«Վավերացնում եմ»
Հայաստանի Հանրապետության
Նախագահ Ռ. Քոչարյան
10 հունիսի 2003 թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

15 մայիսի 2003 թվականի N 654-Ն

ԳԵՐՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՋՐԱՊԱՀԱՆՋԱՐԿ ՈՒՆԵՑՈՂ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐՈՒՄ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԵԼԻՔ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՄԱՍԻՆ

Արարատյան հարթավայրի նախալեռնային կիսաանապատային ցածրադիր գոտու հողատարածքների վրա գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող համայնքներում ոռոգման ջրի գերնորմատիվայնության խնդիրները լուծելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող համայնքներում իրականացվելիք անհրաժեշտ միջոցառումների ծրագիրը՝ համաձայն հավելվածի։

2. Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության նախարարին՝

ա) գյուղատնտեսական ծառայությունների ծրագրի շրջանակներում կազմակերպել գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող համայնքներում իրականացվելիք անհրաժեշտ միջոցառումների ծրագրում ներկայացված ոռոգման և երկրագործության վարման վերաբերյալ առաջարկությունների, ինչպես նաև գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ջրման նորմաների ու ժամկետների տպագրումն առանձին ձեռնարկով՝ այն ջրօգտագործողների ընկերություններին, ջրօգտագործողների ընկերությունների միություններին, համայնքներին և ջրամատակարար ընկերությունների մասնագետներին տրամադրելու համար.

բ) կազմակերպել Հայաստանի Հանրապետության բոլոր տարածաշրջանների հողերում մշակվող գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման նորմաների ու ռեժիմների ճշտման աշխատանքները։

3. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից։

Ծ Ր Ա Գ Ի Ր

ԳԵՐՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՋՐԱՊԱՀԱՆՋԱՐԿ ՈՒՆԵՑՈՂ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐՈՒՄ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԵԼԻՔ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ներկայումս վճարովի ջրօգտագործման պայմաններում ծագել են մի շարք չլուծված խնդիրներ, որոնք խոչընդոտում են գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման հարցերի լուծմանը՝ ոռոգման նորմաներին ու ռեժիմներին համապատասխան: Գյուղատնտեսության մեջ ներկայումս կիրառվող գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ժամանակավոր ոռոգման նորմաներն ու ժամկետները 35 տարվա վաղեմություն ունեն և հողի սեփականաշնորհման պայմաններում չեն համապատասխանում ներկայացվող պահանջներին:

Շրջանառության մեջ է մտել «ոռոգման գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող հողատարածքներ» արտահայտությունը: Այդ պահանջարկի բավարարումը և տրված ջրի համապատասխան վարձի գանձումը դարձել է հակասությունների առանցք ջրամատակարար-ջրսպասարկող-ջրօգտագործող օղակների միջև:

Այդ հակասությունն օբյեկտիվ հիմքի վրա լուծելու համար անհրաժեշտ են համապատասխան գիտագործնական հիմնավորված մոտեցումներ: Պահանջվում է ունենալ գերնորմատիվայնության քանակական գնահատականը և բացահայտել դրանց պատճառները:

Ոռոգման ջրի գերնորմատիվայնության հարցն օրինաչափորեն բարձրացվել է Արարատյան հարթավայրի նախալեռնային կիսաանապատային ցածրադիր գոտու` սակավազոր և ոչ կառուցվածքային, փոքր-ինչ վաղեմի և բոլորովին վերջերս յուրացված, հողատարածքների վրա տեղաբաշխված համայնքներում:

Գերնորմատիվային ջրապահանջարկ ունեցող համայնքներում անհրաժեշտ միջոցառումների մշակումը բխում է ՀՀ կառավարության 2002 թ-ի դեկտեմբերի 26-ի «ՀՀ կառավարության 2003 թվականի գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» N 2141-Ն որոշմամբ հաստատված ժամանակացույցի 38-րդ կետի կատարման պահանջներից:

Աշխատանքների իրականացման համար նախապես կազմվել է ծրագիր և կատարվել է աշխատակազմի ընտրություն: Ծրագրի կատարմանն ընդգրկվել են առաջատար գիտնական մասնագետներ՝ ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարությունից, ՀՀ կառավարությանն առընթեր ջրային տնտեսության պետական կոմիտեից, ՀՀ գյուղատնտեսական ակադեմիայից, Ջրային հիմնահարցերի և հիդրոտեխնիկայի ու Հայկական ճարտարագիտական ինստիտուտներից: Դաշտային հետազոտական աշխատանքները կազմակերպելու համար ընտրվել են գոտուն բնորոշ 15 համայնքներ, և աշխատանքների կազմակերպման հարցերը համաձայնեցվել են այդ համայնքների ղեկավարների հետ, որոնց առաջարկությամբ աշխատանքներում ընդգրկված են ջրային տնտեսության և գյուղատնտեսության տարածքային մարմինների փորձառու մասնագետներ:

Կատարված աշխատանքների վերաբերյալ կազմվել է հաշվետվություն՝ բաղկացած 140 էջից և 15 համայնքների քարտեզներից:

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

Դաշտային հետազոտությունների ընթացքում կատարվել են հետևյալ աշխատանքները՝

1. Ոռոգման սկզբից մինչև վերջ ջրաղբյուրների ջրտուք կետերից համայնքներին տրվող ջրի չափում և գրանցում՝ օրական երկու անգամ, առավոտյան և երեկոյան ժամերին:

2. Համայնքների հողատարածքների առանձին հանդամասերում ընտրվել են տարբեր մշակաբույսերի տակ դրված հողակտորներ և դրանցում իրականացվել են՝

ա) ֆենոլոգիական դիտումներ, մանրակրկիտ հետևելով բույսերի զարգացման ընթացքին և ֆենոլոգիական փուլերի անցումային ժամկետներին,

բ) գրանցվել են ագրոտեխնիկական միջոցառումները, տրվել բույսերի զարգացման գնահատականները նրանց աճման և զարգացման փուլերում,

գ) գրանցվել են այդ հողակտորներից ստացված բերքի քանակները,

դ) գրանցվել են ջրումների ժամկետները, տևողությունը և տրված ջրի ծախսն ու ջրվող մակերեսի չափը:

3. Ի հայտ են բերվել ջրգող օջախները (հարամիները), տրվել են հողերի քարքարոտության, մակերեսների թեքությունների և հողային այլ հայտանիշների գնահատականները:

4. Հատուկ ուշադրություն է դարձվել հետազոտվող հողակտորներում, մշակաբույսերի ջրումների գործընթացին՝ ոռոգման ռեժիմների, ջրման տեխնիկայի և ջրումների իրականացման հարցերին:

5. Համայնքներում ընտրովի եղանակով կատարվել է ներտնտեսային ջրանցքների ՕԳԳ-ների որոշման ջրաչափական աշխատանքներ՝ յուրաքանչյուր համայնքում 3-4 ջրատարների վրա:

6. Համայնքների փաստացի ոռոգվող հողատարածքների մակերեսները, ըստ գյուղատնտեսական մշակաբույսերի, որոշվել են դաշտային հետազոտությունները համակարգողների, համայնքապետերի և ծրագրի կատարման առաջատար մասնագետների ու ջրօգտագործողների ընկերությունների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ` հաշվի առնելով նաև ոռոգման պայմանագրերում տեղ գտած մակերեսների չափերը:

7. Դաշտային հետազոտությունների օբյեկտները նշագրվել են համայնքների 1:10000 մասշտաբի հողերի սեփականաշնորհման քարտեզների վրա:

Գրասենյակային աշխատանքները տարվել են երկու ուղղությամբ:

Առաջինն ընդգրկում է մեթոդական հարցերը:

Երկրորդ ուղղությունը ներառում է դաշտային հետազոտությունների արդյունքների համակարգումը, վերլուծությունը, դրանց հիման վրա հաշվարկների կատարումը և արդյունքների ամփոփումը:

Դաշտում կատարած հետազոտությունների հիման վրա լրամշակվել և կազմվել են քարտեզներ՝ յուրաքանչյուր համայնքի համար:

Դաշտային հետազոտությունների ժամանակ իրականացված չափումների արդյունքների հիման վրա մշակված մեթոդով որոշվել են ուսումնասիրվող գոտու ոռոգման ներտնտեսային ցանցերի օգտակար գործողության գործակիցները:

Այնուհետև ըստ համայնքների հաշվարկվել են ոռոգման փաստացի նորմաները երեք տարբեր, իրարից անկախ, եղանակներով։

Առաջին դեպքում՝ առանձին համայնքներում հետազոտված դաշտերում կատարած չափումներով և մշակաբույսերի զբաղեցրած մակերեսներով:

Երկրորդ դեպքում՝ ջրի ծախսի չափումների հիման վրա համայնքին տրված ջրի ընդհանուր ծավալի, ոռոգվող մակերեսի ու ներտնտեսային ցանցի օգտակար գործողության գործակիցների (ՕԳԳ) հաշվառումով:

Երրորդ դեպքում՝ ՀՀ կառավարությանն առընթեր ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի կողմից համայնքին մատակարարած ջրի ծավալով և նույն մակերեսների ու ՕԳԳ-ների հաշվառումով:

Ոռոգման նշված երեք ձևերով որոշված նորմաները իրարից տարբերվում են գործնականում թույլատրելի սահմաններում, որի հիման վրա և դրանց միջինը ընդունվել է որպես «փաստացի»:

Ստացված «փաստացի» և «գործող» նորմաների համեմատությունը ցույց է տալիս, որ ոռոգման նորմաների առումով գերնորմատիվայնությունն ակնառու չէ: Դրա պատճառն այն է, որ որոշ մշակաբույսեր համայնքներում չեն ստացել պահանջվող քանակի ջուր՝ խախտվել են ջրումների նորմաներն ու ժամկետները, ջրումների թվերը և այլն, որի արդյունքում, իհարկե, արձանագրվել են տվյալ մշակաբույսերի բերքի զգալի կորուստներ: Հաշվի առնելով վերոհիշյալը և հիմք ընդունելով գյուղատնտեսական մշակաբույսերի, դաշտային հետազոտությունների ժամանակ դիտված, ջրման փաստացի նորմաներն ու ջրումների թվերը, մշակվել է լիարժեք ոռոգում իրականացնելու համար անհրաժեշտ ոռոգման ռեժիմ, որին համապատասխանող նորմաները ստացվում են գերնորմատիվային:

Ոռոգման փաստացի, գործող և գերնորմատիվային նորմաների մեծությունները բերվում են N 1 հավելվածում:

Հետազոտությունների ընթացքում մանրամասնորեն վերլուծվել են ջրումների ընթացքում դիտված նորմաների գերնորմատիվայնության օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառները և վերջինների վերացման հաշվառումով առաջարկվել են նոր գերնորմատիվային նորմաներ ( N 1 հավելվածի 4-րդ տողը):

Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի համար 15 համայնքներում առաջարկված ոռոգման գերնորմատիվային նորմաները կիրառելի են նաև Արագածոտնի, Արմավիրի, Արարատի և Կոտայքի մարզերի միևնույն բնակլիմայական և հողային պայմաններ ունեցող ևս 37 համայնքներում: Ուսումնասիրված և դրանց բնորոշ մյուս համայնքներում առաջարկված ոռոգման գերնորմատիվային նորմաները, ջրումների թվերը և ջրման նորմաները, որոնք պետք է խստագույնս կիրառվեն գործնականում, տրված են N 2 հավելվածում:

Առաջարկված ոռոգման գերնորմատիվային և գործող նորմաների տարբերությունները և բոլոր համայնքների համար որոշված լրացուցիչ մատակարարվելիք ջրի ծավալներն ու նրանց գումարային արժեքները՝ 2003 թվականի համար հաստատված ջրի սակագնով հաշվված, բերված են N 3 հավելվածում:

ՀՀ մնացած տարածքներում ոռոգման նորմաներն ու ռեժիմները հնարավոր կլինի ներկայացնել միայն նմանատիպ հետազոտական աշխատանքներ կատարելուց հետո:

ՀՈՂԱՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ԳԵՐՆՈՐՄԱՏԻՎՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄԵՂՄԵԼՈՒ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳԻՐ

Ելնելով ուսումնասիրված հողատարածքների առանձնահատկություններից՝ մեծ ջրանցիկություն և փոքր հզորություններ, հումուսի չնչին պարունակությամբ, ինչպես նաև համայնքներում երկրագործության վարման արդի վիճակի ուսումնասիրության արդյունքներից, հողատարածքների գերնորմատիվայնությունը մեղմելու և արդյունավետ երկրագործություն վարելու նպատակով արվում են հետևյալ միջոցառումները:

Ոռոգման ներտնտեսային ցանցերի շահագործման բարելավում

- Առաջնահերթ իրականացնել ոռոգման բաց և փակ ցանցերի վերականգնումը՝ ուշադրություն դարձնելով ոռոգման փակ ցանցերի վերականգնմանը, հատկապես ջրի հեռավոր տեղափոխումների ժամանակ:

- Ներքին ջրաչափության կազմակերպում՝ ջրանցքներից ջրի տրման կետերը հագեցնելով համապատասխան ջրաչափական (ստացիոնար կամ շարժական) սարքավորումներով և ապահովել III կարգի ջրանցքներից ջրի տրումը ճկուն խողովակների (սիֆոն) օգնությամբ:

- Վերոհիշյալ միջոցառումներն առաջնահերթ իրականացնել Արարատի, Արմավիրի և Արագածոտնի մարզերի համայնքներում:

- Ջրման ավտոմատացված եղանակների ներդնում, հատկապես դաշտի մեծ թեքությունների ( i > 0.035 ) դեպքում:

Ոռոգման եղանակների և ջրման տեխնիկայի տարրերի պարտադիր կիրառում

Ոռոգման դաշտերի ինժեներական կազմակերպում՝ կապիտալ հարթեցում, ոռոգման ցանցի նախապատրաստում:

Ջրման տեղամասերի ճիշտ կազմակերպում, որը ենթադրում է՝

- ակոսներն անցկացնել ըստ մակերեսի թեքության նվազման,

- ջրման տեղամասերը հարթեցնել այնպես, որ ակոսների ամբողջ երկայնքով միկրոանհարթությունները չգերազանցեն 3-5 սմ-ը,

- կատարել ակոսների կտրվածքի ճիշտ ընտրություն, այնպես, որ i>0.01 թեքությունների ժամանակ ակոսի խորությունը լինի 12-15 սմ, իսկ i<0.01 դեպքում՝ 16-20 սմ:

Ջրման ակոսային եղանակի դեպքում կիրառել ջրման տեխնիկայի տարրերի հետևյալ նպատակահարմար մեծությունները՝

- ակոսների երկարությունները չպետք է գերազանցեն 100 մ-ը,

- ակոսին տրված ջրի ծախսը չպետք է շատ փոքր լինի, այն սահմանվում է 1.0-2.0 լ/վրկ, ըստ որում առաջարկվում է կիրառել կրկնակի ջրման մեթոդը՝ սկզբում առաջարկվող, ապա անմիջապես հետո փոքր ծախսերով:

Այգեգործական և մասամբ լայնաշար մշակաբույսերի ոռոգման համար միկրոոռոգման տարբեր եղանակների (կաթիլային, օջախային, ենթահողային, միկրոանձրևացման և այլն), իսկ հնարավորությունների սահմանափակության դեպքում՝ նշված եղանակների պարզեցված ձևերի կիրառություն:

Երկրագործության վարման բարելավում

Անհրաժեշտ ուշադրություն դարձնել ագրոտեխնիկական միջոցառումների ճիշտ կիրառման վրա, որը ենթադրում է՝

- հողի վարի և մյուս մշակումների կատարում միայն հորիզոնականների ուղղությամբ,

- մշակաբույսերի նպատակահարմար տեղաբաշխում՝ ըստ տեղանքի ռելիեֆի տարրերի,

- հողի հետջրումային մշակման կատարում միայն նրա հասուն վիճակում,

- ջրման ակոսների անցկացում ջրումից անմիջապես առաջ, ոչ շուտ մեկ օրից մինչև ջրումը:

Միջին մակերեսների համար կիրառել գյուղատնտեսական մշակաբույսերի հետևյալ հաջորդականությունը կամ կուլտուրափոխությունը՝ առվույտ (երեք տարի), բանջարանոցային մշակաբույսեր, կարտոֆիլ, ծխախոտ (2 տարի), այնուհետև ցորեն, կամ երկրորդ տարբերակով՝ վաղահաս կարտոֆիլ+խոզանացան, բանջարաբոստանային, գարնանացան հավաքական (միամյա խոտ, եգիպտացորեն և այլն):

Անասնապահական ուղղվածություն ունեցող համայնքներում կիրառել կուլտուրափոխության այլ տարբերակ:

Մշակաբույսերը խմբավորել ըստ ջրապահանջի և ջրտուք կետի իշխման սահմաններում ստեղծել միևնույն մշակաբույսերով զբաղեցրած տարածքներ:

Իրականացնել գյուղմշակաբույսերի գիշերային ջրումներ:

Իրականացնել ջրգող օջախների (հարամիների) դեմ պայքարի անհետաձգելի միջոցառումներ՝

ա) քիչ ջրապահանջ ունեցող մշակաբույսերի մշակում,

բ) միջշարային մեծ տարածքով մշակվող բույսերի մշակություն, առանց այլ մշակաբույսերի համատեղման,

գ) բազմամյա տնկարկներով հողատարածքներում անցում օջախային ոռոգմանը:

Մշակել և իրականացնել նոր տեխնոլոգիաներ՝ հարամիները վերացնելու համար:

Կազմակերպչական հարցերի ապահովում

Ինչպես ողջ հանրապետությունում, այնպես էլ ուսումնասիրված գոտու համայնքներում «Ջրօգտագործողների ընկերությունների և ջրօգտագործողների ընկերությունների միությունների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով պետք է ստեղծվեն ջրօգտագործողների ընկերություններ և ջրօգտագործողների ընկերությունների միություններ, որոնց էլ օգտագործման իրավունքով պետք է փոխանցվեն ոռոգման համակարգերը:

ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարությունը և ՀՀ ջրտնտպետկոմիտեն համապատասխան ծրագրերի շրջանակներում պետք է աջակցեն ջրօգտագործողների ընկերությունների և ջրօգտագործողների ընկերությունների միությունների ստեղծմանն ու կայացմանը՝ ապահովելով նոր ստեղծվող ընկերությունների նախաձեռնող խմբերին, հիմնադիր կոմիտեներին, իրավաբանական, տնտեսագիտական և տեխնիկական հարցերով խորհրդատվություն, կազմակերպելով ուսուցողական դասընթացներ և տրամադրելով նյութական օգնություն:

Ջրօգտագործողների ընկերությունների կողմից իր անդամ և ոչ անդամ ջրօգտագործողների հետ տիպային ձևին համապատասխան պայմանագրի պարտադիր կնքումը, ոռոգման ջրի բաշխման պլան-ժամանակացույցին համապատասխան դրա իրականացումն ու մատակարարված ջրի համար վարձի գանձման ապահովումը:

Ջրամատակարարի կողմից ջրօգտագործող ընկերությունների ներկայացված պլան-ժամանակացույցին կամ միջանկյալ հայտերին համապատասխան անխափան ջրամատակարարման ապահովումը:

Ոռոգման և ագրոտեխնիկական աշխատանքները համայնքներում ճիշտ կազմակերպելու նպատակով ջրօգտագործող ընկերություններում պարտադիր ունենալ համապատասխան մասնագետներ (ինժեներ-մելիորատոր և ագրոնոմ): «Գյուղատնտեսական ծառայությունների» և «Ոռոգման համակարգերի զարգացման» ծրագրերի շրջանակներում անցկացնել վերոհիշյալ մասնագետների ամենամսյա ուսուցում:

Ջրօգտագործող գյուղացիներին խորհրդատվական ծառայություն մատուցելու համար գյուղատնտեսության բարեփոխումների աջակցության ծրագրի շրջանակներում գյուղատնտեսության աջակցության մարզային կենտրոններում (ԳԱՄԿ) ընդգրկել համապատասխան մասնագետներ:

Միջոցներ ձեռք առնել գյուղատնտեսական շրջանառությունից դուրս մնացած ոռոգելի վարելահողերը և տարբեր պատճառներով չմշակվող մյուս հողատեսքերն արտադրության մեջ ներգրավելու համար:

Առաջարկված գերնորմատիվային ոռոգման նորմաները համայնքներում խստագույնս կիրառելու, առաջարկությունների կատարումը տեղերում կազմակերպելու նպատակով առաջարկվում է համապատասխան նյութերն առանձին ձեռնարկով տպագրել և տրամադրել ջրօգտագործողների ընկերությունների, ջրօգտագործողների ընկերությունների միությունների, ԳԱՄԿ-երի, համայնքների և ջրամատակարար ընկերությունների մասնագետներին:

ԾՐԱԳՐԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԻՑ ՍՊԱՍՎԵԼԻՔ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ոռոգման առաջարկվող նորմաների կիրառմամբ և երկրագործության վարման արդյունավետության բարձրացման ուղղությամբ արված առաջարկությունների իրականացումը կհանգեցնի ոռոգման ջրի ծավալների զգալի խնայողության և գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացման: Այսպես՝

- Դիտարկելով ոռոգման ջրի խնայողության հարցը, անդրադառնանք N 1 հավելվածի 3-րդ և 4-րդ տողերում բերված տվյալներին, որոնց տարբերությամբ 52 համայնքների համար տարեկան ստացվում է 42,17 մլն խոր. մ ոռոգման ջրի խնայողություն:

- Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացման տեսանկյունից խնդիրը դիտելու համար արվել են հետևյալ համեմատությունները:

Ըստ վիճակագրական տվյալների, 1984-1985 թվականներին ուսումնասիրված գոտու տարածաշրջանների միջին բերքատվության ցուցանիշները (տես հավելված 4) համեմատվել են 1997-1999 թվականների և 2002 թ-ի այդ տարածաշրջաններն ընդգրկող մարզերի միջին բերքատվության հետ: Ստացվել է, որ վերջին տվյալներն իրենց մեծությամբ խիստ զիջում են առաջիններին:

Ուսումնասիրված համայնքներում 2002 թ. դիտված բերքատվության փաստացի տվյալների համեմատությունը 1984-1985 թթ. ցուցանիշների հետ (տես հավելված 5) ցույց է տալիս, որ համայնքներում ևս դրանք խիստ նվազել են: Բարձրացել է միայն կարտոֆիլի և ծխախոտի բերքատվությունը, որոնց զբաղեցրած մակերեսները շատ փոքր են:

Համեմատությունները և հաշվարկները ցույց են տալիս, որ աշնանացան ցորենի, առվույտի, լոլիկի և խաղողի բերքատվության նվազումից միայն ստացվում է մեկ հեկտարից միջին հաշվով 292 հազ. դրամի համախառն բերքի կորուստ, որը գոտու մասշտաբով կազմում է մոտ 7 մլրդ դրամ: Ընդունելով շահութաբերությունը 30 տոկոս՝ տեսնում ենք, որ այն մի քանի անգամ գերազանցում է N 3 հավելվածով առաջարկված ոռոգման գերնորմատիվային և գործող նորմաների տարբերությամբ պայմանավորված, ջրի ծավալի՝ 87,68 մլն խմ արժեքին (368,27 մլն դրամ):

Այսպիսով, հետազոտված գոտում ոռոգման առանձնարկված մեթոդների և երկրագործության վարման արդյունավետության բարձրացման վրա կատարվելիք ներդրումները կարդարացվեն լիովին, և կապահովվի գյուղատնտեսական մշակաբույսերի տարեկան 7 մլրդ դրամ արժեքով համախառն բերքի ստացումը:

Հավելված 1

Ոռոգման փաստացի, գործող, գերնորմատիվային և առաջարկված գերնորմատիվային նորմաները՝ ըստ համայնքների, խմ/հա*)

___________________
*) Աղյուսակի թվերը կլորացված են

Հավելված 2

Ոռոգման առաջարկված գերնորմատիվային նորմաները, ջրումների միջինացված թվերը և ջրման նորմաներն Արարատյան հարթավայրի նախալեռնային ցածրադիր գոտու համայնքներում

______________________
*) Հետազոտված համայնքներն են
**) Ջրումների թվերը կլորացված են
***) Ջրման նորմաները կլորացված են մինչև 50-ը

Հավելված 3

Արարատյան հարթավայրի նախալեռնային ցածրադիր գոտու ոռոգման ջրի գերնորմատիվային պահանջարկ ունեցող համայնքներում առաջարկված գերնորմատիվային և գործող ոռոգման նորմաների տարբերությամբ պայմանավորված լրացուցիչ ջրի ծավալների և 2003 թվականի սակագնով պայմանավորված լրացուցիչ ջրի վարձի

_______________
* հետազոտված համայնքներ

Հավելված 4

Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի միջին բերքատվությունը (ց/հա) Արարատյան հարթավայրի նախալեռնային ցածրադիր գոտու տարածաշրջաններում 1984-1986 թթ. վիճակագրական տվյալներով

Հավելված 5

Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվությունը համայնքներում, ըստ 2002 թ. դաշտային հետազոտությունների տվյալների, ց/հա