Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. 2015 թվականի նոյեմբերի 16-ին, ՀՀ քննչական կոմիտեի Կոտայքի մարզային քննչական վարչությունում` 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված ՀՀ քրեական օրենսգրքի (այսուհետ՝ ՀՀ նախկին քրեական օրենսգիրք) 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի և 235-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով, հարուցվել է թիվ 49117215 քրեական գործը:

Նախաքննության մարմնի՝ 2015 թվականի նոյեմբերի 19-ի որոշմամբ Հայրապետ Սեփոյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

Կոտայքի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի՝ 2015 թվականի նոյեմբերի 19-ի որոշմամբ Հ.Սեփոյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է ընտրվել կալանավորումը:

2016 թվականի օգոստոսի 19-ին Հ.Սեփոյանին առաջադրված մեղադրանքը փոփոխվել է, և նրան կրկին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

Նույն օրը որոշում է կայացվել քրեական գործի նյութերով` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 118-րդ հոդվածի, 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 235-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 296-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով նոր քրեական գործ հարուցելու մասին, որին շնորհվել է 49108816 համարը:

2016 թվականի սեպտեմբերի 7-ին թիվ 49117215 քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Կոտայքի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան (այսուհետ` նաև Առաջին ատյանի դատարան):

2. Առաջին ատյանի դատարանը 2021 թվականի փետրվարի 16-ի դատավճռով Հ.Սեփոյանին մեղավոր է ճանաչել ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և նրա նկատմամբ որպես պատիժ է նշանակել ցմահ ազատազրկում:

Առաջին ատյանի դատարանի՝ նույն օրվա որոշմամբ, Հ․Սեփոյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով քրեական հետապնդումը դադարեցվել է՝ քրեական հետապնդման վաղեմության ժամկետն անցնելու հիմքով:

3. Ամբաստանյալ Հ․Սեփոյանի և պաշտպան Գ.Սաղոյանի վերաքննիչ բողոքների քննության արդյունքում ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Վերաքննիչ դատարան) 2022 թվականի մայիսի 30-ի որոշմամբ ներկայացված բողոքները մերժել է՝ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2021 թվականի փետրվարի 16-ի դատավճիռը թողնելով օրինական ուժի մեջ:

4. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ պաշտպաններ Ա․Ղազարյանը, Կ․Տոնոյանը և Լ․Սահակյանը բերել են վճռաբեկ բողոքներ, որոնք Վճռաբեկ դատարանի` 2022 թվականի նոյեմբերի 21-ի որոշմամբ վարույթ են ընդունվել1:

Վճռաբեկ դատարանի՝ 2024 թվականի ապրիլի 25-ի որոշմամբ սահմանվել է վճռաբեկ բողոքների քննության գրավոր ընթացակարգ:

Վճռաբեկ բողոքների հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքները քննվում են հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

I. Պաշտպաններ Ա․Ղազարյանի և Կ․Տոնոյանի բողոքի փաստարկները.

5. Բողոքաբերները փաստարկել են, որ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը, թույլ է տվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Բողոքի հեղինակները նշել են, որ գործի դատական քննության փուլում ստորադաս դատարաններն ամբաստանյալին զրկել են արդար դատական քննության իրավունքից, քանի որ անհամաչափորեն սահմանափակվել է մեղադրանքի հիմքում ընկած առանցքային ապացույցը՝ դատահոգեբանական փորձաքննության եզրակացությունը, մրցակցային դատավարության կարգով վիճարկելու մեղադրյալի դատավարական իրավունքը։

Մասնավորապես, բողոք բերած անձինք փաստարկել են, որ պաշտպանական կողմի համար մեծ անհրաժեշտություն ու առանցքային նշանակություն ունեցող կրկնակի դատահոգեբուժական-դատահոգեբանական համալիր փորձաքննություն կամ դատահոգեբանական փորձաքննություն անցկացնելու մասին միջնորդությունն Առաջին ատյանի դատարանը մերժել է այն պատճառաբանությամբ, որ դա պայմանավորված էր դատաքննության փուլում փոփոխված պաշտպանական ռազմավարությամբ։ Վերոնշյալի արդյունքում, ըստ բողոքաբերների, խախտվել է անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը, պաշտպանական կողմը հայտնվել է էապես անբարենպաստ վիճակում՝ իր դատավարական հակառակորդի՝ հանրային մեղադրողի համեմատ: Բողոքաբերները փաստարկել են, որ եթե անգամ առկա է չնչին հավանականություն, որ Հ.Սեփոյանը կարող էր գտնվել հոգեկան խիստ հուզմունքի վիճակում, ապա դատարանները պարտավոր էին միջոցներ ձեռնարկել այդ հարցին սպառիչ պատասխան տալու համար, մինչդեռ սույն դեպքում նշանակվել է ցմահ ազատազրկում՝ այն պայմաններում, երբ կասկած է մնացել Հ.Սեփոյանի՝ արարքը կատարելու պահին հոգեկան խիստ հուզմունքի վիճակում գտնվելու վերաբերյալ։

5.1. Բողոքի հեղինակները նշել են նաև, որ Առաջին ատյանի դատարանը հաստատել է Վարդան Գալստյանի վարքագծի հակաօրինականությունը, սակայն գտել է, որ այն Հ.Սեփոյանի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանք դիտարկվել չի կարող։ Միևնույն ժամանակ ընդգծել են, որ դատարանները գործում առկա ապացույցները սխալ են գնահատել նաև Վահե Գալստյանի և Արմեն Հովհաննիսյանի կողմից հակաօրինական վարքագիծ դրսևորելու մասով։

5.2. Անդրադառնալով մեղայականով ներկայանալը որպես պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանք չդիտարկելու վերաբերյալ դատարանների դիրքորոշմանը՝ բողոքաբերները փաստարկել են, որ ոստիկանների կողմից փնտրվելու վերաբերյալ Հ.Սեփոյանի տեղյակ լինելու մասով ակնհայտորեն խեղաթյուրվել են վկաներ Մխիթար Հարությունյանի և Դավիթ Քոչարյանի ցուցմունքները, իսկ Հ.Սեփոյանի ինքնակամ ներկայանալը համապատասխանում է Վճռաբեկ դատարանի՝ Էդվարդ Ադամյանի գործով արտահայտած՝ մեղայականով ներկայանալը՝ որպես անձի պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող հանգամանք դիտարկելու վերաբերյալ իրավական դիրքորոշումներով սահմանված չափանիշներին։

5.3. Միևնույն ժամանակ, բողոք բերած անձինք նշել են, որ Հ.Սեփոյանը նախաքննության և դատաքննության ընթացքում մեղադրվել և նրա նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ է կայացվել ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասով՝ երկու կամ ավելի անձանց սպանություն կատարելու համար, մինչդեռ 2021 թվականի մայիսի 5-ին ընդունված ՀՀ քրեական օրենսգրքի (այսուհետ՝ նաև ՀՀ գործող քրեական օրենսգիրք) 155-րդ հոդվածում սահմանված չէ երկու կամ ավելի անձանց սպանությունը որպես որակյալ հատկանիշ, ինչից բխում է, որ Հ.Սեփոյանին մեղսագրված արարքը ներկայում համապատասխանում է նույն օրենսգրքի 155-րդ հոդվածի 1-ին մասին, որը պատժվում է ազատազրկմամբ` ութից տասնհինգ տարի ժամկետով։

Այլ կերպ՝ ընդունվել է պատիժը մասնակի մեղմացնող օրենք, այն է՝ մասնակի վերացվել է Հ.Սեփոյանի արարքի հանցավորությունը, քանի որ երկու կամ ավելի անձանց սպանությունն այլևս չի համարվում հանցագործության որակյալ հատկանիշ, հետևաբար, այն ունի հետադարձ ուժ։

6. Հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը` բողոքաբերները խնդրել են ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի՝ 2022 թվականի մայիսի 30-ի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության, կամ Հ․Սեփոյանին մեղավոր ճանաչել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված արարքում և նշանակել պատիժ այդ հոդվածի սանկցիայի շրջանակներում, կամ Հ․Սեփոյանի նկատմամբ նշանակել որոշակի ժամկետով ազատազրկում։

II. Պաշտպան Լ․Սահակյանի բողոքի փաստարկները.

7. Բողոքի հեղինակը նշել է, որ վիճարկվող դատական ակտը կայացվել է նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումներով, որոնք ազդել են գործի ելքի վրա։

Բողոքաբերը փաստարկել է, որ նոր քրեական օրենսգրքով Հ․Սեփոյանին մեղսագրված արարքների համար որպես պատիժ սահմանված չէ ցմահ ազատազրկումը, ուստի սույն գործով ստորադաս դատարանների կողմից կայացված դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտած չլինելու պայմաններում, Հ․Սեփոյանի նկատմամբ որպես պատիժ չի կարող նշանակվել ցմահ ազատազրկում։

Միաժամանակ, բողոքաբերն ընդգծել է, որ 2021 թվականի մայիսի 5-ին ընդունված ՀՀ քրեական օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 7-րդ մասը պահանջում է պատշաճ գնահատման ենթարկել հանցագործությունների շարժառիթը, նպատակը, եղանակը և հանցավոր մտադրության իրականացման աստիճանը, որպիսի կարգավորումը, սակայն, ստորադաս դատարանները չէին կարող կիրառել, քանի որ այն չէր գործել դատական ակտ կայացնելու պահին: Այլ կերպ՝ Հ.Սեփոյանը չի ունեցել իրավական հնարավորություն հավասարության և մրցակցության հիման վրա արդյունավետ պաշտպանվել նաև այն առումով, որպեսզի հիմնավորի դատարանին, որ հանցագործությունների շարժառիթը, նպատակը, եղանակը և հանցավոր մտադրության իրականացման աստիճանն այնպիսին են, որ հիմք չեն տալիս դատարանին կիրառել ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 7-րդ մասը:

Միաժամանակ, ըստ բողոքաբերի, ՀՀ քրեական նոր օրենսգրքի վերոնշյալ դրույթը խստացնող և անձի վիճակը վատթարացնող կարգավորում է, հետևաբար հետադարձ ուժ չի կարող ունենալ և կիրառվել Հ.Սեփոյանի նկատմամբ:

7.1. Բողոքի հեղինակը նշել է, որ ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին մասով, ի տարբերություն ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի, հանգամանքների պատահական զուգորդմամբ առաջին անգամ հանցանք կատարելը համարվում է պատիժն ու պատասխանատվությունը մեղմացնող հանգամանք՝ անկախ հանցանքի ծանրության աստիճանից, ուստի այն ունի հետադարձ ուժ, քանի որ դատական ակտը կայացնելու պահին պատիժն ու պատասխանատվությունն անհատականացնելիս՝ դատարանների կողմից հաշվի չի առնվել այն փաստը, որ հանցանքը կատարվել է առաջին անգամ՝ հանգամանքների պատահական զուգորդմամբ:

7.2. Բողոք բերած անձը նշել է նաև, որ ստորադաս դատարանները կատարված արարքի հանրային վտանգավորության բնույթն ու աստիճանը որոշելիս բավարար ուշադրության չեն արժանացրել արարքի շարժառիթը, հանցագործության եղանակը և հանցավոր մտադրության իրականացման աստիճանը։

Մասնավորապես, ըստ բողոքի հեղինակի՝ Հ․Սեփոյանի վարքագիծը պայմանավորված է եղել բացառապես տուժողների կողմից իր հորը ծեծելու, միջին ծանրության վնաս պատճառելու հանգամանքով և նույնիսկ, եթե տուժողներից ոմանք չեն ծեծել ամբաստանյալի հորը, ապա այդ հանգամանքը որևէ կերպ չի փոխում արարքի շարժառիթը, քանի որ Հ․Սեփոյանը, ելնելով իր լարված հոգեվիճակից, ունեցել է համոզմունք, որ բոլոր տուժողները ծեծել են իր հորը։ Այլ կերպ՝ տուժողները Հ․Սեփոյանի հոր՝ Գագիկ Սեփոյանի նկատմամբ դրսևորել են հակաօրինական և հակաբարոյական վարքագիծ, ինչն էապես ազդել է արարքի հանրային վտանգավորության աստիճանի վրա։

Բացի այդ, գործով վկաներ Էդգար Խաչատրյանի և Խորեն Հովհաննիսյանի ցուցմունքների համաձայն՝ արձակված կրակոցները տևել են առավելագույնը 20 վայրկյան, և Հ.Սեփոյանը չի շարունակել կրակել ու լքել է դեպքի վայրն այն ժամանակ, երբ տուժողները դեռևս չէին մահացել և դեռևս անհայտ էր՝ նրանք կմահանան, թե ոչ։ Վերոնշյալը հաստատվում է նաև շտապօգնության աշխատակիցների, վկա Սերյոժա Սողոմոնյանի ցուցմունքներով, դեպքի վայրի զննության արձանագրություններով։

7.3. Բողոքի հեղինակը նշել է, որ պատասխանատվությունն անհատականացնելիս, դատարանը պետք է հաշվի առներ նաև ամբաստանյալի անձը բնութագրող տվյալները, այդ թվում՝ ծավալված պատերազմական գործողությունների պայմաններում վերջինի կողմից ռազմաճակատ մեկնելու և դրանցում մասնակցություն ունենալու ձգտումը, փորձագետի համապատասխան եզրակացությունը, որով հաստատվել է, որ Հ․Սեփոյանին բնորոշ է կարեկցանքը և ագրեսիայի ցածր մակարդակը, բացի այդ՝ պետք է հաշվի առնվեին նաև նրա առողջական խնդիրները, որոնց պատճառով մի քանի անգամ հետաձգվել են սույն գործով նշանակված դատական նիստերը:

Միևնույն ժամանակ, բողոքի հեղինակը նշել է, որ ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետի և դրան համապատասխանող՝ ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետի մեկնաբանման առումով առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր առ այն՝ արդյո՞ք մեղմացնող հանգամանքի կիրառման համար պարտադիր նախապայման է գործով բոլոր տուժողների կողմից հակաիրավական վարքագիծ դրսևորելու հանգամանքը, ինչպես նաև, եթե հանցանքը պայմանավորված է եղել տուժողի իրական կամ ենթադրյալ հակաիրավական վարքագծով, ապա հիշյալ նորմը ո՞ր դեպքերում պետք է կիրառվի։

Բողոքաբերի պնդմամբ, իրավունքի զարգացման խնդիր է առկա նաև ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և դրան համապատասխանող՝ ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեկնաբանման առումով, այնքանով որքանով Վճռաբեկ դատարանը կարող է զարգացնել Պարույր Բայրամյանի գործով կայացված որոշման մեջ արտահայտած իրավական դիրքորոշումները և նշել, թե փորձագետի եզրակացությամբ հաստատված՝ անձի կողմից՝ իր գիտակցության վրա ազդող և սեփական վարքի կամայական կառավարման ունակությունը նվազեցնող լարված հոգեվիճակում հանցանք կատարելու փաստը, տվյալ նորմի իմաստով՝ ստորադաս դատարանների կողմից կարո՞ղ է դիտարկվել արդյոք որպես պատասխանատվությունը մեղմացնող հանգամանք:

7.4. Բողոքաբերը փաստարկել է նաև, որ ապացույցները, որոնց վրա հիմնված է եղել ամբուլատոր դատահոգեբուժական և դատահոգեբանական փորձագիտական հանձնաժողովի՝ 2016 թվականի մարտի 24-ի թիվ 168/16 եզրակացությունը, հերքվել են այլ ապացույցներով և արժանահավատ համարվել չեն կարող՝ այն մասով, որ Հ.Սեփոյանը չի գտնվել ֆիզիոլոգիական աֆեկտի վիճակում, կամ առնվազն կասկած է հարուցում դրա հիմնավորված լինելու հանգամանքը:

Բողոքի հեղինակն ընդգծել է, որ Վերաքննիչ դատարանը ճիշտ չի գնահատել այն ելակետային տվյալները, որոնք ուղղակիորեն հիմք էին կրկնակի դատահոգեբանական փորձաքննություն իրականացնելու համար` այդկերպ թույլ տալով քրեադատավարական օրենքի էական խախտում, ինչն էլ ազդել է գործի ելքի վրա։

8. Հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը` բողոքաբերը խնդրել է ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի՝ 2022 թվականի մայիսի 30-ի որոշումը և գործն ուղարկել համապատասխան ստորադաս դատարան՝ նոր քննության:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները.

9. Հայրապետ Սեփոյանին ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և 235-րդ հոդվածի 1-ին մասով մեղադրանք է առաջադրվել հետևյալ արարքի համար․ «[Նա] 2015 թվականի նոյեմբերի 16-ին՝ ժամը 18:46-ի սահմաններում (…) իր հորեղբորորդի Լեռնիկ Սեփոյանից հեռախոսով տեղեկանալով, որ իր հայր Գագիկ Սեփոյանը Կոտայքի մարզի Հանքավան գյուղի վերջնամասում գտնվող, չգործող նախկին «Արարատ» ճամբարի տարածքում վիճաբանության և կռվի մեջ է մտել Հրազդան քաղաքի բնակիչներ, եղբայրներ Վարդան և Վահե Գալստյանների հետ, ովքեր ծեծի են ենթարկել հորը և պատճառել մարմնական վնասվածքներ, վրեժխնդրության շարժառիթով` նույն օրը իր կողմից վարած ՎԱԶ 2121 մակնիշի 80 DD 004 հ/հ ավտոմեքենայով գնացել է դեպի նշված տարածք և ժամը 19:05-ի սահմաններում հասնելով ճամբար տանող արգելափակոցի մոտ` ապօրինի կերպով իր մոտ պահվող հրազեն հանդիսացող գործարանային արտադրության «ԱԿ-74» տեսակի 5,45 մմ տրամաչափի «1370244» համարի մարտական ակոսափող ինքնաձիգով երկու կամ ավելի անձանց ապօրինաբար կյանքից զրկելու դիտավորությամբ` մենահատ կրակոցներ է արձակել նշված վայրում գտնվող Վարդան Գալստյանի, Վահե Գալստյանի և Արմեն Հովհաննիսյանի ուղղությամբ` Վարդան Գալստյանին պատճառելով մահվան անմիջական պատճառ հանդիսացող տրավմատիկ-հեմոռագիկ շոկի հետ ուղղակի անմիջական կապի մեջ գտնվող որովայնի առաջային պատի թվով մեկ միջանցիկ հրազենային վնասվածք, Արմեն Հովհաննիսյանին պատճառելով մահվան անմիջական պատճառ հանդիսացող գլխուղեղի կենսական կարևոր ֆունկցիաների սուր խանգարման հետ ուղղակի անմիջական կապի մեջ գտնվող գլխի աջ ճակատկողմնային շրջանի թվով մեկ շոշափող հրազենային վնասվածք, իսկ Վահե Գալստյանին պատճառելով մահվան անմիջական պատճառ հանդիսացող տրավմատիկ-հեմոռագիկ շոկի հետ ուղղակի անմիջական կապի մեջ գտնվող ձախ նախաբազկի, աջ հետույքի շրջանի, ձախ ծնկահոդի շրջանի թափանցող երեք միջանցիկ հրազենային վնասվածքներ, որի հետևանքով վերջիններս մահացել են»2։

10. Առաջին ատյանի դատարանի դատավճռով արձանագրվել է հետևյալը. «(...) Հայրապետ Գագիկի Սեփոյանի արարքն ամբողջությամբ համապատասխանում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հանցակազմի հատկանիշներին:

(...)

 Ինչ վերաբերում է պաշտպանության կողմի այն փաստարկներին, որ դատաքննության ժամանակ ստացված նոր փաստական տվյալների լույսի ներքո ամբուլատոր դատահոգեբուժական և դատահոգեբանական փորձագիտական հանձնաժողովի թիվ 168/16 եզրակացությունը կորցրել է իր արժանահավատությունը և դեպքի պահին Հայրապետ Սեփոյանի հոգեկան խիստ հուզմունքի վիճակում լինելու հանգամանքը մնացել է չպարզված, հետևաբար, կամ այդ հանգամանքը պետք է հաստատված համարվի կամ նշանակվի նոր փորձաքննություն, ապա Դատարանն արձանագրում է հետևյալը․

(...)

Սույն քրեական գործի քննության ընթացքում հետազոտված ապացույցների գնահատմամբ՝ Դատարանը գտնում է, որ Վարդան Գալստյանի հակաօրինական վարքագծի արդյունքում Հայրապետ Սեփոյանի մոտ առաջացած հուզական լարված վիճակը չի եղել այն աստիճան, որ վերջինի մոտ սահմանափակեր գիտակցված կամային հսկողությունը։ Դատարանի նման եզրահանգման համար հիմք են հանդիսանում ոչ միայն սույն գործով իրականացված դատահոգեբուժական և դատահոգեբանական համալիր փորձաքննության եզրակացության հետևությունները, այլև կատարված արարքի առանձնահատկությունները, դրա կատարման եղանակը, փուլերը, արարքի կատարումից առաջ և հետո Հայրապետ Սեփոյանի դրսևորած վարքագիծը։

Մասնավորապես, հետազոտված ապացույցներն անհերքելիորեն վկայում են, որ Հայրապետ Սեփոյանը նախքան բուն սպանությունը և դրանից անմիջապես հետո կատարել է հստակ գիտակցված և կամային գործողություններ, որոնք բացառում են դեպքի պահին նրա մոտ հոգեկան խիստ հուզմունքի առկայության հնարավորությունը։

(...)

Դատարանը գտնում է, որ Հայրապետ Գագիկի Սեփոյանի արարքը նախաքննության մարմնի կողմից ՀՀ քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով որակվել է ճիշտ և վերջինն իր կատարած արարքի համար ենթակա է քրեական պատասխանատվության և պատժի:

(…)

(…) Հայրապետ Սեփոյանի նկատմամբ պատիժ նշանակելիս, դրա տեսակն ու չափն ընտրելիս՝ Դատարանը ղեկավարվում է պատիժ նշանակելու վերը շարադրված և վերլուծված ընդհանուր սկզբունքներով, որպիսիք են` օրինականությունը, արդարությունը, պատժի անհատականացումը և մարդասիրությունը: Դատարանը հաշվի է առնում կատարված հանցագործության հանրային վտանգավորության աստիճանն ու բնույթը, հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, նրա պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները:

(…)

Քննարկելով այն հասարակական հարաբերության բնույթը և սոցիալական նշանակությունը, որի դեմ ոտնձգել է Հայրապետ Սեփոյանն իր արարքով՝ Դատարանն արձանագրում է, որ սպանությունն ինքնին քրեական օրենքով նախատեսված ամենածանր հանցագործություններից է, հաշվի առնելով, որ դրա արդյունքում մարդուն պատճառվում է անդառնալի վնաս և նա ապօրինաբար, դիտավորությամբ զրվում է օրենքով պաշտպանվող կարևորագույն արժեքներից մեկից՝ կյանքից: Տվյալ դեպքում, Հայրապետ Սեփոյանը կատարել է քննարկվող հանցակազմի որակյալ հատկանիշներով նախատեսված ամենավտանգավոր արարքը, այն է՝ ոտնձգել է երկու և ավելի, տվյալ դեպքում՝ երեք անձի կյանքի անվտանգության ապահովմանն ուղղված հասարակական հարաբերությունների դեմ։

Արարքի հանրային վտանգավորության բնույթի գնահատման առումով առանցքային նշանակություն ունի նաև այն, որ Հայրապետ Սեփոյանը Վահե Գալստյանին, Վարդան Գալստյանին և Արմեն Հովհաննիսյանին ապօրինաբար կյանքից զրկել է ուղղակի դիտավորությամբ, այն է՝ գիտակցելով, որ տվյալ դեպքում երեք անձի կյանքի համար վտանգավոր արարք է կատարում, նախատեսելով նրանց կյանքից զրկելու հնարավորությունը կամ անխուսափելիությունը և ցանկանալով տուժողներին մահ պատճառել: Ընդ որում, արարքը կատարվել է նախքան դեպքը Վարդան Գալստյանի կողմից Գագիկ Սեփոյանին հարվածելու արդյունքում առաջացած վրեժի շարժառիթով, հաշվի չառնելով այն, որ մյուս երկու տուժողները՝ Վահե Գալստյանը և Արմեն Հովհաննիսյանը որևէ բռնություն ամբաստանյալի հոր նկատմամբ չեն գործադրել։

Անդրադառնալով կատարված հանցագործության վտանգավորության աստիճանին՝ Դատարանն արձանագրում է, որ Հայրապետ Սեփոյանն իրեն վերագրվող արարքը կատարել է հանրության համար վտանգավոր եղանակով և ամբողջությամբ ավարտին է հասցրել հանցավոր մտադրության մեջ ընդգրկված նպատակը։ Մասնավորապես, հասնելով դեպքի վայր, Հայրապետ Սեփոյանն իր մոտ գտնվող ինքնաձիգով առանց հապաղելու տասից ավելի կրակոց է արձակել տուժողների և նրանց ավտոմեքենայի ուղղությամբ, հաշվի չառնելով տարածքում այլ անձանց հնարավոր առկայությունը, նրանց վնաս պատճառելու իրական հնարավորությունը, ինչի արդյունքում արձակված կրակոցներից մեկը դիպել է դեպքի վայրից որոշակի հեռավորության վրա գտնվող Էդգար Խաչատրյանի և Խորեն Հովհաննիսյանի ավտոմեքենային։

Ինչ վերաբերում է կատարված հանցագործության հանրորեն վտանգավոր հետևանքներին, ապա Դատարանն արձանագրում է, որ դրանք առանձնահատուկ ծանր են։ Մասնավորապես, Հայրապետ Սեփոյանի արարքի արդյունքում կյանքից ապօրինաբար և դիտավորությամբ զրկվել են երեք երիտասարդ՝ 1980 թվականին ծնված Վահե Գալստյանը, 1988 թվականին ծնված Արմեն Հովհաննիսյանը և 1990 թվականին ծնված Վարդան Գալստյանը։

Հաշվի առնելով վերը շարադրվածը՝ Դատարանը փաստում է, որ տվյալ դեպքում Հայրապետ Սեփոյանի կողմից կատարվել է առանձնահատուկ բարձր հանրային վտանգավորության աստիճանով ու բնույթով օժտված հանցագործություն։

Որպես ամբաստանյալ Հայրապետ Սեփոյանի անձը բնութագրող տվյալներ Դատարանն արձանագրում է այն, որ վերջինը բնակության վայրից բնութագրվել է դրականորեն, նախկինում դատապարտված կամ այլ կերպ արատավորված չի եղել:

Դատարանն արձանագրում է նաև, որ քրեական գործի նյութերում ամբաստանյալ Հայրապետ Սեփոյանի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքներ չկան:

 (…)։

Տվյալ դեպքում, վկայակոչված չափանիշների լույսի ներքո գնահատելով այն հարցը, թե արդյոք պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանք պետք է դիտվի տուժողների վարքագծի հակաօրինականությունը և հակաբարոյականությունը, որով պայմանավորվել է հանցագործությունը, Դատարանը գտնում է, որ նշված հանգամանքն իրական չէ, դրա առկայությունը չի հաստատվում ձեռք բերված ապացույցներով։

Մասնավորապես, գործի քննության ընթացքում հետազոտված ապացույցները թույլ են տալիս եզրահանգել, որ Հայրապետ Սեփոյանի հորը՝ Գագիկ Սեփոյանին վիճաբանության ժամանակ հարվածել է միայն տուժողներից Վարդան Գալստյանը։ Մյուս տուժողները՝ Վահե Գալստյանը և Արմեն Հայրապետյանը որևէ բռնություն ամբաստանյալի հոր նկատմամբ չեն գործադրել, դեպքին անմիջականորեն առնչվող այլ հակաօրինական կամ հակաբարոյական արարք չեն կատարել, որպիսի պայմաններում Հայրապետ Սեփոյանն ապօրինաբար, դիտավորությամբ կյանքից զրկել է նաև նրանց:

Առկա պայմաններում, Դատարանը գտնում է, որ տուժող Վարդան Գալստյանի վարքագծի հակաօրինականությունը, որով պայմանավորվել է հանցագործությունը, որևէ կերպ չի նվազեցնում ամբաստանյալ Հայրապետ Սեփոյանի անձի կամ նրա կատարած արարքի հնարային վտանգավորությունը, հետևաբար որպես վերջինի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող դիտարկվել չի կարող։

Դատարանն արձանագրում է, որ որպես Հայրապետ Սեփոյանի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող չի կարող դիտարկվել նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետով սահմանված՝ մեղայականով ներկայանալը՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ:

(…)

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հանցավորի կողմից իրավապահ մարմին ներկայանալը և իր կամ իր մասնակցությամբ կատարված հանցագործության մասին հայտնելը չի կարող դիտվել որպես մեղայականով ներկայանալ և, հետևաբար, հանդիսանալ պատասխանատվության ու պատժի պարտադիր մեղմացման պայման, եթե հանցավորը նախապես իմացել է իր մերկացման մասին: Այսինքն` եթե հանցանք կատարած անձը ներկայանում է իրավապահ մարմին` նախապես իմանալով, որ հայտնի է հանցանքն իր կողմից կատարելու փաստը, և գիտակցելով քննությունից երկար թաքնվելու հնարավորության բացակայությունը, ապա խոսք չի կարող լինել ներկայանալու կամովին բնույթի և կատարվածի համար անկեղծորեն զղջալու մասին:

(…)

Վերը շարադրված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով հանցագործության դեպքից հետո Հայրապետ Սեփոյանի ինքնակամ ներկայանալը ոստիկանություն՝ Դատարանն արձանագրում է, որ այն չի կարող ՀՀ քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետով սահմանված պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանք գնահատվել։ Դատարանի սույն եզրահանգման համար հիմք է հանդիսանում այն, որ մինչև ամբաստանյալի ոստիկանություն ներկայանալը իրավապահ մարմիններին արդեն իսկ հայտնի է եղել հանցագործության դեպքը, իսկ Հայրապետ Սեփոյանը որոնվել է որպես հանցագործությունը կատարած անձ: Մասնավորապես, վկաներ Մխիթար Հարությունյանը և Դավիթ Քոչարյանն իրենց ցուցմունքներում հայտնել են, որ տեղյակ են եղել, որ ոստիկանությունը դեպքի հետ կապված փնտրում է Հայրապետ Սեփոյանին, այդ մասին տեղեկացրել են նրան և բացատրել, որ ճիշտ կլինի ոստիկանություն հանձնվելը։

Ինչ վերաբերվում է ներկայանալուց հետո խոստովանական ցուցմունքներ տալուն՝ Դատարանն արձանագրում է, որ Հայրապետ Սեփոյանը ցուցմունք տալով հայտնել է ոչ թե հանցագործության իրական հանգամանքները, այլ փորձել է դեպքերի ընթացքը հնարավորինս ի օգուտ իրեն ներկայացնել՝ դրանով իսկ հիմքեր ստեղծելով կատարված արարքի համար առավել մեղմ պատասխանատվության և պատժի հասնելու համար։

Առկա պայմաններում, Դատարանը գտնում է, որ մեղայականով ներկայանալու հանգամանքը սույն գործով նույնպես իրական չէ և որևէ կերպ չի նվազեցնում ամբաստանյալ Հայրապետ Սեփոյանի անձի կամ նրա կատարած արարքի հանրային վտանգավորությունը, հետևաբար որպես վերջինի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող դիտարկվել չի կարող։

Վերոգրյալի հաշվառմամբ, գնահատելով ամբաստանյալի անձը բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքների բացակայությունը, կատարված հանցագործության առանձնահատուկ բարձր հանրային վտանգավորության աստիճանն ու բնույթը՝ Դատարանը գտնում է, որ Հայրապետ Սեփոյանի նկատմամբ պետք է նշանակել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի սանկցիայով նախատեսված առավել խիստ պատժատեսակը, այն է՝ ցմահ ազատազրկում, ինչն անհրաժեշտ է պատժի նպատակների իրագործման՝ սոցիալական արդարության վերականգնման, նոր հանցագործությունների կանխման և պատժի ենթարկված անձի ուղղման համար: (…)»3։

10․1․ Առաջին ատյանի դատարանը կայացված մեղադրական դատավճռի հիմքում դրել է հետևյալ փաստական տվյալները. ամբաստանյալ Հայրապետ Սեփոյանի, վկաներ Էդգար Խաչատրյանի, Խորեն Հովհաննիսյանի, Սերյոժա Սողոմոնյանի, Մերուժան Հայրապետյանի, Աշխեն Հակոբյանի, Տաթևիկ Ղարիբյանի, Արմեն Խաչատրյանի, Գագիկ Սեփոյանի, Սասուն Սեփոյանի, Լեռնիկ Սեփոյանի, Լաուրա Հարությունյանի, Աշոտ Սեփոյանի, Արթուր Մինասյանի, Ատոմ Հարությունյանի, Մխիթար Հարությունյանի, Դավիթ Քոչարյանի, Մոնիկա Ավետիսյանի, Հովհաննես Սահակյանի ցուցմունքները, դեպքի վայրը, ավտոմեքենան զննելու մասին արձանագրությունները, դեպքի վայրը լրացուցիչ զննելու մասին արձանագրությունները, քննչական փորձարարություն կատարելու մասին արձանագրությունը, «Արմենտել» ՓԲ, «Ղ-Տելեկոմ» ՓԲ ընկերություններից ստացված վերծանումները զննելու մասին արձանագրությունները, դատաբժիշկ փորձագետների թիվ 67, թիվ 68, թիվ 69, թիվ 161, թիվ 324 ա, թիվ 15, թիվ 3399-15, թիվ 80, թիվ 81 եզրակացությունները, համալիր դատաձգաբանական, դատաբժշկական, դատահետքաբանական և դատամանրաթելային փորձաքննության թիվ 09531603 եզրակացությունը, ամբուլատոր դատահոգեբուժական և դատահոգեբանական համալիր փորձաքննության թիվ 168/16 եզրակացությունը, դատաապրանքագետ փորձագետի թիվ 153-ԱՊ-19 եզրակացությունը, արտագնա դատական նիստում, մասնագետի ներգրավմամբ, ՀՀ ոստիկանության Կոտայքի մարզային վարչության Հրազդանի բաժնում պահվող «Նիսան Տիանա 2․3» մակնիշի 21 VA 777 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենայի զննությունը, դատաձգաբան փորձագետի թիվ 1770-19 եզրակացությունը4։

11․ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռը, արձանագրել է հետևյալը. «(…) Առաջին ատյանի դատարանը բազմակողմանի և օբյեկտիվ ստուգման է ենթարկել դատաքննության ընթացքում հետազոտված ապացույցները, յուրաքանչյուր ապացույց գնահատել վերաբերելիության, թույլատրելիության, իսկ ամբողջ ապացույցներն իրենց համակցությամբ` գործի լուծման համար բավարարության տեսանկյունից, ինչի արդյունքում իրավաչափ եզրահանգում է կատարել այն մասին, որ ամբաստանյալ Հայրապետ Սեփոյանը կատարել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով իրեն մեղսագրվող հանցանքը: Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ ամբաստանյալի կողմից ՀՀ քրեական օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հանցանք կատարելու հանգամանքն Առաջին ատյանի դատարանը հաստատված է համարել մեղադրական դատավճռի հիմքում դրված` քրեական գործին վերաբերող փոխկապակցված հավաստի ապացույցների բավարար ամբողջությամբ:

(…)

Անդրադառնալով կրկնակի դատահոգեբուժական-դատահոգեբանական համալիր փորձաքննություն կամ դատահոգեբանական փորձաքննություն նշանակելու վերաբերյալ պաշտպանության կողմի Վերաքննիչ դատարանում ներկայացված միջնորդությանը՝ Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ այն ենթակա չէ բավարարման: Ներկայացված միջնորդությունը պաշտպանության կողմը հիմնավորել է նրանով, որ դատաքննության ընթացքում պարզվել են նոր հանգամանքներ, որոնք հայտնի չեն եղել փորձագետներին դատահոգեբուժական-դատահոգեբանական համալիր փորձաքննություն կատարելու ժամանակ: Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ այն անձանց դատաքննական ցուցմունքները, որոնցով պաշտպանության կողմը հիմնավորում է նոր ելակետային տվյալների առկայությունը, Առաջին ատյանի դատարանի կողմից իրավացիորեն ճանաչվել են անարժանահավատ: Հետևաբար՝ առկա չեն այնպիսի նոր հանգամանքներ, որոնք հայտնի չեն եղել դատահոգեբուժական-դատահոգեբանական համալիր փորձաքննություն կատարելու ժամանակ:

Վերաքննիչ դատարանի նախաձեռնությամբ դատական նիստին կանչված փորձագետ Ա.Վարդանյանը ամբուլատոր դատահոգեբուժական և դատահոգեբանական համալիր փորձաքննության թիվ 168/16 եզրակացության վերաբերյալ հայտնեց, որ քրեական գործով նշանակված փորձաքննության ընթացքում հետազոտվել են աֆեկտի բոլոր երեք փուլերը, ցուցմունքները, վարքը։ Դեպքի ժամանակ ամբաստանյալի կողմից առկա են եղել գործողությունների շարք, որտեղ հիմնականում էմոցիոնալ գերակշռման փաստը հիմնավորելի չեն, այսինքն կան նպատակաուղղված գործողությունների շարք։ Եզրակացության մեջ օգտագործված «ամենայն հավանականությամբ» տերմինը լրացրել է լարված հոգեվիճակին, այսինքն Հ.Սեփոյանը չի գտնվել աֆեկտիվ վիճակում, այլ, ամենայն հավանականությամբ, գտնվել է լարված հոգեվիճակում։ Ռետրոսպեկտիվ ախտորոշման իրականացումը հնարավորություն կտար ավելի ճշգրիտ տվյալներ տալ հոգեկան լարվածության վերաբերյալ, որը սակայն հնարավոր չի եղել իրականացնել։ Ռետրոսպեկտիվ ախտորոշման չիրականացմամբ և ավելի ճշգրիտ տվյալների բացակայությամբ պայմանավորված՝ եզրակացության մեջ նշվել է «ամենայն հավանականությամբ» տերմինը։ Հ.Սեփոյանի մոտ աֆեկտիվ վիճակը գնահատելիս և դրա բացակայության հարցը որոշելիս նշանակություն չէր կարող ունենալ ռետրոսպեկտիվ ախտորոշման իրականացումը, քանի որ աֆեկտիվ վիճակի բացակայությունն արդեն իսկ եղել է պարզված։