ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում Քաղաքացիական գործ թիվ ԳԴ/0033/04/15	Քաղաքացիական գործ թիվ ԳԴ/0033/04/15 2018թ.
Նախագահող դատավոր՝ Ս. Թորոսյան

Դատավորներ՝	Ա. Խառատյան
	Կ. Չիլինգարյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը
(այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ե. Խունդկարյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Ս. ԱՆՏՈՆՅԱՆԻ
		Վ. Ավանեսյանի
		Ա. Բարսեղյանի
		Մ. Դրմեյանի
		Գ. Հակոբյանի
		Ռ. Հակոբյանի
		Տ. Պետրոսյանի
		Ն. Տավարացյանի

2018 թվականի ապրիլի 07-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 12.07.2017 թվականի որոշման դեմ` ըստ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ) դիմումի ընդդեմ Սոս Սաֆարյանի` սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ  

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Բանկը պահանջել է Սոս Սաֆարյանին սնանկ ճանաչել:

ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի 13.01.2016 թվականի վճռով դիմումը բավարարվել է:

Սոս Սաֆարյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սարգիս Միրաքյանը 17.03.2017 թվականին դատարան է ներկայացրել պարտապանի գույքի վաճառքից և ակտիվների հավաքագրումից առաջացած միջոցների բաշխման միջանկյալ ծրագիր, որի դեմ առարկություն է ներկայացրել Կոմիտեն:

ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա. Թամրազյան) (այսուհետ` Դատարան) 10.04.2017 թվականի որոշմամբ Սոս Սաֆարյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սարգիս Միրաքյանի ներկայացրած ծրագիրը թողնվել է անփոփոխ:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 12.07.2017 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 10.04.2017 թվականի որոշումը թողնվել է օրինական ուժի մեջ (դատավոր Կ. Չիլինգարյանը գրավոր շարադրել է հատուկ կարծիք):

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, կիրառել է նույն օրենքի 80-րդ և 82-րդ հոդվածները, որոնք չպետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ սնանկության գործով կառավարչի վարձատրությունը հաշվարկվում է պարտատերերի պահանջների բավարարման չափից, այլ ոչ թե գույքի իրացումից ստացված միջոցներից: Այսինքն` կառավարչի վարձատրության գումարի հաշվարկման հիմքը ոչ թե գույքի իրացումից ստացված ամբողջ գումարն է, այլ դրա` պարտատերերի պահանջների բավարարմանն ուղղվող մասը: Սույն գործի պարագայում պարտապանի գույքի իրացումից ստացված գումարը կազմել է 2.108.142 ՀՀ դրամ, իսկ պարտատերերի պահանջների բավարարման ենթակա չափը կազմել է 1.738.300 ՀՀ դրամ, հետևաբար կառավարչի վարձատրության չափը պիտի որոշվեր՝ ելնելով պարտատերերի պահանջների բավարարման չափից, այլ ոչ թե գույքի իրացումից ստացված գումարի չափից:   Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև այն, որ Դատարանը «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածով սահմանված բաշխման գումարի հասցեատերերին, որում ընգրկված է նաև կառավարիչը, բաշխված գումարները համարել է ամբողջությամբ պահանջների բավարարմանն ուղղված միջոցներ՝ դրանով իսկ անտեսելով այն հանգամանքը, որ կառավարչի վարձատրությանն ուղղվող գումարի նկատմամբ ևս կիրառվել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածը, այսինքն՝ կառավարչի վարձատրության չափը դիտվել է որպես պահանջի բավարարում, և այդ գումարի համապատասխան տոկոսադրույքների չափերով կրկին կառավարչին վարձատրություն է հաշվարկվել: Ավելին` «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի որևէ դրույթով սահմանված չէ, որ կառավարիչը հավաքագրված գումարների բաշխման դեպքում կարող է դիտվել որպես պարտատեր, և նա կարող է օգտվել պարտատերերի համար սահմանված իրավունքներից: Նման կարգավորում օրենքը չի նախատեսել, և դրա կիրառումը հակասում է օրենքի պահանջներին: Տվյալ դեպքում սնանկության գործով կառավարիչը վարձատրվում է իր կողմից կատարված աշխատանքների կամ մատուցած ծառայությունների դիմաց:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 12.07.2017 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:  

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Սնանկ ճանաչված Սոս Սաֆարյանի գույքի իրացումից ստացված գումարը կազմել է 2.108.142 ՀՀ դրամ (անվիճելի փաստ).

2) Սոս Սաֆարյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սարգիս Միրաքյանի կողմից հաստատված և 17.03.2017 թվականին Դատարան ներկայացված «Պարտապանի գույքի վաճառքից և ակտիվների հավաքագրումից առաջացած միջոցների միջանկյալ բաշխման ծրագրի» համաձայն` Սոս Սաֆարյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սարգիս Միրաքյանի վարձատրության գումարը հաշվարկվել է որպես պարտապանի գույքի իրացումից ստացված 2.108.142 ՀՀ դրամի 10% (210.800 ՀՀ դրամ), իսկ պարտատիրոջ ապահովված պահանջի բավարարման չափը կազմել է 1.738.300 ՀՀ դրամ (հավելված, գ.թ. 17-19):  

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է`

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 3-րդ մասի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար,

2) ստորադաս դատարանների կողմից «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի  3-րդ մասի խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք սնանկության գործով կառավարչի կողմից հաստատված և պարտատերերի կողմից ընդունված միջանկյալ բաշխման ծրագրով կառավարչի վարձատրությունը հաշվարկելիս հիմք է ընդունվում պարտապանի գույքի վաճառքից և (կամ) ակտիվների հավաքագրումից առաջացած միջոցների ամբողջ գումարը, թե՞ պարտատերերի պահանջների բավարարմանն ուղղված չափը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կառավարչի վարձատրությունը կատարվում է պարտապանի դրամական միջոցներից, պարտապանի, երրորդ անձանց գույքի վաճառքից (օտարումից) կամ ակտիվների (այդ թվում` դեբիտորական պարտքերի) հավաքագրումից գոյացած միջոցներից, չներառելով իրացումից ստացված անուղղակի հարկերի գումարը: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի «ա» կետի համաձայն՝ կառավարչի վարձատրությունը սահմանվում է դատարանի որոշմամբ, պարտատերերի պահանջների բավարարման չափի հետևյալ տոկոսադրույքներով` մինչև 25 միլիոն դրամ` 10 տոկոս: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ եթե պարտապանը չունի գույք, կամ նրա գույքի արժեքը պակաս է նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից, ապա սնանկության գործի ավարտից հետո` մեկամսյա ժամկետում, կառավարչին վճարվում է փոխհատուցում` Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից` նվազագույն աշխատավարձի երեսնապատիկի չափով:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածով սահմանվում է պարտատերերի կողմից իրենց պահանջները դատարան ներկայացնելու և պահանջները հաստատելու կարգը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պարտապանի գույքի վաճառքից (օտարումից) ստացված (փոխհատուցված) միջոցները բաշխվում են նույն օրենքով սահմանված հերթականությամբ` կառավարչի կողմից հաստատված և պարտատերերի կողմից ընդունված (չառարկված) միջանկյալ բաշխման ծրագրին համապատասխան: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ պարտապանի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված գույքի իրացումից ստացված միջոցներից արտահերթ վճարվում են գույքի պահպանման և փոխանցման հետ կապված ծախսերը, ինչպես նաև կառավարչի վարձատրությունը: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ եթե պարտատերը (պարտատերերը) բաշխման ծրագրի օրինակն ստանալու կամ հայտարարությունը հրապարակելուց հետո` 7 օրվա ընթացքում, բաշխման ծրագրի վերաբերյալ գրավոր առարկություն է ներկայացնում դատարան, ապա դատավորն առարկությունն ստանալուց հետո` յոթ օրվա ընթացքում, հրավիրում է դատական նիստ, որի տեղի և ժամանակի մասին կառավարչին, պարտապանին և պարտատերերին ծանուցում է իրավաբանական անձանց պետական գրանցման մասին տվյալներ հրապարակող մամուլում` նիստից առնվազն երեք օր առաջ տրվող հայտարարությամբ կամ ծանուցագիր ուղարկելու միջոցով: Նույն հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ առարկությունների քննարկման արդյունքում դատարանը որոշում է կայացնում կառավարչի ներկայացրած միջանկյալ բաշխման ծրագիրն անփոփոխ թողնելու, փոփոխելու կամ մերժելու վերաբերյալ:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն` պարտատերերի չապահովված պահանջները բավարարվում են հետևյալ հերթականությամբ` կառավարչի վարձատրությունը և վարչական ծախսերը…:

Վերը նշված հոդվածների համակարգային վերլուծությունից հետևում է, որ պարտապանի գույքի վաճառքից ստացված միջոցները բաշխվում են համապատասխան հերթականությամբ` կառավարչի կողմից հաստատված և պարտատերերի կողմից ընդունված միջանկյալ բաշխման ծրագրին համապատասխան: Ընդ որում, չապահովված պահանջների բավարարման հերթականության մեջ առաջնահերթության կարգով բավարարվում է կառավարչի վարձատրությունը և վարչական ծախսերը, իսկ պարտապանի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված գույքի իրացումից ստացված միջոցներից արտահերթ վճարվում են գույքի պահպանման և փոխանցման հետ կապված ծախսերը, ինչպես նաև կառավարչի վարձատրությունը:

Վերոգրյալի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը սնանկության վարույթում պարտապանի գույքի և այլ ակտիվների իրացման արդյունքում դրամական բավարարում ստանալու իրավունք ունեցող անձանց մասով օգտագործել է «ծախս», «վարձատրություն», «պահանջի բավարարում» եզրույթները: Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ տարբեր է նաև այդ անձանց կարգավիճակը սնանկության վարույթում: Գրանցված պահանջատերը սնանկ ճանաչված պարտապանից պահանջի բավարարում է ստանում դատարանի կողմից այդպիսի պահանջը ճանաչելու և համապատասխան հերթում գրանցման փաստով, իսկ սնանկության կառավարչի կատարած ծախսերը, այդ թվում նաև՝ իր կողմից կնքված աշխատանքային պայմանագրերով աշխատողներին տրվող աշխատավարձերը վճարվում են «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով կառավարչին տրված լիազորությունների իրականացման արդյունքում: Արդյունքում սնանկության վարույթում առաջանում է հավաքագրված գումարների ծախսման 2 հիմնական ուղղություն`

ա) սնանկության վարույթի իրականացման համար անհրաժեշտ ծախսերը (այդ թվում` կառավարչի վարձատրությունը),

բ) գրանցված պահանջատերերի պահանջների բավարարումը:

Այսինքն՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կառավարչի վարձատրությունը չի համարվում գրանցված պարտատիրոջ պահանջ: Նշված հետևությունը հիմնավորվում է նաև հետևյալ փաստարկներով: Այսպես, նախևառաջ, ի տարբերություն պարտատերերի պահանջների, որոնց բավարարման համար անհրաժեշտ է հատուկ ընթացակարգ, անգամ հնարավոր է, որ պարտատիրոջ պահանջը չհաստատվի կամ չբավարարվի, կառավարչի վարձատրության համար հատուկ ընթացակարգ չի պահանջվում: Կառավարիչը ստանում է իր կատարած աշխատանքի համար հատուցում: Ընդ որում, օրենսդիրն անգամ նախատեսել է, որ եթե կառավարիչն իրականացնում է իր լիազորությունները, սակայն պարտապանը գույք չունի, կամ նրա գույքի արժեքը պակաս է նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից, կառավարչին փոխհատուցում տրամադրվում է ՀՀ պետական բյուջեից: Հետևաբար կառավարիչը վարձատրվում է իր կատարած աշխատանքի համար, որը չի կարող նույնացվել պարտատիրոջ պահանջների հետ, որոնք, որպես կանոն, ծագում են նախքան պարտապանին սնանկ ճանաչելը, անգամ պայմանավորում են պարտապանի սնանկության հատկանիշների առաջացումը: Բացի այդ, կառավարչի վարձատրությունը թեև ներառված է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասով թվարկված պարտատերերի չապահովված պահանջների շարքում, սակայն նույն հոդվածի վերլուծությունից ակնհայտ է, որ օրենսդիրը տարբերակել է կառավարչի վարձատրությունը պարտատերերի պահանջներից՝ ներառելով վարչական ծախսերի հետ մեկ հերթում: Կառավարչի վարձատրությունը պարտատերերի պահանջներից տարբերակելու և կատարված ծախսերի հետ որոշակիորեն հավասարեցնելու՝ օրենսդրի տրամաբանության մասին են վկայում նաև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի այլ նորմեր (օրինակ, նույն օրենքի 39-րդ հոդվածի 3-րդ մասի «բ» կետը, 58-րդ հոդվածի «բ» կետը, 80-րդ հոդվածի 2-րդ մասը և այլն):

Այսպիսով, վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ կառավարչի վարձատրությունը չի նույնանում պարտատերերի պահանջների հետ:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը սնանկության կառավարչի վարձատրությունը պայմանավորել է պարտատերերի պահանջների բավարարման չափով: Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ դրանով օրենսդիրը հետապնդել է նաև սնանկության վարույթի արդյունավետության, այն է՝ պարտատերերի պահանջների հնարավորինս առավել չափով արագ բավարարման նպատակ, որը սնանկության վարույթի արդյունավետության հիմնական չափանիշն է: Այլ կերպ ասած` որպես կառավարչի վարձատրության հիմք սահմանելով պարտատերերի պահանջների բավարարման չափը՝ օրենսդիրը նպատակ ունի խրախուսելու կառավարչին՝ ձեռնարկել բոլոր հնարավոր միջոցառումները՝ ապահովել հնարավորինս ավելի մեծ ծավալով պարտատերերի պահանջների բավարարում: Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ կառավարչի վարձատրությունը պետք է հաշվել միայն պահանջների ցուցակում գրանցված պարտատերերի պահանջների բավարարվող չափի նկատմամբ՝ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսադրույքներով: Այլ կանխավարկածի դեպքում, այն է՝ թույլ տալ կառավարչի վարձատրության հաշվարկի հիմքում ներառել նաև վարչական և այլ ծախսերը, այդ թվում նաև` իր հաշվարկված վարձատրությունը, կստացվի այնպիսի մի իրավիճակ, երբ կառավարչի վարձատրության հիմքը կապված է ոչ թե դատարանի կողմից հաստատված պահանջների ցուցակի, այլ` իր կողմից կատարվող ծախսերի և այլ վճարների չափից: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սնանկության կառավարչի վարձատրության չափը չի կարող դիտվել որպես պահանջի բավարարում, և այդ գումարի նկատմամբ համապատասխան տոկոսադրույքների չափերով կառավարչին կրկին վարձատրություն հաշվարկվել, այլապես կառավարիչը հավաքագրված գումարների բաշխման դեպքում կարող է դիտվել ինչպես պարտատեր և օգտվել պարտատերերի համար սահմանված իրավունքներից, այնպես էլ վարձատրվել իր կողմից կատարված աշխատանքների դիմաց: Տվյալ դեպքում կստացվի, որ կառավարիչն իր վարձատրության գումարից ևս ստանում է վարձատրության գումար այն դեպքում, երբ ՀՀ օրենսդրությունը նման կարգավորում չի նախատեսել, և դրա կիրառումը հակասում է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին:  

Ելնելով վերոգրյալից` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ <<Սնանկության մասին>> ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 3-րդ մասի <<ա>> կետի դեպքում հաշվարկը պետք է որոշել հետևյալ բանաձևով ՝

ՄՀ = ՎԾ+ՊԳ+ԿՎ  

Որտեղ <<ՄՀ>>-ն պարտապանի դրամական միջոցների, պարտապանի և երրորդ անձանց գույքի վաճառքից կամ ակտիվների հավաքագրումից ստացված միջոցների հանրագումարն է,

<<ՎԾ>>-ն` համապատասխան վարչական ծախսերը,

<<ՊԳ>>-ն` պարտատերերի պահանջների բավարարմանն ուղղվելիք գումարի չափը,

            <<ԿՎ>>-ն` կառավարչի վարձատրության չափը, որի բանաձևն է`