Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

2013 թվականի դեկտեմբերի 26-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 24.09.2013 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Սերգեյ Գրիգորյանի ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ՝ Կոմիտե), ՀՀ ֆինանսների նախարարության` վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հայցվորի կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը գործարքի գնի մեթոդով որոշելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու և հայցվորի կողմից կատարված ծախսերը փոխհատուցելու պահանջների մասին,

 Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Սերգեյ Գրիգորյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի՝ 25.07.2012 թվականի հայցվորի դիմումը մերժելու մասին վարչական ակտը, որպես հայցվորի խախտված իրավունքի վերականգնում՝ պարտավորեցնել Կոմիտեին հայցվորի կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի հաշվարկման նպատակով կիրառել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված գործարքի գնի մեթոդը, ինչպես նաև ՀՀ ֆինանսների նախարարությունից հօգուտ հայցվորի բռնագանձել վճարված պետական տուրքի գումարը և հայցվորի ավտոմեքենայի մաքսային պատասխանատու պահպանության հանձնելու հետ կապված ծախսի հաշվարկված գումարը, որը հաշվարկվում է՝ սկսած 26.07.2012 թվականից մինչև հայցվորի ավտոմեքենայի մաքսազերծման պահը, և կազմում է մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների պահպանման յուրաքանչյուր օրվա համար 1.300 ՀՀ դրամի չափով գանձման ենթակա գումար` ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 7-րդ կետով սահմանված դրույքաչափերով:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Միրզոյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 15.03.2013 թվականի վճռով հայցը մերժվել է։

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 24.09.2013 թվականի որոշմամբ Սերգեյ Գրիգորյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակի՝ Դատարանի 15.03.2013 թվականի վճիռը բեկանվել է և փոփոխվել. Սերգեյ Գրիգորյանի հայցն ընդդեմ Կոմիտեի` վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու, Կոմիտեին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հայցվորի կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը գործարքի գնի մեթոդով որոշելուն պարտավորեցնելու պահանջների մասին, բավարարվել է: Անվավեր է ճանաչվել Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալ Ա. Աֆրիկյանի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությունը: Կոմիտեն պարտավորեցվել է Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից ներմուծված «MERCEDES-BENZ CLK 320» (VIN-WDB209365-1F105934) մակնիշի 2004 թվականի արտադրության ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի հաշվարկման նպատակով կիրառել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված գործարքի գնի մեթոդը: Թիվ ՎԴ/5445/05/12 վարչական գործի վարույթն ըստ հայցի Սերգեյ Գրիգորյանի ընդդեմ Կոմիտեի, ՀՀ ֆինանսների նախարարության` հայցվորի կողմից կատարված ծախսերը փոխհատուցելու պահանջի մասին, կարճվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 81-84-րդ, 86-88-րդ հոդվածների պահանջները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Ապրանքի մաքսային արժեքն այն գումարն է, որը ենթակա է վճարման կամ պետք է վճարվեր ապրանքը ներմուծման երկիր արտահանելու նպատակով ձեռք բերելու և մինչև ՀՀ մաքսային սահմանը տեղափոխելու համար: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանի որոշման տրամաբանությունից հետևում է, որ ապրանքների մաքսային արժեքը ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով սահմանված մեթոդի կիրառմամբ պետք է որոշվի բոլոր այն դեպքերում, երբ ապրանքի ձեռքբերման հաշիվ-ապրանքագիրն անարժանահավատ ճանաչելու հիմքեր չկան` անկախ ապրանքը ՀՀ մաքսային սահման հասցնելու համար կատարված ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթերի առկայությունից: Ըստ Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշման` Կոմիտեն յուրաքանչյուր դեպքում պետք է ապացուցի, թե ապրանքը տեղափոխողի կողմից մինչև ՀՀ մաքսային սահմանը հասցնելն ինչպիսի ծախսեր են կատարվել և նոր միայն առաջարկի ապրանք տեղափոխողին ներկայացնել այդ ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթեր: Մինչդեռ, ապրանքի ձեռքբերման և մինչև ՀՀ մաքսային սահման տեղափոխման համար կատարված ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթերը մաքսային մարմիններին ներկայացնելու պարտականությունը, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի համաձայն, կրում է ապրանքներ տեղափոխողը: Իսկ վերջինիս կողմից դրանք չներկայացնելու կամ ոչ ամբողջական ներկայացնելու դեպքում մաքսային մարմիններն ապրանքի մաքսային արժեքը որոշում են ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 89-93-րդ հոդվածներով սահմանված կարգով:

Վերաքննիչ դատարանը գնահատման առարկա չի դարձրել Կոմիտեի փաստարկն այն մասին, որ «FOB» պայմանով գնված մեքենայի ձեռբերման փաստաթուղթը չի պարունակում նշված առաքման պայմանի կիրառման դեպքում պարտադիր նավի վրա բարձելու ծախսը: Իսկ թիվ 133342 հաշիվ-ապրանքագրում բացակայում են առանձին տողերով ավտոմեքենան մինչև Նագոյա նավահանգիստ տեղափոխելու և նավի վրա բեռնելու համար կատարված ծախսերը:

Վերաքննիչ դատարանն անհիմն կերպով եկել է այն եզրակացության, որ Սերգեյ Գրիգորյանը նշված ավտոմեքենան Բաթումի նավահանգստում նավից բեռնաթափելու պարտականություն չի կրել և այդ նպատակով որևէ ծախս չի կատարել: Մասնավորապես, 04.07.2012 թվականի թիվ MSCUJO859399 ապրանքների բեռնման, ստացման և փոխանցագրի կանոնավոր ձևաթղթից հետևում է, որ ապրանքն առաքման վայր` Բաթումի է հասցվել կոնտեյներով: Տվյալ փաստաթղթից պարզ է դառնում, որ քննարկվող դեպքում գործ ունենք «ֆրախտ» հասկացության հետ, որում չի կարող ներառվել ապրանքների բեռնումը կամ բեռնաթափումը:

Ինչ վերաբերում է «Վիսոլ Պետրոլի ԵՄ Ջորջիա» ՍՊ ընկերության կողմից 100 վրացական լարիի վճարման վերաբերյալ տրված դրամարկղային կտրոնին, ապա դրա ուսումնասիրությունից անգամ պարզ չէ, թե ում է այն տրվել և ինչ ապրանք գնելու համար:

2) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 95-րդ և 96-րդ հոդվածների, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի վերաբերյալ մաքսային հայտարարագիր ներկայացված չլինելու պարագայում, երբ դեռևս չի որոշվել մեքենայի մաքսային արժեքը, չի ընտրվել մաքսային արժեքի որոշման մեթոդը, մաքսային արժեքի որոշման մասին որևէ տեղեկություն տրամադրվել չի կարող, քանի որ մաքսային արժեք դեռևս որոշված չէ: Մաքսային արժեքը որոշվում է ապրանքի վերաբերյալ հայտարարագիր ներկայացնելուց հետո ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 14-րդ գլխով սահմանված մեթոդներով և հերթականությամբ:

Կոմիտեի պատասխանը չի կարող դիտվել որպես վարչական ակտ, որը սահմանում կամ սահմանափակում է հայցվորի իրավունքը` որոշելու իր կողմից հայտարարագրվող ապրանքի արժեքը ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով սահմանված մաքսային արժեքի մեթոդով: Դրա պատճենը մաքսատուն ուղարկելու փաստը կարող է դիտարկվել որպես Կոմիտեին ներկայացված դիմումին կից փաստաթղթերի և տվյալների շրջանակում մաքսային արժեքի որոշման գործարքի գնի մեթոդ կիրառելու վերաբերյալ դիրքորոշման մասին տեղեկացում, այլ ոչ թե հանձնարարական:

Վերոգրյալի հիման վրա` բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակիորեն բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 24.09.2013 թվականի որոշումը՝ Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությունն անվավեր ճանաչելու և Կոմիտեին իր կողմից ներմուծված Ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի հաշվարկման նպատակով ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված գործարքի գնի մեթոդը կիրառելուն պարտավորեցնելու մասով և այդ մասով օրինական ուժ տալ Դատարանի 15.03.2013 թվականի վճռին։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) 25.04.2012 թվականի թիվ 776923 «ՊՐՈՖՈՐՄԱ ԻՆՎՈՅՍԻ» և 19.05.2012 թվականի թիվ 133342 հաշիվ-ապրանքագրի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ից Ճապոնիայում 10.000 ԱՄՆ դոլարով ձեռք է բերել 2004 թվականի արտադրության օգտագործված «Մերսեդես-Բենց CLK 320» ավտոմեքենա (այսուհետ` Ավտոմեքենա)։ Նույն հաշիվ-ապրանքագրի համաձայն` Ավտոմեքենան ձեռքբերման վայրից մինչև Ճապոնիայի Նագոյա նավահանգիստ (FOB Նագոյա) տեղափոխելու համար Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից ենթակա է վճարման 300 ԱՄՆ դոլար (Հատոր 1-ին, գ.թ. 19-20, Հատոր 3-րդ, գ.թ. 8-10)։

2) «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի 27.04.2012 թվականի արժույթի վճարման հանձնարարականի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ին փոխանցել է 10.300 ԱՄՆ դոլար, միջնորդավճարը կազմել է 11.000 ՀՀ դրամ։ Վճարման հանձնարարականի «Վճարման մանրամասները/Գործարքի նպատակը» տողում կատարված նշումների համաձայն` կատարված վճարման հիմք է հանդիսացել թիվ 776923 հաշիվ-ապրանքագիրը (Հատոր 1-ին, գ.թ. 21)։

3) 02.07.2012 թվականի թիվ 11135 հաշիվ-ապրանքագրի համաձայն` Ճապոնիայի Նագոյա նավահանգստից մինչև Վրաստանի Բաթումի նավահանգիստ Ավտոմեքենան տեղափոխելու համար (Ծովային բեռնափոխադրում MEDU 8921128) Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ին վճարման է ենթակա 1.265 ԱՄՆ դոլար (Հատոր 1-ին, գ.թ. 22-23)։

4) «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի 04.07.2012 թվականի արժույթի վճարման հանձնարարականի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ին է փոխանցել 1.265 ԱՄՆ դոլար, միջնորդավճարը կազմել է 16.000 ՀՀ դրամ։ Վճարման հանձնարարականի «Վճարման մանրամասները/Գործարքի նպատակը» տողում կատարված նշումների համաձայն` կատարված վճարման հիմք է հանդիսացել 02.07.2012 թվականի թիվ 11135 ինվոյսը (Հատոր 1-ին, գ.թ. 24)։

5) 04.07.2012 թվականի ապրանքների բեռնման, ստացման և փոխանցագրի կանոնավոր ձևաթղթի համաձայն` բեռնառաքիչ/արտահանող հանդիսանում է «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ն, ապրանք ստացող` Սերգեյ Գրիգորյանը, ծանուցող կողմը` «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ն, բեռնման նավահանգիստը` Ճապոնիա, Նագոյա, բեռնաթափման նավահանգիստը` Վրաստան, Բաթումի, փոխադրման տեսակը` նավ, կոնտեյներով, փոխադրավարձը պետք է վճարվի բեռն ստացողի կողմից: Նույն ձևաթղթի մեջ որպես փոխադրվող ապրանք նշված է Ավտոմեքենան (Հատոր 2-րդ, գ.թ. 54-55)։

6) «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ի կողմից տրված 11.09.2012 թվականի գրության համաձայն` «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ն իրականացրել է «MEDU 8921128» կոնտեյների փոխադրումը «MSC» նավարկության երթուղով, որի համար թիվ MSCUJO859399 բեռնագիրը տրվել է Սերգեյ Գրիգորյանին։ Թիվ MSCUJO859399 բեռնագիրը կնքված է ընկերության պաշտոնական կնիքով: Սովորաբար այն չի ստորագրվում պաշտոնյայի կողմից, եթե այն կնքված է ընկերության պաշտոնական կնիքով (Հատոր 2-րդ, գ.թ. 9, 11):

7) «ԴԱԻՐԵՔՏ ԴԵԲԻՏ ՋՈՐՋԻԱ» ՍՊԸ-ի 15.07.2012 թվականի դրամարկղային անդորրագրի համաձայն` 01, 02, 03 բաժիններում վճարվել է համապատասխանաբար 51,00, 21,00 և 31,00 լարի, ընդհանուր` 103 լարի (Հատոր 2-րդ, գ.թ 12)։

8) «ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ԹԻՎ 0832260 ԾԱՆՈՒՑՄԱՆ» համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից հայտարարագրով վճարման է ենթակա (գումարի վճարման վերջնաժամկետը` 20.07.2012 թվական) ծառայության հարկ` 50 լարի, տերմինալային ծառայություն` 20 լարի, արտաքին տրանզիտ` 30 լարի (Հատոր 2-րդ, գ.թ. 13)։

9) «ՎԻՍՈԼ ՊԵՏՐՈԼԻ ԵՄ ՋՈՐՋԻԱ» ՍՊԸ-ի 16.07.2012 թվականի դրամարկղային անդորրագրի համաձայն` 01 բաժնում վճարվել է 50,00 և 50,00 լարի, ընդհանուր` 100 լարի (Հատոր 2-րդ, գ.թ 13)։

10) 16.07.2012 թվականի թիվ 2012/33/25799 փոխադրման ամփոփագրի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը «MERCEDES CLK 320, 2004, VIN-WDB209365 1F105934» տրանսպորտային միջոցը ներմուծել է ՀՀ մաքսային տարածք (INV-133342) (Հատոր 1-ին, գ.թ. 28)։

11) Կոմիտեի նախագահին ուղղված 20.07.2012 թվականի դիմումի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը խնդրել է. «հանձնարարել համապատասխան պաշտոնատար անձին ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի որոշման նպատակով կիրառել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված մեթոդը» (Հատոր 1-ին, գ.թ. 29-33)։

12) Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրության համաձայն` ի պատասխան Սերգեյ Գրիգորյանի 20.07.2013 թվականի դիմումի` հայտնվել է, որ «թիվ 2011/33/25799 փ/ա-ով ՀՀ մաքսային տարածք ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը չի կարող որոշվել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան, քանի որ ներկայացված փաստաթղթերում բացակայում է Վրաստանի «Փոթի» նավահանգստում կատարված ավտոմեքենայի բեռնաթափման և մինչև ՀՀ մաքսային սահման Ձեր կողմից ավտոմեքենայի տեղափոխման համար կատարված հիմնավոր ծախսերը։

Համաձայն ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1-ին կետի «բ» ենթակետի, եթե հայտարարատուի կողմից մաքսային մարմիններին չի ներկայացվում նույն օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված հաշիվ ապրանքագիրը կամ այլ փաստաթղթեր, ապա ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, նույն հոդվածի 1-ին կետի «բ»-«է» ենթակետերով նախատեսված կարգով մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը որոշվում է մաքսային մարմինների կողմից` ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 91-րդ հոդվածների պահանջներին համապատասխան, համաձայն որի` ՀՀ ներքին շուկայում ապրանքի միավորի իրացման գնից կատարվում է 91-րդ հոդվածով նախատեսված նվազեցումները» (Հատոր 1-ին, գ.թ. 34)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկ վերանայման ենթարկելը բխում է օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման գործառույթից և գտնում, որ սույն գործով արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն ունեն նմանատիպ գործերով միասնական դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

1) Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի առաջին հիմքի շրջանակներում անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ գործարքի գնի մեթոդով ապրանքի մաքսային արժեքի որոշման համար անհրաժեշտ հիմքերին և դրանք հաստատող ապացույցները չներկայացնելու իրավական հետևանքներին:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 81-րդ հոդվածի համաձայն` մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքի մաքսային արժեքը գործարքի գինն է, այսինքն՝ այն գումարը, որը փաստացի վճարվել է, ենթակա է վճարման կամ պետք է վճարվեր ապրանքը ներմուծման երկիր արտահանելու նպատակով ձեռք բերելու և մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանը տեղափոխելու համար:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 82-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը որոշվում է հայտարարատուի կողմից, բացառությամբ նույն օրենսգրքով նախատեսված այն դեպքերի, երբ դա որոշվում է մաքսային մարմինների կողմից:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 83-րդ հոդվածի «ա» և «բ» ենթակետերի համաձայն` մաքսային արժեքը ներառում է արտահանման երկրում ապրանքների ձեռքբերման գինը, մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանն ապրանքների տեղափոխման համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրման և համանման այլ ծախսերը:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 84-րդ հոդվածի համաձայն` նույն օրենսգրքի 83 հոդվածի «բ»-«է» ենթակետերում նշված ծախսերը ներառվում են մաքսային արժեքի մեջ, եթե դրանք հաշվի չեն առնված ապրանքների ձեռքբերման գնում:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի իրավահարաբերության ծագման պահին գործող 87-րդ հոդվածի 1-ին կետի խմբագրության համաձայն՝ «Մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը գործարքի գնի մեթոդով հաշվարկելու համար հայտարարատուի կողմից մաքսային հայտարարագրի հետ միասին պետք է ներկայացվի ապրանքների ձեռքբերման համար արտահանման երկրում վճարման փաստաթուղթը (հաշիվ-ապրանքագիրը կամ դրան փոխարինող այլ փաստաթուղթ), որը պետք է պարունակի փաստաթղթի տրման ամիս-ամսաթվի, հերթական համարի, վաճառողի (առաքողի), գնորդի (ստացողի), ապրանքի մանրամասն նկարագրի (անվանումը, առկայության դեպքում` ապրանքային նշանը կամ առևտրային անվանումը), տեղերի քանակի, չափի միավորի, միավորի արժեքի, քաշի, ընդհանուր արժեքի մասին տեղեկություններ, ինչպես նաև վաճառողի (մատակարարի) կողմից առաքման (մատակարարման) պայմաններով նախատեսված լինելու դեպքում առանձին տողերով` մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանը տեղափոխելու համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրության և համանման այլ ծախսերի, կատարված կոմիսիոն և միջնորդային (բրոքերային) ծախսերի (բացառությամբ ապրանքների ձեռքբերման համար կատարված կոմիսիոն և միջնորդային ծախսերի), ապրանքների արտադրության և մատակարարման նպատակով գնորդի կողմից մատակարարին անհատույց կամ մասնակի հատուցմամբ, ուղղակի կամ անուղղակի տրամադրված և ապրանքների հետագա վաճառքի, օգտագործման կամ տնօրինման դիմաց գնորդի կողմից մատակարարին վճարման ենթակա գումարների մասին»։

Վերոնշյալ նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքի մաքսային արժեքը գործարքի գինն է, որը, ի թիվս այլ գումարների, ներառում է նաև արտահանման երկրում ապրանքների ձեռքբերման գինը, ինչպես նաև մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանն ապրանքների տեղափոխման համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրման և համանման այլ ծախսերը:

Վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշումներում արձանագրել է, որ գործարքի գնի մեթոդով ապրանքի մաքսային արժեքի որոշման համար հայտարարատուն պետք է ներկայացնի ապրանքի ձեռքբերման համար արտահանման երկրում վճարման փաստաթուղթը, որը վաճառողի (մատակարարի) կողմից առաքման (մատակարարման) պայմաններով նախատեսված լինելու դեպքում առանձին տողերով պետք է պարունակի նաև մինչև ՀՀ մաքսային սահմանն ապրանքը տեղափոխելու համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման և փոխաբեռնման ծախսերը: Նշված պահանջը պարտադիր է և չի կարող համարվել ձևական: Հետևաբար, այն չպահպանելու դեպքում ապրանքի տեղափոխման համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման և փոխաբեռնման ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթերը համարվում են չներկայացված, և հայտարարատուի որոշած մաքսային արժեքը որպես հիմք չի ընդունվում (Տե՛ս ըստ «Եվրոմոթորս» ՍՊԸ-ի հայցի ընդդեմ Կոմիտեի` «Եվրոմոթորս» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված հայտարարագիրը մերժելու, ներմուծված ապրանքը ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի դրույթներին համապատասխան չձևակերպելու վերաբերյալ Կոմիտեի գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու և Կոմիտեի նշված գործողությունների արդյունքում Ընկերության համար առաջացած հետևանքները վերացնելու, այն է` ավելի վճարված 157.000 ՀՀ դրամը հօգուտ Ընկերության գանձելու պահանջների մասին վարչական գործով Վճռաբեկ դատարանի 27.05.2010 թվականի թիվ ՎԴ/2166/05/09 որոշումը):

Վերահաստատելով նախկինում արտահայտված վերոնշյալ դիրքորոշումը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված ծախսերը պետք է առանձին տողերով արտացոլված լինեն ապրանքների ձեռքբերման համար արտահանման երկրում վճարման փաստաթղթում (հաշիվ-ապրանքագիր կամ դրան փոխարինող այլ փաստաթուղթ) միայն այն դեպքում, երբ մինչև ՀՀ մաքսային սահման առաքման պարտականությունը, ըստ մատակարարման պայմանների, կրում է վաճառողը (մատակարարը):

Միաժամանակ, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող 2-րդ կետի խմբագրության համաձայն՝ մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը որոշվում է գործարքի գնի մեթոդով, եթե` ա) մաքսային մարմինները չունեն բավարար հիմքեր նույն հոդվածի 1-ին կետով սահմանված փաստաթուղթն անարժանահավատ ճանաչելու համար։

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայտարարատուի որոշած մաքսային արժեքը հիմք չի ընդունվում, եթե հայտարարատուն չի ներկայացնում ապրանքների` մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահման կատարված տեղափոխման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրական ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթեր:

Վերոնշյալ նորմերի համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ անկախ այն հանգամանքից, թե ով է կրել ապրանքի փոխադրման պարտականությունը` գործարքի գնի մեթոդով ապրանքի մաքսային արժեքը որոշելու համար հայտարարատուն պարտավոր է, ի թիվս ՀՀ մաքսային օրենսգրքով նախատեսված այլ փաստաթղթերի, մաքսային մարմին ներկայացնել մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանն ապրանքների տեղափոխման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրական ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթերը: Այսինքն` հայտարարատուի կողմից ներկայացվում են այն ծախսերը հիմնավորող փաստաթղթերը, որոնք փաստացի կատարվել են ապրանքը մինչև ՀՀ մաքսային սահման տեղափոխման ընթացքում: Ընդ որում, հայտարարտուի որոշած մաքսային արժեքը հիմք չի ընդունվում, եթե հայտարարատուն չի ներկայացրել նշված փաստաթղթերը կամ մաքսային մարմիններն ունեն բավարար հիմքեր հայտարարատուի ներկայացրած փաստաթղթերն անարժանահավատ ճանաչելու համար:

Սույն գործով Դատարանը հայցի մերժման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ հայցվորի կողմից դիմումին կից ներկայացված Ավտոմեքենայի համար վճարման փաստաթուղթն առանձին տողերով չի պարունակում տեղեկություններ մինչև ՀՀ մաքսային սահմանն ապրանքների տեղափոխման համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրական և այլ համանման ծախսերի մասին, որի հիմքով Կոմիտեի կողմից 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությամբ մերժվել է հայցվորի դիմումը։ Ավտոմեքենայի համար վճարման փաստաթղթերում բացակայում է առանձին տողերով Բաթումի նավահանգստում Ավտոմեքենայի բեռնաթափման համար կատարված ծախսի, Նագոյա նավահանգստում նավի վրա բեռնման, տախտակամածի վրա տեղադրելու համար կատարված ծախսի մասին տեղեկությունները, ինչպես նաև առկա չէ այդ փաստաթղթերում նշում, որ այդ ծախսերը ներառված են գնորդի կողմից կատարված վճարումների մեջ։ Բացի այդ, Ավտոմեքենայի համար վճարման փաստաթղթերը չեն բովանդակում նաև Բաթումի նավահանգստից մինչև ՀՀ մաքսային սահման Ավտոմեքենայի տեղափոխման համար կատարված ծախսերը, քանի որ առկա չէ համապատասխան հաշիվ-ապրանքագիր կատարված վառելանյութի գնման վերաբերյալ։

Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ «վճարման փաստաթղթում առանձին տողերով` մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանը տեղափոխելու համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրության և համանման այլ ծախսերի մասին տեղեկությունները պետք է նշվեն այն դեպքում միայն, երբ գործարքի կողմերի՝ վաճառողի և գնորդի միջև նախատեսված են վաճառողի (մատակարարի) կողմից ապրանքի առաքման (մատակարարման) պայմաններ:... Սույն գործի փաստերից հետևում է, որ վաճառողի (մատակարարի)` «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ի և Սերգեյ Գրիգորյանի միջև Ավտոմեքենայի առաքման (մատակարարման) պայման նախատեսված չի եղել և ապրանքի փոխադրման պարտականությունը կրել է «Ջորջիան Կարգո Գրուպ» ՍՊԸ տրանսպորտային ընկերությունը»: Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ ««ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ին Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից վճարված 1.265 ԱՄՆ դոլարը վճարվել է Ավտոմեքենան նշված ընկերության կողմից Ճապոնիայի Նագոյա նավահանգստից Վրաստանի Բաթումի նավահանգիստ փոխադրելու և բեռը Բաթումի նավահանգստում ստացողին՝ Սերգեյ Գրիգորյանին առաքելու՝ հանձնելու համար, հետևաբար, հակառակ ապացույցի բացակայության պայմաններում գտել է, որ Սերգեյ Գրիգորյանը նշված ավտոմեքենան Բաթումի նավահանգստում նավից բեռնաթափելու պարտականություն չի կրել և այդ նպատակով որևէ ծախս չի կատարել, ուստի դրա վերաբերյալ ծախսը հիմնավորող փաստաթուղթ վերջինիս կողմից չէր կարող և չպետք է ներկայացվեր»:

Սույն գործի փաստերը դիտարկելով վերոնշյալ վերլուծությունների լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ 25.04.2012 թվականի թիվ 776923 «ՊՐՈՖՈՐՄԱ ԻՆՎՈՅՍԻ» և 19.05.2012 թվականի թիվ 133342 հաշիվ-ապրանքագրի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ից Ճապոնիայում 10.000 ԱՄՆ դոլարով ձեռք է բերել 2004 թվականի արտադրության օգտագործված Ավտոմեքենա։ Նույն հաշիվ-ապրանքագրերում առանձին տողերով նշված է ավտոմեքենայի արժեքը և այն ձեռքբերման վայրից մինչև Ճապոնիայի Նագոյա նավահանգիստ (FOB Նագոյա) տեղափոխելու համար Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից վճարման ենթակա գումարը` 300 ԱՄՆ դոլար:

Ընդ որում, թիվ 133342 հաշիվ-ապրանքագրում նշված «FOB» տերմինն առևտրի միջազգային կանոններով` ԻՆԿՕՏԵՐՄՍ, ամրագրված միջազգային առևտրային տերմին է, որը կիրառվում է միայն ծովային կամ ներքին ջրային փոխադրումների ժամանակ և նշանակում է, որ վաճառողը պարտավոր է գնված ապրանքը հասցնել նավահանգիստ և այն բեռնել գնորդի կողմից նշված նավի վրա, որից հետո միայն վաճառողի կողմից ապրանքը փոխադրելու պարտականությունը համարվում է կատարված և այդ պահից բոլոր ծախսերը և ռիսկերը կրելու է գնորդը:

Նշվածից հետևում է, որ Ճապոնիայի Նագոյա նավահանգստում ձեռքբերված Ավտոմեքենան նավի վրա բեռնման պարտականությունը կրել է վաճառողը` «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ն: Այսինքն` նշված թիվ 133342 հաշիվ-ապրանքագրով հիմնավորվում է Ավտոմեքենայի ձեռքբերման համար արտահանման երկրում վճարված և Նագոյա քաղաք տեղափոխման, ինչպես նաև նավի վրա բեռնման համար կատարված ծախսերի չափը, որը կազմել է 10.300 ԱՄՆ դոլար:

Ինչ վերաբերում է Ճապոնիայի Նագոյա նավահանգստից մինչև Վրաստանի Բաթումի նավահանգիստ Ավտոմեքենան տեղափոխելուն, ապա 02.07.2012 թվականի թիվ 11135 հաշիվ-ապրանքագրով, ինչպես նաև «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ի կողմից տրված 11.09.2012 թվականի գրությամբ հաստատվում է, որ Նագոյա նավահանգստից մինչև Բաթումի նավահանգիստ Ավտոմեքենան տեղափոխելու պարտականությունը կրել է «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ն, որի համար Սերգեյ Գրիգորյանը վճարել է 1.265 ԱՄՆ դոլար:

Վերոգրյալի հիման վրա` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում առաքման պայմաններով նախատեսված չի եղել «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ի կողմից մինչև ՀՀ մաքսային սահման Ավտոմեքենան տեղափոխելու պայման, այլ «Թրասթ Քամփնի» ՍՊԸ-ի կողմից Ավտոմեքենան տեղափոխելու պարտականությունը սահմանափակվել է Ավտոմեքենան ձեռքբերման վայրից մինչև Նագոյա նավահանգիստ տեղափոխելով և դեպի Բաթումի նավահանգիստ գնացող նավի վրա բեռնելով: Իսկ Ավտոմեքենայի մինչև Բաթումի նավահանգիստ հետագա տեղափոխման պարտականությունը կրել է «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ն: Հետևաբար, Սերգեյ Գրիգորյանը պարտավոր չէր և չէր կարող ներկայացնել ապրանքների ձեռքբերման համար արտահանման երկրում վճարման փաստաթուղթ, որի մեջ առանձին տողերով արտացոլված կլինեին մինչև ՀՀ մաքսային սահմանն ապրանքների տեղափոխման համար կատարված փոխադրման, բեռնման, բեռնաթափման, փոխաբեռնման, ապահովագրման և համանման այլ ծախսերը:

Անդրադառնալով Վրաստանի Բաթումի նավահանգստում Ավտոմեքենայի բեռնաթափման, ինչպես նաև մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահման այն տեղափոխելու համար կատարված ծախսերը հաստատող փաստաթղթեր ներկայացնելու հայցվորի պարտականության կատարմանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում, վարչական մարմինը` անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ կողմը պարտավոր է դատարանին ներկայացնել իր տիրապետման կամ ազդեցության ոլորտում գտնվող այն բոլոր ապացույցները, որոնցով նա հիմնավորում է իր պահանջները կամ առարկությունները:

Մինչդեռ սույն գործով հայցվորի կողմից չի ներկայացվել որևէ ապացույց, որով կհիմնավորվեր Բաթումի նավահանգստում Ավտոմեքենայի բեռնաթափման համար հայցվորի կողմից կատարված ծախսերը: Ինչ վերաբերում է 02.07.2012 թվականի թիվ 11135 հաշիվ-ապրանքագրին, որի համաձայն Սերգեյ Գրիգորյանը Նագոյա նավահանգստից մինչև Բաթումի նավահանգիստ Ավտոմեքենան տեղափոխելու համար «ՋՈՐՋԻԱՆ ԿԱՐԳՈ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ին վճարել է 1.265 ԱՄՆ դոլար, ապա դրանով չի հաստատվում այն հանգամանքը, որ նույն ընկերությունը կրել է Ավտոմեքենան Բաթումի նավահանգստում նավից բեռնաթափելու պարտականություն և նշված գումարը ներառել է նաև բեռնաթափման ծախսերը:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում Սերգեյ Գրիգորյանի պնդումն այն մասին, որ Վրաստանի Բաթումի նավահանգստից մինչև ՀՀ մաքսային տարածք Ավտոմեքենան փոխադրվել է իր կողմից այն վարելու միջոցով, որի համար կատարել է վառելանյութի ծախս 100 վրացական լարիի չափով, որը հաստատվում է սույն գործում առկա` «Վիսոլ Պետրոլիեմ Ջորջիա» ՍՊԸ-ի 16.07.2012 թվականի թիվ 039232 դրամարկղային անդորրագրով: Ընդ որում, նշված դիրքորոշման համար հիմք է ընդունվում այն հանգամանքը, որ Կոմիտեի կողմից չի ներկայացվել որևէ ապացույց, որով կհերքվեին հայցվորի նշված պնդումները, որպիսի պարագայում Վճռաբեկ դատարանը ներկայացված անդորրագիրը դիտում է որպես Ավտոմեքենան Բաթումի նավահանգստից մինչև Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահման տեղափոխելու համար վառելիքի համար կատարված ծախսը հիմնավորող բավարար ապացույց:

2) Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի երկրորդ հիմքի շրջանակներում անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ապրանքի մաքսային արժեքի հայտարարագրման ՀՀ մաքսային օրենսգրքով սահմանված կարգին:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 86-րդ հոդվածի համաձայն՝ մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը հայտարարագրման ենթակա այլ տեղեկությունների հետ մեկտեղ հայտարարագրում է ապրանքներ տեղափոխող կամ նրա կողմից լիազորված անձը:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 128-րդ հոդվածի 1-ին կետի «ա» ենթակետի համաձայն` ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի, ենթակա են հայտարարագրման տարածաշրջանային կամ մասնագիտացված մաքսատներում կամ մաքսային կետերում վերադաս մաքսային մարմնի սահմանած կարգով, եթե դրանք տեղափոխվում են Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` հայտարարագրումն իրականացվում է վերադաս մաքսային մարմնի սահմանած ձևով` գրավոր, բանավոր կամ էլեկտրոնային եղանակով` նշելով ճշգրիտ տեղեկություններ` ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների, դրանց տեղափոխման նպատակի մասին, ինչպես նաև մաքսային հսկողության և ձևակերպման համար անհրաժեշտ այլ տեղեկություններ:

ՀՀ մաքսային վարչության պետի 12.06.1998 թվականի թիվ 71-ՄՎր հրամանով (նշված հրամանում կատարվել են փոփոխություններ և լրացումներ Կոմիտեի 26.01.2011 թվականի թիվ 22-Ն հրամանով) հաստատվել է Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների բեռնային մաքսային հայտարարագրման, ըստ բացթողման մաքսային ռեժիմների բեռնային մաքսային հայտարարագրի լրացման կարգը, ինչպես նաև բեռնային մաքսային հայտարարագրի հիմնական և լրացուցիչ թերթիկների ձևը: Նշված կարգի 2.1 կետի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով փոխադրվող ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրումը ֆիզիկական անձանց կողմից կատարվում է այն սահմանային մաքսային կետերում և մաքսատներում, որոնցով տեղափոխվում են հայտարարագրման ենթակա ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները, կամ մաքսատներում, որոնք սահմանված կարգով լրացված ներքին տարանցման փաստաթղթով (փոխադրման ամփոփագրով) տեղափոխվող ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների համար հանդիսանում են նշանակման մաքսային մարմին:

Նույն կարգի 3-րդ կետի համաձայն` ապրանքները հայտարարագրման է ներկայացնում ապրանքներ տեղափոխող անձը կամ նրա կողմից լիազորված անձը բեռնային մաքսային հայտարարագրի լրացման համար անհրաժեշտ բոլոր փաստաթղթերի հետ միասին:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի համաձայն՝ հայտարարատուն մաքսային հայտարարագիրը ներկայացնում է մաքսային մարմին: Ներկայացված մաքսային հայտարարագիրը գրանցվում է մաքսային մարմնում, ինչի կապակցությամբ մաքսային մարմինը մաքսային հայտարարագրի վրա նշում է գրանցման հերթական համարը և գրանցման ամսաթիվը, ամիսը, տարին: Ներկայացված մաքսային հայտարարագիրն ընդունում է մաքսային մարմինը, ինչի կապակցությամբ վերջինս մաքսային հայտարարագրի վրա նշում է ընդունման հերթական համարը, ամսաթիվը, ամիսը, տարին:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 2-րդ կետի համաձայն` հայտարարատուի կողմից հայտարարագրված մաքսային արժեքի կամ դրա որոշման եղանակի հետ մաքսային մարմինների անհամաձայնության դեպքում վերջիններս, հայտարարագրի ներկայացման օրը կազմում և հայտարարատուին են տրամադրում վերադաս մաքսային մարմնի սահմանած ձևով մերժման եզրակացություն, որտեղ հիմնավորվում է հայտարարատուի կողմից հայտարարագրված մաքսային արժեքի չափը կամ որոշման եղանակը չընդունելու պատճառները, և նշվում է այն վերադաս մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հասցեն, ում կարող է բողոքարկման համար դիմել հայտարարատուն։ Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` մաքսային մարմինների կողմից մաքսային արժեքի չափի կամ որոշման եղանակի հետ անհամաձայնության դեպքում հայտարարատուն մերժման եզրակացությունն ստանալուց հետո` տասն օրվա ընթացքում, կարող է բողոքարկել վերադաս մաքսային մարմին կամ դատարան:

ՀՀ պետական եկամուտների նախարարության «Հայաստանի Հանրապետության մաքսային օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի, 96-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 117-րդ հոդվածի պահանջներն ապահովելու մասին» 05.12.2000 թվականի թիվ 02/1508 հրամանի 1-ին կետով հաստատվել է հայտարարատուի կողմից հայտարարագրված մաքսային արժեքի կամ դրա որոշման եղանակի հետ մաքսային մարմինների անհամաձայնության դեպքում տրվող մերժման եզրակացության ձևը:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող 95-րդ հոդվածի 1-ին կետը սահմանում էր. «Ապրանքներ տեղափոխող անձի գրավոր դիմումի հիման վրա, հինգ օրվա ընթացքում, մաքսային մարմինները պարտավոր են գրավոր տեղեկացնել մաքսային արժեքի չափի և դրա որոշման եղանակի մասին»: Նշված կետն ուժը կորցրել է ՀՀ մաքսային օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին ՀՀ 05.12.2012 թվականի ՀՕ-224-Ն օրենքով:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` ապրանքների մաքսային արժեքի որոշման նպատակով հայտարարատուի կողմից մաքսային մարմիններին տրամադրված տեղեկությունները վերջիններիս կողմից կարող են օգտագործվել միայն նույն օրենսգրքի 73-րդ հոդվածում նշված նպատակներով: Այդ տեղեկություններն առանց հայտարարատուի համաձայնության չեն կարող տրամադրվել երրորդ անձանց, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի:

Վերոնշյալ նորմերի հիման վրա` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ մաքսային օրենսգիրքը սահմանել է ապրանքի մաքսային արժեքը, այդ թվում` գործարքի գնի մեթոդով այն որոշելու որոշակի ընթացակարգ, այն է` հայտարարագիր ներկայացնելու և այն մաքսային մարմնի կողմից ընդունելու ձևով: Մասնավորապես, ՀՀ մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը հայտարարագրում է ապրանքներ տեղափոխող անձը կամ նրա կողմից լիազորված անձը, որից հետո մաքսային մարմինների կողմից որոշվում է գործարքի գնի մեթոդով հաշվարկված մաքսային արժեքն ընդունելու հարցը: Հայտարարագրված մաքսային արժեքի կամ դրա որոշման եղանակի հետ մաքսային մարմինների անհամաձայնության դեպքում վերջիններս հայտարարագրի ներկայացման օրը կազմում և հայտարարատուին են տրամադրում վերադաս մաքսային մարմնի սահմանված ձևով մերժման եզրակացություն, որն ստանալուց հետո` տասն օրվա ընթացքում, կարող է բողոքարկվել վերադաս մաքսային մարմին կամ դատարան:

Միաժամանակ, վիճելի իրավահարաբերության ծագման պահին ՀՀ մաքսային օրենսգրքով նախատեսված էր մաքսային մարմիններից գրավոր դիմումով համապատասխան տեղեկություններ տրամադրելու դեպքում ապրանքի մաքսային արժեքի և դրա որոշման եղանակի մասին տեղեկատվություն ստանալու` ապրանքներ տեղափոխողի իրավունքը և նշված տեղեկությունների մասին վերջինիս գրավոր տեղեկացնելու մաքսային մարմինների պարտականությունը: Այսինքն` տվյալ դեպքում խոսքը վերաբերում է ապրանքի մաքսային արժեքի և դրա որոշման եղանակի մասին տեղեկատվության տրամադրմանը, որը որևէ կերպ չի կարող դիտվել որպես նույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված մերժման եզրակացություն:

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Սերգեյ Գրիգորյանը Կոմիտեի նախագահին ուղղված 20.07.2012 թվականի դիմումով հայտնել է, որ 20.07.2012 թվականին ներկայացել է Կոմիտեի ավտոմեքենաների մաքսազերծման մասնագիտացված մաքսատան մաքսասակագնային և մաքսային ձևակերպումների բաժին` ներկայացնելով իր ունեցած փաստաթղթերը, որտեղ տեղեկացել է, որ իր կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի որոշման համար գործարքի գնի մեթոդի կիրառումը բացառվում է և մաքսային արժեքը պետք է որոշվի «MERCEDES-BENZ CLK 350» մոդելի ավտոմեքենայի համար նախատեսված մաքսային արժեքով` 17.200 ԱՄՆ դոլար: Սերգեյ Գրիգորյանը խնդրել է հանձնարարել համապատասխան պաշտոնատար անձին Ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի որոշման նպատակով կիրառել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված մեթոդը։ Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրության համաձայն` ի պատասխան Սերգեյ Գրիգորյանի 20.07.2013 թվականի դիմումի` հայտնվել է, որ ՀՀ մաքսային տարածք ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը չի կարող որոշվել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան, քանի որ ներկայացված փաստաթղթերում բացակայում է Վրաստանի «Փոթի» նավահանգստում կատարված Ավտոմեքենայի բեռնաթափման և մինչև ՀՀ մաքսային սահման այն տեղափոխման համար կատարված հիմնավոր ծախսերը։

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը մասնակիորեն բավարարելիս պատճառաբանել է, որ Սերգեյ Գրիգորյանի՝ մաքսային մարմնին դիմելու նպատակը հանդիսացել է իր կողմից ձեռք բերված Ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված գործարքի գնի մեթոդով որոշելը և այն ընդունելը, իսկ Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալ Ա. Աֆրիկյանը 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությամբ փաստացի մերժել է այդ իրավունքի տրամադրումը, որպիսի պարագայում իրատեսական չէ Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից հայտարարագիր ներկայացնելը և Ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի չափը գործարքի գնի մեթոդով հաշվարկելը:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը, գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի նշված պատճառաբանություններն անհիմն են, քանի որ Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից մաքսային ձևակերպումները կատարելու նպատակով ՀՀ մաքսային օրենսգրքով սահմանված կարգով մաքսային մարմին չի ներկայացվել հայտարարագիր և չի որոշվել Ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը, հետևաբար մաքսային մարմինը հնարավորություն չի ունեցել ընդունել վերջինիս կողմից որոշված մաքսային արժեքը կամ ներկայացնել մերժման մասին եզրակացություն, որից հետո միայն նրա մոտ կարող էր ծագել նման մերժումը վիճարկելու և գործարքի գնի մեթոդ կիրառելուն պարտավորեցնելու վերաբերյալ հայց ներկայացնելու իրավունք: Ընդ որում, Ավտոմեքենան երբևէ հայտարարագրված չլինելու և 20.07.2012 թվականի դիմումը ՀՀ մաքսային օրենսգրքի` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող 95-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն ներկայացված լինելու հանգամանքն ընդունել է նաև Սերգեյ Գրիգորյանը։

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը, վկայակոչելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ և 9-րդ հոդվածները, գտել է, որ Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջները բովանդակային առումով կատարվել են, հետևաբար վերջինիս նշված հոդվածով սահմանված կարգով ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի որոշման իրավունքի տրամադրման մերժումը ոչ իրավաչափ է: Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից մաքսային մարմին հայտարարագիր ներկայացնելու և ապրանքի մաքսային արժեքը հայտարարագրելու պարտականությունը նախատեսված է ՀՀ մաքսային օրենսգրքով և չի կարող դիտվել որպես ձևական պահանջ:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` վարչական դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե վեճն ընդդատյա չէ վարչական դատարանին:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածի համաձայն` վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասամբ վերացնել կամ փոփոխել միջամտող վարչական ակտը:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի «բ» կետի համաձայն` նույն օրենքի իմաստով միջամտող վարչական ակտն այն վարչական ակտն է, որի միջոցով վարչական մարմինները մերժում, միջամտում, ընդհուպ սահմանափակում են անձանց իրավունքների իրականացումը, որևէ պարտականություն են դնում նրանց վրա կամ ցանկացած այլ եղանակով վատթարացնում են նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը:

Նշված նորմերից հետևում է, որ վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասամբ վերացնել կամ փոփոխել միջամտող վարչական ակտը, այսինքն` այն վարչական ակտը, որով

1. մերժվում են անձանց իրավունքների իրականացմանն ուղղված պահանջները,

2. սահմանափակվում են նրանց իրավունքները,

3. որևէ պարտականություն է դրվում նրանց վրա,

4. որևէ այլ կերպ վատթարացվում է նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը:

Վերը նշված վերլուծությունների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությունը չի հանդիսանում միջամտող վարչական ակտ: Մասնավորապես, նշված գրությամբ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող 95-րդ հոդվածի 1-ին կետի հիմքով տեղեկատվություն է տրամադրվել ապրանքի մաքսային արժեքի որոշման եղանակի մասին, որպիսի պայմաններում վիճարկվող գրությունը չի հանդիսանում միջամտող վարչական ակտ, հետևաբար, այն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով վեճն ընդդատյա չէ վարչական դատարանին և այդ պահանջի մասով սույն վարչական գործի վարույթը ենթակա է կարճման:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն պահանջի մասով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանված` Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը մասնակիորեն բեկանելու և տվյալ պահանջի մասով գործի վարույթը կարճելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

Ինչ վերաբերում է Կոմիտեին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հայցվորի կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը գործարքի գնի մեթոդով որոշելուն պարտավորեցնելու պահանջին, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից օրենքով սահմանված կարգով հայտարարագիր չներկայացնելու և Ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը չհայտարարագրելու պայմաններում Կոմիտեին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հայցվորի կողմից ներմուծված ավտոմեքենայի մաքսային արժեքը գործարքի գնի մեթոդով որոշելուն պարտավորեցնելու պահանջը ենթակա է մերժման, որպիսի պահանջի մասով Դատարանի լուծումն իրավաչափ է, սակայն սույն որոշման պատճառաբանություններով: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն պահանջի մասով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված` Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը մասնակիորեն բեկանելու և ՀՀ վարչական դատարանի դատական ակտին սույն որոշման պատճառաբանություններով մասնակիորեն օրինական ուժ տալու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի երկրորդ հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.9-րդ հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Ընդ որում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված` ՀՀ վարչական դատարանի դատական ակտին մասնակիորեն օրինական ուժ տալու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը ենթակա է կիրառման հետևյալ հիմնավորմամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի վերոգրյալ հոդվածներով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ՀՀ վարչական դատարանի դատական ակտին մասնակիորեն օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

ՀՀ վարչական դատարանի դատական ակտին մասնակիորեն օրինական ուժ տալով` Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-118.18-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 24.09.2013 թվականի որոշման` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալ Ա. Աֆրիկյանի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությունն անվավեր ճանաչելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեին Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից ներմուծված «MERCEDES-BENZ CLK 320» (VIN-WDB209365-1F105934) մակնիշի 2004 թվականի արտադրության ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի հաշվարկման նպատակով ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված գործարքի գնի մեթոդը կիրառելուն պարտավորեցնելու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետությունից հօգուտ Սերգեյ Գրիգորյանի 8.000 ՀՀ դրամ և 20.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պետական տուրքի գումարներ բռնագանձելու մասերը։

Վարչական գործի վարույթը` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալ Ա. Աֆրիկյանի 25.07.2012 թվականի թիվ 23001/8-1 գրությունն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով, կարճել։

 Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեին Սերգեյ Գրիգորյանի կողմից ներմուծված «MERCEDES-BENZ CLK 320» (VIN-WDB209365-1F105934) մակնիշի 2004 թվականի արտադրության ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի հաշվարկման նպատակով ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված գործարքի գնի մեթոդը կիրառելուն պարտավորեցնելու պահանջի մասով օրինական ուժ տալ ՀՀ վարչական դատարանի 15.03.2013 թվականի վճռին` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

Որոշման մնացած մասը թողնել անփոփոխ։

2. Սերգեյ Գրիգորյանից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի բռնագանձել 40.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար վճարված պետական տուրքի գումար։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Մ. Դրմեյան
		Վ. Աբելյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Գ. Հակոբյան
		Է. Հայրիյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան