040.0138.24.02.01

«ՎԱՎԵՐԱՑՆՈՒՄ ԵՄ»

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՆԱԽԱԳԱՀ Ռ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ

24 փետրվարի 2001 թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

24 փետրվարի 2001 թվականի N 138
քաղ. Երևան

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՇԻՐԱԿԻ ՄԱՐԶԻ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել Շիրակի մարզի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագիրը (կցվում է):

2. Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզպետին` 2001 թվականի ընթացքում ավարտել Շիրակի մարզի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագրից բխող առողջապահական կազմակերպությունների վերակազմակերպումը և լուծարումը:

3. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությանը և Հայաստանի Հանրապետության շահագրգիռ նախարարություններին` համակողմանիորեն օժանդակել Շիրակի մարզի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման գործընթացի իրականացմանը:

4. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման պահից:

Շիրակի մարզի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագիր

Ներածություն

Հայաստանն ընտրել է քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման նոր ուղի` ներկայումս ապրելով կայացման դժվարին ժամանակաշրջան: Այս անցումային շրջանը կարելի է բնութագրել որպես քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական արմատական վերակառուցման ժամանակաշրջան: Բարեփոխումների այդ ուղին ընտրել է նաև Հայաստանի առողջապահության համակարգը: Հանրապետության առողջապահական ծառայությունների զարգացման հարցում այսօրվա մոտեցման հիմքում դրված է հանրապետական և տարածքային մակարդակներում ազգաբնակչության իրական պահանջարկի համակողմանի վերլուծությունը: Առողջապահության համակարգի տնտեսագիտորեն արդյունավետ գործունեության բանալին ազգաբնակչության բուժական և կանխարգելիչ օգնության պահանջարկի ուսումնասիրությունն է: Առողջապահության բարեփոխումը բարդ, երկարատև և դժվարին գործընթաց է: Այդ առումով խիստ կարևոր է դրա իրագործման ընթացքում ճիշտ որոշել առաջնային խնդիրները և սկսել դրանց իրականացումը:

Մինչև 90-ական թվականները Հայաստանում գործում էր խորհրդային առողջապահական համակարգը, որի հիմնական սկզբունքները համարվում էին աշխարհում լավագույններից մեկը, իսկ ոլորտում գործում էին բավական հստակ կազմակերպված և արդյունավետ մեխանիզմներ: Այն ապահովում էր առողջապահության առջև դրված հիմնական խնդիրների լուծումը` ամբուլատոր-պոլիկլինիկական, դիսպանսերային և մասնագիտացված ծառայությունների միջոցով, հնարավորություն էր տալիս ազգաբնակչությանը, անկախ նրանց սոցիալական կարգավիճակից, ստանալ որոշակի երաշխավորված բուժօգնություն: Յուրաքանչյուր քաղաքացի ուներ ըստ բնակության վայրի կցված բուժհիմնարկ և բժիշկ: Պետությունը, իր վրա վերցնելով ամբողջ ազգաբնակչության համար բոլոր տեսակի բուժկանխարգելիչ միջոցառումների ֆինանսավորման պարտավորությունը, յուրաքանչյուրի համար ապահովում էր որոշակի սահմանված որակի և ծավալի բուժօգնություն: Միաժամանակ կային որոշ թերություններ` գերկենտրոնացված կառավարում, բացառապես բյուջետային ֆինանսավորում, առողջապահական խնդիրների, այդ թվում` բժշկական օգնության շրջանակների սահմանափակվածություն, բուժհիմնարկների ցանցի և բուժանձնակազմի ուռճացված թվաքանակ, դրանց անհավասարաչափ բաշխվածություն: Այդ համակարգը հիմնված էր առողջապահության կառավարման, ֆինանսավորման, նյութատեխնիկական ապահովման և վերահսկման ամբողջատիրական մոտեցումների վրա: Համակարգը, ունենալով թվացյալ սոցիալական որոշակի ուղղվածություն, ստեղծելով «ձրի» բուժօգնության պատրանք, այնուամենայնիվ սահմանափակել էր ինչպես մարդկանց, այնպես էլ բուն համակարգի իրավունքները և վերջինիս զարգացման հնարավորությունները: Մարդը զրկված էր բժիշկ, բուժհիմնարկ ընտրելու, ինչպես նաև առաջարկվող և միայն բյուջեից ֆինանսավորվող բժշկական օգնության ծավալներից դուրս, նույնիսկ ֆինանսական այլ աղբյուրների հաշվին, որակի կամ քանակի առումով հավելյալ բուժօգնություն պահանջելու իրավունքից: Աղավաղվել էին ամբուլատոր-պոլիկլինիկական (արտահիվանդանոցային) և ստացիոնար (հիվանդանոցային) բուժկազմակերպությունների փոխհարաբերությունները և դրանց ֆունկցիաների ու գործունեության սահմանազատման չափանիշները: Սահմանափակված էին ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հիմնարկների լիակատար բուժական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունքներն ու հնարավորությունները: Ընդհանուր առմամբ, բուժօգնության քաղաքականության մեջ հիմնական շեշտն ուղղվում էր ստացիոնարներին, պարտադրելով հիվանդների չհիմնավորված մեծ զանգվածի բուժումը կազմակերպել հիվանդանոցներում, որն ինչ խոսք, ավելի թանկ և ծախսատար էր: Առողջապահության բնագավառում գնահատման քանակական չափանիշների գերակայությունը և դրանից բխող մոտեցումները հանգեցրել էին ուռճացված առողջապահական ցանցի ստեղծմանը, առողջապահական տարբեր ծառայությունների անհամաչափ զարգացմանը, իրական պահանջարկի համեմատ կադրերի, մահճակալների թվի և բուժկազմակերպությունների հզորությունների ավելցուկի առաջացմանը: Զգալի անհամամասնություններ էին արձանագրվում քաղաքային և գյուղական առողջապահության մակարդակներում:

Հայաստանի անկախացումից հետո սկիզբ առած տնտեսական ճգնաժամն առավել սրեց առկա խնդիրները, քանի որ պետական բյուջեն այլևս հնարավորություն չուներ բավականաչափ կերպով ապահովել անվճար բժշկական օգնությունն ամբողջ բնակչության համար, իրականացնել առողջապահական համակարգի ֆինանսավորումը:

Առողջապահության բնագավառում բարեփոխումներ կատարելու անհրաժեշտություն առաջացավ տնտեսավարման նոր մեթոդների, շուկայական հարաբերությունների անցման պատճառով: Բարեփոխումների իրականացման ճանապարհին վարչական ապակենտրոնացման գործընթացը նպատակ ուներ ամենօրյա խնդիրների լուծման հարցում ապահովելու գործունեության ինքնուրույնություն, տեղային խնդիրների արդյունավետ լուծում, ինքնազարգացման խթանում, սակայն հանգեցրեց ֆունկցիոնալ կառավարման մեխանիզմների էական թուլացման, ֆինանսական միջոցների ոչ արդյունավետ օգտագործման: Խորը անհավասարություն առաջացավ գյուղական և քաղաքային առողջապահության մակարդակներում:

Այսուհանդերձ, բարեփոխումների իրականացումը պայմանավորված էր ոչ միայն և ոչ այնքան եղած դժվարություններով, ինչքան հիմնականում համակարգի հետագա զարգացման անհրաժեշտության գիտակցմամբ:

Հիմնվելով առողջապահական համակարգի մի շարք կարևոր սկզբունքների վրա, որոնք են`

● առողջության պահպանման իրավունքի ապահովումը,

● բժշկական օգնություն իրականացնողի ընտրության իրավունքի ապահովումը,

● բժշկական օգնություն իրականացնողների սեփականության բազմաձևությունը,

● ֆինանսական աղբյուրների բազմաձևությունը,

● համայնքի մասնակցությունն առողջապահական խնդիրների լուծմանը

● բժշկական ծառայությունների որակի ապահովումը,

● բժշկական օգնության մատչելիությունը,

ՀՀ առողջապահության նախարարությունը 1997 թ. սկսեց իրականացնել առողջապահության բարեփոխումների ծրագիրը:

1997 թվականից Հայաստանի Հանրապետության առողջապահական համակարգը հայտնվեց կացության մեջ` անցնելով բուժօգնության վճարովի սկզբունքին` հաշվի չառնելով հանրապետությունում օրեցօր աճող գործազրկությունը, միգրացիայի աճը: Այս բոլորը խոցեց սոցիալապես առավել անպաշտպան խավերին, իր ֆինանսատնտեսական կնիքը դրեց բուժօգնությունից օգտվելու մատչելիության վրա, որն իր հերթին ազդեց բժշկական օգնության իրականացման ինչպես քանակի, այնպես էլ որակի վրա, վերջինս էլ անմիջականորեն բացասական անդրադարձավ առողջապահության համակարգ - հասարակություն հարաբերությունների վրա:

Չնայած ստեղծված դժվար իրավիճակին առողջապահության նախարարությունը շարունակելու է իրականացնել բարեփոխումների ծրագիրը` նախատեսելով գործող առողջապահական համակարգի կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ վերափոխումների իրականացում, առկա ռեսուրսների ռացիոնալ և արդյունավետ օգտագործում:

Մասնավորապես կատարվում է հանրապետության մահճակալային ֆոնդի վերաբաշխում և վերապրոֆիլացում, համակարգի քիչ արդյունավետ կառուցվածքային միավորների վերակազմավորում, վերամասնագիտացում` իրական պահանջարկներին համապատասխան: Ընդ որում, նշված գործընթացը պետք է իրականացվի պահպանելով բնակչությանը ցույց տրվող բուժօգնության ծավալները և մակարդակը: Պետք է հստակեցվի և կանոնակարգվի ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային բուժհաստատությունների ֆունկցիոնալ սահմանազատման մոտեցումները, ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակին վերադարձնել լիարժեք բուժօգնություն կազմակերպելու իր իրավունքը, դրանց հնարավորություն տալով հիվանդների բուժումը, ըստ անհրաժեշտության և նպատակահարմարության, կազմակերպել տանը հիվանդի հարազատ միջավայրում, իսկ հոսպիատալացումն իրականացնել բժշկական հիմնավոր ցուցումներով: Նման մոտեցումն արդարացված է նաև տնտեսագիտական նպատակներով:

Առողջապահական համակարգում ցանցի կառուցվածքային վերափոխումների հիմնական թիրախ հանդիսացավ բուժօգնության առաջնային օղակը: Այստեղ բարեփոխումների անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր ինչպես առկա որոշ թերություններից ձերբազատվելու (ուղղվածությունն ավելի շատ դեպի բուժումը, ի վնաս կանխարգելիչ աշխատանքների, թերապևտիկ, մանկաբուժական և մանկաբարձագինեկոլոգիական ծառայությունների անջատվածությունը, հիվանդներին ստացիոնար ուղեգրելու միտումը, բուժօգնության մակարդակի հետ մնալը միջազգային չափանիշներից, իսկ նեղ մասնագիտական հատվածում` նաև երկրում մասնագիտացված բուժօգնության ստանդարտներից), այնպես էլ ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետությունը բարձրացնելու, համակարգի կառուցվածքը, ներուժը և բժշկական ստանդարտները կատարելագործելու և հետագա զարգացումն ապահովելու ձգտումը:

Ներկայիս ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայություն իրականացնող ուռճացված օղակը, որը ձևավորվեց բարեփոխումների իրականացման ճանապարհին, լիարժեք չի ապահովում բնակչության որակյալ մասնագիտական բուժօգնությունը, մոտ չի կանգնած համայնքին, ընտանիքին, նկատելի անհավասարություն կա գյուղական և քաղաքային առողջապահության մակարդակների միջև:

1998 թ-ից ՀՀ առողջապահության նախարարությունը Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ սկսեց իրագործել «Առողջապահության ֆինանսավորման մեխանիզմների բարելավման և առողջության առաջնային պահպանման ծրագիրը», որի նպատակն է բարելավել բնակչության առողջական վիճակը` բարձրացնելով բժշկական օգնության որակը, կազմակերպելով ավելի արդյունավետ առողջապահական ծառայություններ, հիվանդանոցների ծանրաբեռնվածությունը թեքելով դեպի ԱԱՊ-ի միավորները, բժշկական օգնության մատչելիության բարձրացմամբ, ներմուծելով ընտանեկան բժշկի գաղափարը:

Առաջնային օղակի ամրապնդումը և ներկա ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայության աստիճանական փոխարինումն ընտանեկան բժշկության համակարգով (մինչև 2005 թ.) կնպաստի հիվանդությունների կանխարգելմանը և վաղ հայտնաբերմանը, որն արդյունավետ բուժման հիմնական երաշխիքներից մեկն է: Արդյունքում, առաջնային օղակի զարգացումն ուղղակիորեն կնպաստի մասնագիտացված ծառայությունների օպտիմալացմանը: Վերոհիշյալը բխում է նաև ՀՀ առողջապահության զարգացման քաղաքականության հիմնական դրույթներից, ըստ որի առողջության առաջնային պահպանման օղակի առաջանցիկ զարգացումը մոտակա տարիների կարևորագույն գերակայություններից է:

Ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու համար անհրաժեշտություն է դարձել համակարգի հզորությունների օպտիմալացումն այն հաշվով, որ պետությունը հնարավորություն ունենա իրականացնելու հանրապետության քաղաքացիների առողջությունը պահպանելու իր սահմանադրական պարտավորությունները: Առաջին հերթին դա պետք է վերաբերի ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բժշկական օգնության պահանջարկին համապատասխան ամբուլատորիաների, պոլիկլինիկաների բժշկական օգնության պահանջարկին համապատասխան ամբուլատորիաների, պոլիկլինիկաների կառուցվածքային փոփոխություններին, դրանց թվի կրճատմանը, դրա հիման վրա համապատասխան անձնակազմի թվի կրճատմանը:

Վերջին 10 տարվա ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության առողջապահական համակարգը գտնվում է բարեփոխման գործընթացում: Այն նպատակ է հետապնդում բարելավել առողջապահական ծառայությունների որակը, զսպել ծախսերը և երաշխավորել մատչելիությունը: Առողջապահության նախարարությունը բազմաթիվ արտասահմանյան կազմակերպությունների հետ համագործակցելով ուսումնասիրում է բուժօգնության իրականացման ներկայիս համակարգը և մշակում է առաջարկներ այդ համակարգի օպտիմալացման նպատակով:

Այդ համագործակցության արդյունքում առողջապահության նախարարության և նիդեռլանդական «TNO» կազմակերպության հետ, Շիրակի մարզում օպտիմիզացիա իրականացնելու նպատակով, ստեղծվեց աշխատանքային խումբ: Հիմք ընդունելով ՀՀ առողջապահության նախարարության օպտիմալացման հայեցակարգային հիմնադրույթները` խմբին առաջադրվեց հետևյալ խնդիրները, ուսումնասիրել`

● Շիրակի մարզի և Գյումրի քաղաքի քարտեզագրումը,

● առողջապահական համակարգի շենքերի, շինությունների գույքագրումը, տեխնիկական և ֆունկցիոնալ վիճակի ուսումնասիրությունը,

● հիմնական միջոցների, բժշկական սարքավորումների և ստորաբաժանումների ուսումնասիրությունը, գույքագրումը,

● բուժհիմնարկների մահճակալային ֆոնդի ուսումնասիրությունը (հագեցվածություն, ծանրաբեռնվածություն, շրջապտույտ և այլն),

● ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայության կառուցվածքի և ֆունկցիոնալ կառավարման մեխանիզմների վերլուծությունը, հաճախելիության ուսումնասիրությունը,

● դեմոգրաֆիկ ցուցանիշների հավաքագրումը` ներառելով հիվանդացությունը,

● ազգաբնակչության տեղաբաշխումը, խտությունը,

● կադրային ռեսուրսների ուսումնասիրությունը:

Ներկա իրավիճակը

Շիրակի մարզը տեղակայված է Հայաստանի Հանրապետության հյուսիս-արևմտյան հատվածում:

Զբաղեցնում է 2,64 հազ. քառ. կմ տարածք

Համայնքների թիվը` 119

Բնակավայրերի թիվը` 131

Քաղաքներ` 3 (Գյումրի, Անի, Արթիկ)

Նախկին վարչական կենտրոններն են` Ախուրյան, Արթիկ, Անի, Ամասիա, Աշոցք

Գյուղեր` 128

Բնակչությունը` 326.000 մարդ

այդ թվում`

ք. Գյումրի 209.859 մարդ

Ախուրյան 46.670

Ամասիա 7.750

Աշոցք 10.839

Անի 23.192

Արթիկ 54.203

Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայություն (արտահիվանդանոցային բուժօգնություն)

Մարզի ազգաբնակչության տեղաբաշխումն ըստ սպասարկման տարածքների (01.01.2000 թ. դրությամբ)`

Շիրակի մարզի ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայությունում աշխատող բուժանձնակազմի թիվը

Հիվանդանոցային ծառայություն

Սպասվելիք իրավիճակ

Ելնելով ՀՀ Շիրակի մարզում տեղակայված առողջապահական հիմնարկների ներկա ցանցում ուսումնասիրության արդյունքում արձանագրված և անհրաժեշտ տեղաշարժերի ու փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտությունից` առաջարկվում է բարեփոխումների ժամանակ հիմք ընդունել հետևյալ ռազմավարական սկզբունքները`

■ առողջության առաջնային պահպանման օղակում մշակել և իրագործել ընտանեկան բժիշկների գրասենյակներ, որը նկատելիորեն կսահմանազատի ԱԱՊ օղակը հիվանդանոցային համակարգից.

■ ԱԱՊ հիմնարկներում նեղ մասնագետների գործունեության ոլորտը տեղափոխել բազմապրոֆիլային հիվանդանոցների արտահիվանդանոցային ծառայությունների կենտրոն.

■ ստացիոնար բժշկական հիմնարկների վերապրոֆիլավորումն իրականացնել մահճակալային զբաղվածության իրական ցուցանիշների համաձայն, բաժանմունքների և ծառայությունների ինտեգրացիան կազմակերպել այնպես, որ բոլոր մասնագետներն աշխատեն և արտահիվանդանոցային, և ներհիվանդանոցային բաժանմունքներում.

■ մարզի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման պրոցեսը համարելով անընդհատ գործող մեխանիզմ` այն իրագործել փուլային տարբերակով:

Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայություն

1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժից տուժեց մարզի առողջապահական համակարգի մոտ 70%-ը մինչև օրս բուժհաստատությունները գործում են սանիտարահիգիենիկ նորմերին չհամապատասխանող` հարմարեցված կառույցներում` բացառությամբ ավստրիական մանկական հիվանդանոցի, «Բեռլին» մոր և մանկան կենտրոնի, Կարմիր խաչի և Էնրիկո Մատտեի պոլիկլինիկաների: Տնակային, ժամանակավոր կառույցներում գործում են բուժհաստատությունների մոտ 25%-ը: Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակը լիարժեք ապահովված չէ ժամանակակից բժշկական սարքավորումներով, մարզի հյուսիսային հատվածը հագեցված չէ բժշկական կադրերով, որոնք խիստ դժվարություններ են ստեղծում բուժօգնության և սպասարկման առումով:

Այս և այլ հիմնախնդիրների լուծումն ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակի օպտիմալացման գործընթացը դարձրեց անհրաժեշտություն, նպատակ դնելով`

● բարելավել առողջության առաջնային պահպանման որակը,

● բարձրացնել համայնքների դերը և մասնակցությունն առողջապահական կարիքների լուծման գործում,

● ապահովել բուժօգնության մատչելիությունը և հավասարության սկզբունքը,

● թեթևացնել մասնագիտացված ծառայությունների բեռը,

● նպաստել հիվանդանոցային համակարգի օպտիմալացմանը, ներառյալ արտահիվանդանոցային մասնագիտական ծառայությունները,

● ներկա ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակն աստիճանաբար փոխարինել ընտանեկան բժշկության համակարգով:

Այս առումով Շիրակի մարզում ծրագրվում է.

Հաշվի առնելով, որ NN 3 և 4 պոլիկլինիկաները 12 տարի անընդմեջ գործում են տնակային ժամանակավոր կացարաններում, որոնք չեն համապատասխանում սանիտարահիգիենիկ ոչ մի ցուցանիշի, բարոյապես և ֆիզիկապես մաշված են, ենթակա չեն վերանորոգման, հետևաբար`

1. Վերակազմակերպել Գյումրիի N 4 պոլիկլինիկան ու սպասարկվող ազգաբնակչությունն ամրագրել շառավղով մոտ N 2 բուժմիավորմանը և Էնրիկո Մատտեի անվան պոլիկլինիկային, որոնք հագեցված են ժամանակակից բժշկական սարքավորումներով և բժշկական կադրերով: Այս ճանապարհով ձերբազատվում ենք տնակային կառույցից և ուռճացված հաստիքային կազմից:

2. N 3 պոլիկլինիկայի տեղում Համաշխարհային բանկի վարկային ծրագրի շրջանակներում կառուցվում է ընտանեկան բժշկի գրասենյակ:

3. N 1 պոլիկլինիկան, որի շենքը խիստ վթարային է, վերամիավորել «Բեռլին» մոր և մանկան կենտրոնի կազմում, գերմանական «Կարմիր խաչ» կազմակերպության հետ համաձայնություն ձեռք բերելուց հետո (վերջինս հովանավորում է կենտրոնի աշխատանքը):

Այսպիսով, Գյումրի քաղաքում վերակազմակերպման ճանապարհով թվով երեք պոլիկլինիկա ենթարկվում է միաձուլման:

■ Գյուղական բնակչության առողջության առաջնային պահպանման օղակը բարելավելու նպատակով Համաշխարհային բանկի վարկային ծրագրի շրջանակներում իրականացվելու է Մայիսյանի, Ջաջուռի գյուղական բժշկական ամբուլատորիաների և Ամասիայի պոլիկլինիկայի վերակառուցում և վերանորոգում, որով կավարտվի գյուղական բժշկական ամբուլատորիաների վերազինման գործընթացը:

■ ՉՆայած նրան, որ գյուղական ամբուլատորիաների բժիշկները ներկայումս փաստացի կատարում են ընտանեկան բժշկի գործառույթներ, անցումային շրջանում գյուղական բժշկական ամբուլատորիաները կմնան նույն կարգավիճակով (մինչև ընտանեկան բժշկության ներդրումը)` ունենալով ֆինանսական, վարչական և մեթոդական ենթակայություն տարածքային պոլիկլինիկաներին:

Առաջարկվող օպտիմալացման ծրագիրը պետք է ունենա իրականացման իր ուղիները: Մարզում, որտեղ ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակն այլ բնակավայրերի հետ համեմատած ավելի ինտեգրացված է (մանկական և մեծահասակ պոլիկլինիկաները մի կառույցի մեջ են), անհամեմատ հեշտ է ընտանեկան բժիշկների գրասենյակի ստեղծումը:

Հաշվի առնելով ազգաբնակչության ոչ ռեալ թվերը, միգրացիայի առկայությունը` Գյումրի քաղաքում ընտանեկան բժշկի գրասենյակ ստեղծելու համար առաջարկվում է ելակետային տարբերակ`

-75 ընտանեկան բժշկի գրասենյակներ` սպասվելիք 105-ի դիմաց: Գործող 5 պոլիկլինիկաների` յուրաքանչյուրի բազայի վրա ծավալվելու է 12-16 ընտանեկան բժշկի գրասենյակներ: Բուժօգնության կազմակերպումն իրականացվելու է թիմային սկզբունքով, որի մեջ անցումային փուլում ամրագրվել են` մեկ ընդհանուր պրակտիկայի թերապևտ, մեկ մանկաբույժ, երկու բուժքույր` մեծահասակ և մանկական ազգաբնակչության սպասարկման համար, մեկ մանիպուլյացիոն բուժքույր: Թիմն աշխատելու է շուրջօրյա:

Երեք թիմին` մեկ մանկաբարձ-գինեկոլոգ, մեկ մանկաբարձուհի և մեկ բուժքույր- մատենավար: 2001 թվականի ընթացքում ընտանեկան բժշկի գրասենյակի աշխատանքը կոմպակտ կազմակերպելու նպատակով թիմին ամրագրել 2000-2500 մեծահասակ, 700-1000 մանկական ազգաբնակչություն, որը համապատասխանում է 75 ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների ստեղծման գաղափարին` հիմքում ունենալով Գյումրի քաղաքի առկա կադրային ներուժը (75 թերապևտ, 57 մանկաբույժ): Ընտանեկան բժշկի թիմն աշխատելու է պայմանագրային սկզբունքով` կնքելով պայմանագիր բնակչի հետ, և համապատասխան թվով բնակիչ չհավաքագրելու դեպքում «շուկան» ինքնաբերաբար կկարգավորի մասնագետների խնդիրը: Ելնելով մարզի սոցիալ-տնտեսական ծանր իրավիճակից, ֆինանսական ներդրումների բացակայությունից, որը խոչընդոտում է ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների կառուցմանը` վերջիններս կարելի է ծավալել ներկա գործող պոլիկլինիկաների շենքերում:

«Սամարիթեր», Գյուլբենկյանի անվան վիրաբուժական և մարզային հիվանդանոցների բազաների վրա ծրագրվում է շարունակել և (կամ) ախտորոշիչ ծառայություններ: Հիվանդանոցներում հնարավոր տարածքների բացակայության պատճառով անցումային շրջանում պոլիկլինիկաների նեղ մասնագետները կաշխատեն պոլիկլինիկայի շենքում, բայց ընդգրկված կլինեն հիվանդանոցների աշխատակազմում, ընթացքում կենսաթոշակառուները և համատեղությամբ աշխատող նեղ մասնագետներն ազատվելու են, նորերով չեն համալրվելու, իսկ երիտասարդ կադրերը, հարկ եղած դեպքում, կվերապրոֆիլավորվեն: Ընտանեկան բժշկի գրասենյակի լիարժեք ձևավորումից և անհրաժեշտ թվով ընտանեկան բժիշկներով համալրվելուց հետո նեղ մասնագիտական ծառայություններն ամբողջությամբ կամրագրվեն հիվանդանոցային օղակում և հաշվի առնելով, որ թանկարժեք և բարդ սարքավորումների կենտրոնացումը տեղ է գտնելու հիվանդանոցներում, սպասարկման ամբողջ ծանրաբեռնվածությունը կդրվի հիվանդանոցի վրա: Առաջարկված սկզբունքով ընտանեկան բժշկի գաղափարի ամրագրմանն անցնելիս` համակարգն առավել քիչ սոցիալական պրոբլեմներ կառաջացնի և կպահանջի ավելի քիչ ֆինանսական ներդրումներ:

Շիրակի մարզի առաջնային բուժօգնության (արտահիվանդանոցային) օղակների կառուցվածքն օպտիմալացման արդյունքում

Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի Ջաջուռի և Մայիսյանի գյուղական բժշկական ամբուլատորիաները կգործեն որպես փակ բաժնետիրական ընկերություններ:

(Բաժինը լրաց. 12.09.01 N 851)

Հիվանդանոցային ծառայություն

Խորհրդային տարիներին հիմնականում էքստենսիվ մեխանիզմներով զարգացված հիվանդանոցային համակարգն առանձնանում է իր կադրային և մահճակալային գերհագեցվածությամբ ու անհամաչափ բաշխմամբ, բժշկական տեխնոլոգիաների թույլ ներգրավմամբ, բուժօգնության որակի վերահսկման համակարգի բացակայությամբ, ամբուլատոր-պոլիկլինիկական ծառայությունների հետ փոխհամագործակցության անբավարար մակարդակով:

Ազատ շուկայական տնտեսության անցնելու հետևանքով վճարովի բժշկության տարբերակի առաջացման և բուժօգնության մատչելիության խիստ նվազման պայմաններում պակասել է հիվանդանոցներ դիմողների թիվը:

Մարզի մահճակալային ֆոնդի ծանրաբեռնվածության աստիճանն ընդամենը 20-30% է, իսկ տարածաշրջանի հիվանդանոցներում և առողջության կենտրոններում` 15-20%: Ֆոնդն այսօրվա դրությամբ կազմում է 1583, կամ 44 մահճակալ` 10.000 բնակչին: Որոշ նեղ մասնագիտացված ծառայությունների գծով մահճակալների զբաղվածությունը կազմում է 2-5%: Մահճակալների տարեկան միջին զբաղվածությունը վերջին 3 տարիներին կազմում է 100-120 օր (նորման 310-330 օր), մահճակալի շրջապտույտը 9,5-11,1 (նորման` 18-20): Մահճակալային ֆոնդն ընդհանուր առմամբ գործում է զգալի թերծանրաբեռնված` մի կողմից պետական բյուջեից անբավարար ֆինանսավորման, մյուս կողմից` բնակչության վճարունակության խիստ անկման պատճառով: Կա մահճակալների թվի ավելցուկ և անհամապատասխանություն` սպասարկվող բնակչության իրական կարիքների նկատմամբ: Հիվանդանոցը չի ապահովում հիվանդների անհրաժեշտ թվի և սպեկտրի առկայությունը, որը հնարավորություն կտար բուժանձնակազմին պահպանել և կատարելագործել իրենց բժշկական գիտելիքները:

Նշենք, որ Շիրակի մարզի թվով 23 հիվանդանոցներ գործում են հին, ոչ սեյսմակայուն շենքերում, որոնք ծախսատար են` վերակառուցման առումով, շենքային պայմաններն անհարմար են ծառայությունների զարգացման կամ վերապրոֆիլավորման համար: Հիվանդանոցների մի մասը տեխնիկապես թերզինված է և պահանջում է մեծ ներդրումներ բժշկական տեխնոլոգիաների մեջ: Հետերկրաշարժյան տարիներին ստեղծված իրավիճակը թելադրում է հիվանդանոցային համակարգի օպտիմալացման ռազմավարության անհրաժեշտություն: Հաշվի առնելով այս խնդրի իրականացման սոցիալական ասպեկտները, մարզի ազգաբնակչության սոցիալ-տնտեսական վիճակը (աշխատատեղերի բացակայություն, գործազրկության աճ)` մարզի առողջապահության վարչությունը որդեգրում է ֆունկցիոնալ, ոչ մեծ նշանակություն ունեցող հիվանդանոցների վերակազմակերպում, վերապրոֆիլավորում և այս ճանապարհով մահճակալային ֆոնդի կրճատման քաղաքականություն:

Ելնելով մարզի սոցիալ-տնտեսական ծանր իրավիճակից, աշխատատեղերի բացակայությունից, գործազրկության առկայությունից, և այն փաստից, որ 14.000 ընտանիք ապրում է տնակային անմխիթար պայմաններում` 2000 թվականին մարզում բացվել է մարզային ենթակայության բազմապրոֆիլ հիվանդանոց (150 մահճակալ), որտեղ ապահովվում է առավել կարիքավոր խավերի բուժօգնությունը` բացառապես անվճար սկզբունքով:

Գնահատելով ռեալ իրադրությունը` առաջարկվում է Շիրակի մարզի հիվանդանոցային համակարգի օպտիմալացմանը մոտենալ փուլային տարբերակով:

ՀՀ առողջապահության նախարարությունը և Շիրակի մարզի առողջապահության վարչությունը գնահատելով Հայաստանի ներկա սոցիալ-տնտեսական ու ֆինանսական իրավիճակը, նախընտրելի է համարում երրորդ/ մինիմալ տարբերակը:

Գյումրի քաղաքում առաջարկում ենք երեք մոդել:

Բոլորը երեք մոդելներում հետևյալը կլինի նույնը.

1. Առաջնային բուժօգնության օղակը պահպանվելու է վերոհիշյալ նկարագրության համաձայն

2. Բոլոր երեք մոդելներում պահպանվելու են նաև հետևյալ հիվանդանոցները` առանձին կարգավիճակով`

■ ավստրիական մանկական հիվանդանոցը

■ հոգեկան առողջության կենտրոնը (հոգեբուժություն և նարկոլոգիա)

■ հակատուբերկուլյոզային դիսպանսերը:

1. Օպտիմալ տարբերակ

■ Գյումրի քաղաքում ունենալ մեկ բազմապրոֆիլային հիվանդանոց` 400-500 մահճակալ հզորությամբ, ուր կենտրոնացվում է արտահիվանդանոցային, ցերեկային ստացիոնարի և ներհիվանդանոցային խնամքը, լաբորատոր և դիագնոստիկ ծառայությունները: Վերջինից օգտվելու է նաև ընտանեկան բժշկի գրասենյակը: Հիվանդանոցն աշխատեցնելու ծախսերը քիչ են, բայց պրոբլեմն այն է, որ հարկավոր են մեծ ներդրումներ` կառուցման համար:

Այս տարբերակի դեպքում ապահովվում է բուժօգնության բարձր որակ:

2. Պակաս օպտիմալ տարբերակ

ա) ունենալ երեք բազմապրոֆիլային հիվանդանոցներ` մարզային, վիրաբուժական և «Սամարիթեր».

բ) հնարավոր ֆինանսական ներդրումներ կատարելու դեպքում մարզային հիվանդանոցի չշահագործվող մասնաշենքերը վերանորոգելուց հետո`

■ ծննդատունը և ուռուցքաբանական ծառայությունն ամբողջությամբ տեղափոխել մարզային հիվանդանոցի վերագործարկված տարածք կամ ծննդօգնությունը և պերինատոլոգիան տեղափոխել ավստրիական մանկական հիվանդանոց, իսկ գինեկոլոգիան տեղափոխել մարզային հիվանդանոց,

■ ինֆեկցիոն հիվանդանոցի մեծահասակների բաժանմունքը և մաշկա-վեներաբանական դիսպանսերի ստացիոնար մահճակալները տեղափոխել մարզային հիվանդանոցի առանձին մասնաշենքի տարածք, իսկ ինֆեկցիոն մանկական բաժանմունքը տեղափոխել ավստրիական մանկական հիվանդանոց:

Այս տարբերակը պահանջում է համեմատաբար քիչ ֆինանսական ներդրումներ, որը տարբերակի առավելությունն է, բայց պրոբլեմն այն է, որ առաջին մոդելի հետ համեմատած կարիք կլինի դիագնոստիկ և թերապևտիկ սարքավորումներ տեղադրել մեկ հիվանդանոցի փոխարեն երեք հիվանդանոցներում, հետևաբար հիվանդանոցն աշխատեցնելու ծախսերն ավելի բարձր են մնում, քան առաջին մոդելի ժամանակ:

3. Մինիմալ տարբերակ

Օպտիմալացման այս փուլում նախատեսվում է`

- միավորել միմյանց մոտ գտնվող և միևնույն գործառույթ իրականացնող, ինչպես նաև փոքր մահճակալային հզորություն ունեցող հիվանդանոցները` ընտրության հիմքում դնելով շենքային բարվոք պայմաններ ունենալու հանգամանքը և ծառայությունների տեղադրման նպատակով ֆունկցիոնալ փոփոխություն կատարելու համար պահանջվելիք ֆինանսական ներդրումների բացակայությունը:

1. Մարզային հիվանդանոց` 150 մահճակալ`

- 70 թերապիա, 75 վիրաբուժություն, 5` վերակենդանացում, օգտագործել առկա հիվանդանոցի շենքային բազան, կադրային և տեխնոլոգիական ներուժը:

2. «Սամարիթեր» թերապևտիկ հիվանդանոց` 90 մահճակալ`

■ ընդհանուր թերապևտիկ բաժանմունք, այդ թվում` թոքային, էնդոկրին, երիկամային, ստամոքսաաղիքային, ներվային, ալերգոլոգիական.

■ սրտաբանական բաժանմունք,

■ վերակենդանացման և ինտենսիվ թերապիայի ծառայություն,

■ հեմոդիալիզ:

3. Գյուլբենկյանի անվան վիրաբուժական հիվանդանոց` 90 մահճակալ`

■ ընդհանուր վիրաբուժություն, այդ թվում`

■ վնասվածքաբանություն,

■ նեյրովիրաբուժություն,

■ անոթային վիրաբուժություն,

■ ուրոլոգիա,

■ քիթ-ականջ-կոկորդ,

■ ակնաբուժություն:

4. Ավստրիական մանկական հիվանդանոցը պահպանել ինքնուրույն կարգավիճակով` օպտիմալացնելով մահճակալների թիվը, 60 մահճակալ ծանրաբեռնվածությամբ (նախկին 130-ի փոխարեն) հաշվի առնելով, որ մարզի մանկական ազգաբնակչության բուժօգնությունը հիմնականում իրականացվում է տվյալ հիվանդանոցում, որը համապատասխանում է ժամանակակից միջազգային չափանիշներին:

5. N 1 հիվանդանոցի ծառայությունները (վնասվածքաբանություն, ուրոլոգիա, անոթային վիրաբուժություն և նեյրովիրաբուժություն) վերամիավորել Վիրաբուժական հիվանդանոցի մահճակալներին:

6. N 2 բուժմիավորման աչքի և քիթ-կոկորդի ծառայությունները ծավալել վիրաբուժական հիվանդանոցում:

7. Կարդիո-ռևմատոլոգիական կենտրոնի ծառայությունն իրականացնել «Սամարիթեր» հիվանդանոցում` սրտաբանական բաժանմունքի կարգավիճակով:

8. Պահպանել Գյումրի քաղաքի ծննդատունը` 50 մահճակալով, նախկին 85-ի փոխարեն, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ներկա պահին բազմապրոֆիլային հիվանդանոցներում ծննդօգնություն կազմակերպելու համար անհրաժեշտ են ֆունկցիոնալ վերափոխումներ, ինչը պահանջում է ֆինանսական ներդրումներ: Հետագայում մարզային հիվանդանոցի չօգտագործվող մասնաշենքը վերանորոգելուց հետո ծննդատունը կտեղափոխվի բազմապրոֆիլային հիվանդանոցի շենք:

9. Ինֆեկցիոն հիվանդանոցը պահպանել` 50 մահճակալ հզորությամբ:

10. Արյան փոխներարկման կայանը տեղափոխել N 2 բուժմիավորման նախկին քիթ-ականջ-կոկորդի բաժանմունք: Ազատված շենքը հոգեկան առողջության կենտրոնին (50 մահճակալ` հոգեբուժություն, 10 մահճակալ` նարկոլոգիա) հատկացնելու նպատակով` ծավալել 60 մահճակալ հզորությամբ, քանզի տարիներ շարունակ չի լուծվում որևէ գերատեսչական շենքի հատկացման խնդիրը:

11. Մարզի ազգաբնակչության նեղ մասնագիտական դիսպանսերային բուժօգնությունն ապահովելու համար Գյումրի քաղաքի հակաուռուցքային դիսպանսերը պահպանել ինքնուրույն կարգավիճակով` ծավալելով 30 մահճակալ,

քանի որ դիսպանսերի ճառագայթային բաժանմունքը տեղափոխելու և բժշկական սարքավորումները տեղադրելու համար պահանջվում է մեծ գումար, որը ներկա ֆինանսական պայմաններում իրականացնել հնարավոր չէ:

12. Հակատուբերկուլյոզային դիսպանսերը տեղափոխել ինֆեկցիոն հիվանդանոցի չօգտագործվող մասնաշենք` ծավալելով 50 մահճակալ, առանձին մուտքի և ելքի դռներով:

13. Մաշկավեներաբանական դիսպանսերի ստացիոնար բաժանմունքը` 10 մահճակալով ծավալել դիսպանսերային բաժանմունքում, որով ձերբազատվում ենք խիստ վթարային, ոչ սեյսմակայուն երկհարկանի շենքից:

Մարզի մնացած հիվանդանոցները

● Մարալիկի տարածաշրջանում միավորել ամբուլատոր-պոլիկլինիկական և հիվանդանոցային ծառայությունները` ծավալելով 20 մահճակալը` իրականացնելու մանկաբուժություն, թերապիա և նորմալ ծննդօգնության ծառայությունները:

● Հաշվի առնելով մարզի աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկությունները` նպատակահարմար է Արթիկի տարածաշրջանի հիվանդանոցի վերակազմակերպմանը մոտենալ փուլային տարբերակով`

ա) օպտիմալ տարբերակ` Արթիկի կնոջ առողջության կենտրոնը պահպանել` 26 մահճակալ (6 մահճակալ` մանկական ծառայության համար), կից կառուցել 40 մահճակալ հզորությամբ կցորդ` տեղափոխելով ներքին և վիրաբուժական բաժանմունքները, լուծարելով հիվանդանոցը.

բ) մինիմալ տարբերակ` մեկ բազմապրոֆիլային հիվանդանոց` 40 (նախկին 90-ի փոխարեն) մահճակալ հզորությամբ` կատարելով որոշ շինվերանորոգման աշխատանքներ, իսկ հիվանդանոցի մանկական ծառայությունը տեղափոխել Արթիկի կնոջ առողջության կենտրոն:

● Արթիկի կնոջ առողջության կենտրոնը թողնել ինքնուրույն կարգավիճակով` ծավալելով` 26 մահճակալ, ներառելով մանկական ծառայություն` 6 մահճակալ:

● Ամասիայի վարչատարածքում պահպանել հիվանդանոցը` 10 մահճակալ հզորությամբ:

● Աշոցքի «Տիրամայր Նարեկ» հիվանդանոցը պահպանվում է ինքնուրույն կարգավիճակով` 90 մահճակալ, քանի որ գործում է միջազգային չափանիշների բնորոշ կառույցում, հագեցված է խիստ ժամանակակից բժշկական սարքավորումներով և հովանավորվում է իտալական «Կարիտաս» բարեգործական կազմակերպության կողմից:

● Ախուրյանի հիվանդանոց.

ա) եթե Գյումրիի համար ընտրվի օպտիմալ կամ պակաս օպտիմալ մոդելը, Ախուրյանի հիվանդանոցը կլուծարվի: Օպտիմալ մոդելին անցնելու դեպքում հիվանդանոցի մասնագիտացված բոլոր գործառույթները կտեղափոխվեն մեկ բազմապրոֆիլ հիվանդանոց.

բ) պակաս օպտիմալ մոդելի դեպքում պրոկտոլոգիական ծառայությունը կտեղափոխվի մարզային հիվանդանոց, իսկ մանկաբարձությունը` կամ ավստրիական մանկական կամ մարզային հիվանդանոց.

գ) եթե Գյումրիի համար ընտրվի մինիմալ մոդելը, Ախուրյանի հիվանդանոցը կպահպանվի 30 մահճակալ հզորությամբ: Այս դեպքում Գյումրիի վիրաբուժական հիվանդանոցից պրոկտոլոգիական ծառայությունը կտեղափոխվի Ախուրյանի հիվանդանոց: Ախուրյանի հիվանդանոցում պրոկտոլոգիայից բացի կպահպանվի նաև մանկաբարձությունը:

Մինիմալ մոդելի դեպքում հիվանդանոցներն աշխատեցնելու ծախսերը դեռևս մնում են բարձր, ունենում ենք չափից շատ շենքեր, չնայած շատ քիչ ներդրում կպահանջվի:

Եթե կիրառվի մինիմալ մոդելը, Շիրակի մարզում կունենանք հետեվյալ պատկերը

Օպտիմալացման ճանապարհով կրճատվում է մահճակալային ֆոնդը 45%, և 85% ծանրաբեռնվածությամբ աշխատելու դեպքում փաստացի անհրաժեշտ մահճակալների թիվը մարզում կկազմի մոտ 850 մահճակալ:

Սոցիալական հետեվանքներ

Առաջին և երկրորդ տարբերակների դեպքում մարդկային ռեսուրսների կրճատումը կլինի 35-40%:

Երրորդ տարբերակի դեպքում համակարգը կունենա պակաս սոցիալական պրոբլեմներ, կլուծվի տնակային կառույցների խնդիրները:

Ֆինանսական հետեվանքներ

1-ին տարբերակի դեպքում պահանջվում է կառուցել 500 մահճակալ հզորության հիվանդանոց.

2-րդ տարբերակի դեպքում` մարզային հիվանդանոցի երկու չգործարկված մասնաշենքերը վերանորոգելու համար պահանջվում է 181,0 հազար ամերիկյան դոլարի ներդրում:

Ըստ այս տարբերակի` բուժհիմնարկների ֆինանսական գործունեությունը պլանավորելիս տնտեսումը կկազմի տարեկան 75 մլն դրամ, որից` Գյումրի քաղաքում` մոտ 32 մլն դրամ: Ըստ երրորդ տարբերակի` պլանավորելիս ֆինանսական միջոցների տնտեսումը կկազմի տարեկան 54 մլն դրամ, որից` Գյումրի քաղաքում` 15 մլն դրամ:

Օպտիմալացման յուրաքանչյուր տարբերակի դեպքում անհրաժեշտ է մարել լուծարվող բուժհիմնարկի բոլոր կրեդիտորական պարտքերը` հակառակ դեպքում լուծարումը չի կայանա: