ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐ
24 հուլիս 2024 թ. |
N 232-Ն |
Հ Ր Ա Մ Ա Ն
ՇԻԳԵԼՅՈԶՈՎ ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հիմք ընդունելով «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 31-րդ կետը՝
ՀՐԱՄԱՅՈՒՄ ԵՄ`
1․ Հաստատել շիգելյոզով պացիենտի վարման գործելակարգը՝ համաձայն Հավելվածի։
2. Սույն հրամանն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:
24.07.2024 |
Ա. ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ |
Հավելված ՀՀ առողջապահության նախարարի «24» հուլիս 2024 թվականի N 232-Ն հրամանի |
ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳ
ՇԻԳԵԼՅՈԶՈՎ ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ
1. Նոզոլոգիաների խումբ` ըստ հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների վիճակագրական 10–րդ վերանայման դասակարգչի․
Հ/Հ |
Կոդը |
Անվանում |
1) |
A03 |
Շիգելյոզ |
2) |
A03.0 |
Շիգելյոզ` հարուցված շիգելա դիզենտերիայով (Shigella dysenteriae) |
3) |
A03.1 |
Շիգելյոզ` հարուցված շիգելա ֆլեքսներով (Shigella flexneri) |
4) |
A03.2 |
Շիգելյոզ` հարուցված շիգելա բոիդիով (Shigella boydii) |
5) |
A03.3 |
Շիգելյոզ` հարուցված շիգելա զոնեով (Shigella sonnei) |
6) |
A03.8 |
Այլ շիգելյոզ |
7) |
A03.9 |
Չճշտված շիգելյոզ |
2. Նոզոլոգիաների խումբը կիրառելի է՝ ըստ սույն հավելվածով սահմանված Ձև 1–ի․
Ձև 1
1) |
Տարիքային խումբ |
Երեխաներ |
2) |
Սեռ |
արական, իգական |
3) |
Բարդություններ |
առանց բարդությունների (ԱԲ), բարդություններով (Բ) |
4) |
Հիվանդության փուլը |
|
5) |
Բժշկական օգնության և սպասարկման պայմանները /հիվանդանոցային, արտահիվանդանոցային, շտապօգնության/ |
հիվանդանոցային, արտահիվանդանոցային, շտապօգնության |
6) |
Բուժօգնության տրամադրման ձևը /անհետաձգելի, պլանային/ |
անհետաձգելի |
7) |
Կիրառման շրջանակը |
Մանկաբույժներ, մանկական վարակաբաններ, ընտանեկան բժիշկներ |
8) |
Գանգատներ |
Տենդ, |
9) |
Անամնեզ |
Սուր սկիզբ, |
10) |
Զննման արդյունք/Ցուցում |
Դեհիդրատացիայի աստիճանի գնահատում՝ ըստ համապատասխան սանդղակների |
3․ Բժիշկ-մասնագետի կողմից պացիենտի զննումը, խորհրդատվությունը իրականացվում է ըստ Ձև 2–ի (անհրաժեշտության դեպքում անհրաժեշտ է նշել հիվանդության փուլերը)․
Ձև 2
Հ/Հ |
Խորհրդատվության տեսակը |
Տրամադրման քանակը | |
ԱԲ |
Բ | ||
1) |
Մանկական վարակաբան |
1 | |
2) |
Մանկական վիրաբույժ |
0-1 |
1-2 |
3) |
Նյարդաբան |
1 |
4․ Սույն հավելվածի Ձև 2–ում նշված տրամադրվող քանակների համար նշվում է միջինացված ցուցանիշ, նկատի ունենալով տվյալ զննման, խորհրդատվության իրականացման հաճախականությունը։ Հաճախականության հաշվարկման միավորը պետք է լինի 0-ից 1 միջակայքում և հաշվի առնի նմանատիպ 100 դեպքերում տվյալ զննման, խորհրդատվության իրականացման հաճախականությունը։
5․ Լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտություններն իրականացվում են՝ ըստ Ձև 3–ի (անհրաժեշտության դեպքում անհրաժեշտ է նշել հիվանդության փուլերը)․
Ձև 3
Լաբորատոր հետազոտություններ | ||||
հ/հ |
Անվանումը |
Տրամադրման քանակը |
Արդյունք | |
ԱԲ |
Բ | |||
1) |
Արյան ընդհանուր քննություն լեյկոֆորմուլայով |
1 |
2 |
Նորմա/Լեյկոցիտոզ, ձախ թեքում |
2) |
Ց-ռեակտիվ սպիտակուց |
1 |
2 |
Նորմա/Բարձրացում |
3) |
Արյան ցանքս |
0-1 |
1 |
Հազվադեպ կարող է մանրէի աճ դիտվել |
4) |
Կրեատինին, գլյուկոզա, էլեկտրոլիտներ |
0-1 |
2-3 |
Նորմա կամ նորմայից շեղումներ՝ էլեկտրոլիտային շեղումները, երիկամային ֆունկցիան գնահատելու համար |
5) |
Կղանքի ՊՇՌ քննություն |
1 |
1 |
Մանրեի հայտնաբերում |
6) |
ԹԹՀ |
0-1 |
1-2 |
Հնարավոր են տարբեր շեղումներ |
7) |
Կղանքի մանրէաբանական քննություն |
1 |
1 |
Մանրեի հայտնաբերում՝ զգայունության որոշում |
Գործիքային հետազոտություններ | ||||
8) |
Որովայնի սոնոգրաֆիա |
0-1 |
1 -2 |
Վիրաբուժական պաթոլոգիայի հաստատում/ժխտում |
6․ Սույն հավելվածի Ձև 3–ում սահմանված տրամադրվող քանակների համար նշվում է միջինացված ցուցանիշ, նկատի ունենալով տվյալ հետազոտության իրականացման հաճախականությունը։ Հաճախականության հաշվարկման միավորը պետք է լինի 0-ից 1 միջակայքում և հաշվի առնի նմանատիպ 100 դեպքերում տվյալ հետազոտության իրականացման հաճախականությունը։
7․ Օգտագործվող դեղերի ցանկը սահմանվում է ըստ Ձև 4–ի (անհրաժեշտության դեպքում նշել հիվանդության փուլերը)․
Ձև 4
Հ/Հ |
Անվանումը, դեղաչափը, դեղաձևը, փաթեթավորումը |
Անվանումը (ջեներիկ) |
Չափման միավոր |
Միջինացված ցուցանիշ՝ տրա-մադրման հաճախա-կանություն |
Միջին օրական չափաքանակ |
Բուժման կուրսի միջին չափա-քանակ |
Օրերի քանակ |
1) |
Ցեֆտրիաքսոն (ցեֆտրիաքսոն նատրիում) դեղափոշի մ/մ և ն/ե ներարկման լուծույթի 1000մգ |
Ցեֆտրիաքսոն (ցեֆտրիաքսոն նատրիում) դեղափոշի մ/մ և ն/ե ներարկման լուծույթի 1000մգ |
սրվակ |
1-2 |
50 մգ/կգ |
3-5 |
3-5 |
2) |
Ազիթրոմիցին (ազիթրոմիցինի դիհիդրատ) 250մգ, 500մգ |
Ազիթրոմիցին (ազիթրոմիցինի դիհիդրատ) 250մգ, 500մգ |
դեղահատեր |
1 |
12 մգ/կգ (առավելագույնը՝ 500 մգ) |
3-5 |
3-5 |
3) |
Ցիպրոֆլոքսացին 500մգ |
Ցիպրոֆլոքսացին 500մգ |
դեղահատեր |
2 |
20 մգ/կգ (առավելագույնը՝ 1գ) |
3-5 | |
4) |
Սուլֆամեթօքսազոլ, տրիմեթոպրիմ 800մգ+160մգ |
Սուլֆամեթօքսազոլ, տրիմեթոպրիմ 800մգ+160մգ |
դեղահատեր |
2 |
10մգ/կգ/օր (ըստ TMP բաղադրիչի, առավելագույնը 320 մգ TMP) |
3-5 | |
5) |
Ցեֆիքսիմ (ցեֆիքսիմի տրիհիդրատ) 200մգ, 400մգ |
Ցեֆիքսիմ (ցեֆիքսիմի տրիհիդրատ) 200մգ, 400մգ |
դեղահատեր |
2 |
8 մգ/կգ |
3-5 |
3-5 |
6) |
Նատրիումի քլորիդ լուծույթ կաթիլաներարկման 9մգ/մլ; 50մլ, 100մլ, 200մլ, 250մլ , 400մլ, 500մլ ,1000մլ, 2000մլ, 3000մլ |
Նատրիումի քլորիդ լուծույթ կաթիլաներարկման 9մգ/մլ; 50մլ, 100մլ, 200մլ, 250մլ , 400մլ, 500մլ ,1000մլ, 2000մլ, 3000մլ |
փաթեթ |
2-3 |
Կախված ֆիզիոլոգիական պահանջից և կորուստներից |
2-5 |
2-5 |
7) |
Գլյուկոզա 5 մգ/մլ; 200 մլ, 250մլ,400մգ,500մգ |
Գլյուկոզա 5 մգ/մլ; 200 մլ, 250մլ,400մգ,500մգ |
փաթեթ |
2-3 |
Կախված ֆիզիոլոգիական պահանջից և կորուստներից |
2-5 |
2-5 |
8) |
Գլյուկոզա 10 մգ/մլ; 200 մլ, 250մլ,400մգ,500մգ |
Գլյուկոզա 10 մգ/մլ; 200 մլ, 250մլ,400մգ,500մգ |
փաթեթ |
1-2 |
Գլյուկոզա <2.6մմոլ/լ- բոլյուս 10% գլյուկոզայի լուծույթի՝ 2 մլ/կգ հաշվարկով |
1-2 |
1-2 |
9) |
Կալիումի քլորիդ լուծույթ կաթիլաներարկման 40մգ/մլ |
Կալիումի քլորիդ լուծույթ կաթիլաներարկման 40մգ/մլ |
փաթեթ |
1-2 |
K+ 2,5-3,0 մլէվ/ լ→ 0,5 մլէվ/կգ |
1-2 |
1-2 |
8․ Սույն հավելվածի Ձև 4–ում սահմանված`
1) տրամադրվող քանակների համար նշվում է միջինացված ցուցանիշ, նկատի ունենալով տվյալ դեղի օգտագործման հաճախականությունը։ Հաճախականության հաշվարկման միավորը պետք է լինի 0-ից 1 միջակայքում և հաշվի առնի նմանատիպ 100 դեպքերում տվյալ դեղի օգտագործման հաճախականությունը.
2) նշանակված դեղի նկատմամբ անհատական անտանելիության դեպքում ավագ բուժաշխատողը իրավասու է նշանակել այլ դեղ։
9. Հետազոտություններ, որոնք պետք է դիտարկել սուր գաստրոէնտերիտով հիվանդ երեխաների վարման ընթացքում`
1) Կղանքի մանրէաբանական քննություն
ա. Խորհուրդ է տրվում հետևյալ դեպքերում՝
■
ենթադրյալ սեպտիցեմիա■ արյուն կամ լորձ կղանքում
■ իմունային անբավարարություն
բ. Դիտարկել անհրաժեշտությունը հետևյալ դեպքերում՝
■ Վերջերս ունեցած արտասահմանյան ճանապարհորդություն
■ Լուծ 7 օրից ավել տևողությամբ
■ Գաստրոէնտերիտ ախտորոշման անհստակություն
2) Գլյուկոզայի որոշում արյան մեջ
Դիտարկել որպես սկզբնական հետազոտություն այն երեխաների համար, ովքեր քնկոտ են կամ կերել են շատ քիչ։
3) Բիոքիմիական քննություն (Na+ , K+ , միզանյութ, կրեատինին, գլյուկոզա) և թթվահիմնային հավասարակշռություն`
ա.Դիտարկել հետևյալ դեպքերում։
■ պահանջվում է ն/ե ռեհիդրատացիա
■ կլինիկական կասկած հիպերնատրեմիայի (բարձր մկանային տոնուս, հիպերֆլեքսիա, ցնցումներ, քնկոտություն կամ կոմա)
■ գիտակցության մակարդակի շեղումներ
■ կլինիկական վիճակի կտրուկ վատացում
■ երիկամային հիվանդություն կամ դիուրետիկների ընդունում
■ բերանացի տրված հիպեր- կամ հիպո- տոնիկ լուծույթներ
4) Մեզի ընդհանուր քննություն/միկրոսկապիա`
ա.Խորհուրդ է տրվում հետևյալ դեպքերում
■ միզային ախտանիշներ
■ նախորդիվ միզուղիների վարակ կամ միզուղիների անատոմիական շեղումներ
■ տենդ >48 ժամ և լուծի բացակայություն
բ. Մեզի ընդհանուր քննությունը սուր գաստրոէնտերիտի վարման ռուտին քննությունների մեջ չի ընդգրկվում։
5) Հեմոլիտիկ-ուրեմիկ համախտանիշի (ՀՈՒՀ) զարգացման գնահատում
ա.Բազմաօրգան ախտահարումների նշաններով հիվանդների մոտ պետք է դիտարկվի ՀՈՒՀ-ի հավանական լինելը, եթե վերջերս ունեցել է դիարեա (հիմնականում արյունային)։
բ. Վերջերս դիարեա ունեցած երեխայի մոտ, ով ունի դիուրեզի նվազում չնայած ջրազրկված չէ (երիկամի վնասում), կամ վերջերս զարգացած գունատություն (անեմիա), կամ արյունազեղում (թրոմբոցիտոպենիա), կամ լեթարգիա, պետք է դիտարկվի ՀՈՒՀ-ի հավանականությունը:
օ Էնտերոհեմոռագիկ Էշերիխիա կոլի՝ STEC O157 վարակի ≈6% ը բարդանում է հեմոլիտիկ ուրեմիկ համախտանիշով (<5 տարեկան երեխաների խմբում 15%), STEC-ի այլ շճատիպերի դեպքում՝ 1%։
գ. ՀՈւՀ ը բնորոշվում է հետևյալ տրիադայի հանկարծակի զարգացումով՝
■ Հեմոլիտիկ անեմիա՝ ֆրագմենտավորված էրիթրոցիտներով
■ Թրոմբոցիտոպենիա
■ Սուր երիկամային վնասում
10. Սուր գաստրոէնտերիտի բուժման ընդհանուր խորհուրդներ.
1) Ռեհիդրատացիա
ա.Գնահատել ջրազրկման աստիճանը
բ. Բերանացի և (կամ) ն/ե ռեհիդրատացիա
գ. Հետևել ռեհիդրատացիայի ուղեցույցին
2) Հակափսխեցուցիչ թերապիա
ա.Օնդանսետրոնի միանվագ դեղաչափ կարելի է կիրառել՝ փսխումն ընկճելու համար։
օ Օնդանսետրոնի կիրառումը կրճատում է ն/ե ռեհիդրատացիայի անհրաժեշտությունը, հոսպիտալացման տևողությունը՝ գաստրոէնտերիտով երեխաների մոտ։
օ Տրվում է բերանացի կամ ենթալեզվային 0.15 մգ/կգ (առավելագույնը՝ 8 մգ)
օ Հաբերը հասանելի են 4 մգ և 8 մգ դեղաչափով։
օ Խորհուրդ տրվող դեղաչափերն են՝
■ 8-15 կգ: 2 մգ
■ 15-30 կգ: 4 մգ
■ >30 կգ: 6-8 մգ
օ Խորհուրդ չի տրվում կիրառել <6 ամսական երեխաներին, <8կգ քաշով երեխաներին կամ իլեուսի դեպքերում։
օ Օնդանսետրոնը երկարացնում է QT ինտերվալը՝ դեղաչափ կախյալ։ Դիտարկել ԷԿԳ-ի անհրաժեշտությունը QTc ինտերվալի երկարացման ռիսկով հիվանդներին (էլեկտրոլիտային խանգարումներ, երկար QT ինտերվալի համախտանիշի ընտանեկան անամնեզ, սրտային անբավարարություն կամ հիվանդներ, ովքեր ստանում են դեղորայք՝ QTc ինտերվալի հավանական երկարացում առաջացնող)։
բ. Այլ հակափսխեցուցիչներն օգտագործել խորհուրդ չի տրվում՝ ի հաշիվ կողմնակի երևույթների և օնդանսետրոնի համեմատությամբ ցածր արդյունավետության։
3) Ցինկի հավելում
ա.Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը և UNICEF ը խորհուրդ են տալիս կարճատև ցինկի կիրառում՝ մանկական սուր և երկարաձգված դիարեան բուժելու համար
■ <6 ամսական– 10 մգ/օր 10-14 օր
■ 6 ամսական- 5 տարեկան – 10-20 մգ/օր 10-14 օր
բ. Հետազոտությունների մեծ մասը կատարվել են ցածր եկամուտով երկրներում, որտեղ ցինկի դեֆիցիտը հաճախ է։
գ. Ցինկի հավելումը պետք է որ ունենա միայն նվազագույն արդյունավետություն (լուծի տևողության և արտահայտվածության կրճատում)՝ նորմալ սնուցված երեխաների մոտ։
դ. Համաձայն հետազոտություններում կիրառված ցինկի դեղաձևերի՝ կարող են օգտագործվել և ցինկի սուլֆատը, և գլյուկոնատը, և ացետատը։
ե. Հնարավոր կողմնակի երևույթը փսխումն է։
զ. Համաձայն որոշ ռանդոմիզացված հետազոտությունների 20մգ/օր ցինկի հավելում ստացող երեխաների և 5-10մգ/օր ստացողների խմբում արդյունավետության արդյունքները (լուծի տևողության, արտահայտվածության կրճատում ) եղել են համադրելի։
4) Դիետա`
ա. Երբ հիվանդը չունի ջրազրկում, պետք է անցնել տարիքին համապատասխան չսահմանափակված սննդակարգի։
օ Բարդ ածխաջրատները, ցածր յուղայնությամբ միսը, յոգուրտը, մրգերը, բանջարեղենը ավելի լավ տանելի են, քան բարձր յուղայնությամբ և պարզ ածխաջրեր պարունակող մթերքը։
օ Սնունդը՝ հարուստ պարզ ածխաջրերով (օր՝ շաքարով հարստացված հավելումներ, որոշ մրգահյութեր) կարող են նպաստել դիարեային և հիպոնատրեմիայի առաջացմանը, քանի որ բարձրացնում են աղիներում օսմոլյարությունը և պարունակում են քիչ քանակությամբ նատրիում և կալիում ։
օ Չի կարելի կիրառել խիստ սահմանափակումներով սննդակարգ, օրինակ՝ BRAT(bread/banana հաց/բանան, rice- բրիձ, applesauce- խնձորի խյուս, toast- բոված հացի կտոր) դիետա, որը նախկինում լայնորեն կիրառվել է։
բ.Կրծքով կերակրումը պետք է շարունակել դիարեայի ընթացքում։
գ. Լակտոզ ինտոլերանտությունը՝ առաջացած վիրուսային ՍԳԷ-ով, սովորաբար ունի թեթև ընթացք և ինքնակարգավորվող է։
դ. Երկարաձգված կամ ծանր ընթացքի դեպքում դիտարկել լակտոզի էլիմինացիան (կրծքով կերակրման դեպքում՝ մոր ռացիոնից լակտոզի էլիմինացիա, արհեստական սնուցման դեպքում՝ լակտոզ չպարունակող կաթնախառնուրդ) մինչև լավացում։
5) Հակաբակտերիալ բուժում
ա. Ռուտին հակաբակտերիալ բուժում ցուցված չէ (տես պաթոգեն սպեցիֆիկ ուղեցույց)։
օ Չբարդացած բակտերիալ գաստրոէնտերիտների մեծ մասի դեպքում հակաբակտերիալ բուժման վնասն ավելի մեծ է, քան ակընկալվող օգուտը։
բ. Հակաբակտերիալ բուժում ցուցված է բոլոր հիվանդներին՝ ստորև նշված դեպքերում՝
օ Հաստատված կամ ենթադրելի սեպտիցեմիա
օ Clostridium difficile-ասոցացված պսևդոմեմբրանոզ էնտերոկոլիտ
օ Լյամբլիոզ, ամեոբիազ, խոլերա
օ Ոչ-տիֆային սալմոնելյոզ հետևյալ դեպքերում՝ <3-6 ամսական տարիքային խումբ, իմունային անբավարարությունով հիվանդ, բակտերեմիայով բարդացած ընթացք
գ. Պետք է դիտարկել հակաբակտերիալ թերապիա թերսնուցված կամ իմունային անբավարարությունով երեխաներին։
6) Արյան ստերիլություն վերցնելու ցուցումները
ա. Պետք է վերցնել արյան ստերիլություն նախքան հակաբիոտիկային բուժում սկսելը սուր գաստրոէնտերիտով հիվանդներից հետևյալ դեպքերում՝
օ <3 ամսական տարիքային խումբ
օ Սեպսիս, համակարգային բորբոքային ռեակցիայի պատասխան՝ SIRS
■ Համակարգային բորբոքային ռեակցիայի պատասխան (SIRS): նվազագույնը երկուսը ստորև նշված չորս կետերից պետք է լինեն, որից մեկը պարտադիր պետք է լինի մարմնի ոչ նորմալ ջերմությունը կամ լեյկոցիտների քանակը։
♦ Ջերմությունը >38.5 կամ < 36.0°C♦ Տախիկարդիա, երբ սրտի կծկման հաճախականությունը 2 ստանդարտ շեղում բարձր (>2 SD ) է տարիքային նորմայից: <1 տարեկան տարիքային խմբում՝ նաև բրադիկարդիա (<10-րդ պերցենտիլ ըստ տարիքի)։
♦ Շնչառության միջին հաճախականությունը երկու ստանդարտ շեղում բարձր (>2 SD) է տարիքային նորմայից։
♦ Լեյկոցիտների քանակը ըստ տարիքի նորմայից բարձր է կամ ցածր, կամ >10% անհաս նեյտրոֆիլներ։
օ Հաստատված սալմոնելոզ կամ տիֆ/պարատիֆի կասկած։
բ. Այլ դեպքերում արյան ստերիլություն վերցնելը սուր գաստրոէնտերիտով հիվանդ երեխաներից ցուցված չէ։
Շիգելոզ | |
Մանրէբանություն |
_ Շիգելաները գրամ բացասական, ֆակուլտատիվ անաէրոբ մանրէներ են՝ Enterobacteriaceae ընտանիքին պատկանող։ |
Կլինիկական առանձնահատկություններ |
_ Գաղտնի շրջանը 24-48 ժամ, բայց կարող է լինել նույնիսկ մինչև 1 շաբաթ։ |
Բարդություններ |
_ Որովայնային |
Ախտորոշում |
_ Շիգելայի անջատումը կղանքից համարվում է ախտորոշիչ։ |
Բուժում |
_ Բուժման հիմնասյունը ռեհիդրատացիան է, էլեկտրոլիտային շեղումների շտկումը։ |
Կանխարգելում |
_ Ընդհանուր խորհուրդներ՝ |
ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ԱՂԲՅՈՒՐԸ
1. Long S, Prober C., and Fischer M. Principles and Practice of Pediatric Infectious Diseases. 5th edition. Elsevire. 2018.Լոնգ Ս, Պրոբեր Կ․, և Ֆիշեր Մ․ Մանկական վարակիչ հիվանդությունների բուժման սկզբունքներն ու պրակտիկան: 5-րդ հրատարակություն: Էլսեվիր. 2018թ.
2. Loscalzo J, Fauci Anthony, et al. Harrison’s Principles of Internal Medicine, 21st edition. McGraw Hill. Apr 22, 2022 Լոսկալզո Ջ, Ֆաուչի Էնթոնի, և այլք․ Հարիսոնի" ներքին բժշկության սկզբունքները", 21-րդ հրատարակություն: Մակ Գրյու Հիլլ․ Ապրիլ 22, 2022թ․
3. Cherry J, Demmler-Harrison GJ, Kaplan SL, Steinbach WJ, Hotez PJ. Textbook of Pediatric Infectious Diseases. 8th edition. Elsevire. 2017 Չերրի Ջ, Դեմմլեր-Հարրիսոն ԳՋ, Կապլան ՍԼ, Ստեինբախ ՎՋ, Հոտեզ ՊՋ․ Մանկական վարակիչ հիվանդությունների ձեռնարկ 8-րդ հրատարակություն․ Էլսեվիր․ 2017թ․
4. American Academy of Pediatrics (AAP): Red Book: 2018-2021 Report of the Committee on Infectious Diseases. (31st edition). Մանկաբույժների Ամերիկյան Ակադեմիա։ Կարմիր գիրք։ Վարակիչ հիվանդությունների կոմիտեի 2018-2021 թվականների հաշվետվություն: (31-րդ հրատարակություն)
5. Clinical Practice Guideline. Acute gastroenteritis. The Royal Children's Hospital Melbourne. Available at: https://www.rch.org.au/clinicalguide/guideline_index/Gastroenteritis/ (Accessed on August 15, 2023.) Կլինիկական պրակտիկայի ուղեցույց Սուր գաստրոէնտերիտ. Մելբուռնի թագավորական մանկական հիվանդանոց. Հասանելի է : https://www.rch.org.au/clinicalguide/guideline_index/Gastroenteritis/ (Թույլատրված է օգոստոսի 15, 2023թ.)
6. Shane AL et al. 2017 Infectious Diseases Society of America: Clinical practice guidelines for the diagnosis and management of infectious diarrhea. Clinical Infectious Diseases. 2017 Nov 29; 65(12):1963-73. doi: 10.1093/cid/cix959. Շեյն ԱԼ և այլք․ Վարակիչ հիվանդությունների ամերիկյան ընկերությունը 2017 թ. - ին հրապարակել է կլինիկական պրակտիկայի ուղեցույցներ վարակիչ լուծի ախտորոշման և բուժման վերաբերյալ: Կլինիկական վարակիչ հիվանդություններ․ 2017թ․ նոյեմբեր 29; 65(12):1963-73. doi: 10.1093/cid/cix959.
7. Hartman S, Brow E., Loomis E, Russell HA. Gastroenteritis in Children. American Family Physician. 2019;99(3):159-165. Հարտման Ս, Բրոու Ե․, Լումիս Ե, Ռուսսել ՀԱ․ Երեխաների գաստրոէնտերիտներ․ Ամերիկյան ընտանեկան բժշկություն․ 2019թ․; 99(3):159-165․
8. Michigan Medicine, University of Michigan: Guidelines for treatment of acute infectious diarrhea in pediatric patients. Available at: https://www.med.umich.edu/asp/pdf/pediatric_guidelines/Diarrhea_PEDS.pdf Միչիգանի բժշկություն, Միչիգանի համալսարան։ Երեխաների սուր ինֆեկցիոն լուծի բուժման ուղեցույցներ․ Հասանելի է https://www.med.umich.edu/asp/pdf/pediatric_guidelines/Diarrhea_PEDS.pdf
9. Strasbourger P, Kelsberg G, Safranek S. Antiemetics for Acute Gastroenteritis in Children. American Family Physician. 2020;102(1):51-52 Ստարսբուրգեր Պ, Կելսբերգ Գ, Սաֆրանեկ Ս․ Երեխաների սուր գաստրոէնտերիտի դեպքում հակափսխումային դեղեր․ Ամերիկյան ընտանեկան բժշկություն․ 2020;102(1):51-52
10. Fact Sheet for Health Professionals: Zink. U.S. Department of Health and Human Services. Available at: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/ Առողջապահության ոլորտի մասնագետների տեղեկագիր. ԱՄՆ առողջապահության և մարդկային ծառայությունների վարչություն: Հասանելի է։https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/
11. Dhingra U, Kisenge R, et al. Lower-Dose Zinc for Childhood Diarrhea — A Randomized, Multicenter Trial. The New England Journal of Medicine 2020; 383:1231-1241. DOI: 10.1056/NEJMoa1915905 Դինգրա Ու, Կիսենգ Ռ, և այլք․ Մանկական դիարեայի դեպքում ցինկի ցածր դոզա- ռանդոմիզացված, բազմակենտրոն փորձարկում․ Նոր Անգլիա բժշկական ամսագիր 2020; 383:1231-1241. DOI: 10.1056/NEJMoa1915905
12. Pediatric emergency guideline: Gastroenteritis - Emergency management in children. Children’s Health Queensland Hospital and Health Service. 2023 Available at: https://www.childrens.health.qld.gov.au/wp-content/uploads/PDF/guidelines/CHQ-GDL-60015-gastroenteritis.pdf Մանկական անհետաձգելի օգնության ուղեցույց։ Գաստրոէնտերիտ- Երեխաների անհետաձգելի օգնություն․ Քվինսվլենդի մանկական հիվանդանոց և առողջապահական ծառայություն․ 2023թ․ հասանելի է https://www.childrens.health.qld.gov.au/wp-content/uploads/PDF/guidelines/CHQ-GDL-60015-gastroenteritis.pdf
13. Allos BM. Clinical manifestations, diagnosis, and treatment of Campylobacter infection. In: UpToDate. (Accessed on July 24, 2023.) Ալլոս ԲՄ․ Կամպիլոբակտեր վարակի կլինիկական դրսևորումներ, ախտորոշում, և բուժում․ UpToDate. (Թույլատրված է Հուլիս 24, 2023թ.)
14. Children’s Health Queensland Hospital and Health Service: Management Guideline for Non-typhoidal Salmonellosis in Children.2023. Available at: https://www.childrens.health.qld.gov.au/wpcontent/uploads/PDF/ams/gdl-63001.pdf Քվինսլենդի մանկական հիվանդանոց և առողջապահական ծառայություն․ Երեխաների մոտ ոչ տիֆոիդ սալմոնելյոզի վարման ուղեցույց․ 2023թ․ Հասանելի է։ https://www.childrens.health.qld.gov.au/wpcontent/uploads/PDF/ams/gdl-63001.pdf
15. World Health Organization: Salmonella (non-typhoidal). Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/salmonella-(non-typhoidal) Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպություն։ Սալմոնելլա (ոչ տիֆոիդ)․ Հասանել է։ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/salmonella-(non-typhoidal)
16. World Health Organization: Campylobacter. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/campylobacter Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպություն։ Կամպիլոբակտեր․ Հասանելի է : https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/campylobacter
17. Centers for Disease Control and Prevention. National Antimicrobial Resistance Monitoring System for Enteric Bacteria (NARMS). NARMS Now: Human data, Shigella, 2022. Available at: https://wwwn.cdc.gov/narmsnow/ (Accessed on March 01, 2023). Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոններ: Աղիքային բակտերիաների Հակամանրէային դիմակայության մոնիտորինգի ազգային համակարգ (NARMS): Մարդկանց տվյալներ, շիգելլա, 2022թ․ Հասանելի է։ https://wwwn.cdc.gov/narmsnow/ (Թույլատրված է Մարտ 01, 2023թ․)
18. Centers for Disease Control and Prevention. Health Advisory. Increase in Extensively Drug Resistant Shigellosis in the United States. Available at: https://emergency.cdc.gov/han/202 3/han00486.asp (Accessed on March 01, 2023). Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոններ: Խորհրդատվություն առողջապահության վերաբերյալ: Միացյալ Նահանգներում լայն սպեկտորի դեղորայքակայունությամբ շիգելոզի դեպքերի աճ: Հասանելի է: https://emergency.cdc.gov/han/202 3/han00486.asp (Թույլատրված է Մարտ 01, 2023թ).
19. Queensland Health Guidelines for Public Health Units: Shigella infection. 2018. Available at: https://www.health.qld.gov.au/cdcg/index/shigellosis Քվինսլենդի սանիտարական ուղեցույցները հանրային առողջության ստորաբաժանումների համար. Շիգելլա վարակ․ 2018թ․ Հասանելի է։ https://www.health.qld.gov.au/cdcg/index/shigellosis
20. Agha R,Goldberg M. Shigella infection: Clinical manifestations and diagnosis. In: UpToDate. (Accessed on August 15, 2023.) Աղա Ռ, Գոլդբերգ Մ․ Շիգելլա վարակ։Կլինիկական դրսևորումներ և ախտորոշում: UpToDate. (Թույլատրված է Օգոստոս 15, 2023թ.)
21. Ashkenazi S. Shigella infection: Treatment and prevention in children.In: UpToDate. (Accessed on August 15, 2023.) Աշկենազի Ս․ Շիգելլա վարակ։ Բուժումը և կանխարգելումը երեխաների մոտ: UpToDate. (Թույլատրված է Օգոստոս 15, 2023թ.)
22. American Academy of pediatrics. Escherichia coli Infections. Pediatr Rev (2015) 36 (4): 167–171. https://doi.org/10.1542/pir.36-4-167 Մանկաբույժների Ամերիկյան Ակադեմիա․ E. coli վարակ մանկաբուժական ակնարկ (2015թ․) 36 (4): 167–171. https://doi.org/10.1542/pir.36-4-167
23. CDC Yellow Book 2024: Escherichia coli, Diarrheagenic. Available at: https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2024/infections-diseases/escherichia-coli-diarrheagenic.
CDC դեղին գիրք 2024թ․։ Դիարեա առաջացնող E. Coli Հասանելի է https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2024/infections-diseases/escherichia-coli-diarrheagenic.
Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 30 հուլիսի 2024 թվական: