գրավոր ընթացակարգով քննության առնելով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ի որոշման դեմ մեղադրյալ Վասակ Մկրտիչի Գազանճյանի պաշտպան Ա.Մանուկյանի հատուկ վերանայման վճռաբեկ բողոքները,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1․ 2022 թվականի օգոստոսի 23-ին ՀՀ գլխավոր դատախազության բնակչության առողջության դեմ ուղղված հանցագործությունների գործերով ավագ դատախազ Խ.Երեմյանը հաստատել է թիվ 69116422 քրեական վարույթով մեղադրական եզրակացությունն ըստ մեղադրանքի՝ Վասակ Մկրտիչի Գազանճյանի՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 393-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերով, 296-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետով, և մյուսների ու վարույթի նյութերն ուղարկել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան:

2․ 2022 թվականի օգոստոսի 25-ին Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանը (այսուհետ` նաև Առաջին ատյանի դատարան)՝ ստանձնել է թիվ ԵԴ/1241/01/22 քրեական գործի վարույթը և նախնական դատական լսումների ընթացքում, քննության առնելով մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ կիրառված խափանման միջոցը վերացնելու, փոխելու, դրա ժամկետը երկարաձգելու կամ խափանման միջոց կիրառելու հարցը՝ 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշմամբ մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորման ժամկետը երկարաձգել է 3 (երեք) ամիս ժամկետով:

3. Մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի և նրա պաշտպան Ա.Մանուկյանի հատուկ վերանայման բողոքների քննության արդյունքում, ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ` նաև Վերաքննիչ դատարան) 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ի որոշմամբ հատուկ վերանայման բողոքները մերժել է՝ անփոփոխ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի` 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշումը:

4. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի պաշտպան Ա.Մանուկյանը հատուկ վերանայման վճռաբեկ բողոքներ է բերել, որոնք Վճռաբեկ դատարանի` 2022 թվականի նոյեմբերի 4-ի որոշմամբ ընդունվել են վարույթ և սահմանվել է հատուկ վերանայման վճռաբեկ բողոքների քննության գրավոր ընթացակարգ:

Վճռաբեկ բողոքների հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքները քննվում են հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

5. Բողոքի հեղինակը, մատնանշելով Վճռաբեկ դատարանի մի շարք նախադեպային որոշումներ, քրեադատավարական իրավանորմեր, նշել է, որ ստորադաս դատարանները թույլ են տվել քրեադատավարական օրենքի էական խախտումներ, այն է՝ խախտել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված՝ անձի դատական պաշտպանության իրավունքը։

Մասնավորապես, բողոքաբերը նշել է, որ Առաջին ատյանի դատարանը սույն դատական վարույթով իրավասու դատարան չէր, քանի որ մինչդատական վարույթում միացված վարույթներից մեկը ՀՀ քրեական օրենսգրքի հավելված N 1-ով նախատեսված կոռուպցիոն հանցանքի վերաբերյալ վարույթ է, ուստի այն քննելու իրավասությունը պատկանում էր Հակակոռուպցիոն դատարանին։

Վերոնշյալի հիման վրա բողոքաբերը նշել է, որ Առաջին ատյանի դատարանը 2022 թվականի օգոստոսի 25-ին թիվ ԵԴ/1241/01/22 դատական վարույթը ստանձնելուց հետո ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 314-րդ հոդվածի 1-ին մասի ուժով նախնական դատալսումների ընթացքում պարտավոր էր որոշում կայացնել թիվ ԵԴ/1241/01/22 դատական վարույթն ըստ ընդդատության փոխանցելու մասին, ինչը, սակայն, չի արել։ Հետևաբար, բողոքաբերը հանգել է հետևության, որ մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանքը երեք ամիս ժամկետով երկարաձգելու մասին 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշումը կայացվել է ոչ իրավասու դատարանի կողմից:

Բացի այդ, բողոքաբերը նշել է, որ Վերաքննիչ դատարանի այն եզրահանգումը, որ ընդդատության կանոնի խախտումը հատուկ վերանայման բողոքի շրջանակներում ենթակա չէ քննության՝ անհամատեղելի է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 23-րդ հոդվածով սահմանված սկզբունքի հետ:

6. Արդյունքում, բողոքաբերը եզրահանգել է, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել քրեադատավարական իրավունքի այնպիսի էական խախտումներ, որոնք ազդել են գործի ելքի վրա և անվերապահորեն դատական ակտը բեկանելու հիմք են հանդիսանում:

Վերոգրյալի հիման վրա, բողոք բերած անձը խնդրել է բեկանել ստորադաս դատարանների դատական ակտերը, կայացնել նոր դատական ակտ՝ Վ.Գազանճյանին ազատելով կալանքից:

Վճռաբեկ բողոքների քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները.

7. Առաջին ատյանի դատարանը, նախնական դատական լսումների ընթացքում, քննության առնելով մեղադրյալ Վասակ Գազանճյանի նկատմամբ կիրառված խափանման միջոցը վերացնելու, փոխելու, դրա ժամկետը երկարաձգելու կամ խափանման միջոց կիրառելու հարցը, 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշմամբ արձանագրել է՝ «(...) [Դ]ատարանն արձանագրում է, որ մեղադրյալ Վասակ Գազանճյանի կողմից ազատության մեջ հայտնվելու դեպքում փախուստի դիմելու բարձր հավանականությունը շարունակում է առկա լինել և խափանման միջոցի կիրառման մյուս հիմքի՝ ապացուցման գործընթացին խոչնդոտելու հավանականության առկայության պայմաններում, այլընտրանքային խափանման միջոց գրավի, այդ թվում՝ Վասակ Գազանճյանին սեփականության իրավունքով պատկանող՝ 84.600.000 ՀՀ դրամ արժողությամբ ք. Երևան, Նորք-Մարաշ 6-րդ փողոց, 2-րդ նրբ., թիվ 18 բնակելի տուն հասցեի անշարժ գույքի գրավադրմամբ, չի կարող ապահովվել վերջինիս պատշաճ վարքագիծը քրեական վարույթի քննության ընթացքում:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ Դատարանը գտնում է, որ մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է երկարացնել մեղադրյալի նկատմամբ կիրառված խափանման միջոցի՝ կալանավորման ժամկետը՝ 3 ամիս ժամանակով (…)»1:

8. Վերաքննիչ դատարանը, Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշումն անփոփոխ թողնելով, նշել է՝ «(...) Անդրադառնալով հատուկ վերանայման բողոքի փաստարկին առ այն, որ թիվ ԵԴ/1241/01/22 դատական վարույթով 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի դատական նիստը շարունակելով առանց մեղադրյալ Դավիթ Թադևոսյանի պաշտպանի, վերջինիս, այսինքն՝ դատավարական ինքնուրույն սուբյեկտ հանդիսացող անձին զրկել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 311-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-4-րդ կետերի վերաբերյալ դատավարական դիրքորոշում հայտնելու հնարավորությունից, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ նշված փաստարկը որևէ կերպ կասկածի տակ չի դնում մեղադրյալ Վասակ Մկրտիչի Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանքը երեք ամսով երկարացնելու մասին Առաջին ատյան դատարանի հետևությունների իրավաչափությունը, հաշվի առնելով, որ վերջինիս պաշտպանական իրավունքի խախտում Առաջին ատյանի դատարանի կողմից թույլ չի տրվել:

(...) Անդրադառնալով պաշտպանական կողմի փաստարկներին առ այն, որ մեղադրյալ Վասակ Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանքը երեք ամսով երկարացնելու մասին 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշումը կայացվել է ընդդատության վերոհիշյալ կանոնների խախտմամբ, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

(…)

Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ թեև օրենսդիրն ընդդատության կանոնների խախտումը նախատեսել է որպես դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմք, ինչպես նաև հնարավորություն տվել վերաքննիչ դատարանին նման խախտման առկայության դեպքում ի շահ մեղադրյալի դուրս գալ բողոքի հիմքերի սահմաններից, Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ նշված իրավակարգավորումները վերաբերելի են բացառապես վերաքննությանը, ըստ այդմ նաև՝ վերաքննիչ բողոքին:

(…)

Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ դրանք ըստ էության դուրս են գտնվում հատուկ վերանայման ինստիտուտի խնդիրների սահմաններից, հաշվի առնելով այն էական հանգամանքը, որ օրենսդիրը հստակ տարանջատում է դրել ինչպես «վերաքննություն» և «հատուկ վերանայում», այնպես էլ «վերաքննիչ բողոք» և «հատուկ վերանայման բողոք» հասկացությունների միջև: Հետևաբար, Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ, հատուկ վերանայման կառուցակարգի շրջանակներում ներկայացված փաստարկների գնահատման իրականացումն անթույլատրելի է և այս փուլում դրանց գնահատումը կարող է հետագայում կանխորոշիչ դեր ունենալ գործն ըստ էության քննության առնող դատարանի եզրահանգումների համար:

Վերոշարադրյալի հիման վրա, Վերաքննիչ դատարանը հանգում է այն հետևության, որ մեղադրյալ Վասակ Մկրտիչի Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրված կալանավորման ժամկետը 3 /երեք/ ամիս ժամկետով երկարացնելով՝ Առաջին ատյանի դատարանը թույլ չի տվել դատական սխալ, այդ թվում նաև՝ քրեադատավարական օրենքի այնպիսի խախտում, որը կարող էր ազդեցություն ունենալ գործի ելքի վրա, և գործով կայացրել է ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ (…)»2:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

9. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. արդյո՞ք Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանն իրավասու էր Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորման ժամկետը 3 (երեք) ամիս ժամկետով երկարաձգելու մասին որոշում կայացնել, այն դեպքում, երբ Վ.Գազանճյանին մեղսագրվել է նաև կոռուպցիոն բնույթ ունեցող՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 296-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետով նախատեսված հանցանք:

10. ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք»:

11. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ նաև Եվրոպական կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք, (…) նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք»։

11.1․ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Եվրոպական դատարան) ձևավորել է կայուն նախադեպային իրավունք առ այն, որ դատարանը ցանկացած դեպքում պետք է լինի «օրենքի հիման վրա ստեղծված»: Տվյալ արտահայտությունն արտացոլում է իրավունքի գերակայության սկզբունքը, որը ներհատուկ է Եվրոպական կոնվենցիայով և կից Արձանագրություններով սահմանված պաշտպանության համակարգին3: Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով «օրենքը» ներառում է ոչ միայն դատական մարմինների կազմավորումն ու իրավասությունը նախատեսող օրենսդրությունը4, այլ նաև ցանկացած այլ նորմ, որի խախտումը ոչ օրինական կդարձնի մեկ կամ մի քանի դատավորների մասնակցությունը գործի քննությանը5։

«Օրենքի հիման վրա ստեղծված» եզրույթը վերաբերում է ոչ միայն ինքնին դատարանի առկայության իրավական հիմքին, այլ նաև դրա համապատասխանությանն այն կարգավորող նորմերին6 և յուրաքանչյուր կոնկրետ գործով դատարանի կազմին7։ Հետևաբար, եթե ներպետական օրենսդրության կիրառելի նորմերին համապատասխան ամբաստանյալի գործն ընդդատյա չէ տվյալ դատարանին, ապա 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով այդ դատարանը չի համարվում «օրենքի հիման վրա ստեղծված»8։

11.2. Պարզելու համար, թե արդյոք խախտվել է օրենքի հիման վրա ստեղծված դատարան ունենալու պահանջը, Եվրոպական դատարանը կիրառում է գնահատման եռաստիճան թեստ։ Այսպես, Եվրոպական դատարանը նախ գնահատում է, թե արդյոք կոնկրետ դեպքում դատարանի (դատական կազմի) ձևավորումն ունեցել է իրավական հիմքեր: Այնուհետ դատարանն անդրադառնում է այն հարցին, թե արդյոք իրացված է «օրենքի հիման վրա ստեղծված դատարան» սկզբունքով նախատեսված այն երաշխիքը, որ դատարանի կազմավորումը չպետք է կախված լինի գործադիր իշխանությունից, և չի կարող նաև միայն կախված լինել դատական իշխանության հայեցողությունից: Եվ, ի վերջո, Եվրոպական դատարանը քննարկում է, թե արդյոք թույլ է տրվել ներպետական օրենքի էական խախտում։ Եվրոպական դատարանն ընդգծում է, որ, որպես կանոն, դատական մարմինների կազմավորման և իրավասության վերաբերյալ դրույթների անտեսումը խախտում է Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը։ Ուստի, յուրաքանչյուր դեպքում Եվրոպական դատարանը քննարկում է, թե արդյոք պահպանվել է վերաբերելի ներպետական օրենքը։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով ընդհանուր այն սկզբունքը, որ առաջին հերթին ազգային դատարանները պետք է մեկնաբանեն ներպետական օրենսդրությունը, Եվրոպական դատարանը կասկածի տակ չի դնում այդ մեկնաբանությունը, քանի դեռ թույլ չի տրվել ներպետական օրենքի էական խախտում9։

11.3․Վերոգրյալի հետ մեկտեղ, Եվրոպական դատարանը կայուն նախադեպային իրավունք է ձևավորել առ այն, որ Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով սահմանված երաշխիքները հավասարապես տարածվում են նաև 5-րդ հոդվածի վրա10։ Մասնավորապես, գործերից մեկով Եվրոպական դատարանը փաստել է, որ Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասում նշված «դատարան» եզրույթը պետք է մեկնաբանել որպես մարմին, որն ունի անկախության և անկողմակալության այն որակները, որոնք պահանջվում են 6-րդ հոդվածում նշված «դատարանից»11։

Մեկ այլ գործով Եվրոպական դատարանը հաստատել է, որ Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասի իմաստով՝ դատարանը ցանկացած դեպքում պետք է լինի «օրենքի հիման վրա ստեղծվածե։ Հակառակ դեպքում, օրենսդրության հիման վրա չստեղծված մարմինը զուրկ կլինի ժողովրդավարական հասարակությունում անհատական բողոքներ քննելու համար պահանջվող լեգիտիմությունից12։

12. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Արդարադատությունը, դատախազական հսկողությունը, նախաքննությունը, հետաքննությունը և հանրային այլ գործունեությունն իրականացվում են բացառապես իրավունքի շահից ելնելով` օրենքի հիման վրա ստեղծված իրավասու մարմինների կողմից»:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ոչ ոքի չի կարելի զրկել իր գործն այն դատարանում և այն դատավորի կողմից քննելու իրավունքից, որոնց ընդդատությանն այն վերապահված է օրենքով»:

Վերոշարադրյալ իրավադրույթների հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ անձի՝ օրենքի հիման վրա ստեղծված իրավասու մարմնի կողմից իր գործի քննության իրավունքն ունի հիմնարար նշանակություն, արտահայտվում է գործերի քննության պատշաճ ենթակայության և ընդդատության կանոնների պահպանմամբ և կազմում է արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասը։ Ընդ որում, վերահաստատելով Գևորգ Հարությունյանի և Դավիթ Հակոբջանյանի գործերով արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ դրանցից պատշաճ ընդդատության կանոնների պահպանումը հիմնարար իրավական արժեք է և բխում է արդար դատաքննության ինստիտուցիոնալ տարրից` անկախ, անկողմնակալ, իրավասու և օրենքի հիման վրա ստեղծված դատարան ապահովելու պետության պոզիտիվ պարտականությունից: Իսկ այդ պարտականությունն իր հերթին, ըստ էության, ամրագրված է Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում բարձրագույն իրավաբանական ուժ ունեցող այնպիսի նորմատիվ ակտերում, ինչպիսիք են ՀՀ Սահմանադրությունը, Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիան։

Միաժամանակ, հարկ է նշել, որ պատշաճ ընդդատության հիմնարար իրավական նշանակությունն այն է, որ յուրաքանչյուր կոնկրետ քրեական գործը քննող դատարանի որոշման հստակ կանոնների առկայությունը և դրանց կանխատեսելի գործադրումն անհրաժեշտ պայման են կողմնակի դիտորդի մոտ այնպիսի համոզմունք ձևավորելու համար, որ տվյալ կոնկրետ քրեական գործը քննող դատարանը և դատավորը նախատրամադրվածություն չունեն, և տվյալ գործը վարույթ ընդունելիս սուբյեկտիվիզմն ու կամայականությունը բացառված են եղել13:

13. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ.

- Առաջին ատյանի դատարանը՝ 2022 թվականի օգոստոսի 25-ին որոշում է կայացրել թիվ ԵԴ/1241/01/22 քրեական գործի վարույթը ստանձնելու և նախնական դատալսումներ նշանակելու մասին14,

- Առաջին ատյանի դատարանը, նախնական դատական լսումների ընթացքում, քննության առնելով մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ կիրառված խափանման միջոցը վերացնելու, փոխելու, դրա ժամկետը երկարաձգելու կամ խափանման միջոց կիրառելու հարցը, 2022 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշմամբ մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորման ժամկետը երկարաձգել է 3 (երեք) ամիս ժամկետով15,

- Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը, նշել է, որ գործով ընդդատության կանոնների խախտման հարցն ըստ էության դուրս է գտնվում հատուկ վերանայման ինստիտուտի խնդիրների սահմաններից։ Դատարանն արձանագրել է, որ մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրված կալանավորման ժամկետը 3 (երեք) ամիս ժամկետով երկարացնելով, Առաջին ատյանի դատարանը թույլ չի տվել դատական սխալ, այդ թվում նաև՝ քրեադատավարական օրենքի այնպիսի խախտում, որը կարող էր ազդեցություն ունենալ գործի ելքի վրա, և գործով կայացրել է ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ16։

14. Նախորդ կետում մեջբերված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 10-12-րդ կետերում մեջբերված իրավադրույթների և իրավական դիրքորոշման լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով ստորադաս դատարանների կողմից պատշաճ իրավական գնահատման չեն ենթարկվել գործի փաստական հանգամանքները՝ անձի՝ օրենքի հիման վրա ստեղծված իրավասու մարմնի կողմից իր գործի քննության հիմնարար իրավունքն ապահովելու համար։

Մասնավորապես, Վ.Գազանճյանին մեղսագրված ենթադրյալ հանցագործություններից մեկը՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 296-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետով նախատեսված, նույն օրենսգրքի հավելված N 1-ի համաձայն, կոռուպցիոն հանցանք է։ Հետևաբար, Առաջին ատյանի դատարանը, նախնական դատալսումների ընթացքում, անդրադառնալով վարույթի ընդդատության հարցին, պետք է քննարկման առարկա դարձներ այն ըստ ընդդատության փոխանցելու հարցը՝ ղեկավարվելով այդպիսի պահանջ սահմանող ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 262 -րդ հոդվածի 2-րդ և 263-րդ հոդվածի 1-ին մասերով։ Նման պայմաններում, Առաջին ատյանի դատարանի կողմից Վ.Գազանճյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու հարցի լուծումը կարող էր ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 263-րդ հոդվածի 3-րդ մասով քննարկման առարկա դարձվել միայն դրա անհետաձգելի անհրաժեշտությունը հիմնավորելու դեպքում։

Մինչդեռ, տվյալ դեպքում, Առաջին ատյանի դատարանը, նախնական դատալսումների ընթացքում, քննարկման առարկա չի դարձրել վարույթն ըստ ընդդատության փոխանցելու հարցը, փոխարենը քննարկել է Վ.Գազանճյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու շարունակականության հարցը՝ առանց դրա անհետաձգելի անհրաժեշտությունը հիմնավորելու, և շարունակել է գործի քննությունը՝ նշանակելով դատական նիստեր17 այն դեպքում, երբ Վ.Գազանճյանին մեղսագրվող կոռուպցիոն բնույթի հանցանքով քրեական վարույթը ենթակա էր քննության բացառապես համապատասխան մասնագիտացում ունեցող հակակոռուպցիոն դատարանի կողմից։ Այլ կերպ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Առաջին ատյանի դատարանը լիազորված չէր քննելու մեղադրյալ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորումը երկարաձգելու հարցը, քանի որ սույն վարույթով չէր հանդիսանում «օրենքի հիման վրա ստեղծված»՝ իրավասու դատարան։

15. Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի այն փաստարկին, որ գործով ընդդատության կանոնների խախտման հարցն ըստ էության դուրս է գտնվում հատուկ վերանայման ինստիտուտի խնդիրների սահմաններից, Վճռաբեկ դատարանն իր անհամաձայնությունն է արտահայտում նշված փաստարկին և արձանագրում, որ անձի՝ օրենքի հիման վրա ստեղծված դատարանի կողմից իր գործի քննության իրավունքը, չի կարող դուրս գտնվել հատուկ վերանայման ինստիտուտի սահմաններից՝ ելնելով այդ իրավունքի հիմնարար նշանակությունից և դրա՝ արդար դատաքննության իրավունքի ելակետը հանդիսանալու հանգամանքից։

16. Հետևաբար, վերոնշյալի հիման վրա, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանն իրավասու չէր Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորման ժամկետը 3 (երեք) ամիս ժամկետով երկարաձգելու մասին որոշում կայացնել, այն դեպքում, երբ նրան մեղսագրվել էր նաև կոռուպցիոն բնույթ ունեցող՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 296-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետով նախատեսված հանցանք:

Ուստի, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Առաջին ատյանի դատարանի՝ Վ.Գազանճյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված կալանավորման ժամկետը 3 (երեք) ամիս ժամկետով երկարաձգելու մասին որոշումն անփոփոխ թողնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի հետևություններն իրավաչափ չեն:

17. Ամփոփելով վերոշարադրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում, դատական ակտ կայացնելիս, ստորադաս դատարանները թույլ են տվել դատական սխալ՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 15-րդ և 23-րդ հոդվածներով սահմանված սկզբունքների խախտում, ինչը նույն օրենսգրքի 362-րդ հոդվածի համաձայն հիմք է ստորադաս դատարանների դատական ակտերը բեկանելու համար:

Սակայն հաշվի առնելով, որ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2022 թվականի նոյեմբերի 22-ի որոշմամբ քրեական գործն ըստ մեղադրանքի Վ.Գազանճյանի ըստ ընդդատության ուղարկվել է Հակակոռուպցիոն դատարան և Վասակ Գազանճյանը գտնվում է ազատության մեջ18, ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ակտերի բեկանումը չի վերականգնի մինչ խախտումն առկա իրավիճակը։ Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պետք է ճանաչել Վ.Գազանճյանի իրավունքի խախտման փաստը, իսկ ստորադաս դատարանի դատական ակտը թողնել օրինական ուժի մեջ՝ հիմք ընդունելով սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ, 34-րդ, 264-րդ, 281-րդ 361-րդ, 363-րդ և 400-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքները բավարարել։

2. Ճանաչել Վասակ Մկրտիչի Գազանճյանի իրավունքի խախտման փաստը:

3. Մեղադրյալ Վասակ Մկրտիչի Գազանճյանի վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ` հիմք ընդունելով Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները։

4. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման օրը:

______________________

1 Տե՛ս նյութեր, հատոր 1, թերթեր 62:

2 Տե՛ս նյութեր, հատոր 4, թերթեր 12-29:

3 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Jorgic v. Germany գործով 2007 թվականի հուլիսի 12-ի վճիռը, գանգատ թիվ 74613/01, կետ 64, Richert v. Poland գործով 2011 թվականի հոկտեմբերի 25-ի վճիռը, գանգատ թիվ 54809/07, կետ 41։

4 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Lavents v. Latvia գործով 2002 թվականի նոյեմբերի 28-ի վճիռը, գանգատ թիվ 58442/00, կետ 114։

5 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Gorguiladzռ v. Georgia գործով 2009 թվականի հոկտեմբերի 20-ի վճռը, գանգատ թիվ 4313/04, կետ 68, Pandjikidzռ and Others v. Georgia գործով 2009 թվականի հոկտեմբերի 27-ի վճիռ, գանգատ թիվ 30323/02, կետ 104։

6 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Sokurenko and Strygun v. Ukraine գործով 2006 թվականի հուլիսի 20-ի վճիռը, գանգատներ թիվ 29458/04 and 29465/04, կետ 24։

7 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Buscarini v. San Marino գործով 2000 թվականի մայիսի 4-ի որոշումը։

8 Տե'ս Մարու իրավունքների եվրոպական դատարանի` Lavents v. Latvia գործով 2002 թվականի նոյեմբերի 28-ի վճիռը, գանգատ թիվ 58442/00, կետ 114, Pandjikidze and Others v. Georgia գործով 2009 թվականի հոկտեմբերի 27-ի վճիռը, գանգատ թիվ 30323/02, կետ 104, Posokhov v. Russia 2003 թվականի մարտի 4-ի վճիռը, գանգատ թիվ 63486/00, կետ 39, Richert v. Poland գործով 2011 թվականի հոկտեմբերի 25-ի վճիռը, գանգատ թիվ 54809/07, կետ 41։

9 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ DMD GROUP, a.s. v. Slovakia գործով 2010 թվականի հոկտեմբերի 5-ի վճիռը, գանգատ թիվ 19334/03, Coսme and Others v. Belgium 2000 թվականի հունիսի 22-ի վճիռը, գանգատներ թիվ 32492/96, 32547/96, 32548/96, 33209/96 and 33210/96, կետ 98, Lavents v. Latvia գործով 2002 թվականի նոյեմբերի 28-ի վճիռը, գանգատ թիվ 58442/00, կետ 114):

10 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` Stephens v. Malta (no. 1) գործով 2009 թվականի ապրիլի 21-ի վճիռը, գանգատ թիվ 11956/07, կետ 95, R.M.D. v. Switzerland գործով 1997 թվականի սեպտեմբերի 26-ի վճիռը, գանգատ թիվ 19800/92, կետ 42:

11 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Ali Osman Ճzmen v. Turkey գործով 2016 թվականի հուլիսի 5-ի վճիռը, գանգատ թիվ 42969/04, կետ 87։

12 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` BAŞ v. TURKEY գործով 2020 թվականի մարտի 3-ի վճիռը, գանգատ թիվ 66448/17, կետ 266:

13 Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի՝ Գևորգ Հարությունյանի գործով 2011 թվականի հուլիսի 13-ի թիվ ԵԿԴ/0211/01/10, Դավիթ Հակոբջանյանի գործով 2023 թվականի փետրվարի 24-ի թիվ ԵԴ/0077/06/20 որոշումները:

14 Տե՛ս սույն որոշման 2-րդ կետը:

15 Տե՛ս սույն որոշման 7-րդ կետը:

16 Տե՛ս սույն որոշման 8-րդ կետը:

17 Տե՛ս www.datalex.am Դատական տեղեկատվական համակարգ, թիվ ԵԴ/1241/01/22 քրեական գործը:

18 Տե՛ս նյութեր, հատոր 6-րդ, թերթեր 24-24: