Ե Ր Ր Ո Ր Դ  Բ Ա Ժ Ա Ն Մ ՈՒ Ն Ք

 

ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ ԵՎ ԱՅԼՔ ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ

 

(Գանգատ թիվ 23978/06)

 

ՎՃԻՌ

 

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

 

27 նոյեմբերի 2012 թ.

 

ՎԵՐՋՆԱԿԱՆ

27.02.2013

 

 

Սույն վճիռը վերջնական է դարձել Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն: Այն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների։

 

Սույն վճիռը վերջնական է դարձել Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն: Այն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների:

 

Խաչատրյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի գործով,

 

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (Երրորդ բաժանմունք), հանդես գալով Պալատի հետևյալ կազմով՝

Ջուսեփ Կասադևայ [Josep Casadevall]՝ Նախագահ,

Ալվինա Գյուլումյան [Alvina Gyulumyan],

Կորնելիու Բիրսան [Corneliu Bîrsan],

Յան Շիկուտա [Ján Šikuta],

Լուիս Լոպես Գեռա [Luis López Guerra],

Նոնա ՑոՑորիա [Nona Tsotsoria],

Քրիստինա Պարդալոս [Kristina Pardalos]` դատավորներ,

և Սանտյագո Կեսադա [Santiago Quesada]` Բաժանմունքի քարտուղար,

2012 թվականի նոյեմբերի 6-ին անցկացնելով դռնփակ խորհրդակցություն,

կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց նույն օրը:

 

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

 

1. Սույն գործը հարուցվել է Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի (Կոնվենցիա) 34-րդ հոդվածի համաձայն Հայաստանի Հանրապետության տասնինը քաղաքացիներ` պրն Հայկ Խաչատրյանի («առաջին դիմումատու»), պրն Տիգրան Աբրահամյանի («երկրորդ դիմումատու»), պրն Նարեկ Ալավերդյանի («երրորդ դիմումատու»), պրն Տարոն Այվազյանի («չորրորդ դիմումատու»), պրն Հարազատ Ազատյանի («հինգերորդ դիմումատու»), պրն Արթուր Չիլինգարովի («վեցերորդ դիմումատու»), պրն Վաղարշակ Մարգարյանի («յոթերորդ դիմումատու»), պրն Գագիկ Դավթյանի («ութերորդ դիմումատու»), պրն Բորիս Մելքումյանի («իններորդ դիմումատու»), պրն էդգար Չթեյանի («տասներորդ դիմումատու»), պրն էդգար Դիլանյանի («տասնմեկերորդ դիմումատու»), պրն Վահե Գրիգորյանի («տասներկուերորդ դիմումատու»), պրն Գարեգին Մելքոնյանի («տասներեքերորդ դիմումատու»), պրն Աղվան Մհլամյանի («տասնչորսերորդ դիմումատու»), պրն Գերասիմ Մհլամյանի («տասնհինգերորդ դիմումատու»), պրն Հենրիկ Սաֆարյանի («տասնվեցերորդ դիմումատու»), պրն Շալիկո Սարգսյանի («տասնյոթերորդ դիմումատու»), պրն Արսեն Սևոյանի («տասնութերորդ դիմումատու») և պրն Կառլեն Սիմոնյանի («տասնիններորդ դիմումատու») կողմից ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության՝ 2006 թվականի մայիսի 31-ին Դատարան ներկայացված գանգատի (թիվ 23978/06) հիման վրա:

2. Դիմումատուներին ներկայացրել են Փաթերսոնում (ԱՄՆ), Երևանում և Վիեննայում գործող իրավաբաններ պրն Ա.Կարբոնոն, պրն Ռ. Խաչատրյանը և պրն Ռ. Քոլհոֆերը` համապատասխանաբար: Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը (Կառավարություն) ներկայացրել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ պրն Գ.Կոստանյանը:

3. 2009 թվականի հոկտեմբերի 20-ին Երրորդ բաժանմունքի նախագահը որոշել է գանգատի մասին ծանուցել Կառավարությանը: Որոշվել է նաև գանգատի ընդունելիության և ըստ էության քննության հարցերի վերաբերյալ որոշում կայացնել միաժամանակ (29-րդ հոդվածի 1-ին կետ):

 

ՓԱՍՏԵՐԸ

 

I. ԳՈՐԾԻ ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

 

4. Դիմումատուները ծնվել են, համապատասխանաբար՝ 1982, 1981, 1986, 1984, 1986, 1986, 1986, 1986, 1985, 1983, 1986, 1985, 1986, 1987, 1985, 1986, 1986, 1985 և 1986 թվականներին և ապրում են Հայաստանում՝ Երևանում, Վանաձորում, Բաղրամյան և Զոլաքար գյուղերում, Արթիկում, Մարտունիում և Հրազդանում:

 

Ա. Գործի նախապատմությունը

5. Դիմումատուները «Եհովայի վկա» կրոնական կազմակերպության անդամ են և ենթակա են եղել զորակոչի:

6. 2004թ. հուլիսի 1-ին՝ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքն ուժի մեջ մտնելուց անմիջապես հետո, դիմումատուները դիմել են իրավասու պետական մարմիններ՝ խնդրելով զինվորական ծառայության փոխարեն անցնել այլընտրանքային աշխատանքային ծառայություն: Ինչպես պարզ է դառնում, նրանց խնդրանքները բավարարվել են, և դիմումատուներն իրենց ծառայությունն անցնելու համար ուղարկվել են տարատեսակ հաստատություններ՝ ինչպիսիք հիվանդանոցները, խնամքի հաստատություններն ու դիսպանսերներն են: Դիմումատուները պնդում են, որ ծառայությունն անցնելու ընթացքում իրենք գիտակցել են, որ այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը իրական քաղաքացիական ծառայություն չի եղել:

7. 2005 թվականի մայիսին և հունիսին դիմումատուները նամակներ են ուղարկել այն հաստատությունների տնօրեններին, որտեղ իրենք առանձին-առանձին ծառայում էին՝ պնդելով, որ քանզի այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը իրականում գտնվել է զինվորական հսկողության ներքո, իրենք չեն կարող շարունակել հանգիստ խղճով ծառայել: Նրանք պահանջել են, որ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքը փոփոխվի այնպես, որ իրենք հնարավորություն ունենան անցնելու իսկական այլընտրանքային քաղաքացիական ծառայություն: Այս նամակները հանձնելուց հետո դիմումատուները լքել են ծառայության վայրը:

 

Բ. Դիմումատուների դեմ հարուցված քրեական գործերով վարույթները

1. Առաջին, երկրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ, յոթերորդ, ութերորդ, իններորդ, տասներկուերորդ, տասներեքերորդ, տասնչորսերորդ, տասնհինգերորդ, տասնվեցերորդ, տասնյոթերորդ և տասնիններորդ դիմումատուների դեմ հարուցված քրեական գործերով վարույթները և նրանց կալանավորումը

ա) Քրեական գործերով վարույթների հարուցումը

8. 2005 թվականի հունիսի 23-ին վեցերորդ, յոթերորդ, ութերորդ և իններորդ դիմումատուների նկատմամբ Քրեական օրենսգրքի (ՔՕ) 361-րդ հոդվածի 5-րդ մասով քրեական գործ է հարուցվել այն հիմքով, որ նրանք խմբակային լքել են այն քաղաքացիական հաստատությունը, որտեղ անցնում էին այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը:

9. Նույն օրը ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով քրեական գործ է հարուցվել տասնյոթերորդ դիմումատուի նկատմամբ այն հիմքով, որ նա լքել է այն քաղաքացիական հաստատությունը, որտեղ անցնում էր այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը:

10. 2005 թվականի հունիսի 27-ին ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով քրեական գործ է հարուցվել առաջին, երկրորդ, հինգերորդ, տասներկուերորդ, տասներեքերորդ, տասնվեցերորդ և տասնիններորդ դիմումատուների նկատմամբ այն հիմքով, որ նրանք լքել են այն քաղաքացիական հաստատությունը, որտեղ անցնում էին այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը: 2005 թվականի օգոստոսի 18-ին այս վարույթը բաժանվել է յուրաքանչյուր դիմումատուի նկատմամբ հարուցված առանձին վարույթների միջև:

 

բ) Առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուները

11. 2005 թվականի օգոստոսի 22-ին առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուներին պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով:

12. Նույն օրը Գեղարքունիքի մարզային դատարանը քննել է նրանց կալանավորելու մասին քննիչի միջնորդությունը, ըստ որի նրանք կատարել են ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված իրավախախտում և կարող են դիմել փախուստի: Մարզային դատարանը, նշելով, որ մեղսագրվող արարքները միջին ծանրության հանցագործություններ են և հաշվի առնելով դրանց բնույթն ու վտանգավորության աստիճանը, որոշել է բավարարել այդ միջնորդությունը: Դիմումատուները ներկա են եղել համապատասխան նիստերին: Այս որոշումները տասնհինգօրյա ժամկետում ենթակա էին բողոքարկման Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան:

13. 2005 թվականի օգոստոսի 31-ին քննիչը որոշում է կայացրել փոփոխել դիմումատուներին առաջադրված մեղադրանքները՝ առաջադրելով նոր մեղադրանք ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով այն հիմնավորմամբ, որ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողները ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու համար պատասխանատվություն են կրում պարտադիր զինվորական ծառայության զինծառայողներին հավասար:

14. 2005 թվականի սեպտեմբերի 6-ին և 8-ին դատախազը հաստատել է ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով կազմված մեղադրական եզրակացությունները, և գործերն ուղարկվել են Մարզային դատարան՝ ըստ էության քննության համար:

15. 2005 թվականի նոյեմբերի 29-ին հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուները միջնորդություն են ներկայացրել Մարզային դատարան՝ պնդելով, որ ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասը կիրառելի չէ իրենց գործերի նկատմամբ, քանի որ իրենք չեն հանդիսացել զինծառայողներ և պահանջել են կարճել գործերով վարույթները:

16. 2006 թվականի մարտի 1-ին և 2-ին Մարզային դատարանը որոշում է կայացրել դատախազի միջնորդության հիման վրա գործն ուղարկել լրացուցիչ քննության՝ պարզելու համար, inter alia (ի թիվս այլնի), թե քրեական օրենսդրության որ դրույթներն են խախտվել մեղսագրվող արարքներով և արդյոք դիմումատուները կարող են համարվել զինվորական հանցագործության սուբյեկտ՝ ինչպես սահմանված է ՔՕ 356-րդ հոդվածի 5-րդ մասում՝ հաշվի առնելով, որ այն կիրառվում է միայն զինծառայողների նկատմամբ: Մարզային դատարանը որոշել է դիմումատուների կալանքը թողնել անփոփոխ:

17. 2006 թվականի մարտի 9-ին դիմումատուները միջնորդություններ են ներկայացրել գլխավոր դատախազին՝ ազատ արձակվելու պահանջով: Նրանք պնդել են, որ ամբողջովին համագործակցել են քննչական մարմնի հետ, կանչվելու դեպքում միշտ ներկայացել են, երբևէ չեն խոչընդոտել նախաքննությունը, երբևէ չեն կատարել իրավախախտում և չեն փորձել դիմել փախուստի:

18. 2006 թվականի մարտի 13-ին և 16-ին առաջին, հինգերորդ, տասներերեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուները բողոքարկել են 2006 թվականի մարտի 1-ի և 2-ի որոշումները՝ պահանջելով կարճել գործի վարույթը և ազատ արձակել իրենց: Նրանք պնդել են, որ ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասը կիրառելի չէ իրենց գործերով, քանի որ իրենք չեն հանդիսացել զինծառայողներ: Իրենց կողմից կատարված գործողությունները հանցագործություններ չեն եղել, քանի որ գործի քննության ժամանակ ՔՕ-ն չի նախատեսել որևէ պատիժ այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու համար: Դրան հակառակ, իրենց մեղադրանք է առաջադրվել և իրենք կալանավորվել են, ինչը խախտել է իրենց ազատության իրավունքը: Քրեական օրենսդրությունը պահանջում է, որ բոլոր հանցագործությունները տեղ գտնեն ՔՕ-ի մեջ, հետևաբար «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի վրա հիմնվելը իրավաչափ չի եղել: Այնուհետև դիմումատուները բերել են միևնույն փաստարկները, ինչ 2006 թվականի մարտի 9-ի իրենց միջնորդություններում: Նրանք, inter alia, հղում են կատարել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետին և 3-րդ կետին:

19. 2006 թվականի ապրիլի 10-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը որոշել է մերժել առաջին դիմումատուի բողոքը և ուժի մեջ թողնել մարզային դատարանի որոշումը՝ առաջին դիմումատուի գործը լրացուցիչ քննության ուղարկելու մասով: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ քննչական մարմինը չի պարզաբանել, թե արդյոք առաջին դիմումատուն կարող էր դիտարկվել որպես զինվորական կանոնների դեմ հանցագործության սուբյեկտ: Հետևաբար անհրաժեշտ էր դա անել լրացուցիչ քննության ընթացքում: Համանման որոշումներ են կայացվել հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների վերաբերյալ 2006 թվականի ապրիլի 11-ին և 13-ին:

20. Միևնույն ժամանակ Վերաքննիչ դատարանը որոշել է բավարարել դիմումատուների բողոքները՝ կալանքից ազատվելու մասով: Ինչ վերաբերում է առաջին և տասներեքերորդ դիմումատուների կալանքի հարցին, ապա Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ նրանց կալանավորման համար անհրաժեշտ՝ Քրեական դատավարության օրենսգրքի (ՔԴՕ) 135-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերը բացակայում են: Մասնավորապես, մինչև իրենց ծառայության վայրը լքելը առաջին և տասներեքերորդ դիմումատուները դատախազին տեղեկացրել են իրենց հասցեների մասին և չեն փորձել դիմել փախուստի նախաքննության առաջին երեք ամսվա ընթացքում: Նրանք երբևէ չեն խոչընդոտել վարույթը, և չկար որևէ հիմք ենթադրելու, որ նրանք կկատարեն մեկ այլ հանցագործություն: Այսպիսի հանգամանքներում առաջին և տասներեքերորդ դիմումատուները վարույթի ընթացքում ցուցաբերել են պատշաճ վարքագիծ և նրանց կալանքի տակ պահելու անհրաժեշտություն այլևս չկար:

21. Ինչ վերաբերում է հինգերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների կալանքի հարցին, ապա Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ, չնայած այն բանին, որ չի եղել որևէ հիմք՝ հինգերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուներին կալանքի տակ պահելու համար, Մարզային դատարանը չի ներկայացրել որևէ հիմնավորում՝ կալանքն անփոփոխ թողնելու համար:

22. 2006 թվականի ապրիլի 17-ին, 18-ին և 20-ին դիմումատուները վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել այս որոշումների դեմ, որոնք 2006 թվականի մայիսի 26-ին և հունիսի 1- ին մերժվել են Վճռաբեկ դատարանի կողմից:

 

գ) Երկրորդ, տասներկուերորդ և տասնիններորդ դիմումատուները

23. 2005 թվականի օգոստոսի 22-ին երկրորդ, տասներկուերորդ և տասնիններորդ դիմումատուներին պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով:

24. Նույն օրը Գեղարքունիքի մարզային դատարանը բավարարել է նրանց կալանավորելու մասին քննիչի միջնորդությունը՝ միևնույն հիմնավորմամբ, ինչ առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների դեպքերում (տե՛ս վերևում՝ 12-րդ պարբերությունը): Դիմումատուները ներկա են գտնվել համապատասխան դատական նիստերին: Որոշումները ենթակա էին բողոքարկման Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ տասնհինգօրյա ժամկետում:

25. 2005 թվականի օգոստոսի 31-ին դիմումատուներին առաջադրված մեղադրանքները փոխարինվել են ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ հիմնվելով «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի վրա: Այդ հոդվածով մեղադրական եզրակացությունները հաստատվել են 2005 թվականի սեպտեմբերի 6-ին ու 8-ին, և գործերն ուղարկվել են Մարզային դատարան՝ ըստ էության քննության համար:

26. 2005 թվականի նոյեմբերի 21-ին դիմումատուները համատեղ միջնորդություն են ներկայացրել Մարզային դատարան՝ պնդելով, որ ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասը կիրառելի չէ իրենց գործերով, քանի որ իրենք չեն հանդիսացել զինծառայողներ և պահանջել են կարճել գործի վարույթն ու իրենց ազատ արձակել:

27. 2005 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Մարզային դատարանը դիմումատուներին մեղավոր է ճանաչել ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և որպես պատիժ նշանակել է ազատազրկում՝ երկու տարի և վեց ամիս ժամկետով:

28. 2005 թվականի դեկտեմբերի 14-ին նրանք բողոքարկել են իրենց դեմ կայացված մեղադրական դատավճիռը՝ պնդելով որ իրենց կողմից կատարված արարքները քրեական օրենքով դատապարտելի չեն եղել և ճիշտ չեն որակվել, քանի որ իրենք զինծառայող չեն հանդիսացել: Նրանք պահանջել են արդարացնել իրենց և ազատել կալանքից:

29. 2006 թվականի փետրվարի 21-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը դատախազի միջնորդության հիման վրա բեկանել է տասներկուերորդ դիմումատուի դեմ կայացված մեղադրական դատավճիռը և լրացուցիչ քննության է ուղարկել գործը նույն հիմքերով, ինչ առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների դեպքում (տե՛ս վերևում՝ 19-րդ պարբերությունը): Վերաքննիչ դատարանը տասներկուերորդ դիմումատուի նկատմամբ կիրառված կալանավորումը թողել է անփոփոխ:

30. 2006 թվականի փետրվարի 24-ին տասնիններորդ դիմումատուն բողոք է ներկայացրել Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ պնդելով, որ իր կալանավորումը հիմնավորված չէ և պահանջել է ազատ արձակել իրեն:

31. Նույն օրը Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է տասնիններորդ դիմումատուի դեմ կայացված մեղադրական դատավճիռը և լրացուցիչ քննության է ուղարկել գործը նույն հիմքերով, ինչ տասներկուերորդ դիմումատուի դեպքում (տե՛ս վերևում՝ 29-րդ պարբերությունը): Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ տասնիններորդ դիմումատուի դեմ կիրառված կալանավորումը պետք է մնա անփոփոխ: Համանման որոշում է կայացվել Վերաքննիչ դատարանի կողմից 2006 թվականի փետրվարի 27-ին նաև երկրորդ դիմումատուի գործով:

32 006 թվականի մարտի 3-ին և 6-ին երկրորդ, տասներկուերորդ և տասնիններորդ դիմումատուները միջնորդություններ են ներկայացրել գլխավոր դատախազին՝ բերելով նույն փաստարկները, ինչ առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների գործերով ներկայացված միջնորդություններում (տե՛ս վերևում՝ 17-րդ պարբերությունը) և պահանջել իրենց ազատ արձակել:

33. 2006 թվականի մարտի 3-ին, 6-ին և 7-ին դիմումատուները նյութական իրավունքի խախտման հիմքով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել 2006 թվականի փետրվարի 21-ի, 24-ի և 27-ի որոշումների դեմ՝ բերելով նույն փաստարկները, ինչ 2006 թվականի մարտի 13-ին և 16-ին առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների կողմից ներկայացված բողոքներում (տե՛ս վերևում՝ 18-րդ պարբերությունը):

34. Մարտի 13-ին տասներկուերորդ դիմումատուի նկատմամբ կիրառված կալանավորումը փոխարինվել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցով:

35. 2006 թվականի ապրիլի 14-ին Վճռաբեկ դատարանը մերժել է տասնիններորդ դիմումատուի՝ նյութական իրավունքի խախտման հիմքով բերած վճռաբեկ բողոքը: Այնուամենայնիվ, Վճռաբեկ դատարանը կարգադրել է ազատ արձակել տասնիններորդ դիմումատուին՝ գտնելով, որ նրա կալանավորման համար անհրաժեշտ՝ ՔԴՕ 135-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերը բացակայում են: Մասնավորապես, նա ունեցել է մշտական բնակության վայր և հետաքննության առաջին երեք ամսվա ընթացքում փախուստի դիմելու որևէ փորձ չի կատարել: Նա երբևէ չի խոչընդոտել վարույթի իրականացումը, և չի եղել որևէ հիմք՝ ենթադրելու, որ նա կարող է կատարել մեկ այլ հանցագործություն: Գործի հանգամանքներից երևում է, որ տասնիններորդ դիմումատուին կալանքի տակ պահելու որևէ անհրաժեշտություն չկար:

36. 2006 թվականի ապրիլի 21-ին երկրորդ դիմումատուի նկատմամբ կիրառված կալանավորումը փոխարինվել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցով:

37. 2006 թվականի հուլիսի 7-ին Վճռաբեկ դատարանը մերժել է երկրորդ և տասներկուերորդ դիմումատուների՝ նյութական իրավունքի խախտման հիմքով բերած վճռաբեկ բողոքները:

 

դ) Վեցերորդ, յոթերորդ, ութերորդ և իններորդ դիմումատուները

38. 2005 թվականի օգոստոսի 17-ին յոթերորդ և իններորդ դիմումատուներին, իսկ 2005 թվականի օգոստոսի 18-ին վեցերորդ և ութերորդ դիմումատուներին ՔՕ 361-րդ հոդվածի 5-րդ մասով պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել:

39. 2005 թվականի օգոստոսի 17-ին Գեղարքունիքի մարզային դատարանը բավարարել է յոթերորդ և իններորդ դիմումատուներին կալանավորելու մասին քննիչի միջնորդությունը՝ միևնույն հիմնավորմամբ, ինչ առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների գործերով (տե՛ս վերևում՝ 12-րդ պարբերությունը): 2005 թվականի օգոստոսի 18-ին նմանատիպ որոշումներ են կայացվել վեցերորդ և ութերորդ դիմումատուների նկատմամբ: Դիմումատուները ներկա են գտնվել համապատասխան դատական նիստերին: Այս որոշումները ենթակա էին բողոքարկման Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ տասնհինգօրյա ժամկետում:

40. 2005 թվականի սեպտեմբերի 1-ին դիմումատուներին առաջադրված մեղադրանքները փոխարինվել են ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով` հիմնվելով «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի վրա: Այդ հոդվածով նախատեսված միասնական մեղադրական եզրակացությունը հաստատվել է 2005 թվականի սեպտեմբերի 6-ին, և գործն ուղարկվել է Մարզային դատարան՝ ըստ էության քննության:

41. 2005 թվականի հոկտեմբերի 20-ին դիմումատուները միջնորդություն են ներկայացրել Մարզային դատարան՝ պահանջելով կարճել քրեական գործի վարույթը և ազատ արձակվել:

42. 2005 թվականի նոյեմբերի 3-ին Մարզային դատարանը դիմումատուներին մեղավոր է ճանաչել ՔՕ 361-րդ հոդվածի 5-րդ մասով և որպես պատիժ նշանակել է երեք տարի ժամկետով ազատազրկում:

43. Չպարզված օրը նրանք ներկայացրել են համատեղ [վերաքննիչ] բողոք, որով պնդել են, որ իրենց կողմից կատարված արարքները քրեական օրենքով դատապարտելի չեն եղել և ճիշտ չեն որակվել, քանի որ իրենք զինծառայողներ չեն հանդիսացել:

44. 2006 թվականի փետրվարի 27-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը բեկանել է նրանց դեմ կայացված մեղադրական դատավճիռը և գործն ուղարկել լրացուցիչ քննության նույն հիմքերով, ինչ առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների դեպքերում (տե՛ս վերևում՝ 19-րդ պարբերությունը): Վերաքննիչ դատարանը նաև ավելացրել է, որ [անձին] քրեական պատասխանատվության կարելի է ենթարկել` միայն եթե կատարված արարքը պարունակում է հանցագործության բոլոր տարրերը: Ո՛չ քննչական մարմինը և ո՛չ էլ Մարզային դատարանը չեն պարզաբանել, թե արդյոք դիմումատուները կարող էին համարվել ՔՕ 361-րդ և 362-րդ հոդվածներով սահմանված զինվորական հանցագործության սուբյեկտներ՝ հաշվի առնելով, որ, համաձայն ՔՕ 356-րդ հոդվածի, այդպիսի սուբյեկտներ կարող են հանդիսանալ միայն զինծառայողները: Ինչ վերաբերում է դիմումատուների կալանքի հարցին, ապա Վերաքննիչ դատարանն այն անփոփոխ է թողել այն պատճառով, որ նրանց կալանավորման հիմքերը չէին վերացել:

45. 2006 թվականի մարտի 7-ին դիմումատուները նյութական իրավունքի խախտման հիմքով համատեղ [վճռաբեկ] բողոք են ներկայացրել՝ բերելով նույն փաստարկները, ինչ 2006 թվականի մարտի 13-ին և 16-ին առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների կողմից ներկայացված բողոքներում (տե՛ս վերևում՝ 18-րդ պարբերությունը):

46. 2006 թվականի մարտի 9-ին դիմումատուները [կալանքից] ազատ արձակվելու պահանջով համատեղ միջնորդություն են ներկայացրել գլխավոր դատախազին՝ բերելով նույն փաստարկները, ինչ 2006 թվականի մարտի 9-ին առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների կողմից ներկայացված միջնորդություններում (տե՛ս վերևում՝ 17-րդ պարբերությունը):

47. 2006 թվականի ապրիլի 20-ին Վճռաբեկ դատարանը մերժել է նյութական իրավունքի խախտման հիմքով բերված վճռաբեկ բողոքը: Այնուամենայնիվ, Վճռաբեկ դատարանը կարգադրել է ազատ արձակել դիմումատուներին նույն հիմնավորմամբ, ինչ տասնիններորդ դիմումատոփ դեպքում (տե՛ս վերևում՝ 35-րդ պարբերությունը):

 

ե) Տասնչորսերորդ դիմումատուն

48. 2005 թվականի օգոստոսի 22-ին ՔՕ 361-րդ հոդվածի 1-ին մասով քրեական գործ է հարուցվել տասնչորսերորդ դիմումատուի նկատմամբ՝ նրա կողմից այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության կատարման վայր հանդիսացող քաղաքացիական հաստատությունը ինքնակամ լքելու առթիվ:

49. 2005 թվականի սեպտեմբերի 27-ին դիմումատուին պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

50. Նույն օրը Երևան քաղաքի Ավան և Նոր Նորք համայնքների դատարանը [Համայնքների դատարան] բավարարել է դիմումատուին կալանավորելու մասին քննիչի միջնորդությունը՝ գտնելով, որ նա կարող է դիմել փախուստի, խոչընդոտել վարույթը և խուսափել իր պատիժը կրելուց: Դիմումատուն ներկա է գտնվել այդ նիստին: Այս որոշումը ենթակա էր բողոքարկման Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ տասնհինգօրյա ժամկետում:

51. 2005 թվականի սեպտեմբերի 28-ին դատախազը հաստատել է ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով կազմված մեղադրական եզրակացությունը, և գործն ուղարկվել է Համայնքների դատարան՝ ըստ էության քննության:

52. 2006 թվականի փետրվարի 2-ին դիմումատուն միջնորդություն է ներկայացրել Համայնքների դատարան՝ պնդելով, որ ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասն իր գործով կիրառելի չէ, քանի որ ինքը զինծառայող չի հանդիսացել և պահանջել է կարճել քրեական գործի վարույթը կամ իրեն ազատ արձակել:

53. 2006 թվականի փետրվարի 27-ին Համայնքների դատարանը դատախազի միջնորդության հիման վրա որոշում է կայացրել գործն ուղարկել լրացուցիչ քննության՝ նույն հիմքերով, ինչ մյուս դիմումատուների դեպքերում: Համայնքների դատարանը դիմումատուի կալանավորումը փոխարինել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցով և կարգադրել է ազատ արձակել նրան՝ գտնելով, որ դատավարության ընթացքում նրա վարքագիծը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ նա չի դիմի փախուստի կամ չի կատարի մեկ այլ հանցագործություն:

54. 2006 թվականի մարտի 13-ին դիմումատուն վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել այդ որոշման դեմ՝ պահանջելով կարճել իր նկատմամբ հարուցված վարույթը, քանի որ ինքը զինծառայող չի հանդիսացել, և իր կատարած արարքը քրեորեն պատժելի չի եղել:

55. 2006 թվականի մայիսի 3-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը մերժել է վերաքննիչ բողոքը՝ գտնելով, որ լրացուցիչ նախաքննություն անցկացնելու անհրաժեշտություն կա:

56. 2006 թվականի մայիսի 8-ին դիմումատուն նյութական իրավունքի խախտման հիմքով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել, որը 2006 թվականի հունիսի 9-ին մերժվել է Վճռաբեկ դատարանի կողմից:

 

զ) Տասնհինգերորդ դիմումատուն

57. 2005 թվականի հոկտեմբերի 14-ին ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով քրեական գործ է հարուցվել տասնհինգերորդ դիմումատուի նկատմամբ՝ նրա կողմից այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության կատարման վայր հանդիսացող քաղաքացիական հաստատությունը ինքնակամ լքելու առթիվ:

58. 2005 թվականի հոկտեմբերի 19-ին դիմումատուին պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

59. Նույն օրը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանը բավարարել է դիմումատուին կալանավորելու մասին քննիչի միջնորդությունը՝ գտնելով, որ առկա են բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա կարող է դիմել փախուստի, խոչընդոտել նախաքննության իրականացումը և կատարել մեկ այլ հանցագործություն: Դիմումատուն ներկա է գտնվել այդ նիստին: Այս որոշումը ենթակա էր բողոքարկման Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ տասնհինգօրյա ժամկետում:

60. 2005 թվականի նոյեմբերի 4-ին դատախազը հաստատել է մեղադրական ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով կազմված մեղադրական եզրակացությունը, և գործն ուղարկվել է Համայնքների դատարան՝ ըստ էության քննության:

61. 2006 թվականի մարտի 3-ին Համայնքների դատարանը դատախազի միջնորդության հիման վրա որոշում է կայացրել գործն ուղարկել լրացուցիչ քննության՝ նույն հիմքերով, ինչ մյուս դիմումատուների դեպքերում: Համայնքների դատարանը գտել է, որ դիմումատուի կալանավորումը պետք է թողել անփոփոխ:

62. 2006 թվականի մարտի 9-ին դիմումատուն ազատ արձակվելու պահանջով միջնորդություն է ներկայացրել գլխավոր դատախազին՝ բերելով նույն փաստարկները, ինչ մյուս դիմումատուների կողմից ներկայացված միջնորդություններում:

63. 2006 թվականի մարտի 17-ին դիմումատուն վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել 2006 թվականի մարտի 3-ի որոշման դեմ՝ պահանջելով կարճել իր նկատմամբ հարուցված վարույթը և ազատ արձակել իրեն: Նա բերել է նույն փաստարկները, ինչ առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների գործերով 2006 թվականի մարտի 13-ին և 16-ին ներկայացված բողոքներում (տե՛ս վերևում՝ 18-րդ պարբերությունը):

64 Նույն օրը դիմումատուի նկատմամբ նշանակված կալանքը փոխարինվել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցով:

65. 2006 թվականի ապրիլի 19-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը մերժել է վերաքննիչ բողոքը՝ գտնելով, որ լրացուցիչ նախաքննություն իրականացնելու անհրաժեշտություն կա:

66. 2006 թվականի ապրիլի 28-ին դիմումատուն նյութական իրավունքի խախտման հիմքով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել, որը 2006 թվականի հունիսի 1-ին մերժվել է Վճռաբեկ դատարանի կողմից:

 

Է) Տասնյոթերորդ դիմումատուն

67. 2005 թվականի օգոստոսի 24-ին՝ ժամը 18:00-ին տասնյոթերորդ դիմումատուն ձերբակալվել է իր դեմ հարուցված քրեական գործի առթիվ:

68. 2005 թվականի օգոստոսի 26-ին նրան պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-րդ մասով:

69. Նույն օրը` ժամը 16:00-ին նրան ներկայացրել են Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր Ա.-ին, ով նրան լսելուց հետո որոշել է բավարարել նրան կալանավորելու մասին քննիչի միջնորդությունը՝ գտնելով, որ մնալով ազատության մեջ նա կարող է խոչընդոտել նախաքննության իրականացումը և դիմել փախուստի: Այս որոշումը ենթակա էր բողոքարկման Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ տասնհինգօրյա ժամկետում:

70. 2005 թվականի սեպտեմբերի 2-ին դատախազը հաստատել է ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով կազմված մեղադրական եզրակացությունը, և գործն ուղարկվել է Համայնքների դատարան՝ ըստ էության քննության:

71. 2005 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Համայնքների դատարանը դիմումատուին մեղավոր է ճանաչել ՔՕ 362-րդ հոդվածի 1-ին մասով և դատապարտել է նրան երկու տարի և վեց ամիս ժամկետով ազատազրկման:

72. Չպարզված օրը դիմումատուն վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել:

73. 2006 թվականի փետրվարի 8-ին դիմումատուն բողոք է բերել Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ պնդելով, որ իր կալանավորումը հիմնավորված չէ և պահանջել է ազատ արձակել իրեն:

74. 2006 թվականի մարտի 16-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը բեկանել է դիմումատուի դեմ կայացրած մեղադրական դատավճիռը և դատախազի միջնորդության հիման վրա գործն ուղարկել է լրացուցիչ քննության՝ նույն հիմքերով, ինչ մյուս դիմումատուների դեպքում: Վերաքննիչ դատարանը դիմումատուի կալանավորումը թողել է անփոփոխ:

75. 2006 թվականի մարտի 23-ին դիմումատուն նյութական իրավունքի խախտման հիմքով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել՝ պահանջելով կարճել գործի վարույթը և ազատ արձակել իրեն: Նա բերել է նույն փաստարկները, ինչ 2006 թվականի մարտի 13-ին և 16-ին առաջին, հինգերորդ, տասներեքերորդ և տասնվեցերորդ դիմումատուների կողմից բերված բողոքներում (տե՛ս վերևում՝ 18-րդ պարբերությունը):

76. 2006 թվականի մարտի 24-ին դիմումատուն միջնորդություն է ներկայացրել գլխավոր դատախազին՝ բերելով նույն փաստարկները, ինչ մյուս դիմումատուների կողմից ներկայացված միջնորդություններում և պահանջել է ազատ արձակել իրեն:

77. 2006 թվականի ապրիլի 20-ին Վճռաբեկ դատարանը մերժել է դիմումատուի՝ նյութական իրավունքի խախտման հիմքով բերած վճռաբեկ բողոքը՝ գտնելով, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը եղել է հիմնավոր: Այնուամենայնիվ, Վճռաբեկ դատարանը կարգադրել է կալանքից ազատել դիմումատուին նույն հիմնավորմամբ, ինչ տասնիններորդ դիմումատուի դեպքում (տե՛ս վերևում՝ 35-րդ պարբերությունը):

 

3. Երրորդ, չորրորդ և տասնութերորդ դիմումատուների գործերով վարույթները

78. 2005 թվականի օգոստոսի 9-ին երրորդ և տասնութերորդ դիմումատուների նկատմամբ ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով առանձին քրեական գործեր են հարուցվել՝ նրանց կողմից ինքնակամ թողնելու համար այն քաղաքացիական հաստատությունները, որտեղ անցնում էր իրենց այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը:

79. Նույն օրը երրորդ և տասնութերորդ դիմումատուների նկատմամբ կիրառվել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցը:

80. 2005 թվականի օգոստոսի 15-ին նրանց պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով:

81. 2005 թվականի օգոստոսի 16-ին համանման քրեական գործ է հարուցվել չորրորդ դիմումատուի նկատմամբ:

82. 2005 թվականի սեպտեմբերի 12-ին նրան պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և նրա նկատմամբ կիրառվել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցը:

83. 2005 թվականի հոկտեմբերի 28-ին Սյունիքի մարզային դատարանը երրորդ և տասնութերորդ դիմումատուներին մեղավոր է ճանաչել ՔՕ 361--րդ հոդվածի 4-րդ մասով և դատապարտել նրանց ազատազրկման 2 տարի ժամկետով: Նրանք ենթարկվել են ազատազրկման:

84. 2005 թվականի նոյեմբերի 8-ին Շիրակի մարզային դատարանը չորրորդ դիմումատուին մեղավոր է ճանաչել ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և դատապարտել նրան ազատազրկման 2 տարի 6 ամիս ժամկետով: Նա ենթարկվել է ազատազրկման:

85. 2005 թվականի նոյեմբերի 10-ին երրորդ դիմումատուն վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել՝ պահանջելով արդարացնել իրեն և ազատել կալանքից, քանի որ ինքը զինծառայող չի հանդիսացել և իր կողմից կատարված արարքը քրեորեն պատժելի չի եղել: Չպարզված օրը չորրորդ և տասնութերորդ դիմումատուները ևս վերաքննիչ բողոքներ են ներկայացրել:

86. 2006 թվականի փետրվարի 8-ին երրորդ և չորրորդ դիմումատուները միջնորդություններ են ներկայացրել Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ պնդելով, որ իրենց կողմից կատարված արարքները կատարման պահին հանցագործություններ չեն եղել և պահանջել են կարճել գործի վարույթն ու ազատ արձակել իրենց:

87. 2006 թվականի փետրվարի 9-ին տասնութերորդ դիմումատուն բողոք է բերել Վերաքննիչ դատարան՝ պնդելով, որ իրեն կալանքի տակ պահելը շարունակելն անհիմն է և պահանջելով ազատ արձակել իրեն:

88. 2006 թվականի փետրվարի 28-ին երրորդ և չորրորդ դիմումատուները համանման բողոքներ են ներկայացրել:

89. Նույն օրը Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է երրորդ և չորրորդ դիմումատուների նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռները և դատախազի միջնորդության հիման վրա քրեական գործերը վերադարձրել է լրացուցիչ քննության՝ նույն հիմքերով, ինչ մյուս դիմումատուների գործերով: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ նրանց կալանավորումը պետք է մնա անփոփոխ:

90. 2006 թվականի մարտի 6-ին տասնութերորդ դիմումատուն ևս երկու բողոք է բերել Վերաքննիչ դատարան՝ պնդելով, որ իր կողմից կատարված արարքը կատարման պահին հանցագործություն չէ և պահանջելով, որ գործի վարույթը կարճվի, իսկ ինքն ազատ արձակվի:

91. Նույն օրը Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է տասնութերորդ դիմումատուի նկատմամբ կայացրած մեղադրական դատավճիռը և այս գործը ևս վերադարձրել է լրացուցիչ քննության: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ նրա կալանավորումը պետք է մնա անփոփոխ:

92. 2006 թվականի մարտի 8-ին երրորդ և չորրորդ դիմումատուները նյութական իրավունքի խախտման հիմքով վճռաբեկ բողոքներ են բերել Վերաքննիչ դատարանի կողմից 2006 թվականի փետրվարի 28-ին կայացված որոշումների դեմ (տե՛ս վերևում` 89-րդ պարբերությունը)՝ պահանջելով, որ գործի վարույթը կարճվի ու իրենք ազատ արձակվեն:

93. 2006 թվականի մարտի 9-ին երրորդ և չորրորդ դիմումատուները միջնորդություններ են ներկայացրել գլխավոր դատախազին՝ պահանջելով իրենց ազատ արձակել:

94. 2006 թվականի մարտի 14-ին և 15-ին համանման բողոք ու միջնորդություն է բերվել տասնութերորդ դիմումատուի կողմից:

95. 2006 թվականի ապրիլի 7-ին Վճռաբեկ դատարանը մերժել է դիմումատուների բողոքները՝ գտնելով, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը հիմնավորված է: Վճռաբեկ դատարանը կարգադրել է, այնուամենայնիվ, որ նրանք ազատ արձակվեն տասնիններորդ դիմումատուի գործում առկա նույն հիմքերով (տե՛ս վերևում` 35-րդ պարբերությունը):

 

4. Տասներորդ և տասնմեկերորդ դիմումատուների գործերով վարույթները

96. 2005 թվականի օգոստոսի 17-ին տասներորդ և տասնմեկերորդ դիմումատուների նկատմամբ ՔՕ 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով հարուցվել են առանձին քրեական գործեր՝ նրանց կողմից այն քաղաքացիական հաստատություններն ինքնակամ թողնելու համար, որտեղ նրանք այլընտրանքային աշխատանքային ծառայություն էին անցնում:

97. 2005 թվականի հոկտեմբերի 14-ին նրանց պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել 361-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և նրանց նկատմամբ կիրառվել է ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոց:

98. 2006 թվականի մարտի 3-ին և 7-ին Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի դատարանը դատախազի միջնորդության հիման վրա որոշում է կայացրել դիմումատուների գործերը վերադարձնել լրացուցիչ քննության՝ մյուս դիմումատուների գործերում առկա նույն հիմքերով:

99. Այդ որոշումների դեմ դիմումատուների բերած բողոքները մերժվել են Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանի ու Վճռաբեկ դատարանի կողմից՝ համապատասխանաբար 2006 թվականի ապրիլի 13-ին, 14-ին և 2006 թվականի մայիսի 26-ին և հունիսի 1-ին:

 

5. Դիմումատուների դեմ քրեական գործով վարույթների կարճումը

100. 2006 թվականի հունիսի 22-ին Գեղարքունիքի մարզի դատախազը որոշում է կայացրել կարճել առաջին դիմումատուի դեմ հարուցված քրեական գործի վարույթն այն հիմքով, որ խնդրո առարկա հանցագործությունը միջին ծանրության է, նա մոտավորապես 8 ամիս գտնվել է կալանքի տակ և որ քննարկվող արարքը կորցրել է իր հանրային վտանգավորությունը:

101. 2006 թվականի սեպտեմբերի 12-ին գլխավոր դատախազը որոշում է կայացրել վերացնել նշված որոշումը և գործի վարույթը կարճել հանցակազմի բացակայության հիմքով՝ հղում կատարելով ՔԴՕ 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետին: Գլխավոր դատախազը մասնավորապես գտել է, որ կատարման պահին ՔՕ-ն այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության վայրն ինքնակամ թողնելը որպես հանցագործություն չի նախատեսել, և որ այն որպես հանցագործություն ընդգրկվել է ՔՕ-ում միայն 2006 թվականի հունիսի 1-ի փոփոխություններով (տե՛ս վերևում՝ նաև 112-113-րդ պարբերությունները): Գլխավոր դատախազը դիմումատուից ներողություն է հայցել և տեղեկացրել, որ նրա իրավունքն է ՔԴՕ-ի 66-րդ հոդվածով սահմանված կարգով հատուցում պահանջել:

102. Նույն ժամանակահատվածում բոլոր դիմումատուների վերաբերյալ կայացվել են համանման որոշումներ:

 

Դ. Փոխհատուցման պահանջները

103. 2006 թվականի դեկտեմբեր և 2007 թվականի հունվար, փետրվար, մարտ և մայիս ամիսների տարբեր օրերի դիմումատուները քաղաքացիական վարույթ են հարուցել Ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության դեմ՝ պահանջելով նյութական և ոչ նյութական վնասների հատուցում՝ իրենց դեմ հարուցված քրեական գործերով վարույթների, այդ թվում՝ իրենց կալանավորման համար: Նյութական վնասի հատուցման պահանջը ներառել է նրանց ենթադրյալ փոխադրման և բժշկական ծախսերը, սննդի ծանրոցների հետ կապված ծախսերը և բաց թողնված օգուտը:

104. 2007 թվականի մարտ, ապրիլ, մայիս և հուլիս ամիսների տարբեր օրերի Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների դատարանը քննել և մերժել է բոլոր դիմումատուների քաղաքացիական հայցերը՝ գտնելով, որ նյութական հատուցման պահանջներն անհիմն են: Ինչ վերաբերում է ոչ նյութական վնասի հատուցման պահանջներին, ապա այս պահանջները մերժվել են, քանի որ ՀՀ օրենսդրությունը փոխհատուցման նման տեսակ չէր նախատեսում:

105. 2007 թվականի մարտ, ապրիլ, մայիս, հունիս և հուլիս ամիսների տարբեր օրերի դիմումատուները բողոքարկել են քաղաքացիական հայցերի մերժումները:

106. 2007 թվականի հունիս, հուլիս, սեպտեմբեր, հոկտեմբեր և նոյեմբեր ամիսների տարբեր օրերի Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը որոշում է կայացրել մերժել վերաքննիչ բողոքները և ուժի մեջ թողնել Համայնքների դատարանի վճիռները:

107. 2007 թվականի դեկտեմբերի և 2008 թվականի հունվար ու փետրվար ամիսների տարբեր օրերի դիմումատուները նյութական իրավունքի խախտման հիմքով վճռաբեկ բողոքներ են բերել, որոնց ընդունումը 2008 թվականի հունվարի 21-ին և փետրվարի 11-ին մերժվել է Վճռաբեկ դատարանի կողմից ՝ անհիմն լինելու հիմքով:

 

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

Ա. Քրեական օրենսգիրք (ուժի մեջ է 2003 թվականի օգոստոսի 1-ից)

108. Համապատասխան ընդհանուր և այլ դրույթներ սահմանում են հետևյալը.

 

Հոդված 1. Հայաստանի Հանրապետության
քրեական օրենսդրությունը

«1. Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսդրությունը բաղկացած է սույն օրենսգրքից: Քրեական պատասխանատվություն նախատեսող նոր օրենքներն ընդգրկվում են Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում: ...»

 

Հոդված 3. Քրեական պատասխանատվության հիմքը

 

«Քրեական պատասխանատվության միակ հիմքը հանցանք, այսինքն' այնպիսի արարք կատարելն է, որն իր մեջ պարունակում է քրեական օրենքով նախատեսված հանցակազմի բոլոր հատկանիշները:»

 

Հոդված 5. Օրինականության սկզբունքը

 

«1. Արարքի հանցավորությունը, դրա պատժելիությունը և քրեաիրավական այլ հետևանքները որոշվում են միայն քրեական օրենքով:

2. Քրեական օրենքն անալոգիայով կիրառելն արգելվում է:»

 

Հոդված 327. ժամկետային զինվորական ծառայությունից, վարժական հավաքներից կամ զորահավաքներից խուսափելը

 

«1. ժամկետային զինվորական ծառայության հերթական զորակոչից, վարժական հավաքներից կամ զորավարժանքներից խուսափելը՝ այդ ծառայությունից ազատվելու օրինական հիմքերի բացակայության դեպքում՝ պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երեքհարյուրապատիկից հինգհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով:»

109. ՔՕ-ի՝ տվյալ ժամանակահատվածում ուժի մեջ գտնվող՝ «Զինվորական ծառայության կարգի դեմ ուղղված հանցագործությունները» վերնագրով 35-րդ գլխի համապատասխան դրույթները սահմանում են հետևյալը.

 

Հոդված 356. Հրամանը չկատարելը

 

«5. Սույն գլխում նախատեսված զինվորական ծառայության կարգի դեմ ուղղված հանցագործությունների սուբյեկտներն են Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերում, Հայաստանի Հանրապետության այլ զորքերում զորակոչի հիման վրա կամ պայմանագրով զինվորական ծառայություն անցնող անձինք, ինչպես նաև ռազմական հավաքներ անցնելու ժամանակ' զինապարտները:»

 

Հոդված 361. Զորամասը կամ ծառայության վայրն ինքնակամ թողնելը

 

«1. Զորակոչի կամ պայմանագրային հիմունքներով զինվորական ծառայություն անցնող զինծառայողի կողմից զորամասը կամ ծառայության վայրն ինքնակամ թողնելը... մեկ ամսից ոչ ավելի տևողությամբ, ինչպես նաև երեք ամսվա ընթացքում երեք և ավելի անգամ մեկից երեք օր տևողությամբ' պատժվում է կալանքով՝ առավելագույնը երեք ամիս ժամկետով, կամ կարգապահական գումարտակում պահելով' առավելագույնը մեկ տարի ժամկետով:

…

4. Սույն հոդվածի առաջին կամ երկրորդ կամ երրորդ մասով նախատեսված արարքները, եթե ինքնակամ բացակայությունը տևել է մեկ ամսից ավելի, բայց զինվորական ծառայությունից ժամանակավորապես խուսափելու նպատակով' պատժվում են ազատազրկմամբ' առավելագույնը երեք տարի ժամկետով:

5. Սույն հոդվածի առաջին կամ երկրորդ կամ երրորդ կամ չորրորդ մասով նախատեսված արարքները, որոնք կատարվել են մի խումբ անձանց կողմից նախնական համաձայնությամբ, պատժվում են ազատազրկմամբ' երկուսից հինգ տարի ժամկետով:»

 

Հոդված 362. Դասալքությունը

 

«1. Դասալքությունը' զինվորական ծառայությունից վերջնականապես խուսափելու նպատակով զորամասը կամ ծառայության վայրն ինքնակամ թողնելը, ինչպես նաև նույն նպատակով ծառայության չներկայանալը' պատժվում է ազատազրկմամբ' առավելագույնը չորս տարի ժամկետով: ...»

Բ. Քրեական օրենսգրքում տեղ գտած փոփոխությունները (օրենքներ ՀՕ-34-Ն և ՀՕ-59-Ն)

110. 2005 թվականի մայիսի 19-ին ՀՀ կառավարությունն Ազգային ժողով է ներկայացրել օրենքի նախագիծ՝ առաջարկելով ՔՕ-ի 327-րդ հոդվածում, որը զինվորական ծառայությունից խուսափելու համար նախատեսում էր տուգանք, փոփոխություն կատարել՝ «զինվորական» բառից հետո լրացնելով «կամ այլընտրանքային» բառերով: Օրենքի նախագծի վերաբերյալ պարզաբանման մեջ նշվել է, որ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը խախտում էր օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքը, քանի որ այլընտրանքային ծառայությունից խուսափող անձինք անպատիժ էին մնում՝ ի տարբերություն ժամկետային զինվորական ծառայությունից խուսափող անձանց:

111. Այս օրենքը ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ընդունվել է 2005 թվականի դեկտեմբերի 16-ին և ուժի մեջ է մտել 2006 թվականի փետրվարի 4-ին (օրենք ՀՕ-34-Ն):

112. 2006 թվականի մարտի 30-ին ՀՀ կառավարությունն ազգային ժողով է ներկայացրել մեկ այլ օրենքի նախագիծ՝ առաջարկելով ՔՕ 327-րդ հոդվածում կատարել մեկ այլ փոփոխություն՝ նախատեսելով նոր դրույթ, այն է՝ հոդված 327.1, որը պատժելի էր դարձնելու այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողի կողմից ծառայության վայրն ինքնակամ թողնելը: Օրենքի նախագծի վերաբերյալ պարզաբանման մեջ նշվել է, որ դատարաններում ընթացքի մեջ է գտնվում ավելի քան 29 քրեական գործ, որոնցում մեղադրանքն առաջադրված է ՔՕ 361-րդ հոդվածով: ՔՕ-ն ընդունվել է «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքից առաջ, և, բնականաբար, այն չէր կարող տուգանք նախատեսել այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողի կողմից ծառայության վայրն ինքնակամ թողնելու համար:

113. Այս օրենքը Ազգային ժողովի կողմից ընդունվել է 2006 թվականի հունիսի 1-ին և ուժի մեջ է մտել 2006 թվականի հուլիսի 1-ին (օրենք ՀՕ-59-Ն):

 

Գ. Քրեական դատավարության օրենսգիրք (ուժի մեջ է 1999 թվականի հունվարի 12-ից)

114. ՔԴՕ-ի՝ գործի քննության ընթացքում ուժի մեջ գտնվող համապատասխան դրույթները սահմանում են հետևյալը.

 

Հոդված 35. Քրեական գործի վարույթը կամ քրեական հետապնդումը
բացառող հանգամանքներ

 

«1. Քրեական գործ չի կարող հարուցվել և քրեական հետապնդում չի կարող իրականացվել, իսկ հարուցված քրեական գործի վարույթը ենթակա է կարճման, եթե՝ ... 2) արարքի մեջ հանցակազմ չկա. ...»

 

Հոդված 66. Արդարացվածը

 

«1. Արդարացված է այն անձը, որի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցվել կամ քրեական գործով վարույթը կարճվել է սույն օրենսգրքի... [ի թիվս այլոց, 35 հոդվածի առաջին մասի 2-րդ կետով] ... կամ որի նկատմամբ կայացվել է արդարացման դատավճիռ:

...

3. Արդարացվածն իրավունք ունի նաև պահանջել իրեն անօրինական ձերբակալման, կալանավորման, որպես մեղադրյալ ներգրավելու և դատապարտման հետևանքով պատճառված վնասի գույքային հատուցում ամբողջ ծավալով՝ հաշվի առնելով իրական հնարավոր բաց թողնված օգուտները: ...»

 

Հոդված 135. Խափանման միջոց կիրառելու հիմքերը

 

«1. Դատարանը, դատախազը, քննիչը կամ հետաքննության մարմինը խափանման միջոց կարող են կիրառել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝ 1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից. 2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը՝ քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու, գործի համար նշանակություն ունեցող նյութերը թաքցնելու կամ կեղծելու, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով առանց հարգելի պատճառների չներկայանալու կամ այլ ճանապարհով. 3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք. 4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց. 5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը:»

 

Դ. Քաղաքացիական օրենսգիրք (ուժի մեջ է 1999 թվականի հունվարի 1-ից)

115. Քաղաքացիական օրենսգրքի համապատասխան դրույթները սահմանում են հետևյալը.

 

Հոդված 17. Վնասների հատուցում

 

«1. Անձը, ում իրավունքը խախտվել է, կարող է պահանջել իրեն պատճառված վնասների լրիվ հատուցում, եթե վնասների հատուցման ավելի պակաս չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով:

2. Վնասներ են իրավունքը խախտված անձի ծախսերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարի խախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուստը կամ վնասվածքը (իրական վնաս), ինչպես նաև չստացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կստանար քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված օգուտ): ...»

 

Հոդված 1064. Պատասխանատվությունը հետաքննության,
նախաքննության մարմինների, դատախազության և դատարանի
ապօրինի գործողություններով պատճառված վնասի համար

 

«1. Ապօրինի դատապարտելու, քրեական պատասխանատվության ենթարկելու, որպես խափանման միջոց կալանք կամ չբացակայելու մասին ստորագրություն կիրառելու, վարչական տույժի ենթարկելու հետևանքով պատճառված վնասը, օրենքով սահմանված կարգով, լրիվ ծավալով հատուցում է Հայաստանի Հանրապետությունը՝ անկախ հետաքննության, նախաքննության, դատախազության և դատարանի պաշտոնատար անձանց մեղքից: ...»

 

 

Ե. ՀՀ օրենքը «Այլընտրանքային ծառայության մասին» (ուժի մեջ է 2004 թվականի հուլիսի 1-ից)

116. Օրենքի համապատասխան դրույթները՝ 2004 թվականի նոյեմբերի 22-ին ընդունված և 2005 թվականի հունվարի 9-ին ուժի մեջ մտած փոփոխություններով հանդերձ, սահմանում են հետևյալը.

 

Հոդված 2. Այլընտրանքային ծառայության
հասկացությունը և տեսակները

 

«1. Սույն օրենքի իմաստով այլընտրանքային է համարվում ժամկետային պարտադիր զինվորական ծառայությանը փոխարինող ծառայությունը, որը կապված չէ զենք կրելու, պահելու, պահպանելու և օգտագործելու հետ ու իրականացվում է ինչպես զինվորական, այնպես էլ քաղաքացիական հիմնարկներում:

2. Այլընտրանքային ծառայության տեսակներն են՝ ա) այլընտրանքային զինվորական՝ Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերում իրականացվող մարտական հերթապահության, զենք կրելու, պահելու, պահպանելու և օգտագործելու հետ չկապված զինվորական ծառայություն. բ) այլընտրանքային աշխատանքային՝ Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերից դուրս իրականացվող աշխատանքային ծառայություն:

3. Այլընտրանքային ծառայության նպատակը հայրենիքի և հասարակության առջև քաղաքացիական պարտքի կատարման ապահովումն է և չունի պատժի, անձի պատվի և արժանապատվության նվաստացման բնույթ:»

 

Հոդված 3. Այլընտրանքային ծառայության անցնելու հիմքը

 

«1. Այլընտրանքային ծառայության կարող է անցնել Հայաստանի Հանրապետության այն քաղաքացին, որի կրոնական դավանանքին կամ համոզմունքներին հակասում են ռազմական ստորաբաժանումներում զինվորական ծառայություն անցնելը, ինչպես նաև զենք կրելը, պահելը, պահպանելը և օգտագործելը: »

 

Հոդված 21. Այլընտրանքային ծառայողների պատասխանատվությունը

«2. Այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողներն իրենց կատարած իրավախախտումների և հանցագործությունների, ինչպես նաև պետությանը հասցրած գույքային վնասի համար պատասխանատվություն են կրում ընդհանուր հիմունքներով՝ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:

Այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողները ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու համար պատասխանատվություն են կրում պարտադիր զինվորական ծառայության զինծառայողներին հավասար՝ օրենքով սահմանված կարգով: նշում' այս պարբերությունն ուժը կորցրել է 01.06.06]

 

ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

 

I. ԳՈՐԾԻ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐԸ

 

117. Դատարանը նախ նշում է, որ դիմումատուները բերել են մի շարք համատեղ բողոքներ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի տարբեր դրույթների մասերով: Այնուամենայնիվ, Դատարանը նշում է, որ տասներորդ և տասնմեկերորդ դիմումատուները երբեք ազատությունից զրկված չեն եղել իրենց դեմ հարուցված քրեական գործի վարույթի ընթացքում (տե՛ս վերևում` 96-99-րդ պարբերությունները): Նման պարագայում նրանք չեն կարող պահանջել, որ իրենց ճանաչեն Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի ենթադրյալ խախտման զոհ, այդ հոդվածի շրջանակներում նրանց համապատասխան բողոքները չեն համապատասխանում ratione personae (պետության պատասխանատվության) սկզբունքին և պետք է հայտարարվեն անընդունելի:

118. Հետևաբար Դատարանը կսահմանափակվի մնացած տասնյոթ դիմումատուների՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածով ներկայացրած բողոքների քննությամբ: Ուստի Դատարանի կողմից հետագայում մատնանշվելիք «դիմումատուները» չեն ներառի տասներորդ և տասնմեկերորդ դիմումատուներին:

119. Այնուհետև Դատարանը հնարավոր է համարում բոլոր տասնյոթ դիմումատուների գանգատների համատեղ քննությունը՝ հաշվի առնելով դրանց փաստական հանգամանքների նմանությունը և այն, որ նրանց բողոքների բնույթը նույնն է:

 

II. ՆԱԽՆԱԿԱՆ ԱՌԱՐԿՈՒԹՅՈԻՆՆԵՐԸ

 

Ա. Երրորդ, չորրորդ և տասնութերորդ դիմումատուների վերաբերյալ Կառավարության կողմից ներկայացված առարկությունը

120. Կառավարությունը պնդել է, որ երրորդ, չորրորդ և տասնութերորդ դիմումատուների նկատմամբ կալանք չի կիրառվել: Նրանց նկատմամբ կիրառված միակ խափանման միջոցը եղել է չհեռանալու մասին ստորագրությունը:

121. Դատարանը նշում է, որ, իրոք, երրորդ, չորրորդ և տասնութերորդ դիմումատուները չեն կալանավորվել մինչև նրանց մեղավոր ճանաչելը: Այնուամենայնիվ, այն բանից հետո, երբ Վերաքննիչ դատարանը 2006 թվականի փետրվարի 28-ին և մարտի 6-ին փոփոխել է նրանց նկատմամբ նշանակված պատիժը, նրանք շարունակել են մնալ նախնական կալանքի տակ (տե՛ս Սոլմազն ընդդեմ Թուրքիայի [Solmaz y. Turkey],թիվ 27561/02, § 34, 2007 թվականի հունվարի 16) մինչև 2006 թվականի ապրիլի 7-ին նրանց կալանքից ազատելը (տե՛ս, վերևում՝ 87-րդ, 89-րդ և 93-րդ պարբերությունները): Այսպիսով, նրանք կարող են պահանջել, որ իրենց ճանաչեն Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի և 3-րդ կետի իմաստով զոհ՝ այդ ժամանակահատվածների համար:

122. Հետևաբար, Կառավարության առարկությունը ենթակա է մերժման:

 

Բ. Կառավարության առարկությունը՝ կապված իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները չսպառելու հետ

123. Կառավարությունը նշել է, որ դիմումատուները չեն սպառել իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները, քանի որ նրանք առաջին ատյանի դատարանների՝ կալանքի վերաբերյալ որոշումների դեմ բողոքներ չեն ներկայացրել: Բացի այդ, նրանք ոչ մի փաստարկ կամ առարկություն չեն ներկայացրել այն ժամանակ, երբ իրենց կալանքի վերցնելու հարցը քննարկվում էր առաջին ատյանի դատարաններում՝ առաջին կալանքի վերաբերյալ նիստերի ժամանակ:

124. Դիմումատուները նշել են, որ իրենք մի շարք բողոքներ և միջնորդություններ են ներկայացրել, որպեսզի դադարեցվեն քրեական գործերով վարույթները և իրենք ազատ արձակվեն: Բերված յուրաքանչյուր բողոք ապարդյուն էր լինելու, քանի որ դա անպայման մերժվելու էր, ինչպես ցույց էին տալիս իրենց ազատելու վերաբերյալ բազմաթիվ միջնորդությունների ու բողոքների պարբերական մերժումները, մինչև այն պահը, երբ Գլխավոր դատախազությանը պարզ դարձավ, որ առաջադրված մեղադրանքներում հանցակազմը բացակայում է: Այսպիսով, Հայաստանի դատարանները քննարկվող ժամանակահատվածում հակված չեն եղել որոշում կայացնել այն դատախազների կատարած գործողությունների դեմ, որոնք քրեական հետապնդում են իրականացրել առանց հանցակազմի առկայության: Անկախ այն բանից, թե քանի բողոք են նրանք ներկայացրել, ներպետական դատարանները հակված չեն եղել որոշում կայացնել Գլխավոր դատախազության կատարած գործողությունների դեմ:

125. Դատարանը վերահաստատում է, որ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված՝ իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցների սպառման վերաբերյալ կանոնը որևէ միջազգային դատական ատյանում պետության դեմ գործ հարուցել ցանկացող անձանց պարտավորեցնում է առաջին հերթին օգտվել ներպետական իրավական համակարգով նախատեսված իրավական պաշտպանության միջոցներից՝ դրանով իսկ պետություններին ազատելով միջազգային ատյանի առջև իրենց գործողությունների համար պատասխան տալուց՝ մինչև իրենց սեփական իրավական համակարգի միջոցով խնդիրները լուծելու հնարավորություն ունենալը: Սույն կանոնը պահպանելու նպատակով դիմումատուն պետք է սահմանված կարգով օգտվի այն իրավական պաշտպանության միջոցներից, որոնք մատչելի և բավարար են ենթադրյալ խախտումների մասով հատուցում ստանալու համար (տե՛ս Ասենովը և այլք ընդդեմ Բուլղարիայի [Assenov and Others v. Bulgaria], թիվ 24760/94, § 85, ՄԻԵԴ 1999-VIII):

126. Ավելին, ըստ 35-րդ հոդվածի՝ իրավական պաշտպանության մատչելի և բավարար միջոցները պետք է բավականաչափ որոշակի լինեն ոչ միայն տեսական, այլ նաև գործնական տեսանկյունից, որի չապահովման դեպքում չի ապահովվի մատչելիության և արդյունավետության նախապայմանը (տե՛ս, ի թիվս այլ վճիռների, Դե Յոնգը, Բալժեն և Վան դեն Բրինքն ընդդեմ Նիդեռլանդների [De Jong, Baljet և Van den Brink y. the Netherlands], 1984 թվականի մայիսի 22, § 39, շարք Ա թիվ 77, և Վերնիյոն ընդդեմ Ֆրանսիայի [Vernillo v. France],1991 թվականի փետրվարի 20, § 27, շարք Ա թիվ 198): Կառավարության պարտականությունն է, երբ պնդում է, որ չեն սպառվել իրավական պաշտպանության միջոցները, Դատարանին բավարար ապացույցներ ներկայացնել առ այն, որ տվյալ ժամանակահատվածում առկա է եղել տեսականորեն և գործնականորեն մատչելի իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոց. այսինքն, եղել է մի մատչելի միջոց, որով հնարավոր է եղել ապահովել խախտված իրավունքների վերականգնում՝ կապված դիմումատուի բողոքների հետ, և որը կապահովեր հաջողության հասնելու ողջամիտ հնարավորություն (տե՛ս, Ակդիվարը և այլք ընդդեմ Թուրքիայի [Akdivar և Others y. Turkey],1996 թվականի սեպտեմբերի 16, § 68, Վճիռների և որոշումների մասին զեկույցներ 1996-IV):

127. Ապացուցման այս պարտավորությունը (պետության կողմից) իրականացվելու դեպքում արդեն դիմումատուի պարտավորությունն է ապացուցել, որ Կառավարության կողմից առաջարկված իրավական պաշտպանության միջոցը փաստացի սպառվել է կամ այլ կերպ անբավարար և անարղյունավետ է եղել գործի առանձնահատուկ հանգամանքների պայմաններում, կամ, որ առկա են եղել առանձնահատուկ հանգամանքներ, որոնք կարող էին ազատել նրան այդ պահանջը կատարելու պարտավորությունից (տե՛ս Կալաշնիկովն ընդդեմ Ռուսաստանի (որոշում) [Kalashnikov v. Russia], թիվ 47095/99, 2001 թվականի սեպտեմբերի 18, և Մելնիկն ընդդեմ Ուկրաինայի [Melnik v. Ukraine], թիվ 72286/01, § 67, 2006 թվականի մարտի 28):

128. Դատարանն այնուհետև ընդգծում է, որ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետը պետք է կիրառվի որոշակի աստիճանի ճկունությամբ և առանց ավելորդ ձևականության (տե՛ս, Սեյդովիչն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ] [Sejdovic v. Italy] [GC]], թիվ 56581/00, § 44, ՄԻԵԿ 2006-II). Ավելին, ներպետական իրավական պաշտպանության միջոցները սպառելու կանոնը ո՛չ բացարձակ է, ո՛չ էլ ավտոմատ կերպով կիրառելի: Պարզելու համար, թե արդյոք պահպանվել է այս կանոնը, անհրաժեշտ է ի նկատի ունենալ քննարկվող Պետության իրավական համակարգում գոյություն ունեցող պաշտոնական իրավական պաշտպանության միջոցները, ընդհանուր իրավական և քաղաքական համատեքստերը, որոնց շրջանակներում դրանք գործադրվել են, ինչպես նաև պետք է հաշվի առնել գործի առանձնահատուկ հանգամանքները և այն հարցը, թե արդյոք դիմումատուն բոլոր հնարավոր միջոցները ձեռնարկել է, որոնք ողջամտորեն պետք է ձեռնարկեր, որպեսզի սպառեր առկա ներպետական իրավական պաշտպանության միջոցները (տե՛ս, Սալմանն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ] [Salman y. Turkey] [GC]], թիվ 21986/93, § 86, ՄԻԵԴ 2000-VII, և վերևում հիշատակված՝ Մելնիկի գործը, § 67):

129. Անդրադառնալով սույն գործի հանգամանքներին՝ իսկապես պարզ է դառնում, որ դիմումատուները առաջին ատյանի դատարանների՝ կալանք կիրառելու վերաբերյալ որոշումների դեմ վերաքննիչ բողոք չեն ներկայացրել կամ կալանքի վերաբերյալ առաջին դատական լսումների ժամանակ որևէ փաստարկ չեն ներկայացրել առ այն, որ այն գործողությունները, որոնց համար իրենք մեղադրվում են, ներպետական իրավունքի համաձայն հանցանք չեն համարվում, և այդ իսկ պատճառով իրենց կալանքը հիմնված չէ իրենց կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի վրա: Այնուամենայնիվ, գրեթե բոլոր դիմումատուներն ըստ էության ավելի ուշ այս կամ այն կերպ բարձրացրել են այս հարցը կա՛մ առաջին ատյանի դատարաններ կամ Վերաքննիչ դատարան ներկայացրած առանձին միջնորդությունների (տե՛ս վերևում՝ 15-րդ, 26-րդ, 41-րդ, 52-րդ, 86-րդ և 90-րդ պարբերությունները), կա՛մ իրենց գործերը լրացուցիչ քննության ուղարկելու մասին որոշումների դեմ իրենց կողմից բերված վերաքննիչ բողոքների (տե՛ս վերևում՝ 18-րդ, 33-րդ, 45-րդ, 54-րդ, 63-րդ և 75-րդ պարբերությունները), կա՛մ էլ իրենց մեղավոր ճանաչելու մասին դատական ակտերի դեմ ներկայացրած բողոքների տեսքով (տե՛ս վերևում՝ 28-րդ, 43-րդ և 85-րդ պարբերություննեը): Բոլոր այս գործերով և՛ առաջին ատյանի դատարանները, և՛ Վերաքննիչ դատարանը կա՛մ չեն անդրադարձել այս հարցին, կա՛մ լավագույն դեպքում արտահայտել են իրենց կասկածները և խուսափել են որևէ վերջնական եզրահանգում տալուց՝ ավելացնելով, որ այս հարցը պետք է պարզաբանվի լրացուցիչ քննության շրջանակներում, և հրաժարվել են դիմումատուներին ազատ արձակելու մասին որոշում կայացնել (տե՛ս վերևում՝ 29-րդ, 31-րդ, 44-րդ, 74-րդ, 89-րդ և 91-րդ պարբերությունները): Անգամ այն քիչ գործերով, երբ դիմումատուները կալանքից ազատ են արձակվել, դա արվել է դիմումատուների կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի հետ առնչություն չունեցող հիմքով, այլ մասնավորապես այն հիմքով, որ չի եղել վտանգ, որ դիմումատուները կդիմեն փախուստի, կխոչընդոտեն նախաքննության իրականացումը կամ այլ հանցանք կկատարեն (տե՛ս վերևում՝ 20-րդ, 21-րդ, 35-րդ և 53-րդ պարբերությունները):

130. Հիմնվելով վերոնշյալի վրա՝ Դատարանը լրջորեն կասկածում է, որ հազիվ թե դիմումատուները հաջողության հասնելու ողջամիտ հնարավորություն ունենային, եթե անգամ այս հարցերը բարձրացնեին իրենց նախկին վերաքննիչ բողոքներում կամ կալանքի վերաբերյալ առաջին ատյանի դատարաններում կայացած առաջին դատական նիստերի ընթացքում: Ավելին, դատելով այն մոտեցումից, որը ներպետական դատարաններն ունեցել են դիմումատուների կողմից վկայակոչվող՝ ողջամիտ կասկածի բացակայության փաստի վերաբերյալ, պարզ է դառնում, որ տվյալ ժամանակահատվածի դատական պրակտիկան ի վիճակի չի եղել նախքան օրենսդրական փոփոխությունների իրականացումը և դատախազության կողմից առաջադրված մեղադրանքից հրաժարվելը որևէ վերջնական անդրադարձ կատարել այս հարցին: Այսպիսով, Դատարանը եզրակացնում է, որ Կառավարության կողմից նշված իրավական պաշտպանության միջոցները արդյունավետ չեն եղել կամ հնարավորություն չեն տվել դիմումատուների՝ քննարկվող բողոքների մասով ապահովել իրավունքի վերականգնում և այս գործի առանձնահատուկ հանգամանքներում չեն ապահովել հաջողության հասնելու ողջամիտ հնարավորություն: Այդ իսկ պատճառով Կառավարության՝ իրավական պաշտպանության միջոցները չսպառելու վերաբերյալ առարկությունը մերժվում է:

 

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 1-ԻՆ ԿԵՏԻ «Գ» ԵՆԹԱԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

131. Դիմումատուները բողոքել են, որ իրենք կալանավորվել են մի արարքի համար, որը տվյալ ժամանակահատվածում հանցանք չի համարվել: Նրանք վկայակոչել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետը, որն ունի հետևյալ բովանդակությունը.

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով.

…

գ) անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը՝ իրավախախտում կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում նրան իրավասու օրինական մարմնին ներկայացնելու նպատակով կամ այն դեպքում, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելու համար,»:

 

Ա. Ընդունելիությունը

132. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը, Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով, ակնհայտ անհիմն չէ: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար, այն պետք է հայտարարվի ընդունելի:

 

Բ. Ըստ էության քննությունը

1. Կողմերի փաստարկները

133. Դիմումատուները նշել են, որ իրենց կալանավորելը հիմնված չի եղել իրենց կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի վրա: Արարքի կատարման ժամանակ գործող օրենքը չի սահմանել այլընտրանքային ծառայության վայրը առանց թույլտվության լքելու հանցատեսակ, ինչը նաև հաստատել է գլխավոր դատախազը՝ գտնելով, որ իրենց գործողություններում բացակայել է հանցակազմը: Հետևաբար, իրենց կալանավորելով խախտվել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետը:

134. Կառավարությունը նշել է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածը պահանջում է ներպետական օրենսդրության հետ համապատասխանություն: Դիմումատուներն իրենց այլընտրանքային ծառայության վայրը ինքնակամ լքելով խախտել են օրենքը: Քանի որ նրանք Սահմանադրությամբ սահմանված բոլոր դրույթները պահպանելու պարտավորություն են ունեցել, նախաքննության մարմինները, հիմնվելով հիմնավոր կասկածի վրա առ այն, որ նրանք օրենքով արգելված արարքներ են կատարել, [դիմումատուներին] կալանավորելու վերաբերյալ միջնորդություններ են ներկայացրել: Ավելին, նախաքննության մարմինները առաջնորդվել են «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքի 21-րդ մասի 2-րդ պարբերությամբ, որը գործում էր տվյալ ժամանակահատվածում: Հետևաբար՝ նախաքննության մարմինը և համայնքների դատարաններն իրավաչափ որոշումներ են կայացրել և կալանավորել են դիմումատուներին՝ օրենքով արգելված արարք կատարելու համար: Ուստի դիմումատուների նկատմամբ կիրառված կալանքը եղել է օրինական: Դիմումատուներին մեղադրանք է առաջադրվել իրենց գործողությունների համար ՔՕ-ի 361-րդ և 362-րդ հոդվածների համաձայն: Դիմումատուների գործերով ըստ էության քննություն և լրացուցիչ քննություն իրականացնելուց հետո ներպետական մարմինները գտել են, որ դիմումատուների կողմից կատարված արարքներում բացակայել է հանցակազմը, իսկ դատախազը կարճել է գործերով վարույթները և ազատ արձակել դիմումատուներին: Դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ կալանքը սկզբունքորեն օրինական է, եթե կիրառվել է դատարանի որոշման հիման վրա: Ներպետական օրենսդրության համաձայն՝ պարտադիր չէր, որ Դատարանի կողմից որոշման կայացման սխալը հետադարձ ուժ ունենար կալանքի միջանկյալ ժամանակահատվածի օրինականության վրա: Եզրափակելով՝ Կառավարությունը նշել է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի խախտում տեղի չի ունեցել:

 

2. Դատարանի գնահատականը

135. Դատարանը վերահաստատում է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետը սահմանում է ազատությունից զրկելու համար թույլատրելի հիմքերի սպառիչ ցանկ, որը պետք է մեկնաբանվի խստորեն և ազատությունից զրկելու ոչ մի դեպք չպետք է համարվի օրինական, եթե այն չի ներառում նշված հիմքերից որևէ մեկը (տե՛ս, ի թիվս այլ վճիռների, Ցիուլլան ընդդեմ Իտալիայի [Ciulla v. Italy],1989 թվականի փետրվարի 22, § 41, շարք Ա թիվ 148, և Սաադին ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ] [Saadi y. the United Kingdom][GC]], թիվ 13229/03, § 43, ՄԻԵԴ 2008):

136. Անձը կարող է կալանավորվել 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի համաձայն միայն քրեական գործի շրջանակներում՝ նրան իրավասու օրինական մարմին ներկայացնելու նպատակով, նրա կողմից հանցանք կատարած լինելու կասկածի առկայության դեպքում (տե՛ս, Եչիուսն ընդդեմ Լիտվայի [Jėčius v. Lithuania],թիվ 34578/97, § 50, ՄԻԵԴ 2000-IX, և Վլոչն ընդդեմ Լեհաստանի [Włoch v. Poland], թիվ 27785/95, § 108, ՄԻԵԴ 2000-XI): Բացի փաստացի կողմը հաշվի առնելուց, որն ամենից հաճախ է լինում խնդրո առարկա, նման կասկածի առկայությունը լրացուցիչ պահանջում է, որ հնարավոր լինի այն փաստերը, որոնց վրա հիմնվել են, ողջամիտ կերպով համարել ներպետական օրենսդրությամբ քրեորեն պատժելի վարքագիծ: Այսպիսով, հստակորեն չի կարող լինել «հիմնավոր կասկած», եթե կալանավորված անձին վերագրված արարքները դրանք կատարելու պահին հանցագործություն չի եղել(տե՛ս Կանժովն ընդդեմ Բուլղարիայի [Kandzhov v. Bulgaria], թիվ 68294/01, § 57, 2008 թվականի նոյեմբերի 6):

137. Հետևաբար, Դատարանը պետք է քննի այն հարցը, թե արդյոք դիմումատուների ձերբակալումը և կալանքը եղել են «օրինական»՝ 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով և արդյոք նրանց ազատությունից զրկելը հիմնված է եղել նրանց կողմից «հանցանք» կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի վրա:

138. Դիմումատուները Եհովայի վկաներ են, ովքեր իրականացրել են այլընտրանքային քաղաքացիական ծառայություն, բայց նախընտրել են ինքնակամ թողնել իրենց ծառայությունը՝ պնդելով, որ ծառայությունը իրականում քաղաքացիական բնույթ չի կրել: Նրանց այնուհետև մեղադրանք է առաջադրվել ՔՕ-ի 361-րդ և 362-րդ հոդվածներով, որոնք պատիժ են սահմանում դասալքության և զինվորական ծառայության վայրը ինքնակամ թողնելու համար: Դիմումատուներից շատերը պահվել են նախնական կալանքի տակ, իսկ մնացածն ազատությունից զրկվել են մեղավոր ճանաչվելուց հետո և մնացել են անազատության մեջ՝ մինչև նրանց մեղավոր ճանաչելու մասին դատական ակտերը վերացվել են:

139. Դատարանը նշում է, որ այն ժամանակ, երբ դիմումատուները կատարել են վերոնշյալ արարքները, այլընտրանքային ծառայության վայրն ինքնակամ լքելը, ըստ Հայաստանի օրենսդրության, չի համարվել հանցանք: Նման հանցանք ներդրվել է ՔՕ-ում միայն 2006 թվականի հունիսի 1-ի փոփոխություններից հետո, որոնք ուժի մեջ են մտել 2006 թվականի հուլիսի 1-ին, այսինքն՝ սույն գործի հանգամանքներից հետո: Սա իրականում հաստատվել է ներպետական մակարդակում, մասնավորապես՝ դրա հաստատումը ընդունվել է գլխավոր դատախազի կողմից, ով այդ հիմքով ներպետական դատարանների կողմից դիմումատուների գործերը լրացուցիչ քննության ուղարկելուց հետո որոշում է կայացրել կարճել դիմումատուների գործերով քրեական վարույթները (տե՛ս վերևում՝ 101-րդ պարբերությունը): ՔՕ-ի 361-րդ և 362-րդ հոդվածները վերաբերել են միայն ծառայություն իրականացնողներին և սխալմամբ են կիրառվել դիմումատուների նկատմամբ (տե՛ս վերևում՝ նաև 110-113-րդ պարբերությունները): Հետևաբար դիմումատուների այն արարքները, որոնց համար նրանք մեղադրվել են, և որոնք հիմք են հանդիսացել նրանց նկատմամբ կալանք կիրառելու համար, արարքի կատարման պահին գործող ներպետական օրենսդրության համաձայն, հանցանք չեն համարվել: Հետևաբար, Դատարանը եզրակացնում է, որ դիմումատուներին ազատությունից զրկելը հիմնված չի եղել նրանց կողմից «հանցանք» կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի վրա՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի իմաստով: Այն փաստը, որ դիմումատուների նկատմամբ հարուցված քրեական գործերով վարույթները կարճվել են, և որ նրանք ազատվել են կալանքից, բավարար հիմք չի տալիս եզրակացնելու, որ դիմումատուները չեն կարող ճանաչվել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի խախտման իմաստով զոհ: Ներպետական մակարդակում դիմումատուներին անօրինական կալանքի համար որևէ փոխհատուցում չի տրվել և, ավելին, Կառավարությունն իր դիտարկումներում չի ընդունում, որ դիմումատուներն անօրինական կերպով են զրկված եղել ազատությունից:

140. Հետևաբար, տեղի է ունեցել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի խախտում:

 

IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 3-ՐԴ ԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ

 

141. Տասնյոթերորդ դիմումատուն բողոքել է, որ ձերբակալվելուց հետո չի տարվել դատավորի մոտ: Դիմումատուները նաև բողոքել են, որ ներպետական դատարանները չեն ներկայացրել իրենց կալանքի տակ պահելը շարունակելու հիմքերը: Նրանք վկայակոչել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, որն ունի հետևյալ բովանդակությունը.

«3. Սույն հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի դրույթներին համապատասխան ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք անհապաղ տարվում է դատավորի կամ այլ պաշտոնատար անձի մոտ, որն օրենքով լիազորված է իրականացնելու դատական իշխանություն և ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունք: Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով:»

 

Ա. Ընդունելիությունը

1. Տասնյոթերորդ դիմումատուի՝ դատավորի մոտ ենթադրյալ չտարվելը

142. Կառավարությունը նշել է, որ տասնյոթերորդ դիմումատուն ձերբակալվելուց անմիջապես հետո տարվել է դատավորի մոտ: Մասնավորապես, նա ձերբակալվել է 2005 թվականի օգոստոսի 24-ին՝ ժամը 18:00-ին, և տարվել է դատավորի մոտ 2005 թվականի օգոստոսի 26-ին՝ ժամը 16:00-ին: Այսպիսով, նա տարվել է դատավորի մոտ մոտավորապես 46 ժամ անց, ինչը համապատասխանում է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջներին:

143. Դիմումատուն նշել է, որ ինքն անմիջապես չի տարվել դատավորի մոտ: Սույն գործի առանձնահատուկ հանգամանքներում 46 ժամը չափազանց երկար ժամանակահատված է: Բացի այդ, նրա կալանավորման հարցը քննած դատավորը չի բավարարել անկախության պայմանը, որպեսզի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով կարողանա համարվել դատական իշխանություն իրականացնելու լիազորություն ունեցող պաշտոնատար անձ, քանի որ դիմումատուին կալանավորումը հիմնավորող պատշաճ հիմքեր չի ներկայացրել:

144. Դատարանը նկատում է, որ 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը պահանջում է, որպեսզի ձերբակալված անձն անմիջապես տարվի դատավորի կամ դատական իշխանություն իրականացնելու լիազորություն ունեցող այլ պաշտոնատար անձի մոտ՝ բացահայտելու համար ցանկացած տեսակի վատ վերաբերմունք և նվազագույնի հասցնելու համար անձնական ազատության նկատմամբ ցանկացած չարդարացված միջամտություն (տե'ս Կանժովն ընդդեմ Բուլղարիայի [Kandzhov v. Bulgaria], թիվ 68294/01, § 65, 2008 թվականի նոյեմբերի 6): Չնայած անհապաղությունը յուրաքանչյուր գործով պետք է գնահատվի ըստ դրա առանձնահատկությունների (տե՛ս Աքիլինան ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ] [Aquilina v. Malta] [GC]], թիվ 25642/94, § 48, ՄԻԵԴ 1999-111), միևնույն ժամանակ «անհապաղություն» հասկացության մեկնաբանության և կիրառության ճկունության սահմանները շատ նեղ են (տե՛ս Բրոգան և այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [Brogan and Others v. the United Kingdom], 1988 թվականի նոյեմբերի 29 , § 62, Սերիա Ա թիվ 145-Բ): Ավելին, դատական իշխանություն իրականացնելու լիազորություն ունեցող պաշտոնատար անձը պետք է ներկայացնի մեղադրանքի կողմից և մյուս կողմերից իր անկախության համար անհրաժեշտ երաշխիքները (տե՛ս ՄքՔեյն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ] [McKay v. the United Kingdom] [GC]], թիվ 543/03, § 35, ՄԻԵԴ 2006-X):

145. Սույն գործում տասնյոթերորդ դիմումատուն տարվել է դատավորի մոտ իր ձերբակալումից 46 ժամ անց, այսինքն՝ ավելի քիչ, քան երկու օր (տե՛ս վերևում՝ 65 և 67-րդ պարբերությունները): Դատարանն այն կարծիքին է, որ այս ժամանակահատվածը 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով կարող է համարվել «անհապաղ»: Բացի այդ, դիմումատուն չի ներկայացրել որևէ ապացույց կամ համոզիչ փաստարկ՝ ի հիմնավորումն իր այն պնդման, որ Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավորը, որը քննել է իր կալանքի հարցը, չի բավարարել անկախության պայմանը: Հետևաբար Դատարանը եզրակացնում է, որ ներկայացված նյութերում չկա որևէ բան, որը կվկայեր, որ տասնյոթերորդ դիմումատուին ձերբակալումից հետո դատավորի մոտ տանելը չի համապատասխանել 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջներին:

146. Այստեղից հետևում է, որ բողոքի այս հատվածն ակնհայտորեն անհիմն է և պետք է մերժվի Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի և 4-րդ կետի համաձայն:

 

2. Հիմքերը ենթադրաբար չներկայացնելը

147. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը, Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով, ակնհայտ անհիմն չէ: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար, այն պետք է հայտարարվի ընդունելի:

 

Բ. Գործի ըստ էության քննությունը

148. Դիմումատուները պնդել են, որ ներպետական դատարանները չեն ներկայացրել հիմքեր իրենց շարունակական կալանքի համար: Իրենք որևէ սպառնալիք չեն ներկայացրել կալանավորվելը հիմնավորելու համար և դատապարտվել են հանցակազմի բացակայության պայմաններում: Կալանքի բոլոր որոշումները եղել են առանց իրավական հիմքի: Իրենց կալանավորելու համար չի եղել որևէ ողջամիտ և հիմնավոր արդարացում:

149. Կառավարությունը պնդել է, որ ներպետական դատարանները ներկայացրել են Քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերը: Մասնավորապես, բավարար հիմքեր են եղել ենթադրելու, որ դիմումատուները կարող են թաքնվել, խոչընդոտել արդարադատության իրականացումը, խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց և խոչընդոտել դատավճռի կատարումը: Նրանք նաև հաշվի են առել վերագրվող արարքների բնույթն ու վտանգավորության աստիճանը: Դատարանները կայացրել են հիմնավորված որոշումներ, քանի որ դիմումատուները կարող էին խոչընդոտել արդարադատության իրականացումը, կատարել քրեական օրենքով արգելված նոր արարքներ, խախտել հասարակական կարգը, ինչպես նաև վատ օրինակ ծառայել այլ զինծառայողների և այլընտրանքային զինվորական ծառայություն իրականացնող այլ անձանց համար:

150. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը վերաբերում է կալանքի այն նույն ժամանակահատվածին, որն արդեն ճանաչվել է չհիմնավորված և 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտմամբ կիրառված: Այսպիսով, Դատարանն անհրաժեշտ չի համարում առանձին անդրադառնալ այս բողոքին:

 

V. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 5-ՐԴ ԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈԻՄԸ

 

151. Դիմումատուները բողոքել են, որ մերժել են իրենց տրամադրել ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածով սահմանված իրենց իրավունքների խախտման համար: Նրանք վկայակոչել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետը, որն ունի հետևյալ բովանդակությունը.

«5. Յուրաքանչյուր ոք, ով, ի խախտումն սույն հոդվածի դրույթների, ձերբակալման կամ կալանավորման զոհ է դարձել, իրավունք ունի հայցի ուժով օժտված փոխհատուցման»:

 

Ա. Ընդունելիությունը

152. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը, Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով, ակնհայտ անհիմն չէ: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար, այն պետք է հայտարարվի ընդունելի:

 

Բ. Ըստ էության քննությունը

1. Կողմերի փաստարկները

153. Դիմումատուները պնդել են, որ ներպետական օրենսդրությունը չի սահմանում հայցի ուժով օժտված ոչ նյութական բնույթի վնասի հատուցման իրավունք, ինչը խախտում է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետը:

154. Կառավարությունը պնդել է, որ այն փաստը, որ դիմումատուներին չի տրվել ոչ նյութական վնասի դրամական հատուցում, չի նշանակում, որ նրանք զրկված են եղել փոխհատուցումից: Այսպես, Գլխավոր դատախազը պաշտոնական նամակով ներողություն է խնդրել նրանցից, ինչը նույնպես կարող է դիտարկվել որպես նրանց պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցում:

 

2. Դատարանի գնահատականը

155. Դատարանը վերահաստատում է, որ 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետը սահմանում է, թե որ դեպքերում է հասանելի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ կետերի խախտմամբ ազատությունից զրկելու համար տրվող փոխհատուցումը: Հետևաբար 5-րդ կետով սահմանված՝ փոխհատուցում ստանալու իրավունքը ենթադրում է, որ ներպետական մարմնի կամ Կոնվենցիոն մարմինների կողմից արձանագրվի մյուս կետերից որևէ մեկի խախտում (տե՛ս, ի թիվս այլ վճիռների, Ն.Ս.-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ] [N.C. v. Italy [GC]], թիվ 24952/94, § 49, ՄԻԵԴ 2002-X):

156. Սույն գործում Դատարանն արձանագրել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի խախտում: Հետևաբար, 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասը կիրառելի է դիմումատուների նկատմամբ:

157. Դատարանը նշում է, որ 5-րդ հոդվածի երաշխիքների խախտման արդյունքում պատճառված տագնապի, անհանգստության և հիասթափության համար ոչ նյութական բնույթի վնասի համար հատուցում չտրամադրելը նախկինում Դատարանի կողմից ճանաչվել է այդ հոդվածի 5-րդ կետի խախտում (տե՛ս Պավլետիչն ընդդեմ Սլովակիայի [Pavletic v. Slovakia], թիվ 39359/98, § 96, 2004 թվականի հունիսի 22): Իսկապես, 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետը չպետք է մեկնաբանվի որպես բացառապես դրամական բնույթի հատուցման իրավունքի տրամադրում, այլ պետք է նախատեսի նաև նման իրավունք տագնապի, անհանգստության և հիասթափության ցանկացած վիճակի համար, որոնք կարող են անձին պատճառվել 5-րդ հոդվածի այլ դրույթների խախտման արդյունքում:

158. Դատարանը նշում է, որ գործի քննության ժամանակահատվածում Հայաստանի օրենսդրությամբ սահմանված չի եղել պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցման իրավունք, այդ թվում նաև՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի առաջին չորս կետերից որևէ մեկի խախտման հետևանքով պատճառված: Մասնավորապես, Քրեական դատավարության օրենսգիրքը արդարացվածին տալիս էր միայն նյութական վնասի համար հատուցում ստանալու հնարավորություն: Նույն կերպ, այն պարագայում, երբ Քաղաքացիական օրենսգրքի 1064-րդ հոդվածը սահմանում էր ապօրինի կալանքի արդյունքում պատճառված վնասի հատուցում պահանջելու հնարավորություն, նույն օրենսգրքի 17-րդ հոդվածը այդպիսի հատուցումը սահմանափակում էր միայն նյութական վնասի հատուցմամբ, ինչպիսիք են կատարված ծախսերը կամ բաց թողնված օգուտները: Հետևաբար, օրենքի ուժով կամ գործնականում դիմումատուները չեն ունեցել 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետի իմաստով հայցի ուժով օժտված հատուցման իրավունք:

159. Հետևաբար, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետի խախտում:

 

VI. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԱՅԼ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐ

 

160. Դիմումատուները, վերջապես, ներկայացրել են մի շարք այլ բողոքներ՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ և 5-րդ կետերի, 6-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի և 9-րդ, 13-րդ և 14-րդ հոդվածների համաձայն:

161. Հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր նյութերը և այնքանով, որքանով այդ բողոքների քննությունը գտնվում է իր իրավասության շրջանակում՝ Դատարանը գտնում է, որ դրանցով չի բացահայտվում Կոնվենցիայով սահմանված իրավունքների և ազատությունների առերևույթ խախտման որևէ դեպք: Հետևաբար, Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ կետերի համաձայն՝ գանգատի այս մասը պետք է մերժվի՝ ակնհայտ անհիմն լինելու պատճառով:

 

VII. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ

 

162. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը սահմանում է.

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

Ա. Վնասը

163. Դիմումատուները պահանջել են հետևյալ գումարները՝ համապատասխանաբար որպես նյութական և ոչ նյութական վնասների հատուցում.

ա) առաջին դիմումատու՝ 1,085 եվրո և 21,000 եվրո,

բ) երկրորդ դիմումատու՝ 1,085 եվրո և 22,000 եվրո,

գ) երրորդ դիմումատու՝ 872 եվրո և 14,000 եվրո,

դ) չորրորդ դիմումատու՝ 530 եվրո և 13,500 եվրո,

ե) հինգերորդ դիմումատու՝ 1,698 եվրո և 21,000 եվրո,

զ) վեցերորդ դիմումատու՝ 669 եվրո և 22,000 եվրո,

է) յոթերորդ դիմումատու՝ 1,798 եվրո և 22,000 եվրո,

ը) ութերորդ դիմումատու՝ 1,141 եվրո և 22,000 եվրո,

թ) իններորդ դիմումատու՝ 1,557 եվրո և 22,000 եվրո,

ժ) տասներկուերորդ դիմումատու՝ 1,559 եվրո և 18,000 եվրո,

ժա) տասներեքերորդ դիմումատու՝ 591 եվրո և 21,000 եվրո,

ժբ) տասնչորսերորդ դիմումատու՝ 849 եվրո և 13,500 եվրո,

ժգ) տասնհինգերորդ դիմումատու՝ 637 եվրո և 13,000 եվրո,

ժդ) տասնվեցերորդ դիմումատու՝ 1,898 եվրո և 21,000 եվրո,

ժե) տասնյոթերորդ դիմումատու՝ 980 եվրո և 21,000 եվրո,

ժզ) տասնութերորդ դիմումատու՝ 1,183 եվրո և 14,000 եվրո,

ժէ) տասնիններորդ դիմումատու՝ 943 եվրո և 21,000 եվրո:

Ներկայացված նյութական վնասները ներառել են ենթադրյալ ճանապարհորդական, սննդի և բժշկական սպասարկման ծախսերը, որոնք իրենք և իրենց հարազատները կատարել են իրենց անօրինական կալանքի հետևանքով, ինչպես նաև բաց թողնված օգուտը:

164. Կառավարությունը պնդել է, որ կալանքի ընթացքում դիմումատուներին պետական միջոցների հաշվին տրամադրվել է սնունդ և, անհրաժեշտության դեպքում, ցանկացած տեսակի բժշկական օգնություն: Այսպիսով, որևէ այլ լրացուցիչ ծախսեր չէին կարող համարվել անհրաժեշտ: Ամեն դեպքում, դիմումատուներն իրենց պահանջներին չեն կցել որևէ փաստաթղթային ապացույց: Ավելին, բաց թողնված օգուտի վերաբերյալ նրանց պահանջը մտացածին է: Վերջապես, Կառավարությունը առարկել է ոչ նյութական վնասի հատուցման վերաբերյալ նրանց ներկայացրած պահանջների դեմ:

165. Դատարանը նշում է, որ նյութական վնասի վերաբերյալ դիմումատուների պահանջները հաստատված չեն որևէ ապացույցով: Այդ պատճառով Դատարանը մերժում է այս պահանջները: Մյուս կողմից, Դատարանը կարծում է, որ հայտնաբերված խախտումների արդյունքում դիմումատուներին, անկասկած, պատճառվել է ոչ նյութական վնաս և որոշում է դիմումատուներից յուրաքանչյուրին շնորհել 6,000-ական եվրո՝ որպես ոչ նյութական վնասի հատուցում:

 

Բ. Ծախսերը և ծախքերը

166. Դիմումատուները նաև պահանջել են 38,000 եվրո՝ ներպետական դատարաններում կատարված և 10,850 եվրո՝ Դատարանում կատարված ծախսերի և ծախքերի համար:

167. Կառավարությունը պնդել է, որ ծախսերի և ծախքերի վերաբերյալ դիմումատուների պահանջները հիմնավորված չեն պատշաճ փաստաթղթերով, և որ նրանք չեն ապացուցել, որ այդ ծախսերն իսկապես կատարվել են: Դիմումատուների կողմից ներկայացված ծախսերի նախահաշիվները չեն կարող դիտարկվել որպես կատարված վճարման կամ ապագայում նման վճարում կատարելու վերաբերյալ նրանց և նրանց փաստաբանների միջև ձեռք բերված համաձայնության ապացույց: Ավելին, փաստաբանների վճարներն ուռճացված են, ոչ խելամիտ և անհիմն: Վերջապես, փաստաբանների աշխատանքի մի մասը վերաբերում է այն բողոքներին, որոնք ճանաչվել են անընդունելի:

168. Դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ դիմումատուն ունի ծախսերի և ծախքերի հատուցման իրավունք միայն այն դեպքերում, եթե ապացուցվում է, որ դրանք իրականում կատարվել են, եղել են անհրաժեշտ, և դրանց չափը եղել է ողջամիտ: Բացի այդ, դատական ծախսերը ենթակա են հատուցման այնքանով, որքանով դրանք կապված են հայտնաբերված խախտման հետ (տե՛ս Բեյելերն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ] (արդարացի փոխհատուցում) [Beyeler v. Italy], [GC]], թիվ 33202/96, § 27, 2008 թվականի մայիսի 28): Սույն գործում, հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ գտնվող փաստաթղթերը և վերը նշված չափանիշները, Դատարանը ողջամիտ է համարում բոլոր դիմումատուներին միասին վճարել 10,000 եվրո գումար՝ որպես կատարված բոլոր ծախսերի փոխհատուցում:

 

Գ. Չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույք

169. Դատարանը պատշաճ է համարում, որ չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը պետք է հիմնված լինի Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած՝ լոմբարդային ռեպոյի տոկոսադրույքի վրա, որին պետք է գումարվի երեք տոկոսային կետ:

 

ԱՅՍ ՀԻՄՆԱՎՈՐՄԱՄԲ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ՝

 

1. Որոշում է մերժել երրորդ, չորրորդ և տասնութերորդ դիմումատուների տուժողի կարգավիճակի, ինչպես նաև իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները չսպառելու վերաբերյալ Կառավարության փաստարկները:

2. Հայտարարում է բոլոր դիմումատուների՝ բացառությամբ տասներորդ և տասնմեկերորդ դիմումատուների, բողոքները՝ իրենց կողմից հանցանքը կատարելու վերաբերյալ հիմնավոր կասկածի բացակայության, շարունակական կալանքի համար հիմնավոր ու բավարար հիմքերի և հայցի ուժով օժտված ոչ նյութական բնույթի վնասի հատուցման իրավունքի բացակայության մասով ընդունելի՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետով, 3-րդ և 5-րդ կետերի ներքո, իսկ գանգատը մնացած մասով՝ անընդունելի:

3. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի խախտում:

4. Վճռում է, որ անհրաժեշտություն չկա գանգատը քննել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի ներքո:

5. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետի խախտում:

6. Վճռում է, որ՝

ա) պատասխանող պետությունը վճիռը Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան վերջնական դառնալու օրվանից երեք ամսվա ընթացքում պետք է դիմումատուներին վճարի հետևյալ գումարները, որոնք պետք է փոխարկվեն պատասխանող պետության արժույթով՝ վճարման օրվա դրությամբ գործող փոխարժեքով.

(i) ոչ նյութական վնասի դիմաց՝ 6 000 եվրո (վեց հազար եվրո) յուրաքանչյուր դիմումատուին՝ գումարած գանձման ենթակա ցանկացած հարկ,

(ii) ծախսերի և ծախքերի դիմաց՝ 10 000 եվրո (տասը հազար եվրո) բոլոր դիմումատուներին միասին՝ գումարած դիմումատուներից գանձման ենթակա ցանկացած հարկ,

բ) վերը նշված եռամսյա ժամկետի ավարտից հետո՝ մինչև վճարման օրը պետք է հաշվարկվի վերոնշյալ գումարների նկատմամբ պարզ տոկոսադրույք՝ չկատարման ժամանակահատվածում Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած՝ լոմբարդային ռեպոյի տոկոսադրույքի չափով՝ գումարած երեք տոկոսային կետ,

7. Մերժում է դիմումատուների՝ արդարացի փոխհատուցման պահանջի մնացած մասը:

Կատարված է անգլերենով և գրավոր ծանուցվել է 2012 թվականի հունիսի 12-ին՝ համաձայն Դատարանի կանոնակարգի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի: