2024 թվականի հունիսի 28-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Արթուր Խոջումյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19․10․2023 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանի ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի, երրորդ անձինք՝ Սեդա Խոջումյանի իրավահաջորդ Արմեն Խոջումյան և Էդուարդ Խոջումյանի իրավահաջորդ Համեստ Ափրոյան՝ Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու և Երևանի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտն ընդունված համարելու և համապատասխան որոշումը տրամադրելուն պատասխանողին պարտավորեցնելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումը և պարտավորեցնել պատասխանողին ընդունված համարել Երևանի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտը և տրամադրել համապատասխան որոշումը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Ղազարյան) (այսուհետ` Դատարան) 16.11.2022 թվականի վճռով հայցը մերժվել է։

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 19.10.2023 թվականի որոշմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն՝ Դատարանի 16.11.2022 թվականի վճիռն ամբողջությամբ բեկանվել է, և վարչական գործի վարույթը կարճվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը․

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը, 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանի կողմից չեն կատարվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածով նախատեսված դատավարական գործողությունները, մասնավորապես՝ Դատարանը չի կատարել ոչ ճիշտ հայցատեսակը պատշաճ հայցատեսակով փոխարինելու մատնանշման իր պարտականությունը, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից, որի հետևանքով հայցվորը զրկվել է դատական պաշտպանության իրավունքից։

Վերոգրյալի հիման վրա՝ բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 19․10․2023 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցը բավարարել կամ գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Մոլոտովյան շրջանային սովետի գործադիր կոմիտեի 17.08.1956 թվականի թիվ 37 որոշմամբ Հարավային Արեշի 6կվ. թիվ 10ա հողամասը հատկացվել է քաղաքացի Սամվել Խոջումյանին՝ անհատական կարգով բնակարան կառուցելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 18).

2) Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշմամբ վերականգնվել է Երևանի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող գույքային միավորների նկատմամբ Սամվել Խոջումյանի սեփականության իրավունքը բնակելի տան զբաղեցրած և սպասարկման համար անհրաժեշտ 300քմ մակերեսով հողամասի չափով՝ ճանաչելով նրա սեփականության իրավունքը 300քմ մակերեսով հողամասի և 632.77քմ մակերեսով հողամասի վրա գտնվող շենք-շինությունների նկատմամբ, ինչպես նաև որոշման 1-ին կետում նշված 300քմ մակերեսով հողամասից ավել օգտագործվող 332.77քմ մակերեսով հողամասը տարածագնահատման 8-րդ գոտու կադաստրային արժեքով ուղղակի վաճառքի միջոցով օտարվել է Սամվել Խոջումյանին (հատոր 1-ին, գ.թ. 20).

3) Երևանի քաղաքապետին հասցեագրված 10.09.2015 թվականի դիմումով Ռազմիկ Խոջումյանը խնդրել է վերացնել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումը և որոշում կայացնել՝ դիմումում նշված անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների վերականգնման մասին (հատոր 1-ին, գ.թ. 44).

4) Ի պատասխան վերը նշված դիմումի՝ Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության պետի գրությամբ հայտնվել է, որ համաձայն Երևանի քաղաքապետարանի 03.05.2016 թվականի թիվ 07/Խ-868 գրության՝ Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու վերաբերյալ վարչական վարույթը կասեցվել է՝ մինչև Սամվել Խոջումյանի ժառանգների կողմից ժառանգություն ընդունելը, ուստի հարցը կքննարկվի վարչական վարույթի ավարտից հետո (հատոր 1-ին, գ.թ. 45)․

5) Ռազմիկ Խոջումյանը կրկին դիմել է Երևանի քաղաքապետին և հայտնելով, որ վերացել են վարույթի կասեցման հիմքերը՝ խնդրել է վերսկսել կասեցված վարչական վարույթը և կայացնել համապատասխան վարչական ակտ (հատոր 1-ին, գ.թ. 49)․

6) Ռազմիկ Խոջումյանը հայցադիմում է ներկայացրել ՀՀ վարչական դատարան՝ պահանջը ձևակերպելով հետևյալ կերպ. «Խնդրում եմ ընդունված համարել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, Երևան քաղաքի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտը և պարտավորեցնել Երևանի քաղաքապետին տրամադրելու համապատասխան որոշում» (հատոր 1-ին, գ.թ. 13)։

 4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի խախտման հետևանքով առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.

1) հանրային-իրավական այս կամ այն վեճը վարչական դատարանի առջև բարձրացնելու համար օրենքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրությունն արդյո՞ք ինքնին ենթադրում է, որ տվյալ հայցը (վեճը) ենթակա չէ դատարանի քննությանը,

2) հայցվորի կողմից ոչ ճիշտ հայցատեսակով վարչական դատարան դիմելն արդյո՞ք ինքնին կարող է հիմք հանդիսանալ վեճը (հայցը) դատարանի քննությանը ենթակա չլինելու պատճառաբանությամբ հայցադիմումի ընդունումը մերժելու կամ վարչական գործի վարույթը կարճելու համար:

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի» (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք (...):

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ` խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ (...), միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով կամ այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, ներառյալ, եթե խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար, չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի ուժով (...):

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի համաձայն՝ գործի փաստական հանգամանքները դատարանը պարզում է ի պաշտոնե ("ex officio"):

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը (...) առաջարկում է ճշտել ոչ հստակ հայցային պահանջները, ոչ ճիշտ հայցատեսակները փոխարինել պատշաճ հայցատեսակներով (...):

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական դատարանում գործը հարուցվում է հայցի հիման վրա։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 7-րդ կետի համաձայն՝ հայցադիմումը բովանդակում է հայցվորի պահանջը։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցը ենթակա չէ դատարանում քննության:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե՝

1) վեճը ենթակա չէ որևէ դատարանում քննության. (...)

9) եթե բացահայտվել են նույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածով նախատեսված` հայցադիմումի ընդունումը մերժելու հիմքերը (...):

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ դատարան դիմելու կամ արդարադատության մատչելիության իրավունքը մարդու սահմանադրաիրավական և միջազգային իրավական նորմերով երաշխավորված դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության հիմնարար իրավունքների կարևորագույն բաղադրիչն է։

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, մի շարք որոշումներով (10.12.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1127, 10.02.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1190, 03.03.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1192, 16.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1220, 26.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1222, 10.03.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1257 և այլն) անդրադառնալով արդարադատության մատչելիության, արդար և արդյունավետ դատաքննության իրավունքների երաշխավորման սահմանադրական իրավաչափության խնդիրներին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ դատավարական որևէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ, ընթացակարգային որևէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում, դատարանի (արդարադատության) մատչելիությունը կարող է ունենալ որոշակի սահմանափակումներ, որոնք չպետք է խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը:

Թեև դատարանի մատչելիության իրավունքն ուղղակիորեն ամրագրված չէ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում, սակայն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) այն ճանաչել է որպես արդար դատաքննության իրավունքի անբաժանելի տարր: Այսպես, Եվրոպական դատարանի կողմից դատարանի մատչելիության իրավունքի վերաբերյալ ձևավորված կայուն նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը երաշխավորում է անձի իրավունքներին և պարտականություններին առնչվող հայցով դատարան դիմելու իրավունքը: Այդ դրույթը մարմնավորում է դատարան դիմելու, այն է` դատարանում հայց հարուցելու իրավունքը, որը հնարավորություն է տալիս օգտվելու Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում նախատեսված մյուս երաշխիքներից: Դատական վարույթի արդար, հրապարակային և արագ բնութագրիչները, անշուշտ, արժեք չեն ունենա, եթե այդ գործընթացներին ընթացք չի տրվում: Դժվար է պատկերացնել իրավունքի գերակայություն արդարադատություն իրականացնելիս, եթե դատարան դիմելու իրավունքը չի ապահովվում (տե՛ս, Kreuz v. Poland (28249/95) գործով Եվրոպական դատարանի 19.06.2001 թվականի վճիռը, 52-րդ կետ): Մինչդեռ Եվրոպական դատարանի տեսանկյունից՝ դատարանի իրավունքը բացարձակ չէ և կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այդ սահմանափակումները թույլատրվում են, քանի որ մատչելիության իրավունքն իր բնույթով պահանջում է պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ, և այս առումով պետությունը որոշակի հայեցողական լիազորություն ունի: Սակայն դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է իրականացվի այնպես, որ չխախտի կամ զրկի անձին մատչելիության իրավունքից այնպես կամ այն աստիճան, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը (տե՛ս, Tolstoy Miloslavsky v. The United Kingdom (18139/91) գործով Եվրոպական դատարանի 13.07.1995 թվականի վճիռը, 59-րդ կետ): Ըստ Եվրոպական դատարանի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը չի կարող համատեղելի լինել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հետ, եթե այն չի հետապնդում իրավաչափ նպատակ, և եթե առկա չէ ողջամիտ հարաբերակցություն ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև՝ համաչափության առումով (տե՛ս Khalfaoui v. France (34791/97) գործով Եվրոպական դատարանի 14.12.1999 թվականի վճիռը, 36-րդ կետ): Մեկ այլ վճռով Եվրոպական դատարանը նշել է, որ դատարանի մատչելիությունն օրենսդրական կարգավորումների առարկա է, և դատարանները պարտավոր են կիրառել դատավարական համապատասխան կանոնները` խուսափելով ինչպես գործի արդարացի քննությանը խոչընդոտող ավելորդ ձևականություններից (ֆորմալիզմից), այնպես էլ չափազանց ճկուն մոտեցումից, որի դեպքում օրենքով սահմանված դատավարական պահանջները կկորցնեն իրենց նշանակությունը: Ըստ Եվրոպական դատարանի` դատարանի մատչելիության իրավունքը խաթարվում է այն դեպքում, երբ օրենսդրական նորմերը դադարում են ծառայել իրավական որոշակիության ու արդարադատության պատշաճ իրականացման նպատակներին և խոչընդոտում են անձին հասնել իրավասու դատարանի կողմից իր գործի ըստ էության քննությանը (տե՛ս, Dumitru Gheorghe v. Romania (33883/06) գործով Եվրոպական դատարանի 12.04.2016 թվականի վճիռը, 28-րդ կետ): 

 Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ արդարադատության մատչելիության իրավունքը սերտորեն փոխկապակցված է այս կամ այն գործի՝ դատարանի քննությանը ենթակա լինելու կամ չլինելու հարցի հետ, քանի որ դատարանը՝ որպես իրավաբանական գործեր քննող և լուծող մարմին, օժտված չէ համընդհանուր իրավազորությամբ և իր գործառույթներին ու խնդիրներին համապատասխան կարող է քննել և լուծել միայն իր իրավասությանը հանձնված գործերը: Այս հանգամանքն առաջացնում է, մի կողմից, դատարանի, իսկ մյուս կողմից, իրավաբանական գործեր քննելու և լուծելու իրավասություն ունեցող այլ մարմինների (օրինակ՝ վարչական մարմիններ, առևտրային արբիտրաժ և այլն) իրավասությունը հստակորեն սահմանազատելու անհրաժեշտություն: Դատարանի և իրավաբանական գործեր քննելու ու լուծելու իրավասություն ունեցող այլ մարմինների իրավասությունը տարանջատելիս կիրառվում է «ենթակայություն» իրավաբանական եզրույթը. ենթակայությունն իրավաբանական գործերի այնպիսի հատկանիշ է, որի միջոցով պարզվում է տվյալ գործը քննելու և լուծելու իրավասություն ունեցող կոնկրետ սուբյեկտը: Ըստ այդմ, այն գործերը, որոնց քննությունն ու լուծումը օրենքով հանձնված է դատարանի իրավասությանը, համարվում են դատական ենթակայության գործեր:

Փաստորեն, անձը կարող է իրացնել դատարանի մատչելիության իր իրավունքը միայն այն դեպքում, երբ դատարանի առջև վերջինիս բարձրացրած հարցը (որպես կանոն՝ իրավունքի մասին վեճը) ենթակա է քննության և լուծման դատարանի կողմից: Այդ իսկ պատճառով օրենսդիրը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում սահմանել է, որ դատարանը պարտավոր է մերժել հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցը ենթակա չէ դատարանում քննության, իսկ նույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում սահմանել է, որ դատարանը պարտավոր է գործի քննության ցանկացած փուլում կարճել գործի վարույթը, եթե վեճը ենթակա չէ դատարանում քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկին որոշումներից մեկում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ հայցադիմումի ընդունումը կարող է մերժվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված հիմքով այն դեպքում, երբ դատարան դիմող սուբյեկտը հայց հարուցելու իրավունք առհասարակ չունի, իսկ դատարանն իրավասու չէ լուծել իր առջև բարձրացված տվյալ վեճը (տե՛ս, Վարուժան Ավետիքյանն ընդդեմ ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության թիվ ՎԴ/3804/05/15 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14.03.2017 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում ամրագրված «որևէ դատարան» բառակապակցության ներքո օրենսդիրը նկատի է ունեցել, որ վեճը վերապահված չէ Հայաստանի Հանրապետությունում գործող ընդհանուր իրավասության և մասնագիտացված դատարանների քննությանը և լուծմանը: Նման իրավակարգավորումը կոչված է բացառելու դատարանների իրավասությանը չհանձնված վեճերի քննությունը և լուծումը դատարանների կողմից: Եթե գործը ենթակա չէ դատարանին, ապա դատարան դիմող անձը հայց հարուցելու իրավունք չունի, իսկ դատարանն իրավասու չէ խախտել այլ մարմինների իրավասությունը և լուծել նրանց վերապահված գործերը, հետևաբար գործի վարույթը ենթակա է կարճման (տե՛ս, «Վեստ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության մտավոր սեփականության գործակալության թիվ ՎԴ/0830/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Այսպիսով, անձի կողմից դատարանի առջև բարձրացված հարցի՝ դատարանի քննությանը ենթակա լինելու հանգամանքը հանդիսանում է հայց հարուցելու իրավունքի ընդհանուր դրական նախադրյալ, որի առկայության դեպքում միայն անձն իրավունք ունի իր սուբյեկտիվ իրավունքների պաշտպանության խնդրանքով դիմել դատարան: Հակառակ դեպքում, այսինքն՝ գործը դատարանին ենթակա չլինելու դեպքում, անձն իրավունք չունի հայց հարուցել դատարանում, և դատարանը պարտավոր է վարույթ չընդունել ներկայացված հայցադիմումը:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը որդեգրել է այն կառուցակարգը, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում ամրագրված՝ «հայցը ենթակա չէ դատարանում քննության» արտահայտությունը և նույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում ամրագրված՝ «վեճը ենթակա չէ որևէ դատարանում քննության» արտահայտությունն ունեն միևնույն նշանակությունը, որը հանգում է հետևյալին. վարչական դատարանում գործ չի կարող հարուցվել, իսկ հարուցված գործի վարույթը ենթակա է կարճման, եթե այդ գործի հիմքում ընկած վեճը (հայցապահանջի հիմքում ընկած վիճելի իրավահարաբերությունը, հայցադիմումով դատարանի առջև բարձրացված հարցը) ենթակա չէ Հայաստանի Հանրապետությունում գործող առաջին ատյանի որևէ (ինչպես ընդհանուր իրավասության, այնպես էլ մասնագիտացված) դատարանում քննության: Հետևաբար, վեճը (հայցը) դատարանի քննությանը ենթակա չլինելու հիմքով հայցադիմումի ընդունումը մերժելիս կամ այդ հիմքով գործի վարույթը կարճելիս վարչական դատարանը պարտավոր է ցույց տալ այն իրավական և փաստական հանգամանքները, որոնք վկայում են այն մասին, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գործող առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության և մասնագիտացված բոլոր դատարաններն իրավասու չեն քննելու և լուծելու տվյալ վեճը:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 7-րդ կետի ուժով հայցադիմումում պետք է նշվի հայցվորի պահանջը, որը կազմում է հայցի առարկան, և որի մերժման կամ բավարարման վերաբերյալ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ է կայացնում: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ պատասխանողին ուղղված նյութաիրավական պահանջը (հայցի առարկան) հայցադիմումում պետք է շարադրված լինի այն կերպ, որ դատարանի համար առնվազն պարզ լինի, թե ինչ է ակնկալում հայցվորը՝ դատական պաշտպանություն հայցելով։ Այլ կերպ ասած՝ հայցադիմումը պետք է բովանդակի հայցի առարկան բավարար հստակությամբ, որպեսզի դատարանը հնարավորություն ունենա ներկայացված նյութաիրավական պահանջի կապակցությամբ իրավական որոշակիության սկզբունքի պահանջներին բավարարող դատական ակտ կայացնել: Ասվածը հատկապես կարևոր նշանակություն ունի վարչական դատավարությունում, քանի որ օրենսդիրը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածում ամրագրելով, որ վարչական դատարանում գործ հարուցելու հիմքը հայցն է, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի մյուս հոդվածներում սահմանել է հանրային իրավահարաբերություններից ծագող գործերով իրավասու սուբյեկտների կողմից վարչական դատարան դիմելու հայցատեսակները՝ որպես վարչական գործի հարուցման հիմքեր: Այսինքն՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը հստակ սահմանում է այն հայցատեսակները, որոնց միջոցով ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք կարող են վարչական դատարանից հայցել իրենց խախտված իրավունքների և շահերի դատական պաշտպանություն: Ընդ որում, նշված հայցատեսակները միմյանցից առաջին հերթին տարբերվում են հայցի առարկայով, այսինքն՝ այն նյութաիրավական պահանջի բովանդակությամբ, որը ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք ուղղում են այս կամ այն վարչական մարմնին:

Ամփոփելով վերոգրյալը և վերահաստատելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ այն դեպքում, երբ անձն իր խախտված իրավունքների պաշտպանության նպատակով դիմում է վարչական դատարան, ապա վերջինիս իրավունքների և շահերի դատական պաշտպանությունը պետք է իրականացվի ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված պատշաճ հայցատեսակի հիման վրա հարուցված վարչական գործի ըստ էության քննության և լուծման միջոցով: Այսինքն՝ վարչական դատավարությունում հայցվորի պահանջը պետք է համապատասխանի օրենքով սահմանված այն հայցատեսակին բնորոշ հայցի առարկային, որի միջոցով տվյալ վիճելի իրավահարաբերության շրջանակներում հնարավոր է գործնականում հասնել անձի իրավունքների և շահերի դատական պաշտպանության ապահովմանը (տե՛ս, Վարուժան Ավետիքյանն ընդդեմ ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության թիվ ՎԴ/3804/05/15 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14.03.2017 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավակիրառ պրակտիկայում հաճախ հանդիպում են դեպքեր, երբ ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք՝ որպես վարչական դատավարության մասնակիցներ, ակնկալելով վարչական դատավարության կարգով վերականգնել իրենց խախտված իրավունքները, ճիշտ չեն ընտրում ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված համապատասխան հայցատեսակը կամ ճիշտ չեն ձևակերպում իրենց հայցային պահանջները:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն դեպքում, երբ վարչական դատարան դիմած անձն իր կողմից ներկայացված հայցի առարկան չի ձևակերպել տվյալ վիճելի իրավահարաբերության համար ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված ճիշտ հայցատեսակով, ապա այդ հանգամանքն ինքնին չի ենթադրում, որ հայցը (վեճը) ենթակա չէ դատարանում քննության: Այլ կերպ ասած, այս կամ այն վիճելի իրավահարաբերությունը (իրավունքի մասին վեճը կամ այլ հարցը) վարչական դատավարության կարգով դատարանի առջև բարձրացնելու համար ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրությունն ինքնին չի կարող հիմք հանդիսանալ վեճը (հայցը) դատարանի քննությանը ենթակա չլինելու հիմքով հայցադիմումի ընդունումը մերժելու կամ վարչական գործի վարույթը կարճելու համար: Փաստորեն, վարչական դատարանը չի կարող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքով մերժել հայցադիմումի ընդունումը կամ նույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված հիմքով կարճել վարչական գործի վարույթը միայն այն պատճառաբանությամբ, որ հայցվորը դատական պաշտպանության չի դիմել օրենքով նախատեսված ճիշտ հայցատեսակով կամ հայցվորը դատարան է դիմել սխալ հայցատեսակով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավակիրառ պրակտիկայում հաճախ հանդիպող վերը նկարագրված դեպքերում հանրային իրավահարաբերություններից ծագող վեճերից բխող գործերի քննության ու լուծման միջոցով ֆիզիկական, իրավաբանական անձանց իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության միջոցի իրացումն ապահովվում է դատարանի կողմից գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե ("ex officio") պարզելու սկզբունքի կենսագործման միջոցով, որը վարչական արդարադատությանը բնորոշ կարևորագույն առանձնահատկություններից մեկն է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով նշված դատավարական սկզբունքի էությանը և բովանդակությանը, նախկին որոշումներից մեկում նշել է, որ դատարանի կողմից գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե ("ex officio") պարզելու սկզբունքը հանրային իրավահարաբերություններից ծագող վեճերից բխող գործերի քննության ընթացքում վարչական դատարանին օժտում է ակտիվ դերակատարությամբ, ինչը հնարավորություն է տալիս արդյունավետորեն ապահովելու իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտների ընդունած իրավական ակտերի, գործողությունների ու անգործությունների դեմ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց հանրային սուբյեկտիվ իրավունքների դատական պաշտպանության իրացումը: Խնդրո առարկա սկզբունքի համաձայն՝ դատարանի ակտիվ դերակատարությունն արտահայտվում է, մասնավորապես, որոշակի դատավարական գործողություններ կատարելիս դատավարության մասնակիցներին օժանդակելու՝ վարչական դատարանի պարտականությամբ: Այսպես, այն դեպքում, երբ ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք, դիմելով վարչական դատարան, ճիշտ չեն ընտրել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված համապատասխան հայցատեսակը կամ ճիշտ չեն ձևակերպել իրենց հայցային պահանջները, վարչական դատարանը պարտավոր է մատնանշել ճիշտ հայցապահանջները կամ պատշաճ հայցատեսակները՝ առաջարկելով հայցվորին ճշտել ոչ հստակ հայցային պահանջները կամ ոչ ճիշտ հայցատեսակները փոխարինել պատշաճ հայցատեսակներով: Քննարկվող պարագայում վարչական դատարանի՝ դատավարության մասնակիցներին օժանդակելու պարտականությունը, որը բխում է գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե ("ex officio") պարզելու սկզբունքի բովանդակությունից, ստանում է գործնական մեծ նշանակություն, քանի որ ոչ հստակ հայցային պահանջները ճշտելու, ոչ ճիշտ հայցատեսակները պատշաճ հայցատեսակներով փոխարինելու վերաբերյալ դատավարության մասնակիցներին առաջարկ անելու վարչական դատարանի պարտականության պատշաճ կատարման պայմաններում ապահովվում է ոչ միայն արդյունավետ դատաքննությունը, այլ նաև՝ անձի խախտված իրավունքների արդյունավետ դատական պաշտպանությունը (տե՛ս, Վարուժան Ավետիքյանն ընդդեմ ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության թիվ ՎԴ/3804/05/15 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14.03.2017 թվականի որոշումը):

Իր մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ հայցատեսակի ընտրության սուբյեկտիվ իրավունքը բոլոր դեպքերում պատկանում է հայցվորին, և եթե ոչ հստակ կամ ոչ ճիշտ հայցատեսակը հստակեցնելու կամ ճիշտ հայցատեսակով փոխարինելու վերաբերյալ դատարանի մատնանշումից հետո էլ հայցվորը շարունակում է պնդել իր կողմից ներկայացված հայցապահանջը, ապա դատարանը պարտավոր է գործի քննությունն իրականացնել հայցվորի կողմից ներկայացված հայցապահանջի շրջանակներում: Այդ պարագայում դատարանի մատնանշման պարտականությունը համարվում է կատարված (տե՛ս, Ալեքսանդր Կարալովն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/4315/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Այսպիսով, ամփոփելով վերոգրյալ իրավական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ հարկ է համարում ընդգծել, որ.

1) հայցվորի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրությունն ինքնին չի ենթադրում, որ դատարանի առջև բարձրացված վեճը (հայցը) ենթակա չէ դատարանի քննությանը,

2) հայցվորի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրության դեպքում վարչական դատարանը ոչ թե պետք է որոշում կայացնի վեճը (հայցը) դատարանի քննությանը ենթակա չլինելու հիմքով հայցադիմումի ընդունումը մերժելու կամ վարչական գործի վարույթը կարճելու մասին, այլ պարտավոր է հայցվորին առաջարկել ոչ ճիշտ հայցատեսակը փոխարինել պատշաճ հայցատեսակով (մատնանշել ճիշտ հայցատեսակը),

3) եթե հայցվորի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրության և վարչական դատարանի կողմից պատշաճ հայցատեսակի մատնանշման պարտականության պատշաճ կատարման պայմաններում հայցվորը շարունակում է պնդել իր կողմից ներկայացված սկզբնական ոչ ճիշտ հայցապահանջը, ապա դատարանը պարտավոր է կայացնել այդ հայցապահանջի շրջանակներում հարուցված վարչական գործի հետագա ճակատագիրը լուծող դատական ակտ:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշմամբ վերականգնվել է Երևանի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող գույքային միավորների նկատմամբ Սամվել Խոջումյանի սեփականության իրավունքը բնակելի տան զբաղեցրած և սպասարկման համար անհրաժեշտ 300քմ մակերեսով հողամասի չափով՝ ճանաչելով նրա սեփականության իրավունքը 300քմ մակերեսով հողամասի և 632.77քմ մակերեսով հողամասի վրա գտնվող շենք-շինությունների նկատմամբ, ինչպես նաև որոշման 1-ին կետում նշված 300քմ մակերեսով հողամասից ավել օգտագործվող 332.77քմ մակերեսով հողամասը տարածագնահատման 8-րդ գոտու կադաստրային արժեքով ուղղակի վաճառքի միջոցով օտարվել է Սամվել Խոջումյանին։

Երևանի քաղաքապետին հասցեագրված 10.09.2015 թվականի դիմումով Ռազմիկ Խոջումյանը խնդրել է վերացնել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումը և որոշում կայացնել՝ դիմումում նշված անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների վերականգնման մասին։

Ի պատասխան վերը նշված դիմումի՝ Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության պետի գրությամբ հայտնվել է, որ համաձայն Երևանի քաղաքապետարանի 03.05.2016 թվականի թիվ 07/Խ-868 գրության՝ Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու վերաբերյալ վարչական վարույթը կասեցվել է՝ մինչև Սամվել Խոջումյանի ժառանգների կողմից ժառանգություն ընդունելը, ուստի հարցը կքննարկվի վարչական վարույթի ավարտից հետո։

Ռազմիկ Խոջումյանը կրկին դիմել է Երևանի քաղաքապետին և հայտնելով, որ վերացել են վարույթի կասեցման հիմքերը՝ խնդրել է վերսկսել կասեցված վարչական վարույթը և կայացնել համապատասխան վարչական ակտ։

Ռազմիկ Խոջումյանը հայցադիմում է ներկայացրել ՀՀ վարչական դատարան՝ պահանջը ձևակերպելով հետևյալ կերպ. «Խնդրում եմ ընդունված համարել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, Երևան քաղաքի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտը և պարտավորեցնել Երևանի քաղաքապետին տրամադրելու համապատասխան որոշում»։

Դատարանը 16.11.2022 թվականի վճռով մերժել է Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանի հայցը պատճառաբանելով, որ «(...) պատասխանող վարչական մարմինը, գործելով իրեն վերապահված լիազորությունների շրջանակներում, համապատասխան հիմքերի առկայության պարագայում ֆիզիկական անձի՝ Սամվել Խոջումյանի դիմումի հիման վրա վերականգնել է վերջինիս սեփականության իրավունքը Երևանի Դաշտենցի փողոցի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող գույքային միավորների նկատմամբ:

(...) պատասխանող վարչական մարմինը վարչարարությունն իրականացրել և վիճարկվող վարչական ակտն ընդունել է այդ ակտի ընդունման համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի հիման վրա և օրինականության սկզբունքի պահպանմամբ՝ դրանով չխախտելով որևէ մեկի, այդ թվում հայցվորի իրավունքները և օրինական շահերը: Մասնավորապես, Մոլոտովյան շրջանային սովետի գործադիր կոմիտեի 17.08.1956թ.-ի թիվ 37 որոշմամբ Հարավային Արեշի 3կվ. թիվ 10ա հողամասը հատկացվել է Սամվել Խոջումյանին, որից հետո Սամվել Խոջումյանը նշված հողամասում կառուցել է բնակելի տուն և ընտանիքի անդամներով բնակվել այնտեղ: Այնուհետև Սամվել Խոջումյանի կողմից դիմում է ներկայացվել Երևանի քաղաքապետարան՝ իրեն տրամադրված հողամասի և կառուցված բնակելի տան նկատմամբ ունեցած իր իրավունքները վերականգնելու նպատակով: Ստանալով նշված դիմումը՝ պատասխանող վարչական մարմինը, ստուգելով դիմումի և դրանով հայցվող պահանջի կատարման համապատասխանությունը գործող օրենսդրական կարգավորումներին, տրամադրության տակ ունենալով անհրաժեշտ փաստաթղթերը, ընդունել է թիվ 2642-Ա որոշումը՝ բավարարելով դիմումատուի պահանջը:

Անդրադառնալով հայցվորի կողմից նշված այն փաստարկին, որ ինքը ք․ Երևան, Նոր Արեշ 45փ․, 1նրբ․, թիվ 7 տանը հաշվառված է եղել 1958թ․-ից, ուստի վիճարկվող որոշմամբ նշված գույք(եր)ի վերաբերյալ միայն Սամվել Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելով՝ պատասխանողը խախտել է իր սեփականության իրավունքը՝ Դատարանն արձանագրում է, որ հայցվորը նշված փաստի վերաբերյալ պատասխանող վարչական մարմնին վարչարարության իրականացման ժամանակ որևէ տեղեկություն ներկայացրած և նման փաստի գոյության մասին հայտնած լինելու վերաբերյալ որևէ տվյալ կամ ապացույց Դատարան չի ներկայացրել, որի պայմաններում վարչական մարմինը հնարավորություն ստացած կլիներ ստուգել նշված փաստի հավաստիությունը և անհրաժեշտության դեպքում՝ կայացնել այլ որոշում, հետևաբար նշված փաստարկն անհիմն է և չի կարող դրվել վիճարկվող որոշման անվավերության հիմքում:

Իսկ ինչ վերաբերում է ՀՀ ոստիկանության Էրեբունու անձնագրային բաժանմունքի 24․02․2016թ․-ի «Բնակչության պետական ռեգիստրում հաշվառման մասին» թիվ 518020 տեղեկանքին, որի համաձայն՝ հայցվորը ք․Երևան, Նոր Արեշ 45փ․, 1նրբ․, թիվ 7 տանը հաշվառված է եղել 1958թ․-ից, ապա այն տրամադրվել է 2016թ.-ին՝ վիճարկվող վարչական ակտի կայացումից՝ 26.08.2015թ.-ից որոշակի ժամանակ անց, հետևաբար այն չէր կարող հիմք հանդիսանալ վիճարկվող վարչական ակտը նաև հայցվորի մասով կայացվելու համար»:

Վերաքննիչ դատարանը, 19․10.2023 թվականի որոշմամբ մասնակիորեն բավարարելով Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանի վերաքննիչ բողոքը՝ ամբողջությամբ բեկանել է Դատարանի 16.11.2022 թվականի վճիռը և գործի վարույթը կարճել է՝ պատճառաբանելով, որ «(․․․) 22.03.2018թ. Ռազմիկ Խոջումյանը հայցադիմում է ներկայացրել ՀՀ վարչական դատարան ընդդեմ Երևանի քաղաքապետի՝ հայցադիմումում նշելով, որ 10.09.2015 թվականի դիմումով հարուցված վարչական վարույթի արդյունքում Երևանի քաղաքապետն այդպես էլ որևէ որոշում չի ընդունել, իսկ հայցապահանջը ձևակերպել է հետևյալ կերպ (բառացի մեջբերում). «Խնդրում եմ ընդունված համարել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, Երևան քաղաքի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտը և պարտավորեցնել Երևանի քաղաքապետին տրամադրելու համապատասխան որոշում»:

Ընդ որում, նախնական դատական նիստերի արձանագրությունների ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ 08.08.2019թ. հրավիրված նախնական դատական նիստի ընթացքում, Դատարանի կողմից հայցի առարկան և հիմքերը պարզելու իր գործառույթն իրականացնելիս, հայցվորի ներկայացուցիչը պնդել է հայցադիմումով ներկայացված պահանջը:

Բողոքով նույնպես Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանը վկայակոչելով հայցադիմումով ներկայացված պահանջի բովանդակությունը՝ նշել է, որ սույն գործով հայցվորը ներկայացրել է գործողության կատարման հայց:

(․․․) հայցվորը, դիմելով Երևանի քաղաքապետարանին, ցանկացել է հասնել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015թ. թիվ 2642-Ա որոշման միջամտող բնույթի վերացմանը, այդ միջամտող բնույթը պայմանավորելով այն հանգամանքով, որ Երևան քաղաքի Նոր Արեշի 45-րդ փողոցի, 1-ին նրբանցքի թիվ 7 հասցեում գտնվող հողամասը հատկացվել է բնակելի տան շինարարության համար, որը 15.03.1991թ.-ին ուժի մեջ մտած ՀՀ հողային օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի հիմքով սեփականության իրավունքով փոխանցվել է նշված հասցեի բնակելի տան առաջին հարկը կառուցած և փաստացի զբաղեցրած Ռազմիկ Խոջումյանին և երկրորդ հարկը կառուցած և փաստացի զբաղեցրած Սամվել Խոջումյանին, սակայն նշված որոշմամբ վերականգնվել է Սամվել Խոջումյանի սեփականության իրավունքը: Նշված դիմումի բավարարումը ենթադրելու էր վերադասության կարգով Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015թ. թիվ 2642-Ա որոշման վերացում, այլ ոչ թե վարչական մարմնի կողմից գործողության կատարում: Հետևաբար, հայցվորի իրավունքների պաշտպանության արդյունավետ միջոց կարող էր հանդիսանալ Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015թ. թիվ 2642-Ա որոշման անվավերության պահանջը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածով սահմանված վիճարկման հայցի շրջանակներում ներկայացնելը:

(․․․) տվյալ պարագայում «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի վկայակոչմամբ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հայցի ներկայացումը, և ըստ այդմ` այդ հայցատեսակով անձի իրավունքների դատական պաշտպանությունն անթույլատրելի է (վերադաս բողոքի ներկայացման դեպքում ֆիկցիա չի կարող կիրառվել)։

(․․․) առկա չեն եղել Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանի կողմից ներկայացված («(...) խնդրում եմ ընդունված համարել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, Երևան քաղաքի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտը և պարտավորեցնել Երևանի քաղաքապետին տրամադրելու համապատասխան որոշում:») հայցապահանջով հայց հարուցելու իրավական հնարավորությունը, ինչով էլ պայմանավորված է հայցը դատարանում քննության ենթակա չլինելը և հանգեցնում է Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով և 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետով ղեկավարվելու պարտականությանը և վարչական գործի վարույթի կարճելուն»:

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ դատարանը նախևառաջ փաստում է, որ սույն գործով Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանը դատարան է դիմել գործողության կատարման հայցատեսակով՝ խնդրելով ընդունված համարել Երևանի քաղաքապետի 26.08.2015 թվականի թիվ 2642-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, Երևան քաղաքի Դաշտենցի փողոցի նրբանցքի թիվ 6/1 հասցեում գտնվող բնակելի տան 1-ին հարկի, դրանով ծանրաբեռնված և սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի նկատմամբ Ռազմիկ Խոջումյանի սեփականության իրավունքը վերականգնելու վերաբերյալ վարչական ակտը և պարտավորեցնել Երևանի քաղաքապետին տրամադրելու համապատասխան որոշում։

Հիմնավոր համարելով Վերաքննիչ դատարանի այն իրավական դիրքորոշումը, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի վկայակոչմամբ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հայցի ներկայացումը, և ըստ այդմ` այդ հայցատեսակով անձի իրավունքների դատական պաշտպանությունն անթույլատրելի է (վերադաս բողոքի ներկայացման դեպքում ֆիկցիա չի կարող կիրառվել)՝ Վճռաբեկ դատարանն այդուհանդերձ հիմնավոր չի համարում Վերաքննիչ դատարանի մյուս իրավական դիրքորոշումը, ըստ որի՝ առկա չի եղել Ռազմիկ Խոջումյանի իրավահաջորդ Արթուր Խոջումյանի կողմից ներկայացված հայցապահանջով հայց հարուցելու իրավական հնարավորությունը, ինչով էլ պայմանավորված է հայցը դատարանում քննության ենթակա չլինելը։ Ըստ այդմ՝ Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է գնահատում ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի և 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի կիրառմամբ սույն վարչական գործի վարույթը կարճման ենթակա լինելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը հետևյալ պատճառաբանությամբ․

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ տվյալ դեպքում հայցվորի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրությունն ինքնին չէր կարող ենթադրել, որ դատարանի առջև բարձրացված վեճը (հայցը) ենթակա չէ դատարանի քննությանը, հետևաբար հայցվորի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի սխալ ընտրության դեպքում Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող որոշում կայացնել վեճը (հայցը) դատարանի քննությանը ենթակա չլինելու հիմքով վարչական գործի վարույթը կարճելու մասին՝ սահմանափակելով հայցվորի դատական պաշտպանության իրավունքը։

Սույն գործով նախնական դատական նիստերի արձանագրությունների հետազոտման արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Դատարանը չի կատարել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածով սահմանված մատնանշման իր պարտականությունը և չի առաջարկել հայցվորին սխալ ընտրված գործողության կատարման հայցը փոխարինել պատշաճ հայցատեսակով՝ վիճարկման հայցով, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով Դատարանի կողմից թույլ տրված, գործի ելքի վրա ազդող դատական սխալը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի և 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի կիրառմամբ կարճել է սույն գործի վարույթը՝ հայցվորին զրկելով դատական պաշտպանության իրավունքից, ինչը հանգեցրել է նաև արդարադատության բուն էության խաթարմանը։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի բողոքարկվող որոշմամբ սույն գործի վարույթը կարճվել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետով նախատեսված՝ գործի վարույթը կարճելու հիմքի բացակայության պայմաններում, հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ առկա է բավարար հիմք ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 152-րդ, 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության ուղարկելու համար:

 5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19.10.2023 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ: