերի՝ բժշկական ծառայություններից օգտվելու մատչելիության աստիճանի բարձրացումը՝ առաջնահերթ ուշադրություն դարձնելով ազգաբնակչության բուժսպասարկման վիճակի բարելավմանը:

2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով առողջապահության ոլորտին (ներառյալ կառավարման ապարատի, առողջապահական օբյեկտների հիմնանորոգման, կապիտալ շինարարության համար կատարվող ծախսերը, վարկային ծրագրին ՀՀ կառավարության մասնակցությունը և վարկային ծրագրերը) նախատեսվում է 2004 թվականին հատկացնել 24927.9 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 30785.0 մլն դրամ, 2006 թվականին՝ 35528.9 մլն դրամ: Ծախսերի աճը նախորդող տարիների նկատմամբ կկազմի՝ 2004 թվականին՝ 18.6 տոկոս, 2005 թվականին՝ 23.5 տոկոս, 2006 թվականին՝ 15.4 տոկոս:

Հատկացումները 2004 թվականին նախատեսվում է ուղղել.

(i) հիվանդանոցային բուժօգնությանը՝ 12087 մլն դրամ կամ առողջապահությանը հատկացվող ընդհանուր ծախսերի 48.5 տոկոսը,

(ii) առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնությանը՝ 9500.0 մլն դրամ կամ առողջապահությանը հատկացվող ընդհանուր ծախսերի 38.1 տոկոսը,

(iii) հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայությանը՝ 1000.0 մլն դրամ կամ առողջապահությանը հատկացվող ընդհանուր ծախսերի 4.0 տոկոսը,

(iv) առողջապահական այլ ծառայություններին և ծրագրերին՝ ընթացիկ ծախսերի առումով՝ 1261.0 մլն դրամ կամ առողջապահությանը հատկացվող ընդհանուր ծախսերի 5.0 տոկոսը և կապիտալ ծախսերի առումով՝ 638.2 մլն դրամ կամ առողջապահությանն ուղղվող ընդհանուր ծախսերի 2.6 տոկոսը:

 

Գծանկար 8.8. 2004 թ. առողջապահության ոլորտի ծախսերի կառուցվածքը` ըստ ենթախմբերի (%)

 

 

Ստորև ներկայացված է առողջապահության ոլորտի ընդհանուր ծախսերի տարանջատումը՝ ըստ ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի:

 

Գծանկար 8.9. Առողջապահության ոլորտի պետական ծախսերը` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման

 

 

Աղյուսակ 8.3. Առողջապահության բնագավառի պետական ծախսերը` ըստ գործառական և տնտեսագիտական դասակարգման հոդվածների (մլն դրամ)

Ենթախմբերի անվանումը	2002 փաստացի		2003 ծրագիր		2004 կանխատեսում		% փոփ. նախորդ տարվա նկատ-մամբ	2005 կանխատեսում		% փոփ. նախորդ տարվա նկատ-մամբ	2006 կանխատեսում		% փոփ. նախորդ տարվա նկատ-մամբ
	Ընթա-ցիկ	Կապի-տալ	Ընթա-ցիկ	Կապի-տալ	Ընթա-ցիկ	Կապի-տալ		Ընթա-ցիկ	Կապի-տալ		Ընթա-ցիկ	Կապի-տալ
05.01. Առողջապահության բնագավառում պետական կառավարում	77	0	233.2		441.7		89.4	469.8		6.4	495.2		5.4
տեսակարար կշիռը բնագավառի ծախսերի նկատմամբ, %	0.5		1.1		1.8			1.5			1.4
05.02. Հիվանդանոցային բուժօգնություն	9037	84	11485.5	140.0	12087		4.0	13500		11.7	14300		5.9
տեսակարար կշիռը բնագավառի ծախսերի նկատմամբ, %	56.5	0.5	54.7	0.7	48.5			43.9			40.2
05.03. Առողջության առաջնային պահպանում	3380		7021.3		9500.0		35.3	12467		31.2	15407		23.6
տեսակարար կշիռը բնագավառի ծախսերի նկատմամբ, %	21.1		33.4		38.1			40.5			43.4
այդ թվում` դեղորայքի ձեռքբերում			3020.0		601.4			601.4			601.4
05.04. Հիգիենիկ հակահամաճարակային ծառայություն	807	0	584.6		1000.0		71.1	1440.0		44.0	2000.0		38.9
տեսակարար կշիռը բնագավառի ծախսերի նկատմամբ, %	5.0		2.8		4.0			4.7			5.6
05.05.Առողջապահական այլ ծառայություններ և ծրագրեր	1718	880	703.2	846.2	1261.0	638.2	22.6	1490.5	1417.7	53.1	1386.4	1940.3	14.4
տեսակարար կշիռը բնագավառի ծախսերի նկատմամբ, %	10.7	5.5	3.3	4.0	5.0	2.6		4.8	4.6		3.9	5.5
այդ թվում` արտաքին ֆինանսավորմամբ իրականացվող ծրագրեր	218.2	879.7	242.0	346.2	401.5	40.7		566.6	740.3		397.5	892.8
Ընդամենը ծախսեր` ըստ ծախսատեսակների	15019	963	20027.8	986.2	24289.7	638.2		29367.3	1417.7		33588.6	1940.3
Ընդամենը ծախսեր	15982.2		21014.0		24927.9		18.6	30785.0		23.5	35528.9		15.4

 

Հիվանդանոցային բուժօգնություն

 

Հիվանդանոցային բուժօգնության գծով 2004 թ. նախատեսվում է հատկացնել 12087.0 մլն դրամ՝ 2003 թվականի 11625.5 մլն դրամի փոխարեն, աճը կազմում է 4.0 տոկոս կամ 461.5 մլն դրամ: 2005-2006թթ. աճը կդրսևորի նվազման միտում՝ հիմնականում ի հաշիվ բուժման միջին տևողության կրճատման: 2005 թ. հատկացումները կկազմեն 13500.0 մլն դրամ կամ 2004 թ. համեմատ կավելանան 11.7 տոկոսով, բացարձակ գումարով աճը կկազմի 1413.0 մլն դրամ: Ընդհանուր առողջապահության ծախսերում հիվանդանոցային բուժօգնությանն ուղղվող ծախսերի տեսակարար կշիռը 2003 թ. 54.7 տոկոսից կնվազի և 2006 թ. կկազմի 40.2 տոկոս:

2004 թ. նախատեսվում է 2003 թ. համեմատությամբ գները հիվանդանոցային օղակում ավելացնել մոտ 14%-ով՝ 7300 դրամից հասցնելով 8300 դրամի, որը կապահովի աշխատավարձի և պարտադիր սոցվճարների ծախսերի ավելացում մոտ 12%-ով և դեղորայքի և լաբորատոր ախտորոշիչ ծախսերի ավելացում 28%-ով: Մեկ օրվա միջին գինը կունենա ավելացման միտում և 2005 թ. կկազմի 9300 դրամ, 2006 թ.՝ 9850 դրամ:

 

Առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնություն

 

Այս օղակը, որպես գերակա ուղղություն, բյուջեի ծախսերում ունի առաջանցիկ աճ:

2004 թվականին առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնության գծով պետական բյուջեից նախատեսվում է հատկացնել 9500.0 մլն դրամ՝ նախորդ տարվա 7021.3 մլն դրամի փոխարեն. աճը կազմում է 35.3 տոկոս կամ 2478.7 մլն դրամ: 2005 թ. հատկացումները կկազմեն 12467.0 մլն դրամ կամ 2004 թ. համեմատ կավելանան 31.2 տոկոսով, 2006 թ.՝ 15407.0 մլն դրամ, կամ 2005 թ. համեմատ ավելացումը կկազմի 23.6 տոկոս: Առողջապահության ընդհանուր ծախսերում ներոլորտի հատկացումների տեսակարար կշիռը 2003 թ. կկազմի 33.4%, 2004 թ.՝ 38.1 %, 2005 թ.՝ 40.5 %, 2006 թ.՝ 43.4 %:

 

«Հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայություն» ենթախումբ

 

Ծրագրով նախատեսվում է իրականացնել բնակչության սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովում, հանրային առողջության պահպանման նպատակով փորձագիտական հետազոտությունների անցկացում, ուսումնասիրություններ, լաբորատոր և գործիքային հետազոտություններ: Հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայությունը իրականացնում է հանրապետության տարածքում գործող ձեռնարկությունների, հիմնարկների, կազմակերպությունների (անկախ սեփականության ձևից) կողմից սանիտարահամաճարակաբանական անվտանգության ապահովմանն ուղղված միջոցառումների կազմակերպում, ինչպես նաև բնակչության առողջության վրա արտաքին աշխարհի վնասակար և վտանգավոր գործոնների ազդեցության կանխարգելում:

2004 թ. «Հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայություն» ենթախմբի ծրագրային ծախսերը նախատեսվում են 1000.0 մլն դրամ, այդ թվում` «Հիգիենիկ հակահամաճարակային ծառայության սուբսիդավորում» ծրագրի ծախսերը կազմում են 900.0 մլն դրամ՝ նախորդ տարվա 520.1 մլն դրամի փոխարեն, կամ աճ է նախատեսվել 73%-ով, և «Հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայության գծով պետական պատվեր» ծրագրի ծախսերը՝ 100.0 մլն դրամ՝ նախորդ տարվա 64.6 մլն դրամի փոխարեն, կամ աճ է նախատեսվել 54.8%-ով: Աճը հիմնականում պայմանավորված է աշխատավարձի բարձրացմամբ: Նշված ծրագրերի գծով ամսական միջին աշխատավարձը 2003 թ. 8487 դրամի փոխարեն նախատեսվում է 2004 թ.՝ 14841 դրամ (65%-ով աճ), 2005 թ.՝ 20680 դրամ և 2006 թ.՝ 27780 դրամ:

Ծրագրով նախատեսվում է համաճարակաբանական հետազոտություններ անցկացնել վարակային հիվանդությունների օջախներում, իրականացնել ազգաբնակչության իմունիզացիայի կատարման նկատմամբ հսկողություն, մանրէաբանական, սանիտարաքիմիական հետազոտություններ, նախազգուշական սանիտարական հսկողություն, նախագծերի հիգիենիկ փորձաքննություն, կառուցվող և վերակառուցվող օբյեկտների շահագործման ընդունում:

 

Առողջապահական այլ ծառայություններ և ծրագրեր

 

Այս ենթախմբի շրջանակներում նախատեսվում են`

(i) հատուկ վտանգավոր ինֆեկցիաների կանխարգելմանն ուղղված աշխատանքների կազմակերպում և իրականացում,

(ii) դատաբժշկական փորձաքննության իրականացում, գենի ճշտում, ՆԳ համակարգի միջոցով հետազոտությունների իրականացում,

(iii) ՁԻԱՀ/ՄԻԱՎ կանխարգելման վերաբերյալ կազմ-լուսավորչական աշխատանքներ, ռիսկի խմբի անձանց հսկողություն և հետազոտությունների անցկացում,

(iv) մանկական դիակների դիահերձում, մահվան պատճառների ճշտում,

(v) պրոֆեսիոնալ հիվանդությամբ հիվանդների ամբուլատոր - պոլիկլինիկական հսկողություն, կանխարգելում, բուժում,

(vi) մարդասիրական ճանապարհով ստացված դեղորայքի, բժշկական սարքավորումների և պարագաների հաշվառում և բաշխում:

«Դժվարամատչելի ախտորոշիչ հետազոտությունների անցկացման գծով պետական պատվեր» ծրագրին նախատեսվում է հատկացնել 60.0 մլն դրամ (2003 թվականի համեմատ 50%-ով ավելի), որն ուղղվելու է յուրահատուկ ու բացառիկ բուժսարքավորումներով և տեխնոլոգիաներով (միջուկամագնիսական տոմոգրաֆ, համակարգչային տոմոգրաֆ, կորոնարոգրաֆիա, հորմոնալ հետազոտություններ և այլն) անվճար ախտորոշիչ հետազոտությունների իրականացմանը:

«Հանրապետությունից դուրս բուժման ուղեգրված հիվանդների ճանապարհածախս» ծրագրով նախատեսվել է 20.0 մլն դրամ: Ծրագրի շրջանակներում տարեկան 150-200 հիվանդներ` ուղեկցողով, որոնց ախտորոշումը հնարավոր չէ կատարել հանրապետությունում, գործուղվում են Մոսկվա կամ ԱՊՀ երկրներ՝ ախտորոշման և հետագա բուժման նշանակման համար: Մեկ հիվանդի ճանապարհածախսը կազմում է մոտ 130.0 - 140.0 հազ. դրամ:

«Առողջապահության այլ ծառայությունների գծով պետական պատվեր» ծրագրով նախատեսվել է 350.0 մլն դրամ (2003 թվականի համեմատ 73.8%-ով ավելի):

Վերոհիշյալ ծրագրի միջոցով իրականացվելու է՝

(i) արյան հավաքագրումը, բաց թողումը և բուժկանխարգելիչ հիմնարկներին արյունով և դրա բաղադրիչներով ապահովումը, հակառեզուս-իմունոգլոբուլինի տրամադրումը ծննդատներին, դիսպանսեր հսկողության տակ գտնվող՝ արյան չարորակ հիվանդություններով տառապող հիվանդների ամբուլատոր հետազոտումը և բուժումը,

(ii) սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություններով հիվանդների, վարակի աղբյուրների և կոնտակտավորների, մարմնավաճառների «ռիսկի խմբի» և թափառող անձանց նկատմամբ հսկողությունը,

(iii) վաղ շրջանում նորագոյացությունների հայտնաբերումը, ախտորոշումը, հաշվառումը, դիսպանսեր հսկողությունը,

(iv) քրոնիկ տուբերկուլյոզով հիվանդների շարունակական հսկողությունը,

(v) օրթեզների և կորսետների պատրաստումը,

(vi) բնակչության ռադիոլոգիական անվտանգության աշխատանքները, դիսպանսեր հսկողությունը Չեռնոբիլի ատոմակայանի վթարի հետևանքով ճառագայթվածներին:

 

Արտաքին ֆինանսավորմամբ իրականացվող ծրագրեր

 

Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրված միջոցներով առողջապահության ոլորտում կիրականացվի Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագիրը:

Ծրագրի նպատակն է՝ բարելավել բուժօգնության որակն ու մատչելիությունը և իրականացնել առողջապահության համակարգի օպտիմալացման այնպիսի ռազմավարություն, որը կբարձրացնի համակարգի արդյունավետությունը: Ծրագիրն ունի հետևյալ հիմնական ուղղվածությունը.

(i) Հիվանդանոցային համակարգի օպտիմալացում, վերջիններիս ֆունկցիոնալ կառավարման բարելավում, օպտիմալացում և վերակառուցում,

(ii) ՀՀ մարզերում ամբուլատորիաների վերակառուցում:

Առաջիկա տարիների ընթացքում նախատեսվում է ամբուլատորիաների նախագծման աշխատանքների կատարում, առողջապահական հիմնարկների օպտիմալացման մոդելի նախագծում, ընտանեկան բժիշկների վերապատրաստում, խորհրդատվական ծառայություններ:

Ծրագրի իրականացման համար (առանց ՀՀ կառավարության մասնաբաժնի) կհատկացվի՝ 2004 թ.՝ 401.5 մլն դրամ, 2005 թ.՝ 1270.7 մլն դրամ, 2006 թ.՝ 1272.2 մլն դրամ:

Առողջապահության ոլորտում, վերոնշյալ վարկային ծրագրից բացի, առաջիկա տարիների ընթացքում աշխատանքներ կիրականացվեն նաև Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի երկրորդ վարկային ծրագրի շրջանակներում: Այս վարկային ծրագրով նախատեսվում են, մասնավորապես, մի շարք համայնքների առողջապահական հիմնարկների շենքերի վերանորոգման և գույքի ձեռքբերման ծախսեր:

Ծրագրի իրականացման համար (առանց ՀՀ կառավարության մասնաբաժնի) կհատկացվի՝ 2004 թ.՝ 40.7 մլն դրամ, 2005 թ.՝ 36.1 մլն դրամ, 2006 թ.՝ 18.2 մլն դրամ:

 

Աղյուսակ 8.4. Առողջապահության ծախսերը` ըստ իրականացնող մարմինների (մլն դրամ)

Պետական կառավարման մարմնի անվանումը	2004		2005		2006
	ընթացիկ ծախսեր	կապիտալ ծախսեր	ընթացիկ ծախսեր	կապիտալ ծախսեր	ընթացիկ ծախսեր	կապիտալ ծախսեր
ՀՀ կառավարության աշխատակազմ	0.0	40.7	0.0	36.1	0.0	18.2
ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարություն	45.0	0.0	50.0	0.0	53.0	0.0
ՀՀ առողջապահության նախարարություն	24 244.7	597.5	29 317.3	1 381.6	33 535.6	1 922.1
Ընդամենը	24 289.7	638.2	29 367.3	1 417.7	33 588.6	1 940.3

 

Գ Լ ՈՒ Խ 9

 

ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅՈՒՆ

 

2004-2006 թթ. սոցիալական ոլորտում նախատեսվող միջոցառումներն ուղղվելու են բնակչության սոցիալական ապահովության քաղաքականության հիմնական և գերակա ուղղությունների՝ աշխատանքի, բնակչության զբաղվածության, պետական կենսաթոշակային ապահովության, սոցիալական աջակցության, ընտանիքի, հաշմանդամների և տարեցների սոցիալական պաշտպանության, փախստականների սոցիալական խնդիրների լուծման, օրենսդրության կատարելագործման ու դրա իրականացման ապահովմանը, ինչպես նաև անհատական ծածկագրային համակարգի ներդրմանը:

Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտում 2004-2006 թթ. պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրման հիմքում դրվել են ՀՀ Սահմանադրության, ՀՀ «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարության ծրագրի», ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրի, ինչպես նաև ՀՀ կառավարության մի շարք որոշումներով ընդունված՝ սոցիալական ոլորտին վերաբերող դրույթները:

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Հայաստանում սոցիալական ապահովությունն առավել կարևորվող և առաջնային համարվող բնագավառներից է, և պետական հիմնական խնդիրներից է սոցիալական պաշտպանության համակարգի զարգացումը և աղքատության կրճատման գործում դրա մասնակցության և արդյունավետության ավելացումը: Համակարգում վերջին տարիներին տեղի են ունեցել դրական տեղաշարժեր: Այսպես՝ 2002 թ. համեմատ 2003 թ. էականորեն՝ մոտ 14 տոկոսով, աճել են սոցիալական պաշտպանությանն ուղղված պետական ծախսերը:

 

Աղյուսակ 9.1. Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտի պետական ծախսերը 2002-2003 թթ.

Ցուցանիշներ	2002	2003
Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն, մլն դրամ	27 029.9	30 822.9
%` պետական բյուջեի նկատմամբ	10.3	9.2
%՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	2.0	2.1

 

Կենսաթոշակային ապահովում

 

Ընդունվել են «Պետական կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքը, որը ուժի մեջ է մտել 2003 թ. ապրիլի 10-ից և «Անհատական ծածկագրերի մասին» ՀՀ օրենքը, որը ուժի մեջ է մտել 2003 թ. հունվարի 1-ից: «Պետական կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով տարանջատվել են պետբյուջեից և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության բյուջեից կենսաթոշակ ստացողները՝ ապահովագրական միջոցներն առավել արդյունավետ օգտագործելու նպատակով:

Ներկայումս ՀՀ սոցիալական ապահովագրության պետական հիմնադրամ մուտքագրվող հիմնական ֆինանսական միջոցներն ուղղվում են կենսաթոշակների վճարմանը։ Անհրաժեշտ է կատարելագործել գործող համակարգը՝ այն ապահովագրական սկզբունքներին համապատասխանեցնելու և համակարգի ֆինանսական հաշվեկշռվածությունն ապահովելու համար: Ուստի, ինչպես սահմանված է օրենքով, համակարգից աստիճանաբար դուրս կբերվի դրա հետ որևէ կապ չունեցող կենսաթոշակների վճարումը: Սոցիալական կենսաթոշակները, ինչպես նաև ապահովագրական ստաժում ներառվող աշխատանքային և այլ գործունեության այն ժամանակահատվածները, որոնց համար սոցիալական վճարումներ կատարելու պարտավորությունը օրենքով դրված է պետության վրա, 2003 թվականից սկսած ֆինանսավորվում են պետբյուջեից: 2003 թ. դրա ֆինանսավորման ծավալը կազմում է 2.0 մլրդ դրամ:

«Պետական կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսվում է իրականացնել արտոնյալ պայմաններով կենսաթոշակի իրավունք տվող աշխատատեղերի ատեստավորում, քանի որ ներկայիս ցուցակների ձևավորման սկզբունքները վերանայման կարիք ունեն: Գործող սկզբունքները խրախուսում են գործատուներին՝ ավելացնելու նման կենսաթոշակի իրավունք տվող աշխատատեղերի թվաքանակը: Փոփոխությունների արդյունքում որոշակի կատեգորիաների աշխատող անձանց ժամկետից շուտ կենսաթոշակ վճարելը կիրականացվի ոչ թե մնացած աշխատողների, այլ տվյալ պայմաններում (առանձնապես ծանր, առանձնապես վնասակար, ծանր, վնասակար) աշխատուժ օգտագործող և, հետևաբար, այդ աշխատանքի միջոցով շահույթ ստացող գործատուի հաշվին:

«Պետական կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքը նախատեսում է երկարամյա ծառայության նոր կենսաթոշակներ նշանակել միայն քաղաքացիական ավիացիայի աշխատողներին: Օրենքը սահմանափակել է երկարամյա ծառայության կենսաթոշակի իրավունք տվող՝ կրթության և մշակույթի բնագավառների առանձին կատեգորիաների աշխատողներին ժամկետից շուտ կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը` ժամկետ սահմանելով մինչև ՀՀ կառավարության կողմից այդ ցանկերի հաստատումն աշխատած ժամանակահատվածը: Դրանից հետո այդ անձանց կնշանակվի մասնակի կենսաթոշակ` մինչև տարիքային կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բերելը: Անցման շրջանը կտևի մոտ 15 - 20 տարի, և ըստ գործող համակարգի արտոնյալ կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բերած որևէ քաղաքացու իրավունքը չի ոտնահարվի:

Նախատեսվում է «Պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների մասին» ՀՀ օրենքում համապատասխան փոփոխություն կատարել և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի սեփականատերերին, ինչպես նաև ֆիզիկական անձանց (ուսման տարիները, գործատուի կողմից վճարումներ չկատարած ժամանակահատվածները հաշվառելու համար) հնարավորություն ընձեռել կամավոր սոցիալական վճարումներ կատարել պարտադիր սոցիալական ապահովագրության համակարգին և հետագայում կենսաթոշակ ստանալ այդ համակարգից: Օրենքում կսահմանվի նաև ապահովագրական ստաժը հաշվառելու համար անհրաժեշտ սոցիալական վճարումների տարեկան չափը, որից հետո կմշակվեն և ՀՀ կառավարության որոշմամբ կհաստատվեն այդ վճարումների կատարման և դրանց հաշվառման մեխանիզմները:

«Պետական կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով առանձնացվել են բազային կենսաթոշակ և հիմնական կենսաթոշակ հասկացությունները, որպեսզի վերջինս կապ չունենա «Զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների սոցիալական ապահովության մասին» ՀՀ օրենքով տրվող կենսաթոշակի հետ, և դրա չափի սահմանումն ու հետագա հնարավոր փոփոխությունները չանդրադառնան զինծառայողների կենսաթոշակային ապահովությունը կանոնակարգող օրենքով նախատեսված կենսաթոշակների չափերի վրա: Քանի որ վերջիններիս միջին չափը ներկայումս մոտ 6 անգամ բարձր է «ՀՀ քաղաքացիների պետական կենսաթոշակային ապահովության մասին» ՀՀ օրենքով տրվող կենսաթոշակի միջին չափից, Կառավարությունը 2004-2006 թթ. կպահպանի զինծառայողների կենսաթոշակի չափերի ներկայիս մակարդակը՝ իրականացնելով մյուս քաղաքացիներին տրվող կենսաթոշակի հետևողական բարձրացում՝ նշված հարաբերակցության տարբերությունները կրճատելու նպատակով:

Ներմուծվել է նոր ցուցանիշ՝ կենսաթոշակառուի անձնական գործակից, որը կապահովի ոչ լրիվ ապահովագրական ստաժով տարիքային կենսաթոշակ նշանակելը և կխթանի համակարգին երկարատև վճարումներ կատարելը: Նշված գործակիցը կապահովի կենսաթոշակների չափերի միջև տարբերակումը. կենսաթոշակների չափերը կախված կլինեն մուծումների երկարատևությունից:

 

Պետական նպաստներ բնակչությանը

 

1999-2001 թվականներին աղքատությունը հանրապետությունում 55.1%-ից նվազել է 50.9 %-ի, ծայրահեղ աղքատության մակարդակը՝ 22.91%-ից՝ 16%-ի, այն դեպքում, երբ ՀՀ պետական բյուջեում, 1999 թվականի համեմատությամբ, 2003 թվականին աղքատության ընտանեկան նպաստի համար նախատեսված ֆինանսական միջոցները նվազել են` 21,141 մլրդ դրամից՝ 12,750 մլրդ դրամի կամ 39.7%-ով: 2003 թվականի հուլիսի 1-ից նպաստի իրավունք ունեցող ընտանիքի յուրաքանչյուր երեխային տրվող հավելումը 1500 դրամից բարձրացվել է մինչև 2000 դրամ:

 

Նպաստ՝ աշխատանքի դիմաց

 

2001 թվականից իրականացվում է «Նպաստ` աշխատանքի դիմաց» ծրագիրը, որի համար 2001-2002 թթ. ՀՀ պետական բյուջեի շրջանակներում տարեկան նախատեսվել էր 500 մլն դրամ: Աշխատանքներին մասնակցել է 19538 չզբաղված անձ, իսկ փաստացի ծախսված գումարը կազմել է 657.5 մլն դրամ: Մեկ մարդ-օրվա համար գումարը 2001-2002 թթ. կազմել է 800 դրամ, իսկ 2003 թվականին` 1000 դրամ:

Հասարակական աշխատանքների հիմնական նպատակը աշխատաշուկայի լարվածության թուլացումն է և աշխատանք փնտրող քաղաքացիների ժամանակավոր զբաղվածության ապահովումը, ինչպես նաև լրացուցիչ եկամտի ապահովումը: 2004-2006 թթ. նախատեսվում է մեծացնել ինչպես կատարվելիք աշխատանքների ծավալները, այնպես էլ ծրագրում ընդգրկվող անձանց թիվը` ապահովելով լրիվ ամսական զբաղվածության պայմաններում մոտ 26.0 հազ. դրամ եկամուտ, որը զգալիորեն կնպաստի աղքատ ընտանիքների եկամտի մեծացմանը:

 

Պետական աջակցություն մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին

 

Հանրապետությունում ներկայումս գործում են ութ պետական և երեք ոչ պետական մանկատներ, որոնցում կազմակերպվում են շուրջ 1200 երեխաների մշտական խնամքն ու դաստիարակությունը: Միայն Հայաստանի Հանրապետության սոցիալական ապահովության նախարարության ենթակայության 8 մանկատներում, 1998 թվականի համեմատությամբ, երեխաների թիվն ավելացել է մոտ 17 %-ով: Մանկատներում խնամվող երեխաների թվի աճը զուգակցվել է նրանցում ծնողներ ունեցող երեխաների թվի տեսակարար կշռի մեծացմամբ: Սկսած 1991 թվականից՝ հանրապետության մանկատներից, չափահաս դառնալու կապակցությամբ, դուրս են գրվել մոտ 180 շրջանավարտ, որոնք բնակվում են տարբեր հանրակացարաններում, պատահական վայրերում, որպես կանոն, ծայրահեղ անբարենպաստ պայմաններում, իսկ 30 շրջանավարտներ անօթևան են: Շրջանավարտների 15%-ը հաշվառված չէ հանրակացարանում, 10%-ը չունի մասնագիտություն, 90%-ը՝ մշտական աշխատանք, հետևաբար նաև՝ գոյատևելու միջոցներ: Հայաստանի Հանրապետությունում գործող 11 մանկատներից երեքից` «Զատիկ» մանկատուն, Գավառի մանկատուն, Վանաձորի մանկատուն, տարեկան դուրս է գրվում 18 տարին լրացած շուրջ 30 սան:

1991-2001 թվականների շրջանավարտների հաշվառման, աշխատանքի տեղավորման, բնակելի տարածքով ապահովման խնդիրների լուծմանը չի ցուցաբերվել համակարգված մոտեցում. աջակցությունը եղել է յուրաքանչյուր շրջանավարտի համար առանձին՝ նրա դիմելու դեպքում:

Այդ իսկ պատճառով ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությունը 2002 թվականին մշակեց ծրագիր` Պետական աջակցություն Հայաստանի Հանրապետության մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին, որը հաստատվեց Կառավարության կողմից:

 

Հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով ապահովում և դրանց վերանորոգում

 

«Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքին համապատասխան՝ հաշմանդամները օգտվում են պրոթեզաօրթոպեդիկ և վերականգնողական պարագաներով անվճար ապահովման իրավունքից:

Հաշմանդամների պրոթեզավորումը և վերականգնողական պարագաներով ապահովումը նպաստում է նրանց՝ հասարակությանը ինտեգրվելուն: Վերականգնման արդյունքում հաշմանդամները հնարավորություն ունեն աշխատելու` մասամբ հոգալու իրենց, ինչպես նաև իրենց ընտանիքի սոցիալական խնդիրները, որն այսօր մեր երկրի սոցիալական քաղաքականության ռազմավարության և աղքատության հաղթահարման ծրագրի պահանջներից է:

Հաշմանդամների պրոթեզավորումը և վերականգնողական պարագաներով ապահովումը իրականացվում է ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարության համակարգում գործող պրոթեզավորման երկու կենտրոնների միջոցով («Պրոթեզաօրթոպեդիկ» ՓԲԸ և «Երևանի պրոթեզավորման և կադրերի պատրաստման կենտրոն» ՓԲԸ, վերջինս մասնաճյուղ ունի նաև Գյումրիում):

«Պրոթեզաօրթոպեդիկ» ՓԲԸ-ում և Պրոթեզավորման և կադրերի պատրաստման կենտրոնում պատրաստվում և հաշմանդամներին անվճար տրամադրվում են վերին և ստորին վերջույթների պրոթեզներ, օրթեզներ, պրոթեզ և օրթոպեդիկ կոշիկներ, հենակներ, ձեռնափայտեր, բուժական սեղմիրաններ և աղեկապեր, սուպինատորներ և այլն: Նրանց միջոցով կազմակերպվում է նաև պետական բյուջեի միջոցներով գնված վերականգնողական պարագաների (սայլակներ, քայլակներ, լսողական ապարատներ և կրծքագեղձի պրոթեզներ) բաշխումը հաշմանդամներին:

Բացի այդ, նշված կազմակերպություններում իրականացվում է պրոթեզների վերանորոգում:

Հայաստանի Հանրապետությունում առկա 115 հազար հաշմանդամների շուրջ 4%-ը տարբեր տիպի պրոթեզաօրթոպեդիկ և վերականգնողական պարագաների կարիք ունի:

Յուրաքանչյուր տարի ավելի քան 5500 մարդ ստանում է պրոթեզաօրթոպեդիկ օգնություն և վերականգնողական պարագաներ:

 

Տուն-ինտերնատներ

 

Միայնակ տարեցների և հաշմանդամների սոցիալական սպասարկումը իրականացվում է ստացիոնար և տնային պայմաններում: Ստացիոնար սպասարկում իրականացնում են համակարգի երկու տուն-ինտերնատները, որտեղ սպասարկվում են 450 կենսաթոշակառու: Բացի դրանից, ստացիոնար սոցիալական սպասարկումն իրականացվում է համապատասխան մարզպետարանների ենթակայության տակ գտնվող՝ Վարդենիսի հոգեբուժական տուն-ինտերնատում (330 տեղ) և Գյումրիի ծերերի և հաշմանդամների տուն-ինտերնատում (150 տեղ): Տուն-ինտերնատներում խնամվողները պետության լրիվ խնամքի տակ են: Մեկ խնամվողի հաշվով ամսական ծախսը շուրջ

42 հազար դրամ է: Ներկայումս տուն-ինտերնատ տեղավորվելու համար հերթագրվող քաղաքացիները սպասում են 1-2 ամիս, հետևաբար ստացիոնար տեղերի ընդլայնման անհրաժեշտություն չկա:

Տնային պայմաններում սպասարկվում են մոտ 1100 միայնակ ծերեր և հաշմանդամներ, որոնց սոցիալական սպասարկման ամսական արժեքը մեկ սպասարկվողի հաշվով կազմում է շուրջ 3000 դրամ, որը մոտավորապես 14 անգամ ավելի քիչ ծախսատար է, քան տուն-ինտերնատում: Տնային պայմաններում սպասարկվողներին տրամադրվում են կենցաղային, իրավաբանական և հոգեբանական խորհրդատվության, առաջին բժշկական օգնության և այլ ծառայություններ:

 

Անհատական ծածկագրերի համակարգի ներդրում, տեղեկատվական բազայի ստեղծում և շահագործում

 

2003 թ. հունվարի 1-ից իրականացվում է գործատուների կողմից անհատականացված հաշվետվությունների ներկայացումը, որը կարտացոլի կենսաթոշակային ապահովագրության համար յուրաքանչյուր ապահովագրված անձի կողմից և նրա համար կատարված վճարումները: Այդ համակարգը թույլ կտա մեծացնել յուրաքանչյուր աշխատողի ապահովագրական ստաժի հաշվառման ճշտությունն ու ճշգրտությունը, կպարզեցնի կենսաթոշակի նշանակման գործընթացը և ուղղակի կապ կապահովի կատարված վճարումների և նշանակված կենսաթոշակների չափի միջև: Համաշխարհային փորձը վկայում է, որ անձնավորված հաշվառում ներդրած բոլոր երկրներում նկատվել է սոցիալական ապահովագրության վճարների հավաքագրման արդյունավետության բարձրացում:

 

2004-2006 ԹԹ. ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏ ՈՒՂՂՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ

 

Սոցիալական պաշտպանության ոլորտի 2004-2006 թթ. հիմնական նպատակներն են.

(iii) Կենսաթոշակների ամենամյա բարձրացումը՝ այն հաշվով, որ 2005-2006 թթ. միջին կենսաթոշակը մոտենա մեկ շնչի համար աղքատության պարենային գծին: Այդ կապակցությամբ անհրաժեշտ կլինի նախատեսել կենսաթոշակների չափերի բարձրացում հետևյալ համամասնություններով.

 

Աղյուսակ 9.2. Կենսաթոշակների ամենամյա բարձրացումը

Ցուցանիշներ	2004	2005	2006
Հիմնական կենսաթոշակի չափը	3 500 դրամ	4 000 դրամ	5 000 դրամ
Ապահովագրական ստաժի մեկ տարվա արժեքը	120 դրամ	140 դրամ	150 դրամ
Կենսաթոշակի միջին չափը	7 660 դրամ	8 860 դրամ	10 200 դրամ

 

Աղյուսակ 9.3. Կենսաթոշակառուների թվաքանակի և միջին կենսաթոշակի չափերի դինամիկան

Ցուցանիշներ	2002 փաստ.	կ/թ-ի միջին չափը, դրամ	2003 ծրագ.	կ/թ-ի միջին չափը, դրամ	2004 կանխ.	կ/թ-ի միջին չափը, դրամ	2005 կանխ.	կ/թ-ի միջին չափը, դրամ	2006 կանխ.	կ/թ-ի միջին չափը, դրամ
Կենսաթոշակառուների թիվը, մարդ, որից՝	552 919	4 575	543 646	5 750	536 321	7 660	527 821	8 860	523 520	10 200
Աշխատանքային կենսաթոշակառուներ այդ թվում`	493 776	4 370	485 446	5 660	478 170	7 870	472 005	9 100	465 515	10 400
տարիքային	319 697	4 470	311 066	5 800	303 896	7 800	297 896	9 100	293 754	10 470
արտոնյալ պայմաններով	73 733	4 350	72 391	5 650	71 139	7 500	69 250	8 620	65 950	10 000
երկարամյա ծառայություն	19 138	4 100	19 542	5 400	19 703	7 200	20 191	8 400	20 200	9 700
հաշմանդամություն	66 723	3 800	68 181	4 900	69 241	6 300	70 211	7 200	71 191	8 500
Սոցիալական կենսաթոշակառուներ այդ թվում՝	47 094	3 400	46 675	3 500	46 325	3 500	46 000	4 000	45 675	5 000
ծերության	9 426	3 200	8 720	3 400	8 238	3 500	8 185	4 000	7 662	5 000
հաշմանդամության	28 138	2 900	28 678	3 000	28 950	3 500	29 190	4 000	29 613	5 000
Զին. ծառայության հետ կապված կենսաթոշակառուներ	12 049	9 470	11 525	9 519	11 826	…	12 123	…	12 330	…

 

(iv) Աղքատության ընտանեկան նպաստների համար նախատեսված ծախսերի աճը նպատակ ունի մոտեցնելու մեկ շնչին բաժին ընկնող նպաստի չափը աղքատության պարենային գծին՝ պահպանելով ներկայիս նպաստառու ընտանիքների թիվը: Նպատակն է նաև աղքատության ընտանեկան նպաստների հասցեականության և արդյունավետության բարձրացումը, սոցիալական ծառայությունների տրամադրման համայնքային համակարգի ներդրման նախադրյալների ստեղծումը, սոցիալական աշխատողների` ՍԾՏԳ-եր դիմած քաղաքացիների ընտանիքներ տնային այցելություններ կատարելու հաճախականության և նրանց մասնագիտական որակների ու հմտությունների բարձրացումը, ընտանեկան նպաստի համակարգում չընդգրկված շատ աղքատ ընտանիքների բացահայտումը:

Միաժամանակ նախատեսվում է Գյումրիի ՍԾՏԳ-ներից մեկի սպասարկման տարածքում իրականացնել տնային տնտեսությունների ուսումնասիրություն, այդ ընտանիքների անապահովությունը գնահատելու նպատակով փորձնական կիրառել ՀԲ-ի աջակցությամբ մշակված՝ ընտանիքների անապահովության գնահատման ռեգրեսիոն բանաձևը, կազմել արդյունքների համեմատականը, ճշտել հասցեականության փոփոխությունը` գնահատելով երկու հիմնական սխալները` ընդգրկման (բարեկեցիկ ընտանիքի ընդգրկումը համակարգ) և դուրս մնալու (աղքատն է դուրս մնում համակարգից), կատարել երկու տարբերակով ընդգրկված ընտանիքների ցուցակի անվանական համեմատություն՝ այդ պատճառով բնակչության շրջանում ենթադրվող սոցիալական հնարավոր լարվածության չափի գնահատման համար:

(v) Նպաստ՝ աշխատանքի դիմաց ծրագիրը 2004 թվականին կընդգրկի 22.0 հազ. մարդ/ օր, 2005թ-ին՝ 27.5 հազ. մարդ/օր, 2006թ-ին՝ 31.0 հազ. մարդ/օր: Ծրագրի իրականացման արդյունքում աշխատանք փնտրող չզբաղված անձինք երեքից վեց ամսվա ընթացքում ամսական կունենան հանրապետության միջին աշխատավարձին մոտավոր հավասարությամբ եկամուտ, ինչպես նաև հանրապետությունում կիրականացվեն ՀՀ կառավարության որոշմամբ հաստատված աշխատանքների ծավալներ:

(vi) Ապահովել բոլոր տուն-ինտերնատներում և մանկատներում խնամքի պաշտոնական նորմերի պահպանումը, Հայաստանի Հանրապետության մանկատների 1991-2003 թվականների շրջանավարտների սոցիալական պաշտպանությունը և նրանց ինտեգրումը հասարակությանը, որի համար կիրականացվեն հետևյալ միջոցառումները`

• շրջանավարտներին բնակելի տարածքով ապահովում.
• շրջանավարտների մասնագիտական կողմնորոշում, ուսուցում, վերապատրաստում.
• շրջանավարտների հիմնական կարիքները բավարարող եկամտի ապահովում.
• շրջանավարտներին բժշկական օգնության անվճար տրամադրում.
• շրջանավարտներին իրավաբանական օգնության տրամադրում:

ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

Հաշվի առնելով սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտի առանձնահատկությունները՝ 2004-2006 թվականների միջին ժամկետ ծախսային ծրագրերից առաջնահերթությունը տրվում է հետևյալ ծախսային ուղղություններին` պետական սոցիալական ապահովության ծրագրեր, ինչպիսիք են՝ ընտանեկան նպաստները, զինծառայողների և նրանց ընտանիքի անդամների կենսաթոշակները, սոցիալական կենսաթոշակները, պետական նպաստներ՝ բնակչությանը, հաշմանդամներին պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով ապահովումը, տուն-ինտերնատների և մանկատների պահպանումը:

Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ծախսերը 2003 թ. բյուջեում կազմում են կանխատեսված ընդհանուր ծախսերի 12.9%-ը: Ակնկալվում է, որ 2004 թ. դրանք կկազմեն ընդհանուր ծախսերի 10.6%-ը:

Գերակա ծրագրերն ուղղված են բնակչությանը պետական նպաստներով և կենսաթոշակներով ապահովմանը, մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին սոցիալական աջակցության տրամադրմանը, որոնք բխում են «Պետական կենսաթոշակային ապահովության մասին», «Երեխաների իրավունքների մասին», «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության մասին», «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքներից, «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարության ծրագրից» և ՀՀ կառավարության առանձին որոշումներից:

 

Կենսաթոշակային ապահովում

 

2004-2006 թվականներին պետական բյուջեից ՀՀ սոցիալական ապահովագրության պետական հիմնադրամին կենսաթոշակային ապահովության համար փոխանցվող ծախսերը համապատասխանաբար կկազմեն՝ 13.2 մլրդ դրամ, 13.8 մլրդ դրամ և 14.6 մլրդ դրամ, կամ աճը համապատասխանաբար կկազմի՝ 14.9%, 4.0% և 6.2%: Ծախսերի աճը հիմնականում պայմանավորված է պետական բյուջեից ֆինանսավորվող կենսաթոշակառուների կանխատեսվող թվաքանակի և միջին ամսական կենսաթոշակի չափի ավելացմամբ, ինչպես նաև մարտական գործողությունների մասնակից զինծառայողների և նրանց ընտանիքի անդամների՝ 2004 թ. նախատեսվող կենսաթոշակների չափերի շուրջ 20%-ով բարձրացմամբ:

 

Աղյուսակ 9.4. Պետական բյուջեի կենսաթոշակային ապահովման գծով ծախսերը 2002-2006 թթ. (մլն դրամ)

Ենթախումբ/ծրագիր	2002 փաստ.	2003 ծրագիր	% փոփ.	2004 կանխ.	% փոփ.	2005 կանխ.	% փոփ.	2006 կանխ.	% փոփ.
1	2	3	(3/2)	4	(4/3)	5	(5/4)	6	(6/5)
06.02 Կենսաթոշակային ապահովում այդ թվում`	7 888.3	11 528.8	46.1	13 246.7	14.9	13 774.7	4.0	14 629.1	6.2
01. Սպայական անձնակազմի զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների կենսաթոշակային ապահովում	5 234.0	6 712.9	28.3	7 612.9	13.4	7 953.5	4.5	8 613.2	8.3
02. Շարքային զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների կենսաթոշակային ապահովում	2 607.8	2 773.3	6.3	2 859.2	3.1	2 859.2	0.0	2 859.2	0.0
03. Սոցիալական կենսաթոշակներ	0.0	2 000.0		2 731.5	36.6	2 917.9	6.8	3 111.4	6.6

 

Պետական նպաստներ բնակչությանը

 

2004-2006 թվականներին պետական նպաստներին հատկացված ծախսերը կկազմեն, համապատասխանաբար՝ 17.0 մլրդ դրամ, 21.3 մլրդ դրամ և 26.1 մլրդ դրամ, կամ ծախսերի աճը 2004-2006 թվականներին համապատասխանաբար կկազմի 24.8%, 25.0% և 22.9%: Ծախսերի աճը հիմնականում նպատակ ունի մեկ շնչին բաժին ընկնող աղքատության ընտանեկան նպաստի չափը մոտեցնելու աղքատության պարենային գծին՝ պահպանելով նպաստառու ընտանիքների ներկայիս թիվը և, միաժամանակ, դրանց հասցեականության աստիճանի և նպաստի միջին ամսական չափի բարձրացման միջոցառումներ իրականացնելով:

 

Աղյուսակ 9.5. Պետական բյուջեի նպաստների գծով ծախսերը 2002-2006 թթ. (մլն դրամ)

Ենթախումբ/ծրագիր	2002 փաստ.	2003 ծրագիր	% փոփ.	2004 կանխ.	% փոփ.	2005կանխ.	% փոփ.	2006 կանխ.	% փոփ.
1	2	3	(3/2)	4	(4/3)	5	(5/4)	6	(6/5)
06.03. Պետական նպաստներ բնակչությանը, այդ թվում՝	15 762.7	13 629.1	-13.5	17 010.4	24.8	21 265.5	25.0	26 145.9	22.9
01. Աղքատության ընտանեկան նպաստներ	14 850.2	12 745.2	-14.2	16 093.0	26.3	20 207.0	25.6	24 940.0	23.4
02. Մինչև 2 տարեկան երեխա խնամող և մասնակի վճարովի արձակուրդում գտնվող անձանց ամենամսյա նպաստ	260.9	253.9	-2.7	253.9	0.0	253.9	0.0	253.9	0.0
03. Նպաստների տրամադրման հետ կապված փոստային ծառայությունների գծով վճարումների ապահովում	151.7	130.0	-14.3	163.5	25.8	204.6	25.2	251.9	23.1
04. Նպաստներ՝ աշխատանքի դիմաց	500.0	500.0	0.0	500.0	0.0	600.0	20.0	700.0	16.7

 

Սոցիալական ապահովության միջոցառումներ

 

2004-2006 թվականներին սոցիալական ապահովության ծրագրերի գծով ծախսերը կկազմեն, համապատասխանաբար՝ 2.7 մլրդ դրամ, 2.4 մլրդ դրամ և 2.3 մլրդ դրամ: 2003 թ. համեմատ 2004 թվականին ծախսերը կավելանան 22.0%-ով, իսկ 2005 և 2006 թվականներին կնվազեն համապատասխանաբար 11.2%-ով կամ 298.1 մլն դրամով և 0.9%-ով կամ 20.5 մլն դրամով:

2004-2006 թթ. գերակա ծրագրերի (Տուն-ինտերնատների ծառայությունների գնման գծով պետական պատվեր, Հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով ապահովում և դրանց վերանորոգում, Պետական աջակցություն ՀՀ մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին) ծախսերը սոցիալական ապահովության միջոցառումների ամբողջ ծախսերի նկատմամբ համապատասխանաբար կկազմեն՝ 2004 թ.՝ 82.4%, 2005 թ.՝ 79.3%, 2006 թ.՝ 78.6%:

 

Տուն-ինտերնատների ծառայությունների գնման գծով պետական պատվեր

 

Խնամվողների թվաքանակի նվազմամբ պայմանավորված՝ 2004 թվականին կանխատեսվել է ծախսերի նվազում 1.7%-ով կամ 21.7 մլն դրամով, 2005 թ. և 2006 թ.՝ համապատասխանաբար 1.6%-ով կամ 20.9 մլն դրամով և 1.7%-ով կամ 20.9 մլն դրամով:

Միաժամանակ, Վարդենիսի և Գյումրիի, ինչպես նաև մյուս տուն-ինտերնատների մեկ խնամվողի համար ծախսվող գումարների միջև անհամապատասխանությունը համահարթելու նպատակով մեկ խնամվողի հաշվով գումարը կավելացվի միջինը 6.5%-ով:

 

Հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով ապահովում և դրանց վերանորոգում

 

Հաշվի առնելով պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների կարիքն ունեցող անձանց թվաքանակի ավելացումը, ինչպես նաև նախորդ տարիներից կուտակված պարտավորությունների մարման պահանջը, 2004 թ. բյուջետային հատկացումների կանխատեսվող մակարդակը կաճի 46.2%-ով կամ 182.8 մլն դրամով, 2005 թ. ծախսերը նախորդ տարվա համեմատ կնվազեն 4.8%-ով կամ 28.0 մլն դրամով, իսկ 2006 թ. կպահպանվի ծախսերի 2005 թ. մակարդակը:

 

Պետական աջակցություն ՀՀ մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին

 

ՀՀ աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրով նախատեսվում է մանկատան շրջանավարտների սոցիալական պաշտպանության երաշխիքների ապահովում:

Այդ ծրագրի իրականացման համար նախատեսվող ծախսերը 2004 թ. կաճեն 67.8%-ով կամ 135.5 մլն դրամով՝ կապված շրջանավարտների թվաքանակի ավելացման հետ (155 շրջանավարտ, որոնց մեջ ընդգրկված են նաև նախորդ տարիների շրջանավարտները): 2005-2006 թթ. ծախսերը նախորդ տարիների համեմատ համապատասխանաբար կնվազեն 80.6%-ով կամ 270.2 մլն դրամով (30 շրջանավարտ),և 16.7%-ով կամ 10.8 մլն դրամով (25 շրջանավարտ):

 

Աղյուսակ 9.6. Սոցիալական ապահովության միջոցառումների ֆինանսավորումը 2002-2006 թթ.

Ենթախումբ/ծրագիր	2002 փաստ.	2003 ծրագիր	% փոփ.	2004 կանխ.	% փոփ.	2005կանխ.	% փոփ.	2006 կանխ.	% փոփ.
1	2	3	(3/2)	4	(4/3)	5	(5/4)	6	(6/5)
06.04. Սոցիալական ապահովության միջոցառումներ, որից՝	1 702.3	2 173.0	27.6	2 652.1	22.0	2 353.9	-11.2	2333.3	-0.9
Միայն ներքոնշված ծրագրերով, ընդամենը	1 252.7	1 888.4	50.7	2 185.0	15.7	1 865.7	-14.6	1 833.9	-1.7
04. Պետական աջակցություն ՀՀ մանկական խնամակալական կազմակերպություն-ների շրջանավարտներին	0.0	199.8		335.4	67.8	64.9	-80.6	54.1	-16.7
05. Հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով ապահովում և դրանց վերանորոգում	395.5	395.5	0.0	578.4	46.2	550.4	-4.8	550.3	0.0
06. Տուն-ինտերնատների ծառայությունների գնման գծով պետական պատվեր	857.2	1 293.0	50.8	1 271.3	-1.7	1 250.4	-1.6	1 229.5	-1.7

 

ԾԱԽՍԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ ՄԺԾԾ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆՈՒՄ

 

ԱՀՌԾ-ով սոցիալական պաշտպանության համակարգի հիմնական ուղղություններն արտացոլվել և կարևորվել են նաև ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագրում, մասնավորապես՝ կենսաթոշակների և ընտանեկան նպաստների չափերի բարձրացում (կենսաթոշակների և նպաստների ամենամյա բարձրացում՝ այն հաշվով, որ 2005-2006թթ. միջին կենսաթոշակը կմոտենա մեկ շնչի համար նախատեսվող աղքատության պարենային գծին), նպաստառուների թվաքանակի կրճատում, ընտանեկան նպաստների հասցեականության աստիճանի բարձրացում, ընդհանուր աղքատության կրճատման պարագայում՝ ամենաաղքատ բնակչության սպառման մակարդակի՝ պարենային աղքատության գծից բարձրացում, ընտանեկան նպաստների ֆինանսավորման ծավալների աճ՝ մինչև ՀՆԱ 1.3 տոկոսը:

 

Աղյուսակ 9.7. Ընտանեկան նպաստներ 2004-2006 թթ. (ԱՀՌԾ կանխատեսումներ)

	2004	2005	2006
Տնային տնտեսության չափը (մարդ)	3.571	3.571	3.571
Նպաստառու ընտանիքների քանակը (հազար ընտանիք)	139.0	139.0	135.8
Աղքատության նպաստի գծով ծախսերը` ՀՆԱ նկատմամբ (%)	1.0	1.1	1.3
Նպաստի միջին ամսական չափը (դրամ)	9648.6	12114.6	15302.1
Աղքատության պարենային գիծը` մեկ շնչի հաշվով (դրամ)	7826.6	8001.9	8206.8
Ամսական նպաստի չափը` մեկ շնչի հաշվով (դրամ)	2702.3	3392.9	4285.6
աղքատության պարենային գծի նկատմամբ (%)	34.5	42.4	52.2

 

ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ

 

Սոցիալական պաշտպանության բնագավառի պետական ֆինանսավորման ծավալների աճը և արդյունավետության բարձրացումը ծրագրային ողջ ժամանակահատվածում համարվելու է առաջնահերթ խնդիր:

 

Աղյուսակ 9.8. Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտի պետական ծախսերը 2004-2006 թթ.

06 խումբ	2004	2005	2006
	կանխատեսում
Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն, մլն դրամ	34 600.9	39 259.5	47 884.9
%՝ պետական բյուջեի նկատմամբ	10.6	11.1	12.4
%՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ	2.2	2.3	2.5

 

2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ով սոցիալական պաշտպանության ոլորտին ուղղվող ծախսերի կանխատեսումները` ըստ ուղղությունների, ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում:

 

Աղյուսակ 9.9. Պետական բյուջեից սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության գծով ծախսերը 2002-2006 թթ.

Ենթախմբի անվանումը	2002 փաստ.	2003 ծրագիր	% փոփ.	2004 կանխ.	% փոփ.	2005կանխ.	% փոփ.	2006 կանխ.	% փոփ.
1	2	3	(3/2)	4	(4/3)	5	(5/4)	6	(6/5)
Սոցիալական ապահովագրություն և սոցիալական ապահովություն, այդ թվում՝	27 029.9	30 822.9	14.0	35 053.0	13.7	39 776.8	13.5	48 423.2	21.7
06.01. Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության բնագավառում պետական կառավարում	295.3	358.0	21.2	514.4	43.7	546.2	6.2	575.5	5.4
տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի մեջ, %	1.1	1.2		1.5		1.4		1.2
06.02. Կենսաթոշակային ապահովում	7 888.3	11 528.8	46.1	13 246.7	14.9	13 774.7	4.0	14 629.1	6.2
տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի մեջ, %	29.2	37.4		38.2		35.0		30.5
06.03. Պետ.նպաստներ բնակչությանը	15 762.7	13 629.1	-13.5	17 010.4	24.8	21 265.5	25.0	26 145.9	22.9
տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի մեջ, %	58.3	44.2		49.1		54.1		54.5
06.04. Սոցիալական ապահովության միջոցառումներ	1 702.3	2 173.0	27.6	2 652.1	22.0	2 353.9	-11.2	2 333.3	-0.9
տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի մեջ, %	6.3	7.0		7.7		6.0		4.9
06.05. Այլ սոցիալական ծրագրեր	1 381.2	3 134.0	126.9	1 529.4	-51.2	1 581.5	3.4	1 589.5	0.5
տեսակարար կշիռն ամբողջ ծախսերի մեջ, %	5.1	10.2		4.4		4.0		3.3

 

Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության ոլորտում 2004-2006 թթ. նախատեսվող ծախսերը` ըստ գոյություն ունեցող և նոր ծրագրերի, ինչպես նաև ըստ պետական կառավարման մարմինների, ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակներում:

 

Աղյուսակ 9.10. Գոյություն ունեցող և նոր ծրագրերի ֆինանսավորումը 2004-2006 թթ. (մլն դրամ)

Ծրագրերը	2004	2005	2006
Գոյություն ունեցող ծրագրերը	34 390.0	38 896.7	44 630.2
%՝ սոցիալական ոլորտի նկատմամբ	98.1	97.8	92.2
Նոր ծրագրեր	663.0	880.0	3 793.0
%՝ սոցիալական ոլորտի նկատմամբ	1.9	2.2	7.8

 

Ծանոթություն. Նոր ծրագրերում ներառվել են կապիտալ ծախսեր՝ սոցիալապես անապահով, այդ թվում՝ փախստականների ընտանիքների բնակարանային խնդիրների լուծման համար՝ 2005 թ.՝ 130.0 մլն դրամ, 2006 թ.՝ 3000.0 մլն դրամ և բռնադատվածներին վարկերի տրամադրման համար ծախսեր` 2004 թ.՝ 100.0 մլն դրամ, 2005 թ.՝ 125.0 մլն դրամ, 2006 թ.՝ 150.0 մլն դրամ):

 

Աղյուսակ 9.11. 2004-2006 թթ. սոցիալական ոլորտի ծախսերը՝ ըստ պետական կառավարման մարմինների (մլն դրամ)

Պետական մարմնի անվանումը	2004	2005	2006
ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն	784.0	871.0	914.0
ՀՀ արդարադատության նախարարություն	10.0	10.0	10.0
ՀՀ կառավարության աշխատակազմ	200.0	200.0	200.0
ՀՀ սոցիալական ապահովագրության պետական հիմնադրամ	14 113.2	14 631.2	15 475.5
ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարություն	19 439.0	23 424.0	28 309.7
ՀՀ կառավարությանն առընթեր միգրացիայի և փախստականների վարչություն	89.5	223.2	3 096.7
ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	25.0	25.0	25.0
Գեղարքունիքի մարզպետարան	297.2	297.2	297.2
Շիրակի մարզպետարան	95.1	95.1	95.1
Ընդամենը	35 053.0	39 776.8	48 423.2

ՆԵՐԴԻՐ 9.1. Սոցիալական ապահովության և սոցիալական ապահովագրության ոլորտի բյուջետավորման համակարգի բարեփոխումներ ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությունում 2002 թ. ապրիլից իրականացվում է փորձնական ծրագիր: Նախարարությունը աշխատում է վերաձևակերպել իր կողմից իրականացվող ծրագրերը` տրամադրվող ծառայությունների գծով պլանավորումը իրականացնելով «ծրագրային» կամ «ըստ արդյունքների» բյուջետավորման սկզբունքների համաձայն: Այդ աշխատանքի նպատակն է ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությանը նախապատրաստել ինչպես ներքին ռազմավարական ծրագրի, այնպես էլ իր ՄԺԾԾ և բյուջետային հայտերը պատշաճ տեղեկատվությամբ ապահովելու գործընթացին: Վերաձևակերպված ծրա-գրերը ավելի հստակ են արտացոլում ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարության կողմից իրականացվող ծրագրերի արդյունքները և ֆինանսավորման փոփոխության արդյունքում ծառայությունների ծավալների փոփոխության հետևանքները: Ստորև ներկայացվում է ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարության ծրագրերի գործող և նոր դասակարգման կառուցվածքները:     Գործող դասակարգում 1. Գործադիր իշխանության, պետական կառավարման հանրապետական և տարածքային կառավարման մարմինների կենտրոնական ապարատի պահպանում 2. Պետական նպաստներ բնակչությանը 3. Անհատական ծածկագրերի համակարգի ներդրում, տեղեկատվական բազայի ստեղծում և շահագործում 4. Կենտրոնացված կարգով ընտանեկան նպաստների նշանակման և վճարման, հաշմանդամների հաշվառման բանկի ստեղծման, աշխատանքների մեքենայացման ու շահագործման, ՍԾՏԿ-ների և ԲԱՓՀ-ների փաստաթղթերի ձևաթղթերի տպագրում 5. Մարդասիրական օգնության կարգով ստացվող սննդի բաշխման հետ կապված ծախսեր 6. Պետական աջակցություն ՀՀ մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին 7. Հաշմանդամներին անվճար պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաներով ապահովում և դրանց վերանորոգում 8. Տուն-ինտերնատների պահպանում 9. Բժշկա-սոցիալական վերականգնման, աշխատունակության փորձաքննության հիվանդանոցային ծառայությունների ձեռքբերում 10. Հաշմանդամներին բենզինի արժեքի փոխհատուցում 11. Կենսաթոշակառուներին օգնության տրամադրում 12. Հոգեբանական առողջության վերականգնման ծառայությունների ձեռքբերում 13. Լրացուցիչ կրթության հիմնարկների պահպանություն   Նոր դասակարգում 1. Քաղաքականություն, պլանավորում, աջակցություն և մոնիտորինգ նախարարության մակարդակով 2. Սոցիալական ապահովագրության և սոցիալական ապահովության քաղաքականության մոնիտորինգ և գնահատում 3. Ընտանիքի, կանանց և երեխաների հիմնահարցերով քաղաքականություն և մոնիտորինգ 4. Տարեցների և հաշմանդամների քաղաքականություն և մոնիտորինգ 5. Զբաղվածության, աշխատանքի և աշխատավարձի քաղաքականություն և մոնիտորինգ 6. Ընտանիքներին, կանանց և երեխաներին մատուցվող ծառայություններ 7. Տարեցներին մատուցվող ծառայություններ 8. Հաշմանդամներին մատուցվող ծառայություններ 9. Սոցիալական աջակցության ծառայություններ 10. Զբաղվածության տարածքային ծառայություններ 11. Մեթոդաբանության և վերապատրաստման ծառայություններ 12. Մարդասիրական օգնության կարգով ստացվող սննդի բաշխում   Նշված վերաձևակերպված ծրագրերի հիմքում ընկած հիմնական սկզբունքները հետևյալն են. (i) Յուրաքանչյուր ծրագիր իրենից ներկայացնում է նախարարության և նրան ենթակա ու նրա բյուջեով ֆինանսավորում ստացող գերատեսչությունների կողմից վերջնական ստացողներին տրամադրվող համանման ծառայությունների կամ ապրանքների մի ամբողջություն: (ii) Ծրագրերում տրամադրվող ծառայությունները ընդհանրացվում են այնքանով, որ նպատակահարմար լինի ոչ միայն բյուջետային պլանավորման, այլև Կառավարության, Ազգային ժողովի և պետական կառավարման այլ մարմինների ռազմավարական պլանավորման և վերլուծության համար: (iii) Համանման կամ իրար հետ կապված ծառայությունները մեկ խմբում ներկայացնելը կարող է հեշտացնել կապի հաստատումը Կառավարության նպատակների ու ծրագրերի միջև, իսկ ավելի ցածր օղակներում` նախարարության ներսում գործառնական կառավարման և ղեկավար անձնակազմի պատասխանատվությունների միջև: Ծրագրերի նոր դասակարգմանն անցնելը և ծրագրային բյուջեի սկզբունքների կիրառումը ունի մի շարք առավելություններ. (i) Առավել համապատասխան տեղեկատվության ներկայացման շնորհիվ, այն կնպաստի ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարության կողմից տրամադրվող ծառայությունների թափանցիկության մեծացմանը` ապահովելով բազմակողմանի տեղեկատվություն այն մասին, թե ինչ ծառայություններ են տրամադրվում և ում` հնարավորություն տալով Կառավարությանը և այլ շահառուներին հասկանալ, թե ինչպես կծախսվեն բյուջեի գումարները: (ii) Կնշվեն այս ծառայությունների նախատեսվող ծավալները, և համապատասխանաբար դրանց տրամադրման ժամկետները: (iii) Ծրագրերի նման սահմանումը կապահովի առողջ հիմք ծրագրերով նախատեսված արդյունքների համեմատ փաստացի արդյունքների մոնիտորինգի ու հաշվետվության համար ինչպես ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարության ներսում, այնպես էլ արտաքին շահառուների համար (օրինակ՝ ՀՀ ԱԺ վերահսկիչ պալատ և այլն): (iv) Բյուջեի ծրագրերն, ըստ էության, համապատասխանեցվում են նախարարության վարչությունների գործառույթներին` ապահովելով աշխատանքային արդյունքների ներքին հաշվետվության ավելի արդյունավետ հիմք: Թեև 2004 թ. բյուջեում, ինչպես նաև 2004-2006 թթ. ՄԺԾԾ-ում ծրագրերն արտացոլված կլինեն ներկայումս գործող դասակարգմամբ, այնուամենայնիվ, ակնկալվում է, որ հետագա բյուջետային գործընթացներում արդեն հնարավոր կլինի կիրառել ծրագրերի դասակարգման նոր կառուցվածքը:

 

Գ Լ ՈՒ Խ 10

 

ՄՇԱԿՈՒՅԹ, ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ, ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՍՊՈՐՏ

 

ՄՇԱԿՈՒՅԹ

 

Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը կազմվել է՝ հիմնվելով ՀՀ Սահմանադրության, «Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին» ՀՀ օրենքի պահանջների վրա:

 

Իրավիճակի նկարագրություն

Մշակույթի ոլորտի ֆինանսավորման հիմնական աղբյուրը ՀՀ պետական բյուջեն է:

2002-2003 թվականներին մշակույթի ոլորտում բյուջետային հատկացումներն ուղղվել են 17 գրադարանների (10-ը՝ մարզային), 40 թանգարանների (11-ը՝ մարզային), 5 մշակութային կենտրոնների (4-ը՝ մարզային) և 38 թատերահամերգային կազմակերպությունների (7-ը՝ մարզային), յուրաքանչյուր տարի՝ շուրջ 220 մշակութային, 220 սպորտային և 55 երիտասարդական միջոցառումների ֆինանսավորմանը:

2003 թվականի պետական բյուջեով մշակույթի ոլորտի աշխատողների աշխատավարձի 30 տոկոս բարձրացումը հնարավորություն ընձեռեց նրանց միջին աշխատավարձը հասցնել 12300 դրամի՝ 2002 թվականի 9500 դրամի փոխարեն:

2003 թվականին Լինսի հիմնադրամի միջոցներով իրականացվող «Մշակութային օջախների վերականգնում» ծրագրի շրջանակներում, ընդհանուր առմամբ, ավարտվել և ընթացքի մեջ են թատրոնների, համերգային դահլիճների և թանգարանների վերանորոգման աշխատանքները: Վերջիններիս իրականացման համար 2003 թվականին նախատեսված է 7617.3 մլն դրամ:

 

Գրադարաններ

 

Գրադարանային գործի զարգացման ռազմավարություն մշակելիս կարևորվում է «Գրադարանների մասին» և «Փաստաթղթերի պարտադիր օրինակի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի, ինչպես նաև գրադարանային գործի ոլորտը կարգավորող նորմատիվային և իրավական ակտերի մշակումն ու ընդունումը։

Վերջին տասը տարիների ընթացքում գրադարանների շենքերի ջեռուցման համակարգի բացակայությունը, գրադարանային հավաքածուների պահպանությանը և համալրմանը հատկացվող ֆինանսական միջոցների նվազումը հանգեցրեցին գրադարանների շենքերի, գրքային հավաքածուների ֆիզիկական պահպանվածության վիճակի վատթարացման, ընթերցողների թվաքանակի, գրադարանների սպասարկման աշխատանքների կրճատման։ Երաժշտագիտական գրադարանի շենքը վթարային վիճակում է, որը վտանգում է մեր հանրապետությունում եզակի գրադարանի և դրա հավաքածուի հետագա գոյությունը։

Մշակութային քաղաքականության մեջ կարևորելով ապակենտրոնացումը՝ այնուամենայնիվ, դրա վաղօրոք իրականացումը, գրադարանային գործը կարգավորող իրավական ակտերի բացակայության պայմաններում, շեշտակի կրճատեց գրադարանային հավաքածուների թվաքանակը, թուլացրեց միջգրադարանային կապերը և անհնար դարձրեց գրադարանների գործունեության վերաբերյալ վարչական վիճակագրական տվյալների հավաքումը։

Գրադարանների համար պետական բյուջեից նախատեսված միջոցներն ուղղվում են գրադարանների պահպանմանը և գրադարանային հավաքածուների համալրմանը։

2002 թվականին ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության գրադարանների հավաքածուներում ընդգրկված միավորների թիվը կազմել է 8084045, որի շրջանառությունը՝ շուրջ 3097712 միավոր, սպասարկվել է 91449 ընթերցող՝ 2001 թվականի 89823-ի փոխարեն։ Պետական բյուջեից ստացվող սուբսիդիաներից բացի, գրադարանները 2002 թվականին 127 մլն դրամ գումարի չափով լրացուցիչ արտաբյուջետային մուտքեր ձևավորելու հնարավորություններ են ունեցել, որի գերակշռող մասը դրամաշնորհային ծրագրերն են։

Վերջին տարիներին գրադարանային հավաքածուների համալրման հիմնական աղբյուրը եղել է նվիրատվությունը։ Սակայն նվիրատվությունը չի կարող մշտապես նպաստել գրադարանների խնդիրներին և նպատակներին համապատասխան՝ հավաքածուների ծրագրված համալրման իրականացմանը։

 

Թանգարաններ

 

Թանգարանների զարգացման ռազմավարության մշակման գործընթացում կարևոր է «Թանգարանների և ՀՀ թանգարանային հավաքածուի մասին» ՀՀ օրենքին համապատասխան՝ թանգարանային հավաքածուների համալրումը, հաշվառումը, պահպանությունը կարգավորող նորմատիվային և իրավական ակտերի մշակումը և ընդունումը։

Ներկայումս թանգարանային ոլորտը ներկայացնում են գեղարվեստական, պատմական, ազգագրական բնույթի, մասնագիտացված, երկրագիտական, հուշային թանգարաններ, տուն-թանգարաններ, արգելոց-թանգարաններ։

ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության ենթակայության թանգարանների հավաքածուներում ընդգրկված են 2 միլիոնից ավելի մշակութային արժեքներ, որոնց ֆիզիկական պահպանության խնդիրը դարձել է օրվա հրամայականը։ Վերջին տասը տարիների ընթացքում կրճատվել են թանգարանների պահպանությանն ուղղված ֆինանսական միջոցները, չեն կատարվել թանգարանային շենքերի վերանորոգման աշխատանքներ, բացարձակապես չեն գործել ջերմախոնավային մշտական կայունությունը պահպանող համակարգերը։ Այս գործոնների բացակայությունն առանձնապես զգացնել են տալիս Հայաստանի բնակլիմայական պայմանները՝ ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունները։ Թանգարանային հավաքածուներում ընդգրկված մշակութային արժեքների մոտ 2 տոկոսը ենթակա է վերականգնման՝ հատկապես գեղանկարները, գորգերը, գեղարվեստական կահույքը։ Խնդրի լուծումն առավել բարդանում է, քանի որ Հայաստանում ներկայումս չկան մշակութային արժեքների վերականգնման արվեստանոցներ, ինչպես նաև համապատասխան կադրեր։

Հաշվի առնելով, որ թանգարանների շենքերի հիմնավերանորոգումը պահանջում է ֆինանսական հսկայածավալ միջոցներ` նախարարությունը ձեռնարկում է ֆինանսավորման այլ աղբյուրների ներգրավում։

Թանգարանների շենքերի վերանորոգման խնդրի լուծմանը նպաստեց Լինսի հիմնադրամի միջոցներով «Մշակութային օջախների վերականգնում» ծրագրի շրջանակներում 8 թանգարանների շենքերի վերանորոգումը։ Այս աշխատանքների իրականացումը հնարավորություն ընձեռեց բարելավելու թանգարանային առարկաների պահպանության հիմնախնդիրը՝ պահոցներում և ցուցադրություններում տեղադրվել են ջեռուցման և օդը կարգավորող ժամանակակից համակարգեր։

 

Արվեստ (թատերարվեստ, երաժշտարվեստ, պարարվեստ)

 

ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության ենթակայության թատրոնները 2001 թ. ընթացքում ցուցադրել են 1268, 2002 թ.` 1214 ներկայացում, ունեցել են համապատասխանաբար` 242.0 հազ. և 237.0 հազ. հանդիսատես: Իսկ համերգային կազմակերպությունները 2001 թ. ընթացքում կազմակերպել են 414, 2002 թ.` 389 համերգ, ունեցել են համապատասխանաբար` 172.0 հազ. և 81.0 հազ. հանդիսատես:

Տարվա ընթացքում թատրոնների խաղացանկը համալրվում է մեկ-երկու, լավագույն դեպքում` երեք նոր և վերականգնվող ներկայացումներով, իսկ համերգային կազմակերպությունները բավարարվում են մեկ-երկու համերգային համարներով: Արդյունքում նվազում է ներկայացումների և համերգների քանակը, ընկնում որակը, պակասում հանդիսատեսի հետաքրքրությունը:

Համեմատաբար բարձրարժեք չորս-հինգ ներկայացումներ բեմադրվում են նաև ստեղծագործական պատվերների միջոցով` մշակութային միջոցառումների համար նախատեսված միջոցների հաշվին (տարեկան մոտ 20 000.0 հազ. դրամ):

Մեկ նոր ներկայացման բեմադրական ծախսերի միջին արժեքը կազմում է 3 500.0 հազ. դրամ, իսկ համերգային նոր ծրագրի միջին արժեքը` 3 000.0 հազ. դրամ:

Լինսի հիմնադրամի միջոցներով իրականացվող «Մշակութային օջախների վերականգնում» ծրագրի շրջանակներում ավարտվում են Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական, Գ. Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական, Կ. Ստանիսլավսկու անվան պետական ռուսական դրամատիկական, Երևանի Հ. Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային, Գյումրու Վ. Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնների և «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահի, Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տան վերանորոգման աշխատանքները:

Մշակութային միջոցառումների համար նախատեսված հատկացումները նպատակաուղղված են հոբելյանների, միջպետական պայմանագրերով նախատեսվող միջոցառումների ցուցահանդեսային գործունեության, «Թատերահամերգային կազմակերպություններին ստեղծագործական պատվերների տրամադրում» և այլ մշակութային ծրագրերի իրականացմանը:

 

Կինոարվեստ

 

Հայաստանի Հանրապետությունում կինոարվեստի պահպանման, տարածման և զարգացման կարևոր գործոն է օրենսդրական և իրավական ակտերի մշակումը:

2002 թվականին մշակվել և ՀՀ կառավարության հավանությանն են արժանացել ՀՀ կինոարվեստի պահպանման, տարածման և զարգացման հայեցակարգային հիմնադրույթները:

1990-ական թվականների սկզբներին կինոարվեստի բնագավառի համար անհրաժեշտ օրենսդրական դաշտի, ստեղծագործական, արտադրական, տեխնիկական պայմանների բացակայությունը հանգեցրեց հանրապետությունում արտադրվող կինոնկարների քանակի կրճատմանը, հայկական կինոնկարների ցուցադրման և հանդիսատեսի թվաքանակի նվազմանը, կինովարձույթի վերացմանը:

Ներկայումս ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության ենթակայության Համո Բեկնազարյանի անվան «Հայֆիլմ» կինոստուդիան կինոարտադրության համար միակ տեխնիկական հենակետն է: Կինոստուդիայի շենքում 1975 թվականից վերանորոգման աշխատանքներ չեն իրականացվել: Վերջին տասը տարիներին ամբողջությամբ խաթարվել են ջեռուցման, ջերմախոնավացման համակարգերը` խիստ վտանգելով կինոժապավենների հետագա գոյությունը:

 

Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանություն

 

Պատմամշակութային անշարժ հուշարձանների պահպանության ոլորտն ընդգրկում է պատմամշակութային անշարժ արժեքների հայտնաբերումը, պետական հաշվառումը, դրանց անխաթարության ապահովումը, ամրակայումը, նորոգումը, վերականգնումը, նպատակային օգտագործումը և գիտատեղեկատու շտեմարանի ստեղծումը:

Մինչ այժմ հաշվառվել, վավերագրվել, հետազոտվել և պետության պահպանության ներքո են վերցվել ավելի քան 30 հազ. հուշարձան, որոնցից ամրակայվել, մասնակի կամ ամբողջապես վերականգնվել են մոտ 300-ը: Դրանցում զգալի մաս են կազմում եկեղեցիները և վանական համալիրները, որոնք հիմնականում հանձնվել են Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի տնօրինությանը:

Ոլորտի առաջնային հիմնախնդիրը պատմամշակութային հուշարձանները փլուզումից և առհավետ ոչնչացումից փրկելն է:

 

Հրատարակչական գործ

 

Հանրապետությունում հիմնականում ավարտվել է հրատարակչական ոլորտի մասնավորեցման գործընթացը: Վերջին տարում զարգացում են ապրում հրատարակչությունները, բարձրացել է գրքի պոլիգրաֆիական որակը, իսկ գրավաճառ ցանց, որպես այդպիսին, գոյություն չունի: Մասնավորեցված գրախանութները հիմնականում զբաղված են այլ արտադրանքի վաճառքով:

Հրատարակչական ոլորտի զարգացման համար Հրատարակչական գործի գործակալությունը պետք է ապահովի տնտեսական գործունեության կանոնակարգումն ու համակարգումը, ոլորտի զարգացմանն ուղղված միասնական քաղաքականության իրականացումը:

Յուրաքանչյուր տարի Գործակալությունը ստանում է 250-300 հայտ հրատարակչություններից և անհատ հեղինակներից: ՀՀ պետական բյուջեից ֆինանսավորվում է ներկայացված հայտերի 20-30 տոկոսը:

 

Երիտասարդության հարցեր

 

Պետական երիտասարդական քաղաքականության գործառույթներից են՝ երիտասարդության դաստիարակության, կրթության, աշխատանքի, կենցաղի, զինվորական ծառայության, ազատ ժամանակի կազմակերպման, առողջության պահպանման, երիտասարդության սոցիալական պաշտպանվածության, ստեղծագործական ներուժի բազմակողմանի զարգացման և հասարակության քաղաքական, տնտեսական, սոցիալ-մշակութային կյանքին գործուն մասնակցության համար անհրաժեշտ պայմանների ստեղծման հարցերը:

Չնայած վերջին տարիների ընթացքում երիտասարդական ոլորտում իրականացված բազմաբնույթ աշխատանքներին՝ զգալի թվով առաջնահերթ կարևորություն ունեցող հիմնախնդիրներ տակավին լուծված չեն: Ստեղծված իրավիճակը հնարավոր է շտկել միայն համալիր ծրագրերի մշակման և հետևողական իրականացման ճանապարհով:

Այս նկատառումները հաշվի առնելով և հիմք ընդունելով «Պետական երիտասարդական քաղաքականության հայեցակարգում» ամրագրված ոլորտի զարգացման ուղղությունները՝ սույն ծրագրում ներառվել է երիտասարդական քաղաքականության իրականացմանն ուղղված միջոցառումների ամբողջությունը:

Երիտասարդական ոլորտում միջոցառումները համակարգված են երիտասարդական քաղաքականության իրականացման մի շարք առաջնային կարևորություն ունեցող ոլորտներում: Դրանք են`

(i) Կառավարման համակարգի զարգացման ոլորտ

(ii) Իրավական ոլորտ

(iii) Ազատ ժամանցի կազմակերպման, հոգևոր-ֆիզիկական և հայրենասիրական դաստիարակության ոլորտ

(iv) Հոգևոր-մշակութային ոլորտ

(v) Սոցիալ-տնտեսական ոլորտ

(vi) Երիտասարդական համագործակցության ոլորտ

(vii) Տեղեկատվական-վերլուծական ոլորտ

(viii) Երիտասարդական հասարակական կազմակերպությունների գործունեության համակարգման ոլորտ

(ix) Գիտակրթական ոլորտ

Նշված ոլորտներում 2002 թվականին կազմակերպվել և իրականացվել են յոթ տասնյակ միջոցառումներ (2001 թվականի 54-ի փոխարեն, այդ թվում՝ 57 ծրագրային, մնացածը՝ միջազգային գործընթացներին մասնակցություն ապահովվելուն ուղղված միջոցառումներ):

 

Մշակույթի ոլորտի ծախսերի հիմնական գերակայությունները 2004-2006 թվականների ՄԺԾԾ ժամանակահատվածում

 

Մշակույթի ոլորտի զարգացման քաղաքականության հիմնական գերակայություններն են.

(i) Ստեղծագործական գործունեության աջակցում և խթանում,

(ii) Մշակութային ժառանգության պահպանություն,

(iii) Մշակութային արժեքների տարածում,

(iv) Հասարակական ստեղծագործական ներուժի օգտագործում (վերարտադրում և զարգացում),

(v) Մշակութային զարգացման իրավական և տնտեսական կարգավորում:

 

2004-2006 թվականներին մշակույթի ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները

 

Մշակույթի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծրագիրը միտված է ապահովելու մշակույթի տարբեր բնագավառներում հետևյալ նպատակների իրականացումը:

 

Գրադարաններ

 

2004-2006 թվականներին գրադարանային ոլորտի առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) գրադարանային հավաքածուների պահպանումը և համալրումը, միջգրադարանային կապերի և բաժնույթի ծառայության վերականգնումը,

(ii) գրքային հավաքածուների միասնական էլեկտրոնային գրացուցակների, ազգային մատենագիտական համակարգչային տեղեկատվական շտեմարանների ստեղծման նպատակով տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրումը:

 

Թանգարաններ

 

2004-2006 թվականներին թանգարանների ոլորտի առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) թանգարանային ֆոնդի համալրումը և պահպանումը, ցուցահանդեսների կազմակերպումը և անցկացումը,

(ii) թանգարանային հավաքածուների լիարժեք հանրամատչելիության ապահովումը,

(iii) մշակութային արժեքների թվային շտեմարանի ստեղծման աշխատանքների շարունակումը:

 

Արվեստ (թատերարվեստ, երաժշտարվեստ, պարարվեստ)

 

2004-2006 թվականներին արվեստի ոլորտի առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) ստեղծագործական գործունեության աջակցումն ու խթանումը,

(ii) ստեղծագործական պետական պատվերների և դրամատիկ ստեղծագործությունների գնման համակարգի զարգացումը,

(iii) հյուրախաղային և թատերական փառատոների գործունեության սուբսիդավորումը,

(iv) թատերարվեստի տարածման աջակցումն ու խթանումը,

(v) օրենսդրական և այլ իրավական ակտերի ընդունումը, մասնավորապես` «Թատրոնի և թատերական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը:

 

Մշակութային միջոցառումներ

 

2004-2006 թվականներին մշակութային միջոցառումների իրականացման բնագավառում առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) հայ մշակութային ժառանգության հանրահռչակումը,

(ii) ընդհանուր մշակութային տարածության պահպանումը,

(iii) երիտասարդ ստեղծագործողների խրախուսումը,

(iv) մշակութային երկխոսությունը:

Միջազգային մշակութային քաղաքականության կարևորագույն ուղղություններից է Հայաստան-Եվրոխորհուրդ և Հայաստան-ԱՊՀ կապերի ամրապնդումը, համատեղ ծրագրերի և միջոցառումների իրականացումը:

Միջազգային մշակութային համագործակցության կարևորագույն և անբաժանելի մասն են կազմում Հայաստան-Սփյուռք-Արցախ մշակութային կապերը, որոնք իրականացվում են «Մեկ ազգ՝ մեկ մշակույթ» համահայկական փառատոնի շրջանակներում: Այն հայրենիք-սփյուռք կապերը ամրապնդելու և խորացնելու, ինչպես նաև հայրենիքում և արտերկրում գործող հայ արվեստագետներին սատարելու նպատակ ունի:

 

Կինոարվեստ

 

2004-2006 թվականներին կինոարվեստի ոլորտի առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) հայկական (ազգային) կինոնկարների արտադրությունը,

(ii) կինոարվեստի պահպանումը, տարածումն ու զարգացումը,

(iii) Հայաստանում կինոարտադրության զարգացումը:

2003 թվականի աշնանը ՀՀ Ազգային ժողովում նախատեսվում է «Կինոարվեստին պետական աջակցություն ցուցաբերելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի քննարկումը: Օրենքի նախագիծը փորձաքննության է ներկայացված նաև Եվրոպայի խորհուրդ: Նախագծով նախատեսվում է ստեղծել պրոդյուսերներից, կինոգործիչներից կազմված անկախ փորձագիտական հանձնաժողով, որը մրցութային եղանակով կքննարկի կինոնախագծերը:

2004-2006 թվականներին օրենքով սահմանված կարգով և միջազգային իրավունքի հանրաճանաչ նորմերին համապատասխան` փորձագիտական անկախ հանձնաժողովի կողմից մրցույթով ընտրված կինոծրագրերի ֆինանսավորումը նախատեսվում է իրականացնել միայն այն դեպքում, երբ կինոարդյունաբերողների (համակինոարդյունաբերողների) կողմից ապահովված կլինի կինոնկարի վերջնական արժեքի 30%-ը, իսկ վերջնական արժեքի մինչև 70%-ը կապահովվի պետական բյուջեից:

 

Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանություն

 

Պատմամշակութային անշարժ հուշարձանների պահպանության ոլորտի հիմնական նպատակներն են.

(i) պատմամշակութային անշարժ արժեքների հայտնաբերումը, պետական հաշվառումը, դրանց անխաթարության ապահովումը,

(ii) գիտատեղեկատու շտեմարանի ստեղծումը,

(iii) անշարժ հուշարձանների ամրակայումը, նորոգումը, վերականգնումը և նպատակային օգտագործումը:

 

Հրատարակչական գործ

 

2004-2006 թվականներին հրատարակչական ոլորտի առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) ոլորտում պետական և ոչ պետական ընկերությունների հետ համագործակցված աշխատանքի կազմակերպումը, ոլորտի՝ որպես մեկ ամբողջական համակարգի ձևավորումը,

(ii) համահայկական հրատարակչական դաշտի ձևավորումը, սփյուռքի հետ ակտիվ համագործակցությունը,

(iii) Հայաստանի Հանրապետությունում հրատարակված գրքերի տարածումը և արտերկրում հայկական գրքարվեստի քարոզչությունը, գրահրատարակչական միջազգային համաձայնագրերի կնքումը,

(iv) այլ երկրների հրատարակչական արտադրանքը Հայաստան ներմուծելը, գրափոխանակության գործընթացների խթանումը, տպագիր հրատարակությունների ազատ տեղաշարժի ապահովումը,

(v) Եվրոպայի խորհրդի մշակութային տարբեր ծրագրերում և նախագծերում ներգրավվելու միջոցով Հայաստանում հրատարակչական գործի զարգացման ծրագրերի իրականացմանն աջակցելը,

(vi) Հայաստանը, ինչպես նաև հայկական սփյուռքը, Եվրոպայի Խորհրդի «Գրքի մշակութային արահետներ» ծրագրում ներգրավելը,

(vii) Հայաստանում լույս տեսած գրքերի ընթացիկ կատալոգ հրատարակելը,

(viii) էլեկտրոնային հրատարակչական ծրագրերի իրականացումը:

 

Երիտասարդության հարցեր

 

2004-2006 թվականներին երիտասարդության հարցերի ոլորտի առաջնահերթ նպատակներն են.

(i) նպաստել երիտասարդության հոգևոր-մշակութային և գիտական մակարդակի բարձրացմանը, ազատ ժամանցի ակտիվ և նպատակային կազմակերպմանը,

(ii) ուսումնասիրել առկա սոցիալ-տնտեսական հիմնախնդիրները և իրականացնել դրանց լուծմանն ուղղված միջոցառումներ,

(iii) հայտնաբերել և խրախուսել տաղանդավոր երիտասարդներին,

(iv) իրականացնել ծրագրեր՝ ուղղված երիտասարդության՝ հայրենասիրական ոգով դաստիարակությանը, քաղաքացիական գիտակցության բարձրացմանը,

(v) ակտիվացնել, զարգացնել միջազգային երիտասարդական կառույցների հետ համագործակցությունը,

(vi) ստեղծել երիտասարդությանը անհրաժեշտ տեղեկատվությամբ ապահովելու պայմաններ:

 

Մշակույթի ոլորտի հիմնական ծախսային գործոնները ՄԺԾԾ ժամանակաշրջանում

 

ՄԺԾԾ ժամանակաշրջանում մշակույթի ոլորտի ծախսային հիմնական գործոններն են.

(i) գրադարանների, թանգարանների, այլ մշակութային, թատերահամերգային կազմակերպությունների աշխատողների աշխատավարձի բարձրացումը, համապատասխանաբար՝ 17, 50 և 19 տոկոսով կամ աճը կկազմի շուրջ՝ 204.4, 691.0 և 339.3 մլն դրամ. աշխատավարձի բարձրացումը հնարավորություն կընձեռի մշակույթի ոլորտի աշխատողների միջին աշխատավարձը 2006 թվականին հասցնել 25800 դրամի՝ 2003 թվականի՝ 12300 դրամի փոխարեն,

(ii) գրադարանների, թանգարանների անձեռնմխելի ֆոնդերի, մշակութային արժեքների պահպանման, ազդանշանային համակարգի տեղադրման, գրքային հավաքածուների և մշակութային արժեքների համակարգչային տեղեկատվական շտեմարանների ստեղծման նպատակով սարքերի, սարքավորումների ձեռքբերումը,

(iii) մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգման և վերականգնման համալիր ծրագրի իրականացումը:

 

Մշակույթի ոլորտի ծրագրվող ծախսերը

 

2004-2006 թթ. մշակույթի ոլորտի միջին ժամկետ ծրագրով՝ մշակույթի պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում կկազմի՝ 2004 և 2005 թվականներին՝ 0.2, իսկ 2006 թվականին՝ 0.3 տոկոս:

2004-2006 թթ. մշակույթի ոլորտի միջին ժամկետ ծրագրով՝ մշակույթի պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերի մեջ կունենա ավելացման միտում:

 

Գծանկար 10.1. Պետական բյուջեի ծախսերը մշակույթի բնագավառում (%` բյուջեի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

 

2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով մշակույթի ոլորտին (ներառյալ կառավարման ապարատի և մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգման ու վերականգնման ծախսերը) նախատեսվում է ուղղել՝ 2004 թվականին՝ 3567.4 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 4370.5 մլն դրամ, 2006 թվականին՝ 6164.6 մլն դրամ: Ծախսերի աճը (նվազումը) նախորդ տարվա նկատմամբ 2003 թվականին կկազմի 310.2 տոկոս, 2004 թվականին՝ -67.8 տոկոս¹³, 2005 թվականին՝ 22.5 տոկոս, 2006 թվականին՝ 41.1 տոկոս:

Ընդհանուր առմամբ, 2004-2006 թվականներին մշակույթի ոլորտին ուղղվող ծախսերի աճը կկազմի 3030.1 մլն դրամ, այդ թվում՝ կառավարման ապարատի գծով՝ 74.9 մլն դրամ: Մշակութային և երիտասարդական ծրագրերի իրականացման հետ կապված ծախսերի աճի կառուցվածքում (2955.2 մլն դրամ) աշխատավարձը կազմում է 41.8 տոկոս:

2004-2006 թվականներին մշակույթի ոլորտի համար նախատեսված ծախսերի ավելացումը հիմնականում կուղղվի գրադարաններին՝ 11.3 տոկոս, թանգարաններին՝ 15.6 տոկոս, արվեստին՝ 17.0 տոկոս, մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգմանը և վերականգնմանը՝ 48.3 տոկոս և մյուս ոլորտներին՝ 7.8 տոկոս (Գծանկար 10.2):

_____________

¹³ Առանց «Լինսի» հիմնադրամի միջոցներով 2003 թ. իրականացվող ծրագրի՝ 2003 և 2004 թվականներին ծախսերի աճը նախորդ տարվա նկատմամբ կկազմի համապատասխանաբար՝ 28.5 և 2.6 տոկոս:

 

Գծանկար 10.2. Մշակույթի ոլորտում հավելյալ ծախսերի բաշխումը 2004-2006 թթ.

 

 

Մշակույթի ծախսերի տարանջատումը՝ ըստ ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի, ունի հետևյալ պատկերը.

 

Գծանկար 10.3. Մշակույթի ոլորտում պետական ծախսերի կառուցվածքը` ըստ տնտեսագիտական նշանակության (%` ոլորտի պետական ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

 

2004-2006 թթ. մշակույթի ոլորտի բյուջետային հատկացումները՝ ըստ առանձին ենթախմբերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի ներկայացված են Հավելված 10.1-ում:

Մշակույթի ոլորտում, պետական բյուջեից ստացված հատկացումների հետ մեկտեղ, ծախսերի իրականացմանն են ուղղվում նաև սեփական եկամուտները:

Սեփական եկամուտները գոյանում են հիմնականում վճարովի ծառայությունների մատուցումից, տոմսերի վաճառքից, կինոնկարների իրացումից:

Ներկայումս վճարովի ծառայություններից ստացվող մուտքերը և դրանց ծախսման նպատակաուղղվածությունը կանոնակարգելու, մասնավորապես՝ կազմակերպությունների գործունեությունը խթանելու և ինքնածախսածածկման աստիճանը բարձրացնելու նպատակով ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունը մշակում է վճարովի ծառայությունների ցանկը և սակագները։

Վճարովի ծառայությունների մատուցումից ստացված եկամուտներն ուղղվում են աշխատավարձի լրավճարներին, ապրանքների ձեռքբերմանը, կոմունալ ծառայությունների ծախսերի իրականացմանը, գրքային և թանգարանային հավաքածուների համալրմանը, «Հայֆիլմ» կինոստուդիայի վերազինմանը:

Ըստ առանձին ծրագրերի՝ ՀՀ պետական բյուջեից և սեփական եկամուտների հաշվին իրականացվող և կանխատեսվող ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության ծախսերը ներկայացված են Աղյուսակ 10.1-ում:

 

Աղյուսակ 10.1. Ըստ առանձին ծրագրերի՝ ՀՀ պետական բյուջեից և սեփական եկամուտների հաշվին իրականացվող և կանխատեսվող ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության ծախսերը (մլն դրամ)

Ենթախմբերի անվանումը	2002		2003		2004		2005		2006
	բյուջեի միջոցներ	սեփական եկամուտներ	բյուջեի միջոցներ	սեփական եկամուտներ	բյուջեի միջոցներ	սեփական եկամուտներ	բյուջեի միջոցներ	սեփական եկամուտներ	բյուջեի միջոցներ	սեփական եկամուտներ
	փաստացի		ծրագիր		կանխատեսում
07.02. Գրադարաններ	233.5	127.0	253.6	6.2	297.5	7.3	429.8	10.5	506.2	12.4
տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերում, %	64.8	35.2	97.6	2.4	97.6	2.4	97.6	2.4	97.6	2.4
07.03. Թանգարաններ	207.7	21.2	357.1	8.0	428.1	9.6	604.6	13.5	717.2	16.1
տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերում, %	90.7	9.3	97.8	2.2	97.8	2.2	97.8	2.2	97.8	2.2
07.06. Արվեստ (թատերահամերգային կազմակերպություններ)	673.9	129.9	775.4	208.8	854.2	230.1	1106.9	298.2	1248.9	336.4
տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերում, %	83.8	16.2	78.8	21.2	78.8	21.2	78.8	21.2	78.8	21.2
07.07. Կինեմատոգրաֆիա (խաղարկային և մուլտիպլիկացիոն ֆիլմերի արտադրություն)	350.5	19.0	374.5	9.0	385.7	9.3	397.3	9.5	409.2	9.8
տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերում, %	94.9	5.1	97.7	2.3	97.7	2.3	97.7	2.3	97.7	2.3

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 10.1. Մշակույթի ոլորտի բյուջետային հատկացումները 2002-2006 թթ.` ըստ բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման ենթախմբերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի (մլն դրամ)

 

No	Ենթախմբերի անվանումը	2002	2003	2004	2005	2006
		փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
		միլիոն դրամ
07.01.	Պետական կառավարում	67.9	114.0	166.6	178.4	188.9
	որից` ընթացիկ ծախսեր	67.9	114.0	166.6	178.4	188.9
07.02.	Գրադարաններ	333.3	380.7	442.4	617.0	720.5
	ընթացիկ ծախսեր	333.3	379.2	431.1	599.1	695.7
	կապիտալ ծախսեր	0.0	1.5	11.3	17.9	24.8
07.03.	Թանգարաններ	378.0	581.2	574.8	808.0	953.2
	ընթացիկ ծախսեր	378.0	481.2	545.4	752.4	871.7
	կապիտալ ծախսեր	0.0	100.0	29.4	55.7	81.6
07.04.	Մշակույթի տներ, ակումբներ	9.2	89.1	10.5	15.3	18.0
	ընթացիկ ծախսեր	9.2	9.1	10.5	15.3	18.0
	կապիտալ ծախսեր	0.0	80.0	0.0	0.0	0.0
07.05.	Այլ մշակութային հիմնարկներ	91.9	87.9	94.6	113.0	124.3
	որից` ընթացիկ ծախսեր	91.9	87.9	94.6	113.0	124.3
07.06.	Արվեստ	764.0	1 079.1	1 011.6	1 313.3	1 434.3
	ընթացիկ ծախսեր	764.0	1 049.1	1 011.6	1 313.3	1 434.3
	կապիտալ ծախսեր	0.0	30.0	0.0	0.0	0.0
07.07.	Կինեմատոգրաֆիա	393.3	420.4	433.0	445.9	459.3
	որից` ընթացիկ ծախսեր	393.3	420.4	433.0	445.9	459.3
07.08.	Հուշարձանների և մշակութային արժեքների պահպանում	29.3	35.2	36.2	37.3	38.4
	որից` ընթացիկ ծախսեր	29.3	35.2	36.2	37.3	38.4
07.10.	Հեռուստառադիոհաղորդումներ	9.5	1.0	1.0	1.0	1.0
	որից` ընթացիկ ծախսեր	9.5	1.0	1.0	1.0	1.0
07.11.	Հրատարակչություններ, խմբագրություններ	337.6	381.8	403.6	420.5	435.4
	որից` ընթացիկ ծախսեր	337.6	381.8	403.6	420.5	435.4
07.12.	Տեղեկատվության ձեռքբերում	37.4	47.9	49.3	50.8	52.3
	որից` ընթացիկ ծախսեր	37.4	47.9	49.3	50.8	52.3
07.14.	Երիտասարդական ծրագրեր	153.1	197.9	203.8	209.9	216.2
	որից` ընթացիկ ծախսեր	153.1	197.9	203.8	209.9	216.2
07.15.	Քաղաքական կուսակցություններ, հասարակական կազմակերպություններ, արհմիություններ	100.0	60.0	60.0	60.0	60.0
	որից` ընթացիկ ծախսեր	100.0	60.0	60.0	60.0	60.0
	Լինսի հիմնադրամի միջոցներով իրականացվող «Մշակութային օջախների վերականգնում» ծրագիր	0.0	7 617.3	0.0	0.0	0.0
	որից` կապիտալ ծախսեր	0.0	7 617.3	0.0	0.0	0.0
	Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգման և վերականգնման համալիր ծրագիր	0.0	0.0	80.0	100.0	1 462.7
	որից` կապիտալ ծախսեր	0.0	0.0	80.0	100.0	1 462.7
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	2 704.5	11 093.4	3 567.4	4 370.5	6 164.6
	ընթացիկ ծախսեր	2 704.5	3 264.6	3 446.7	4 196.9	4 595.6
	կապիտալ ծախսեր	0.0	7 828.8	120.7	173.5	1 569.0
		ընդամենի նկատմամբ, տոկոս
07.01.	Պետական կառավարում	2.5	1.0	4.7	4.1	3.1
07.02.	Գրադարաններ	12.3	3.4	12.4	14.1	11.7
07.03.	Թանգարաններ	14.0	5.2	16.1	18.5	15.5
07.04.	Մշակույթի տներ, ակումբներ	0.3	0.8	0.3	0.4	0.3
07.05.	Այլ մշակութային հիմնարկներ	3.4	0.8	2.7	2.6	2.0
07.06.	Արվեստ	28.2	9.7	28.4	30.0	23.3
07.07.	Կինեմատոգրաֆիա	14.5	3.8	12.1	10.2	7.5
07.08.	Հուշարձանների և մշակութային արժեքների պահպանում	1.1	0.3	1.0	0.9	0.6
07.10.	Հեռուստառադիոհաղորդումներ	0.3	0.0	0.0	0.0	0.0
07.11.	Հրատարակչություններ, խմբագրություններ	12.5	3.4	11.3	9.6	7.1
07.12.	Տեղեկատվության ձեռքբերում	1.4	0.4	1.4	1.2	0.8
07.14.	Երիտասարդական ծրագրեր	5.7	1.8	5.7	4.8	3.5
07.15.	Քաղաքական կուսակցություններ, հասարակական կազմակերպություններ, արհմիություններ	3.7	0.5	1.7	1.4	1.0
	Լինսի հիմնադրամի միջոցներով իրականացվող «Մշակութային օջախների վերականգնում» ծրագիր	0.0	68.7	0.0	0.0	0.0
	Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգման և վերականգնման համալիր ծրագիր	0.0	0.0	2.2	2.3	23.7
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0
	ընթացիկ ծախսեր	100.0	29.4	96.6	96.0	74.5
	կապիտալ ծախսեր	0.0	70.6	3.4	4.0	25.5
		փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ, տոկոս
07.01.	Պետական կառավարում		68.0	46.1	7.1	5.9
07.02.	Գրադարաններ		14.2	16.2	39.5	16.8
07.03.	Թանգարաններ		53.7	-1.1	40.6	18.0
07.04.	Մշակույթի տներ, ակումբներ		870.9	-88.2	45.8	17.9
07.05.	Այլ մշակութային հիմնարկներ		-4.4	7.6	19.4	10.0
07.06.	Արվեստ		41.2	-6.3	29.8	9.2
07.07.	Կինեմատոգրաֆիա		6.9	3.0	3.0	3.0
07.08.	Հուշարձանների և մշակութային արժեքների պահպանում		19.8	3.0	3.0	3.0
07.10.	Հեռուստառադիոհաղորդումներ		-89.3	0.0	0.0	0.0
07.11.	Հրատարակչություններ, խմբագրություններ		13.1	5.7	4.2	3.6
07.12.	Տեղեկատվության ձեռքբերում		27.9	3.0	3.0	3.0
07.14.	Երիտասարդական ծրագրեր		29.3	3.0	3.0	3.0
07.15.	Քաղաքական կուսակցություններ, հասարակական կազմակերպություններ, արհմիություններ		-40.0	0.0	0.0	0.0
	Լինսի հիմնադրամի միջոցներով իրականացվող «Մշակութային օջախների վերականգնում» ծրագիր		-	-100.0	-	-
	Մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգման և վերականգնման համալիր ծրագիր		-	-	25.0	1 362.7
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ		310.2	-67.8	22.5	41.1
	ընթացիկ ծախսեր		20.7	5.6	21.8	9.5
	կապիտալ ծախսեր		-	-98.5	43.8	804.1

 

ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՌԱԴԻՈ

 

Իրավիճակի նկարագրություն

 

Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը կազմվել է՝ հիմնվելով ՀՀ Սահմանադրության, «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» ՀՀ օրենքի պահանջների վրա:

Հանրային հեռուստառադիոհաղորդումների պատրաստման և հեռարձակման բնագավառում գործունեություն են իրականացնում «Հանրային հեռուստաընկերությունը» և «Հանրային ռադիոընկերությունը», իսկ Շիրակի մարզի տարածքում՝ «Շիրակի հանրային հեռուստառադիո» ՓԲԸ-ն, որոնց ղեկավարման բարձրագույն մարմինը Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդն է:

Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդը ստեղծվել է «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի համաձայն, և իր գործունեությունը սկսել է իրականացնել 2002 թվականի հունվարի 1-ից:

2002 թվականին Հանրային հեռուստաընկերությունը պատրաստել և հեռարձակել է օրական 15 ժամ հեռուստահաղորդումներ, իսկ 2003 թվականի հունվարի 1-ից, համաձայն «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» ՀՀ օրենքի, նշված աշխատանքների ծավալը կազմում է օրական 18 ժամ: Միաժամանակ, Հանրային հեռուստաընկերությունն իրականացնում է հաղորդումների հեռարձակման աշխատանքներ արտասահմանում՝ արբանյակների վարձակալությամբ:

Հանրային ռադիոընկերությունը 2002 թվականին պատրաստել և հեռարձակել է օրական 48 ժամ, իսկ 2003 թվականից՝ օրական 50 ժամ ռադիոհաղորդումներ:

Շիրակի հանրային հեռուստառադիոյի հաղորդումների պատրաստման և հեռարձակման ծավալները մնացել են անփոփոխ և կազմում են օրական 0.5 ժամ՝ հեռուստահաղորդումներ և 0.5 ժամ՝ ռադիոհաղորդումներ:

Ինչպես նշված երկու տարիներին, այնպես էլ 2004-2006 թվականներին նախատեսվում է հեռուստահաղորդումների և ռադիոհաղորդումների պատրաստումը ինը թեմատիկ ուղղություններով` լրատվական-վերլուծական, սոցիալ-տնտեսական, հասարակական-քաղաքական, մշակութային, հոգևոր, երաժշտական, առողջապահական, իրավական, գիտահանրամատչելի-ճանաչողական, մանկապատանեկան, երիտասարդական, կրթական, մարզական:

 

Աղյուսակ 10.2. 2002 թվականին հեռուստահաղորդումների ընդհանուր ժամերի մեջ թեմատիկ ուղղությունների տեսակարար կշիռը

Հեռուստահաղորդումների թեմատիկ ուղղությունները	Տեսակարար կշիռը ընդհանուր ժամերի մեջ, %
1. Լրատվական- վերլուծական	16.1
2. Սոցիալ-տնտեսական, հասարակական-քաղաքական	16.8
3. Մշակութային	26.2
4. Հոգևոր	1.3
5. Երաժշտական	7.8
6. Առողջապահական	0.4
7. Իրավական	0.6
8. Գիտահանրամատչելի-ճանաչողական	6.6
9. Մանկապատանեկան, երիտասարդական, կրթական, մարզական	24.2

 

Աղյուսակ 10.3. 2002 թվականին ռադիոհաղորդումների ընդհանուր ժամերի մեջ թեմատիկ ուղղությունների տեսակարար կշիռը

Ռադիոհաղորդումների թեմատիկ ուղղությունները	Տեսակարար կշիռը ընդհանուր ժամերի մեջ
1. Լրատվական- վերլուծական	48.2
2. Սոցիալ-տնտեսական, հասարակական-քաղաքական	1.6
3. Մշակութային	3.1
4. Հոգևոր	3.3
5. Երաժշտական	42.5
6. Մանկապատանեկան, կրթական	2.8
7. Երիտասարդական	37.9
8. Ստերեոստուդիա	28.7
9. Արտասահմանի համար տրվող հաղորդումներ	11.5

 

2002-2003 թվականներին Հանրային հեռուստաընկերությունը և Հանրային ռադիոընկերությունը իրականացրել են նաև մշակութային և պատմական արժեք ներկայացնող հեռուստահաղորդումների և ռադիոհաղորդումների արխիվացման աշխատանքներ՝ պետական պատվերի շրջանակներում:

Ընդհանուր առմամբ, 2002 թվականին արխիվացվել են 2000 ժամ հեռուստահաղորդումներ և 2586.5 ժամ ռադիոհաղորդումներ, իսկ 2003 թվականին կարխիվացվեն 2000 ժամ հեռուստահաղորդումներ և 1725 ժամ ռադիոհաղորդումներ:

Պետական գնումների միջոցով Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդն իրականացրել է նաև հեռուստատեսության և ռադիոյի բնագավառի վերաբերյալ հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման ծրագիրը, որը հնարավորություն է ընձեռել հաջորդ տարիների ծրագրերը կազմելիս հաշվի առնել հասարակության կարծիքը:

2002 թ. Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդն իրականացրել է նաև ՀՀ ռադիոհեռուստատեսության պահուստային բազայի պահպանման ծրագիրը: Պահուստային բազան նախատեսված է արտակարգ իրավիճակների ժամանակ Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության եթերն ապահովելու համար:

2002 թ. 153.0 մլն դրամով համալրվել է Հանրային հեռուստաընկերության կանոնադրական կապիտալը: Այդ միջոցներն ուղղվել են հեռուստաընկերության տեխնիկական վերազինմանը:

Պետական բյուջեից Հանրային հեռուստառադիոընկերությանը հատկացվող միջոցների գերակշռող մասն ուղղվում է հեռուստահաղորդումների և ռադիոհաղորդումների հեռարձակման աշխատանքներին, որոնք իրականացվում են ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության ենթակայության կազմակերպությունների կողմից:

2002 և 2003 թվականներին հեռուստահաղորդումների և ռադիոհաղորդումների պատրաստման և հեռարձակման համար հատկացվել է համապատասխանաբար 1827.8 և 2135.1 մլն դրամ, որոնց բաշխումը ներկայացված է ստորև:

 

Աղյուսակ 10.4. 2002-2003 թթ. հեռուստառադիոհաղորդումների պատրաստման և հեռարձակման համար հատկացված միջոցների բաշխումը (մլն դրամ)

Միջոցների օգտագործման ուղղությունը	2002	2003
Հեռուստահաղորդումներ
Հեռուստահաղորդումների հեռարձակում ՀՀ տարածքում	609.4	498.7
Հեռուստահաղորդումների հեռարձակում ԱՄՆ տարածքում	300.0	320.0
Միջին Ասիայում և Հյուսիսային Աֆրիկայում	473.6	560.0
Հեռուստահաղորդումների պատրաստում	413.9	756.3
Ռադիոհաղորդումներ
Ռադիոհաղորդումների հեռարձակում	554.8	458.9
Ռադիոհաղորդումների պատրաստում	172.0	203.4

 

Հարկ է նշել, որ 2003 թվականին հեռուստահաղորդումների և ռադիոհաղորդումների հեռարձակման համար հատկացվող միջոցները Հանրային հեռուստառադիոընկերության կողմից կատարված աշխատանքների շնորհիվ 2002 թվականի համեմատությամբ նվազել են, և խնայված միջոցներն ուղղվել են հաղորդումների պատրաստման համար կատարվող ծախսերին, քանի որ պատրաստման համար հատկացված միջոցներն ամբողջությամբ չէին փոխհատուցում այդ նպատակով կատարված ծախսերը:

 

Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտի ծախսերի հիմնական գերակայությունները

 

Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերի քաղաքականության հիմքում դրված է «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով խորհրդին վերապահված գործունեության ծավալման համար անհրաժեշտ ծրագրերի իրականացումը:

Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդն իր գործունեությունն իրականացնում է «Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն», «Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն» և «Շիրակի հանրային հեռուստառադիո» ՓԲԸ-ների միջոցով, իսկ 2003 թվականի ապրիլից՝ նաև «Երևան ստուդիա» և «Եթեր ստեղծագործական տուն» ՓԲԸ-ների միջոցով, որոնք հիմնականում ֆինանսավորվում են պետական բյուջեից:

 

Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները

 

Հանրային հեռուստառադիոընկերությունն իր 2004-2006 թվականների գործունեության ընթացքում առաջնորդվելու է հետևյալ նպատակների իրականացմամբ.

(i) Ապահովել «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով պահանջվող՝ Հանրային հեռուստաընկերության օրական առնվազն 18 ժամ և Հանրային ռադիոընկերության՝ օրական առնվազն 50 ժամ հաղորդումների պատրաստման և հեռարձակման ծավալները:

(ii) Ապահովել Հանրային հեռուստաընկերության, Հանրային ռադիոընկերության և Շիրակի հանրային հեռուստառադիոյի կողմից պատրաստվող և հեռարձակվող հաղորդումների բազմազանությունը:

(iii) Հեռուստադիտողներին և ռադիոունկնդիրներին մատուցել այնպիսի հաղորդաշարեր և հաղորդումների տեսակներ, որոնցում հաշվի են առնվում հանրապետության տարբեր տարածաշրջանների, ազգային փոքրամասնությունների, հասարակական տարբեր շերտերի ու սոցիալական խմբերի շահերը:

(iv) Սոցիալ-տնտեսական ուղղվածության հաղորդումների շարքը համալրել աղքատության հաղթահարման ծրագրերի և դրանց ընթացքի վերաբերյալ հաղորդումներով:

(v) Ապահովել Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության հաղորդումների սփռումը հանրապետության ամբողջ տարածքում և արտերկրում:

(vi) Բնակչությանը տրամադրել անկողմնակալ, հավաստի և օպերատիվ տեղեկատվություն:

(vii) Հեռուստատեսային ցանցի տեխնիկական վերազինման միջոցով հանրապետության ամբողջ տարածքում ապահովել հեռարձակվող հաղորդումների բարձր որակ:

(viii) Կազմակերպել Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության ինտեգրումը եվրոպական հեռարձակման ցանցին. ներկայումս EBU-ի (Եվրոպական հեռարձակման միություն) կանոնադրությունը հնարավորություն չի տալիս Հանրային հեռուստառադիոընկերությանը՝ անդամակցելու այդ միությանը: Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդը ՀՀ կառավարության հետ համատեղ աշխատանքներ կիրականացնի մինչև 2006 թվականը վերը նշված միությանը անդամակցելու համար:

(ix) Ավելացնել Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության կոմերցիոն գործունեության ծավալները և դրանցից ստացվող եկամուտները, որի արդյունքում հնարավոր կլինի նվազեցնել պետական բյուջեից կատարվող հատկացումները:

 

Ծախսային գործոնները ՄԺԾԾ ժամանակաշրջանում

 

2004 թվականին հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտի բյուջեն կավելանա 95.9 մլն դրամով: Ելնելով ոլորտում վարվող քաղաքականությունից և գերակայություններից՝ ծախսերի ավելացումը հիմնականում կուղղվի.

(i) Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության հաղորդումների սփռումը Հայաստանի Հանրապետության ամբողջ տարածքում և բարձր որակը ապահովելու համար՝ հեռարձակող տեխնիկական միջոցների քանակի ավելացման և փոքր հզորության տեխնիկական միջոցներն ավելի հզոր միջոցներով փոխարինելու հետ կապված ծախսերի իրականացմանը՝ 31.4 մլն դրամ:

(ii) Հանրային հեռուստաընկերության հաղորդումներն արտասահմանում հեռարձակելու նպատակով՝ տարա-դրամի փոխարժեքի փոխհատուցմանը՝ 56.9 մլն դրամ:

(iii) Հանրային ռադիոընկերության աշխատողների սոցիալական վիճակի բարելավման նպատակով՝ աշխատանքի վճարմանն ուղղված միջոցների ավելացմանը՝ 5.1 մլն դրամ:

Միաժամանակ, ոլորտի կառավարման ապարատի պահպանման գծով ծախսերը կնվազեն՝ 9.8 մլն դրամով՝ ի հաշիվ կապիտալ ծախսերի:

 

Ծրագրվող ծախսերը

 

2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտին (ներառյալ կառավարման ապարատի ծախսերը) նախատեսվում է ուղղել՝ 2004 թվականին՝ 3156.4 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 3200.1 մլն դրամ, 2006 թվականին՝ 3246.6 մլն դրամ: Ծախսերի աճը կկազմի՝ 2003 թվականին՝ 2002 թվականի փաստացիի նկատմամբ՝ 9.7 տոկոս, 2004 թվականին՝ 2003 թվականի նկատմամբ` 2.8 տոկոս, 2005 թվականին՝ 2004 թվականի նկատմամբ՝ 1.4 տոկոս, 2006 թվականին՝ 2005 թվականի նկատմամբ՝ 1.5 տոկոս:

2004-2006 թթ. հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտի միջին ժամկետ ծրագրով ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում կկազմի, համապատասխանաբար՝ յուրաքանչյուր տարի 0.2 տոկոս:

2004-2006 թթ. հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտի միջին ժամկետ ծրագրով պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերում կունենա հետևյալ պատկերը.

 

Գծանկար 10.4. Պետական բյուջեի ծախսերը հեռուստատեսության և ռադիոյի բնագավառում (%` բյուջեի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

 

Միաժամանակ, Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության տեխնիկական վերազինման արդյունքում տեղի կունենա ընթացիկ ծախսերի փոփոխություն:

2004-2006 թվականներին «Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում և «Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում ծրագրերով նախատեսվող բյուջետային հատկացումների բաշխումը ներկայացված է ստորև:

Աղյուսակ 10.5. «Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում (մլն դրամ)

Հեռուստահաղորդումներ	2004	2005	2006
Հեռուստահաղորդումների պատրաստում (6570 ժամ)	756.3	756.3	756.3
Հեռուստահաղորդումների հեռարձակում ՀՀ տարածքում (6570 ժամ)	530.2	530.2	530.2
Հեռուստահաղորդումների հեռարձակում արտասահմանում	936.9	969.3	1004.5

 

Աղյուսակ 10.6. «Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում (մլն դրամ)

Ռադիոհաղորդումներ	2004	2005	2006
Ռադիոհաղորդումների պատրաստում (18250 ժամ)	216.4	221.9	227.9
Ռադիոհաղորդումների հեռարձակում	451.0	451.0	451.0

 

Միևնույն ժամանակ, հեռարձակման նոր արդյունավետ միջոցների ներդրման արդյունքում մոտ 13.0 մլն դրամով կկրճատվեն հեռարձակման համար կատարվող ծախսերը, և այդ միջոցները կհատկացվեն աշխատակիցների աշխատավարձերի բարձրացմանը և սոցիալական վիճակի բարելավմանը:

Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտում միջոցներն ուղղված են կառավարման ապարատի պահպանմանը, հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի, Շիրակի հեռուստատեսության հաղորդումների պատրաստմանը և հեռարձակմանը, հանրային հեռուստառադիոհաղորդումների պահպանմանը և արխիվացմանը, հեռուստաֆիլմերի արտադրությանը, հասարակական կարծիքի ուսումնասիրմանը, հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի հաղորդումների պահուստային բազայի պահպանմանը:

Վերը նշված ծրագրերը ոլորտի ընդհանուր հատկացումների մեջ կունենան հետևյալ տեսակարար կշիռը.

 

Գծանկար 10.5. Հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտում պետական ծախսերի կառուցվածքը (%)

 

 

Հիմք ընդունելով Հանրային հեռուստառադիոընկերության հիմնական գերակայությունները և նպատակները` 2004-2006 թվականներին առաջնահերթությունը կտրվի շարունակական աշխատանքների հետևյալ ուղղություններին.

(i) Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի պահպանում:

(ii) Հանրային հեռուստաընկերության հաղորդումների պատրաստում և հեռարձակում (օրական 18 ժամ՝ 9 թեմատիկ ուղղություններով):

(iii) Հանրային հեռուստաընկերության հաղորդումների հեռարձակում արտասահմանում՝ արբանյակի վարձակալությամբ:

(iv) Հանրային ռադիոընկերության հաղորդումների պատրաստում և հեռարձակում ՀՀ տարածքում և արտասահմանում (օրական 50 ժամ՝ 9 թեմատիկ ուղղություններով):

(v) Շիրակի հանրային հեռուստառադիոյի հեռուստահաղորդումների և ռադիոհաղորդումների պատրաստում և հեռարձակում (յուրաքանչյուրի գծով՝ օրական 0.5 ժամ):

(vi) Հանրային հեռուստաընկերության և Հանրային ռադիոընկերության մշակութային և պատմական արժեք ներկայացնող հաղորդումների արխիվացում՝ (համապատասխանաբար՝ 2000 ժամ և 1725 ժամ):

(vii) ՀՀ ռադիոհեռուստատեսության պահուստային բազայի պահպանում:

(viii) Հանրային հեռուստաընկերությամբ եթեր հեռարձակելու համար հեռուստաֆիլմերի արտադրություն (2 ժամ տևողությամբ):

(ix) Հանրային հեռուստաընկերության և հանրային ռադիոընկերության հաղորդումների վերաբերյալ հասարակական կարծիքի ուսումնասիրություն:

Ըստ առանձին ենթախմբերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի ռադիոյի և հեռուստատեսության ոլորտի 2002-2006 թթ. բյուջետային հատկացումները ներկայացված են Հավելված 10.2-ում:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 10.2. Ռադիոյի և հեռուստատեսության ոլորտի բյուջետային հատկացումները 2002-2006 թթ.՝ ըստ գործառական դասակարգման ենթախմբերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի (մլն դրամ)

 

No	Ենթախմբերի (ծրագրերի) անվանումը	2002	2003	2004	2005	2006
		փաստ.	ծրագիր	կանխատեսում
		միլիոն դրամ
07.10.04	«Շիրակի հանրային հեռուստառադիո» ՓԲԸ սուբսիդավորում	0.5	0.5	0.5	0.5	0.5
07.10.05	ՀՀ ռադիոհեռուստատեսության պահուստային բազայի սուբսիդավորում	0.0	0.2	0.2	0.2	0.2
07.10.06	«Միր» միջպետական հեռուստառադիոընկերության գործունեության ծախսերում ՀՀ մասնաբաժինը	1.7	1.5	1.5	1.6	1.6
07.10.07	«Հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման կենտրոն» ՓԲԸ սուբսիդավորում	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0
	ընթացիկ ծախսեր	99.8	99.3	100.0	100.0	100.0
	կապիտալ ծախսեր	0.2	0.7	0.0	0.0	0.0
		փոփոխ. նախորդ տարվա նկատմամբ, տոկոս
07.01	Պետական կառավարում		23.3	-7.7	2.9	2.2
	այդ թվում`
	Հայաստանի հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդ		8.2	39.9	6.0	5.4
	Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողով		27.9	-20.2	1.5	0.6
07.05	Հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի հաղորդումների պահպանում և արխիվացում		0.0	0.0	0.0	0.0
07.10	Հեռուստառադիոհաղորդումներ		9.3	3.3	1.3	1.4
	այդ թվում`
07.10.01	Հեռուստաֆիլմերի արտադրության գծով պետական պատվեր		0.0	3.0	2.9	2.8
07.10.02	«Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում		14.0	4.1	1.5	1.6
07.10.03	«Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում		-3.0	0.8	0.8	0.9
07.10.04	«Շիրակի հանրային հեռուստառադիո» ՓԲԸ սուբսիդավորում		5.3	0.0	0.0	0.0
07.10.05	ՀՀ ռադիոհեռուստատեսության պահուստային բազայի սուբսիդավորում		-	1.8	3.5	3.4
07.10.06	«Միր» միջպետական հեռուստառադիոընկերության գործունեության ծախսերում ՀՀ մասնաբաժինը		0.0	3.2	2.9	3.0
07.10.07	«Հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման կենտրոն» ՓԲԸ սուբսիդավորում		-37.5	0.0	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ		9.7	2.8	1.4	1.5
	ընթացիկ ծախսեր		9.2	3.5	1.4	1.5
	կապիտալ ծախսեր		241.7	-100.0	-	-
07.10.04	«Շիրակի հանրային հեռուստառադիո» ՓԲԸ սուբսիդավորում	0.5	0.5	0.5	0.5	0.5
07.10.05	ՀՀ ռադիոհեռուստատեսության պահուստային բազայի սուբսիդավորում	0.0	0.2	0.2	0.2	0.2
07.10.06	«Միր» միջպետական հեռուստառադիոընկերության գործունեության ծախսերում ՀՀ մասնաբաժինը	1.7	1.5	1.5	1.6	1.6
07.10.07	«Հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման կենտրոն» ՓԲԸ սուբսիդավորում	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0
	ընթացիկ ծախսեր	99.8	99.3	100.0	100.0	100.0
	կապիտալ ծախսեր	0.2	0.7	0.0	0.0	0.0
		փոփոխ. նախորդ տարվա նկատմամբ, տոկոս
07.01	Պետական կառավարում		23.3	-7.7	2.9	2.2
	այդ թվում`
	Հայաստանի հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհուրդ		8.2	39.9	6.0	5.4
	Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողով		27.9	-20.2	1.5	0.6
07.05	Հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի հաղորդումների պահպանում և արխիվացում		0.0	0.0	0.0	0.0
07.10	Հեռուստառադիոհաղորդումներ		9.3	3.3	1.3	1.4
	այդ թվում`
07.10.01	Հեռուստաֆիլմերի արտադրության գծով պետական պատվեր		0.0	3.0	2.9	2.8
07.10.02	«Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում		14.0	4.1	1.5	1.6
07.10.03	«Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն» ՓԲԸ սուբսիդավորում		-3.0	0.8	0.8	0.9
07.10.04	«Շիրակի հանրային հեռուստառադիո» ՓԲԸ սուբսիդավորում		5.3	0.0	0.0	0.0
07.10.05	ՀՀ ռադիոհեռուստատեսության պահուստային բազայի սուբսիդավորում		-	1.8	3.5	3.4
07.10.06	«Միր» միջպետական հեռուստառադիոընկերության գործունեության ծախսերում ՀՀ մասնաբաժինը		0.0	3.2	2.9	3.0
07.10.07	«Հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման կենտրոն» ՓԲԸ սուբսիդավորում		-37.5	0.0	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ		9.7	2.8	1.4	1.5
	ընթացիկ ծախսեր		9.2	3.5	1.4	1.5
	կապիտալ ծախսեր		241.7	-100.0	-	-

 

ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱ ԵՎ ՍՊՈՐՏ

 

ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը կազմվել է՝ հիմնվելով ՀՀ Սահմանադրության, «Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի մասին» ՀՀ օրենքի, ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտում պետական քաղաքականության հայեցակարգի, «ՀՀ կառավարության գործունեության ծրագիրը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 17.06.2003 թ. որոշման պահանջների վրա՝ հաշվի առնելով ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի համակարգում իրականացված կազմակերպակառուցվածքային փոփոխությունները և օպտիմալացման ծրագիրը:

ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման հիմքում դրվել են ազգային գենոֆոնդի պահպանման, բնակչության ֆիզիկական զարգացման, առողջության ամրապնդման, հիվանդությունների կանխարգելման, անհատի ներդաշնակ զարգացման, երիտասարդության ֆիզիկական պատրաստականության բարձրացման, բարձրակարգ մարզիկների պատրաստման, միջազգային մրցասպարեզներում երկրի վարկանիշի բարձրացման, օլիմպիական խաղերում, աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններում ՀՀ ազգային հավաքական թիմերի հաջող մասնակցության ապահովման միջոցառումների իրականացումը, համահայկական մարզական միջոցառումների անցկացումը:

 

Իրավիճակի նկարագրություն

 

Ներկայումս ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի համակարգի պետական կառավարման հանրապետական լիազորված մարմինը ՀՀ կառավարությանն առընթեր ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի պետական կոմիտեն է, որը մշակում ու կենսագործում է ոլորտի ընդհանուր քաղաքականությունը, ապահովում ոլորտի գիտամեթոդական ղեկավարումը: Պետական կառավարման մարմնի հետ համատեղ, ոլորտի առջև դրված խնդիրների լուծմամբ զբաղվում են նաև մի շարք հասարակական կազմակերպություններ, այդ թվում՝ Հայաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտեն (ՀԱՕԿ), շուրջ 60 մարզաձևերի ազգային ֆեդերացիաներ, միություններ, ընկերություններ ու մարզական ակումբներ:

1990 թ. դրությամբ հանրապետությունում գործում էին 223 մանկապատանեկան մարզադպրոցներ, որոնցում ընդգրկված էին շուրջ 76000 պարապողներ, նրանց հետ աշխատում էին 2359 մարզիչ-մանկավարժներ:

Ներկայումս գործում են 164 մարզադպրոցներ՝ 35000 պարապողներով և 1295 մարզիչներով:

Փաստորեն, վերջին տասնամյակում մարզադպրոցների թիվը կրճատվել է 59-ով, պարապողների թիվը՝ շուրջ 41000-ով, մարզիչ-մանկավարժներինը` 1064-ով: Մարզադպրոցներին ֆինանսական միջոցները հատկացվում են ինչպես պետական, այնպես էլ համայնքային բյուջեներից՝ ըստ նրանց ենթակայության: Պետական բյուջեով մարզադպրոցներին ուղղվող հատկացումները նախատեսված են կրթության ոլորտի համապատասխան ծրագրով:

1980-1990-ական թվականներին Հայաստանն իր մարզական հաջողություններով և նվաճումներով մեծ ճանաչում ուներ միջազգային ասպարեզում և համարվում էր մարզական հզոր ներուժ ունեցող հանրապետություն:

Վերջին տասնամյակում հանրապետությունում սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վատթարացման, անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցների, մարզական գույքի ու հանդերձանքի բացակայության, վերանորոգման աշխատանքներ չիրականացնելու, ջեռուցում չունենալու պատճառով փլուզման եզրին հայտնվեցին և շարքից դուրս եկան բազմաթիվ մարզակառույցներ, որի հետևանքով ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտում աշխատանքների կազմակերպումը խիստ սահմանափակվեց և այն հայտնվեց ճգնաժամային վիճակում: Պետական բյուջեից կատարվող հատկացումները հիմնականում նպատակաուղղվեցին մեծ սպորտին, այն է՝ 5-6 մարզաձևերի զարգացմանն ու այդ մարզաձևերի միջազգային մրցումների մասնակցությանը: Ուսումնական հաստատություններում հիմնականում դադարեցվել է «ֆիզկուլտուրա» առարկայի դասավանդումն ու ֆիզկուլտուրային առողջական և զանգվածային մարզական միջոցառումների կազմակերպումը, զգալիորեն կրճատվել է ավանդույթներ ունեցող մարզաձևերի (ջրացատկ, սեղանի թենիս, հրաձգություն, մարմնամարզություն, հնգամարտ, ֆուտբոլ, խաղային մարզաձևեր) խմբերի, թիմերի, մարզադպրոցների և նրանցում պարապողների թիվը, բազմաթիվ առաջատար մարզիկներ և մարզիչներ լքել են հանրապետությունը:

1999-2003 թթ. ընթացքում ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտում որոշակի կազմակերպակառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման, ֆինանսական հատկացումների աստիճանական ավելացման, իրագործված ծրագրերի և ՀՀ կառավարության աջակցության շնորհիվ, հատկապես բարձրակարգ մարզիկների պատրաստման, նրանց նյութական ապահովման աշխատանքներում առկա է որոշակի դրական առաջընթաց և նախկին ավանդույթների աստիճանական վերականգնման միտում: Այդ են վկայում նշված ժամանակահատվածում հայ մարզիկների նվաճումներն ու վաստակած մեդալները (միջին հաշվով տարեկան 80-90 մեդալ) աշխարհի, Եվրոպայի առաջնություններում:

Հայաստանի Հանրապետության ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի հետագա զարգացմանը մեծապես խոչընդոտում է բնագավառի տարբեր ուղղությունների վերաբերյալ իրավական ակտերի բացակայությունը, իսկ ավելի հաճախ՝ առանձին կազմակերպությունների կողմից օրենսդրական ակտերի կատարման անտեսումը:

Հանրապետությունում մշակված չեն ինչպես ազգաբնակչության ֆիզիկական զարգացման, այնպես էլ ֆիզիկական պատրաստականության չափորոշիչներ, որոնց կիրառումը կապահովեր ֆիզիկական դաստիարակության որակի վերահսկումը և պատշաճ մակարդակի ձեռքբերումը:

Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում ֆիզիկական դաստիարակությունը դասավանդվում է առանց պետական ծրագրերի, իսկ առանձին կուրսերում, անտեսելով «Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի պահանջները, առարկային հատկացվող ժամաքանակը որոշվում է տնօրենների և ռեկտորների հայեցողությամբ: Ոչ պետական, լիցենզավորված ԲՈՒՀ-երի ճնշող մեծամասնությունում ֆիզիկական դաստիարակությունն անտեսված է ամբողջությամբ:

 

ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի ծախսերի հիմնական գերակայությունները

 

ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի գերակայություններն են համարվում՝ բնակչության առողջության ամրապնդումը, անհատի ներդաշնակ զարգացումը, տարբեր տարիքային և սոցիալական խմբերի քաղաքացիների համար ֆիզիկական դաստիարակության անընդհատության ապահովումը, բարձրակարգ մարզիկների պատրաստումը, համահայկական մարզական միջոցառումների անցկացումը:

 

ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտին ուղղվող ծախսերի հիմնական նպատակները

 

ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի նպատակները 2004-2006 թվականներին պետք է իրականացվեն հետևյալ պետական նպատակային ծրագրերի միջոցով`

(i) բնակչության ֆիզիկական դաստիարակության ծրագիր,

(ii) օլիմպիական հերթափոխի և բարձրակարգ մարզիկների պատրաստման ծրագիր,

(iii) պետական և հասարակական ֆիզկուլտուրային, մարզական կազմակերպությունների փոխհամագործակցության կատարելագործման ծրագիր,

(iv) ոլորտը կարգավորող իրավական ակտերի մշակման ծրագիր:

 

Ազգաբնակչության ֆիզիկական դաստիարակության ծրագիր

 

Ծրագրի իրականացումը ենթադրում է հետևյալ հիմնական խնդիրների լուծումը.

(i) ուսումնական հաստատությունների և ըստ բնակության վայրի գործող մարզակառույցների անձնագրավորում, խաղահրապարակների վերանորոգում, նորերի կառուցման պլանավորում, մարզագույքի հատկացում,

(ii) ֆիզկուլտուրային առողջարարական զանգվածային հանրապետական միջոցառումների անցկացում` ՀՀ Ազգային ժողովի գավաթ, զինակոչային տարիքի երիտասարդության պաշտպանամարզական խաղեր, «Հուսո գնդակ» մրցումներ, ՀՀ մարզերի սպորտային խաղեր, ազգային մարզաձևերի հանրապետական փառատոն,

(iii) հաշմանդամների տարբեր խմբերի շրջանում ֆիզկուլտուրային առողջարարական աշխատանքների բարելավում, հանրապետական մարզական փառատոնի անցկացում,

(iv) բնակչության ֆիզիկական պատրաստականության «Առողջություն» ազգային համալիր նորմերի մշակում (ՊԱՊ համալիրի նմանատիպ) և ներդնում,

(v) ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի քարոզչության և առողջ ապրելակերպի արմատավորման համալիր միջոցառումների կազմակերպում:

 

Օլիմպիական հերթափոխի և բարձրակարգ մարզիկների պատրաստման ծրագիր

 

Ծրագրի իրականացումը ենթադրում է հետևյալ հիմնական խնդիրների լուծումը.

(i) օլիմպիական խաղերին, աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններին, որակավորման մրցումներին և միջազգային մրցաշարերին ՀՀ հավաքական թիմերում ընդգրկված մարզիկների նպատակային նախապատրաստությունն ու մասնակցությունը,

(ii) ուսումնամարզական հավաքների անցկացումը, մարզիկներին անհրաժեշտ մարզական գույքով ու հանդերձանքով ապահովումը,

(iii) տարեկան սպորտային պլանով նախատեսված բոլոր միջոցառումների անցկացումը,

(iv) ՀՀ հավաքական թիմերի գիտամեթոդական, բժշկական և հակադոպինգային սպասարկման բարելավումը, մարզումային կենտրոններում համապատասխան մարզական գույքով և սարքավորումներով ապահովումը,

(v) օլիմպիական խաղերի, աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններին և գավաթի խաղարկությունների հաղթող և մրցանակակիր մարզիկների դրամական պարգևատրման ապահովումը,

(vi) հանրապետության տարածքում անցկացվող միջազգային պաշտոնական մարզական միջոցառումների կազմակերպման և անցկացման ապահովումը:

 

Պետական և հասարակական ֆիզկուլտուրային, մարզական կազմակերպությունների փոխհամագործակցության կատարելագործման ծրագիր

 

Նախկինում ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի բնագավառը ղեկավարվում էր միայն պետական կառույցների կողմից, իսկ հասարակական կառույցների մասնակցությունն այս գործընթացում կրում էր ձևական բնույթ:

Գործող հասարակական կազմակերպությունների դերը, նրանց աշխատանքի արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով անհրաժեշտ է ստեղծել համապատասխան իրավական դաշտ և նորմատիվ ակտեր:

Ծրագրի իրականացումը ենթադրում է հետևյալ հիմնական խնդիրների լուծումը.

(i) ոլորտում գործող հասարակական կազմակերպությունների հետագա ձևավորում,

(ii) հասարակական կառույցների փոխշահավետ գործունեության ամրապնդում,

(iii) ֆիզկուլտուրային առողջարարական և մարզական խմբերում պարապողների թվի ավելացում, նոր մարզակառույցների ստեղծում,

(iv) ոլորտի զարգացման համար անհրաժեշտ, լրացուցիչ ֆինանսական աղբյուրների հայթայթում և պետական բյուջեից ոլորտին հատկացվող ֆինանսական միջոցների աստիճանական կրճատում:

 

Ոլորտը կարգավորող իրավական ակտերի մշակման ծրագիր

 

Ծրագրի իրականացումը ենթադրում է հետևյալ հիմնական խնդիրների լուծումը.

(i) «Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումների և փոփոխությունների կատարում,

(ii) Հայաստանի Հանրապետության ազգաբնակչության ֆիզիկական պատրաստականության չափորոշիչների մշակում,

(iii) Հայաստանի Հանրապետության ազգաբնակչության ֆիզիկական զարգացման չափորոշիչների մշակում,

(iv) ֆիզկուլտուրային կադրերի պատրաստման և վերապատրաստման համակարգի հետագա զարգացման վերաբերյալ կանոնակարգի մշակում,

(v) Հանրակրթական դպրոցների ավարտական դասարաններում «Ֆիզիկական կուլտուրա» առարկայից քննություններ անցկացնելու կարգի մշակում,

(vi) Հանրապետության տարածքում մարզադպրոցների տեղաբաշխման և մարզաձևերի զարգացման ծրագրերի մշակում:

 

Ծրագրվող ծախսերը

 

2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտին (ներառյալ կառավարման ապարատի ծախսերը) նախատեսվում է ուղղել՝ 2004 թվականին՝ 894.0 մլն դրամ, 2005 թվականին՝ 895.4 մլն դրամ, 2006 թվականին՝ 897.6 մլն դրամ: Ծախսերի աճը կկազմի՝ 2003 թվականին՝ 2002 թվականի փաստացիի նկատմամբ՝ 33.9 տոկոս, 2004 թվականին՝ 2003 թվականի նկատմամբ` 2.4 տոկոս, 2005 և 2006 թվականներին, համապատասխանաբար՝ 2004 և 2005 թվականների նկատմամբ՝ 0.2 տոկոս:

2004-2006 թվականների միջին ժամկետ ծրագրով ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի պետական ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում կկազմի 2004 թվականին՝ 0.06, իսկ 2005 և 2006 թվականներին՝ 0.05 տոկոս:

2004-2006 թվականների միջին ժամկետ ծրագրով ՀՀ ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտին ուղղված ծախսերի տեսակարար կշիռը պետական բյուջեի ծախսերում կունենա հետևյալ պատկերը.

 

Գծանկար 10.6. Ֆիզիկական կուլտուրային և սպորտին ուղղվող պետական ծախսերը (%` բյուջեի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

 

2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի հատկացումները նախատեսվում է ուղղել.

(i) աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններին, միջազգային մրցաշարերին Հայաստանի Հանրապետության հավաքական թիմերի մասնակցության, ուսումնամարզական հավաքների, Հայաստանի Հանրապետության առաջնությունների անցկացման, ՀՀ հավաքական թիմերին անհրաժեշտ մարզական գույքով ու հանդերձանքով, Օլիմպիական խաղերում, աշխարհի ու Եվրոպայի առաջնություններում և գավաթի խաղարկություններում հաղթողների և մրցանակակիրների դրամական պարգևների վճարման ապահովմանը՝ 2004 թվականին՝ 486.8 մլն դրամ, իսկ 2005-2006 թվականներին՝ յուրաքանչյուր տարի՝ 577.9 մլն դրամ,

(ii) ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի զարգացման պետական ծրագրի իրականացմանը, յուրաքանչյուր տարի՝ 180.0 մլն դրամ,

(iii) տարեկան սպորտային պլանով նախատեսված այլ սպորտային միջոցառումների անցկացմանը, յուրաքանչյուր տարի՝ 65.0 մլն դրամ:

2004 թվականին նախատեսված են 91.0 մլն դրամի հատկացումներ՝ Աթենքի 28-րդ ամառային օլիմպիական խաղերին Հայաստանի Հանրապետության հավաքական թիմերի մասնակցությունը ապահովելու նպատակով:

Ըստ առանձին ենթախմբերի, ծրագրերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի բյուջետային հատկացումները ներկայացված են հավելված 10.3-ում:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 10.3. Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի ոլորտի բյուջետային հատկացումները 2002-2006 թթ.՝ ըստ գործառական դասակարգման ենթախմբերի, ծրագրերի և ընթացիկ ու կապիտալ ծախսերի (մլն դրամ)
 

No	Ենթախմբերի (ծրագրերի) անվանումը	2002	2003	2004	2005	2006
		փաստացի	ծրագիր	կանխատեսում
		միլիոն դրամ
07.01.	Պետական կառավարում	…	…	71.2	72.6	74.8
07.09.01.	Աշխարհի, Եվրոպայի առաջնություններին և միջազգային մրցաշարերին ՀՀ հավաքական թիմերի մասնակցություն	…	265.9	208.3	280.9	280.9
07.09.02.	ՀՀ առաջնությունների անցկացում	…	53.4	53.0	72.0	72.0
07.09.03.	ՈՒսումնամարզական հավաքների անցկացում	…	120.6	120.6	155.0	155.0
07.09.04.	Ֆիզիկական կուլտուրայի զարգացման պետական ծրագրի իրականացում	…	188.0	180.0	180.0	180.0
07.09.05.	Օլիմպիական խաղերում աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններում և գավաթի խաղարկություններում հաղթողների և մրցանակակիրների դրամական պարգևների վճարման ապահովում	…	50.0	100.0	50.0	50.0
07.09.06.	ՀՀ հավաքական թիմերին մարզագույքով և մարզահանդերձանքով ապահովում	…	20.0	5.0	20.0	20.0
07.09.07.	Մարզերի միջև սպորտային խաղերի անցկացում	…	40.0	40.0	40.0	40.0
07.09.08.	Սպորտային այլ ծրագրերի իրականացում	…	20.0	20.0	20.0	20.0
07.09.09.	Մշակութային օբյեկտների շինարարություն	…	15.0	0.0	0.0	0.0
07.09.10.	Համահայկական 3-րդ խաղերի անցկացում	…	60.0	0.0	0.0	0.0
07.09.11.	Հարավային Կորեայում կայանալիք համաշխարհային ունիվերսիադային ՀՀ ուսանող-մարզիկների մասնակցություն	…	35.0	0.0	0.0	0.0
07.09.12.	Հատուկ օլիմպիական հանրապետական խաղեր	…	5.0	5.0	5.0	5.0
07.09.13	28-րդ օլիմպիական խաղերի մասնակցության ապահովում	…	0.0	91.0	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	651.8	872.8	894.0	895.4	897.6
	ընթացիկ ծախսեր	651.8	857.8	894.0	895.4	897.6
	կապիտալ ծախսեր	0.0	15.0	0.0	0.0	0.0
		ընդամենի նկատմամբ, տոկոս
07.01.	Պետական կառավարում	…	…	8.0	8.1	8.3
07.09.01.	Աշխարհի, Եվրոպայի առաջնություններին և միջազգային մրցաշարերին ՀՀ հավաքական թիմերի մասնակցություն	…	30.5	23.3	31.4	31.3
07.09.02.	ՀՀ առաջնությունների անցկացում	…	6.1	5.9	8.0	8.0
07.09.03.	ՈՒսումնամարզական հավաքների անցկացում	…	13.8	13.5	17.3	17.3
07.09.04.	Ֆիզիկական կուլտուրայի զարգացման պետական ծրագրի իրականացում	…	21.5	20.1	20.1	20.1
07.09.05.	Օլիմպիական խաղերում աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններում և գավաթի խաղարկություններում հաղթողների և մրցանակակիրների դրամական պարգևների վճարման ապահովում	…	5.7	11.2	5.6	5.6
07.09.06.	ՀՀ հավաքական թիմերին մարզագույքով և մարզահանդերձանքով ապահովում	…	2.3	0.6	2.2	2.2
07.09.07.	Մարզերի միջև սպորտային խաղերի անցկացում	…	4.6	4.5	4.5	4.5
07.09.08.	Սպորտային այլ ծրագրերի իրականացում	…	2.3	2.2	2.2	2.2
07.09.09.	Մշակութային օբյեկտների շինարարություն	…	1.7	0.0	0.0	0.0
07.09.10.	Համահայկական 3-րդ խաղերի անցկացում	…	6.9	0.0	0.0	0.0
07.09.11.	Հարավային Կորեայում կայանալիք համաշխարհային ունիվերսիադային ՀՀ ուսանող-մարզիկների մասնակցություն	…	4.0	0.0	0.0	0.0
07.09.12.	Հատուկ օլիմպիական հանրապետական խաղեր	…	0.6	0.6	0.6	0.6
07.09.13	28-րդ օլիմպիական խաղերի մասնակցության ապահովում	…	0.0	10.2	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0
	ընթացիկ ծախսեր	100.0	98.3	100.0	100.0	100.0
	կապիտալ ծախսեր	0.0	1.7	0.0	0.0	0.0
		փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ
07.01.	Պետական կառավարում		…	…	1.9	3.0
07.09.01.	Աշխարհի, Եվրոպայի առաջնություններին և միջազգային մրցաշարերին ՀՀ հավաքական թիմերի մասնակցություն		…	-21.7	34.9	0.0
07.09.02.	ՀՀ առաջնությունների անցկացում		…	-0.7	35.8	0.0
07.09.03.	ՈՒսումնամարզական հավաքների անցկացում		…	0.0	28.5	0.0
07.09.04.	Ֆիզիկական կուլտուրայի զարգացման պետական ծրագրի իրականացում		…	-4.3	0.0	0.0
07.09.05.	Օլիմպիական խաղերում աշխարհի և Եվրոպայի առաջնություններում և գավաթի խաղարկություններում հաղթողների և մրցանակակիրների դրամական պարգևների վճարման ապահովում		…	100.0	-50.0	0.0
07.09.06.	ՀՀ հավաքական թիմերին մարզագույքով և մարզահանդերձանքով ապահովում		…	-75.0	300.0	0.0
07.09.07.	Մարզերի միջև սպորտային խաղերի անցկացում		…	0.0	0.0	0.0
07.09.08.	Սպորտային այլ ծրագրերի իրականացում		…	0.0	0.0	0.0
07.09.09.	Մշակութային օբյեկտների շինարարություն		…	-100.0	-	-
07.09.10.	Համահայկական 3-րդ խաղերի անցկացում		…	-100.0	-	-
07.09.11.	Հարավային Կորեայում կայանալիք համաշխարհային ունիվերսիադային ՀՀ ուսանող-մարզիկների մասնակցություն		…	-100.0	-	-
07.09.12.	Հատուկ օլիմպիական հանրապետական խաղեր		…	0.0	0.0	0.0
07.09.13	28-րդ օլիմպիական խաղերի մասնակցության ապահովում		…	-	-100.0	-
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ		33.9	2.4	0.2	0.2
	ընթացիկ ծախսեր		31.6	4.2	0.2	0.2
	կապիտալ ծախսեր		-	-100.0	-	-

 

Գ Լ ՈՒ Խ 11

 

ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

 

ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության կողմից հանրապետության ագրարային ոլորտում 2004-2006 թթ. իրականացվող քաղաքականությունը կնպատակաուղղվի գյուղատնտեսության և նրան սպասարկող ոլորտների գործունեության արդյունավետության բարձրացմանը և դրա հիման վրա պայմաններ կստեղծվեն գյուղատնտեսության հետագա զարգացման և ընդլայնված վերարտադրության կազմակերպման, գյուղացիական տնտեսությունների իրական եկամուտների ավելացման, հանրապետության պարենային ապահովության և պարենային անվտանգության մակարդակի բարձրացման, ինչպես նաև գյուղացիական աղքատության կրճատման համար։

Առաջիկայում իրականացվող քաղաքականությունը նպատակաուղղվելու է գյուղատնտեսական գործունեության համար նպաստավոր տնտեսական պայմանների ստեղծմանը, գյուղատնտեսական ենթակառուցվածքների զարգացման ծրագրերի իրագործմանը, նոր տեխնոլոգիաների ներդրմանը, կրթական, տեղեկատվական և խորհրդատվական ծառայությունների ծավալների մեծացմանը: Ոլորտի զարգացման գերակայություններ են հանդիսանալու՝

(i) պարենամթերքի ապրանքային շուկայի զարգացումը և գյուղացիական տնտեսությունների ապրանքայնության աճի ապահովումը, տեղական արտադրողների շահերի պաշտպանությունը,

(ii) գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակման և դրանց իրացման ու արտահանման խրախուսումը, սննդամթերքի որակի և անվտանգության ապահովումը,

(iii) հողերի մելիորատիվ վիճակի բարելավումը,

(iv) ագրարային կանոններին համապատասխան՝ ֆիտոսանիտարական և անասնաբուժական միջոցառումների իրականացումը,

(v) գյուղատնտեսության ապահովագրական համակարգի ներդրմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը,

(vi) գիտակրթական, տեղեկատվական և խորհրդատվական ոլորտի զարգացումը և մատչելիության աճը:

Դրա հետ մեկտեղ, գյուղատնտեսության զարգացման 2004-2006 թթ. քաղաքականության գլխավոր նպատակներից մեկը կհամարվի երկրի պարենային անվտանգության մակարդակի բարձրացումը:

Ագրարային ոլորտում պետական քաղաքականության նպատակներն ու գերակայությունները համահունչ են Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի (ԱՀՌԾ) խնդիրներին, որոնք ուղղված են գյուղական աղքատության կրճատմանը՝ գյուղատնտեսության կայուն զարգացման, առկա հողային, նյութատեխնիկական և աշխատանքային ռեսուրսների առավել արդյունավետ օգտագործման, գյուղատնտեսության վարման արդյունավետ եղանակների կիրառման, գյուղատնտեսական մթերքների իրացման և գյուղատնտեսության մեջ ապրանքայնության մակարդակի բարձրացման միջոցառումների իրականացման հիման վրա։

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Գյուղատնտեսության ոլորտում 1994-2002 թթ. իրականացվող քաղաքականության արդյունքում ապահովվել է արտադրության աճ, և հանրապետության ագրարային հատվածի հետագա զարգացման անհրաժեշտ նախադրյալներ են ստեղծվել: Հայաստանի գյուղատնտեսությանը բնորոշ ռիսկերի մեղմումը հետագայում ևս կհանդիսանա գյուղատնտեսության նախարարության գործունեության հիմնական ուղղությունը:

Առանձնացվում են ռիսկի հետևյալ հիմնական բնածին և տնտեսական գործոնները.

(i) բնական աղետները (ցրտահարություն, կարկտահարություն, ջրհեղեղներ, երաշտ և այլն),

(ii) գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ու կենդանիների հիվանդությունների պարբերական բռնկումները,

(iii) գյուղատնտեսական հողատեսքերի մելիորատիվ վիճակի վատթարացումը՝ գրունտային ջրերի մակարդակի բարձրացում, հողերի աղակալում և այլն,

(iv) սահմանակից պետություններից գյուղատնտեսական կենդանիների հիվանդությունների և մշակաբույսերի վնասատուների հիվանդությունների ներթափանցման վտանգի մշտական առկայությունը,

(v) ծրագրերի իրականացման համար անհրաժեշտ նյութական ռեսուրսների գների բարձրացումը,

(vi) այլ գների ինդեքսների համեմատ գյուղատնտեսական ապրանքների գների, որպես կանոն, ավելի դանդաղ աճը:

Հաշվի առնելով գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման նպատակները, հիմնական գերակայություններն ու ռիսկերը՝ 2004-2006 թթ. առաջնահերթությունը կտրվի շարունակական աշխատանքների հետևյալ ուղղություններին։

 

ՀՈՂԵՐԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ

 

Կոլեկտորադրենաժային ցանցի մաքրում և նորոգում (10.02.01)

 

Հայաստանի Հանրապետության ոռոգելի հողերի` դրենաժային ցանց ունեցող տարածքը 34.3 հազ. հա է, որից բաց հորիզոնական դրենաժի տակ՝ 26.3 հազ. հա և փակի տակ՝ 8 հազ. հա, բաց հորիզոնական դրենաժների երկարությունը 978.8 կմ է, փակ դրենաժներինը` 670.0 կմ, ընդամենը` 1648.8 կմ։

1986-1991 թթ. գերխոնավ հողերի մակերեսը հանրապետությունում տատանվում էր 19-21.5 հազ. հա սահմաններում: Սկսած 1992 թ.՝ ֆինանսավորման բացակայության պատճառով դրենաժները կամ ընդհանրապես չմաքրվեցին կամ թերի մաքրվեցին, որի հետևանքով գերխոնավ հողերի մակերեսներն ավելացան և 1995 թ. կազմեցին 31.7 հազ. հա կամ ընդհանուր տարածքի 11.3%-ը, իսկ Արարատյան հարթավայրում՝ 32.2%-ը։

1998 թվականից մինչև 2003 թվականը հանրապետության վեց մարզերում (Արարատ, Արմավիր, Գեղարքունիք, Լոռի, Կոտայք, Շիրակ) դրենաժների մաքրումն իրականցվում է 2-3 տարին մեկ անգամ (1986-1991թթ. մաքրվում էր ամեն տարի): Այնուամենայնիվ, նույնիսկ նման պարբերականությամբ դրենաժները չմաքրելու դեպքում կխաթարվի գերխոնավ հողերի մելիորատիվ վիճակը, որը կհանգեցնի գրունտային ջրերի մակարդակի բարձրացման, երկրորդային աղակալման անցանկալի ակտիվացման, շրջակա միջավայրի էկոլոգիական հավասարակշռության խախտման և մալարիայի տարածման հավանականության մեծացման։ Այդ պատճառով 2004-2006 թթ. տարեկան նախատեսվում է իրականացնել 420-450 կմ (համաձայն թերությունների ակտի) կոլեկտորադրենաժային ցանցերի մաքրման և նորոգման աշխատանքներ, որոնք կկատարվեն մրցույթի հիման վրա՝ «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով:

Ծրագրի կատարման վերահսկողությունն ուժեղացնելու նպատակով այն կիրականացվի ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության, մարզպետարանների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և գյուղացիական տնտեսությունների ներկայացուցիչներից կազմված հանձնաժողովների կողմից՝ յուրաքանչյուր օբյեկտի վերաբերյալ աշխատանքների կատարման որակի և ժամկետների մասին եզրակացություն տալով։

 

«Գյուղքիմիացման հետազոտական կայան» ՊՈԱԿ-ի միջոցով իրականացվող հողերի ագրոքիմիական հետազոտության և բերրիության բարձրացման միջոցառումներ (10.02.02.)

 

Ծրագրով նախատեսված աշխատանքների իրականացումը պարբերական բնույթ ունի և յուրաքանչյուր համայնքի համար պետք է կատարվի 5 տարին մեկ անգամ՝ հաշվի առնելով, որ հողի բերրիության հիմնական ցուցանիշներ հանդիսացող սննդատարրերի պարունակությունը էական փոփոխությունների է ենթարկվում այդ ժամանակահատվածում:

Ժամանակին կատարվող հետազոտությունը հնարավորություն կտա կանխելու հողերի բերրիության անկումը, ապահովելու մշակաբույսերի՝ գիտականորեն հիմնավորված համակարգով պարարտացումը:

 

«Մելիորացիա» ՊՓԲԸ-ի միջոցով իրականացվող՝ գրունտային ջրերի մակարդակների և որակի որոշման միջոցառումներ (10.02.03.)

 

2004-2006 թթ. նախատեսվում է իրականացնել համալիր հիդրոերկրաբանական-մելիորատիվ ուսումնասիրություններ և տարեվերջի դրությամբ կազմել «Հայաստանի Հանրապետության ոռոգելի և չորացած հողերի մելիորատիվ վիճակի» կադաստրը, որը կամփոփի.

(i) ոռոգելի հողատարածքները՝ ըստ նախկին վարչական շրջանների և մարզերի,

(ii) աղային հանույթով ծածկված ոռոգելի հողերի տարածքների մակերեսները,

(iii) դրենաժի տակ գտնվող ոռոգելի հողերի տարածքների մակերեսները,

(iv) 2004-2006 թթ. ընթացքում վերականգնված ոռոգման համակարգերի երկարությունը,

(v) գրունտային ջրերի տեղադրման խորությունները,

(vi) գերխոնավ հողատարածքների մակերեսը,

(vii) գրունտային, ոռոգման և դրենաժային ջրերի հանքայնացումը,

(viii) հողատեսքերի աղակալվածության և ալկալիացման աստիճանը,

(ix) ոռոգելի և չորացած հողերի մելիորատիվ վիճակի գնահատումը,

(x) ջրակալված բնակավայրերի քանակը,

(xi) ժամանակավորապես անջրդի հողատարածքների դասին փոխադրված ոռոգելի հողատարածքների մակերեսը,

(xii) ոռոգելի հողերի մելիորատիվ վիճակի բարելավման միջոցառումների պլանը։

Արարատյան հարթավայրի ոռոգելի հողերի աղային հանույթի կատարում (10.02.05.)

Ծրագրով նախատեսվում է Արարատյան հարթավայրի 8.0 հազ. հեկտար աղակալված հողերի վրա կատարել աղային հանույթ, որի արդյունքները հիմք կծառայեն հողերի աղազերծման մեթոդիկայի և մելիորանտի ընտրման, աշխատանքների նախագծման և իրականացման համար:

 

ԲՈՒՅՍԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

«Բույսերի պաշտպանության ծառայություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության միջոցով իրականացվող ծրագիր (10.04.01.)

 

2004-2006 թթ. նախատեսվում են հետևյալ աշխատանքները.

(i) Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բուսասանիտարական վիճակի մոնիտորինգ:

(ii) Վնասատուների ու հիվանդությունների զարգացման կանխատեսում, ախտորոշում, վնասվածության տարածվածության արեալի ճշգրտում, պայքարի ժամկետների ահազանգում, շահագրգիռ անձանց իրազեկում վնասակար օրգանիզմների դեմ պայքարի միջոցառումների կիրառման մասին։

(iii) Իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց հողային, արտադրական, առևտրային ու պահեստային տարածքներում բույսերի պաշտպանության միջոցառումների իրականացման գործում աջակցություն և մասնագիտական խորհրդատվություն։

(iv) Իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց կողմից ներկրվող և արտահանվող բույսերի պաշտպանության միջոցների փորձաքննության իրականացում և եզրակացության տրամադրում։

(v) Գյուղատնտեսական մթերքներում ընտրանքային կարգով թունանյութերի ու նիտրատների մնացորդային քանակությունների հայտնաբերման փորձաքննության իրականացում։

(vi) Բույսերի պաշտպանության կենտրոնացված պայքարի միջոցառումների ծրագրերի մշակում և դրանց իրականացման նկատմամբ վերահսկողություն:

 

«Բույսերի կարանտին պետական ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի միջոցով իրականացվող ծրագիր (10.04.02)

 

2004-2006 թթ. նախատեսվում են հետևյալ աշխատանքները.

(i) Բուսական արտադրանքի և կարգավորվող այլ առարկաների համար կարանտին վնասակար օրգանիզմների՝ Հայաստանի տարածք ներթափանցման կանխարգելում:

(ii) Հանրապետության տարածքում բույսերի կարանտին հիվանդությունների և վնասատուների վարակի օջախների բացահայտում և դրանց վերացման միջոցառումների իրականացում:

(iii) Հանրապետություն ներկրվող և արտահանվող բուսական արտադրանքի վերաբերյալ ֆիտոսանիտարական եզրակացության տրամադրում:

 

Բույսերի պաշտպանության միջոցառումներ (10.04.03)

 

Ծրագրի նպատակն է իրականացնել առավել տարածված և վտանգավոր օրգանիզմների դեմ բույսերի պաշտպանության կենտրոնացված միջոցառումներ: «Բույսերի պաշտպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի կողմից իրականացված մոնիտորինգի և մշակված ծրագրի հիման վրա նախատեսվում է 2004-2005թթ., յուրաքանչյուր տարի, կենտրոնացված կարգով միջոցառումներ իրականացնել 107.0 հազ. հեկտարի վրա, 2006 թ.՝ 261.0 հազ. հեկտարի վրա: Բույսերի պաշտպանության կենտրոնացված միջոցառումներում կընդգրկվեն.

(i) Պայքար մկնանման կրծողների դեմ: Այս ծրագիրը հնարավոր է իրականացնել երկու տարբերակով: Առաջին, թունանյութերի ձեռքբերում և բույսերի պաշտպանության ծառայությունների կենտրոնացված իրականացում, որի դեպքում միջնաժամկետ ժամանակահատվածի առաջին երկու տարիներին ընդգրկվում է միջին հաշվով 30.0 հազարական հեկտար, իսկ երրորդ տարում՝ 57.0 հազ. հեկտար հողատարածություն: Երկրորդ, նախատեսվում է թունանյութերը ձեռք բերել կենտրոնացված կարգով և տրամադրել գյուղական համայնքներին, իսկ բույսերի պաշտպանության աշխատանքներն իրականացնել գյուղացիական տնտեսությունների միջոցով, որի համար նախարարության կողմից գյուղատնտեսական տնտեսություններին կտրամադրվի անհրաժեշտ խորհրդատվություն և կիրականացվի համապատասխան վերահսկողություն: Տարբերակի կիրառումը թույլ կտա նույն ծախսերի շրջանակներում բույսերի պաշտպանության միջոցառումների մեջ ընդգրկել շուրջ 3.5 անգամ ավելի տարածք։ Տարբերակների վերջնական ընտրությունը կիրականացվի մինչև 2004 թ.:

(ii) Պայքար մորեխների և ծղրիդների դեմ: Նշված ծառայությունը կիրականացվի կենտրոնացված կարգով ինչպես գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքատարածություններում, այնպես էլ խոտհարքներում, արոտներում և այլ հողատեսքերում:

(iii) Պայքար պտղատու այգիների կարանտին վնասատուների դեմ: Ծառայություններն իրականացվում են «Բույսերի կարանտին ծառայության» կողմից կատարված մոնիտորինգի և մշակված ծրագրի հիման վրա՝ հանրապետության առավել վարակված պտղատու այգիներում։

2004-2006 թթ. նախատեսվում է բույսերի պաշտպանության միջոցառումներ կատարել.

(i) 2004 թ.` 107000 հա հողատարածության վրա, 180.0 մլն դրամ գումարով,

(ii) 2005 թ.` 107000 հա հողատարածության վրա, 180.0 մլն դրամ գումարով,

(iii) 2006 թ.` 261000 հա հողատարածության վրա, 396.5 մլն դրամ գումարով:

Բույսերի պաշտպանության միջոցառումների համար ընդգրկվող տարածությունների ընտրության հիմքում հետևյալ սկզբունքներն են.

(i) «Բույսերի պաշտպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի միջոցով իրականացված մոնիտորինգի արդյունքում ընտրված բույսերի՝ կարանտին օրգանիզմներով և վնասատուներով առավել վարակված տարածաշրջանները,

(ii) սոցիալապես առավել անապահով բնակչություն և աղքատության ամենաբարձր մակարդակ ունեցող գյուղական տարածաշրջանները,

(iii) հիմնական հացահատիկային մշակաբույսերի մշակությամբ զբաղվող տարածաշրջանները:

Ծրագրով նախատեսված միջոցառումների շնորհիվ հնարավոր կլինի կանխել վնասատու օրգանիզմների գործունեությունը և նվազագույնի հասցնել դրանց տարածման արեալը, որը որակով և բարձր բերքի ստացման նախապայման կհանդիսանա։

 

ԱՆԱՍՆԱԲՈՒԺՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՀԱԿԱՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱՅԻՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

 

«Հանրապետական հակահամաճարակային և ախտորոշիչ կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից իրականացվող ծրագիրը (10.05.01)

 

Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է իրականացնել՝

(i) շիճուկամոնիտորինգ (սերոմոնիտորինգ)` հակահամաճարակային միջոցառումների իրականացումից հետո, որի հիման վրա գնահատում են առանձին հիվանդությունների դեմ կատարված կանխարգելիչ պատվաստումների արդյունքները,

(ii) համակարգչային մշակմամբ պատվաստումների արդյունքների գնահատման բանկի ստեղծում, որի հիման վրա առաջարկվում են հակահամաճարակային միջոցառումների ծրագրի փոփոխություններ,

(iii) գյուղատնտեսական կենդանիների հիվանդությունների տեսակներին պատվաստանյութերի համապատասխանության գնահատում,

(iv) պատվաստանյութերի և ախտահանիչ նյութերի պահպանություն՝ սահմանված նորմերին համապատասխան,

(v) անասնաբուժական պետական տեսուչների և սահմանային հսկիչ կետերի աշխատակիցների կողմից ներկայացված փորձանմուշների ախտորոշում և եզրակացության տրամադրում,

(vi) հարկադիր սպանդի ենթակա վարակակիր անասունների դիակիզում, ինչպես նաև սուր վարակիչ հիվանդությունների բացահայտման դեպքում՝ անասնապահական շինությունների ախտահանում,

(vii) հակահամաճարակային մոնիտորինգի իրականացում և հարևան երկրներում հակահամաճարակային վիճակի վերաբերյալ տեղեկատվություն ապահովում:

 

Պատվաստուկների և այլ հակահամաճարակային միջոցառումների համար անհրաժեշտ պարագաների ձեռքբերում, հակահամաճարակային պատվաստումներ (10.05.02.), (10.05.03.)

 

Ներառում է հանրապետությունում իրականացվող ամենամյա հակահամաճարակային պարտադիր միջոցառումներ:

2002 թ. միջոցառումներ են իրականացվել 14, իսկ 2003 թ.` 7 անվանում կենդանիների վարակիչ հիվանդության կանխարգելման համար:

2004-2006 թթ. մարդկանց և կենդանիների համար առավել վտանգ ներկայացնող կենդանիների կարանտինային և հատուկ վտանգավոր վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցառումների շարքում նախատեսվում է ընդգրկել կենդանիների և մարդկանց համար առավել վտանգավոր հետևյալ 7 հիվանդությունները՝ բրուցելյոզ, տուբերկուլյոզ, սիբիրախտ, դաբաղ, էմկար, պաստերելյոզ և ժանտախտ:

Կարանտինային և հատուկ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելումն ու վերացումը ներառում է հետևյալ համալիր միջոցառումների իրականացումը`

(i) պատվաստուկների և այլ հակահամաճարակային միջոցառումների համար անհրաժեշտ պարագաների ձեռքբերում,

(ii) հակահամաճարակային պատվաստումներ և ախտորոշիչ հետազոտումներ:

Ծրագրի իրականացման արդյունքում հակահամաճարակային միջոցառումներում կընդգրկվեն՝ 2004 թ.՝ 920 հազ. գլուխ խ.ե.ա., 1194 հազ. գլուխ մ.ե.ա., 413 հազ. գլուխ խոզ և 15 հազ. գլուխ ձի: Յուրաքանչյուր հաջորդ տարվա համար պահանջվող միջոցների աճը պայմանավորված է տարեկան մոտ 8% կազմող բնական աճով: Սկսած 2003 թ.՝ գյուղատնտեսության նախարարության կողմից ներդրվել է անասնաբուժության ծրագրման և իրականացման համակարգչային միասնական ծրագիր, որը հնարավորություն է ընձեռում իրականացնել կատարվող աշխատանքների մշտական վերահսկողություն:

Ծրագրի իրականացումը կնպաստի հանրապետության տարածքում կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների նկատմամբ կայուն հակահամաճարակային վիճակի ստեղծմանը, անասնաբուժասանիտարական տեսակետից որակյալ անասնապահական մթերքի և հումքի արտադրության ապահովմանը, ինչպես նաև կենդանիների և մարդու համար ընդհանուր վարակիչ հիվանդություններից բնակչության պաշտպանությանը:

 

ՏՈՀՄԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ, ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՅԼ ԾՐԱԳՐԵՐ

 

«Սելեկցիոն նվաճումների փորձարկման և սերմերի որակի ստուգման կենտրոն» ՊՓԲԸ-ի միջոցով իրականացվող սերմերի որակի ստուգման և պետական սորտափորձարկման ծրագիր (10.07.02, 10.07.03)

 

Բույսերի սերմերի որակի ստուգում և փաստաթղթավորում, որն ապահովում է նաև «Սպառողների շահերի պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատանքների կատարումը: Այս ծրագրի իրագործումը հնարավորություն է ընձեռում կանխել գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքային ցածր որակ ունեցող սերմերի և տնկանյութի օգտագործումը և ապահովել կոնդիցիոն սերմերի վերարտադրություն: Նախատեսվող միջոցառումներն են՝

(i) սորտային նույնականացման աշխատանքների իրականացում,

(ii) սերմերի խմբաքանակներից նմուշների ընտրություն,

(iii) սերմնանմուշների լաբորատոր փորձարկումների կազմակերպում,

(iv) սորտային սերմնադաշտերի ապրոբացիա:

 

«Հիդրոմետսպասարկում» ՊՓԲԸ-ի կողմից իրականացվող հիդրոօդերևութաբանական միջոցառումների ծրագիր (10.07.04)

 

Ծրագրի շնորհիվ նախատեսվում է լուծել հետևյալ խնդիրները.

(i) բույսերի ցրտահարությունների նախնական զգուշացման արդյունքում՝ բերքի կորուստներից խուսափելու միջոցառումների իրականացում,

(ii) գետերի, լճերի, ջրավազանների և այլ ջրային մակերեսների ջրի պաշարների, գարնանային հորդացման էլեմենտների կանխատեսմամբ նպաստել ցանքերի ոռոգման խնդիրների արդյունավետ կազմակերպմանը,

(iii) վտանգավոր և առավել վտանգավոր հիդրոօդերևութաբանական երևույթների կանխատեսումներով նախնական միջոցառումների կազմակերպման հնարավորություն ընձեռել:

 

Արհեստական սերմնավորման միջոցառումներ (10.07.05)

 

Ներկայումս Մխչյանի, Մարտունիի, Իջևանի և Ստեփանավանի տոհմային կայաններում խորը սառեցված վիճակում պահվում է շուրջ 580 հազար դոզա սերմնահեղուկ։ Սերմնահեղուկի խորը սառեցման եղանակով պահպանում ծրագրով նախատեսվում է նշված տոհմակայաններում առկա սերմնահեղուկի պահպանում -196 C աստիճանում (հեղուկ ազոտի միջավայրում): Այս պայմաններում հնարավոր է պահպանել սերմնահեղուկի կենսաբանական հատկանիշներն ու գենետիկական կայունությունը, ապահովել նրա՝ պահանջվող ակտիվությունը և առաջիկա տարիներին այդ սերմնահեղուկով հանրապետությունում իրականացնել կովերի արհեստական բեղմնավորում։

 

Աջակցություն գյուղատնտեսական տվյալների հավաքագրմանը (10.07.06)

 

Ծրագրի հիմնական նպատակն է հանրապետության գյուղական համայնքների, ագրարային ոլորտի տարբեր ճյուղերի վերաբերյալ տեղեկատվության հավաքագրումը, դրանց մեքենայական մշակումը, պահպանումն ու վերլուծությունը և արդյունքում՝ ոլորտի գործունեության բարելավմանն առնչվող առաջարկությունների, ծրագրերի և այլ ծրագրային փաստաթղթերի մշակման համար անհրաժեշտ ելակետային բազայի ստեղծումը։

Կատարված ուսումնասիրությունների հիման վրա իրականացվում է գյուղական համայնքների վիճակի, բուսաբուծության, անասնաբուծության ճյուղերի, գյուղատնտեսության կոոպերացիայի, պարենային անվտանգության և այլ բնագավառների զարգացմանը նպաստող առաջարկությունների մշակումը, ինչպես նաև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրումը ագրոպարենային ոլորտում:

 

Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող Գյուղատնտեսական բարեփոխումների աջակցության ծրագիր (10.07.09)

 

Ծրագրի հիմնական նպատակներն են`

(i) սատարել գյուղացիական, գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսությունների և ագրովերամշակման ձեռնարկությունների ռեսուրսային ներուժի օգտագործմանն ու զարգացման ծրագրերի իրականացմանը,

(ii) ավելացնել ՀՀ մասնակից ֆինանսական հաստատությունների վարկային ռեսուրսները և ընդլայնել գյուղացիական տնտեսությունների ու ագրովերամշակման ձեռնարկությունների վարկավորման հնարավորությունները,

(iii) կառուցվածքային բարեփոխումների և նյութատեխնիկական բազայի արդիականացման միջոցով բարելավել գյուղատնտեսական համակարգի գիտահետազոտական, ուսումնական, խորհրդատվական, տեղեկատվական հաստատությունների գործունեությունը և բարձրացնել այդ ենթակառուցվածքների արդյունավետությունը:

Ծրագիրն ավարտվում է 2004 թվականին, որի ընթացքում նախատեսվում է.

• շարունակել «Գյուղատնտեսական հաստատությունների ուժեղացման» բաղադրիչով նախատեսված՝ գյուղատնտեսության գիտական և խորհրդատվական համակարգերի բարեփոխումների գործընթացը, գյուղատնտեսական հաստատությունների և գիտական թեմատիկ աշխատանքների ֆինանսավորումը,
• ձևակերպել նոր ծրագրի առաջարկ՝ ելնելով գյուղատնտեսության հեռանկարային զարգացման ռազմավարության հիմնական դրույթներից:

Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամի աջակցությամբ իրականացվող Գյուղատնտեսական ծառայությունների ծրագիր (10.07.10)

 

Ծրագրի նպատակն է. աջակցել ջուր սպառողների կոոպերատիվների ֆեդերացիաներին՝ ոռոգման ենթակառուցվածքների վերականգնման, ինչպես նաև շահագործման և պահպանման խնդիրներում, աջակցել նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը` առավել աղքատ գյուղերում ֆինանսապես կայուն ձեռնարկություններին աջակցություն ցույց տալու միջոցով, իրականացնել նպատակային միկրոֆինանսավորում, բավարարել գյուղերում համայնքների հիմնական պահանջներ՝ տեղական ենթակառույցների բարելավման և ծառայությունների միջոցով, աջակցել սերմնարտադրությանը և բաշխմանը: Ծրագիրն ավարտվում է 2004 թվականին:

2004 թվականի ընթացքում նախատեսվում են հետևյալ աշխատանքները.

• Աջակցություն Տավուշի և Սյունիքի «Այգեգործների միություն» ՀԿ-ներին, որոնք իրենց կառույցներում ընդգրկված ֆերմերների հողատարածքներում կհիմնեն 175 հա դեղձի, ծիրանի, նռան, թզի, ձիթենու այգիներ:
• Այգիների հիմնման նպատակով տրամադրվող հողակտորների բնույթի և չափաբաժինների վերաբերյալ տեղեկատվության հավաքագրում և ամփոփում, հողային աշխատանքների կազմակերպում, տնկանյութի ձեռքբերում, ծառատունկի, էտի, սնուցման և ոռոգման աշխատանքների կազմակերպում:
• Աջակցություն «ՋՄԱԿ» ՊՀ-ին և ջրօգտագործողների 12 ընկերությունների հիմնադրման գործընթացին:
• Աջակցություն «Ջրշին» ՊՓԲԸ-ին, որը կապահովի 30 ոռոգման համակարգերի օբյեկտների վերականգնման աշխատանքների ավարտը:
• Հայգյուղփոխբանկի միջոցով Շիրակի, Լոռու, Արագածոտնի, Տավուշի, Սյունիքի, Կոտայքի, Վայոց ձորի և Գեղարքունիքի մարզերում շուրջ 8000 սեզոնային (կարճաժամկետ) և միջին ժամկետային վարկերի տրամադրում ֆերմերային տնտեսություններին:
• «Անիվ» հիմնադրամի միջոցով Շիրակի, Լոռու, Արագածոտնի, Սյունիքի, Տավուշի, Վայոց ձորի մարզերի փոքր ձեռնարկատերերին շուրջ 60 միավոր փոխառությունների տրամադրում:
• Հայաստանի սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի հետ համատեղ, 2003 թ. սկսած՝ սոցիալական նշանակության օբյեկտների վերականգնման աշխատանքների ավարտ:

ՆՈՐ ԾՐԱԳՐԵՐ

 

Գյուղատնտեսությունում ապահովագրական ռիսկերի գնահատում (10.07.07)

 

Հանրապետության տարածքը համարվում է գյուղատնտեսական արտադրության վարման բարձր ռիսկայնության (վտանգվածության) գոտի: Տարերային աղետները տեղի են ունենում գրեթե յուրաքանչյուր տարի, որոնց հետևանքով ոչնչանում կամ վնասվում է բերքի մինչև 20-25 տոկոսը: Այդ տեսակետից գյուղատնտեսության ոլորտի առջև ծառացած կարևորագույն խնդիր է համարվում ապահովագրական համակարգի ներդրումը, որի համար անհրաժեշտ է իրականացնել ապահովագրական ռիսկերի գնահատում ըստ տարածաշրջանների՝ համայնքային կտրվածքով՝ հաշվի առնելով մեծ ռիսկի ենթակա գյուղատնտեսական մշակաբույսերի և գյուղատնտեսական կենդանիների վնասվածության հավանականությունը։

Ծրագրով նախատեսվում են հետևյալ միջոցառումները.

(i) ապահովագրական ռիսկերի գնահատման մեթոդաբանության մշակում՝ ելնելով տարածաշրջանների բնակլիմայական, տնտեսական պայմաններից և այդ բնագավառում առկա միջազգային փորձից,

(ii) ելակետային տվյալների հավաքագրման և ամփոփման համար անհրաժեշտ նյութերի (գնահատման ու հարցման թերթիկների, հաշվառման ձևերի և այլն) մեքենայական մշակում, հավաքագրված ելակետային տվյալների հիման վրա ապահովագրական պատահարների ռիսկի վնասաբերության գնահատում և համապատասխան գործակիցների որոշում, ռիսկերի գնահատման արդյունքային ցուցանիշների հաշվարկում,

(iii) գյուղատնտեսական մշակաբույսերի և կենդանիների տեսակների համար ապահովագրական գումարների մակարդակի (չափի) հաշվարկում ըստ տարածաշրջանների և ապահովագրման վճարների վերաբերյալ առաջարկությունների ներկայացում,

(iv) գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական համակարգի ներդրման մեխանիզմների մշակում։

Ծրագրի իրականացումը նախատեսվում է 2004 թ. ընթացքում, որի համար պահանջվում է 40.0 մլն դրամ։ Կատարված հետազոտությունների արդյունքների հիման վրա կորոշվի պետական ներդրման չափը, որը 2005 թ. սկսած՝ կարտահայտվի 2005-2007 թթ. ՄԺԾԾ-ում։

 

Հայաստանի Հանրապետությունում գյուղատնտեսական կենդանիների համարակալում և հաշվառում (10.07.08)

 

Ծրագրի նպատակն է 2004-2006 թթ. խոշոր եղջերավոր անասունների ամբողջ գլխաքանակի համարակալման և հաշվառման միջոցով բարելավել տոհմային գործը, բարձրացնել անասնաբուժական միջոցառումների արդյունավետությունն ու վերահսկելիությունը, ինչպես նաև նախապայմաններ ստեղծել վարկային միջոցների դիմաց անասունների գրավադրման համար:

Միաժամանակ նախատեսվում է մշակել հաշվառման համակարգ և ստեղծել տվյալների բանկ։

Ծրագիրը կունենա շարունակական բնույթ, յուրաքանչյուր տարի կհամարակալվեն նորածին հորթերը և այլ երկրներից հանրապետություն ներկրված կենդանիները։

Խոշոր եղջերավոր անասունների յուրաքանչյուր գլխի համարակալման և տվյալների անձնագրավորման համար կպահանջվի 400 դրամ։

Նախատեսվում է խոշոր եղջերավոր անասունների ամբողջ գլխաքանակի համարակալումն ու հաշվառումն իրականացնել 3 տարում՝ հանրապետության մարզերը ըստ տարիների բաժանելով 3 խմբի։

Ծրագրով նախատեսվում է 2004 թ. համարակալել 194.4 հազ. գլուխ, 2005 թ.՝ 286.4 հազ. գլուխ, 2006 թ.՝ 361.3 հազ. գլուխ, ընդամենը 3 տարում՝ 842.1 հազար գլուխ խոշոր եղջերավոր անասուններ։

2004-2006 թթ. աշխատանքների իրականացման համար ըստ տարիների կպահանջվի համապատասխանաբար՝ 85.0, 107.8 և 159 մլն դրամ։ Երեք տարվա համար պահանջվող գումարը կկազմի 351.8 մլն դրամ։

Ծրագրի իրականացման արդյունքում կձևավորվեն հավաստի տվյալներ տավարի գլխաքանակի վերաբերյալ, որի շնորհիվ կարելի է բարձրացնել տոհմային գործի վարման և անասնաբուժական միջոցառումների արդյունավետությունը, ստեղծել կենդանիների համարակալման և հաշվառման համակարգ, իսկ ստացված տվյալներն օգտագործել ռազմավարական ծրագրերի մշակման համար։

Ծրագրի իրականացումից ակնկալվում է տոհմային գործի և անասնաբուժական միջոցառումների արդյունավետ կազմակերպման արդյունքում ապահովել անասնապահական մթերքների արտադրության ծավալների ավելացում՝ համապատասխանաբար 2.0 և 1.5 %-ով։ Ծրագրի ընդունումից հետո կմշակվի և ՀՀ կառավարության հաստատմանը կներկայացվի կենդանիների համարակալման, հաշվառման և անձնագրերի վարման կարգը։

 

Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման նորմերի ու ռեժիմների ճշտում (10.02.04.)

 

Ծրագիրը նախատեսվում է սկսել 2005 թվականից:

Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման բնագավառում ներկայումս ամենահրատապ հարցը գյուղացիական տնտեսություններին բավարար քանակությամբ ջրի հատկացումն է և ջրավարձի գանձումը, որտեղ անհրաժեշտ ուշադրություն պետք է դարձնել բույսերի ջրսպառման և ոռոգման ռեժիմների որոշմանը: Մի շարք պատճառներով ներկայումս տեղի են ունենում ջրի չնախատեսված, ինչպես նաև գերխոնավացման կամ թերխոնավացման պատճառով՝ բերքի կորուստներ: Որպեսզի ոռոգման ջուրը լիարժեք ծառայի իր նպատակին, պետք է հստակ հիմնավորել, թե որքան է գյուղմշակաբույսերի բնական զարգացումն ու բերքատվությունն ապահովող իրական ջրապահանջը և ինչպես են գոյանում կորուստները:

Ծրագրով նախատեսվում է հաշվարկել գյուղմշակաբույսերի ոռոգման նորմերն ու ռեժիմները՝ մթնոլորտային տեղումներով 50% և 75% ապահովվածությունների դեպքում, ջերմային հաշվեկշռի հաշվարկային մեթոդի կիրառումով: Ընդ որում, դրանք կհաշվարկվեն ՀՀ ոռոգելի հողատարածքներում մշակվող հիմնական մշակաբույսերի համար՝ ըստ գյուղատնտեսական շրջանների՝ նրանց տեղադիրքային նախապես ընտրված գոտիականության և հողատեսակների մանրամասն ընդգրկումով: Աշխատանքի արդյունքում ավելի քան 30 տարվա վաղեմության ոռոգման նորմերի ու ռեժիմների փոխարեն կառաջարկվեն նոր, ոռոգման ժամանակակից պայմաններին բավարարող նորմեր ու ռեժիմներ, որոնց կիրառմամբ մշակաբույսերը վեգետացիոն շրջանում կապահովվեն անհրաժեշտ ջրաքանակով, 10-15 %-ով կխնայվեն ջրային ռեսուրսները:

 

Արարատյան հարթավայրի ոռոգելի երկրորդային աղակալված հողերի արմատական բարելավում (10.02.06.)

 

Ծրագիրը նախատեսվում է սկսել 2005 թվականից:

Հողերի արմատական բարելավման առաջին փուլում (2005-2006թթ.) նախատեսվում է յուրաքանչյուր տարի Արարատի և Արմավիրի մարզերում իրականացնել 1535 հա փակ դրենաժների վերականգնում և վերակառուցում՝ 369.1 մլն դրամ արժեքով:

2005-2006թթ. ընթացքում կատարված աշխատանքների արդյունքում ակնկալվում է գրունտային ջրերի մակարդակների կարգավորում, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի կայուն բերքատվության ապահովում և երկրորդական աղակալման երևույթների կանխարգելում:

 

Բնական կերահանդակների (արոտների) բարելավում և ջրարբիացում (10.02.07.)

 

Ծրագիրը նախատեսվում է սկսել 2005 թվականից:

Վերջին տասնամյակում գյուղատնտեսության ոլորտում տեղի ունեցած փոփոխությունների արդյունքում խիստ անբարենպաստ իրավիճակ է ստեղծվել բնական կերահանդակների օգտագործման բնագավառում: Մասնավորապես, հեռագնա արոտների բարելավման և ջրարբիացման աշխատանքները չկատարելու պատճառով դրանք գրեթե չեն օգտագործվում: Մինչդեռ գյուղամերձ արոտավայրերում նկատվում է գերբեռնված արածեցում, որի հետևանքով ակտիվացել են բուսածածկի նոսրացման, ինտենսիվ հողատարման պրոցեսները՝ խիստ նվազեցնելով արոտների օգտագործման արդյունավետությունը: Եթե ստեղծված իրավիճակը շարունակվի, կհանգեցնի գյուղամերձ արոտների շրջանառությունից դուրս գալուն, իսկ հեռագնա արոտներում կակտիվանան այնպիսի բացասական երևույթներ, ինչպիսիք են՝ գուղձապատումը, բուսածածկի աղքատացումը, ոչ պիտանի թունավոր ու վնասակար բուսատեսակների զանգվածային տարածումը: Ուստի, հրատապ խնդիր է դարձել արոտների բարելավման և ջրարբիացման միջոցառումների ծրագրի իրականացումը:

Ծրագրով նախատեսվում է բնական կերահանդակների օգտագործման վիճակի գնահատում, մակերեսային բարելավման միջոցառումների իրականացում և արոտների օգտագործման համակարգում: Դրան զուգահեռ, նախատեսվում են ջրարբիացման համակարգերի վերականգնման աշխատանքներ:

 

ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ

 

Գյուղատնտեսության պետական ֆինանսավորման ծավալների աճը և արդյունավետության բարձրացումը ծրագրային ողջ ժամանակահատվածում համարվելու են առաջնահերթ խնդիրներ: 2004-2006 թթ. ոլորտի ֆինանսավորման ամփոփ կանխատեսումները ներկայացվում են Հավելված 11.1-ում:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 11.1. Գյուղատնտեսության ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)

 

No	Ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի, ենթախմբերի, ծրագրերի անվանումները	2003				2004				2005			2006
		ծրագիր				կանխատեսում
		Ընթա- ցիկ ծախ- սեր	Կապի- տալ ծախ- սեր	Վար- կա- վո- րում	Ընդա- մենը ծախ- սեր	Ընթա- ցիկ ծախ- սեր	Կապի- տալ ծախ- սեր	Վար- կա- վո- րում	Ընդա- մենը ծախ- սեր	Ընթա- ցիկ ծախ- սեր	Կապի- տալ ծախ- սեր	Ընդա- մենը ծախ- սեր	Ընթա- ցիկ ծախ- սեր	Կապի- տալ ծախ- սեր	Ընդա- մենը ծախ- սեր
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
10.01.	ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ	123.1	0.0	0.0	123.1	173.7	0.0	0.0	173.7	185.0	0.0	185.0	194.9	0.0	194.9
10.02.	ՀՈՂԵՐԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ	53.0	350.0	0.0	403.0	75.0	400.0	0.0	475.0	106.0	855.6	961.6	94.0	855.6	949.6
	01.Կոլեկտորադրենաժային ցանցի մաքրում և նորոգում	0.0	350.0	0.0	350.0	0.0	400.0	0.0	400.0	0.0	400.0	400.0	0.0	400.0	400.0
	02. «Գյուղքիմիացման հետազոտական կայան» ՊՈԱԿ-ի միջոցով իրականացվող հողերի ագրոքիմիական հետազոտության և բերրիության բարձրացման միջոցառումների պետպատվեր	35.0	0.0	0.0	35.0	35.0	0.0	0.0	35.0	35.0	0.0	35.0	35.0	0.0	35.0
	03. «Մելիորացիա» ՊՓԲԸ միջոցով իրականացվող՝ գրունտային ջրերի մակարդակների և որակի որոշման գծով պետական պատվեր	18.0	0.0	0.0	18.0	20.0	0.0	0.0	20.0	20.0	0.0	20.0	24.0	0.0	24.0
	04. Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման նորմերի ու ռեժիմների ճշտում	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	51.0	0.0	51.0	35.0	0.0	35.0
	05.Արարատյան հարթավայրի ոռոգելի հողերի աղային հանույթի կատարում	0.0	0.0	0.0	0.0	20.0	0.0	0.0	20.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
	06. Արարատյան հարթավայրի ոռոգելի երկրորդային աղակալված հողերի արմատական բարելավում	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	369.1	369.1	0.0	369.1	369.1
	07. Բնական կերահանդակների (արոտների) բարելավում և ջրարբիացում	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	86.5	86.5	0.0	86.5	86.5
10.04.	ԲՈՒՅՍԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ	252.7	0.0	0.0	252.7	252.7	0.0	0.0	252.7	252.7	0.0	252.7	469.2	0.0	469.2
	01. «Բույսերի պաշտպանության ծառայություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության միջոցով իրականացվող պետական պատվեր	42.7	0.0	0.0	42.7	42.7	0.0	0.0	42.7	42.7	0.0	42.7	42.7	0.0	42.7
	02.«Բույսերի կարանտին ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի միջոցով իրականացվող պետպատվեր	30.0	0.0	0.0	30.0	30.0	0.0	0.0	30.0	30.0	0.0	30.0	30.0	0.0	30.0
	03. Բույսերի պաշտպանության միջոցառումներ	180.0	0.0	0.0	180.0	180.0	0.0	0.0	180.0	180.0	0.0	180.0	396.5	0.0	396.5
10.05.	ԱՆԱՍՆԱԲՈՒԺՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՀԱԿԱՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱՅԻՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ	1 018.5	0.0	0.0	1 018.5	1 058.3	0.0	0.0	1 058.3	1 157.1	0.0	1 157.1	1 263.8	0.0	1 263.8
	01.«Հանրապետական հակահամաճարակային և ախտորոշիչ կենտրոն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության կողմից իրականացվող պետպատվեր	32.3	0.0	0.0	32.3	72.1	0.0	0.0	72.1	72.1	0.0	72.1	72.1	0.0	72.1
	02.Պատվաստուկների և այլ հակահամաճարակային միջոցառումների համար անհրաժեշտ պարագաների ձեռքբերում	697.2	0.0	0.0	697.2	697.2	0.0	0.0	697.2	767.0	0.0	767.0	843.0	0.0	843.0
	03.Հակահամաճարակային պատվաստումներ	277.8	0.0	0.0	277.8	277.8	0.0	0.0	277.8	306.8	0.0	306.8	337.5	0.0	337.5
	04.ՆԳՆ-ի անասնաբուժական ոստիկանական դասակի միջոցով իրականացվող կարանտինային սահմանափակումներ	11.3	0.0	0.0	11.3	11.3	0.0	0.0	11.3	11.3	0.0	11.3	11.3	0.0	11.3
10.07.	ՏՈՀՄԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ, ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՅԼ ԾՐԱԳՐԵՐ	909.5	2 323.2	901.6	4 134.3	1 329.9	2 524.6	589.3	4 443.8	207.8	0.0	207.8	258.9	0.0	258.9
	01. Հատուկ միջոցառումների իրականացում	1.0	0.0	0.0	1.0	1.0	0.0	0.0	1.0	1.0	0.0	1.0	1.0	0.0	1.0
	02. «Սելեկցիոն նվաճումների փորձարկման և սերմերի որակի ստուգման կենտրոն» ՊՓԲԸ-ի միջոցով իրականացվող՝ սերմերի որակի ստուգման և պետական սորտափորձարկման գծով պետական պատվեր	25.0	0.0	0.0	25.0	25.0	0.0	0.0	25.0	25.0	0.0	25.0	25.0	0.0	25.0
	03.Սերմնադաշտերի ապրոբացիա	0.3	0.0	0.0	0.3	0.3	0.0	0.0	0.3	0.3	0.0	0.3	0.3	0.0	0.3
	04.«Հիդրոմետսպասարկում» ՊՓԲԸ-ի կողմից իրականացվող հիդրոօդերևութաբանական միջոցառումների գծով պետպատվեր	2.2	0.0	0.0	2.2	2.2	0.0	0.0	2.2	2.2	0.0	2.2	2.2	0.0	2.2
	05 Արհեստական սերմնավորման միջոցառումներ	11.5	0.0	0.0	11.5	41.5	0.0	0.0	41.5	41.5	0.0	41.5	41.5	0.0	41.5
	06.Աջակցություն գյուղատնտեսական տվյալների հավաքագրմանը	30.0	0.0	0.0	30.0	30.0	0.0	0.0	30.0	30.0	0.0	30.0	30.0	0.0	30.0
	07. Գյուղատնտեսությունում ապահովագրական ռիսկերի գնահատում ծրագիր	0.0	0.0	0.0	0.0	40.0	0.0	0.0	40.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
	08.Հայաստանի Հանրապետությունում գյուղատնտեսական կենդանիների համարակալում և հաշվառում	0.0	0.0	0.0	0.0	85.0	0.0	0.0	85.0	107.8	0.0	107.8	159.0	0.0	159.0
	09. Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող Գյուղատնտեսության բարեփոխումներին աջակցության ծրագիր	417.4	375.3	0.0	792.7	751.4	0.0	0.0	751.4	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
	10. Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամի աջակցությամբ իրականացվող Գյուղատնտեսական ծառայությունների ծրագիր	422.1	1 947.9	901.6	3 271.6	353.6	2 524.6	589.3	3 467.5	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	2 356.8	2 673.2	901.6	5 931.6	2 889.7	2 924.6	589.3	6 403.6	1 908.6	855.6	2 764.2	2 280.9	855.6	3 136.5

 

Գ Լ ՈՒ Խ 12

 

ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Բնապահպանական հարցերն ուղղակիորեն առնչվում են երկրի տնտեսական և սոցիալական զարգացման հիմնախնդիրներին։

Ցանկացած տնտեսական գործունեություն իր ազդեցությունն է թողնում շրջակա միջավայրի վրա։ Բնապահպանության ոլորտի խնդիրն է հնարավոր չափով նվազեցնել շրջակա միջավայրի՝ մթնոլորտի, ջրերի, հողի, ընդերքի, բուսական և կենդանական աշխարհի վրա տնտեսական գործունեության վնասակար ներգործությունները՝ ապահովելով շրջակա միջավայրի և մարդու առողջության պահպանության երաշխիքները։

Կլիմայի գլոբալ փոփոխությունները, օզոնային շերտի քայքայումը, մեծ հեռավորությունների վրա օդի, ջրերի անդրսահմանային աղտոտումը, արդյունաբերական վթարների անդրսահմանային ներգործությունները, հողերի դեգրադացիան (անապատացում, աղակալում, էռոզիա և այլն), կենսաբազմազանության առանձին տեսակների անհետացման վտանգը տնտեսական գործունեության արդյունք են, և դրանք ամբողջ աշխարհում առաջնային լուծում պահանջող խնդիրներ են:

Ուշադրության արժանի են նաև վտանգավոր քիմիական նյութերը, կայուն օրգանական աղտոտիչները, արտադրության գործընթացում առաջացող վտանգավոր արտադրական թափոնները, ինչպես նաև մարդու կենսագործունեության հետևանքով առաջացած կենցաղային թափոնները, որոնք շրջակա միջավայրի աղտոտման հիմնական աղբյուրներից մեկն են և դրանց գործածությունը պահանջում է կառավարման լուրջ մոտեցում:

Հասարակության կայուն զարգացումը, ռացիոնալ բնօգտագործման և բնապահպանության ներդաշնակ երկմիասնական գործունեությունը պարտադիր ենթադրում են համապատասխան կառավարման համակարգի առկայություն, որը հասարակական գիտակցության բարձր աստիճանի, օրենսդրական կատարյալ դաշտի, օրենքների ու օրինականության գերակայության պայմաններում կոչված է ապահովելու երկրի ներսում բնօգտագործման և բնապահպանության նկատմամբ պետական-հասարակական վերահսկողության ու կարգավորման հակակշիռների գործուն մեխանիզմների արդյունավետ աշխատանքը:

Վերջին տարիներին ոլորտը զարգանում է բյուջետային հատկացումների և միջազգային ֆինանսական/բնապահպանական կազմակերպությունների կողմից տրամադրված դրամաշնորհների ընձեռած հնարավորությունների շրջանակներում, նպատակաուղղված լինելով`

(i) կանխարգելել/կամ նվազեցնել շրջակա միջավայրի հետագա աղտոտումը,

(ii) պահպանել կենսաբազմազանությունը,

(iii) վերականգնվող բնական ռեսուրսների գծով ապահովել դրանց վերարտադրության անհրաժեշտ ծավալները,

(iv) չվերականգնվող բնական ռեսուրսների գծով ապահովել դրանց բանական և արդյունավետ օգտագործումը:

Ոլորտը զարգացել է երկրի տնտեսության զարգացմանը զուգընթաց և համահունչ այն բարեփոխումներին, որոնք կատարվել և կատարվում են Հայաստանում` տնտեսության գրեթե բոլոր բնագավառներում: Քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական համակարգերի կտրուկ փոփոխությունները, ձեռքբերումների հետ մեկտեղ (օրենսդրության, այդ թվում՝ բնապահպանական, ժողովրդավարական ինստիտուտների, շուկայական տնտեսության հիմնական տարրերի ձևավորում), հանգեցրել են աննախադեպ տնտեսական և սոցիալական կորուստների, բնական պաշարների գերշահագործման:

Շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում վերջին ժամանակահատվածի՝ հիշատակման արժանի ձեռքբերումներն են եղել՝

(i) 1999 թ.-ից Սևանա լճից էներգետիկ նպատակներով ջրբացթողումների դադարեցումը,

(ii) 2002 թվականից էթիլացված բենզինի արտադրության, օգտագործման և ներմուծման արգելումը,

(iii) կայուն օրգանական աղտոտիչ համարվող մի շարք նյութերի արտադրության և օգտագործման արգելումը,

(iv) ջերմոցային գազերի, ծծմբի, ազոտի օքսիդների, ամոնիակի և ցնդող օրգանական միացությունների արտանետումների սահմանափակման գործողությունները,

(v) կայուն զարգացման, ջրի ազգային խորհուրդների և ջրավազանային կառավարման մարմինների կազմավորումը և այլն:

Վերջին երկու տարիներին (2002-2003 թթ.) ոլորտը բնութագրվում է հետևյալ հիմնական ցուցանիշներով`

(i) Բնապահպանության և բնօգտագործման ոլորտների օրենսդրական դաշտը կատարելագործելու նպատակով հաշվետու ժամանակահատվածում նախարարության կողմից մշակվել են ավելի քան ութ տասնյակից ավելի կարևոր օրենսդրական, ենթաօրենսդրական և այլ նորմատիվային փաստաթղթերի նախագծեր, այդ թվում` Ջրային և Ընդերքի մասին ՀՀ օրենսգրքերի կիրարկումն ապահովելու նպատակով միայն 2003 թ. անցած ժամանակահատվածում մշակվել և ՀՀ կառավարության կողմից հաստատվել են մեկ տասնյակից ավելի ենթաօրենսդրական ակտեր:

(ii) Հայաստանի Հանրապետության կառավարման համակարգի բարեփոխումների շրջանակներում ավարտվել է նախարարության կառավարման համակարգի ձևավորումը, որը ներկա դրությամբ ներառում է` նախարարության աշխատակազմը և նրա յոթ առանձնացված ստորաբաժանումները (հինգ գործակալություն և երկու տեսչություն), 13 պետական ոչ առևտրային կազմակերպություններ և 100 տոկոս պետական բաժնեմասով 13 բաժնետիրական ընկերություններ:

(iii) Սևանա լճի էկոհամակարգի վերականգնման, պահպանության, վերարտադրման և օգտագործման միջոցառումների 2002-2003 թվականների տարեկան ծրագրի իրականացման շրջանակներում.

• շարունակվում է ապահովվել 2001 թվականի տարվա վերջից սկսված՝ Սևանա լճի մակարդակի աստիճանական բարձրացումը, որը ներկա պահի դրությամբ հավասարվել է 1994 թվականի մակարդակին,
• իրականացվել է Սևանա լճի ձկնային պաշարների համալրում, այդ նպատակով 2002 թ. լիճ է բաց թողնվել գեղարքունի ձկան (1.5 գրամ և ավելի) 175.0 հազ. հատ մանրաձուկ,
• իրականացվում են «Սևան» ազգային պարկի պահպանությանը և տարածքների արդյունավետ օգտագործմանը նպատակաուղղված համապատասխան այլ միջոցառումներ և ծրագրեր:

(iv) «Հայանտառի» կողմից իրականացված անտառվերականգնման, անտառպահպանական, անտառպաշտպանական և անտառտնտեսական աշխատանքների արդյունքներով`

• տնկվել է 445.4 հա անտառ,
• մոտ 500 հա վրա իրականացվել է անտառկուլտուրաների լրացում,
• աճեցվել են 2149.0 հազ. հատ տնկիներ:

(v) Տեսչական վերահսկողական աշխատանքների արդյունավետության բարձրացման շնորհիվ զգալիորեն ավելացել են բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով պետական բյուջեի մուտքերը:

 

Գծանկար 12.1. Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով ՀՀ պետական բյուջեի մուտքերի դինամիկան 1998-2002 թվականներին (մլն դրամ)

 

 

(vi) Ընդերքի երկրաբանական ուսումնասիրությունների նպատակով իրականացված երկրաբանահետախուզական աշխատանքների արդյունքներով ապահովվել է`

• P1, P2 և P3 կարգերով` ոսկու 254 տ, արծաթի 1088 տ, պղնձի 3911.0 հազ. տ, կապարի 1019.0 հազ. տ, ցինկի 1533.0 հազ. տ, մոլիբդենի 251.0 հազ. տ կանխատեսումային ռեսուրսների հաշվարկ:
• Արտաշատի իջվածքի սահմաններում կատարված հետախուզական աշխատանքների արդյունքներով հետախուզվել և գնահատվել են C կարգի՝ 1027լ/վրկ կամ 88698 խ.մ./օր ստորերկրյա քաղցրահամ ջրերի շահագործողական պաշարներ:
• Հրազդանի վերին հոսանքի ավազանի Մեղրաձորի տեղամասում հետախուզվել են ստորերկրյա քաղցրահամ ջրերի B կարգի՝ 48 լ/վ և C1 կարգի՝ 24 լ/վ շահագործողական պաշարներ: Նույն ավազանի Մարմարիկի տեղամասում հաշվարկվել են ստորերկրյա քաղցրահամ ջրերի C1 կարգի՝ 48.2 լ/վ, C2 կարգի՝ 112.8 լ/վ շահագործողական պաշարներ:

(vii) Ատոմային էներգիայի օգտագործման միջուկային և ռադիացիոն անվտանգության տեսչության կողմից իրականացված տեսչական աշխատանքների արդյունքում ապահովվել է ՀԱԷ կայանի անվտանգ աշխատանքը:

(viii) Հայհիդրոմետի համակարգի օպտիմալացման և ռացիոնալացման արդյունքում շարունակել են գործել 36 օդերևութաբանական, 7 գետավազանային հիդրոլոգիական և 9 մասնագիտացված կայաններ, ինչպես նաև` 3 ագրոօդերևութաբանական, 88 հիդրոլոգիական և 5 լճային դիտակետեր, որոնց աշխատանքի արդյունքներով հանրապետության ազգաբնակչությանը, ղեկավար մարմիններին, շահագրգիռ կազմակերպություններին ու ձեռնարկություններին տրամադրվել է փաստացի և սպասվող եղանակի մասին տեղեկատվություն, հիդրոօդերևութաբանական, հելիոերկրաֆիզիկական և ֆոնային-գամմա ռադիացիոն իրավիճակի մասին տեղեկանքներ, կոնսուլտացիաներ, վտանգավոր և աղետային հիդրոօդերևութաբանական երևույթների մասին արվել են նախազգուշացումներ, այդ թվում՝ բավարար օդերևութաբանական սպասարկմամբ ապահովվել են օդանավերի թռիչքները:

(ix) Օգտակար հանածոների պաշարների գործակալության կողմից հաշվետու ժամանակաշրջանում պետական փորձաքննության են ենթարկվել երեք տասնյակից ավելի աշխատանքներ, որոնց արդյունքում սահմանված կարգով հաստատվել են` ոսկու C1+ C2 կարգի՝ 8889.7 կգ, արծաթի C1+ C2 կարգի՝ 14.5 տ, խմելու ջրի B կարգի՝ 18.8 լ/վրկ, հանքային ջրի B կարգի՝ 1.0 լ/վրկ և ոչ մետաղական հանածոների A + B + C1 կարգի՝ 16595.7 հազ. խ.մ. հաշվեկշռային պաշարներ:

Պետական բյուջե մուտքագրվող բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների միայն որոշ մասն է անմիջապես օգտագործվում հանրապետությունում առկա բնապահպանական հիմնախնդիրների լուծման նպատակով:

 

Գծանկար 12.2. Շրջակա միջավայրի պահպանության գծով պետական բյուջեի ընթացիկ ծախսերի ու բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով պետական բյուջեի մուտքերի դինամիկան 1996-2002 թթ. (%` ՀՆԱ նկատմամբ)

 

 

ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

Բնագավառի զարգացման 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածի գերակայություններն են համարվում՝

(i) շրջակա միջավայրի՝ մթնոլորտի, ջրերի, հողի, ընդերքի, բուսական և կենդանական աշխարհի, այդ թվում՝ անտառների և բնության հատուկ պահպանվող տարածքների պահպանության, բնական ռեսուրսների բանական օգտագործման և վերարտադրության պետական կառավարման ապահովումը,

(ii) շրջակա միջավայրի վիճակի և հիդրոօդերևութաբանական երևույթների դիտարկումները,

(iii) ընդերքի ուսումնասիրությունը:

Շրջակա միջավայրի՝ մթնոլորտի, ջրերի, հողի, ընդերքի, բուսական և կենդանական աշխարհի, այդ թվում՝ անտառների և բնության հատուկ պահպանվող տարածքների պահպանության, բնական ռեսուրսների բանական օգտագործմանն ու վերարտադրությանն ուղղված առաջնային համարվող ծրագրերն են՝

 

Բնապահպանության ոլորտ

 

«Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքի կատարմանը նպատակաուղղված՝ Սևանա լճի համալիր ծրագրի շրջանակներում նախատեսվող միջոցառումների և ենթածրագրերի կատարման նպատակով` «Ձկան պաշարների համալրում» ծրագրի իրականացում:

Ծրագիրը նախատեսում է Սևանա լճում արժեքավոր և հազվագյուտ ձկնատեսակների վերարտադրություն, որի համար 2004-2006 թթ. հատկացվելու է 30.0 մլն դրամ՝ յուրաքանչյուր տարվա համար 10.0 մլն դրամ:

 

Մթնոլորտի պահպանության բնագավառ

 

Ծրագրվող ժամանակահատվածում բնագավառում իրականացվելու են ենթաօրենսդրական և այլ իրավական/հրահանգչամեթոդական ակտերի, ծրագրերի և նախագծերի մշակման ու իրականացման աշխատանքներ, այդ թվում` աղտոտման անշարժ աղբյուրներից վնասակար նյութերի արտանետումների տեխնոլոգիական և տարածքային նորմավորման մեխանիզմի ներդրում, որի համար 2004-2005 թթ. նախատեսվում են 3.0 մլն դրամ բյուջետային մասհանումներ:

 

Կենսաբազմազանության և հողերի պահպանության բնագավառ

 

2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում բնագավառում իրականացվող աշխատանքները նպատակաուղղվելու են ինչպես գոյություն ունեցող 5 գերակա ծրագրերի (բնության հատուկ պահպանվող տարածքների գործունեությունը ապահովող ծրագրեր), այնպես էլ նոր ծրագրերի իրականացմանը: Մասնավորապես`

(i) «Ջերմուկ» ազգային պարկի ստեղծման ծրագրի մշակում և իրականացում:

(ii) «Կիրանց» բնական պարկի ստեղծման ծրագրի մշակում և իրականացում:

(iii) «Խոր վիրապ» արգելավայրի ստեղծում:

(iv) «Արփի» ազգային պարկի ստեղծում:

(v) «Որոտան» բնական պարկի ստեղծում:

(vi) ՀՀ բնության հատուկ պահպանվող տարածքների կենսաբազմազանության և կառավարման համակարգի վերաբերյալ տեղեկատվական բազայի ստեղծում:

(vii) Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վերանայման, սահմանների ճշգրտման և քարտեզագրման աշխատանքների իրականացում:

(viii) Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների գոտիավորման նախագծերի կազմում:

(ix) Բնության հուշարձանների գույքագրում և անձնագրավորման ցանկի հաստատման նպատակով համապատասխան աշխատանքների իրականացում:

(x) ՀՀ բնության հատուկ պահպանվող տարածքների կադաստրի ստեղծում:

(xi) Տեխնիկական աջակցություն (ներառյալ տեխնիկական վերազինումը)՝ «Շիկահող» և «Խոսրովի անտառ» պետարգելոցներին:

(xii) Արգելոցների և ազգային պարկերի թանգարանների` որպես էկոդաստիարակության և իրազեկության կենտրոնների վերականգնում:

Այս բնագավառում 2004 -2006 թթ. պետական բյուջեից հատկացումները համապատասխանաբար կազմելու են՝ 203.2 մլն դրամ, 288 մլն դրամ և 269.1 մլն դրամ:

 

Անտառտնտեսության բնագավառ

 

Ծրագրվող ժամանակահատվածում բնագավառի զարգացման հիմնական ուղղությունը կլինի «Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագրի» շրջանակներում հետևյալ խնդիրների իրականացումը` հատված անտառային տարածքների վերականգնում և նոր տարածքների անտառապատում, «Հայանտառի» և անտառշինության ազգային ծառայության զարգացում և վերազինում, անձնակազմի վերապատրաստում և համակարգի տեխնիկական վերազինում:

2004-2006 թվականներին նախատեսվում են՝

(i) Անտառպահպանական աշխատանքներ՝ նպատակաուղղված հանրապետության անտառների պահպանության բարելավմանը: Այդ թվում` կատարվելու են.

• հանքայնացված շերտերի խնամք,
• հանքայնացված շերտերի կառուցում,
• հակահրդեհային ճանապարհների կառուցում, նորոգում և պահպանում:

(ii) Անտառպաշտպանական աշխատանքներ` հանրապետության անտառներում վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարի նպատակով, այդ թվում՝

• անտառպաթոլոգիական հետազոտություններ,
• վերգետնյա պայքար,
• անտառների ավիաքիմիական պայքարի միջոցառումների իրականացում Սյունիքի մարզում՝ հիվանդությունների և վնասատուների դեմ` 15000 հա-ի վրա:

(iii) Անտառավերականգնման աշխատանքներ՝ նպատակաուղղված հանրապետության անտառների ներկայիս անմխիթար վիճակի բարելավմանը.

• անտառի ցանքս և տնկում,
• անտառկուլտուրաների միանվագ խնամք,
• անտառկուլտուրաների խնամք (ոռոգում),
• անտառկուլտուրաների լրացում։

(iv) Անտառաշինական աշխատանքներ

• հանրապետության անտառների գույքագրման նպատակով համապատասխան ֆինանսական միջոցների տրամադրման դեպքում նախատեսվում է անտառաշինական աշխատանքներ իրականացնել ավելի քան 60.0 հազ. հա-ի վրա:

Անտառտնտեսության բնագավառին ուղղվող ծախսերը (առանց վարկային միջոցների) կունենան ավելացման միտում՝ ծախսերը նախորդ տարվա համեմատ 2004 թ. կավելանան 8.8 տոկոսով, 2005 թ` 38.7 տոկոսով, 2006 թ.` 28.4 տոկոսով:

Շրջակա միջավայրի վիճակի և հիդրոօդերևութաբանական երևույթների դիտարկումներին վերաբերող գերակա ծրագրերն են՝

 

Հիդրոօդերևութաբանության և շրջակա միջավայրի մոնիտորինգի բնագավառ

 

Հիդրոօդերևութաբանության ոլորտում աշխատանքները նպատակաուղղվելու են.

(i) միջազգային չափանիշներին համապատասխանող օդերևութաբանական, ագրոօդերևութաբանական, հիդրոլոգիական, ռադիոլոկացիոն, ակտինոմետրիական, օզոնամետրիական և աերոլոգիական դիտարկումների կատարմանը,

(ii) կլիմայի փոփոխության ուսումնասիրության և կլիմայի մոնիտորինգի իրականացմանը,

(iii) հանրապետության տարածքում ռադիացիոն մոնիտորինգի կատարմանը,

(iv) կլիմայի փոփոխության ուսումնասիրությունների կատարմանը,

(v) հիդրոօդերևութաբանական տվյալների հավաքագրմանը, կանխատեսումների և վտանգավոր աղետային երևույթների վերաբերյալ նախազգուշացումների կազմմանը,

(vi) հանրապետության ղեկավար մարմիններին, զինված ուժերին, ավիացիային, տնտեսավարող սուբյեկտներին, գյուղատնտեսությանը, էներգետիկային, տրանսպորտին և այլ շահագրգիռ կազմակերպություններին հիդրոօդերևութաբանական, ռադիացիոն և հելիոերկրաֆիզիկական տարբեր տեղեկատվությամբ ապահովմանը,

(vii) հիդրոօդերևութաբանական կայանների տեխնիկական վերազինմանը:

Այս բնագավառին 2004-2005 թթ. տարեկան ուղղվելու է 229.5 մլն դրամ, իսկ 2006 թ.՝ 251.9 մլն դրամ:

Շրջակա միջավայրի մոնիտորինգի ոլորտում աշխատանքները նպատակաուղղվելու են շրջակա միջավայրի վիճակի և դրա վրա վնասակար ներգործությունների մոնիտորինգի ազգային համակարգի ձևավորմանը՝ մոնիտորինգի ավանդական բնագավառների ամրապնդման և զարգացման հետ մեկտեղ հատուկ ուշադրություն դարձնելով ներկայումս այդ աշխատանքների շրջանակներից դուրս մնացած բնագավառների` ընդերքի, հողերի, ստորերկրյա ջրերի, կենդանական և բուսական աշխարհի, անտառների, բնության հատուկ պահպանվող տարածքների և օբյեկտների, ընդհանուր առմամբ` կենսոլորտի ու դրա բաղադրիչների, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ու կենդանիների, նյութերի, շենքերի և մարդածին այլ օբյեկտների վրա վնասակար տեխնածին և այլ վնասակար ներգործության ու դրա հետևանքների մոնիտորինգի ստեղծմանն ու զարգացմանը` նպատակ ունենալով ապահովել հանրապետության էկոլոգիական անվտանգության և կառավարման համար անհրաժեշտ տեղեկատվական հենքի ստեղծումը:

Այդ նպատակով, ծրագրվող ժամանակահատվածում իրականացվելու են`

(i) ՀՀ բնակավայրերում մթնոլորտի աղտոտվածության և դրա հետևանքով շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի և այդ բնագավառում միջազգային և միջպետական համաձայնագրերով սահմանված ծավալներով և դիտարկումների տեսակների (հիմնական աղտոտող նյութերի) գծով մոնիտորինգային աշխատանքներ,

(ii) ՀՀ մակերևութային ջրային օբյեկտների (առաջին հերթին՝ Սևանա լճի)՝ գետերի, լճերի և ջրամբարների աղտոտվածության և այլ վնասակար ներգործությունների մոնիտորինգի աշխատանքներ:

Այս աշխատանքների իրականացման համար 2004-2006 թվականների ընթացքում տարեկան նախատեսվում է 14.8 մլն դրամ:

 

Ընդերքի ուսումնասիրության և պահպանության բնագավառ

 

Ծրագրվող ժամանակահատվածում ընդերքի ուսումնասիրության բնագավառում կատարվող երկրաբանական ուսումնասիրությունները նպատակաուղղվելու են.

(i) Ոսկու որոնողական աշխատանքներին` հանքաբերության իմաստով հեռանկարային օբյեկտներում նախորդ տարիներից անավարտ մնացած օբյեկտներին վերաբերող կուտակված երկրաբանական տեղեկատվության ամփոփմանը և հետագա պահպանմանը: Այդ ծրագրի շրջանակներում իրականացվելու են մի շարք կարևոր օբյեկտների երկրաբանահետախուզական ուսումնասիրությունների արդյունքների ամփոփում և համապատասխան միջանկյալ հաշվետվությունների կազմում:

(ii) Հանրապետության տարածքում օգտակար հանածոների նոր երևակումների հայտնաբերմանը և երկրաբանական մի շարք կարևոր հիմնահարցերի պարզաբանմանը նպատակաուղղված երկրաբանական, հիդրոերկրաբանական, երկրաֆիզիկական ու երկրաքիմիական ուսումնասիրություններին և քարտեզագրմանը, այդ թվում`

• Ընդերքի պահպանության գծով հանրապետության համար կարևոր նշանակություն ունեցող հետևյալ աշխատանքների և միջոցառումների կատարմանը` ՀՀ տարածքի հիդրոերկրաբանական հորատանցքերի գույքագրում (անձնագրավորում), ՀՀ տարածքի ստորերկրյա ջրերի ռեժիմի և վիճակի ուսումնասիրություններ, ՀՀ տարածքի երկրաբանական արտածին պրոցեսների (սողանքների) մշտադիտարկումներ, ՀՀ պինդ օգտակար հանածոների և ստորերկրյա ջրերի հանքավայրերի վերաբերյալ համակարգչային տեղեկատվական համակարգի ստեղծում:
• Ընդերքի պահպանության և արդյունավետ օգտագործման (երկրաբանական ուսումնասիրություններ, օգտակար հանածոների հանքավայրերի շահագործում) համար անհրաժեշտ երկրաբանական վերահսկողության համակարգի գործունեության վերականգնմանը և այդ ոլորտի իրավական դաշտի կատարելագործմանը, այդ թվում` երկրաբանական վերահսկողության կարգի և դրա հետ առնչվող մեթոդահրահանգչական փաստաթղթերի մշակում, երկրաբանական վերահսկողության համակարգի ուժեղացում և գործունեության արդյունավետության բարձրացում, վերահսկողական աշխատանքների անհրաժեշտ ծավալների իրականացում` օգտակար հանածոների պաշարների շարժի, ընդերքի օգտագործման ընթացքում ստացված երկրաբանական տեղեկատվության լրիվության և հավաստիության ապահովման համար:
• Երկրաբանական ֆոնդի գործունեության արդյունավետության բարձրացմանը` նպատակաուղղված նրա հիմնական գործառույթների իրականացման ապահովմանը, այդ թվում` օգտակար հանածոների հանքավայրերի ու հանքերևակումների կադաստրների և օգտակար հանածոների պաշարների հաշվեկշիռների վարում, երկրաբանական ուսումնասիրությունների, օգտակար հանածոների հանքավայրերի ու դրանց պաշարների և ընդերքի մասին այլ տեղեկատվական նյութերի հավաքագրում և պահպանում:

Նշված աշխատանքների իրականացման համար 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում հատկացվելու է 87.0 մլն դրամ՝ յուրաքանչյուր տարվա համար 29.0 մլն դրամ:

 

ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ

 

2004-2006 թթ. զարգացման կարևորագույն նպատակներն են՝

(i) ՀՀ շրջակա միջավայրի՝ մթնոլորտի, ջրերի, հողերի, ընդերքի, կենդանական և բուսական աշխարհի, այդ թվում՝ անտառների և բնության հատուկ պահպանվող տարածքների վրա վնասակար ներգործությունների կանխարգելումը կամ նվազեցումը, ինչպես նաև բնական ռեսուրսների բանական օգտագործման և վերարտադրության պետական քաղաքականության ձևավորումն ու կառավարումը,

(ii) մթնոլորտի, ջրերի, հողի, ընդերքի, բուսական և կենդանական աշխարհի, այդ թվում՝ անտառների և բնության հատուկ պահպանվող տարածքների պահպանության, բնական ռեսուրսների բանական օգտագործման և վերարտադրության պետական կառավարման ապահովումը,

(iii) ՀՀ տարածքում արտադրվող և օգտագործվող վտանգավոր քիմիական նյութերի ու թափոնների կառավարման ապահովումը,

(iv) շրջակա միջավայրի վիճակի և հիդրոօդերևութաբանական երևույթների դիտարկումների, ուսումնասիրությունների և կանխատեսումների իրականացման ապահովումը,

(v) շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության պետական փորձաքննության իրականացման ապահովումը,

(vi) ընդերքի պահպանության և արդյունավետ օգտագործման ապահովումը:

 

ԾԱԽՍԵՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴՈՂ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ

 

2004 թվականին, 2003 թվականի համեմատ, բնապահպանական ծրագրերի պետական բյուջեն կավելանա 49.1 տոկոսով (ծախսերը կավելանան 821.9 մլն դրամով), 2006 թվականին՝ 18.0 տոկոսով (435.5 մլն դրամով): Ծախսերի աճը պայմանավորված է բնապահպանական ծրագրերի ծավալների փոփոխությամբ, որը տեղի է ունեցել՝ ոլորտում վարվող պետական քաղաքականությունից և հիմնական գերակայություններից ելնելով (հիմնականում վարկային միջոցների հաշվին և ի հաշիվ նոր ծրագրերի՝ «Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքների զարգացման պետական ռազմավարության և գործողությունների ազգային ծրագրի մասին» ՀՀ կառավարության 26.12.2002 թ. N 54 արձանագրային որոշման համաձայն): 2005 ծախսերը կնվազեն 3.1 տոկոսով, որը պայմանավորված է վարկային միջոցների ծավալի նվազմամբ:

 

ԾՐԱԳՐՎՈՂ ԾԱԽՍԵՐ

 

2004-2006 թթ. ՀՀ բնապահպանության համակարգի ֆինանսավորմանն ուղղվող ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի նկատմամբ ներկայացված է ստորև բերված գծանկարում:

 

Գծանկար 12.3. Պետական բյուջեի ծախսերը բնապահպանության ոլորտում 2003-2006 թվականներին (%` ՀՆԱ նկատմամբ)

 

 

ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից 2004-2006 թվականների պետական բյուջեների միջոցների հաշվին կատարվող ծախսերի ֆինանսավորման ծավալների կանխատեսումները միջնաժամկետ ժամանակահատվածում բնութագրվում են ներքոհիշյալ ցուցանիշներով.

 

Աղյուսակ 12.1. Բնապահպանական ծրագրերի գծով 2004-2006 թթ. ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)

Առանձին ծախսային ծրագրերի անվանումները	2004	2005	2006
Ա. Ընթացիկ ծախսեր	1 460.0	1 470.5	1 639.8
1. Կառավարման մարմնի պահպանում	408.3	434.2	457.3
2. Բնապահպանական ծրագրեր	1 051.7	1 036.3	1 182.5
Բ.Կապիտալ ծախսեր	1 036.5	948.8	1215
1. Բնապահպանական ծրագրեր	1 036.5	948.8	1 215.0
ԸՆԴԱՄԵՆԸ	2 497.0	2 419.3	2 854.8

 

Ստորև ներկայացվում է ընդհանուր բնապահպանական ծախսերի տարանջատումը՝ ըստ ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի:

 

Գծանկար 12.4. Բնապահպանական ծրագրերի գծով ծախսերի կառուցվածքը 2003-2006 թթ.՝ ըստ տնտեսագիտական դասակարգման հիմնական խմբերի (%` ոլորտի ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ)

 

 

Ըստ առանձին ծախսային ուղղությունների՝ ՄԺԾԾ ժամանակաշրջանում պահանջվող ծախսերը համառոտ ներկայացված են Հավելված 12.1-ում:

 

Արտաքին ֆինանսավորմամբ իրականացվող ծրագրեր

 

Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրված միջոցներով բնապահպանության ոլորտում 2004-2006 թվականներին կիրականացվի Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագիր (ՀԲ ԶՄԸ): Ծրագրի իրականացման նպատակով 2004 թ. հատկացվելու է 1466.0 մլն դրամ, 2005 թ.՝ 1232.3 մլն դրամ և 2006 թ.՝ 1592.2 մլն դրամ:

Ծրագրի նպատակն է բնական ռեսուրսների պայմանների բարելավումը՝ կառավարման համակարգի բարեփոխումների միջոցով և գյուղական բնակչության աղքատության նվազեցումը Տավուշի և Գեղարքունիքի մարզերի լեռնային գոտիներում: Տարածաշրջանային և գլոբալ մակարդակներում ծրագիրը կնպաստի Հարավային Կովկասի այս տարածաշրջանին բնորոշ էկոհամակարգի բարելավմանը և հզորացմանը: Ծրագիրը կստեղծի երկարաժամկետ ֆիսկալ օգուտներ` որպես մեծացված տեղական եկամուտների և տեղական հարկերից եկամուտների ու սոցիալական պաշտպանության ավելի ցածր ծախսերի արդյունք: Սոցիալական օգուտներից կլինեն, մասնավորապես, տեղական եկամուտների աճը, աշխատատեղերի թվի ավելացումը, անտառների կառավարումից առաջացած եկամուտների աճը:

Առաջիկա տարիներին Տավուշի և Գեղարքունիքի մարզերում կիրականացվեն ջրահավաք ավազանների վերանորոգման, կենսագազի արտադրության ցանցի կառուցման, հեռագնա արոտավայրերում ջրարբիացման կետերի կառուցման, առկա դաշտամիջյան ճանապարհների վերակառուցման, սողանքների կայունացման, ջրային էռոզիայի կանխարգելման և փոքր դրամաշնորհների տրամադրման աշխատանքներ՝ ծառատնկման, անտառվերականգնման, համայնքային խոտհարքների բարելավման և վերականգնման, մեղվապահության զարգացման և այլ նպատակներով:

Նախատեսվում է «Հայանտառ» ՊՓԲԸ, ինչպես նաև «Սևան» և «Դիլիջան» Ազգային պարկերի կառավարման և կենսաբազմազանության պահպանության ուղղությամբ տեխնիկական և խորհրդատվական աջակցության տրամադրում: Նախատեսվում է նաև Դիլիջանում և Սևանում այցելուների և տեղեկատվական նոր կենտրոնի կառուցում, կենտրոնական գրասենյակի վերակառուցում, կենտրոնական և տեղամասային գրասենյակների վերանորոգում, արժեքավոր կենսաբազմազանություն ունեցող տարածքների ցանկապատում և դարպասների տեղադրում:

Նշված աշխատանքները զուգակցվելու են խորհրդատվական ծառայություններով, կառավարման պլանների մշակմամբ, սեմինարների և քննարկումների կազմակերպմամբ:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 12.1. Բնապահպանության բնագավառի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
 

No	Ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի, ենթախմբերի, ծրագրերի անվանումները	2003	2004	2005	2006
		ծրագիր		կանխատեսում
		միլիոն դրամ
10.01	Բնապահպանության բնագավառում պետական կառավարում	291.9	408.3	434.2	457.3
	ընթացիկ ծախսեր	272.9	408.3	434.2	457.3
	կապիտալ ծախսեր	19.0	0.0	0.0	0.0
10.03	Ձկնաբուծություն, ջրային տնտեսություն	10.0	10.0	10.0	10.0
	ընթացիկ ծախսեր	10.0	10.0	10.0	10.0
	կապիտալ ծախսեր	0.0	0.0	0.0	0.0
10.06	Անտառային տնտեսություն	114.0	124.0	172.0	221.0
	ընթացիկ ծախսեր	114.0	124.0	172.0	221.0
	կապիտալ ծախսեր	0.0	0.0	0.0	0.0
11.02	Լեռնահանքային արդյունաբերություն և երկրաբանություն	29.0	29.0	29.0	29.0
	ընթացիկ ծախսեր	0.0	4.0	4.0	4.0
	կապիտալ ծախսեր	29.0	25.0	25.0	25.0
11.05	Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ	196.8	203.2	288.0	269.1
	ընթացիկ ծախսեր	174.8	180.5	205.2	205.2
	կապիտալ ծախսեր	22.0	22.7	82.8	63.9
11.06	Բնապահպանական այլ միջոցառումներ	4.0	27.0	24.3	24.3
	ընթացիկ ծախսեր	4.0	25.1	22.4	22.4
	կապիտալ ծախսեր	0.0	1.9	1.9	1.9
13.05	Ընդհանուր բնույթի տնտեսական այլ ծառայություններ	255.6	229.5	229.5	251.9
	ընթացիկ ծախսեր	255.6	229.5	229.5	229.5
	կապիտալ ծախսեր	0.0	0.0	0.0	22.4
11.06	Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագիր	773.8	1 466.1	1 232.3	1 592.2
	ընթացիկ ծախսեր	730.2	479.1	393.2	490.4
	կապիտալ ծախսեր	43.6	987.0	839.1	1 101.8
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	1 675.2	2 497.1	2 419.3	2 854.8
	ընթացիկ ծախսեր	1 561.6	1 460.6	1 470.5	1 639.9
	կապիտալ ծախսեր	113.6	1 036.6	948.8	1 214.9
		ընդամենի նկատմամբ, տոկոս
10.01	Բնապահպանության բնագավառում պետական կառավարում	17.4	16.4	17.9	16.0
10.03	Ձկնաբուծություն, ջրային տնտեսություն	0.6	0.4	0.4	0.4
10.06	Անտառային տնտեսություն	6.8	5.0	7.1	7.7
11.02	Լեռնահանքային արդյունաբերություն և երկրաբանություն	1.7	1.2	1.2	1.0
11.05	Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ	11.8	8.1	11.9	9.4
11.06	Բնապահպանական այլ միջոցառումներ	0.2	1.1	1.0	0.9
13.05	Ընդհանուր բնույթի տնտեսական այլ ծառայություններ	15.3	9.2	9.5	8.8
11.06	Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագիր	46.2	58.7	50.9	55.8
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	100.0	100.0	100.0	100.0
	ընթացիկ ծախսեր	93.2	58.5	60.8	57.4
	կապիտալ ծախսեր	6.8	41.5	39.2	42.6
		փոփոխությունը նախորդ տարվա նկատմամբ, տոկոս
10.01	Բնապահպանության բնագավառում պետական կառավարում		39.9	6.3	5.3
10.03	Ձկնաբուծություն, ջրային տնտեսություն		0.0	0.0	0.0
10.06	Անտառային տնտեսություն		8.8	38.7	28.5
11.02	Լեռնահանքային արդյունաբերություն և երկրաբանություն		0.0	0.0	0.0
11.05	Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ		3.3	41.7	-6.6
11.06	Բնապահպանական այլ միջոցառումներ		568.3	-10.0	0.0
13.05	Ընդհանուր բնույթի տնտեսական այլ ծառայություններ		-10.2	0.0	9.8
11.06	Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագիր		89.5	-15.9	29.2
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ		49.1	-3.1	18.0
	ընթացիկ ծախսեր		-6.5	0.7	11.5
	կապիտալ ծախսեր		812.5	-8.5	28.0

 

Գ Լ ՈՒ Խ 13

 

ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ ԵՎ ԿԱՊ

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Տրանսպորտի և կապի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի հիմնական ուղղություններն են`

(i) Ճանապարհային տնտեսություն,

(ii) Կապ և հեռահաղորդակցություն,

(iii) Երկաթուղային տրանսպորտ:

 

Ճանապարհային տնտեսություն

 

Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր օգտագործման ավտոմոբիլային ճանապարհային ցանցի երկարությունը 7800 կմ է, որից 3360 կմ-ը (միջպետական նշանակության՝ 1560 կմ և հանրապետական նշանակության՝ 1800 կմ) գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության տրանսպորտի և կապի նախարարության իրավասության տակ: Մնացած 4440 կիլոմետրը տեղական և համայնքային նշանակության ավտոճանապարհներ են:

Ճանապարհները սարքին վիճակում պահելու գլխավոր նախապայմանը անհրաժեշտ նորոգման ու պահպանման մշտական աշխատանքների իրականացումն է: Սակայն 90-ական թվականների ընթացքում այդ աշխատանքները գրեթե չեն կատարվել, ճանապարհների ընթացիկ պահպանության աշխատանքներ կատարվել են միայն մայրուղիների վրա, այն էլ՝ ոչ լիարժեք, որի հետևանքով ճանապարհները հայտնվել էին զանգվածային քայքայման վիճակում: Ճանապարհների քայքայմանը նպաստել է նաև ծանր քաշային ցուցանիշներով տրանսպորտային միջոցների հոսքի աննախադեպ աճը:

ՀՀ ճանապարհային ցանցի վիճակի, երթևեկության ինտենսիվության և տրանսպորտային միջոցների շահագործման ծախսերի վերլուծության արդյունքները ցույց են տալիս, որ 90-ական թվականներին տրանսպորտային միջոցների շահագործման վնասի չափը տարեկան կազմել է մոտ 152 մլն ԱՄՆ դոլար:

1994թ-ին ՏԱՍԻՍ ծրագրի շրջանակներում անգլիական «Թեքենկոն» ֆիրմայի և Համաշխարհային բանկի մասնագետների կողմից իրականացված ուսումնասիրությունների արդյունքներով պարզվել է, որ ավտոմոբիլային ճանապարհների վիճակի վատթարացման տարեկան աճը կազմում է 23-25 %: Այսպես, ըստ հաշվարկների, եթե 1994 թ-ին մեկ կիլոմետր ճանապարհահատվածի վերականգնման միջին արժեքը 13500 ԱՄՆ դոլար էր, ապա 1997 թ. այն արդեն կազմում էր 39293 ԱՄՆ դոլար:

Գլխավոր ճանապարհային ցանցի համեմատ, որի վերականգնման ու վերանորոգման համար իրականացվել և իրականացվում են մի շարք ծրագրեր, հանրապետական, տեղական ու համայնքային ճանապարհների ցանցերն անչափ անմխիթար վիճակում են: Վերջին տարիներին նշված ճանապարհների վերականգնմանը հատկացված միջոցների լիակատար անբավարարության հետևանքով ողջ ճանապարհային ցանցը քարուքանդ վիճակում է հայտնվել:

ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության հաշվեկշռում են գտնվում 2711 ավտոճանապարհային (22.6 կմ ընդհանուր երկարությամբ) և 95 երկաթուղային կամուրջներ: Ընդ որում, ավտոճանապարհային կամուրջներից 2155-ը տեխնիկական անբավարար, իսկ 23-ը՝ վթարային և անհապաղ միջոցառումների իրականացում պահանջող վիճակում են:

Հանրապետության մարզերի ավտոճանապարհային 543 կամրջային կառուցվածքներից 84-ը տեխնիկական անբավարար, իսկ 47-ը՝ վթարավտանգ վիճակում են:

 

Կապ և հեռահաղորդակցություն

 

Հայաստանի հանրային հեռուստատեսության (այսուհետև՝ ՀՀՀ) ընդունման գոտին ընդգրկում է Հայաստանի Հանրապետության բնակչության շուրջ 98 տոկոսը: Նշված ցուցանիշը ձեռք է բերվել ավելի քան 20 տարվա ընթացքում՝ աստիճանաբար ընդլայնելով ընդունման գոտին: ՀՀՀ ծրագիրը տարածվում է 1420 կմ ընդհանուր երկարությամբ ռադիոռելեային գծերով և հեռարձակվում է 0.001+5 կվտ հզորությամբ 117 հեռուստատեսային հաղորդակով և վերահաղորդակով:

Շահագործվելով 10-20 տարի, նշված տեխնոլոգիական սարքավորումները ֆիզիկապես և բարոյապես մաշվել են, մեծ մասի հաշվեկշռային արժեքն արդեն իսկ զրոյական է:

1999 թ-ին Երևանի արբանյակային հաղորդիչ կայանի գործարկումը հնարավորություն ընձեռեց ՀՀՀ ծրագիրն հեռարձակել Հայաստանի Հանրապետության ամբողջ տարածքում և դրա սահմաններից դուրս: Դրանով իսկ հնարավորություն ստեղծվեց Հայաստանի Հանրապետության դժվարամատչելի բնակավայրերում կառուցելու արբանյակային ընդունմամբ 16 հեռուստակայան:

Այնուամենայնիվ, ներկայումս Հայաստանի Հանրապետության մի շարք բնակավայրեր զրկված են ՀՀՀ ծրագրերի ընդունումից (առանձին բնակավայրեր՝ մասամբ):

Հեռուստահաղորդումներով չապահովված մի շարք բնակավայրերում ՀՀՀ ծրագրի հեռարձակումը կազմակերպելու համար ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության կողմից մշակվել է «Հայաստանի Հանրապետության տարածքում Հայաստանի հանրային հեռուստատեսության ծրագրի սփռումն ապահովող միջոցառումների մասին» ծրագիրը, որը հաստատվել է ՀՀ կառավարության 2001 թ. հունիսի 21-ի թիվ 559 որոշմամբ:

Ծրագրի իրականացումն սկսվել է 2001 թ-ին: 2003 թ-ին կավարտվեն ծրագրի առաջին և երկրորդ փուլերի աշխատանքները, և շահագործման կհանձնվեն ընդհանուր թվով 57 կայաններ: Ծրագրի 3-րդ փուլը նախատեսվում է ավարտել 2004թ-ին, որի արդյունքում շահագործման կհանձնվեն ևս 10 կայաններ:

Միաժամանակ նախատեսվում է 2003 թ-ին ավարտել նաև Սյունիքի մարզի՝ Նյուվադի, Լիճքի և Տաշտուն և Տավուշի մարզի՝ Մովսեսգեղ, Վերին Կարմիրաղբյուր և Բերքաբեր համայնքների արբանյակային ընդունմամբ վերահաղորդիչ կայանների կառուցման աշխատանքները:

ՀՀ տարածքում Հայաստանի հանրային ռադիոյի (այսուհետև՝ ՀՀՌ) ծրագիրը գերկարճալիք տիրույթով հեռարձակվում է Երևանում, Գյումրիում և Սևանի լեռնանցքում: Բնակչության ընդգրկվածությունը կազմում է 65 տոկոս: Հեռարձակումն իրականացվում է 2-4 կվտ հզորությամբ, 66-68 մհց հաճախությամբ աշխատող` թվով երեք ռադիոհաղորդակներով:

ՀՀՌ ծրագիրը գերկարճալիք տիրույթով չի հեռարձակվում Վայոց ձորի, Սյունիքի, Տավուշի և Լոռու մարզերում:

Ներկայումս ամբողջ աշխարհում ռադիոծրագրերը հեռարձակվում են հաճախությունների FM 87.5-108 մհց տիրույթով, և արտադրվող ռադիոընդունիչները հիմնականում այդ տիրույթում աշխատելու համար են: ՀՀՌ ծրագրի հեռարձակումը հանրապետության ամբողջ տարածքում FM տիրույթով կազմակերպելու նպատակով ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության կողմից մշակվել է ՀՀՌ սփռումն ապահովող միջոցառումների ծրագիր, որը հաստատվել է ՀՀ կառավարության 12.07.2001 թ. թիվ 636 որոշմամբ:

ՀՀ տարածքում ՀՀՌ ծրագրի հեռարձակումը կազմակերպելու համար նախատեսվում է գործող ռադիոռելեային կայաններում տեղադրել 50-1000 վտ հզորությամբ` թվով 17 ռադիոհաղորդակներ:

 

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԳԵՐԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 

Տրանսպորտի բնագավառում 2004-2006 թթ. քաղաքականությունը նպատակամղված է լինելու գոյություն ունեցող ճանապարհների (երկաթուղային, ավտոմոբիլային) հնարավորությունների արդյունավետ օգտագործման միջոցով ինչպես ներհանրապետական, այնպես էլ միջպետական փոխադրումների ամբողջ ծավալով ապահովմանը: Այդ նպատակով 2004-2006 թվականներին, ինչպես պետական բյուջեի, այնպես էլ Համաշխարհային բանկի և այլ վարկատու կազմակերպությունների վարկային ու Լինսի հիմնադրամի միջոցների հաշվին կշարունակվեն հանրապետության համար կենսական և ռազմավարական նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների կառուցման, հիմնանորոգման, վերակառուցման և պահպանման աշխատանքները: Միջպետական և հանրապետական նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների հիմնանորոգումները կիրականացվեն այն ճանապարհահատվածներում, որոնք, տարիներ շարունակ շահագործվելով, շարքից դուրս են եկել և տրանսպորտային միջոցների համար դարձել դժվար անցանելի և վտանգավոր: Ավտոմոբիլային ճանապարհների ընթացիկ փոսային նորոգումները և ձմեռային պահպանության աշխատանքները տրանսպորտային միջոցների երթևեկությունը կդարձնեն ավելի դյուրին և անվտանգ:

Երկաթուղային տրանսպորտի անխափան և արդյունավետ աշխատանքների ապահովման նպատակով ինչպես սեփական միջոցների, այնպես էլ Համաշխարհային բանկի վարկային ծրագրի հաշվին կշարունակվեն Երևան-Այրում երկաթուղու գծերի, երկաթուղային կամուրջների և արհեստական կառույցների վերանորոգման, էլեկտրամատակարարման և կապի համակարգի վերականգնման ու արդիականացման, լոկոմոտիվների և վագոնների նորոգման աշխատանքները, որի արդյունքում զգալիորեն կբարելավվեն երկաթգծի տեխնիկական վիճակը և փոխադրումների պայմաններն ու անվտանգությունը, կմեծանա գնացքների շարժման արագությունը:

Կապի բնագավառում կշարունակվեն փոստի և հեռահաղորդակցության ցանցի տեխնիկական վերազինման ու արդիականացման աշխատանքները: Կընդլայնվի բնակչությանը մատուցվող ծառայությունների շրջանակը: Կավարտվի Հայաստանի Հանրապետության տարածքում հայկական հեռուստահաղորդումների սփռումն ապահովող միջոցառումների 3-րդ փուլը, որի արդյունքում հանրապետության բնակավայրերը կստանան որակյալ և անխափան հաղորդումներ, հեռուստահաղորդումների ընդունման համար կկառուցվեն արբանյակային ընդունիչ նոր կայաններ: Նախատեսվում է ապահովել Հայաստանի հանրային ռադիոյի ծրագրի սփռման ընդլայնում FM տիրույթով:

2004-2006 թվականներին տրանսպորտի և կապի ոլորտում իրականացվելիք ծախսային քաղաքականության հիմնական գերակայություններն են հանդիսանալու`

(i) պետական նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների պահպանման, շահագործման, հիմնանորոգման աշխատանքների իրականացումը,

(ii) տրանսպորտային օբյեկտների հիմնանորոգումը,

(iii) Հայաստանի հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի ծրագրերի սփռումն ապահովող միջոցառումների իրականացումը,

(iv) Երևանի մետրոպոլիտենի բնականոն գործունեության ապահովումը:

 

ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԵԼԻՔ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԸ

 

Պետական նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների պահպանման, շահագործման և հիմնանորոգման ծրագրով նախատեսվում է վերականգնել 691.5 կմ ճանապարհահատվածներ, մասնավորապես՝ 2004 թվականին նախատեսվում է վերականգնել 2003թ-ին գետերի վարարումների հետևանքով քանդված պետական նշանակության ավտոճանապարհներն ու նրանց վրա գտնվող արհեստական կառույցները, իրականացնել պետական նշանակության շուրջ 100 կմ ավտոճանապարհների նորոգում, 2005 թվականին` միջպետական նշանակության 24.5 կմ ավտոճանապարհահատվածների նորոգում և հանրապետական նշանակության 300 կմ ճանապարհահատվածների նորոգում, 2006 թվականին՝ միջպետական նշանակության 35 կմ ճանապարհահատվածների վերակառուցում և հանրապետական նշանակության 232 կմ ճանապարհահատվածների նորոգում:

2004-2006 թթ. նշված ծրագրերի իրականացման արդյունքում կբարելավվի կապը մայրաքաղաքից մարզկենտրոններ և հանրապետական մի շարք բնակավայրեր, կկրճատվեն ճանապարհային ծախսերը:

Տրանսպորտային օբյեկտների հիմնանորոգման ծրագրով նախատեսվում է իրականացնել ՀՀ կառավարության 02.07.01 թ. թիվ 591 որոշմամբ հաստատված՝ ՀՀ ճանապարհային վթարավտանգ տեխնիկական վիճակում գտնվող կամրջային կառուցվածքների հիմնանորոգման աշխատանքները: Ծրագրով նախատեսվում է 2004 թվականին իրականացնել պետական նշանակության ավտոճանապարհահատվածների վրա գտնվող վթարավտանգ 70 կամուրջների (այդ թվում՝ միջպետական և հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհների 17 կամուրջ), ինչպես նաև երկաթուղային կամուրջների վիճակի մանրակրկիտ հետազոտման և նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի մշակման աշխատանքներ:

Ծրագրի իրականացման հիմնական արդյունքը կլինի այն, որ հանրապետությունը կունենա ճանապարհային արհեստական կառուցվածքներ, որոնք մոտակա մի քանի տասնյակ տարիների ընթացքում կապահովեն շահագործման բարձր հուսալիություն:

Երկաթուղային և ճանապարհային կամրջային կառուցվածքների վերականգնումը կապահովի ինչպես հանրապետության, այնպես էլ տարանցիկ բեռների և ուղևորների անխափան և կանոնավոր փոխադրումները:

Ծրագրի իրականացման արդյունքում հանրապետությունում կունենանք հուսալի երկաթուղային և ավտոճանապարհային ցանցի արհեստական կառուցվածքներ, որոնք իրենց շահագործման տեխնիկական ցուցանիշներով կհամապատասխանեն գործող նորմատիվային պահանջներին:

Ճանապարհատրանսպորտային ենթակառուցվածքի բարելավումը կապահովի բնականոն տրանսպորտային կապը ինչպես տարածաշրջանի, այնպես էլ հանրապետության հեռավոր և սահմանամերձ շրջանների ու բնակավայրերի հետ և կնպաստի դրանց հեռանկարային զարգացմանը:

Հայաստանի հանրային հեռուստատեսության ծրագրի սփռումն ապահովող միջոցառումների ծրագիրը նախատեսվում է ավարտել 2004 թ-ին, որի արդյունքում հանրապետության բնակավայրերը կստանան որակյալ և անխափան հեռուստահաղորդումներ, կավարտվի հանրապետության 67 բնակավայրերում հանրային հեռուստատեսային արբանյակային ընդունմամբ վերահաղորդիչ կայանների կառուցումը:

Ռադիոյի ծրագրերի սփռումն ապահովող միջոցառումների արդյունքում կընդլայնվի Հայաստանի հանրային ռադիոյի ծրագրի սփռման FM տիրույթը, կավարտվի Հանրային ռադիոյի վերհաղորդիչ 17 կայանների կառուցումը:

Երևանի մետրոպոլիտենի սուբսիդավորման ծրագիր: Մետրոպոլիտենին տրամադրվող սուբսիդիան կուղղվի վերջինիս գործունեությունից առաջացող ֆինանսական ճեղքվածքի ֆինանսավորմանը: Հաշվի առնելով մետրոպոլիտենի հատուկ նշանակությունը և դրա, որպես տրանսպորտի միջոցի ոչ ճկուն լինելը, չի ակնկալվում, որ միջին ժամկետ հեռանկարում վերջինիս գործունեությունը շահութաբեր կլինի, որով էլ պայմանավորված է մետրոպոլիտենի սուբսիդավորման անհրաժեշտությունը: Միաժամանակ, մետրոպոլիտենի ֆինանսական կենսունակության բարձրացման նպատակով համապատասխան միջոցառումներ կիրականացվեն՝ Հանրային ծառայությունների ինտեգրացված ֆինանսական առողջացման ծրագրի շրջանակներում:

 

2004-2006 թթ. ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԱՄՓՈՓՈՒՄ

 

Տրանսպորտի և կապի ոլորտի միջին ժամկետ ծախսային ծրագրով նախատեսված ծախսերը ամփոփված են Հավելված 13.1-ում:

Ծախսերի վրա ազդող գործոններ

Տրանսպորտի և կապի ոլորտի 2004-2006 թվականների միջին ժամկետ ծախսային ծրագրի վրա ազդող հիմնական գործոններն են՝

(i) իրականացվելիք աշխատանքների ծավալը` վերականգնվող ավտոճանապարհների երկարությունը, վերականգնվող տրանսպորտային օբյեկտների քանակը, կապի ոլորտում կառուցվող կայանների քանակը և այլն,

(ii) իրականացվելիք աշխատանքների տեսակը` պահպանում, ընթացիկ նորոգում, հիմնանորոգում, կառուցում և այլն,

(iii) մետրոպոլիտենի սուբսիդավորման չափի առումով՝ ուղևորափոխադրումների ծավալը, ուղեվարձը:

 

ԱՀՌԾ ՀԵՏ ՀԱՄԱՁԱՅՆԵՑՈՒՄ

 

Աղքատության հաղթահարման ռազմավարության տեսանկյունից ևս կարևորվում է ճանապարհային ցանցի խնդիրը: Ինչպես նշված է ԱՀՌԾ-ում, ճանապարհային ցանցի ազդեցությունն աղքատության վրա արտահայտվում է 3 հիմնական գործոններով`

(i) որպես տնտեսական աճի վրա ազդող գործոն,

(ii) որպես եկամուտների բաշխման վրա ազդող գործոն,

(iii) որպես հիմնական սոցիալական ծառայությունների հասանելիության վրա ազդող գործոն:

Այս առումով աղքատության հաղթահարման ռազմավարությունը սահմանում է, որ ճանապարհաշինության ոլորտում իրականացվելիք քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի առկա ճանապարհային ցանցի վերականգնմանը և պահպանմանը` ֆինանսավորման պահանջվող մակարդակի աստիճանական բարձրացման ճանապարհով:

           

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 13.1. Տրանսպորտի և կապի ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)

 

No	Ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի, ենթախմբերի, ծրագրերի անվանումները	2004			2005			2006
		ընթա ցիկ	կապի-տալ	ընդամենը	ընթա ցիկ	կապիտալ	ընդամենը	ընթա ցիկ	կապիտալ	ընդա մենը
12.01.	ՀՀ տրանսպորտի և կապի բնագավառում պետական կառավարում	252.4	0.0	252.4	267.1	0.0	267.1	279.7	0.0	279.7
12.02.	«Երևանի մետրոպոլիտեն» ՊՓԲԸ-ի սուբսիդավորում	697.0	0.0	697.0	697.0	0.0	697.0	697.0	0.0	697.0
12.07.	Պետական (միջպետական և հանրապետական) նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների պահպանում, շահագործում և հիմնանորոգում	2 550.0	1 276.4	3 826.4	5 869.4	5 000.0	10 869.4	5 164.2	6 000.0	11 164.2
12.07.	Մարզային ենթակայության ավտոմոբիլային ճանապարհների պահպանում, շահագործում և հիմնանորոգում	0.0	216.5	216.5	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
12.07.	Տրանսպորտային օբյեկտների հիմնանորոգում	0.0	577.0	577.0	0.0	559.0	559.0	0.0	530.4	530.4
12.07.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող՝ Տրանսպորտի ծրագիր	261.6	7 458.2	7 719.8	17.8	467.2	485.0	0.0	0.0	0.0
12.08.	Հայաստանի հանրային հեռուստատեսության ծրագրի սփռումն ապահովող միջոցառումներ	0.0	24.2	24.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
12.08.	Հայաստանի հանրային ռադիոյի ծրագրի սփռումն ապահովող միջոցառումներ	0.0	102.0	102.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	3 761.1	9 654.2	13 415.3	6 851.3	6 026.2	12 877.5	6 140.9	6 530.4	12 671.3
12.07.	Լինսի հիմնադրամի միջոցներով իրականացվող ծրագիր	0.0	13 668.0	13 668.0	0.0	13 445.0	13 445.0	0.0	13 688.0	13 688.0
	ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԾԱԽՍԵՐԸ	3 761.1	23 322.2	27 083.3	6 851.3	19 471.2	26 322.5	6 140.9	20 218.4	26 359.3

 

Գ Լ ՈՒ Խ 14

 

ՋՐԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

 

ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Հայաստանի Հանրապետության ջրային տնտեսությունը բաղկացած է ոռոգման և խմելու ջրի համակարգերից: Տարեկան ընդհանուր ջրօգտագործման ծավալը 1999-2002 թվականներին կազմել է 1.8-1.9 մլրդ խ.մ.: Ջրօգտագործման շուրջ 70%-ը բաժին է ընկել ոռոգման համակարգին, իսկ մնացած 30%-ը` խմելու ջրի համակարգին:

Ջրային տնտեսության համակարգի ֆիզիկական կառուցվածքը բաղկացած է.

(i) 1.35 մլրդ խ.մ. ընդհանուր ծավալով 80 ջրամբարներից,

(ii) 21 215 կմ ընդհանուր երկարությամբ ոռոգման ջրանցքներից,

(iii) 403 ջրհան կայաններից,

(iv) 2 221 խորքային և արտեզյան հորերից,

(v) 1 609 կմ ընդհանուր երկարությամբ կոլեկտորադրենաժային ցանցից,

(vi) 7 215 կմ ընդհանուր երկարությամբ խմելու ջրի մատակարարման ցանցից, որից՝ քաղաքային բնակավայրերում` 3 988 կմ, գյուղական բնակավայրերում` 3 227 կմ,

(vii) 2 470 կմ ընդհանուր երկարությամբ կոյուղու ցանցից, որից՝ քաղաքային բնակավայրերում` 2 296 կմ, գյուղական բնակավայրերում` 174 կմ:

2002 թվականի դրությամբ, կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգում ընդգրկված են եղել բոլոր քաղաքները և գյուղական բնակավայրերի 36.5%-ը: Կենտրոնացված ջրամատակարարումը հասանելի է եղել տնային տնտեսությունների 71%-ին (քաղաքային բնակավայրերում՝ 87%, գյուղական բնակավայրերում՝ 45%): Ջրամատակարարման միջին օրական տևողությունը քաղաքային բնակավայրերում կազմել է 8 ժամ, իսկ գյուղական բնակավայրերում՝ 14 ժամ:

Խմելու ջրի համակարգի՝ վերջին տարիների հիմնական ծավալային ցուցանիշները ներկայացված են Աղյուսակ 14.1-ում:

 

Աղյուսակ 14.1. Խմելու ջրի համակարգի հիմնական ծավալային ցուցանիշները 1999-2002 թթ.

Ցուցանիշներ	1999	2000	2001	2002
Ցանցին տրված ջուրը (մլն խ.մ.)	438.7	599.9	567.3	538.8
Սպառողներին տրված ջուրը (մլն խ.մ.)	211.4	212.5	196.0	178.3
Ջրի կորուստը (%)	51.8	64.6	65.4	66.9
Կենտրոնական ջրամատակարարման ցանցում ընդգրկված տնային տնտեսությունների քանակը (հազ.)	573.7	575.7	588.3	562.8

 

Ոռոգման ջրի համակարգի՝ վերջին տարիների հիմնական ծավալային ցուցանիշները ներկայացված են Աղյուսակ 14.2-ում:

 

Աղյուսակ 14.2. Ոռոգման համակարգի հիմնական ծավալային ցուցանիշները 1999-2002 թթ.

Ցուցանիշներ	1999	2000	2001	2002
Ոռոգելի հողատարածք (հազ. հա)	160.9	159.5	161.0	122.5
այդ թվում՝ մեխանիկական եղանակով	59.7	54	72.7	30.9
Ցանցին տրված ջուրը (մլն խ.մ.)	1 293.8	1 195.0	1 066.5	1200.2
Սպառողներին տրված ջուրը (մլն խ.մ.)	887.5	832.4	742.5	742.8
այդ թվում՝ մեխանիկական եղանակով	444.8	406.3	387.7	210.0
Ջրի կորուստը (%)	31.4	30.3	30.4	38.1

 

Ջրային տնտեսության ոլորտում պետական ծախսային քաղաքականությունն իրականացվել է երկու հիմնական ուղղություններով:

Առաջինը՝ ջրային տնտեսության ընկերություններին սուբսիդիաների տրամադրումն էր: Սուբսիդիաները տրամադրվել են ոռոգման, ջրամատակարարման ու ջրահեռացման ընկերությունների կողմից ծառայությունների մատուցման արդյունքում առաջացող ֆինանսական ճեղքվածքի ֆինանսավորման նպատակով:

Պետական ծախսային քաղաքականության երկրորդ ուղղությունը ջրային տնտեսության ոլորտում պետական ներդրումային ծրագրերի իրականացումն է: Դրանք նպատակաուղղվել են ջրային տնտեսության ֆիզիկական ենթակառուցվածքի պահպանմանը և վերականգնմանը: Ներդրումային ծրագրերը հիմնականում իրականացվել են միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների վարկային միջոցներով:

 

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ

 

Իրականացվելիք քաղաքականության վերջնական նպատակը ջրային տնտեսության ոլորտի ընկերությունների գործունեության փոխադրումն է առևտրային սկզբունքների վրա:

Քաղաքականության հիմնական ուղղություններն են.

 

Քաղաքականությունը ֆինանսական աջակցության բնագավառում: 2004-2006 թվականների ընթացքում Կառավարության ֆինանսական աջակցությունը համակարգի ընկերություններին արտահայտվելու է բյուջետային սուբսիդիաների տրամադրման և պետական ներդրումային ծրագրերի իրականացման միջոցով: Սուբսիդավորման քաղաքականությունն ուղղված է լինելու ընթացիկ գործառնական ճեղքվածքի ֆինանսավորման նպատակով տրամադրվող սուբսիդիաների աստիճանական կրճատմանը: Այսպես, 2004 թվականին համակարգի ընկերություններին տրամադրվող սուբսիդիաների ծավալը 2003 թվականի համեմատ նվազելու է 49.5 տոկոսով, 2005 թվականին՝ 2004 թվականի համեմատ` 58.2 տոկոսով, 2006 թվականին՝ 2005 թվականի համեմատ` 13 տոկոսով: Իրականացվելիք ներդրումային քաղաքականության նպատակն է լինելու համակարգի ձեռնարկությունների գործունեության արդյունավետության բարձրացումը: Ներդրումային ծրագրերը հիմնականում ուղղված կլինեն համակարգի ձեռնարկությունների շահագործման և պահպանման ծախսերի ու ջրի կորուստների նվազեցմանը և ձեռնարկությունների կառավարման համակարգի բարելավմանը:

Քաղաքականությունը սակագների բնագավառում: Ոլորտում իրականացվելիք սակագնային քաղաքականությունը ուղղված է լինելու ընթացիկ շահագործման ու պահպանման ծախսերի և սակագների համապատասխանության ապահովմանը: Խմելու ջրի ոլորտում, արդեն 2004 թվականից սկսած¹⁴, նախատեսվում է սակագները համապատասխանեցնել ընթացիկ շահագործման ու պահպանման ծախսերին: Ոռոգման համակարգում նախատեսվում է մինչև 2007 թվականը հասնել ամբողջությամբ ծախսածածկող սակագների:

Քաղաքականությունը ընկերությունների կառավարման բարելավման բնագավառում: Համակարգի ընկերությունների կառավարման բարելավումը Կառավարության կողմից ոլորտում իրականացվող քաղաքականության հիմնական ուղղություններից է: Ոլորտի ընկերությունների կառավարման համակարգի բարեփոխումներն ուղղված են լինելու վերջիններիս ֆինանսական կենսունակության բարձրացմանը՝ ի հաշիվ շահագործման և պահպանման ծախսերի արդյունավետության բարձրացման և հավաքագրման մակարդակի բարելավման:

__________

¹⁴ «Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ի համար նախատեսվում է ընթացիկ շահագործման ու պահպանման ծախսերին համապատասխանող սակագներ կիրառել 2004 թվականի հունիսի 1-ից` պայմանավորված մինչև նոր սակագների կիրառումը անապահով ընտանիքների համար ջրաչափերի տեղադրման անհրաժեշտությամբ:

 

2004-2006 թթ. ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾԻ ԾԱԽՍԵՐԻ ԱՄՓՈՓՈՒՄ

 

Ջրային տնտեսության ոլորտի միջին ժամկետ ծախսային ծրագրով նախատեսված ծախսերը ամփոփված են Հավելված 14.1-ում:

 

Ծախսերի վրա ազդող գործոններ

 

Ջրային տնտեսության ոլորտի 2004-2006 թվականների միջին ժամկետ ծախսային ծրագրի վրա ազդող հիմնական գործոններն են՝

(i) իրականացվելիք աշխատանքների ծավալը` վերականգնվող ջրատարերի երկարությունը, վերականգնվող ջրամբարների քանակը և այլն,

(ii) իրականացվելիք աշխատանքների տեսակը` պահպանում, ընթացիկ նորոգում, հիմնանորոգում, կառուցում և այլն,

(iii) ջրային տնտեսության ընկերությունների սուբսիդավորման ծավալների առումով` մատուցվող ծառայությունների ծավալը, սակագները, վճարի հավաքագրման ցուցանիշը, ջրի կորուստների մակարդակը և այլն:

 

ԱՀՌԾ ՀԵՏ ՀԱՄԱՁԱՅՆԵՑՈՒՄ

 

Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը կարևորում է խմելու և ոռոգման ջրի մատակարարման որակի և մատչելիության բարելավման խնդիրը և այն դիտում է որպես բնակչության կենսամակարդակի վրա ուղղակիորեն ազդող գործոններից մեկը: Վերջին տարիներին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները վկայում են, որ ջրամատակարարման որակի անկման արդյունքում մեծապես տուժել են հենց աղքատ ընտանիքները: Նույնը կարելի է ասել նաև ոռոգման համակարգի համար, որտեղ ոռոգելի տարածքների կրճատումը ուղղակիորեն է ազդել աղքատության մակարդակի վրա:

Միջին ժամկետ ծախսային ծրագիրը համահունչ է ԱՀՌԾ-ում ամրագրված քաղաքականության ուղղություններին: Այսպես, թե´ միջին ժամկետ ծախսային ծրագիրը և թե´ ԱՀՌԾ-ն կարևորում են համակարգի ընկերություններին տրամադրվող սուբսիդիաների կրճատման, ընթացիկ շահագործման ու պահպանման ծախսերին սակագների համապատասխանեցման, ներդրումային քաղաքականության միջոցով համակարգի ֆիզիկական կառուցվածքի վերականգնման և համակարգի ընկերությունների կառավարման համակարգի բարելավման խնդիրները:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 14.1. Ջրային տնտեսության ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
 

No	Ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի, ենթախմբերի, ծրագրերի անվանումները	2004			2005			2006
		ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը	ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը	ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը
10.01.	ՀՀ ջրտնտպետկոմիտեի կենտրոնական ապարատի պահպանում	59.9	0.0	59.9	63.8	0.0	63.8	67.2	0.0	67.2
	Ջրային տնտեսության գծով ծրագրեր, այդ թվում`	117.1	0.0	117.1	117.1	0.0	117.1	117.1	0.0	117.1
08.04.	Անավարտ շինարարական օբյեկտների պահպանում	45.5	0.0	45.5	45.5	0.0	45.5	45.5	0.0	45.5
10.03.	«Որոտան-Արփա-Սևան ԹՇՎ» ՊՀ-ի պահպանում	54.5	0.0	54.5	54.5	0.0	54.5	54.5	0.0	54.5
10.03.	Ջրամբարներում պահակային ծառայությունների իրականացում	17.1	0.0	17.1	17.1	0.0	17.1	17.1	0.0	17.1
10.07.	Ոռոգման համակարգերի սուբսիդավորում	2303.0	0.0	2303.0	1525.0	0.0	1525.0	1326.0	0.0	1326.0
08.04.	«Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ սուբսիդավորում	592.0	0.0	592.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
08.04.	Երևանի «Ջրմուղ-կոյուղի» ՓԲԸ սուբսիդավորում	756.0	0.0	756.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
08.04.	«Հայջրմուղկոյուղի» ՓԲԸ-ին կապիտալ տրանսֆերտի տրամադրում` բազմահարկ շենքերի շքամուտքերում ջրաչափերի ձեռքբերման և տեղադրման համար	0.0	810.0	810.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
10.03.	Արփա-Սևան թունելի շահագործում և նորոգում	0.0	317.4	317.4	0.0	317.4	317.4	0.0	317.4	317.4
08.05.	Հակահեղեղային միջոցառումներ	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	300.0	300.0
10.03.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Պատվարների անվտանգության ծրագիր	389.4	3079.2	3468.6	330.4	2857.3	3187.8	0.0	0.0	0.0
10.02.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Ոռոգման համակարգերի զարգացման ծրագիր	398.0	2928.1	3326.0	398.8	2747.5	3146.4	549.9	3253.4	3803.3
10.02.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Ոռոգման համակարգերի զարգացման երկրորդ ծրագիր	52.1	290.9	343.0	129.8	711.2	840.9	363.3	2101.1	2464.4
08.04.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Համայնքային ջրամատակարարման և ջրահեռացման ծրագիր	232.2	929.2	1161.4	325.7	1302.8	1628.6	684.5	2737.9	3422.4
08.04.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Համայնքային զարգացման ծրագիր	770.2	2017.2	2787.4	138.0	281.3	419.3	0.0	0.0	0.0
08.04.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Համայնքային զարգացման երկրորդ ծրագիր	458.2	305.4	763.6	662.3	726.0	1388.3	1107.2	1753.0	2860.2
08.04.	ՀՀ Արմավիրի մարզի մի շարք բնակավայրերի ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի գործունեության բարելավման ծրագիր	359.0	1060.9	1419.9	496.6	1027.7	1524.3	538.7	1320.8	1859.5
14.06.	Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացվող` Սոցիալական ներդրումների հիմնադրամի երկրորդ ծրագիր	0.0	549.8	549.8	0.0	521.7	521.7	0.0	262.5	262.5
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	6 487.1	12 288.1	18 775.1	4 187.5	10 492.9	14 680.6	4 753.9	12 046.1	16 800.0

 

Գ Լ ՈՒ Խ 15

 

ՊԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋՆԱԺԱՄԿԵՏ ԾԱԽՍԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՅԼ ՈԼՈՐՏՆԵՐՈՒՄ

 

ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

Իրավիճակի նկարագրություն

Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության ոլորտի 2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը կազմվել է՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, «Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի, «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործունեության ծրագիրը հաստատելու մասին» 17.06.2003 թ. ՀՀ կառավարության որոշման, այլ համապատասխան օրենսդրական և իրավական ակտերի հիման վրա:

Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության ոլորտի 2004-2006 թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կազմման հիմքում դրվել են քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի բազայի ձևավորման, նորմատիվատեխնիկական դաշտի կատարելագործման, սոցիալապես անապահով և աղետների հետևանքով անօթևան մնացած բնակչության՝ բնակարանով ապահովվածության մակարդակի բարձրացման, աղքատության մակարդակի կրճատման սկզբունքները:

Յուրաքանչյուր պետության համար քաղաքաշինությունը ռազմավարական նշանակություն ունեցող ոլորտներից մեկն է, որի զարգացումը էապես կնպաստի պետության առջև ծառացած սոցիալ-տնտեսական մի շարք լուրջ հիմնախնդիրների լուծմանը:

Այս ոլորտում ներկայացված են միայն ՀՀ պետական բյուջեով նախատեսված կապիտալ շինարարության, շինվերանորոգման աշխատանքների և քաղաքաշինության նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի դաշտի ձևավորմանը վերաբերող ծրագրերը, իսկ ոլորտին վերաբերող մյուս ծրագրերը` ՀՀ հանրակրթական դպրոցների հիմնանորոգման և բարելավման համալիր ծրագիր, մշակութային օբյեկտների հիմնանորոգման և վերականգնման համալիր ծրագիր և արտաքին ֆինանսավորմամբ մի շարք այլ ծրագրեր, ներկայացված են համապատասխան ոլորտների միջնաժամկետ ծախսային ծրագրերը շարադրող փաստաթղթերում:

Ներկայումս ոլորտում առկա են հետևյալ խնդիրները`

(i) ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության օժանդակությամբ 2002-2003 թթ. իրականացվող՝ աղետի գոտու վերականգնման ծրագրի շրջանակներում Շիրակի և Լոռու մարզերի բնակավայրերում երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած, ժամանակավոր շինություններում բնակվող շուրջ 660 անօթևան ընտանիքներին տրամադրվել են դրամաշնորհներ՝ իրենց ամրակցված անավարտ շինարարության բնակելի տների շինարարական աշխատանքներն ավարտելու համար: Ներկայումս դեռ շուրջ 2150 ընտանիքներ աջակցություն ստանալու հավակնող են:

(ii) Հայաստանի Հանրապետությունում 3-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող բազմաբնակարան շենքերի քանակը հասնում է 753-ի, որից միայն 331-ը՝ աղետի գոտում:

(iii) ՀՀ տարածքում լայն զարգացում ունեն սողանքային պրոցեսները, որոնց ակտիվությունն ուղղակիորեն կապված է սեյսմիկ ակտիվության հետ: Դրանով է պայմանավորված նշված պրոցեսների լայն տարածումն ու վերջին տարիներին նկատվող մեծ ակտիվությունը հատկապես տարածաշրջանում տեղի ունեցած ուժեղ երկրաշարժից հետո: Հայաստանում հայտնի է 3000-ից ավելի սողանք: Դրանք ընդգրկում են շուրջ 700 քառ. կմ մակերես, որից 200-ը բնակավայրերի տարածքներում է և կազմում է դրանց ընդհանուր մակերեսի 12.4%-ը: Սողանքային երևույթների՝ հանրապետության սոցիալ-տնտեսական կառույցներին հասցրած միջին տարեկան վնասը, ըստ ՀՀ ԱԻՎ տվյալների, կազմում է շուրջ 10 մլն ԱՄՆ դոլար:

(iv) Մշակված չեն ՀՀ տարածքային կազմակերպման գլխավոր և ՀՀ մարզերի տարածքային հատակագծման նախագծերը, համայնքների գլխավոր հատակագծերը և քաղաքաշինական մի շարք ծրագրային փաստաթղթեր, որոնք սահմանում են հուսալիության, շրջակա միջավայրի պահպանության, հակահրդեհային, սանիտարահիգիենիկ և այլ անհրաժեշտ նորմեր, կանոններ, ստանդարտներ, ինչպես նաև նախագծման, շինարարության իրականացման, շահագործման և այլ պայմաններ:

(v) Անմխիթար վիճակում են բնության հատուկ պահպանվող մի շարք տարածքներ և պատմության ու մշակույթի անշարժ հուշարձաններ, այդ թվում՝ Հրազդան գետի ջրահավաք ավազանի գոտին:

 

Հիմնական գերակայությունները

 

Քաղաքաշինությունը, լինելով երկրի տարածքային կազմակերպման ու զարգացման, ազգաբնակչության, արտադրողական ուժերի ու միջոցների տեղաբաշխման, բնակավայրերի ու միջբնակավայրային տարածքների կապերի, կառուցապատման ու հատակագծման հիմքը, ընդգրկում է տարածքային պլանավորման, ճարտարապետության, բնակարանային-կոմունալ տնտեսության, շինարարության և շինինդուստրիայի, բնական և տեխնածին երևույթներից տարածքի պաշտպանության ոլորտները:

ՀՀ կառավարության ստանձնած պարտավորություններն ապահովելու համար ՀՀ քաղաքաշինության բնագավառի 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածի քաղաքականության հիմնական ուղղություններն ու գերակայություններն են՝

(i) Տարածքային պլանավորման և ճարտարապետության ոլորտում քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի բազայի ձևավորումը՝ դրանով իսկ նպաստելով բնակավայրի ներդրումային գրավչության բարձրացմանը և ինվեստիցիոն-շինարարական շուկայի ձևավորմանը, նորմատիվատեխնիկական դաշտի կատարելագործմանը, պատմական քաղաքների ռեաբիլիտացիայի ծրագրի իրականացմանը:

(ii) Բնակարանային-կոմունալ տնտեսության ոլորտում բնական աղետների հետևանքով անօթևան մնացած քաղաքացիների բնակարանային խնդիրների լուծման ծրագրերի իրականացման ու աղքատության կրճատման ռազմավարության տեսանկյունից առանձնացված բազմաբնակարան շենքերի պահպանմանն ուղղված աջակցության ծրագրերի ընդլայնումը:

(iii) Շինարարության ոլորտում Աղետի գոտու ծրագրի ավարտումը: Նկատի ունենալով, որ Աղետի գոտու վերականգնման ծրագիրը նախատեսված է ավարտել 2003 թ., սակայն հետագա տարիներին նախատեսվում է աղետի գոտին վերածել զարգացման գոտու, նախարարության հիմնական նպատակներից մեկը աղետի գոտին զարգացման գոտու վերածելու ծրագրի իրականացումն է:

(iv) ՀՀ տարածքում հակասողանքային և այլ առաջնահերթ միջոցառումների ծրագրի իրականացումը և զարգացումը, որը հետագա տարիների ընթացքում կնպաստի վտանգավոր երկրաբանական երևույթների ազդեցության տարածքներում բնակվող մարդկանց անվտանգությանը, բնակելի տների, կենսապահովման օբյեկտների, այդ թվում՝ տրանսպորտային և այլ հաղորդակցուղիների անվտանգ շահագործման ապահովմանը, էկոլոգիական իրավիճակի բարելավմանը:

(v) Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքաշինական բնագավառի նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի դաշտի միասնական համակարգի ստեղծումը, հանրապետական և միջպետական նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի միասնական համակարգի կազմակերպումը:

 

Ծախսերի վրա ազդող գործոնները

 

2004-2006 թթ. ծախսերի վրա կարող է ազդել Կառավարության ստանձնած պարտավորություններն ապահովելու համար իրականացվող ծրագրերի շրջանակներում պահանջարկի ճշտումը:

 

Գոյություն ունեցող ծախսային պարտավորությունները

 

2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում առաջնահերթությունը կտրվի շարունակական աշխատանքների հետևյալ ուղղություններին.

(i) ՀՀ մարզերի տարածքային հատակագծման նախագծերի մշակում («Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենք), այդ թվում`

• 2004 - 2005 թթ.` Լոռու և Սյունիքի մարզերի,
• 2005- 2006 թթ.` Տավուշի և Արարատի մարզերի:

Այս նախագծերի հիմք է հանդիսանում «Քաղաքաշինության մասին» Հայաստանի Հանրապետության ՀՕ-217 օրենքի 17-րդ հոդվածը:

Տարածքային հատակագծման նախագծերը մշակվում են ՀՀ մարզերի վարչատարածքային միավորումների խմբերի կամ դրանց առանձին հատվածների համար:

Սահմանում են տարածքների նպատակային օգտագործման, կայուն զարգացման, պատմամշակութային ժառանգության պահպանման, կենսագործունեության բարենպաստ միջավայրի ձևավորման տարածքային կազմակերպման հիմնական դրույթներն ու պայմանները:

Այս ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում կանխատեսվող ծախսերը կազմում են 164.7մլն դրամ:

(ii) Հրազդան գետի ջրահավաք ավազանի գոտու կայուն զարգացման ծրագրի իրականացում («Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀՀ օրենք, «Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենք):

Ծրագրի գլխավոր նպատակն է կանոնակարգել Հրազդան գետի ջրահավաք ավազանի գոտու հիմնախնդիրները, աջակցել անտրոպոգեն գործունեության հետևանքների վերացմանը, տարածաշրջանի սոցիալ-տնտեսական պոտենցիալների և բնության ռեկրեացիոն ռեսուրսների վերականգնմանը: Այս ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում կանխատեսվող ծախսերը կազմում են 100մլն դրամ:

(iii) Համայնքների գլխավոր հատակագծերի մշակում՝ փուլային ծրագրի շրջանակներում («Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենք):

«ՀՀ բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի մշակման փուլային ծրագրի» շրջանակներում (ՀՀ կառավարության 16.04.2001 թ. N 313 որոշում) նախատեսվում է մշակել բնակավայրերի գլխավոր հատակագծեր:

Գլխավոր հատակագծի առկայությունը կնպաստի համայնքի հեռանկարային զարգացման հիմնական ուղղությունների նախանշմանը և համապատասխան ծրագրերի կազմմանը, ինչպես նաև համայնքներում ներդրումային ծրագրերի ներգրավմանը:

«Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված է համայնքի համար մեկ միացյալ քաղաքաշինական փաստաթղթի՝ համայնքի գլխավոր հատակագծի մշակման պարտադիր լինելը, որի հիմնական նպատակը տարածքային պլանավորման միջոցով համայնքի համար բարենպաստ կենսամիջավայրի ձևավորման և կայուն զարգացման համար անհրաժեշտ նախադրյալների ստեղծումն է: Այս ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում կանխատեսվող ծախսերը կազմում են 360.5մլն դրամ:

(iv) ՀՀ տարածքային կազմակերպման գլխավոր նախագծի մշակման համար 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում առաջարկվող ծախսերը կազմում են 40.8մլն դրամ:

(v) Պատմական քաղաքների քաղաքաշինական ռեաբիլիտացիայի ծրագրի իրականացում («Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» ՀՀ օրենք):

ԵԽ-ի հովանավորությամբ Հարավային Կովկասի Հայաստանի տարածաշրջանային ծրագրի շրջանակներում ներկայացված են հանրապետության մի շարք քաղաքների քաղաքաշինական ռեաբիլիտացիոն ծրագրեր:

ԵԽ-ի փորձագետների խմբի 2003 թ. առաջիկայում սպասվող այցելության ընթացքում վերջնականապես կորոշվի այն քաղաքների ցանկը, որոնց համար պետք է կատարվեն փորձնական ծրագրերը:

Այս ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում ՀՀ պետական բյուջեից նախատեսվող ծախսերը կազմում են 100 մլն դրամ, իսկ արտաքին աղբյուրներից ֆինանսավորման չափը կորոշվի հուլիսին կայանալիք քննարկումների արդյունքում:

(vi) Գյուղական բնակավայրերում անօթևան մնացած ընտանիքների բնակարանային խնդիրների լուծման օժանդակություն («Աղետի գոտու վերականգնման համալիր ծրագիրը հաստատելու մասին» ՀՀ օրենք, ՀՀ նախագահի 2003 թ. մայիսի 17-ի N ՆԿ-29-Ն կարգադրություն):

Այդ ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում առաջարկվող ծախսերը՝ 330.0 մլն դրամի չափով, հնարավորություն կտան բարելավելու շուրջ 110 ընտանիքների բնակարանային պայմանները: Մեկ ընտանիքին հասանելիք աջակցության չափը որոշվել է 3.0 մլն դրամ, որը հաշվարկվել է՝ ելնելով աղետի գոտու բնակավայրերում բնակելի տների միջինացված շուկայական արժեքի կանխատեսվող չափից:

(vii) Բազմաբնակարան շենքերի պահպանմանն ուղղված աջակցության ծրագրերի իրականացում («Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» և «Համատիրությունների մասին» ՀՀ օրենքներ, ՀՀ կառավարության 09.01.2003 թ. «Բազմաբնակարան շենքի կառավարմանն աջակցելու մասին» N 86-Ա որոշում):

2004-2006 թթ. առաջարկվում է բազմաբնակարան շենքերի պահպանմանն ուղղված աջակցության ծրագրերի իրականացման համար նախատեսել 900.0 մլն դրամ: Ծախսերի կանխատեսումների ժամանակ հիմք են ընդունվել «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» և «Համատիրությունների մասին» ՀՀ օրենքների դրույթները և ՀՀ կառավարության 09.01.03 թ. N 86-Ա որոշմամբ սահմանված՝ բազմաբնակարան շենքերի կառավարման աջակցության հիմնադրույթները:

Ծախսերի հիմնական նպատակն է բազմաբնակարան շենքերի կառավարման մարմինների միջոցով աջակցել բազմաբնակարան շենքերում բնակվող սոցիալապես ավելի խոցելի խմբերում ընդգրկված ընտանիքներին՝ մասնակցելու պետության կողմից սահմանված բնակֆոնդի պահպանման պարտադիր նորմերի իրականացման ծախսերին, շենքերի շինությունների շահագործման անվտանգության ապահովմանը:

Ծրագրի շրջանակներում աջակցությունը նախատեսվում է տրամադրել բազմաբնակարան շենքերում ստեղծված կառավարման մարմիններին՝ շինությունների սեփականատերերի կողմից ՀՀ կառավարության 10.10.02 թ. N 1625-Ն որոշմամբ սահմանված վերանորոգման աշխատանքների (տանիք, ներքին ցանցեր, վերելակներ, մուտքեր, էլեկտրասնուցման համակարգ) իրականացման համար՝ կատարվող աշխատանքներին շինության սեփականատերերի պարտադիր մասնակցության պայմանով:

(viii) Աղետի գոտու վերականգնման համալիր ծրագրի ավարտում («Աղետի գոտու վերականգնման համալիր ծրագիրը հաստատելու մասին» ՀՀ օրենք):

Նախատեսվում է ավարտել Աղետի գոտու վերականգնման համալիր ծրագրի իրականացումը, որի համար միայն ՀՀ պետական բյուջեից 2006 թ. համար առաջարկվում է 500 մլն դրամ գումար: Բացի այդ, պետական գույքի սեփականաշնորհումից 2004-2006 թթ. ակնկալվող մուտքերը նույնպես կուղղվեն Աղետի գոտու զարգացման ծրագրի ֆինանսավորմանը:

(ix) ՀՀ տարածքում հակասողանքային և այլ առաջնահերթ միջոցառումների ծրագրի իրականացում (ՀՀ կառավարության 07.11.2001 թ. «ՀՀ տարածքում հակասողանքային առաջնահերթ միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» N 1074 որոշում)։

Աշխատանքների իրականացումը նախատեսվում է ՀՀ կառավարության 07.11.2001 թ. N 1074 որոշմամբ հաստատված՝ «Հայաստանի Հանրապետության տարածքում հակասողանքային առաջնահերթ միջոցառումների ծրագրի», ՀՀ նախագահի 2003 թ. հունվարի 21-ից մարտի 3-ը ՀՀ մարզեր կատարած այցելությունների ընթացքում արծարծված խնդիրների լուծմանն ուղղված միջոցառումների իրականացման շրջանակներում:

Այսօրվա դրությամբ հանրապետության բոլոր հայտնի սողանքային տարածքներում իրավիճակը զգալիորեն, որոշ դեպքերում՝ կտրուկ վատացել է՝ դառնալով տագնապալի իր անկանխատեսելիությամբ, լուրջ վտանգ սպառնալով հարյուրավոր բնակելի տներին, ռազմավարական և տեղական նշանակության տրանսպորտային հաղորդակցուղիներին ու մի շարք կենսապահովման օբյեկտներին:

Առաջարկվող միջնաժամկետ ծրագրով նախատեսվում է հանրապետության առաջնահերթ միջոցառումներ պահանջող սողանքային ընդհանուր տարածքներից 2004-2006 թթ. աշխատանքները իրականացնել անհետաձգելի միջոցառումներ պահանջող տեղամասերում, որոնք նախատեսված են վերոհիշյալ ծրագրի առաջին փուլով:

Առաջնահերթ միջոցառումների ծրագրի նպատակն է՝ հանրապետությունում սողանքային երևույթներից պաշտպանության ասպարեզում հետևողական քաղաքականության իրականացման հիմքերի մշակումը, կառավարման համակարգի ստեղծումը՝ ռեժիմային դիտարկումների (մոնիտորինգի) համակարգի կազմակերպման ու զարգացման միջոցով, ինչը թույլ կտա.

• իրականացնել սողանքային պրոցեսների նկատմամբ մշտական վերահսկողություն,
• կատարել կանխատեսումներ՝ բացահայտելով ակտիվացման գլխավոր գործոնները,
• բարձրացնել հակասողանքային միջոցառումների հիմնավորվածության աստիճանը,
• իրականացնել հիմնականում կանխարգելիչ միջոցառումներ՝ ուղղված, առաջին հերթին, հիմնական գործոնների ազդեցության վերացմանը կամ նվազեցմանը,
• գնահատել հակասողանքային միջոցառումների արդյունավետությունը,
• ժամանակին ահազանգել սպասվող վտանգի մասին:

Հակասողանքային և այլ միջոցառումների համալիրն իրականացվում է փուլերով՝ ռեժիմային դիտարկումներ՝ նախնական հետազոտություններով, նախագծահետազննական և շինարարական աշխատանքներ: Համալիրի իրականացման համար նախատեսվում է 3-5 տարի ժամկետ (յուրաքանչյուր օբյեկտի համար): Այդ ընթացքում յուրաքանչյուր հաջորդ տարվա ֆինանսավորման չափերը որոշվում են նախորդ տարվա կատարված աշխատանքների արդյունքների հիման վրա:

Այս ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում առաջարկվող ծախսերը կազմում են 350.3 մլն դրամ:

Հաշվի առնելով հանրապետությունում սողանքային, սելավային և այլ պրոցեսների տարածման մասշտաբներն ու խնդրի ռազմավարական բնույթը, հետազոտությունների, մասնավորապես՝ ռեժիմային դիտարկումների երկարատև բնույթը, ծրագրի ֆինանսավորման հիմնական աղբյուր է հանդիսանում պետական բյուջեն: Որպես լրացուցիչ ֆինանսական օժանդակություն՝ նախատեսվում է արտաքին վարկերի, դրամաշնորհների ու այլ ներդրումների ներգրավում՝ ծրագրի առանձին խնդիրների լուծման համար:

Միջոցներ են ձեռնարկվում արտաքին աջակցության ներգրավման ուղղությամբ: Հետազոտությունների համար անհրաժեշտ սարքավորումների ձեռքբերման դրամաշնորհ ստանալու նպատակով 2002 թ. հայտ է ներկայացվել Ճապոնիայի կառավարությանը:

(x) Նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի մշակում (ՀՀ կառավարության 26.05.1999 թ. «Քաղաքաշինական նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի մշակման և հաստատման կարգը սահմանելու մասին»

N 351 որոշում), այդ թվում՝

• «Սննդի օբյեկտներ» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2003-2004 թթ.,
• «Հյուրանոցներ» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2003-2004 թթ.,
• «Հանրակրթական նշանակության շենքեր» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2003-2004 թթ.,
• «Շենքերի և շինությունների հրդեհային ավտոմատիկա» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2003-2004 թթ.,
• «Նորմավորման և ստանդարտացման համակարգ՝ շինարարությունում» ՀՀ շինարարական նորմերի վերամշակում` 2004 թ.,
• «Սալեր՝ բազմանցք երկաթբետոնե սեյսմիկ շրջաններում շենքերի ծածկերի համար» (ՀՍՏ 153-96 վերամշակում)` 2004 թ.,
• «Շենքերի և շինությունների ինժեներատեխնիկական սարքավորումներ: Տերմիններ և սահմանումների» մշակում` 2004 թ.,
• «Բնակելի և հասարակական շենքերի տեխնիկական վիճակի հետազոտման մեթոդական ցուցումների» վերամշակում` 2004 թ.,
• «Պետական պատվերով մշակվող քաղաքաշինական նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի արժեքի որոշման կարգի» մշակում` 2004 թ.,
• «Գոտևորման նախագծերի դասակարգիչների և չափորոշիչների» մշակում` 2004-2005 թթ.,
• «Շենքերի և կառուցվածքների հիմնատակեր» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2004-2005 թթ.,
• «Ճարտարապետաշինարարական նախագծման հիմնական պահանջների» մշակում` 2004-2005 թթ.,
• «Բետոնե և երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների տեխնիկական պահանջների և փորձարկման մեթոդների» մշակում` 2004-2005 թթ.,
• «Հայ առաքելական եկեղեցիների նախագծման ձեռնարկի» մշակում` 2004-2005 թթ.,
• «Բետոնների և շաղախների անվտանգության պահանջների և փորձարկման մեթոդների մշակում»` 2004-2005 թթ.,
• «Քաղաքաշինական բնագավառի նորմատիվ իրավական ակտերի տեղեկագրի» մշակում` 2004-2006 թթ.,
• «Քաղաքաշինության բնագավառի գործող նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի ցանկի» մշակում` 2004 և 2006 թթ.,
• միջպետական նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի փորձաքննության անցկացում` 2003-2006 թթ.,
• միջպետական ՆՏՓ-երի տեղայնացում և ազդանշանային օրինակների հրատարակում, հանրապետական ՆՏՓ-երի ազդանշանային օրինակների հրատարակում` 2003-2006 թթ.,
• հաստատված քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերի հրատարակում` 2004-2006 թթ.,
• «Շենքերի և շինությունների կոնստրուկցիաներ և կոնստրուկտիվ մասեր: Տերմիններ և սահմանումների» մշակում` 2005 թ.,
• «Բետոնե և երկաթբետոնե կոնստրուկցիաներ» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Բեռնվածքներ և ազդեցություններ» ՀՀ շինարարական նորմերի մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Ինժեներագեոդեզիական հետազննություններ» շինարարական նորմերի ձեռնարկի մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Ինժեներաէկոլոգիական հետազննություններ» շինարարական նորմերի ձեռնարկի մշակում` 2006 թ.,
• «Ինժեներաջրաօդերևութաբանական հետազննություններ» շինարարական նորմերի ձեռնարկի մշակում` 2006 թ.,
• «Շենքերի ներքին ջրամատակարարում և ջրահեռացում» շինարարական նորմերի ձեռնարկի մշակում` 2006 թ.,
• «Շինանյութեր և շինվածքներ: Տերմիններ և սահմանումների» մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Շինարարական հերմետիկացման և խտացման պոլիմերային նյութերի և արտադրատեսակների տեխնիկական պահանջների» մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Մետաղյա կոնստրուկցիաների տեխնիկական պահանջների» մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Քարե և ամրանաքարե կոնստրուկցիաներին ներկայացվող պահանջների և փորձարկման մեթոդների» մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Շինարարությունում ջրամեկուսիչ, ձայնամեկուսիչ և ձայնակլանիչ նյութերի տեխնիկական պահանջների և փորձարկման մեթոդների» մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Շինարարությունում հակաքայքայիչ (հակակոռոզիոն) հրահեստ, ճառագայթակայուն և այլ պաշտպանիչ նյութերի և շինվածքների տեխնիկական պահանջների» մշակում` 2005-2006 թթ.,
• «Շինարարությունում հրդեհային անվտանգությանը ներկայացվող հիմնական պահանջների և փորձարկման մեթոդների» մշակում` 2005-2006 թթ.:

Շինարարական նորմերի մշակման անհրաժեշտությունը բացատրվում է ՀՀ տարածքի սեյսմիկ և բնակլիմայական պայմաններին, ինչպես նաև իրավական դաշտին ներկայումս գործող շինարարական նորմերի դրույթների անհամապատասխանությամբ:

Տեխնիկական կանոնակարգերի առաջնահերթ մշակման հիմք է հանդիսանում Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը ՀՀ անդամակցությունը (ՀՀ վարչապետի 2000 թ. դեկտեմբերի 22-ի N 852 որոշում):

Տերմինների և սահմանումների մշակման առաջնահերթությունը բխում է հայերեն լեզվով տեխնիկական տերմինների առկայության անհրաժեշտությունից:

Գոտևորման նախագծերի դասակարգիչներն ուղղված են մշակման փուլում գտնվող բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի, մանրամասն հատակագծման և կառուցապատման նախագծերի գործառնական նշանակության նպատակահարմարության կարգավորմանը:

Նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի մշակման առաջնահերթությունները պայմանավորված են նաև տնտեսության մեջ ներդրումային հետաքրքրությունների գերակայություններով:

Այս ուղղությամբ 2004-2006 թթ. ժամանակահատվածում առաջարկվող ծախսերը կազմում են 227.7 մլն դրամ:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 15.1. Քաղաքաշինության բնագավառի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
 

No	Բյուջետային ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի, ենթախմբերի, ծրագրերի անվանումները	2003	2004		2005		2006
		ծրագիր	կանխատեսում
		Կապիտալ ծախսեր	Կապիտալ ծախսեր	Տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ, %	Կապիտալ ծախսեր	Տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ, %	Կապիտալ ծախսեր	Տեսակարար կշիռը ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ, %
	Ընդամենը	5 148.6	902.2	100.0	965.9	100.0	1 485.9	100.0
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		-82.5		7.1		53.8
	Աղետի գոտու վերականգնում և աղետի գոտին զարգացման գոտու վերածելու ծրագիր	4 955.8	0.0	0.0	0.0	0.0	500.0	33.6
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		-100.0		0.0		100.0
08	Բնակարանային-կոմունալ տնտեսություն	150.2	260.0	28.8	460.0	47.6	510.0	34.3
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		73.1		76.9		10.9
08. 02	Բնակարանային տնտեսություն և բնակարանային շինարարություն	150.2	260.0	28.8	460.0	47.6	510.0	34.3
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		73.1		76.9		10.9
	Գյուղական բնակավայրերում անօթևան մնացած ընտանիքներին պետական ծրագրերի շրջանակներում բնակարանային խնդիրների լուծման օժանդակություն	60.0	60.0	6.7	60.0	6.2	210.0	14.1
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		0.0		0.0		250.0
	Բազմաբնակարան շենքերի պահպանմանն ուղղված աջակցության ծրագրերի համաֆինանսավորում	90.2	200.0	22.2	400.0	41.4	300.0	20.2
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		121.7		100.0		-25.0
11	Արդյունաբերություն, հանքային հանածոներ (բացառությամբ վառելիքի), շինարարություն և բնապահպանություն	35.0	175.9	19.5	283.9	29.4	333.9	22.5
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		402.6		61.4		17.6
11.04	Նախագծահետախուզական աշխատանքներ	35.0	175.9	19.5	283.9	29.4	333.9	22.5
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		402.6		61.4		17.6
	ՀՀ տարածքային կազմակերպման գլխավոր նախագծի մշակում	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	40.8	2.7
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		0.0		0.0		100.0
	ՀՀ մարզերի տարածքային հատակագծման նախագծերի մշակում	0.0	0.0	0.0	83.2	8.6	81.5	5.5
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		0.0		100.0		-2.0
	Համայնքների գլխավոր հատակագծերի մշակում	0.0	100.0	11.1	124.8	12.9	135.7	9.1
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		100.0		24.8		8.7
	Նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի մշակում, այդ թվում՝	35.0	75.9	8.4	75.9	7.9	75.9	5.1
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		116.9		0.0		0.0
11.07	Այլ ծրագրեր	7.6	146.3	16.2	92.0	9.5	112.0	7.5
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)	0.0	1 825.0		-37.1		21.7
	Հակասողանքային միջոցառումներ	7.6	146.3	16.2	92.0	9.5	112.0	7.5
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		1 825.0		-37.1		21.7
	Նոր ծրագրեր		0.0		0.0		0.0
	Հրազդան գետի ջրահավաք ավազանի գոտու կայուն զարգացման ծրագիր	0.0	0.0	0.0	60.0	6.2	0.0	0.0
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)	0.0	0.0		100.0		-100.0
	Պատմական քաղաքների քաղաքաշինական ռեաբիլիտացիայի ծրագիր	0.0	0.0	0.0	70.0	7.2	30.0	2.0
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		0.0		100.0		-57.1
	3-րդ աստիճանի վնասվածություն ունեցող շենքերի վերականգնում	0.0	320.0	35.5	0.0	0.0	0.0	0.0
	շեղումը նախորդ տարվա նկատմամբ (%)		100.0		-100.0		0.0

 

ԱՆՇԱՐԺ ԳՈՒՅՔԻ ԿԱԴԱՍՏՐ

 

Հայաստանի Հանրապետության անշարժ գույքի կադաստրի ոլորտի 2004-2006 թթ. ծրագրի հիմքում դրվել են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործունեության ծրագիրը հաստատելու մասին» 17.06.2003 թ. ՀՀ կառավարության որոշման և այլ համապատասխան օրենսդրական և իրավական ակտերի դրույթները:

 

Իրավիճակի նկարագրություն

 

Հաշվառում

 

1997-2002 թթ. քարտեզագրումն ավարտված համայնքներում չափագրվել են 630 հազար սեփականատերերի պատկանող անշարժ գույք, իսկ ընթացիկ գործունեության արդյունքում չափագրվել է անշարժ գույքի 193 հազար միավոր:

Սկսվել է հանրապետության հողային հաշվեկշիռների կազմման և սկզբնական ու ընթացիկ հաշվառման նոր համակարգի ներդրման աշխատանքները: Մոտ 700 գյուղական համայնքներում ստեղծվել են սկզբնական հաշվառման նյութեր, հողային ֆոնդը դասակարգվել է ըստ նպատակային նշանակության, հողատեսքերի և սուբյեկտների, իսկ շենքերը, շինությունները՝ ըստ գործառական նշանակության: Հաշվառման աշխատանքները անընդհատ և լիարժեք կատարելու նպատակով կանոնակարգվել է պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև տեղեկատվության հավաքագրման, փոխանակման և տրամադրման գործընթացը, ինչպես նաև կանոնակարգվել են ինքնակամ կառույցների հաշվառման և դասակարգման աշխատանքները:

 

Քարտեզագրում

 

1998-2003 թթ. ընթացքում իրականացվել են կադաստրային քարտեզագրման աշխատանքներ հանրապետության բոլոր մարզերի 864 գյուղական համայնքներում և 564.5 քառ. կմ քաղաքային տարածքներում: 1998-2003 թթ. թվայնացվել և կադաստրային քարտեզներ են ստեղծվել այդ տարիների ընթացքում քարտեզագրված 816 գյուղական համայնքներում և 474.2 քառ. կմ քաղաքային տարածքներում:

Անցած տարիներին աշխատանքներ են իրականացվել կադաստրային, տեղագրական և թեմատիկ քարտեզների, աշխարհագրական անվանումների գրանցման համակարգի ներդրման և տեղեկատվական բանկի ստեղծման ուղղությամբ, կանոնակարգվել է ոլորտի նորմատիվ-տեխնիկական դաշտը: Սկսվել են համայնքների վարչական սահմանների նկարագրության և տեղագրական քարտեզների ստեղծման ու թարմացման աշխատանքները: Աշխատանքներ են տարվում նաև էլեկտրոնային քարտեզների ստեղծման ուղղությամբ:

 

Գնահատում

 

1997-2002 թթ. աշխատանքներ են իրականացվել գույքահարկի և հողի հարկի բազաների ստեղծման ուղղությամբ: Այդ նպատակով 1999-2001 թթ. և 2002-2004 թթ. գույքահարկի բազաների ստեղծման նպատակով յուրաքանչյուր ժամանակահատվածի համար իրականացվել է 720 000 միավոր շենքերի, շինությունների գնահատման աշխատանքներ, իսկ 1997-2002թթ. ընթացքում հողի հարկի բազայի ստեղծման նպատակով յուրաքանչյուր տարի իրականացվել է շուրջ 1 200 000 միավոր հողակտորի գնահատում, որոնց տվյալները հանձնվել են հարկային և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին: Սկսվել են աշխատանքները գնահատման հողակադաստրային քարտեզների ստեղծման, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի որակական հատկանիշների ճշգրտման ուղղությամբ: Աշխատանքներ են սկսվել Երևան քաղաքի հողամասերի և շենք, շինությունների գոտիականությունների ճշգրտման և գնահատման մեթոդիկաների մշակման ուղղությամբ:

Անշարժ գույքի գնահատման ավտոմատացված համակարգի ներդրման նպատակով աշխատանքներ են սկսվել Արարատի և Արմավիրի մարզերի շուրջ 120 համայնքներում:

Հանրապետության երկու մարզերի տարածքում իրականացվում են գյուղատնտեսական հողերի վերաբերյալ որակական տվյալների ճշգրտման աշխատանքներ:

Հիմնվելով շուկայական մեխանիզմների սկզբունքների վրա` իրականացվում են աշխատանքներ հետևյալ ուղղություններով.

(i) գյուղատնտեսական նշանակության հողերի գնահատման մեթոդիկայի մշակում և ներդրում.

(ii) բնակավայրերի հողերի, բնակելի շենքերի և շինությունների գնահատման մեթոդիկայի մշակում և ներդրում.

(iii) արտադրական և հասարակական նշանակության շենքերի և շինությունների գնահատման մեթոդիկայի մշակում և ներդրում.

(iv) հարկման նպատակով անշարժ գույքի գնահատման ավտոմատացված համակարգի մշակում և ներդրում.

(v) գնահատման հողակադաստրային քարտեզների ստեղծում, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի որակական հատկանիշների ճշգրտում.

(vi) Երևանի և հանրապետության մյուս համայնքների հողամասերի, շենքերի և շինությունների գոտիականության ճշգրտման և գնահատման մեթոդիկաների մշակում:

Նշված աշխատանքները կավարտվեն մինչև տարեվերջ և որպես հողի հարկի և գույքահարկի օրենքների նախագծերի հավելվածներ կներկայացվեն կառավարության քննարկմանը:

 

Անշարժ գույքի համակարգված դիտարկումներ

 

1997-2002 թթ. ընթացքում հանրապետության գնահատման մեթոդիկաների մշակման համար իրականացվել են համակարգված դիտարկումներ գյուղատնտեսական և բնակավայրերի հողերի, շենքերի ու շինությունների վիճակի ու արժեքի վրա ազդող էական գործոնների բնութագրերի, դրանց փոփոխման չափանիշների, շուկայական գնագոյացման մոդելում ուղղիչ գործակիցների ուսումնասիրման նպատակով: Այդ համայնքներում և Երևան քաղաքում իրականացվել է հողի հարկի և գույքահարկի բազայի ձևավորման նպատակով միասնական տարածագնահատման գոտիականության փորձնական ծրագիր: Իրականացվել է անշարժ գույքի շուկայի համակարգված դիտարկումներ, կազմվել և հրապարակվել են ամսական, եռամսյակային, կիսամյակային և տարեկան հաշվետվություններ՝ անշարժ գույքի նկատմամբ իրականացվող գործարքների և գների վերաբերյալ:

 

Գրանցում

 

1998-2002 թթ. ընթացքում գրանցվել և սեփականատերերին ու օգտագործողներին են տրամադրվել շուրջ 678590 անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքի գրանցման վկայականներ, որից՝ 496245-ը անվճար՝ իրավունքների առաջին պետական գրանցման աշխատանքների շրջանակներում, իսկ 182345-ը՝ ընթացիկ գործունեության արդյունքում, այդ թվում՝ 161399 սեփականության, 10914 գրավի, 10032 վարձակալության վկայականներ:

2001 թ. սկսվել են գրանցման համակարգի ավտոմատացման գործընթացի ներդրման աշխատանքները:

 

Անշարժ գույքի կադաստրի տեղեկատվական բանկի ստեղծում

 

Սկսվել են տեղեկատվական բանկում կադաստրային, տեղագրական հանույթների, թվային քարտեզների, այդ թվում՝ թեմատիկ քարտեզների, ինչպես նաև անշարժ գույքի (հողերի, շենքերի և շինությունների) վերաբերյալ որակական և քանակական տվյալների, անշարժ գույքի նկատմամբ գրանցված իրավունքների և սահմանափակումների վերաբերյալ տեղեկատվության ստեղծման աշխատանքները:

Իրականցվել են համակարգում առկա կադաստրային գործերի վերանորոգման և վերականգնման, համակարգչի մեջ մուտքագրման ու 954183 կադաստրային գործերի էլեկտրոնային արխիվի ստեղծման աշխատանքներ: Կանոնակարգվել են անշարժ գույքի և նրա նկատմամբ իրավունքների գրանցման փաստաթղթերի, տեքստային և գրաֆիկական նյութերի ստեղծման, հավաքագրման, դասակարգման, թարմացման, փոխանակման ու տրամադրման աշխատանքները:

 

Գեոդեզիական աշխատանքներ

 

2000 թ. նոյեմբերին գեոդեզիայի բնագավառը ՀՀ քաղաքաշինության նախարարությունից տեղափոխվել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտե:

Նշված ժամանակահատվածից կոմիտեում կանոնակարգվել է գեոդեզիայի և քարտեզագրության բնագավառում միասնական տեխնիկական քաղաքականության վարման, պետական գեոդեզիական ցանցի կետերի պահպանման, գեոդեզիայի և քարտեզագրության աշխատանքների տեսչական վերահսկողական աշխատանքների իրականացումը: 2001 թ. սկսվել են հանրապետության պետական գեոդեզիական ցանցի կետերի ուսումնասիրման և հետազոտման աշխատանքները: 2001թ. մայիսի 2-ին ընդունվել է «Գեոդեզիայի և քարտեզագրման մասին» ՀՀ օրենքը: 2001թ. մշակվել է «Գեոդեզիայի և քարտեզագրության բնագավառի 2002-2006 թթ. զարգացման հայեցակարգը», որտեղ ընդգրկված է պետական գեոդեզիական և քարտեզագրական համակարգի զարգացման նպատակն ու խնդիրները, GPS տեխնոլոգիաների կիրառմամբ պետական գեոդեզիական ցանցի ստեղծման, աերոֆոտոհանութագրման աշխատանքների իրականացման, թվային (էլեկտրոնային) տեխնոլոգիաներով քարտեզների ստեղծման միջոցառումները ու այս ոլորտը կարգավորող նորմատիվ-իրավական և նորմատիվ-տեխնիկական փաստաթղթերը:

Սկսվել են աշխատանքներ WGS-84 համաշխարհային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում 0-ական, 1-ին և 2-րդ դասի կետերի ստեղծման ու ժամանակակից ֆոտոգրամետրիկ սարքավորումների ներդրման ուղղությամբ:

Մշակվում են գեոդեզիայի և քարտեզագրության աշխատանքների ազգային ստանդարտներ:

 

Հողաշինարարություն

 

Ներկայումս իրականացվում են հողօգտագործման ծրագրավորման և արդյունավետության բարձրացման ուղղություններով հետևյալ ծրագրերը.

(i) Սկսվել են համայնքների վարչական սահմանների ճշգրտման և նկարագրման աշխատանքները: Այս տարի ծրագրավորվում է նկարագրել 325 համայնքների սահմանները:

(ii) ՀՀ կառավարության 02.02.2002 թ. N 93 որոշման հիման վրա ընթանում են համայնքների սեփականության իրավունքով փոխանցվող հողամասերի առանձնացման աշխատանքները, ընդ որում, ծրագրի իրականացման ընթացքում քարտեզագրական նյութերի վրա և ուղեկցող փաստաթղթերում ամրագրվում են ոչ միայն համայնքներին փոխանցվող հողամասերը, այլ նաև ՀՀ «Հողային օրենսգրքի» 60-րդ հոդվածի համապատասխան` քաղաքացիներին և իրավաբանական անձանց չփոխանցվող հողամասերը: 2002 թվականի ծրագրում ընդգրկված է 400 համայնք:

(iii) 2001 թվականին սկսվեց ՀՀ Արարատի, Արմավիրի և Կոտայքի մարզերի 8 համայնքների համար հողերի օգտագործման սխեմաների մշակման փորձնական ծրագիրը, որի շրջանակներում փորձ արվեց զուգահեռաբար համայնքների բնակիչների ակտիվ մասնակցությամբ մշակել նաև տվյալ համայնքներում հողերի միավորման (կոնսոլիդացման) որոշակի մոդելներ: Սխեմաները շուտով կներկայացվեն համապատասխան համայնքներին, ինչ վերաբերում է միավորմանը, ապա այդ առումով գործնական արդյունքների հասնելու համար լրացուցիչ աշխատանք է պետք հողի սեփականատերերի հետ:

(iv) 73 համայնքներում և Երևան քաղաքում, մարզպետների ու համայնքների ղեկավարների միջոցով իրականացվել է շուրջ 2161.7 հա պետական սեփականության հողերի օտարման գործընթացը:

(v) ՀՀ կառավարություն է ներկայացվել և համապատասխան որոշումներով հաստատվել 150 համայնքների հողերի օգտագործման ժամանակավոր սխեմաներ:

Հողաշինարարության ոլորտում նախատեսվում է նաև իրականացնել Երևան քաղաքի հողերի տարանջատում` ըստ նպատակային և գործառնական նշանակության, իրականացնել ՀՀ համայնքների վարչական սահմանների նկարագրման աշխատանքները, մշակել հողաշինարարության զարգացման հայեցակարգը, իրականացնել հողերի գոտիավորման և օգտագործման սխեմաների և միավորման փորձնական ծրագիր մարզի մակարդակով:

 

Անշարժ գույքի շուկայի մասնագիտացված մասնակիցների հետ համագործակցություն և լիցենզավորում

 

Իրականացվել են անշարժ գույքի շուկայի մասնագիտացված մասնակիցների՝ ռիելտորների, շուկայական գնահատողների, կադաստրային քարտեզագրողների վերապատրաստման ու լիցենզավորման աշխատանքներ:

 

Միջազգային համագործակցություն

 

ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեն իր ստեղծման օրվանից սերտորեն համագործակցել է միջազգային կազմակերպությունների և օտարերկրյա համանման կառույցների հետ: Այսպես. 1997 թվականին համագործակցություն սկսվեց Իսպանիայի Ռեգիստրների կոլեգիայի հետ, որի շրջանակներում իրականացվեց համակարգի մի քանի մասնագետների ուսուցումը: 1999 թվականին համագործակցություն սկսվեց ՄԱԿ-ի ԵՏՀ հողային ռեսուրսների կառավարման հարցերով աշխատանքային խմբի հետ և նույն թվականի նոյեմբերին կոմիտեն ընտրվեց այդ կազմակերպության բյուրոյի անդամ: Համակարգը անդամակցում և համագործակցում է նաև ԱՊՀ և Բալթյան երկրների կադաստրի համակարգի նախագծողների խորհրդի, ԱՊՀ և Բալթյան երկրների գեոդեզիայի ոլորտի նախագծողների խորհրդի, գլոբալ և տարածաշրջանային գեոդեզիական ցանցերի Եվրոպայի EUREF (Eսropean Reference Framework) հանձնաժողովի և Եվրոգեոգրաֆիքս (EUROGEOGRAPHICS) միության հետ:

 

Հիմնական գերակայությունները

 

2004-2006 թթ. անշարժ գույքի կադաստրի զարգացման հիմնական ուղղություններն ու գերակայությունները հետևյալն են.

(i) ՀՀ տարածքում անշարժ գույքի միասնական կադաստրի վարման համակարգի ներդրումը և դրա արդյունավետ կառավարման ապահովումը

• ՀՀ տարածքում անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների գրանցման ավտոմատացված համակարգի ներդրում, անշարժ գույքի վերաբերյալ գրանցված իրավունքների և սահմանափակումների, որակական և քանակական տվյալների միասնական տեղեկատվական համակարգի ներդրում և կառավարում. անշարժ գույքի կադաստրի 47 տարածքային ստորաբաժանումներում և տեղեկատվական կենտրոնում ներդրվելու է անշարժ գույքի գրանցման ավտոմատացված համակարգ և ապահովվելու է արտաքին օգտագործողներին դրա հասանելիությունը:
• Շուկայական մեխանիզմների վրա հիմնված՝ հարկման նպատակով գնահատման նոր համակարգի ներդրում և գնահատման աշխատանքների ավտոմատացման ուղղությամբ անշարժ գույքի միասնական հարկին անցման աշխատանքների իրականացում:
• Անշարժ գույքի շուկայի զարգացմանն աջակցում:

(ii) Գեոդեզիայի և քարտեզագրության ոլորտի կառավարման արդյունավետության բարձրացումը

• Պետական մասշտաբային շարքի բազային քարտեզների (տեղագրական, կադաստրային, թեմատիկ) թվային ֆոնդի ստեղծում՝ հիմնված նորագույն տեխնոլոգիաների վրա:
• Արբանյակային, օդային և վերգետնյա հանույթային տեխնոլոգիաների հիման վրա ֆոտոգրամետրիկ մեթոդների ներդրում:
• Աշխարհագրական անվանումների հաշվառման և գրանցման ավտոմատացված համակարգի ներդրում:
• Արբանյակային տեխնոլոգիաների հիման վրա պետական գեոդեզիական պլանային և բարձունքային ցանցի արդիականացում:

(iii) Հողաշինարարության և հողային ռեսուրսների կառավարման արդյունավետ համակարգի ձևավորումը

• ՀՀ վարչատարածքային նոր բաժանման, պետական ֆոնդի հողերի վերաբաշխման կազմակերպում և իրականացում:
• Հողային ռեսուրսների կառավարման, հողերի օգտագործման արդյունավետության բարձրացում:
• Հողերի միավորման ծրագրերի կազմակերպում և աջակցում:
• Պետական և համայնքային սեփականություն համարվող հողերի օտարման և օգտագործման տրամադրման հրապարակային սակարկությունների մեխանիզմների կատարելագործում, հողի շուկայի ձևավորման աջակցություն:

Ծրագրվող ծախսերը և ակնկալվող արդյունքները

 

Հաշվի առնելով ոլորտի հիմնական գերակայությունները և նպատակները` 2004-2006 թթ. ծախսերն` ըստ առաջնահերթ ուղղությունների ամփոփված են Հավելված 15.2-ում:

Ակնկալվում է, որ իրականացվելիք ծրագրերը (ըստ բնագավառների) կունենան հետևյալ արդյունքները.

 

Հաշվառում

• 17 քաղաքային և քարտեզագրման աշխատանքների ընթացքում գտնվող շուրջ 54 գյուղական համայնք-ների հողերի սկզբնական հաշվառման և հողային հաշվետվությունների կազմման աշխատանքներ:
• Համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող տարածքների սկզբնական հաշվառման տվյալների ստեղծում և թարմացում:

Գրանցում

• Գույքի նկատմամբ իրավունքների՝ առաջին պետական գրանցման աշխատանքների ավարտում հանրապետության 929 համայնքներում:
• Շարժական գույքի գրավի, հիպոթեքի, ֆինանսական վարձակալության (լիզինգի) գրանցման նոր համակարգի մշակում, որը հիմնված կլինի ինտերնետային տեխնոլոգիաների վրա և հնարավորություն կտա արտաքին օգտագործողներին (հիմնականում առևտրային բանկերին) իրական ժամանակում (on-line) իրականացնել գրանցումներ և ստանալ անհրաժեշտ տեղեկատվություն:

Քարտեզագրում

• ՀՀ ամբողջ տարածքի 1:10000 մասշտաբի բազային տեղագրական քարտեզներ (թվային և ավանդական), Երևան քաղաքի 1:2000 մասշտաբի օրթոֆոտո քարտեզներ, ՀՀ տարածքի նոր աերոլուսանկարներ և բարձր թույլատրելիությամբ (ռեզոլյուցիայով) տիեզերալուսանկարներ սահմանամերձ գոտու և բարձրլեռնային տարածքների համար:
• ՀՀ պետական մասշտաբային շարքի 1:25 000-ից մինչև 1:1 000 000 մասշտաբի տեղագրական քարտեզներ, որոնք կստեղծվեն 1:10 000 մասշտաբի տեղագրական թվային քարտեզների ընդհանրացման (գեներալիզացիայի) եղանակով կամերալ պայմաններում:
• ՀՀ ողջ տարածքի` 929 համայնքների համար թվային կադաստրային քարտեզներ:
• ՀՀ աշխարհագրական անվանումների քարտադարանի վարման ավտոմատ համակարգ:
• ՀՀ Ազգային ատլաս և հայերեն լեզվով բազմաթիվ թեմատիկ քարտեզներ:
• Տեխնոլոգիաներ և մասնագետներ, որոնք անհրաժեշտ են տվյալներ մշակելու, թվայնացված աերո-տիեզերալուսանկարներից բազային քարտեզների ստեղծման և պահպանման, օրթոֆոտոքարտեզների ստեղծման նպատակով:
• Գիտելիքներ և մասնագետներ, որոնք անհրաժեշտ են աերո-տիեզերալուսանկարահանման նյութերի օգտագործման միջոցով կադաստրային տվյալների թարմացման և պահպանման, ինչպես նաև հողօգտագործման պլանավորման, գյուղատնտեսության, բնապահպանական, շրջակա միջավայրի և այլ կարևոր նպատակներով կիրառման դեպքերում:

Ստացված քարտեզագրական նյութերի հիման վրա հնարավոր կլինի իրականացնելու հետևյալ աշխատանքները.

• անշարժ գույքի կադաստրի վարում.
• հողի հարկի և գույքահարկի բազայի տվյալների ճշգրտում.
• ՀՀ պետական, վարչատարածքային միավորների (մարզերի, համայնքների) սահմանների նկարագրման և ամրացման աշխատանքներ.
• ՀՀ հողային հաշվեկշռի կազմում` ըստ վարչատարածքային միավորների.
• համայնքների հողերի օգտագործման սխեմաների կազմում.
• գյուղատնտեսական հողատեսքերի գնահատման և մոնիտորինգի անցկացում.
• ՀՀ տարածքի հերթապահ քարտեզի վարում.
• ՀՀ երկրատեղեկատվական համակարգի վարում.
• քաղաքաշինական, բնապահպանական և տարածքային կառավարման խնդիրների պլանավորում և լուծում.
• ՀՀ տնտեսության և պետական այլ խնդիրների լուծում:

Գեոդեզիա

• WGS-84 համաշխարհային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում նոր գեոդեզիական ցանցի ստեղծման աշխատանքների շարունակություն, որի արդյունքում կստեղծվի ազգային գեոդեզիական ցանցը հետևյալ կառուցվածքով` 0-ական դասի 5 կետ, 1-ին դասի 40 կետ, 2-րդ դասի 761 կետ: Ներ-դրված ցանցը հնարավորություն կտա լուծել հանրապետությունում գեոդեզիայի ոլորտին վերաբերող գիտական, տնտեսական և պաշտպանական ցանկացած խնդիր:
• ՀՀ վարչատարածքային միավորների սահմանագծի ամրացման աշխատանքների իրականացում 300 համայնքներում:

Ավտոմատացում

• Հողերի գնահատման և անշարժ գույքի համակարգված դիտարկումների և շուկայի վերլուծության ավտոմատացված համակարգի նախագծում, ներդնում և սպասարկում:
• Աշխարհագրական անվանումների ավտոմատացված համակարգի նախագծում, ներդնում և սպասարկում:
• Երկրատեղեկատվական համակարգի նախագծում, ներդնում և սպասարկում:

Գնահատում և մոնիտորինգ

• Անշարժ գույքի գնահատման նոր համակարգի ներդրման նպատակով հողի և դրա վրա գտնվող շենքերի, շինությունների, ինչպես նաև անշարժ գույքի շուկայի համակարգված դիտարկումների իրականացում:
• ՀՀ համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող գյուղատնտեսական նշանակության հողերի գնահատման աշխատանքների իրականացում:
• ՀՀ համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող գյուղատնտեսական նշանակության հողերի գնահատման աշխատանքների իրականացում:
• Գույքահարկի և հողի հարկի բազայի ստեղծման նպատակով՝ անշարժ գույքի, այդ թվում՝ հողերի կադաստրային գնահատման աշխատանքների իրականացում:
• Գնահատման ոլորտի կանոնակարգում, պետական և մասնավոր հատվածների իրավասությունների տարանջատում:
• Հասարակության տեղեկացվածություն:

Հողաշինարարություն

• Համակարգի 47 տարածքային ստորաբաժանումներում անշարժ գույքի կադաստրի վարման ավտոմատացված համակարգի ներդնում, զարգացում և տեղեկատվական բանկի սպասարկում:
• Հանրապետության բոլոր համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող պետական սեփականության հողերը անհատույց սեփականության իրավունքով համայնքներին փոխանցում, որը հնարավորություն կտա համայնքների հողային հարաբերություններում դառնալու լիիրավ մասնակից:
• Հանրապետության բոլոր 929 համայնքների վարչական սահմանների նկարագրման աշխատանքների ավարտում` զուգահեռաբար համայնքների միջև վերաբաշխելով համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող հողերը:
• Երեք համայնքներում հողերի համախմբման (կոնսոլիդացման) փորձնական ծրագրի իրականացում, որը հնարավորություն կտա խոշորացնել հողամասերը՝ դրանց օգտագործումը դարձնելով ավելի արդյունավետ և նպաստավոր ներդրումների համար:

Արտաքին ֆինանսական աջակցությունը

2004-2006 թվականների ընթացքում ակնկալում է արտաքին ֆինանսական աջակցություն ստանալ հետևյալ ծրագրերի շրջանակներում.

(i) Շվեդիայի զարգացման գործակալության «Կադաստրի համակարգի զարգացումը Հայաստանում» ծրագիր`

• գեոդեզիայի ոլորտում աջակցություն.
• հողերի գնահատման ոլորտի աջակցություն.
• հողերի միավորման ոլորտում աջակցություն.
• գրանցման ավտոմատացման ոլորտի աջակցություն.
• ուսուցում:

(ii) «Հողերի միավորման փորձնական ծրագիր»` ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության դրամաշնորհային ֆինանսավորմամբ`

• միավորման փորձնական ծրագրի կազմում.
• միավորման մեխանիզմների մշակում.
• 1 համայնքում ծրագրի իրականացում:

(iii) «Համագործակցության ծրագիր»` Եվրոպական Միության ֆինանսավորմամբ`

• փորձնական տարածաշրջանում հողային ռեսուրսների կառավարման ինտեգրացված ծրագրի մշակում.
• Եվրոպական Միության երկրների հողային ռեսուրսների կառավարման համակարգերի հետ Հայաստանի հողային ռեսուրսների կառավարման համակարգի նույնականացում:

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 15.2. Անշարժ գույքի կադաստրի ոլորտի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)

Միջոցառումներ	2004		2005		2006
	Ընթացիկ ծախսեր	Կապիտալ ծախսեր	Ընթացիկ ծախսեր	Կապիտալ ծախսեր	Ընթացիկ ծախսեր	Կապիտալ ծախսեր
Հաշվառում
17 քաղաքային և քարտեզագրման աշխատանքների ընթացքում գտնվող շուրջ 54 գյուղական համայնքների հողերի սկզբնական հաշվառման և հողային հաշվետվությունների կազմման աշխատանքներ	0.0	10.0	0.0	0.0	0.0	0.0
Համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող տարածքների սկզբնական հաշվառման տվյալների ստեղծում և թարմացում	0.0	0.0	0.0	20.0	0.0	0.0
Գրանցում
Գույքի նկատմամբ իրավունքների՝ առաջին պետական գրանցման աշխատանքների իրականացում, սեփականության իրավունքի վկայականների տրամադրում	0.0	149.0	0.0	73.4	0.0	10.1
Անշարժ գույքի պետական միասնական կադաստրի տեղեկատվության տրամադրում	0.0	30.0	0.0	30.0	0.0	30.0
Շարժական գույքի գրավի, հիպոթեքի, ֆինանսական վարձակալության (լիզինգի) գրանցում	0.0	10.0	0.0	0.0	0.0	0.0
Քարտեզագրում
Պետական մասշտաբային շարքի բազային քարտեզների ստեղծման, օդա-տիեզերալուսանկարահանման աշխատանքների իրականացման և ֆոտոգրամետրիկական մշակման աշխատանքներ	0.0	315.0	0.0	195.0	0.0	75.0
Կադաստրային քարտեզագրում (համայնքների վարչական տարածքներից դուրս)	0.0	220.0	0.0	120.0	0.0	0.0
Քարտեզագրված միավորների թվայնացում	0.0	23.0	0.0	27.0	0.0	10.0
Աշխարհագրական անվանումների հաշվառում և գրանցում	0.0	12.0	0.0	3.0	0.0	0.0
Թեմատիկ քարտեզագրում, այդ թվում՝ Հայաստանի ազգային ատլասի ստեղծում	0.0	64.0	0.0	43.0	0.0	0.0
Գեոդեզիա
WGS-84 համաշխարհային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում նոր գեոդեզիական ցանցի ստեղծման աշխատանքների շարունակություն	0.0	170.0	0.0	201.0	0.0	103.0
ՀՀ վարչատարածքային միավորների սահմանագծի ամրացման աշխատանքներ	0.0	0.0	0.0	64.0	0.0	32.0
Կադաստրի ավտոմատացված համակարգի ներդրում
Անշարժ գույքի կադաստրի վարման ավտոմատացված համակարգի ներդնում, զարգացում և տեղեկատվական բանկի սպասարկում	0.0	207.5	0.0	297.5	0.0	170.0
Աշխարհագրական անվանումների ավտոմատացված համակարգի նախագծում, ներդնում և սպասարկում	0.0	7.5	0.0	15.0	0.0	7.5
Երկրատեղեկատվական համակարգի նախագծում, ներդնում և սպասարկում	0.0	5.0	0.0	50.0	0.0	5.0
Հողերի գնահատման, անշարժ գույքի համակարգված դիտարկումների և անշարժ գույքի շուկայի վերլուծության ավտոմատացված համակարգի նախագծում և մշակում	0.0	30.0	0.0	25.0	0.0	15.0
Անշարժ գույքի կադաստրային գնահատում և համակարգված դիտարկումներ
Անշարժ գույքի գնահատման նոր համակարգի ներդրման նպատակով՝ հողի և դրա վրա գտնվող շենքերի և շինությունների և անշարժ գույքի շուկայի համակարգված դիտարկումների իրականացում	0.0	30.0	0.0	30.0	0.0	30.0
ՀՀ համայնքների վարչական սահմաններում գտնվող գյուղատնտեսական նշանակության հողերի գնահատման աշխատանքների իրականացում	0.0	62.0	0.0	0.0	0.0	0.0
ՀՀ համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող գյուղատնտեսական նշանակության հողերի գնահատման աշխատանքների իրականացում	0.0	25.0	0.0	70.0	0.0	55.0
Գույքահարկի և հողի հարկի բազայի ստեղծման նպատակով՝ անշարժ գույքի, այդ թվում՝ հողերի կադաստրային գնահատման աշխատանքների իրականացում	0.0	60.0	0.0	40.0	0.0	40.0
Գնահատման ոլորտի կանոնակարգում, պետական և մասնավոր հատվածների իրավասությունների տարանջատում	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	5.0
Հասարակության տեղեկացվածություն	0.0	10.0	0.0	10.0	0.0	10.0
Հողաշինարարություն
Հողերի միավորման (կոնսոլիդացման) նախագծման և իրականացման աշխատանքներ	0.0	0.0	0.0	20.0	0.0	20.0
ՀՀ վարչատարածքային միավորների սահմանների նկարագրություն և վարչատարածքային նոր բաժանման կազմակերպում ու իրականացում	0.0	110.0	0.0	175.0	0.0	54.2
Ընդամենը	0.0	1 550.0	0.0	1 508.9	0.0	671.8

ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Համաձայն «Պետական վիճակագրության մասին» ՀՀ օրենքի դրույթների` ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայությունը, որպես հանրային շահին ուղղված գործառույթներ իրականացնող պետական մարմին, պատասխանատու է տնտեսության և հասարակության մեջ տեղի ունեցող երևույթների, գործընթացների և դրանց արդյունքների վերաբերյալ վիճակագրական տեղեկատվության համակարգի կազմակերպման և պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, իրավաբանական անձանց, պետական հիմնարկներին և միջազգային կազմակերպություններին, ինչպես նաև հանրությանը, վիճակագրական ամփոփ տեղեկատվությամբ ապահովման համար:

 

Գերակայությունները և նպատակները

 

Պետական վիճակագրության ոլորտում 2004-2006 թթ. հիմնական գերակայություններ են հանդիսանալու.

(i) վիճակագրական տեղեկություններ տրամադրողների համակցությունների ընդլայնումը` միաժամանակ անցում կատարելով տեղեկատվության հավաքագրման ընտրանքային եղանակների կիրառմանը.

(ii) տվյալների նախապատրաստման օպերատիվության բարձրացումը՝ օգտագործելով տվյալների հավաքագրման ժամանակակից միջոցները և մեթոդները (այդ թվում` տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման և կիրառման միջոցով).

(iii) վիճակագրության մեթոդաբանության զարգացման և միասնականացված դասակարգիչների վարմանը զուգընթաց` ներկայումս գործող վիճակագրական դիտարկման փաստաթղթերում արտացոլված ցուցանիշների կազմի ու բովանդակության վերանայումը.

(iv) վիճակագրական տեղեկատվության սպառողների (օգտագործողների) պահանջմունքների առավել ամբողջական և օպերատիվ բավարարման նպատակով` վիճակագրական հրապարակումների (տեղեկագրեր, զեկուցագրեր, ժողովածուներ) կառուցվածքի ու կազմի ընդլայնումը և տեղեկատվության տարածման եղանակների արդիականացումը.

(v) տեղեկատվության տարածման միջազգայնորեն ընդունված չափանիշների կիրառման ապահովումը (մասնավորապես` անդամակցություն ԱՄՀ կողմից մշակված «Տվյալների տարածման հատուկ ստանդարտին»).

(vi) վիճակագրական տվյալների բազաների զարգացումը, մասնավորապես` պարբերաբար (առնվազն` տարին մեկ անգամ) բիզնես-ռեգիստրի տվյալների բազայի արդիականացում, ինչպես նաև ճյուղային և տարածքային ռեգիստրների ձևավորում ու վարում.

(vii) վարչական ռեգիստրների ներդրումն ու վարումը (այդ թվում` համայնքների անձնագրերի ներդրման միջոցով).

(viii) միջազգային համագործակցության շրջանակում տվյալների ընդգրկման դաշտի ընդլայնումը՝ ավելացնելով վիճակագրական հետազոտությունների հաճախականությունն ու քանակը.

(ix) ՀՀ ԱՎԾ աշխատակազմի տեղային (լոկալ) համակարգչային ցանցի արդիականացումը, ցանցային ռեսուրսների կորպորացումն ու կորպորատիվ ցանցի կառուցումը.

(x) վիճակագրական տվյալների հիմնապաշարի ստեղծումը, ինչը կպարունակի ՀՀ ԱՎԾ վիճակագրական «արտադրանքի» և մշակվող վիճակագրական ցուցանիշների ողջ ցանկը ներառող հաստատուն տվյալներ:

 

Ծախսերի վրա ազդող գործոնները

 

Պետական վիճակագրության ոլորտում 2004-2006 թթ. իրականացվելիք ծախսերի վրա ազդող հիմնական գործոններն են.

(i) 2003 թվականի հուլիսի 1-ից բարձրաստիճան պաշտոնյաների և քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձի բարձրացումը.

(ii) վիճակագրական դաշտի ընդլայնմամբ պայմանավորված` իրականացվելիք աշխատանքների ծավալների ընդլայնումը.

(iii) երկրի զարգացման առումով առանցքային նշանակություն ունեցող «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի» իրականացման և մոնիտորինգի փուլերում կատարվելիք լրացուցիչ աշխատանքների ծավալը:

 

Ծրագրվող ծախսերը

 

Հաշվի առնելով ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընդունվող` պետական վիճակագրական աշխատանքների եռամյա ծրագրերով<sup>15</sup>  սահմանվող վիճակագրության գործառութային ոլորտների ռազմավարական զարգացման հիմնական ուղղություններն ու միջոցառումները, և դրա հիման վրա, ՀՀ վիճակագրության պետական խորհրդի կողմից յուրաքանչյուր տարի հաստատվող` պետական վիճակագրական աշխատանքների տարեկան ծրագրերով արտացոլվող կոնկրետ միջոցառումները` 2004-2006 թթ. ոլորտին հատկացվելիք մասհանումներն ըստ տարիների կկազմեն<sup>16</sup>` 2004 թ.` 506.2 մլն դրամ, 2005 թ.` 531.7 մլն դրամ, 2006 թ.` 550.1 մլն դրամ:

Ընդ որում, վերը նշված համամասնությունների սահմանման համար հիմք են ընդունվել ինչպես վիճակագրական աշխատանքների ծրագրերով սահմանված (ինչը շատ առումներով պայմանավորված է նաև վիճակագրության միջազգայնորեն առաջարկվող (երաշխավորվող) մեթոդաբանությունների ներդրման ու կիրառման անհրաժեշտությամբ), այնպես էլ ՀՀ կառավարության կողմից միջազգային համաձայնագրերով և պայմանագրերով ստանձնած պարտավորությունների շրջանակում իրականացման ենթակա որոշ աշխատանքները:

Բացի վերոհիշյալից, հաշվի առնելով «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի» միջոցառումների և դրանց մոնիտորինգի արդյունավետ իրականացման համար բազմաբնույթ և մանրամասնեցված վիճակա-գրական տեղեկատվության ապահովման անհրաժեշտությունը, ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության լրացուցիչ` վերը նշված գումարներից զատ ֆինանսավորման պահանջը, ըստ տարիների, կկազմի համապատասխանաբար` 2004 թ.` 29.5 մլն դրամ (այդ թվում` 25.5 մլն դրամը` ընթացիկ, իսկ 4 մլն դրամը կապիտալ ծախսերի գծով), 2005 թ.` 24.3 մլն դրամ, իսկ 25.2 մլն դրամ:

Պետական վիճակագրության բնագավառի միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրով նախատեսված ծախսերը ամփոփված են Հավելված 15.3-ում:

______________

¹⁵ «2001-2003 թթ. պետական վիճակագրական աշխատանքների եռամյա ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքը ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընդունվել է 2001 թ. մարտի 13-ին: Ներկայումս մշակման փուլում է գտնվում «2004-2006 թթ. պետական վիճակագրական աշխատանքների եռամյա ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը:

¹⁶ Նախատեսվում են միայն ընթացիկ ծախսեր:

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 15.3. Պետական վիճակագրության բնագավառի 2004-2006 թթ. պետական ծախսերի կանխատեսումը (մլն դրամ)
 

No	Ծախսերի գործառական դասակարգման խմբերի, ենթախմբերի, ծրագրերի անվանումները	2003			2004			2005			2006
		ծրագիր			կանխատեսում
		ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը	ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը	ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը	ընթա-ցիկ	կապի-տալ	ընդա-մենը
01.07.	Պետական կառավարման հանրապետական և տարածքային կառավարման մարմինների պահպանում	253.2	0.0	253.2	327.6	0.0	327.6	351.6	0.0	351.6	370.1	0.0	370.1
01.07.	Պետական վիճակագրական տեղեկատվության հավաքագրում	175.1	6.6	181.7	204.1	4.0	208.1	204.4	0.0	204.4	205.3	0.0	205.3
01.07.	ՀՀ-ում 2001 թ. անցկացված մարդահամարի նյութերի մշակում, ամփոփում և հրապարակում	65.4	0.0	65.4	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	493.7	6.6	500.3	531.7	4.0	535.7	556.0	0.0	556.0	575.3	0.0	575.3
	որից` նոր ծրագրերի գծով				25.5	4.0	29.5	24.3	0.0	24.3	25.2	0.0	25.2

 

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար

Մ. Թոփուզյան