ՀՀ ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ԵՎ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀՐԱՄԱՆԸ ՀՀ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՍՏԱՆԴԱՐՏՆԵՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

118.0116.20.06.00

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ԵՎ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Հ Ր Ա Մ Ա Ն

20.06.2000 թ.
ք. Երևան

N 116

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՍՏԱՆԴԱՐՏՆԵՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Ի կատարումն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1998 թվականի նոյեմբերի 26-ի «Հաշվապահական հաշվառման համակարգի բարեփոխումների մասին» N 740 որոշման, հրամայում եմ`

1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման հետևյալ ստանդարտները.

ՀՀՀՀՍ 14 «Սեգմենտային հաշվետվություններ»,

ՀՀՀՀՍ 29 «Ֆինանսական հաշվետվությունները գերսղաճային տնտեսություններում»,

ՀՀՀՀՍ 35 «Ընդհատվող գործառնություններ»,

ՀՀՀՀՍ 37 «Պահուստներ, պայմանական պարտավորություններ և պայմանական ակտիվներ».

ՀՀՀՀՍ 38 «Ոչ նյութական ակտիվներ»:

2. Սահմանել, որ սույն ստանդարտները տարածվում են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1998 թվականի նոյեմբերի 26-ի «Հաշվապահական հաշվառման համակարգի բարեփոխումների մասին» N 740 որոշմամբ սահմանված կազմակերպությունների վրա:

3. Ուժը կորցրած ճանաչել ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության 1999 թվականի հունվարի 18-ի N 17 հրամանով հաստատված ՀՀՀՀՍ 9 «Հետազոտության և զարգացման ծախսումներ» ստանդարտը:

Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարար

Լ. Բարխուդարյան

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 14

Սեգմենտային հաշվետվություններ

Հաշվապահական հաշվառման սույն ստանդարտը սահմանվում է 1997 թ. վերանայված հաշվապահական հաշվառման միջազգային ստանդարտ 14-ի` «Սեգմենտային հաշվետվություններ» հիման վրա:

Սույն ստանդարտը տարածվում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1998 թվականի նոյեմբերի 26-ի «Հաշվապահական հաշվառման համակարգի բարեփոխումների մասին» N 740 որոշմամբ սահմանված կազմակերպությունների վրա:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 14

Սեգմենտային հաշվետվություններ

Ստանդարտը գրված է շեղ և թավ տառերով և պետք է ընկալվի սույն փաստաթղթում ներկայացված մեկնաբանությունների հետ:

Այն հանդիսանում է Հայաստանի Հանրապետությունում հաշվապահական հաշվառման իրավական կարգավորման համակարգի տարրերից մեկը և պետք է կիրառվի հաշվապահական հաշվառման մյուս ստանդարտների և այլ իրավական ակտերի հետ համատեղ:

Նպատակը

Սույն ստանդարտի նպատակն է սահմանել ըստ սեգմենտների ֆինանսական տեղեկատվություն (այն է` տեղեկատվություն արտադրանքների և ծառայությունների տարբեր տեսակների վերաբերյալ, որոնք արտադրում է կազմակերպությունը, ինչպես նաև տարբեր աշխարհագրական տարածքների վերաբերյալ, որոնցում գործում է այն) ներկայացնելու սկզբունքներ, որպեսզի օգնի ֆինանսական հաշվետվություններ օգտագործողներին`

ա) ավելի լավ հասկանալ անցյալ ժամանակաշրջաններում կազմակերպության գործունեության ցուցանիշները,

բ) ավելի ճիշտ գնահատել կազմակերպության ռիսկերը և հատույցները,

գ) առավել տեղեկացված հետևություններ անել կազմակերպության` որպես մեկ ամբողջության վերաբերյալ:

Բազմաթիվ կազմակերպություններ արտադրում են արտադրանքների կամ ծառայությունների խմբեր կամ գործում են աշխարհագրական տարածքներում, որոնց հատուկ են տարբեր շահութաբերության դրույքներ, աճի հնարավորություններ, ապագայի հեռանկարներ և ռիսկեր: Կազմակերպության տարբեր տեսակի արտադրանքների և ծառայությունների կամ տարբեր աշխարհագրական տարածքներում նրա գործունեության վերաբերյալ տեղեկատվությունը, որը հաճախ կոչվում է սեգմենտային տեղեկատվություն, տեղին է բազմապրոֆիլ (դիվերսիֆիկացված) կամ տարերկրյա (բազմաթիվ երկրներում գործունեություն իրականացնող) կազմակերպության ռիսկերը և հատույցները գնահատելու համար, սակայն հնարավոր է, որ այն որոշելի չլինի ընդհանրացված (ագրեգացված) տվյալներից: Հետևաբար` սեգմենտային տեղեկատվությունը լայնորեն դիտվում է որպես ֆինանսական հաշվետվություններ օգտագործողների պահանջները բավարարելու համար անհրաժեշտ տեղեկատվություն:

Գործողության ոլորտը

1. Սույն ստանդարտը պետք է կիրառվի հրապարակվող ֆինանսական հաշվետվությունների ամբողջական փաթեթի նկատմամբ:

2. Ֆինանսական հաշվետվությունների ամբողջական փաթեթը ներառում է հաշվապահական հաշվեկշիռը, ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունը, սեփական կապիտալում փոփոխությունների մասին հաշվետվությունը, դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվությունը և ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրությունները, ինչպես նախատեսված է ՀՀՀՀՍ 1 «Ֆինանսական հաշվետվությունների ներկայացում» ստանդարտում:

3. Սույն ստանդարտը պետք է կիրառվի այն կազմակերպությունների կողմից, որոնց սեփական կապիտալի արժեթղթերը կամ պարտքային արժեթղթերը ազատ շրջանառվում (հրապարակայնորեն վաճառվում) են, ինչպես նաև այն կազմակերպությունների կողմից, որոնք գտնվում են արժեթղթերի բաց (կանոնակարգվող) շուկայում սեփական կապիտալի արժեթղթեր կամ պարտքային արժեթղթեր տեղաբաշխելու գործընթացում:

4. Խրախուսելի է, որ կազմակերպությունը, որի արժեթղթերը ազատ չեն շրջանառվում, կամավոր բացահայտի ըստ սեգմենտների ֆինանսական տեղեկատվություն:

5. Եթե կազմակերպությունը, որի արժեթղթերը ազատ չեն շրջանառվում, կամավոր նախընտրում է բացահայտել սեգմենտային տեղեկատվություն իր ֆինանսական հաշվետվություններում, ապա այդպիսի կազմակերպությունը պետք է պահպանի սույն ստանդարտի բոլոր պահանջները:

6. Եթե մեկ ֆինանսական զեկույցը պարունակում է ինչպես այնպիսի կազմակերպության համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունները, որի արժեթղթերը ազատ շրջանառվում են, այնպես էլ մայր կազմակերպության կամ մեկ կամ մի քանի դուստր ընկերությունների առանձին ֆինանսական հաշվետվությունները, ապա սեգմենտային տեղեկատվությունը պետք է ներկայացվի միայն համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունների հիման վրա: Եթե դուստր ընկերությունը ինքն է մի կազմակերպություն, որի արժեթղթերը ազատ շրջանառվում են, ապա այն պետք է ներկայացնի սեգմենտային տեղեկատվություն իր առանձին ֆինանսական զեկույցում:

7. Նմանապես, եթե մեկ ֆինանսական զեկույցը պարունակում է ինչպես այնպիսի կազմակերպության համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունները, որի արժեթղթերը ազատ շրջանառվում են, այնպես էլ բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ասոցիացված կազմակերպության կամ համատեղ ձեռնարկման առանձին ֆինանսական հաշվետվությունները, որոնցում այդ կազմակերպությունը ունի ֆինանսական մասնակցություն, ապա սեգմենտային տեղեկատվությունը պետք է ներկայացվի միայն մասնակցություն ունեցող կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվությունների հիման վրա: Եթե բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ասոցիացված կազմակերպությունը կամ համատեղ ձեռնարկումը ինքն է մի կազմակերպություն, որի արժեթղթերը ազատ շրջանառվում են, ապա այն պետք է ներկայացնի սեգմենտային տեղեկատվություն իր առանձին ֆինանսական զեկույցում:

Սահմանումներ

Սահմանումներ Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներից

8. Ստորև բերված տերմինները սույն ստանդարտում օգտագործված են ՀՀՀՀՍ 7 «Հաշվետվություն դրամական միջոցների հոսքերի մասին», ՀՀՀՀՍ 8 «Հաշվետու ժամանակաշրջանի զուտ շահույթ կամ վնաս, էական սխալներ և փոփոխություններ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ» և ՀՀՀՀՍ 18 «Հասույթ» ստանդարտներում նշված իմաստներով.

Գործառնական գործունեություն` կազմակերպությանը եկամուտ բերող հիմնական գործունեությունը, ինչպես նաև այլ գործունեությունը, բացառությամբ ներդրումային և ֆինանսական գործունեությունների:

Հաշվապահական հաշվառման քաղաքականություն` որոշակի սկզբունքներ, հիմունքներ, եղանակներ, կանոններ, ձևեր և արարողակարգեր, որոնք ընդունված են կազմակերպության կողմից` հաշվապահական հաշվառում վարելու, ֆինանսական հաշվետվություններ կազմելու և ներկայացնելու նպատակով:

Հասույթ` հաշվետու ժամանակաշրջանում կազմակերպության սովորական գործունեությունից առաջացող տնտեսական օգուտների համախառն ներհոսքը, որը հանգեցնում է սեփական կապիտալի աճի, բացառությամբ մասնակիցների կողմից սեփական կապիտալում կատարված ներդրումների հետևանքով սեփական կապիտալի աճի:

Արտադրական եվ աշխարհագրական սեգմենտների սահմանումները

9. «Արտադրական սեգմենտ» և «աշխարհագրական սեգմենտ» տերմինները սույն ստանդարտում օգտագործված են հետևյալ իմաստներով.

Արտադրական սեգմենտ` կազմակերպության առանձնացնելի բաղադրիչ, որը զբաղված է առանձին արտադրանքի կամ ծառայության կամ կապակցված արտադրանքների կամ ծառայությունների խմբի արտադրությամբ և ենթակա է այնպիսի ռիսկերի և հատույցների, որոնք տարբեր են այլ արտադրական սեգմենտների ռիսկերից և հատույցներից: Ապրանքների կամ ծառայությունների կապակցված լինելը որոշելիս պետք է դիտարկվեն հետևյալ գործոնները.

ա) արտադրանքների կամ ծառայությունների բնույթը,

բ) արտադրական գործընթացների բնույթը,

գ) արտադրանքի կամ ծառայության համար հաճախորդների տիպը կամ դասը,

դ) արտադրանքները բաշխելու կամ ծառայությունները մատուցելու համար օգտագործվող մեթոդները,

ե) կարգավորող դաշտի բնույթը (եթե կիրառելի է), օրինակ` բանկեր, ապահովագրական կազմակերպություններ կամ հասարակական նշանակության (կոմունալ) տնտեսություններ:

Աշխարհագրական սեգմենտ` կազմակերպության առանձնացնելի բաղադրիչ, որը զբաղված է արտադրանքների կամ ծառայությունների արտադրությամբ և (կամ) մատակարարմամբ որոշակի տնտեսական միջավայրում և ենթակա է այնպիսի ռիսկերի և հատույցների, որոնք տարբեր են այլ տնտեսական միջավայրերում գործող բաղադրիչների ռիսկերից և հատույցներից: Աշխարհագական սեգմենտները որոշելիս պետք է դիտարկվեն հետևյալ գործոնները.

ա) տնտեսական և քաղաքական պայմանների նմանությունը,

բ) տարբեր աշխարհագրական տարածքներում գործառնությունների միջև հարաբերությունները,

գ) գործառնությունների մոտիկությունը,

դ) որոշակի տարածքում գործառնությունների հետ կապված յուրահատուկ ռիսկերը,

ե) արժութային վերահսկողության կանոնները,

զ) հիմքում ընկած արժութային ռիսկերը:

Հաշվետու սեգմենտ` վերոհիշյալ սահմանումների հիման վրա որոշված արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտ, որի համար սույն ստանդարտով պահանջվում է սեգմենտային տեղեկատվության բացահայտում:

10. Պարագրաֆ 9-ում նշված` արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտների որոշման գործոնները թվարկված չեն ինչ-որ որոշակի հերթականությամբ:

11. Արտադրական մեկ սեգմենտը չի ներառում զգալիորեն տարբերվող ռիսկերով և հատույցներով արտադրանքներ և ծառայություններ: Չնայած արտադրական սեգմենտի սահմանման գործոններից մեկի կամ մի քանիսի գծով կարող են տարբերություններ արձանագրվել, սակայն արտադրական մեկ սեգմենտում ներառված արտադրանքներն ու ծառայությունները պետք է համանման լինեն ըստ գործոնների մեծ մասի:

12. Նմանապես, աշխարհագրական սեգմենտը չի կարող ներառել գործառնություններ տնտեսական միջավայրերում, որոնք զգալիորեն տարբերվում են ռիսկերով և հատույցներով: Աշխարհագրական սեգմենտը կարող է լինել մեկ երկիր, երկու կամ ավելի երկրների խումբ կամ երկրի ներսում տարածաշրջան:

13. Ռիսկերի գերակշռող աղբյուրները որոշիչ են կազմակերպությունների կազմակերպման և կառավարման մոդելի ընտրության համար: Հետևաբար, սույն ստանդարտի պարագրաֆ 27-ով նախատեսվում է, որ կազմակերպության կազմակերպական կառուցվածքը և ներքին ֆինանսական հաշվետվական համակարգը նրա սեգմենտների որոշման հիմքն են: Կազմակերպության ռիսկերի և հատույցների վրա ազդում է ինչպես նրա գործառնությունների աշխարհագրական տեղադրությունը (որտեղ արտադրվում են նրա արտադրանքները կամ որտեղ հիմնված է նրա ծառայությունների մատուցման գործունեությունը), այնպես էլ նրա շուկաների տեղադրությունը (որտեղ վաճառվում են նրա արտադրանքները կամ որտեղ մատուցվում են ծառայությունները): Սահմանումը թույլ է տալիս աշխարհագրական սեգմենտի հիմքում դնել կամ`

ա) կազմակերպության արտադրական կամ ծառայությունների մատուցման հզորությունների և այլ ակտիվների գտնվելու վայրը, կամ

բ) նրա շուկաների և հաճախորդների գտնվելու վայրը:

14. Կազմակերպության կազմակերպական և ներքին հաշվետվական համակարգը սովորաբար տրամադրում է վկայություն, թե արդյոք աշխարհագրական ռիսկերի գերակշռող մասը առաջանում է նրա ակտիվների գտնվելու վայրից (վաճառքների սկզբնաղբյուր), թե` նրա հաճախորդների գտնվելու վայրից (վաճառքների վերջնակետ): Համապատասխանաբար, կազմակերպությունն անդրադառնում է այդ կառուցվածքին, որպեսզի որոշի, թե ինչի վրա պետք է հիմնված լինեն նրա աշխարհագրական սեգմենտները` ակտիվների, թե` հաճախորդների գտնվելու վայրի:

15. Արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտի կազմությունը որոշելու համար անհրաժեշտ է որոշակի դատողությունների կիրառում: Այսպիսի դատողություններ անելիս կազմակերպության ղեկավարությունը հաշվի է առնում ըստ սեգմենտների ֆինանսական տեղեկատվության ներկայացման նպատակը, ինչպես սահմանված է սույն ստանդարտով, ինչպես նաև ֆինանսական հաշվետվությունների որակական բնութագրերը (ֆինանսական հաշվետվություններ կազմելու սկզբունքները), ինչպես սահմանված է «Հաշվապահական հաշվառման մասին» ՀՀ օրենքում: Այդ որակական բնութագրերը ներառում են` այն ֆինանսական տեղեկատվության տեղին լինելը, արժանահավատությունը և ժամանակի մեջ համադրելիությունը, որը ներկայացվում է կազմակերպության արտադրանքների և ծառայությունների տարբեր խմբերի և որոշակի աշխարհագրական տարածքներում նրա գործառնությունների վերաբերյալ, ինչպես նաև կազմակերպության` որպես մեկ ամբողջության ռիսկերը և հատույցները գնահատելու համար այդ տեղեկատվության օգտակարությունը (հասկանալիությունը):

Սեգմենտի հասույթի, ծախսի, արդյունքի, ակտիվների և պարտավորությունների սահմանումները

16. Ստորև բերված լրացուցիչ տերմինները սույն ստանդարտում օգտագործված են հետևյալ իմաստներով.

Սեգմենտի հասույթ` կազմակերպության ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում ներկայացվող հասույթ, որը ուղղակիորեն վերագրելի է սեգմենտին, կամ կազմակերպության հասույթների համապատասխան մասը, որը հնարավոր է խելամտորեն բաշխել սեգմենտին, ինչպես նաև նույն կազմակերպության այլ սեգմենտների հետ գործառնություններից հասույթ, որը ուղղակիորեն վերագրելի է սեգմենտին, կամ որը հնարավոր է խելամտորեն բաշխել սեգմենտին: Սեգմենտի հասույթը չի ներառում`

ա) արտասովոր հոդվածները,

բ) տոկոսային կամ շահաբաժնային եկամուտը, ներառյալ այլ սեգմենտներին տրված կանխավճարների կամ փոխառությունների գծով ստացված տոկոսները, եթե սեգմենտի գործառնությունները առավելապես ֆինանսական բնույթի չեն, կամ

գ) ներդրումների վաճառքից շահույթները կամ պարտքերի մարումից շահույթները, եթե սեգմենտի գործառնությունները առավելապես ֆինանսական բնույթի չեն:

Սեգմենտի հասույթը ներառում է կազմակերպության ընդհանուր կամ համախմբված հասույթներում ներառված` ասոցիացված կազմակերպությունների, համատեղ ձեռնարկումների կամ բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող այլ ներդրումների շահույթում կազմակերպության բաժնեմասը:

Սեգմենտի հասույթը ներառում է համատեղ վերահսկվող միավորի հասույթների` համատեղ ձեռնարկողի բաժինը, որը հաշվառվում է համամասնական համախմբմամբ` համաձայն ՀՀՀՀՍ 31 «Համատեղ ձեռնարկումներում մասնակցության արտացոլումը ֆինանսական հաշվետվություններում» ստանդարտի:

Սեգմենտի ծախս` սեգմենտի գործառնական գործունեությունից առաջացող ծախս, որն ուղղակիորեն վերագրելի է սեգմենտին, և կազմակերպության ծախսերի համապատասխան մասը, որը հնարավոր է խելամիտ հիմունքով բաշխել այդ սեգմենտին, ներառյալ` արտաքին հաճախորդներին վաճառքներին վերաբերող կամ նույն կազմակերպության այլ սեգմենտների հետ գործառնություններին վերաբերող ծախսերը: Սեգմենտի ծախսը չի ներառում`

ա) արտասովոր հոդվածները,

բ) տոկոսները, ներառյալ այլ սեգմենտներից ստացված կանխավճարների կամ փոխառությունների գծով տոկոսները, եթե սեգմենտի գործառնությունները առավելապես ֆինանսական բնույթի չեն,

գ) ներդրումների վաճառքից վնասները կամ պարտքերի մարումից վնասները, եթե սեգմենտի գործառնությունները առավելապես ֆինանսական բնույթի չեն,

դ) շահութահարկի գծով ծախսը, կամ

ե) ընդհանուր վարչական ծախսերը, գլխավոր գրասենյակի ծախսերը և այլ ծախսեր, որոնք առաջանում են կազմակերպության մակարդակով և վերաբերում են ամբողջ կազմակերպությանը: Այնուամենայնիվ, երբեմն կազմակերպության մակարդակով ծախսումներ են կատարվում սեգմենտի համար: Այդպիսի ծախսումները սեգմենտի ծախսեր են, եթե դրանք վերաբերում են սեգմենտի գործառնական գործունեությանը, և հնարավոր է դրանք ուղղակիորեն վերագրել կամ խելամիտ հիմունքով բաշխել սեգմենտին:

Սեգմենտի ծախսը ներառում է կազմակերպության ընդհանուր կամ համախմբված հասույթներում ներառված` ասոցիացված կազմակերպությունների, համատեղ ձեռնարկումների կամ բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող այլ ներդրումների վնասում կազմակերպության բաժնեմասը:

Սեգմենտի ծախսը ներառում է համատեղ վերահսկվող միավորի ծախսերի` համատեղ ձեռնարկողի բաժինը, որը հաշվառվում է համամասնական համախմբմամբ` համաձայն ՀՀՀՀՍ 31-ի:

Առավելապես ֆինանսական բնույթի գործառնություններ իրականացնող սեգմենտի համար տոկոսային եկամուտը և տոկոսային ծախսը սեգմենտային հաշվետվության նպատակներով կարելի է ներկայացնել որպես մեկ զուտ գումար միայն այն դեպքում, եթե այդ հոդվածները համախմբված կամ կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվություններում ներկայացվում են զուտ հիմունքով:

Սեգմենտի արդյունք` սեգմենտի հասույթից հանած սեգմենտի ծախսը: Սեգմենտի արդյունքը որոշվում է մինչև փոքրամասնության բաժնեմասի գծով որևէ ճշգրտում կատարելը:

Սեգմենտի ակտիվներ` այն գործառնական ակտիվները, որոնք սեգմենտի կողմից օգտագործվում են իր գործառնական գործունեությունում, և որոնք կամ ուղղակիորեն վերագրելի են սեգմենտին, կամ հնարավոր է խելամիտ հիմունքով բաշխել սեգմենտին:

Եթե սեգմենտի արդյունքը ներառում է տոկոսային կամ շահաբաժնային եկամուտ, ապա այդ սեգմենտի ակտիվները ներառում են համապատասխան դեբիտորական պարտքերը, փոխառությունները, ներդրումները կամ այլ եկամտաստեղծ ակտիվներ:

Սեգմենտի ակտիվները չեն ներառում շահութահարկի գծով ակտիվներ:

Սեգմենտի ակտիվները ներառում են բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառված ներդրումները միայն այն դեպքում, եթե այդպիսի ներդրումներից շահույթը կամ վնասը ներառված է սեգմենտի հասույթում կամ ծախսում: Սեգմենտի ակտիվները ներառում են համատեղ վերահսկվող միավորի գործառնական ակտիվների` համատեղ ձեռնարկողի բաժինը, որը հաշվառվում է համամասնական համախմբմամբ` համաձայն ՀՀՀՀՍ 31-ի:

Սեգմենտի ակտիվները որոշվում են այն համապատասխան կարգավորող գումարները (օրինակ` դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստները, կուտակված մաշվածությունը և այլն) հանելուց հետո, որոնք ներկայացվում են որպես ուղղակի հաշվանցումներ կազմակերպության հաշվապահական հաշվեկշռում:

Սեգմենտի պարտավորություններ` այն գործառնական պարտավորությունները, որոնք առաջանում են սեգմենտի գործառնական գործունեությունից, և որոնք կամ ուղղակիորեն վերագրելի են սեգմենտին, կամ հնարավոր է խելամիտ հիմունքով բաշխել սեգմենտին:

Եթե սեգմենտի արդյունքը ներառում է տոկոսային ծախսեր, ապա այդ սեգմենտի պարտավորությունները ներառում են համապատասխան տոկոսակիր պարտավորությունները:

Սեգմենտի պարտավորությունները ներառում են համատեղ վերահսկվող միավորի պարտավորությունների` համատեղ ձեռնարկողի բաժինը, որը հաշվառվում է համամասնական համախմբմամբ` համաձայն ՀՀՀՀՍ 31-ի:

Սեգմենտի պարտավորությունները չեն ներառում շահութահարկի գծով պարտավորություններ:

Սեգմենտի հաշվապահական հաշվառման քաղաքականություն` հաշվապահական հաշվառման քաղաքականություն, որն ընդունված է խմբի կամ կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվությունները պատրաստելու և ներկայացնելու համար, ինչպես նաև այն հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը, որը անմիջականորեն վերաբերում է սեգմենտային հաշվետվություններին:

17. Վերը նշված սահմանումներից բխում է, որ սեգմենտի հասույթը, ծախսը, ակտիվները և պարտավորությունները ներառում են այնպիսի հոդվածների գումարներ, որոնք ուղղակիորեն վերագրելի են սեգմենտին, և այնպիսի հոդվածների գումարներ, որոնք հնարավոր է խելամիտ հիմունքով բաշխել սեգմենտին: Կազմակերպությունն անդրադառնում է իր ներքին ֆինանսական հաշվետվական համակարգին` որպես ելակետի` որոշելու համար այն հոդվածները, որոնք հնարավոր է ուղղակիորեն վերագրել կամ խելամտորեն բաշխել սեգմենտին: Այսինքն` ենթադրվում է, որ այն գումարները, որոնք ներքին ֆինանսական հաշվետվական նպատակներով որոշակիացվել են ըստ սեգմենտների, հաշվետու սեգմենտների հասույթը, ծախսը, ակտիվները և պարտավորությունները չափելու նպատակներով ուղղակիորեն վերագրելի կամ խելամտորեն բաշխելի են սեգմենտներին:

18. Սակայն, որոշ դեպքերում, հասույթը, ծախսը, ակտիվները կամ պարտավորությունները ներքին ֆինանսական հաշվետվական նպատակներով կարող են բաշխված լինել սեգմենտներին կազմակերպության ղեկավարության համար հասկանալի ինչ-որ հիմունքով, որը ֆինանսական հաշվետվությունների արտաքին օգտագործողներին կարող է թվալ որպես կամայականորեն ընտրված, վիճելի կամ դժվար ընկալելի: Այդպիսի բաշխումը ճիշտ չէր լինի համարել խելամիտ հիմունք` սույն ստանդարտով նախատեսված` սեգմենտի եկամտի, ծախսի, ակտիվների և պարտավորությունների սահմանումների ներքո: Ընդհակառակը, կազմակերպությունը կարող է նախընտրել ներքին ֆինանսական հաշվետվական նպատակներով հասույթի, ծախսի, ակտիվի կամ պարտավորության ինչ-որ հոդված չբաշխել` չնայած այն բանին, որ բաշխելու համար գոյություն ունի խելամիտ հիմքունք: Այդպիսի հոդվածը բաշխվում է` սույն ստանդարտով նախատեսված` սեգմենտի հասույթի, ծախսի, ակտիվների և պարտավորությունների սահմանումների համաձայն:

19. Սեգմենտի ակտիվների օրինակներ են` սեգմենտի գործառնական գործունեությունում օգտագործվող ընթացիկ ակտիվները, հիմնական միջոցները, ֆինանսական վարձակալությամբ ստացված ակտիվները (տես ՀՀՀՀՍ 17 «Վարձակալություն») և ոչ նյութական ակտիվները: Եթե մաշվածության կամ ամորտիզացիայի որոշակի հոդված ներառված է սեգմենտի ծախսերում, ապա համապատասխան ակտիվը նույնպես ներառվում է սեգմենտի ակտիվներում: Սեգմենտի ակտիվները չեն ներառում այն ակտիվները, որոնք օգտագործվում են գլխավոր գրասենյակի կամ կազմակերպության ընդհանուր նպատակներով: Սեգմենտի ակտիվները ներառում են երկու կամ ավելի սեգմենտների կողմից համատեղ օգտագործվող գործառնական ակտիվները, եթե գոյություն ունի բաշխման խելամիտ հիմունք: Սեգմենտի ակտիվները ներառում են գուդվիլը, որը ուղղակիորեն վերագրելի է, կամ հնարավոր է խելամիտ հիմունքով բաշխել սեգմենտին, իսկ սեգմենտի ծախսը ներառում է գուդվիլի համապատասխան ամորտիզացիան:

20. Սեգմենտի պարտավորությունների օրինակներ են` առևտրային և այլ կրեդիտորական պարտքերը, հաճախորդների կանխավճարները, արտադրանքի երաշխիքային վաճառքի գծով պահուստները, ինչպես նաև արտադրանքների և ծառայությունների մատակարարմանը վերաբերող այլ պահանջները (բողոքարկումները): Սեգմենտի պարտավորությունները չեն ներառում փոխառությունները, ֆինանսական վարձակալության գծով պարտավորությունները (տես ՀՀՀՀՍ 17) և այլ պարտավորություններ, որոնք առաջացել են ավելի շուտ ֆինանսավորման, քան թե գործառնական նպատակներով: Եթե սեգմենտի արդյունքում ներառված է տոկոսային ծախս, ապա համապատասխան տոկոսակիր պարտավորությունը ներառվում է սեգմենտի պարտավորություններում: Այն սեգմենտների պարտավորությունները, որոնց գործառնությունները առավելապես ֆինանսական բնույթի չեն, չեն ներառում փոխառություններ և նմանատիպ պարտավորություններ, քանի որ սեգմենտի արդյունքն իրենից ներկայացնում է գործառնական և ոչ թե զուտ ֆինանսական շահույթ կամ վնաս: Ավելին, քանի որ փոխառությունները հաճախ ներգրավվում են գլխավոր գրասենյակի մակարդակով և ամբողջ կազմակերպության մասշտաբով, հաճախ հնարավոր չէ տոկոսակիր պարտավորությունը ուղղակիորեն վերագրել կամ խելամտորեն բաշխել սեգմենտին:

21. Սեգմենտի ակտիվների և պարտավորությունների չափումները ներառում են որպես գնում հաշվառված ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման ընթացքում ձեռքբերված սեգմենտի (կազմակերպության) որոշելի ակտիվների և պարտավորությունների նախկին հաշվեկշռային արժեքների ճշգրտումները, եթե նույնիսկ այդ ճշգրտումներն արվում են միայն համախմբված ֆինանսական հաշվետվություններ պատրաստելու նպատակներով և չեն գրանցվում ոչ մայր կազմակերպության, ոչ էլ դուստր ընկերության առանձին ֆինանսական հաշվետվություններում: Նմանապես, եթե հիմնական միջոցները ձեռքբերումից հետո, համաձայն ՀՀՀՀՍ 16-ով թույլատրված այլընտրանքային մոտեցման, վերագնահատվել են, ապա սեգմենտի ակտիվների չափումները արտացոլում են այդ վերագնահատումները:

22. Ծախսումների բաշխման վերաբերյալ որոշ ուղեցույցներ կան Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներում: Օրինակ` ՀՀՀՀՍ 2 «Պաշարներ» ստանդարտի 7-15 պարագրաֆները պարունակում են ծախսումները պաշարներին վերագրելու և բաշխելու ցուցումներ, իսկ ՀՀՀՀՍ 11 «Կառուցման պայմանագրեր» ստանդարտի 15-20 պարագրաֆները պարունակում են ծախսումները պայմանագրերին վերագրելու և բաշխելու ցուցումներ: Այս ցուցումները կարող են օգտակար լինել ծախսումները սեգմենտներին վերագրելիս կամ բաշխելիս:

23. Սեգմենտի հասույթը, ծախսը, ակտիվները և պարտավորությունները որոշվում են մինչև ներխմբային մնացորդները և ներխմբային գործառնությունները բացառելը` որպես համախմբման գործընթացի մաս, բացի նրանցից, որոնք ներխմբային մնացորդներ և գործառնություններ են մեկ սեգմենտի ներսում կազմակերպությունների խմբի միջև:

24. Չնայած կազմակերպության` որպես մեկ ամբողջության ֆինանսական հաշվետվությունները պատրաստելիս և ներկայացնելիս օգտագործվող հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը նաև սեգմենտի հիմնական հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունն է, սեգմենտի հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը, բացի այդ, ներառում է այնպիսի մոտեցումներ, որոնք հատկապես վերաբերում են հաշվետու սեգմենտին, օրինակ` սեգմենտների որոշումը, միջսեգմենտային փոխանցումների գնագոյացման մեթոդը և հասույթներն ու ծախսերը սեգմենտներին բաշխելու հիմունքը:

Հաշվետու սեգմենտների որոշումը

Սեգմենտային հաշվետվության առաջնային և երկրորդային ձևեր

25. Կազմակերպության ռիսկերի և հատույցների գերակշռող աղբյուրը և բնույթը պետք է որոշեն` արդյոք արտադրական, թե աշխարհագրական սեգմենտները պետք է լինեն նրա սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձևը: Եթե կազմակերպության ռիսկերի և հատույցադրույքների վրա առավելապես ազդում են նրա կողմից արտադրվող արտադրանքների և ծառայությունների տարբերությունները, ապա նրա սեգմենտային տեղեկատվության ներկայացման առաջնային ձևը պետք է լինեն արտադրական սեգմենտները, իսկ աշխարհագրականը` երկրորդայինը: Նմանապես, եթե կազմակերպության ռիսկերի և հատույցադրույքների վրա առավելապես ազդում է այն փաստը, որ կազմակերպությունը գործում է տարբեր երկրներում կամ տարբեր աշխարհագրական տարածքներում, ապա նրա սեգմենտային տեղեկատվության ներկայացման առաջնային ձևը պետք է լինեն աշխարհագրական սեգմենտները, իսկ երկրորդային տեղեկատվությունը պետք է ներկայացվի համապատասխան արտադրանքների և ծառայությունների խմբերի գծով:

26. Կազմակերպության ներքին կազմակերպական և կառավարման կառուցվածքը, ինչպես նաև տնօրենների խորհրդին և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային ներքին ֆինանսական հաշվետվություններ ներկայացնելու համակարգը պետք է սովորաբար հիմք հանդիսանան` որոշելու համար այն ռիսկերի և տարբեր հատույցադրույքների գերակշռող աղբյուրները և բնույթը, որոնք հատուկ են կազմակերպությանը, և, հետևաբար, որոշելու համար, թե հաշվետվության որ ձևն է առաջնային և որը` երկրորդային, բացառությամբ ստորև «ա» և «բ» կետերում ներկայացված դեպքերի.

ա) եթե կազմակերպության ռիսկերի և հատույցադրույքների վրա խիստ ազդեցություն ունեն թե իր կողմից արտադրվող արտադրանքների ու ծառայությունների տարբերությունները և թե աշխարհագրական տարածքների տարբերությունները, որոնցում գործում է կազմակերպությունը, ինչի մասին վկայում է կազմակերպության կառավարման նկատմամբ և տնօրենների խորհրդին ու գլխավոր գործադիր պաշտոնյային ներկայացվող ներքին հաշվետվությունների նկատմամբ «մատրիցային մոտեցումը», ապա կազմակերպությունը պետք է օգտագործի արտադրական սեգմենտները որպես սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձև, իսկ աշխարհագրական սեգմենտները` որպես հաշվետվության երկրորդային ձև,

բ) եթե կազմակերպության ներքին կազմակերպական և կառավարման կառուցվածքը և տնօրենների խորհրդին և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային ներքին ֆինանսական հաշվետվություններ ներկայացնելու համակարգը չեն հիմնվում ոչ առանձին արտադրանքների ու ծառայությունների կամ կապակցված արտադրանքների (ծառայությունների) խմբերի, ոչ էլ աշխարհագրական նկատառումների վրա, ապա տնօրենները և կազմակերպության ղեկավարությունը պետք է որոշեն` արդյոք կազմակերպության ռիսկերը և հատույցադրույքները ավելի շատ կապված են նրա կողմից արտադրվող արտադրանքների և ծառայությունների հետ, թե` աշխարհագրական տարածքների հետ, որոնցում կազմակերպությունը գործում է, և, որպես հետևանք, պետք է ընտրեն կամ արտադրական, կամ աշխարհագրական սեգմենտները որպես կազմակերպության սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձև, իսկ մյուսը` որպես երկրորդային ձև:

27. Կազմակերպությունների մեծ մասի համար ռիսկերի և հատույցների գերակշռող աղբյուրը որոշում է, թե կազմակերպությունն ինչպիսի կազմակերպական կառուցվածք ունի և ինչպես է կառավարվում: Կազմակերպության կազմակերպական և կառավարման կառուցվածքը, ինչպես նաև ներքին ֆինանսական հաշվետվական համակարգը սովորաբար տրամադրում են լավագույն վկայությունը կազմակերպության ռիսկերի և հատույցների գերակշռող աղբյուրի վերաբերյալ` դրանց սեգմենտային հաշվետվության նպատակների համար: Հետևաբար, բացառությամբ հազվագյուտ դեպքերի, կազմակերպությունը իր ֆինանսական հաշվետվություններում սեգմենտային տեղեկատվությունը կներկայացնի այն նույն հիմունքով, որով նա ներքին հաշվետվություններ է ներկայացնում բարձրագույն ղեկավարությանը: Կազմակերպության ռիսկերի և հատույցների գերակշռող աղբյուրը դառնում է նրա սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձևը: Կազմակերպության ռիսկերի և հատույցների երկրորդային աղբյուրը դառնում է նրա սեգմենտային հաշվետվության երկրորդային ձևը:

28. Եվ արտադրական, և աշխարհագրական սեգմենտների ներկայացումը որպես սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձև` լիովին բացահայտելով սեգմենտները յուրաքանչյուր հիմունքով («մատրիցային ներկայացում»), հաճախ կտրամադրի օգտակար տեղեկատվություն, եթե կազմակերպության ռիսկերի և հատույցադրույքների վրա խիստ ազդեցություն ունեն թե նրա կողմից արտադրվող արտադրանքների ու ծառայությունների տարբերությունները, թե աշխարհագրական տարածքների տարբերությունները, որոնցում գործում է կազմակերպությունը: Սույն ստանդարտը չի պահանջում, սակայն չի էլ արգելում «մատրիցային ներկայացումը»:

29. Որոշ դեպքերում կազմակերպության կառուցվածքը և ներքին հաշվետվական համակարգը կարող են զարգանալ այնպիսի ուղղություններով, որոնք որևէ առնչություն չունեն ոչ նրա կողմից արտադրվող արտադրանքի ու ծառայությունների տեսակների տարբերությունների, ոչ էլ աշխարհագրական այն տարածքների տարբերությունների հետ, որոնցում գործում է կազմակերպությունը: Օրինակ` ներքին հաշվետվական համակարգը կարող է կազմակերպված լինել միայն ըստ իրավաբանական անձի, որի արդյունքում ներքին սեգմենտները կազմված են լինում չկապակցված արտադրանքների և ծառայությունների խմբերից: Այսպիսի ոչ սովորական դեպքերում սեգմենտի ներքին հաշվետվական տվյալները չեն բավարարի սույն ստանդարտի նպատակին: Համապատասխանաբար, պարագրաֆ 27-ի «բ» կետով պահանջվում է, որ կազմակերպության տնօրենները և ղեկավարությունը որոշեն, թե ինչից են ավելի շատ կախված կազմակերպության ռիսկերը և հատույցները` արտադրվող արտադրանքից (ծառայություններից), թե գործունեության աշխարհագրական տարածքից, և ընտրեն կամ արտադրական, կամ աշխարհագրական սեգմենտները որպես կազմակերպության սեգմենտային հաշվետվության առաջնային հիմունք: Նպատակը այլ կազմակերպությունների հետ խելամիտ աստիճանի համադրելիության ապահովումն է, արդյունքում ստացվող տեղեկատվության հասկանալիության աստիճանի բարձրացումը, ներդրողների, վարկատուների և այլոց` արտադրանքի (ծառայությունների) և աշխարհագրական տարածքների հետ կապված ռիսկերի և հատույցների վերաբերյալ տեղեկատվության նկատմամբ արտահայտված կարիքների բավարարումը:

Արտադրական եվ աշխարհագրական սեգմենտներ

30. Կազմակերպության արտադրական և աշխարհագրական սեգմենտները արտաքին հաշվետվական նպատակներով պետք է լինեն այն կազմակերպական միավորները, որոնց համար տեղեկատվություն է ներկայացվում տնօրենների խորհրդին և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային` միավորի անցյալ գործունեության արդյունքները գնահատելու և միջոցների հետագա բաշխումների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու համար, բացառությամբ պարագրաֆ 32-ում նախատեսված դեպքերի:

31. Եթե կազմակերպության ներքին կազմակերպական և կառավարման կառուցվածքի, ինչպես նաև տնօրենների խորհրդին և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային ներքին ֆինանսական հաշվետվություններ ներկայացնելու համակարգի հիմքում ընկած չեն ոչ առանձին արտադրանքը (ծառայությունները) կամ կապակցված արտադրանքի (ծառայությունների) խմբերը, ոչ էլ աշխարհագրական տարածքները, ապա պարագրաֆ 27-ի «բ» կետը պահանջում է, որ կազմակերպության տնօրեններն ու ղեկավարությունը պետք է ընտրեն կամ արտադրական, կամ աշխարհագրական սեգմենտները` որպես կազմակերպության սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձև` հիմնվելով իրենց այն գնահատականի վրա, թե դրանցից որն է արտացոլում կազմակերպության ռիսկերի և հատույցների առաջնային աղբյուրը, իսկ մյուսը կլինի սեգմենտային հաշվետվության երկրորդային ձևը: Այդ դեպքում, կազմակերպության տնօրենները և ղեկավարությունը արտաքին հաշվետվական նպատակների համար պետք է որոշեն իրենց արտադրական և աշխարհագրական սեգմենտները` հիմնվելով սույն ստանդարտի պարագրաֆ 9-ի սահմանումների վրա և ոչ թե տնօրենների խորհրդին և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային ներքին ֆինանսական հաշվետվություններ ներկայացնելու համակարգի հիման վրա` հետևյալին համապատասխան.

ա) եթե սեգմենտներից մեկը կամ մի քանիսը, ըստ որոնց ներքին ֆինանսական հաշվետվություններ են ներկայացվում տնօրեններին և ղեկավարությանը, պարագրաֆ 9-ի սահմանումների հիման վրա հանդիսանում են արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտ, իսկ մնացածը` ոչ, ապա սույն պարագրաֆի «բ» կետը պետք է կիրառվի միայն այն ներքին սեգմենտների նկատմամբ, որոնք չեն բավարարում պարագրաֆ 9-ի սահմանումներին (այսինքն` ներքին հաշվետվական սեգմենտը, որը բավարարում է սահմանմանը, չպետք է այլևս սեգմենտավորվի),

բ) այն սեգմենտների համար, ըստ որոնց ներքին ֆինանսական հաշվետվություններ են ներկայացվում տնօրեններին և ղեկավարությանը, և որոնք չեն բավարարում պարագրաֆ 9-ի սահմանումներին, կազմակերպության ղեկավարությունը պետք է դիմի ներքին սեգմենտավորման հաջորդ` ավելի ցածր մակարդակին, որը ներկայացնում է տեղեկատվություն ըստ արտադրանքների և ծառայությունների ուղղությունների կամ ըստ աշխարհագրական ուղղությունների` պարագրաֆ 9-ի սահմանումներին համապատասխան,

գ) եթե այդպիսի` ավելի ցածր մակարդակի ներքին հաշվետվական սեգմենտը, պարագրաֆ 9-ի սահմանումների հիման վրա, բավարարում է արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտի սահմանմանը, ապա այդ սեգմենտի նկատմամբ պետք է կիրառվեն հաշվետու սեգմենտների որոշման չափանիշները, որոնք թվարկված են պարագրաֆներ 34-ում և 35-ում:

32. Ելնելով սույն ստանդարտից` կազմակերպությունների մեծ մասը իրենց արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտները կորոշեն որպես կազմակերպական միավորներ, որոնց գծով տեղեկատվություն է ներկայացվում տնօրենների խորհրդին (հատկապես կառավարչական գործառույթներ չունեցող վերահսկիչ տնօրեններին, եթե այդպիսիք կան) և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային (գործառնական որոշումներ կայացնող գլխավոր պաշտոնյային կամ մարմնին)` յուրաքանչյուր միավորի անցյալ գործունեության արդյունքները գնահատելու և միջոցների հետագա բաշխումների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու համար: Եվ նույնիսկ եթե կազմակերպությունը պարտավոր է կիրառել պարագրաֆ 32-ը` այն պատճառով, որ նրա ներքին սեգմենտները հիմնված չեն արտադրանքների (ծառայությունների) կամ աշխարհագրական ուղղությունների վրա, այն պետք է դիմի ներքին սեգմենտավորման հաջորդ` ավելի ցածր մակարդակին, որը տրամադրում է տեղեկատվություն ըստ արտադրանքների և ծառայությունների ուղղությունների կամ աշխարհագրական ուղղությունների, և ոչ թե ստեղծի սեգմենտներ զուտ արտաքին հաշվետվական նպատակների համար: Կազմակերպության կազմակերպական ու կառավարման կառուցվածքին և նրա ներքին ֆինանսական հաշվետվական համակարգին դիմելու այս մոտեցումը` արտաքին ֆինանսական հաշվետվական նպատակների համար կազմակերպության արտադրական և աշխարհագրական սեգմենտները որոշելու համար, երբեմն կոչվում է «կառավարչական մոտեցում», իսկ կազմակերպական բաղադրիչները, որոնց գծով ներքին տեղեկատվություն է ներկայացվում, երբեմն կոչվում են «գործառնական սեգմենտներ»:

Հաշվետու սեգմենտներ

33. Ներքին հաշվետվության երկու կամ ավելի արտադրական սեգմենտներ կամ աշխարհագրական սեգմենտներ, որոնք էականորեն նման են, կարող են միավորվել` կազմելով մեկ արտադրական սեգմենտ կամ մեկ աշխարհագրական սեգմենտ: Երկու կամ ավելի արտադրական սեգմենտներ կամ աշխարհագրական սեգմենտներ էականորեն նման են, միայն եթե`

ա) նրանք երկար ժամանակաշրջանի համար ունեն համանման ֆինանսական ցուցանիշներ, և

բ) նրանք համանման են պարագրաֆ 9-ի համապատասխան սահմանման մեջ նշված բոլոր գործոններով:

34. Արտադրական սեգմենտը կամ աշխարհագրական սեգմենտը պետք է որոշվի որպես հաշվետու սեգմենտ, եթե նրա հասույթների մեծ մասը ստացվում է արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից, և.

ա) արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից և այլ սեգմենտների հետ գործարքներից ստացած նրա հասույթները կազմում են բոլոր սեգմենտների ընդհանուր հասույթների` ներքին և արտաքին, ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը, կամ

բ) նրա արդյունքը, լինի շահույթ թե վնաս, կազմում է շահույթով բոլոր սեգմենտների ընդհանուր արդյունքի կամ վնասով բոլոր սեգմենտների ընդհանուր արդյունքի (որը բացարձակ մեծությամբ ավելի մեծ է) ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը, կամ

գ) նրա ակտիվները կազմում են բոլոր սեգմենտների ընդհանուր ակտիվների ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը:

35. Եթե ներքին հաշվետվության սեգմենտի ցուցանիշները ցածր են պարագրաֆ 34-ում նշված նշանակալիության բոլոր սահմանային ցուցանիշներից, ապա`

ա) այդ սեգմենտը կարող է որոշվել որպես հաշվետու` անկախ իր չափերից (տես պարագրաֆ 36),

բ) եթե սեգմենտը չի որոշվել որպես հաշվետու, այն կարող է միավորվել առանձին հաշվետու սեգմենտի մեջ` ներքին հաշվետվության մեկ կամ մի քանի համանման սեգմենտների հետ, որոնք նույնպես ավելի ցածր են պարագրաֆ 34-ում նշված նշանակալիության բոլոր սահմանային ցուցանիշներից (երկու կամ ավելի արտադրական սեգմենտներ կամ աշխարհագրական սեգմենտներ համանման են, եթե նրանք նման են պարագրաֆ 9-ում նշված համապատասխան սահմանման գործոնների մեծ մասով), և

գ) եթե այդ սեգմենտն առանձին չի ներկայացվում հաշվետվություններում կամ չի միավորվում, այն պետք է ներառվի հաշվետվության մեջ որպես չբաշխված հաշվեկշռող հոդված:

36. Եթե հաշվետու սեգմենտներին վերագրվող ընդհանուր արտաքին հասույթը կազմում է ընդհանուր համախմբված հասույթի կամ կազմակերպության հասույթի 75 տոկոսից պակաս մեծություն, ապա անհրաժեշտ է որոշել լրացուցիչ սեգմենտներ` որպես հաշվետու սեգմենտներ, նույնիսկ եթե նրանք չեն բավարարում պարագրաֆ 34-ում նշված տաստոկոսանոց սահմանային ցուցանիշները, մինչև որ ընդհանուր համախմբված հասույթի կամ կազմակերպության հասույթի առնվազն 75 տոկոսը ներառվի հաշվետու սեգմենտների կազմում:

37. Սույն ստանդարտով տաստոկոսանոց սահմանային ցուցանիշները նախատեսված չեն ուղեցույց լինել` ֆինանսական հաշվետվությունների ցանկացած ասպեկտի էականությունը որոշելու համար, բացի հաշվետու արտադրական և աշխարհագրական սեգմենտների որոշումից:

38. Սահմանափակելով հաշվետու սեգմենտները միայն նրանցով, որոնք իրենց հասույթների մեծամասնությունը ստանում են արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից` սույն ստանդարտը չի պահանջում, որ ուղղահայաց ինտեգրացված գործառնությունների (արտադրությունների) տարբեր փուլերը որոշվեն որպես առանձին արտադրական սեգմենտներ: Այնուամենայնիվ, որոշ ճյուղերում պրակտիկան այնպիսին է, որ ուղղահայաց ինտեգրացված որոշակի գործունեության տեսակներ ներկայացվում են որպես առանձին արտադրական սեգմենտներ, նույնիսկ եթե դրանք չեն ստեղծում նշանակալի հասույթներ արտաքին վաճառքներից: Օրինակ` միջազգային նավթային ընկերություններից շատերը իրենց սկզբնական գործունեությունները (հետախուզություն և արդյունահանում) և հաջորդող գործունեությունները (վերամշակում և վաճառք) հաշվետվություններում ներկայացնում են որպես առանձին արտադրական սեգմենտներ, նույնիսկ եթե դրանց առաջնային արտադրանքի (հում նավթ) մեծ մասը կամ ամբողջը կազմակերպության ներսում փոխանցվում է վերամշակող արտադրությանը:

39. Սույն ստանդարտով չի պահանջվում, սակայն խրախուսվում է, որ ուղղահայաց ինտեգրացված գործունեության տեսակները կամավոր ձևով հաշվետվություններում ներկայացվեն որպես առանձին սեգմենտներ` համապատասխան նկարագրությամբ` ներառյալ միջսեգմենտային փոխանցումների գնորոշման հիմունքների բացահայտումը` պարագրաֆ 74-ի պահանջներին համապատասխան:

40. Եթե կազմակերպության ներքին հաշվետվական համակարգում ուղղահայաց ինտեգրացված գործունեության տեսակները դիտվում են որպես առանձին սեգմենտներ, և կազմակերպությունը չի նախընտրում արտաքին հաշվետվություններում դրանք ներկայացնել որպես արտադրական սեգմենտներ, ապա, արտաքին հաշվետու արտադրական սեգմենտները որոշելիս, վաճառող (փոխանցող) սեգմենտը պետք է միավորվի գնող (ստացող) սեգմենտի (սեգմենտների) մեջ, բացառությամբ, երբ չկա այդպես վարվելու պատճառաբանված հիմք, որի դեպքերում վաճառող սեգմենտը հաշվետվությունում կներառվեր որպես չբաշխված հաշվեկշռող հոդված:

41. Սեգմենտը, որը անմիջապես նախորդող ժամանակաշրջանում որոշվել է որպես հաշվետու սեգմենտ, որովհետև այն բավարարել է համապատասխան տաստոկոսանոց սահմանային ցուցանիշները, պետք է շարունակի մնալ այդպիսին ընթացիկ ժամանակաշրջանում` չնայած այն բանին, որ նրա հասույթից, արդյունքից և ակտիվներից ոչ մեկն այլևս չի գերազանցում տաստոկոսանոց սահմանային ցուցանիշները, եթե կազմակերպության ղեկավարությունը համարում է, որ սեգմենտը շարունակում է լինել նշանակալի:

42. Եթե սեգմենտը ընթացիկ ժամանակաշրջանում որոշվում է որպես հաշվետու սեգմենտ, որովհետև այն բավարարում է համապատասխան տաստոկոսանոց սահմանային ցուցանիշները, ապա նախորդ ժամանակաշրջանի համար սեգմենտային տվյալները, որոնք ներկայացվում են համադրելիության նպատակներով, պետք է վերաներկայացվեն` նոր հաշվետու սեգմենտը որպես առանձին սեգմենտ արտացոլելու համար, նույնիսկ եթե նախորդ ժամանակաշրջանում այն չի բավարարել տաստոկոսանոց սահմանային ցուցանիշները, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա գործնականում անիրագործելի է:

Սեգմենտի հաշվապահական հաշվառման քաղաքականություն

43. Սեգմենտային տեղեկատվությունը պետք է պատրաստվի այն հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությանը համապատասխան, որն ընդունված է համախմբված խմբի կամ կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվությունները պատրաստելու և ներկայացնելու համար:

44. Ենթադրվում է, որ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը, որն ընտրել են կազմակերպության տնօրենները և ղեկավարությունը` կազմակերպության ընդհանուր կամ համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունները պատրաստելիս օգտագործելու համար, այն քաղաքականությունն է, որը նրանք համարում են ամենանպատակահարմարը արտաքին հաշվետվական նպատակների համար: Քանի որ սեգմենտային հաշվետվության նպատակն է օգնել ֆինանսական հաշվետվություններ օգտագործողներին` ավելի լավ հասկանալու և առավել տեղեկացված դատողություններ անելու կազմակերպության` որպես մեկ ամբողջության վերաբերյալ, սույն ստանդարտով պահանջվում է սեգմենտային տեղեկատվություն պատրաստելիս օգտագործել տնօրենների և ղեկավարության կողմից ընտրված հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը: Սա, այնուամենայնիվ, չի նշանակում, որ համախմբված խմբի կամ կազմակերպության հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը պետք է կիրառվի հաշվետու սեգմենտների նկատմամբ այնպես, ինչպես եթե այդ սեգմենտներն առանձին ինքնուրույն հաշվետու միավորներ լինեին: Որոշակի հաշվապահական հաշվառման քաղաքականություն կիրառելիս ամբողջ կազմակերպության մակարդակով հաշվարկված գումարները կարող են բաշխվել սեգմենտներին, եթե գոյություն ունի այդպես վարվելու խելամիտ հիմունք: Թոշակների հաշվարկներն, օրինակ, հաճախ կատարվում են կազմակերպության` որպես մեկ ամբողջության համար, սակայն կազմակերպության ընդհանուր թվային ցուցանիշները կարող են բաշխվել սեգմենտներին` հիմնվելով սեգմենտների գծով աշխատավարձի և ժողովրդագրական տվյալների վրա:

45. Սույն ստանդարտով չի արգելվում լրացուցիչ սեգմենտային տեղեկատվության բացահայտումը, որը պատրաստված է համախմբված կամ կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվությունների համար ընդունված հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունից տարբեր հիմունքով` պայմանով, որ`

ա) տեղեկատվությունը որպես ներքին հաշվետվություն ներկայացվում է տնօրենների խորհրդին և գլխավոր գործադիր պաշտոնյային` սեգմենտին միջոցներ բաշխելու վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու և նրա գործունեության արդյունքները գնահատելու նպատակով, և

բ) նշված լրացուցիչ տեղեկատվության համար չափման հիմունքը հստակ նկարագրված է:

46. Երկու կամ ավելի սեգմենտների կողմից համատեղ օգտագործվող ակտիվները պետք է բաշխվեն այդ սեգմենտներին այն և միայն այն դեպքում, եթե նրանց համապատասխան հասույթները և ծախսերը նույնպես բաշխվում են այդ սեգմենտներին:

47. Եղանակը, որով ակտիվի, պարտավորության, հասույթի և ծախսի հոդվածները բաշխվում են սեգմենտներին, կախված է այնպիսի գործոններից, ինչպիսիք են այդ հոդվածների բնույթը, սեգմենտի կողմից իրականացվող գործունեության տեսակները և այդ սեգմենտի հարաբերական ինքնավարությունը: Հնարավոր չէ կամ էլ նպատակահարմար չէ որոշել բաշխման մեկ հիմունք, որը պետք է ընդունվի բոլոր կազմակերպությունների կողմից: Ոչ էլ նպատակահարմար է պարտադրել բաշխել ակտիվների, պարտավորությունների, հասույթների և ծախսերի հոդվածները, որոնք միաժամանակ վերաբերում են երկու կամ ավելի սեգմենտների, եթե այդ բաշխումներն անելու միակ հիմունքը կամայական (վիճելի) է կամ դժվար ընկալելի: Միաժամանակ, սեգմենտի ակտիվների, պարտավորությունների, հասույթների և ծախսերի սահմանումները փոխկապակցված են, և ստացվող բաշխումները պետք է լինեն հետևողական: Հետևաբար, համատեղ օգտագործվող ակտիվները բաշխվում են սեգմենտներին այն և միայն այն դեպքում, եթե նրանց համապատասխան հասույթները և ծախսերը նույնպես բաշխվում են նույն սեգմենտներին: Օրինակ` մաշվող (ամորտիզացվող) ակտիվը ներառվում է սեգմենտի ակտիվների կազմի մեջ այն և միայն այն դեպքում, եթե, սեգմենտի արդյունքը որոշելիս, համապատասխան մաշվածությունը կամ ամորտիզացիան հանվում է:

Բացահայտում

48. Պարագրաֆներ 49-66-ը սահմանում են այն բացահայտումները, որոնք պահանջվում են հաշվետու սեգմենտների գծով կազմակերպության սեգմենտային հաշվետվության առաջնային ձևում: Պարագրաֆներ 67-71-ը սահմանում են այն բացահայտումները, որոնք պահանջվում են հաշվետու սեգմենտների գծով կազմակերպության երկրորդային հաշվետվության ձևում: Թեև պարագրաֆներ 67-71-ով պահանջվում է զգալիորեն ավելի քիչ բացահայտումներ երկրորդային հիմունքով, ողջունելի է, որ կազմակերպությունները, յուրաքանչյուր հաշվետու երկրորդային սեգմենտների գծով, ներկայացնեն պարագրաֆներ 49-66-ում սահմանված բոլոր առաջնային սեգմենտային բացահայտումները: Պարագրաֆներ 73-82-ը անդրադառնում են սեգմենտային բացահայտմանը վերաբերող մի քանի այլ հարցերի: Սույն ստանդարտի հավելված 2-ը ցուցադրում է ստանդարտով նախատեսված բացահայտումների կիրառումը:

Հաշվետվության առաջնային ձեվ

49. Պարագրաֆներ 50-66-ում պարունակվող բացահայտման պահանջները պետք է կիրառվեն յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի նկատմամբ, որը ենթակա է ներկայացման կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևի հիման վրա:

50. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի սեգմենտի հասույթը: Արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից սեգմենտի հասույթը և այլ սեգմենտների հետ գործարքներից սեգմենտի հասույթը պետք է ներկայացվեն առանձին:

51. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի սեգմենտի արդյունքը:

52. Եթե կազմակերպությունը կարող է հաշվարկել սեգմենտի զուտ շահույթը կամ վնասը կամ սեգմենտի շահութաբերության այլ ցուցանիշ, բացի սեգմենտի արդյունքից` առանց կամայական բաշխումների, ապա ողջունելի է այդպիսի գումարի (գումարների) ներկայացումը` ի լրումն սեգմենտի արդյունքի` համապատասխան նկարագրությամբ: Եթե այդ ցուցանիշը պատրաստված է համախմբված կամ կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվությունների համար ընդունված հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունից տարբեր հիմունքով, ապա կազմակերպությունը պետք է իր ֆինանսական հաշվետվություններում ներառի այդ ցուցանիշի չափման հիմունքի հստակ նկարագրությունը:

53. Սեգմենտի գործունեության արդյունավետության ցուցանիշի օրինակ է ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում ներառված վաճառքից համախառն շահույթը, որն ավելի մեծ է, քան սեգմենտի արդյունքը: Իսկ սովորական գործունեությունից շահույթը (վնասը) և զուտ շահույթը կամ վնասը (մինչև շահութահարկով հարկումը կամ հարկումից հետո) սեգմենտի գործունեության արդյունավետության ցուցանիշի օրինակ է, որն ավելի փոքր է, քան սեգմենտի արդյունքը:

54. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի սեգմենտի ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը:

55. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի սեգմենտի պարտավորությունները:

56. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում ձեռք բերված (ստեղծված) սեգմենտի այն ակտիվների ընդհանուր գումարը, որոնք ակնկալվում է օգտագործել մեկ տարուց ավել ժամանակաշրջանի ընթացքում (հիմնական միջոցներ և ոչ նյութական ակտիվներ):

57. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի սեգմենտի արդյունքում ներառված` տվյալ ժամանակաշրջանի համար սեգմենտի ակտիվների մաշվածության և ամորտիզացիայի գծով ծախսերի ընդհանուր գումարը:

58. Պարտադիր չէ, սակայն խրախուսելի է, որ կազմակերպությունը բացահայտի սեգմենտի հասույթների և ծախսերի ցանկացած հոդվածի բնույթը և գումարը, որոնց չափը, բնույթը կամ ոլորտը (ուղղությունը) այնպիսին են, որ դրանց բացահայտումը տեղին է` բացատրելու համար յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի գործունեության արդյունքները տվյալ ժամանակաշրջանի համար:

59. ՀՀՀՀՍ 8-ով պահանջվում է, որ «երբ եկամտի և ծախսի հոդվածները սովորական գործունեության շահույթի կամ վնասի սահմաններում այնպիսի ծավալի, բնույթի և ոլորտի են, որ նրանց բացահայտումը կարևոր է կազմակերպության տվյալ ժամանակաշրջանի գործունեության ցուցանիշները մեկնաբանելու համար, նման հոդվածների բնույթն ու գումարը պետք է բացահայտվեն առանձին»: ՀՀՀՀՍ 8-ում բերվում են վերը նշվածի հետ կապված մի շարք օրինակներ, ներառյալ` պաշարների և հիմնական միջոցների արժեքի իջեցումները, վերակառուցման, հիմնական միջոցների և երկարաժամկետ ներդրումների օտարման, ընդհատվող գործառնությունների, դատական վեճերի կարգավորման գծով պահուստները և պահուստների հակադարձումը: Պարագրաֆ 58-ը նպատակ չի հետապնդում փոխել եկամտի կամ ծախսի ցանկացած այդպիսի հոդվածի դասակարգումը սովորականից արտասովորի (ինչպես դրանք սահմանված են ՀՀՀՀՍ 8-ում) կամ փոխել այդպիսի հոդվածների չափումները: Այնուամենայնիվ, այդ պարագրաֆով խրախուսվող բացահայտումը փոփոխում է բացահայտման նպատակներով այդպիսի հոդվածների նշանակալիության գնահատման մակարդակը` կազմակերպության մակարդակից սեգմենտի մակարդակ:

60. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի նշանակալի ոչ դրամական ծախսերի ընդհանուր գումարը, որոնք ընդգրկվել են սեգմենտի ծախսերի կազմում և, հետևաբար, հանվել են սեգմենտի արդյունքը չափելիս, բացի մաշվածությունից և ամորտիզացիայից, որոնց գծով պարագրաֆ 57-ով պահանջվում է առանձին բացահայտում:

61. ՀՀՀՀՍ 7-ով պահանջվում է, որ կազմակերպությունը ներկայացնի դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվություն, որում առանձին արտացոլված կլինեն գործառնական, ներդրումային և ֆինանսական գործունեություններից դրամական միջոցների հոսքերը: ՀՀՀՀՍ 7-ում նշվում է, որ յուրաքանչյուր հաշվետու արտադրական և աշխարհագրական սեգմենտի գծով դրամական միջոցների հոսքերի մասին տեղեկատվության բացահայտումը կարևոր է` հասկանալու համար կազմակերպության ընդհանուր ֆինանսական վիճակը, իրացվելիությունը և դրամական միջոցների հոսքերը: ՀՀՀՀՍ 7-ով խրախուսվում է նման տեղեկատվության բացահայտումը: Սույն ստանդարտով նույնպես խրախուսվում է սեգմենտի դրամական միջոցների հոսքերի բացահայտումը, որոնք խրախուսվում են նաև ՀՀՀՀՍ 7-ով: Բացի այդ, խրախուսվում է բացահայտել նշանակալի ոչ դրամական հասույթները, որոնք ներառվել են սեգմենտի հասույթի մեջ և, հետևաբար, սեգմենտի արդյունքը չափելիս գումարվել են:

62. Եթե կազմակերպությունը ներկայացնում է ՀՀՀՀՍ 7-ով խրախուսվող սեգմենտի դրամական միջոցների հոսքերի բացահայտումները, ապա այլևս կարիք չկա, որ նա ներկայացնի նաև մաշվածության և ամորտիզացիայի գծով ծախսը` համաձայն պարագրաֆ 57-ի, կամ ոչ դրամական ծախսերը` համաձայն պարագրաֆ 67-ի:

63. Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի համար պետք է բացահայտի կազմակերպության համախառն (ագրեգացված) բաժնեմասը բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ասոցիացված կազմակերպությունների, համատեղ ձեռնարկումների և այլ ներդրումների զուտ շահույթում կամ վնասում, եթե այդ ասոցիացված կազմակերպությունների, համատեղ ձեռնարկումների և այլ ներդրումների ըստ էության բոլոր գործառնությունները գտնվում են այդ մեկ սեգմենտի շրջանակներում:

64. Չնայած նախորդ պարագրաֆի համաձայն բացահայտվում է մեկ համախառն (ագրեգացված) գումար` բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող յուրաքանչյուր ասոցիացված կազմակերպություն, համատեղ ձեռնարկում կամ այլ ներդրում գնահատվում է առանձին` որոշելու համար, թե արդյոք նրա ըստ էության բոլոր գործառնությունները գտնվում են մեկ սեգմենտի շրջանակներում:

65. Եթե կազմակերպության համախառն (ագրեգացված) բաժնեմասը բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ասոցիացված կազմակերպությունների, համատեղ ձեռնարկումների և այլ ներդրումների զուտ շահույթում կամ վնասում բացահայտվում է ըստ հաշվետու սեգմենտի, ապա համախառն (ագրեգացված) ներդրումները նշված ասոցիացված կազմակերպություններում, համատեղ ձեռնարկումներում և այլ ներդրումներում նույնպես պետք է բացահայտվեն ըստ հաշվետու սեգմենտի:

66. Կազմակերպությունը պետք է ներկայացնի համադրում` հաշվետու սեգմենտների համար բացահայտված տեղեկատվության և համախմբված կամ կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվություններում բացահայտված ընդհանուր տեղեկատվության միջև: Համադրումը ներկայացնելիս` սեգմենտի հասույթը պետք է համադրվի կազմակերպության արտաքին հաճախորդներից ստացված հասույթի հետ (ներառյալ կազմակերպության արտաքին հաճախորդներից ստացված այն հասույթի գումարի բացահայտումը, որը չի ներառվել որևէ սեգմենտի հասույթի մեջ). սեգմենտի արդյունքը պետք է համադրվի կազմակերպության գործառնական գործունեությունից շահույթի կամ վնասի համադրելի ցուցանիշի, ինչպես նաև կազմակերպության զուտ շահույթի կամ վնասի հետ. սեգմենտի ակտիվները պետք է համադրվեն կազմակերպության ակտիվների հետ. սեգմենտի պարտավորությունները պետք է համադրվեն կազմակերպության պարտավորությունների հետ:

Երկրորդային սեգմենտային տեղեկատվություն

67. Պարագրաֆներ 49-66-ում սահմանվում են բացահայտման գծով պահանջներ, որոնք պետք է կիրառվեն յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի նկատմամբ` կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևի հիման վրա: Պարագրաֆներ 68-71-ում սահմանվում են բացահայտման գծով պահանջներ, որոնք, կազմակերպության երկրորդային հաշվետվության ձևի հիման վրա, պետք է կիրառվեն յուրաքանչյուր հաշվետու սեգմենտի նկատմամբ` հետևյալ կերպ.

ա) եթե կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը արտադրական սեգմենտներն են, ապա պահանջվող երկրորդային ձևի բացահայտումները սահմանվում են պարագրաֆ 68-ում,

բ) եթե կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը աշխարհագրական սեգմենտներն են` հիմնված ակտիվների գտնվելու վայրի վրա (որտեղ արտադրվում է կազմակերպության արտադրանքը կամ որտեղ հիմնված են նրա ծառայությունների մատուցման գործառնությունները), ապա պահանջվող երկրորդային ձևի բացահայտումները սահմանվում են պարագրաֆներ 69 և 70-ում,

գ) եթե կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը աշխարհագրական սեգմենտներն են` հիմնված նրա հաճախորդների գտնվելու վայրի վրա (որտեղ վաճառվում է նրա արտադրանքը կամ մատուցվում են նրա ծառայությունները), պահանջվող երկրորդային ձևի բացահայտումները սահմանվում են պարագրաֆներ 69 և 71-ում:

68. Եթե սեգմենտային տեղեկատվության ներկայացման համար կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը արտադրական սեգմենտներն են, ապա այն պետք է ներկայացնի նաև հետևյալ տեղեկատվությունը.

ա) սեգմենտի հասույթը արտաքին հաճախորդներից ըստ աշխարհագրական տարածքների` հիմնված նրա հաճախորդների գտնվելու վայրի (աշխարհագրական տեղադրության) վրա` յուրաքանչյուր աշխարհագրական սեգմենտի համար, որի արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից հասույթը կազմում է կազմակերպության բոլոր արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից ընդհանուր հասույթների ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը,

բ) սեգմենտի ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը ըստ ակտիվների աշխարհագրական տեղադրության` յուրաքանչյուր աշխարհագրական սեգմենտի համար, որի ակտիվները կազմում են բոլոր աշխարհագրական սեգմենտների ընդհանուր ակտիվների ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը,

գ) տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում ձեռք բերված (ստեղծված) սեգմենտի այն ակտիվների ընդհանուր գումարը, որոնք ակնկալվում է օգտագործել մեկ տարուց ավել ժամանակաշրջանի ընթացքում (հիմնական միջոցներ և ոչ նյութական ակտիվներ)` ըստ ակտիվների աշխարհագրական տեղադրության` յուրաքանչյուր աշխարհագրական սեգմենտի համար, որի ակտիվները կազմում են բոլոր աշխարհագրական սեգմենտների ընդհանուր ակտիվների ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը:

69. Եթե սեգմենտային տեղեկատվության ներկայացման համար կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը աշխարհագրական սեգմենտներն են (լինեն հիմնված ակտիվների թե հաճախորդների գտնվելու վայրի վրա), ապա կազմակերպությունը պետք է ներկայացնի նաև հետևյալ սեգմենտային տեղեկատվությունը` յուրաքանչյուր արտադրական սեգմենտի գծով, որի արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից հասույթը կազմում է կազմակերպության բոլոր արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից ընդհանուր հասույթի ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը, կամ ակտիվները կազմում են բոլոր արտադրական սեգմենտների ընդհանուր ակտիվների ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը.

ա) սեգմենտի հասույթը արտաքին հաճախորդներից,

բ) սեգմենտի ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը, և

70. Եթե սեգմենտային տեղեկատվության ներկայացման համար կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը աշխարհագրական սեգմենտներն են` հիմնված ակտիվների գտնվելու վայրի վրա, և եթե հաճախորդների գտնվելու վայրը տարբեր է ակտիվների գտնվելու վայրից, ապա կազմակերպությունը պետք է ներկայացնի նաև արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից հասույթը յուրաքանչյուր աշխարհագրական սեգմենտի համար` հիմնված հաճախորդների գտնվելու վայրի վրա, որի արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից հասույթը կազմում է կազմակերպության բոլոր արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից ընդհանուր հասույթի ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը:

71. Եթե սեգմենտային տեղեկատվության ներկայացման համար կազմակերպության առաջնային հաշվետվության ձևը աշխարհագրական սեգմենտներն են` հիմնված հաճախորդների գտնվելու վայրի վրա, և եթե կազմակերպության ակտիվները և նրա հաճախորդները գտնվում են տարբեր աշխարհագրական վայրերում, ապա կազմակերպությունը պետք է ներկայացնի նաև հետևյալ սեգմենտային տեղեկատվությունը յուրաքանչյուր աշխարհագրական սեգմենտի համար` հիմնված ակտիվների գտնվելու վայրի վրա, որի արտաքին հաճախորդներին վաճառքից հասույթը կամ սեգմենտի ակտիվները կազմում են համախմբված կամ կազմակերպության համապատասխան գումարների ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը.

ա) սեգմենտի ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը` ըստ ակտիվների աշխարհագրական վայրերի, և

բ) տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում ձեռք բերված (ստեղծված) սեգմենտի այն ակտիվների ընդհանուր գումարը, որոնք ակնկալվում է օգտագործել մեկ տարուց ավել ժամանակաշրջանի ընթացքում (հիմնական միջոցներ և ոչ նյութական ակտիվներ)` ըստ ակտիվների գտնվելու վայրերի:

Սեգմենտային բացահայտումների օրինակներ

72. Սույն ստանդարտի հավելված 2-ում ներկայացված են սույն ստանդարտով պահանջվող առաջնային և երկրորդային հաշվետվության ձևերով բացահայտումների օրինակներ:

Բացահայտմանը վերաբերող այլ հարցեր

73. Եթե արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտը, որի վերաբերյալ տեղեկատվություն է ներկայացվում տնօրենների խորհրդին կամ գլխավոր գործադիր պաշտոնյային, հաշվետու սեգմենտ չէ, որովհետև նրա հասույթի մեծ մասը ստացվում է այլ սեգմենտներին վաճառքներից, սակայն, չնայած դրան, արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից նրա հասույթը կազմում է կազմակերպության բոլոր արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից ընդհանուր հասույթի ոչ պակաս, քան 10 տոկոսը, ապա կազմակերպությունը պետք է բացահայտի այդ փաստը և այն հասույթների գումարները, որոնք ստացվել են`

ա) արտաքին հաճախորդներին վաճառքներից, և

բ) այլ սեգմենտներին ներքին վաճառքներից:

74. Այլ սեգմենտների հետ գործարքներից հասույթները չափելիս և ներկայացնելիս` միջսեգմենտային փոխանցումները պետք է չափվեն այն հիմունքով, որը փաստացի օգտագործում է կազմակերպությունը այդ փոխանցումների գները սահմանելու համար: Միջսեգմենտային փոխանցումների գնորոշման հիմունքը և դրանում ցանկացած փոփոխություն պետք է բացահայտվեն ֆինանսական հաշվետվություններում:

75. Սեգմենտային հաշվետվության համար ընդունված հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ փոփոխությունները, որոնք էական ազդեցություն ունեն սեգմենտային տեղեկատվության վրա, պետք է բացահայտվեն, իսկ համադրելիության նպատակներով ներկայացվող նախորդ ժամանակաշրջանի սեգմենտային տեղեկատվությունը պետք է վերաներկայացվի, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա գործնականում անիրագործելի է: Նման բացահայտումը պետք է ներառի փոփոխության բնույթի նկարագրությունը և փոփոխության պատճառները, այն փաստը, որ համադրելի տեղեկատվությունը վերաներկայացվել է, կամ որ այն գործնականում անիրագործելի է, ինչպես նաև փոփոխության ֆինանսական հետևանքը, եթե այն խելամտորեն որոշելի է: Եթե կազմակերպությունը փոփոխում է իր սեգմենտների որոշման հիմունքը և չի վերաներկայացնում նախորդ ժամանակաշրջանի սեգմենտային տեղեկատվությունը նոր հիմունքով, որովհետև այդպես անելը գործնականում անիրագործելի է, ապա համեմատության նպատակով կազմակերպությունը պետք է ներկայացնի սեգմենտային տվյալները սեգմենտավորման թե հին, թե նոր հիմունքով այն տարում, երբ նա փոփոխում է իր սեգմենտների որոշումը:

76. Կազմակերպության կողմից ընդունված հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության փոփոխությունները քննարկվում են ՀՀՀՀՍ 8-ում: ՀՀՀՀՍ 8-ով պահանջվում է, որ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ փոփոխություններ կատարվեն միայն այն դեպքում, երբ հաշվապահական հաշվառումը կարգավորող օրենսդրության մեջ տեղի են ունեցել փոփոխություններ, կամ եթե այդ փոփոխությունը նպաստում է կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվություններում տնտեսական գործունեության դեպքերի և գործառնությունների առավել ճշգրիտ ներկայացմանը:

77. Կազմակերպության մակարդակով ընդունված հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության փոփոխությունները, որոնք ազդում են նաև սեգմենտային տեղեկատվության վրա, քննարկվում են ՀՀՀՀՍ 8-ում: ՀՀՀՀՍ 8-ով պահանջվում է, որ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ փոփոխությունները կիրառվեն հետընթաց, և նախորդ ժամանակաշրջաններին վերաբերող տեղեկատվությունը վերաներկայացվի, եթե դա գործնականում անիրագործելի չէ (հիմնական մոտեցում), կամ որ փոփոխությունից առաջացած աճողական ճշգրտումը ներառվի կազմակերպության ընթացիկ ժամանակաշրջանի զուտ շահույթը կամ վնասը որոշելիս (թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցում), բացառությամբ այն դեպքերի, երբ Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտով այլ բան է նախատեսված: Եթե կիրառվում է հիմնական մոտեցումը, նախորդ ժամանակաշրջանի սեգմենտային տեղեկատվությունը վերաներկայացվում է: Եթե կիրառվում է թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումը, ապա աճողական ճշգրտումը, որը ներառվում է կազմակերպության զուտ շահույթը կամ վնասը որոշելիս, ներառվում է սեգմենտի արդյունքի մեջ, եթե դա գործառնական հոդված է, որը հնարավոր է վերագրել կամ խելամտորեն բաշխել սեգմենտներին: Վերջին դեպքում, ՀՀՀՀՍ 8-ով կարող է պահանջվել առանձին բացահայտում, եթե դրանց չափը, բնույթը կամ ոլորտը այնպիսին են, որ բացահայտումը կարևոր է տվյալ ժամանակաշրջանում կազմակերպության գործունեության արդյունքները բացատրելու համար:

78. Հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ որոշ փոփոխություններ հատկապես վերաբերում են սեգմենտային հաշվետվություններին: Օրինակ` փոփոխություններ սեգմենտների որոշման մեջ կամ փոփոխություններ հասույթները և ծախսերը սեգմենտներին բաշխելու հիմունքներում: Այսպիսի փոփոխությունները կարող են նշանակալի ազդեցություն ունենալ ներկայացվող սեգմենտային տեղեկատվության վրա, սակայն չեն փոփոխի կազմակերպության համար ներկայացվող ամփոփ ֆինանսական տեղեկատվությունը: Որպեսզի օգտագործողներին հնարավորություն ընձեռնվի` հասկանալ փոփոխությունները և գնահատել միտումները, համեմատելիության նպատակներով ֆինանսական հաշվետվություններում ներառվող նախորդ ժամանակաշրջանի սեգմենտային տեղեկատվությունը վերաներկայացվում է, եթե դա գործնականում իրագործելի է` արտացոլելու համար նոր հաշվապահական հաշվառման քաղաքականությունը:

79. Պարագրաֆ 74-ով պահանջվում է, որ սեգմենտային հաշվետվությունների նպատակների համար միջսեգմենտային փոխանցումները չափվեն այն հիմունքով, որը կազմակերպությունը փաստացի օգտագործում է դրանց գները սահմանելու համար: Եթե կազմակերպությունը փոփոխում է միջսեգմենտային փոխանցումների գներ սահմանելու համար փաստացի օգտագործվող մեթոդը, դա չի համարվում հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության փոփոխություն, որի համար, համաձայն պարագրաֆ 75-ի, նախորդ ժամանակաշրջանի սեգմենտային տեղեկատվությունը պետք է վերաներկայացվի: Այնուամենայնիվ, պարագրաֆ 74-ով պահանջվում է բացահայտել այդ փոփոխությունը:

80. Կազմակերպությունը պետք է ցույց տա յուրաքանչյուր հաշվետու արտադրական սեգմենտի մեջ ներառված արտադրանքների և ծառայությունների տեսակները և ցույց տա նաև յուրաքանչյուր հաշվետու աշխարհագրական սեգմենտի կազմը` թե առաջնային և թե երկրորդային ձևերով, եթե դա այլ կերպ չի բացահայտված ֆինանսական հաշվետվություններում կամ ֆինանսական զեկույցի այլ մասում:

81. Գնահատելու համար այնպիսի հարցերի ազդեցությունը արտադրական սեգմենտի վրա, ինչպիսիք են պահանջարկի փոփոխությունները, արտադրամիջոցների կամ արտադրության այլ գործոնների գների փոփոխությունները, այլընտրանքային արտադրանքների և տեխնոլոգիաների մշակումը, անհրաժեշտ է իմանալ այդ սեգմենտի կողմից ծավալվող գործունեության տեսակները: Նմանապես` աշխարհագրական սեգմենտի ռիսկերի և հատույցադրույքների վրա տնտեսական և քաղաքական միջավայրի փոփոխությունների ազդեցությունը գնահատելու համար կարևոր է իմանալ այդ աշխարհագրական սեգմենտի կազմը:

82. Սեգմենտները, որոնք նախկինում ներկայացվել են հաշվետվություններում, սակայն այլևս չեն բավարարում քանակական սահմանային ցուցանիշներին, հաշվետվություններում առանձին չեն ներկայացվում: Նրանք կարող են այլևս չբավարարել այդ սահմանային ցուցանիշներին, օրինակ, պահանջարկի անկման կամ կառավարման ռազմավարության փոփոխության հետևանքով, կամ այն պատճառով, որ սեգմենտի գործառնությունների մի մասը վաճառվել է կամ միավորվել այլ սեգմենտների հետ: Այն բանի պատճառների բացատրությունը, թե ինչու նախկինում հաշվետվություններում ներկայացված սեգմենտը այլևս չի ներկայացվում, նույնպես կարող է օգտակար լինել` հաստատելու համար նեղացող շուկաների և կազմակերպության ռազմավարության փոփոխությունների վերաբերյալ սպասումները:

ՈՒժի մեջ մտնելը

83. Սույն հաշվապահական հաշվառման ստանդարտը գործողության մեջ է դրվում պաշտոնական հրապարակման պահից:

Հավելված 1

Սեգմենտի որոշման մոտեցումների սխեմա

Սույն հավելվածի նպատակն է ցույց տալ պարագրաֆներ 30-42-ի կիրառումը:

Ներմուծեք նկարագրությունը_18742

Հավելված 2

Ցուցադրական սեգմենտային բացահայտումներ

Սույն հավելվածը բացառապես ցուցադրական բնույթ է կրում և ստանդարտի մաս չի կազմում: Հավելվածի նպատակն է ցուցադրել ստանդարտի կիրառումը դրա իմաստը պարզաբանելու համար:

Հավելվածում ներկայացված աղյուսակը և համապատասխան ծանոթագրությունը ցուցադրում են սեգմենտային բացահայտումները, որոնք սույն ստանդարտով կպահանջվեին տարերկրյա (բազմաթիվ երկրներում գործունեություն իրականացնող) բազմապրոֆիլ (դիվերսիֆիկացված) կազմակերպությունից: Այս օրինակը միտումնավոր բարդ է կազմված ստանդարտի դրույթների մեծ մասն արտացոլելու նպատակով: Ցուցադրական նպատակներից ելնելով` օրինակում բերված են երկու տարվա համեմատական տվյալները: Սեգմենտային տվյալները պահանջվում են յուրաքանչյուր տարվա համար, որի համար ամբողջական փաթեթով ֆինանսական հաշվետվություններ են ներկայացվում:

Աղյուսակ Ա. Տեղեկատվություն արտադրական սեգմենտների վերաբերյալ (Ծանոթագրություն 4)

(Միլիոն միավորներով)

	Թղթի արտադրանք		Գրենական պիտույքներ		Հրատարակչություն		Այլ գործառնություններ		Հանումներ		Համախմբված
Հասույթ	20x2	20x1	20x2	20x1	20x2	20x1	20x2	20x1	20x2	20x1	20x2	20x1
Արտաքին վաճառքներ	55	50	20	17	19	16	7	7
Միջսեգմենտային վաճառքներ	15	10	10	14	2	4	2	2	(29)	(30)
Ընդամենը հասույթ	70	60	30	31	21	20	9	9	(29)	(30)	101	90
Արդյունք
Սեգմենտի արդյունք	20	17	9	7	2	1	0	0	(1)	(1)	30	24
Չբաշխված կորպորատիվ ծախսեր											(7)	(9)
Գործառնական շահույթ											23	15
Տոկոսային ծախս											(4)	(4)
Տոկոսային եկամուտ
Ասոցիացված կազմակերպությունների զուտ շահույթի բաժնեմասը	6	5					2	2			8	7
Շահութահարկ											(7)	(4)
Սովորական գործունեությունից շահույթ											22	17
Արտասովոր վնաս` չապահովագրված վնասներ երկրաշարժի հետևանքով		(3)									_	(3)
Զուտ շահույթ											22	14
Այլ տեղեկատվություն
Սեգմենտի ակտիվներ	54	50	34	30	10	10	10	9			108	99
Բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ներդրումներ ասոցիացված կազմակերպություններում	20	16					12	10			32	26
Չբաշխված կորպորատիվ ակտիվներ											35	30
Ընդամենը համախմբված ակտիվներ											175	155
Սեգմենտի պարտավորություններ	25	15	8	11	8	8	1	1			42	35
Չբաշխված կորպորատիվ պարտավորություններ											40	55
Ընդամենը համախմբված պարտավորություններ											82	90
Կապիտալ ծախսումներ	12	10	3	5	5		4	3
Մաշվածություն	9	7	9	7	5	3	3	4
Ոչ դրամական ծախսեր` բացի մաշվածությունից	8	2	7	3	2	2	2	1

Ծանոթագրություն 4. Արտադրական և աշխարհագրական սեգմենտներ (մլն միավորներով)

Արտադրական սեգմենտներ. կառավարման նպատակներով ընկերությունը ամբողջ աշխարհի մասշտաբով կազմակերպչական առումով բաժանվում է երեք խոշոր գործառնական ստորաբաժանումների` թղթի արտադրության, գրենական պիտույքների արտադրության և հրատարակչության, որոնցից յուրաքանչյուրը ղեկավարվում է առաջին փոխնախագահի կողմից: Այս ստորաբաժանումները այն հիմքն են, որով կազմակերպությունը ներկայացնում է իր առաջնային սեգմենտային տեղեկատվությունը: Թղթի արտադրության սեգմենտը արտադրում է գրելու թղթի, տպագրական թղթի և լրագրային թղթի լայն տեսականի: Գրենական պիտույքների սեգմենտը արտադրում է պիտակներ, արագակարներ, գրիչներ և գրանշիչներ, ինչպես նաև իրացնում է ուրիշների արտադրանք հանդիսացող գրենական պիտույքներ: Հրատարակչական սեգմենտը մշակում և վաճառում է հարկային, իրավական և հաշվապահական հաշվառման ոլորտներում օգտագործվող բլանկներ, գրքեր և CD-ROM տեսակի արտադրանքներ: Այլ գործառնություններից են հատուկ արտադրական կիրառումների համար նախատեսված համակարգչային ծրագրերը արտաքին գնորդների համար և նախկին արտադրական անտառային տարածքների վերափոխումը ամառանոցների: Արտադրական սեգմենտների վերաբերյալ ֆինանսական տեղեկատվությունը ներկայացված է աղյուսակ Ա-ում:

Աշխարհագրական սեգմենտներ. թեև կազմակերպության երեք ստորաբաժանումները կառավարվում են ամբողջ աշխարհի մասշտաբով, նրանց գործունեության հիմնական աշխարհագրական տարածքները չորսն են: Իր սեփական երկրում` Միացյալ Թագավորությունում, կազմակերպությունն արտադրում և վաճառում է թղթերի և գրենական պիտույքների լայն տեսականի: Բացի այդ, կազմակերպության հրատարակչական և համակարգչային ծրագրերի մշակման բոլոր գործառնությունները վարվում են Միացյալ Թագավորությունում, թեև հրատարակված բլանկները և գրքերը, ինչպես նաև CD-ROM տեսակի արտադրանքները վաճառվում են ամբողջ Միացյալ Թագավորությունում և Արևմտյան Եվրոպայում: Կազմակերպության թղթի և գրենական պիտույքների արտադրական հզորությունները գտնվում են Եվրոպական Միությունում, իսկ իրացման գրասենյակները` հետևյալ երկրներում` Ֆրանսիա, Բելգիա, Գերմանիա և Հոլանդիա: Կանադայում և Միացյալ Նահանգներում իրականացվող գործառնություններն ըստ էության համանման են և բաղկացած են թղթի և լրագրային արտադրանքից, որն ամբողջությամբ վաճառվում է այդ երկրներում: Թղթազանգվածի մեծ մասը ստացվում է այս երկու երկրներում կազմակերպությանը պատկանող անտառային տարածքներից: Ինդոնեզիայում իրականացվող գործունեությունը ներառում է թղթազանգվածի արտադրությունը, ինչպես նաև գրելու և տպագրական թղթերի և գրենական պիտույքների արտադրությունը, որոնք գրեթե ամբողջությամբ վաճառվում են Ինդոնեզիայից դուրս` թե կազմակերպության այլ սեգմենտներին և թե արտաքին հաճախորդներին:

Վաճառքներն ըստ շուկաների. հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս կազմակերպության համախմբված վաճառքների բաշխումն ըստ աշխարհագրական շուկաների` անկախ ապրանքների արտադրության վայրից:

	Վաճառքներից հասույթը ըստ աշխարհագրական շուկաների
	20x2	20x1
Միացյալ Թագավորություն	19	22
Եվրոպական Միության այլ երկրներ	30	31
Կանադա և Միացյալ Նահանգներ	28	21
Մեքսիկա և Հարավային Ամերիկա	6	2
Հարավ-արևելյան Ասիա (հիմնականում Ճապոնիա և Թայվան)	18	14
	101	90

Ակտիվները և հիմնական միջոցների ու ոչ նյութական ակտիվների ավելացումները` ըստ աշխարհագրական տարածքների. ստորև բերված աղյուսակը ցույց է տալիս սեգմենտի ակտիվների հաշվեկշռային արժեքները և հիմնական միջոցների ու ոչ նյութական ակտիվների ավելացումները ըստ աշխարհագրական տարածքների, որոնցում գտնվում են այդ ակտիվները:

	Սեգմենտի ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը		Հիմնական միջոցների և ոչ նյութական ակտիվների ավելացումներ
	20x2	20x1	20x2	20x1
Միացյալ Թագավորություն	72	78	8	5
Եվրոպական Միության այլ երկրներ	47	37	5	4
Կանադա և Միացյալ Նահանգներ	34	20	4	3
Ինդոնեզիա	22	20	7	6
	175	155	24	18

Սեգմենտի հասույթները և ծախսերը. Բելգիայում թղթյա արտադրանքը և գրենական պիտույքները արտադրվում են կոմբինացված գործարանում և վաճառվում ընդհանուր իրացման ցանցի միջոցով: Համատեղ հասույթները և ծախսերը բաշխվում են երկու արտադրական սեգմենտներին: Սեգմենտի բոլոր մյուս հասույթները և ծախսերը ուղղակիորեն վերագրվում են սեգմենտներին:

Սեգմենտի ակտիվները և պարտավորությունները. սեգմենտի ակտիվները ներառում են սեգմենտի կողմից օգտագործվող բոլոր գործառնական ակտիվները և հիմնականում կազմված են գործառնական դրամական միջոցներից, դեբիտորական պարտքերից, պաշարներից և հիմնական միջոցներից` առանց կարգավորող գումարների (ինչպիսիք են` կասկածելի դեբիտորական պարտքերի պահուստները, կուտակված մաշվածությունը և այլն): Այդպիսի ակտիվների մեծ մասը ուղղակիորեն վերագրվում է առանձին սեգմենտներին, իսկ երկու կամ ավելի սեգմենտների կողմից համատեղ օգտագործվող որոշ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը բաշխվում է այդ սեգմենտներին` խելամիտ հիմունքով: Սեգմենտի պարտավորությունները ներառում են բոլոր գործառնական պարտավորությունները և հիմնականում կազմված են առևտրային կրեդիտորական պարտքերից, աշխատավարձից, ընթացիկ հարկային պարտավորություններից: Սեգմենտի ակտիվները և պարտավորությունները չեն ներառում շահութահարկի գծով հետաձգված հարկային ակտիվներ և պարտավորություններ:

Միջսեգմենտային փոխանցումներ. սեգմենտի հասույթը, ծախսը և արդյունքը ներառում են փոխանցումներ արտադրական սեգմենտների միջև և աշխարհագրական սեգմենտների միջև: Այդպիսի փոխանցումները հաշվառվում են մրցակցային շուկայական գներով, որոնք նշանակվում են նույնանման ապրանքների համար արտաքին հաճախորդների կողմից: Այս փոխանցումները համախմբելիս վերացվում են:

Անսովոր հոդված. արտաքին հաճախորդներին գրենական պիտույքների վաճառքի վրա 20x2 թվականին բացասական ազդեցություն թողեց Միացյալ Թագավորությունում տրանսպորտային աշխատողների տևական գործադուլը, որի հետևանքով մոտավորապես չորս ամսով ընդհատվեց արտադրանքի մատակարարումը: Կազմակերպության գնահատումներով գրենական պիտույքների վաճառքը կազմել է այն ծավալի կեսը, ինչը կլիներ չորս ամսում, եթե գործադուլը չլիներ:

Ներդրումներ բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ասոցիացված կազմակերպություններում. կազմակերպությունը տիրապետում է «Եվրոթուղթ» ՍՊԸ-ի (թղթի արտադրության մեջ մասնագիտացած արտադրող, որի գործառնությունները հիմնականում գտնվում են Իսպանիայում և Միացյալ Թագավորությունում) բաժնետիրական կապիտալի 40 տոկոսը: Ներդրումը հաշվառվում է բաժնեմասնակցության մեթոդով: Թեև ներդրումը և «Եվրոթուղթ» ՍՊԸ-ի զուտ շահույթում կազմակերպության բաժնեմասը ներառված չեն սեգմենտի ակտիվներում և հասույթներում, նրանք ցույց են տրվում առանձին` թուղթ արտադրող սեգմենտի վերաբերյալ տեղեկությունների հետ միասին: Կազմակերպությունը տիրում է նաև մի շարք փոքր` բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ներդրումների Կանադայում և Միացյալ Նահանգներում, որոնց գործառնությունները նման չեն երեք արտադրական սեգմենտներից և ոչ մեկին:

Արտասովոր վնաս. ինչպես առավել ամբողջական նկարագրված է ծանոթագրություն 6-ում, կազմակերպությունը կրել է 3 մլն միավոր կազմող չապահովագրված կորուստ` 20x1 թ. նոյեմբերին Բելգիայում տեղի ունեցած երկրաշարժի հետևանքով թղթի ֆաբրիկային պատճառված վնասից:

Հավելված 3

Պահանջվող բացահայտումների ամփոփում

Սույն հավելվածը բացառապես ցուցադրական բնույթ է կրում և ստանդարտի մաս չի կազմում: Հավելվածի նպատակն է ամփոփել պարագրաֆներ 49-83-ով պահանջվող բացահայտումները` սեգմենտային հաշվետվության երեք հնարավոր առաջնային ձևերից յուրաքանչյուրի համար:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 29

Ֆինանսական հաշվետվությունները գերսղաճային տնտեսություններում

Հաշվապահական հաշվառման սույն ստանդարտը սահմանված է 1994 թվականին ձևափոխված հաշվապահական հաշվառման միջազգային ստանդարտ 29-ի` «Ֆինանսական հաշվետվությունները գերսղաճային տնտեսություններում» հիման վրա:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 29

Ֆինանսական հաշվետվությունները գերսղաճային տնտեսություններում

Գործողության ոլորտը

1. Սույն ստանդարտը պետք է կիրառվի գերսղաճային տնտեսության արժույթով ֆինանսական հաշվետվությունները, ներառյալ համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունները ներկայացնելիս:

2. Գերսղաճային տնտեսությունում կազմակերպության գործունեության արդյունքների և ֆինանսական վիճակի վերաբերյալ այդ տնտեսության արժույթով արտահայտված հաշվետվություններն առանց վերահաշվարկման օգտակար չեն: Փողը կորցնում է գնողունակությունն այնպիսի տեմպերով, որ տարբեր ժամանակներում տեղի ունեցած գործարքներից և դեպքերից ստացվող գումարների համեմատությունը դառնում է ապակողմնորոշիչ, նույնիսկ եթե այդ դեպքերը և գործարքները տեղի են ունեցել միևնույն հաշվետու ժամանակաշրջանում:

3. Հայաստանի Հանրապետության տնտեսությունը որպես գերսղաճային որակելը` սույն ստանդարտի կիրառման նպատակով, կատարվում է հաշվապահական հաշվառումը կարգավորող լիազորված մարմնի կողմից:

4. Սույն ստանդարտի կիրառման նպատակով, հաշվապահական հաշվառումը կարգավորող լիազորված մարմինը, ելնելով երկրի տնտեսական միջավայրի բնութագրերից (մասնավորապես պարագրաֆ 5-ի «ա»-«ե» կետերում նշված), որոշում է կայացնում տնտեսության գերսղաճային լինելու վերաբերյալ: Հետևաբար, Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության մասով սույն ստանդարտը կիրառվում է լիազորված մարմնի համապատասխան որոշման առկայության դեպքում:

5. Սույն ստանդարտով չի սահմանվում սղաճի այն բացարձակ տեմպը (դրույքը), որով ենթադրվում է գերսղաճը: Դատողությունների հարց է, թե երբ է անհրաժեշտ սույն ստանդարտի համաձայն վերահաշվարկել արտերկրյա դուստր ընկերությունների, ինչպես նաև բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող արտերկրյա ներդրման օբյեկտների (դուստր ընկերություն, ասոցիացված կազմակերպություն, համատեղ ձեռնարկում) ֆինանսական հաշվետվությունները: Գերսղաճը ցուցանշող տնտեսական միջավայրի բնութագրերը մասնավորապես հետևյալն են.

ա) բնակչության մեծամասնությունը գերադասում է իր խնայողությունները պահել ոչ դրամային ակտիվների կամ համեմատաբար կայուն արտարժույթով: Տեղական արժույթով դրամական միջոցներն անմիջապես ներդրվում են` պահպանելու համար դրանց գնողունակությունը,

բ) բնակչության մեծամասնությունը դրամական գումարները դիտարկում է ոչ թե տեղական արժույթով, այլ համեմատաբար ավելի կայուն արտարժույթով: Գները կարող են սահմանվել այդ արժույթով,

գ) ապառիկ վաճառքները կամ գնումները տեղի են ունենում այնպիսի գներով, որոնք փոխհատուցում են ապառքի ժամանակաշրջանում գնողունակության անկումից ակնկալվող վնասները, նույնիսկ եթե այդ ժամանակաշրջանը կարճատև է,

դ) տոկոսադրույքները, աշխատավարձերը և գները կապված են գների ինդեքսի հետ, և

ե) երեք տարվա ընթացքում սղաճի կուտակված դրույքը մոտենում է 100 տոկոսին կամ գերազանցում է այն:

6. Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության մասով սույն ստանդարտը կիրառվում է այն հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբից, որի ընթացքում հաշվապահական հաշվառումը կարգավորող լիազորված մարմինը որոշում է կայացրել Հայաստանի Հանրապետության տնտեսությունը որպես գերսղաճային որակելու մասին: Մյուս դեպքերում կազմակերպությունը սույն ստանդարտը կիրառում է այն հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբից, որի ընթացքում տվյալ արտերկրի (երկիր, որի արժույթով կազմվում է ներդրման օբյեկտների կամ դուստր ընկերությունների ֆինանսական հաշվետվությունները) տնտեսությունը որակում է որպես գերսղաճային:

Ֆինանսական հաշվետվությունների վերահաշվարկումը

7. Ժամանակի ընթացքում գները փոփոխվում են յուրահատուկ կամ ընդհանուր քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական պայմանների ազդեցության հետևանքով: Յուրահատուկ պայմանները, ինչպիսիք են պահանջարկի և առաջարկի, ինչպես նաև տեխնոլոգիական փոփոխությունները, միմյանցից անկախ կարող են առաջացնել առանձին գների զգալի աճ կամ անկում: Բացի այդ, ընդհանուր պայմանները կարող են հանգեցնել գների ընդհանուր մակարդակի փոփոխությունների և, հետևաբար, փողի ընդհանուր գնողունակության փոփոխության:

8. Գերսղաճային տնտեսությունում ֆինանսական հաշվետվությունները, անկախ այն բանից` դրանք հիմնված են սկզբնական արժեքի, թե` ընթացիկ (վերականգնման) արժեքի մոտեցման վրա, օգտակար են միայն այն դեպքում, երբ դրանք արտահայտված են հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով: Արդյունքում, սույն ստանդարտը կիրառվում է գերսղաճային տնտեսության արժույթով հաշվետվություններ պատրաստող կազմակերպությունների սկզբնական ֆինանսական հաշվետվությունների նկատմամբ: Սույն ստանդարտով պահանջվող տվյալների ներկայացումը որպես չվերահաշվարկված ֆինանսական հաշվետվությունների հավելված չի թույլատրվում: Ավելին, ֆինանսական հաշվետվությունների առանձին ներկայացումը` մինչև վերահաշվարկումը ընդունելի չէ:

9. Կազմակերպությունների գերսղաճային տնտեսության արժույթով արտահայտված ֆինանսական հաշվետվությունները, անկախ այն բանից` դրանք հիմնված են սկզբնական արժեքի, թե` ընթացիկ արժեքի մոտեցման վրա, պետք է ներկայացվեն հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով: Նախորդ ժամանակաշրջանի համադրելի ցուցանիշները, որոնք պահանջվում են ՀՀՀՀՍ 1 «Ֆինանսական հաշվետվությունների ներկայացում» ստանդարտով, ինչպես նաև նախորդ ժամանակաշրջաններին վերաբերող ցանկացած տեղեկատվություն, նույնպես պետք է արտահայտվեն հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով:

10. Զուտ դրամային դիրքի շահույթը կամ վնասը պետք է ներառվի զուտ շահույթի հաշվարկի մեջ և առանձին բացահայտվի:

11. Սույն ստանդարտի համաձայն, ֆինանսական հաշվետվությունների վերահաշվարկումը պահանջում է կիրառել որոշ ընթացակարգեր և անել դատողություններ: Նշված ընթացակարգերը և դատողությունները ժամանակաշրջանից ժամանակաշրջան պետք է հետևողականորեն կիրառվեն:

Ֆինանսական հաշվետվություններ սկզբնական արժեքով

Հաշվապահական հաշվեկշիռ

12. Հաշվապահական հաշվեկշռի հոդվածները (գումարները), որոնք արտահայտված չեն հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով, վերահաշվարկվում են` կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսը:

13. Դրամային հոդվածները չեն վերահաշվարկվում, քանի որ դրանք արդեն արտահայտված են հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ դրամական միավորով: Դրամային հոդվածները դրամական միջոցներն են և այն հոդվածները, որոնք պետք է ստացվեն կամ վճարվեն դրամական միջոցներով:

14. Ակտիվներն ու պարտավորությունները, որոնք պայմանագրով կապված են գների փոփոխությունների հետ, ինչպիսիք են ինդեքսավորվող պարտատոմսերը և փոխառությունները, ճշգրտվում են պայմանագրին համապատասխան, որպեսզի որոշվի հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ չմարված գումարը: Այս հոդվածները, տվյալ ճշգրտված գումարներով, հաշվառվում են վերահաշվարկված հաշվապահական հաշվեկշռում:

15. Բոլոր այլ ակտիվները և պարտավորությունները ոչ դրամային են: Որոշ ոչ դրամային հոդվածներ հաշվառվում են հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ գումարներով, ինչպիսիք են իրացման զուտ արժեքը և շուկայական արժեքը, որի պատճառով դրանք չեն վերահաշվարկվում: Բոլոր այլ ոչ դրամային ակտիվներն ու պարտավորությունները վերահաշվարկվում են:

16. Ոչ դրամային հոդվածների մեծամասնությունը հաշվառվում են ինքնարժեքով կամ ինքնարժեքով` հանած կուտակված մաշվածությունը և արժեզրկումից կուտակված կորուստները. հետևաբար, դրանք արտահայտված են դրանց ձեռքբերման պահին ընթացիկ գումարներով: Յուրաքանչյուր հոդվածի վերահաշվարկված ինքնարժեքը կամ վերահաշվարկված «ինքնարժեք հանած մաշվածությունը» որոշվում է նրա սկզբնական արժեքի և կուտակված մաշվածության նկատմամբ կիրառելով ձեռքբերման պահից մինչև հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթիվն ընկած ժամանակահատվածում գների ընդհանուր ինդեքսի փոփոխությունը: Հետևաբար, հիմնական միջոցները, ներդրումները, հումքի և ապրանքների պաշարները, գուդվիլը, պատենտները, առևտրային նշանները և նմանատիպ ակտիվները վերահաշվարկվում են դրանց գնման ամսաթվերից: Անավարտ արտադրանքի և պատրաստի արտադրանքի պաշարները վերահաշվարկվում են այն ամսաթվերից, երբ առաջացել են դրանց գնման և վերամշակման ծախսումները:

17. Հիմնական միջոցների առանձին տեսակների ձեռքբերման ամսաթվերի մանրամասն գրանցումները կարող են բացակայել կամ հնարավոր չլինի դրանք գնահատել: Այսպիսի հազվագյուտ դեպքերում սույն ստանդարտի կիրառման սկզբնական շրջանում կարող է անհրաժեշտ լինել օգտագործելու հոդվածների արժեքի անկախ մասնագիտական գնահատում` որպես դրանց վերահաշվարկման հիմք:

18. Գների ընդհանուր ինդեքսը կարող է բացակայել այն ժամանակաշրջանների համար, որոնք անհրաժեշտ են հիմնական միջոցների վերահաշվարկման համար, ինչպես պահանջում է սույն ստանդարտը: Այսպիսի հազվագյուտ դեպքերում կարող է անհրաժեշտ լինի օգտագործել գնահատում, որը հիմնված է, օրինակ, հաշվետու արժույթի և համեմատաբար կայուն արտարժույթի փոխարժեքի փոփոխությունների վրա:

19. Որոշ ոչ դրամային հոդվածներ հաշվառվում են ձեռքբերման ամսաթվից կամ տվյալ հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվից տարբեր ամսաթվերին ընթացիկ գումարներով, օրինակ` հիմնական միջոցները վերագնահատվել են ավելի վաղ ամսաթվի դրությամբ: Այսպիսի դեպքերում հաշվեկշռային արժեքը վերահաշվարկվում է վերագնահատման ամսաթվից:

20. Ոչ դրամային հոդվածի վերահաշվարկված գումարը նվազեցվում է` համաձայն Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման համապատասխան ստանդարտների, երբ այն գերազանցում է հոդվածի ապագա օգտագործումից (ներառյալ վաճառքը կամ այլ օտարումը) ստացվող փոխհատուցվող գումարը: Հետևաբար, նման դեպքերում հիմնական միջոցների, գուդվիլի, պատենտների և ապրանքային նշանների վերահաշվարկված գումարները նվազեցվում են մինչև դրանց փոխհատուցվող գումարները, պաշարների վերահաշվարկված գումարները նվազում են մինչև դրանց իրացման զուտ արժեքը, իսկ ընթացիկ ներդրումների վերահաշվարկված գումարները` մինչև դրանց շուկայական արժեքը:

21. Բաժնեմասնակցության մեթոդով հաշվառվող ներդրման օբյեկտը կարող է հաշվետու լինել գերսղաճային տնտեսության արժույթով: Այդ ներդրման օբյեկտի հաշվապահական հաշվեկշիռը և ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունը վերահաշվարկվում են սույն ստանդարտին համապատասխան, որպեսզի հաշվարկվի նրա զուտ ակտիվներում և գործունեության արդյունքներում ներդրողի բաժնեմասը: Երբ ներդրման օբյեկտի վերահաշվարկված ֆինանսական հաշվետվությունները արտահայտված են արտարժույթով, դրանք փոխարկվում են փակման փոխարժեքով:

22. Փոխառության ծախսումներում սովորաբար հաշվի է առնվում սղաճի ազդեցությունը: Տեղին չէ միաժամանակ և վերահաշվարկել փոխառու միջոցների հաշվին ֆինանսավորվող կապիտալ ծախսումները, և կապիտալացնել փոխառության ծախսումների այն մասը, որը նույն ժամանակաշրջանի ընթացքում փոխհատուցում է սղաճը: Փոխառության ծախսումների այդ մասը ճանաչվում է ծախս այն ժամանակաշրջանի ընթացքում, երբ դրանք առաջացել են:

23. Կազմակերպությունները կարող են ձեռք բերել ակտիվներ այնպիսի պայմաններով, որը նրանց թույլ է տալիս հետաձգելու վճարումը` առանց բացահայտ տոկոսային ծախսեր կրելու: Այն դեպքերում, երբ հնարավոր չէ որոշել թաքնված տոկոսային գումարը, նշված ակտիվները վերահաշվարկվում են ոչ թե գնման, այլ վճարման ամսաթվից:

24. ՀՀՀՀՍ 21 «Արտարժույթի փոխանակման փոխարժեքի փոփոխությունների հետևանքները» ստանդարտը թույլատրում է կազմակերպությանը փոխառությունների գծով արտարժույթի փոխարժեքային տարբերությունները, որոնք առաջացել են վերջին շրջանում տեղի ունեցած կտրուկ արժեզրկումից, ներառել ակտիվների հաշվեկշռային արժեքի մեջ: Այսպիսի մոտեցումը ընդունելի չէ, երբ գերսղաճային տնտեսության արժույթով հաշվետվություններ պատրաստող կազմակերպությունը վերահաշվարկում է այդ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը նրա ձեռքբերման ամսաթվից:

25. Սույն ստանդարտի կիրառման առաջին ժամանակաշրջանի սկզբի դրությամբ սեփական կապիտալի տարրերը, բացառությամբ չբաշխված շահույթի և վերագնահատումներից առաջացած արժեքի աճի, վերահաշվարկվում են` կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսը այն ամսաթվերից, երբ տարրերը ներդրվել կամ այլ կերպ առաջացել են: Վերագնահատումներից արժեքի աճը, որն առաջացել է նախորդ ժամանակաշրջաններում, վերացվում է: Վերահաշվարկված չբաշխված շահույթը ստացվում է վերահաշվարկված հաշվապահական հաշվեկշռի բոլոր այլ գումարների հիման վրա (այսինքն` հաշվեկշռի հոդվածների վերահաշվարկումից հետո հաշվեկշռի ակտիվների և սեփական կապիտալի (բացի չբաշխված շահույթից և վերագնահատումից արժեքի աճից) ու պարտավորությունների հանրագումարի տարբերությունը վերագրվում է չբաշխված շահույթին):

26. Առաջին ժամանակաշրջանի վերջի դրությամբ և հաջորդող ժամանակաշրջաններում սեփական կապիտալի բոլոր տարրերը վերահաշվարկվում են` կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսը ժամանակաշրջանի սկզբից կամ ներդրման ամսաթվից, եթե վերջինս ավելի ուշ է: Սեփական կապիտալում փոփոխությունները բացահայտվում են ՀՀՀՀՍ 1-ին համապատասխան:

Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվություն

27. Սույն ստանդարտը պահանջում է, որ ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության բոլոր հոդվածները արտահայտվեն հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով: Հետևաբար, բոլոր գումարներն անհրաժեշտ է վերահաշվարկել` կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսի փոփոխությունը այն ամսաթվերից, որոնց դրությամբ եկամուտները կամ ծախսերը առաջացել են:

Զուտ դրամային դիրքի շահույթ կամ վնաս

28. Սղաճի ժամանակաշրջանում կազմակերպությունը, որի դրամային ակտիվները գերազանցում են դրամային պարտավորությունները, կորցնում է գնողունակությունը, իսկ այն կազմակերպությունը, որի դրամային պարտավորությունները գերազանցում են նրա դրամային ակտիվները, բարձրացնում է իր գնողունակությունն` այն չափով, որքանով որ ակտիվները և պարտավորությունները կապված չեն գների մակարդակի հետ: Զուտ դրամային դիրքի այսպիսի շահույթը կամ վնասը կարող է գոյանալ որպես տարբերություն, որն առաջանում է ոչ դրամային ակտիվների, սեփական կապիտալի, ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության հոդվածների վերահաշվարկումից և ինդեքսավորվող ակտիվների ու պարտավորությունների ճշգրտումից: Նշված շահույթը կամ վնասը կարելի է գնահատել ժամանակաշրջանի դրամային ակտիվների և դրամային պարտավորությունների միջև տարբերության միջին կշռվածի նկատմամբ կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսի փոփոխությունը:

29. Զուտ դրամային դիրքի շահույթը կամ վնասը ներառվում է զուտ շահույթի հաշվարկի մեջ: Պայմանագրով համաձայնեցված դեպքերում գների փոփոխությունների հետ կապված ակտիվների և պարտավորությունների` 14-րդ պարագրաֆին համապատասխան իրականացված ճշգրտումը հաշվանցվում է զուտ դրամային դիրքի շահույթի կամ վնասի դիմաց: Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության այլ հոդվածներ, ինչպիսիք են ներդրված և փոխառու միջոցների հետ կապված տոկոսային եկամուտն ու ծախսը և արտարժույթի փոխարժեքային տարբերությունները, նույնպես առնչվում են զուտ դրամային դիրքի հետ: Թեև այդպիսի հոդվածները բացահայտվում են առանձին, օգտակար կլիներ, եթե դրանք ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում ներկայացվեին զուտ դրամային դիրքի շահույթների կամ վնասների հետ միասին:

Ֆինանսական հաշվետվություններ ընթացիկ արժեքով

Հաշվապահական հաշվեկշիռ

30. Ընթացիկ արժեքով ներկայացված հոդվածները չեն վերահաշվարկվում, որովհետև դրանք արդեն իսկ արտահայտված են հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով: Հաշվապահական հաշվեկշռի այլ հոդվածները վերահաշվարկվում են 11-25-րդ պարագրաֆներին համապատասխան:

Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվություն

31. Ընթացիկ արժեքով ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունը մինչև վերահաշվարկումը ընդհանրապես ցույց է տալիս ծախսումները, որոնք ընթացիկ էին, երբ կատարվել են դրանց հիմքում ընկած համապատասխան գործարքները կամ դեպքերը: Վաճառված արտադրանքի, ապրանքների, աշխատանքների և ծառայությունների ինքնարժեքը, ինչպես նաև մաշվածությունը գրանցվում են ընթացիկ արժեքով` սպառման պահին. այլ ծախսերը և վաճառքից հասույթը` դրանց առաջացման պահին: Հետևաբար, բոլոր գումարներն անհրաժեշտ է վերահաշվարկել հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով` կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսը:

Զուտ դրամային դիրքի շահույթ կամ վնաս

32. Զուտ դրամային դիրքի շահույթը կամ վնասը հաշվառվում է` համաձայն 28 և 29-րդ պարագրաֆների: Այնուամենայնիվ, ընթացիկ արժեքով ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունը կարող է արդեն ներառել ճշգրտում, որն արտացոլում է դրամային հոդվածների վրա փոփոխվող գների ազդեցությունը` ՀՀՀՀՍ 15 «Փոփոխվող գների հետևանքներն արտացոլող տեղեկատվություն» ստանդարտի պարագրաֆ 16-ի համաձայն: Այդպիսի ճշգրտումը զուտ դրամային դիրքի շահույթի կամ վնասի մաս է կազմում:

Հարկեր

33. Սույն ստանդարտի համաձայն ֆինանսական հաշվետվությունների վերահաշվարկումը կարող է առաջացնել տարբերություններ հարկվող շահույթի և հաշվապահական շահույթի միջև: Այդպիսի տարբերությունները հաշվառվում են ՀՀՀՀՍ 12 «Շահութահարկ» ստանդարտի համաձայն:

Դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվություն

34. Սույն ստանդարտը պահանջում է, որ դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվության բոլոր հոդվածներն արտահայտվեն հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվին ընթացիկ չափման միավորով (եթե կազմված է անուղղակի մեթոդով):

Համադրելի ցուցանիշներ

35. Նախորդ հաշվետու ժամանակաշրջանի համապատասխան ցուցանիշները, անկախ դրանց սկզբնական արժեքի կամ ընթացիկ արժեքի մոտեցման վրա հիմնված լինելուց, վերահաշվարկվում են` կիրառելով գների ընդհանուր ինդեքսը այնպես, որ համադրելի ֆինանսական հաշվետվությունները ներկայացվեն հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով: Ավելի վաղ ժամանակաշրջաններին վերաբերող բացահայտման ենթակա տեղեկատվությունը նույնպես արտահայտվում է հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով:

Համախմբված ֆինանսական հաշվետվություններ

36. Մայր կազմակերպությունը, որը հաշվետվություններ է ներկայացնում գերսղաճային տնտեսության արժույթով, կարող է ունենալ դուստր ընկերություններ, որոնք նույնպես հաշվետու են գերսղաճային տնտեսությունների արժույթներով: Յուրաքանչյուր այդպիսի դուստր ընկերության ֆինանսական հաշվետվությունները, մինչև դրանց մայր կազմակերպության համախմբված ֆինանսական հաշվետվություններում ներառվելը, պետք է վերահաշվարկվեն` կիրառելով այն երկրի գների ընդհանուր ինդեքսը, որի արժույթով նա հաշվետու է: Երբ այդպիսի դուստր ընկերությունը օտարերկրյա է, նրա վերահաշվարկված ֆինանսական հաշվետվությունները փոխարկվում են փակման փոխարժեքով: Դուստր ընկերությունների ֆինանսական հաշվետվությունները, որոնք պատրաստված չեն գերսղաճային տնտեսությունների արժույթով, դիտարկվում են ՀՀՀՀՍ 21-ին համապատասխան:

37. Տարբեր հաշվետու ամսաթվերի ֆինանսական հաշվետվությունների համախմբման դեպքում, բոլոր հոդվածները, լինեն դրանք դրամային, թե ոչ դրամային, պետք է վերահաշվարկվեն համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունների ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով:

Գների ընդհանուր ինդեքսի ընտրությունը եվ օգտագործումը

38. Ֆինանսական հաշվետվությունների վերահաշվարկումը սույն ստանդարտի համաձայն պահանջում է գների ընդհանուր ինդեքսի կիրառում, որն արտացոլում է ընդհանուր գնողունակության փոփոխությունները:

Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության մասով ֆինանսական հաշվետվությունները վերահաշվարկելու համար պետք է կիրառվի Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից հրապարակված գների ընդհանուր ինդեքսը (որը լավագույնս է բնութագրում տվյալ ճյուղում գների փոփոխությունը):

Այլ դեպքերում գերադասելի է, որպեսզի բոլոր կազմակերպությունները, որոնք հաշվետու են նույն տնտեսության արժույթով, կիրառեն միևնույն ինդեքսը:

Տնտեսություններ, որոնք դադարում են գերսղաճային լինելուց

39. Երբ տնտեսությունը դադարում է գերսղաճային լինելուց, և կազմակերպությունը դադարեցնում է իր ֆինանսական հաշվետվությունների պատրաստումը և ներկայացումը սույն ստանդարտի համաձայն, նա պետք է նախորդ հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով արտահայտված գումարները դիտարկի որպես հիմք հաշվեկշռային արժեքների համար` իր հետագա ֆինանսական հաշվետվություններում:

Բացահայտումներ

40. Կազմակերպությունը պետք է կատարի հետևյալ բացահայտումները.

ա) այն փաստը, որ ֆինանսական հաշվետվությունները և նախորդ ժամանակաշրջանների համապատասխան ցուցանիշները վերահաշվարկվել են` հաշվի առնելով հաշվետվական արժույթի ընդհանուր գնողունակության փոփոխությունները, և որպես արդյունք, ներկայացված են հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ընթացիկ չափման միավորով,

բ) սկզբնական ֆինանսական հաշվետվությունների` սկզբնական կամ ընթացիկ արժեքի մոտեցման վրա հիմնված լինելը,

գ) կիրառված գների ինդեքսը և դրա մակարդակը հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ, ինչպես նաև ինդեքսի փոփոխությունը ընթացիկ և նախորդ հաշվետու ժամանակաշրջանների ընթացքում:

41. Սույն ստանդարտով պահանջվող բացահայտումներն անհրաժեշտ են, որպեսզի պարզաբանվի այն հիմքը, որով արտացոլվել են սղաճի հետևանքները ֆինանսական հաշվետվություններում: Դրանք նաև նպատակ են հետապնդում տրամադրել այլ տեղեկատվություն, որն անհրաժեշտ է այդ հիմքը և արդյունքային գումարները հասկանալու համար:

ՈՒժի մեջ մտնելը

42. Սույն հաշվապահական հաշվառման ստանդարտը գործողության մեջ է դրվում պաշտոնական հրապարակման պահից:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 35

Ընդհատվող գործառնություններ

Հաշվապահական հաշվառման սույն ստանդարտը սահմանվում է հաշվապահական հաշվառման միջազգային ստանդարտ 35-ի` «Ընդհատվող գործառնություններ» հիման վրա:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 35

Ընդհատվող գործառնություններ

Նպատակը

Սույն ստանդարտի նպատակն է սահմանել սկզբունքներ` ընդհատվող գործառնությունների վերաբերյալ տեղեկատվության ներկայացման համար: Ընդհատվող և շարունակվող գոծառնությունների վերաբերյալ տեղեկատվության տարանջատումը կբարձրացնի ֆինանսական հաշվետվություններն օգտագործողների` կազմակերպության դրամական միջոցների հոսքերի, եկամուտներ ստեղծելու կարողության և ֆինանական վիճակի վերաբերյալ կանխատեսումներ անելու հնարավորությունը:

Գործողության ոլորտը

1. Սույն ստանդարտը կիրառվում է կազմակերպությունների ընդհատվող գործառնությունների նկատմամբ:

Սահմանումներ

Ընդհատվող գործառնություն

2. Ընդհատվող գործառնություն` կազմակերպության բաղկացուցիչ մաս, որը`

ա) համաձայն առանձին պլանի, կազմակերպությունը`

I. օտարում է ըստ էության որպես մեկ ամբողջություն (օրինակ` մեկ գործարքով այդ բաղկացուցիչ մասը վաճառելու միջոցով, առանձնացման ձևով վերակազմակերպելու միջոցով, որի դեպքում այդ բաղկացուցիչ մասը ներդրվում է նոր ստեղծվող կազմակերպության կանոնադրական կապիտալում, և նոր ստեղծվող կազմակերպության բաժնետոմսերը համամասնորեն բաշխվում են այդ կազմակերպության բաժնետերերին),

II. օտարում է մաս-մաս, օրինակ` առանձին-առանձին այդ բաղկացուցիչ մասի ակտիվները վաճառելու և պարտավորությունները մարելու միջոցով, կամ

III. դադարեցնում է` դրանից հրաժարվելու միջոցով,

բ) իրենից ներկայացնում է ձեռնարկատիրական գործունեության առանձին խոշոր ուղղություն կամ գործառնությունների իրականացման առանձին աշխարհագրական տարածք, և

գ) կարող է առանձնացվել ինչպես գործառնական, այնպես էլ ֆինանսական հաշվետվությունների պատրաստման նպատակներով:

3. Պարագրաֆ 2-ում տրված սահմանման «ա» կետի չափանիշի համաձայն` ընդհատվող գործառնությունը կարող է օտարվել որպես մեկ ամբողջություն կամ մաս-մաս, բայց ամեն դեպքում օտարումը պետք է տեղի ունենա ամբողջ բաղկացուցիչ մասի ընդհատման ամբողջական պլանի համաձայն:

4. Երբ կազմակերպությունը վաճառում է տվյալ բաղկացուցիչ մասը ըստ էության որպես մեկ ամբողջություն, արդյունքում կարող է առաջանալ զուտ շահույթ կամ զուտ վնաս: Այդպիսի ընդհատման համար կա որոշակի ամսաթիվ, որի դրությամբ վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիրը մտնում է ուժի մեջ` չնայած տնօրինման և վերահսկողության փաստացի փոխանցումը կարող է տեղի ունենալ ավելի ուշ ամսաթվի դրությամբ: Բացի այդ, վճարումները վաճառողին կարող են կատարվել համաձայնագրի ամսաթվին կամ փոխանցման ամսաթվին, կամ էլ ապագա այլ ժամկետներում:

5. Խոշոր բաղկացուցիչ մասը որպես մեկ ամբողջություն օտարելու փոխարեն կազմակերպությունը կարող է ընդհատել և օտարել այդ բաղկացուցիչը` մաս-մաս վաճառելով դրա ակտիվները և մարելով դրա պարտավորությունները (յուրաքանչյուրն առանձին կամ փոքր խմբերով): Մաս-մաս օտարման դեպքերում ընդհանուր արդյունքը կարող է լինել զուտ շահույթ կամ զուտ վնաս, այնինչ որևէ առանձին ակտիվի վաճառքը կամ առանձին պարտավորության մարումը կարող է հանգեցնել հակառակ արդյունքի: Ավելին, չկա որոշակի ամսաթիվ, որի դրությամբ ուժի մեջ մտնի ամբողջական վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիր: Ավելի շուտ, ակտիվների վաճառքը և պարտավորությունների մարումը կարող է տեղի ունենալ ամիսների կամ նույնիսկ ավելի երկար ժամանակաշրջանի ընթացքում, իսկ հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջը կարող է լինել օտարման ժամանակահատվածի միջանկյալ ամսաթիվ: Որպեսզի գործառնությունը որակվի որպես ընդհատվող գործառնություն, օտարումը պետք է տեղի ունենա առանձին համակարգված պլանի համաձայն:

6. Կազմակերպությունը կարող է դադարեցնել գործառնությունը դրանից հրաժարվելու միջոցով, որի դեպքում ակտիվների նշանակալի վաճառք տեղի չի ունենում: Գործառնությունը, որից հրաժարվում է կազմակերպությունը, կարող է իրենից ներկայացնել ընդհատվող գործառնություն, եթե այն բավարարում է սահմանման չափանիշներին: Այնուամենայնիվ, տվյալ գործառնության ծավալի կամ դրա իրականացման եղանակի փոփոխությունները չեն նշանակում դրանից հրաժարում, քանի որ այդ գործառնությունը, չնայած փոփոխությունների է ենթարկվել, սակայն շարունակվում է:

7. Առևտրային կազմակերպությունները շուկայի թելադրանքով հաճախ կրճատում են արտադրական հզորությունները, հրաժարվում են տվյալ արտադրատեսակի կամ նույնիսկ արտադրատեսակների խմբի արտադրությունից, ինչպես նաև փոփոխում են աշխատուժի թվաքանակը: Այս կարգի գործողությունները (դադարեցումները) ինքնին սովորաբար ընդհատվող գործառնություններ չեն այն իմաստով, որով այդ տերմինն օգտագործվում է սույն ստանդարտում, սակայն դրանք կարող են ի հայտ գալ` կապված ընդհատվող գործառնության հետ:

8. Որոշ գործողություններ, որոնք միանշանակ չէ, որ բավարարում են պարագրաֆ 2-ի «ա» կետի չափանիշներին, այնուամենայնիվ, այլ հանգամանքների հետ միասին, կարող են բավարարել այդ չափանիշներին: Այդպիսի օրինակներ են`

ա) արտադրատեսակների կամ ծառայությունների խմբից փուլային կամ աստիճանական հրաժարումը,

բ) շարունակվող գործունեության մի քանի արտադրատեսակներից հրաժարումը` նույնիսկ համեմատաբար կտրուկ եղանակով,

գ) ձեռնարկատիրական գործունեության որոշակի ուղղության շրջանակներում արտադրական կամ մարքեթինգային գործունեության տեղափոխումը մի վայրից մյուսը,

դ) արտադրական հզորությունների կրճատումը արտադրողականության բարձրացման կամ ծախսումների այլ խնայողությունների նպատակով, և

ե) դուստր ընկերության վաճառքը, որի գործունեությունը համանման է մայր կազմակերպության կամ այլ դուստր ընկերությունների գործունեության հետ:

9. Հաշվետու արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտը, ինչպես սահմանված է ՀՀՀՀՍ 14 «Սեգմենտային հաշվետվություններ» ստանդարտում, սովորաբար բավարարում է ընդհատվող գործառնության սահմանման «բ» կետի չափանիշին, այսինքն` այն իրենից ներկայացնում է ձեռնարկատիրական գործունեության առանձին խոշոր ուղղություն կամ գործառնությունների իրականացման առանձին աշխարհագրական տարածք: Սեգմենտի, ինչպես սահմանված է ՀՀՀՀՍ 14-ում, մի մասը նույնպես կարող է բավարարել սահմանման «բ» կետի չափանիշին: Այն կազմակերպության համար, որը գործում է արտադրական կամ աշխարհագրական մեկ սեգմենտում և, հետևաբար, չի ներկայացնում սեգմենտային տեղեկատվություն, արտադրատեսակների կամ ծառայությունների խոշոր խումբը նույնպես կարող է բավարարել սահմանման այս չափանիշին:

10. ՀՀՀՀՍ 14-ով թույլատրվում է, սակայն չի պահանջվում, որ ուղղահայաց ինտեգրացված գործառնությունների տարբեր փուլերն առանձնացվեն որպես առանձին արտադրական սեգմենտներ: Այսպիսի ուղղահայաց ինտեգրացված արտադրական սեգմենտները կարող են բավարարել ընդհատվող գործառնության սահմանման «բ» կետի չափանիշին:

11. Բաղկացուցիչ մասը կարող է առանձնացվել գործառնական և ֆինանսական հաշվետվությունների պատրաստման նպատակներով (պարագրաֆ 2-ում ներկայացված սահմանման «գ» կետի չափանիշը), եթե այդ բաղկացուցիչ մասի`

ա) գործառնական ակտիվները և պարտավորությունները կարող են ուղղակիորեն վերագրվել դրան,

բ) եկամուտը (համախառն հասույթը) կարող է ուղղակիորեն վերագրվել դրան, և

գ) գործառնական ծախսերի առնվազն խոշոր մասը կարող է ուղղակիորեն վերագրվել դրան:

12. Ակտիվները, պարտավորությունները, եկամուտները և ծախսերն ուղղակիորեն վերագրելի են բաղկացուցիչ մասին, եթե այդ բաղկացուցիչ մասը վաճառելու, դրանից հրաժարվելու կամ ցանկացած այլ ձևով օտարելու դեպքում դրանք կվերանային: Տոկոսները և այլ ֆինանսական ծախսումները վերագրվում են ընդհատվող գործառնությանը միայն այն դեպքում, եթե համապատասխան պարտքը նմանապես վերագրվում է դրան:

13. Սույն ստանդարտում բերված ընդհատվող գործառնության սահմանումից բխում է, որ ընդհատվող գործառնություններն ի հայտ են գալիս համեմատաբար հազվադեպ: Որոշ փոփոխություններ, որոնք չեն դասակարգվում որպես ընդհատվող գործառնություններ, կարող են որակվել որպես վերակառուցումներ (տես ՀՀՀՀՍ 37 «Պահուստներ, պայմանական ակտիվներ, պայմանական պարտավորություններ» ստանդարտը):

14. Բացի այդ, որոշ հազվադեպ ի հայտ եկող դեպքեր, որոնք չեն որակվում որպես ընդհատվող գործառնություններ կամ որպես վերակառուցումներ, կարող են հանգեցնել եկամուտների կամ ծախսերի այնպիսի հոդվածների, որոնց գծով ՀՀՀՀՍ 8 «Հաշվետու ժամանակաշրջանի զուտ շահույթ կամ վնաս, էական սխալներ և փոփոխություններ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ» ստանդարտով պահանջվում է առանձին բացահայտում, քանի որ դրանց ծավալի, բնույթի կամ ոլորտի պատճառով դրանք կարևոր են տվյալ ժամանակաշրջանում կազմակերպության գործունեության ցուցանիշները մեկնաբանելու համար:

15. Այն փաստը, որ սույն ստանդարտի դրույթների համաձայն կազմակերպության բաղկացուցիչ մասի օտարումը դիտարկվում է որպես ընդհատվող գործառնություն, դեռևս ինքնին հարցականի տակ չի դնում կազմակերպության անընդհատ գործելու հնարավորությունը: ՀՀՀՀՍ 1 «Ֆինանսական հաշվետվությունների ներկայացում» ստանդարտով պահանջվում է բացահայտել կազմակերպության անընդհատ գործելու հնարավորության վերաբերյալ անորոշությունները, ինչպես նաև եզրակացությունն այն բանի վերաբերյալ, որ կազմակերպությունը չի համարվում անընդհատ գործող:

Սկզբնական բացահայտման դեպք

16. Ընդհատվող գործառնության առումով սկզբնական բացահայտման դեպքն իրենից ներկայացնում է հետևյալ դեպքերից այն մեկը, որն ավելի վաղ է տեղի ունենում.

ա) կազմակերպությունը վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիր է կնքել, որի համաձայն վաճառվելու են տվյալ ընդհատվող գործառնությանը վերագրելի ըստ էության բոլոր ակտիվները, կամ

բ) կազմակերպության կառավարման համապատասխան մարմինը`

I. հավանություն է տվել ընդհատման մանրամասն պաշտոնական պլանին, և

II. այդ պլանի մասին հայտարարել է:

Ճանաչում եվ չափում

17. Որոշելու համար, թե երբ և ինչպես ճանաչել ու չափել ակտիվներում, պարտավորություններում, եկամուտներում և ծախսերում, ինչպես նաև դրամական միջոցների հոսքերում տեղի ունեցող փոփոխությունները` կապված ընդհատվող գործառնության հետ, կազմակերպությունը պետք է կիրառի Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներում ներկայացված ճանաչման և չափման սկզբունքները:

18. Սույն ստանդարտը չի սահմանում ճանաչման և չափման սկզբունքներ: Այն պահանջում է, որ կազմակերպությունը հետևի Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներով սահմանված ճանաչման և չափման սկզբունքներին: Այդ առումով, հավանաբար, տեղին կլինեն հետևյալ երկու ստանդարտները`

ա) ՀՀՀՀՍ 37 «Պահուստներ, պայմանական պարտավորություններ և պայմանական ակտիվներ»,

բ) ՀՀՀՀՍ 36 «Ակտիվների արժեզրկում»:

19. Կարող են տեղին լինել նաև ՀՀՀՀՍ 19 «Աշխատակիցների հատուցումներ» (կապված ազատման նպաստների ճանաչման հետ) և ՀՀՀՀՍ 16 «Հիմնական միջոցներ» (կապված հիմնական միջոցների օտարման հետ) ստանդարտները:

Պահուստներ

20. Ընդհատվող գործառնությունն իրենից ներկայացնում է վերակառուցում այն իմաստով, որով այդ տերմինը սահմանված է ՀՀՀՀՍ 37-ում: Այդ ստանդարտում տեղ են գտել ցուցումներ, որոնք կապված են սույն ստանդարտի որոշ պահանջների հետ, ներառյալ`

ա) ինչ է իրենից ներկայացնում «ընդհատման մանրամասն պաշտոնական պլանը»` սույն ստանդարտի պարագրաֆ 16-ի «բ» կետում օգտագործված իմաստով, և

բ) ինչ է իրենից ներկայացնում «այդ պլանի մասին հայտարարելը»` սույն ստանդարտի պարագրաֆ 16-ի «բ» կետում օգտագործված իմաստով:

21. ՀՀՀՀՍ 37-ում սահմանվում է, թե երբ պետք է ճանաչվի պահուստ, ինչպես նաև անդրադառնում է այն հանգամանքներին, երբ պարտավորեցնող դեպքը ի հայտ է գալիս հաշվետու ժամանակաշրջանի ավարտից հետո, սակայն նախքան կազմակերպության կառավարման համապատասխան մարմնի կողմից այդ ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվությունների հաստատումը: Նշված հանգամանքների առկայության դեպքում սույն ստանդարտի պարագրաֆ 29-ով պահանջվում են ընդհատվող գործառնության վերաբերյալ բացահայտումներ:

Արժեզրկումից կորուստներ

22. Ընդհատման պլանի հաստատումը և այդ պլանի մասին հայտարարելը հայտանիշ են այն բանի, որ տվյալ ընդհատվող գործառնությանը վերագրելի ակտիվները կարող են արժեզրկված լինել, կամ որ նախկինում այդ ակտիվների գծով ճանաչված արժեզրկումից կորուստը հնարավոր է, որ այլևս գոյություն չունի կամ նվազել է: Հետևաբար, համաձայն ՀՀՀՀՍ 36-ի` կազմակերպությունը գնահատում է ընդհատվող գործառնության յուրաքանչյուր ակտիվի փոխհատուցվող գումարը (ակտիվի վաճառքի զուտ գնից և օգտագործման արժեքից առավելագույնը) և ճանաչում է արժեզրկումից կորուստ կամ նախկինում ճանաչված արժեզրկումից կորստի հակադարձում, եթե այդպիսիք գոյություն ունեն:

23. Ընդհատվող գործառնության նկատմամբ ՀՀՀՀՍ 36-ը կիրառելիս` կազմակերպությունը որոշում է, թե արդյոք ընդհատվող գործառնության ակտիվի փոխհատուցվող գումարը գնահատվում է առանձին ակտիվի, թե ակտիվի դրամաստեղծ միավորի համար (վերջինս ՀՀՀՀՍ 36-ում սահմանվում է որպես ակտիվների փոքրագույն որոշելի խումբ, որը ներառում է քննարկվող ակտիվը և որը շարունակական օգտագործումից առաջացնում է դրամական միջոցների այնպիսի ներհոսքեր, որոնք մեծապես անկախ են այլ ակտիվներից կամ ակտիվների խմբերից առաջացող դրամական միջոցների ներհոսքերից): Օրինակ`

ա) եթե կազմակերպությունը վաճառում է ընդհատվող գործառնությունը ըստ էության որպես մեկ ամբողջություն, ապա ընդհատվող գործառնության ակտիվներից ոչ մեկը ընդհատվող գործառնության այլ ակտիվներից անկախ չի առաջացնում դրամական միջոցների ներհոսքեր: Հետևաբար, փոխհատուցվող գումարը որոշվում է ընդհատվող գործառնության` որպես մեկ ամբողջության գծով, իսկ արժեզրկումից կորուստը, եթե այդպիսին գոյություն ունի, բաշխվում է ընդհատվող գործառնության ակտիվների միջև` համաձայն ՀՀՀՀՍ 36-ի,

բ) եթե կազմակերպությունը ընդհատվող գործառնությունն օտարում է այլ եղանակներով, օրինակ, մաս-մաս վաճառելու միջոցով, ապա փոխհատուցվող գումարը որոշվում է առանձին ակտիվների համար, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ ակտիվները վաճառվում են խմբերով, և

գ) եթե կազմակերպությունն այդ գործառնությունն ընդհատում է դրանից հրաժարվելու միջոցով, ապա փոխհատուցվող գումարը որոշվում է առանձին ակտիվների համար, ինչպես սահմանված է ՀՀՀՀՍ 36-ում:

24. Պլանի մասին հայտարարելուց հետո ընդհատվող գործառնության պոտենցիալ գնորդների հետ բանակցությունները կամ վաճառքի պարտավորեցնող փաստացի համաձայնագրերը կարող են ցուցանշել, որ ընդհատվող գործառնության ակտիվները կարող են արժեզրկված լինել կամ դրանց գծով նախորդ ժամանակաշրջաններում ճանաչված արժեզրկումից կորուստները կարող են նվազած լինել: Որպես հետևանք, երբ ի հայտ են գալիս համանման դեպքեր, կազմակերպությունը նորից գնահատում է ընդհատվող գործառնության ակտիվների փոխհատուցվող գումարը և ճանաչում է արդյունքում առաջացող արժեզրկումից կորուստները կամ արժեզրկումից կորուստների հակադարձումը` ՀՀՀՀՍ 36-ի համաձայն:

25. Վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրում նշված գինը ակտիվի (դրամաստեղծ միավորի) վաճառքի զուտ գնի կամ ակտիվի (դրամաստեղծ միավորի) օգտագործման արժեքը որոշելու համար` վերջնական օտարումից դրամական միջոցների գնահատվող ներհոսքերի լավագույն վկայությունն է:

26. Ընդհատվող գործառնության հաշվեկշռային արժեքը (փոխհատուցվող գումարը) ներառում է ցանկացած գուդվիլի հաշվեկշռային արժեքը (փոխհատուցվող գումարը), որը հնարավոր է պատճառաբանված և հետևողական հիմունքով բաշխել տվյալ ընդհատվող գործառնությանը:

Ներկայացում եվ բացահայտում

Սկզբնական բացահայտում

27. Կազմակերպությունը պետք է իր ֆինանսական հաշվետվություններում ներառի ընդհատվող գործառնության վերաբերյալ հետևյալ տեղեկատվությունը` սկսելով այն ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվություններից, որի ընթացքում սկզբնական բացահայտման դեպքը (ինչպես սահմանված է պարագրաֆ 16-ում) տեղի է ունենում.

ա) ընդհատվող գործառնության նկարագրությունը,

բ) այն հաշվետու արտադրական կամ աշխարհագրական սեգմենտը (սեգմենտները)` համաձայն ՀՀՀՀՍ 14-ի, որի (որոնց) մեջ դա ներառվում է,

գ) սկզբնական բացահայտման դեպքի ամսաթիվը և բնույթը,

դ) այն ամսաթիվը (ժամանակաշրջանը), որի դրությամբ (ընթացքում) ակնկալվում է ավարտել ընդհատումը, եթե այն հայտնի է կամ հնարավոր է որոշել,

ե) հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ օտարման ենթակա ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը և պարտավորությունների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը,

զ) հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում սովորական գործունեությունից եկամուտները, ծախսերը, շահույթները կամ վնասները` նախքան հարկումը, որոնք վերագրելի են ընդհատվող գործառնությանը, ինչպես նաև դրա հետ կապված շահութահարկի գծով ծախսը, ինչպես պահանջվում է ՀՀՀՀՍ 12-ի պարագրաֆ 81-ի «ը» կետով, և

է) հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում գործառնական, ներդրումային և ֆինանսական գործունեություններից դրամական միջոցների զուտ հոսքերի գումարները, որոնք վերագրելի են ընդհատվող գործառնությանը:

28. Սույն ստանդարտով պահանջվող բացահայտումների նպատակով ընդհատվող գործառնության ակտիվները, պարտավորությունները, եկամուտները, ծախսերը, շահույթները, վնասները և դրամական միջոցների հոսքերը չափելիս` այս հոդվածները կարող են վերագրվել ընդհատվող գործառնությանը, եթե դրանք օտարվելու, մարվելու, կրճատվելու կամ վերացվելու են, երբ ընդհատումն ավարտվի: Այն չափով, որով նշված հոդվածները շարունակելու են մնալ ընդհատումն ավարտելուց հետո, դրանք չպետք է վերագրվեն ընդհատվող գործառնությանը:

29. Եթե սկզբնական բացահայտման դեպքն ի հայտ է գալիս կազմակերպության հաշվետու ժամանակաշրջանի ավարտից հետո, սակայն նախքան այդ ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվությունների հաստատումը կազմակերպության կառավարման համապատասխան մարմնի կողմից, ապա նշված ֆինանսական հաշվետվությունները պետք է ներառեն պարագրաֆ 27-ով պահանջվող բացահայտումները:

30. Օրինակ` 20x5 թ. դեկտեմբերի 15-ին կազմակերպության խորհուրդը հաստատում է գործառնության ընդհատման պլանը և այդ մասին հայտարարում է 20x6 թ. հունվարի 10-ին, ընդ որում հաշվետու տարին ավարտվում է 20x5 թ. դեկտեմբերի 31-ին: 20x5 թ. ֆինանսական հաշվետվությունները խորհուրդը հաստատում է 20x6 թ. մարտի 20-ին: 20x5 թ. ֆինանսական հաշվետվությունները ներառում են պարագրաֆ 27-ով պահանջվող բացահայտումները:

Այլ բացահայտումներ

31. Երբ կազմակերպությունն օտարում է ընդհատվող գործառնությանը վերագրելի ակտիվները կամ մարում է դրան վերագրելի պարտավորությունները, կամ երբ ուժի մեջ է մտնում այդ ակտիվների վաճառքի կամ պարտավորությունների մարման պարտավորեցնող համաձայնագիր, ապա կազմակերպությունը, երբ այդ դեպքերն ի հայտ են գալիս, իր ֆինանսական հաշվետվություններում պետք է ներառի հետևյալ տեղեկատվությունը`

ա) ընդհատվող գործառնությանը վերագրելի ակտիվների օտարման կամ պարտավորությունների մարման գծով ճանաչված շահույթի կամ վնասի համար`

I. շահույթի կամ վնասի գումարը նախքան հարկումը, և

II. այդ շահույթին կամ վնասին վերաբերող շահութահարկի գծով ծախսը, ինչպես պահանջվում է ՀՀՀՀՍ 12-ի պարագրաֆ 81-ի «ը» կետով, և

բ) այն զուտ ակտիվների վաճառքի զուտ գինը կամ գների տիրույթը (օտարման ակնկալվող ծախսումները հանելուց հետո), որոնց գծով ուժի մեջ են մտել մեկ կամ ավելի վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրեր, ինչպես նաև դրամական միջոցների հոսքերի ստացման ակնկալվող ժամկետները և նշված զուտ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը:

32. Նախորդ պարագրաֆում նշված ակտիվների օտարումները, պարտավորությունների մարումները և վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրերը կարող են առաջանալ սկզբնական բացահայտման դեպքի հետ միաժամանակ կամ այն ժամանակաշրջանում, երբ այդ դեպքը տեղի է ունենում, կամ ավելի ուշ ժամանակաշրջանում: ՀՀՀՀՍ 10 «Հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվից հետո տեղի ունեցող դեպքեր« ստանդարտի համաձայն, եթե հաշվետու տարվա ավարտից հետո, սակայն նախքան կազմակերպության կառավարման համապատասխան մարմնի կողմից ֆինանսական հաշվետվությունների հաստատումը ընդհատվող գործառնությանը վերագրելի որոշ ակտիվներ փաստորեն արդեն վաճառվել են, կամ ուժի մեջ են մտել այդ ակտիվների գծով մեկ կամ ավելի վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրեր, ապա ֆինանսական հաշվետվությունները ներառում են պարագրաֆ 31-ով պահանջվող բացահայտումները:

Բացահայտումների արդիականացում

33. Ի հավելումն 27 և 31 պարագրաֆներով պահանջվող բացահայտումների` կազմակերպությունը սկզբնական բացահայտման դեպքի տեղի ունենալու ժամանակաշրջանին հաջորդող ժամանակաշրջանների ֆինանսական հաշվետվություններում պետք է ներառի օտարման ենթակա ակտիվների և մարման ենթակա պարտավորությունների հետ կապված դրամական միջոցների հոսքերի գումարներում կամ ժամկետներում նշանակալի փոփոխությունների նկարագրությունը, ինչպես նաև այն դեպքերը, որոնց պատճառով նշված փոփոխություններն առաջացել են:

34. Եթե սկզբնական բացահայտման դեպքն իրենից ներկայացնում է կազմակերպության կառավարման համապատասխան մարմնի կողմից ընդհատման պաշտոնական պլանի հաստատումը և այդ մասին հայտարարելը (պարագրաֆ 16-ի «բ» կետ), ապա որպես նախորդ պարագրաֆով պահանջվող բացահայտման ենթակա դեպքերի և գործողությունների օրինակներ կարող է հանդես գալ ակտիվների վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրի կնքումը: Եթե սկզբնական բացահայտման դեպքն իրենից ներկայացնում է ընդհատվող գործառնության վերագրելի ըստ էության բոլոր ակտիվների վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրի կնքում (պարագրաֆ 16-ի «ա» կետ), ապա որպես նախորդ պարագրաֆով պահանջվող բացահայտման ենթակա դեպքերի և գործողությունների օրինակներ կարող են հանդես գալ ակտիվների վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագրի պայմանների և բնույթի փոփոխությունները:

35. 27-34 պարագրաֆներով պահանջվող բացահայտումները պետք է շարունակաբար կատարվեն մինչև այն ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվություններում, որի ընթացքում ընդհատումն ավարտվում է (ներառյալ ընդհատման ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվությունները): Ընդհատումը համարվում է ավարտված, երբ պլանն ըստ էության ավարտված է, կամ դրանից կազմակերպությունը հրաժարվել է` չնայած գնորդի (գնորդների) կողմից վճարումները վաճառողին կարող են դեռ ամբողջությամբ կատարված չլինել:

36. Եթե կազմակերպությունը հրաժարվում է պլանից, որը նախկինում ներկայացվել էր որպես ընդհատվող գործառնություն, ապա այդ փաստը և դրա հետևանքները պետք է բացահայտվեն:

37. Նախորդ պարագրաֆի կիրառման նպատակով` հետևանքի բացահայտումը ներառում է ընդհատվող գործառնության գծով նախկինում ճանաչված արժեզրկումից կորստի կամ պահուստի հակադարձումը:

Յուրաքանչյուր ընդհատվող գործառնության համար առանձին բացահայտում

38. Սույն ստանդարտով պահանջվող բացահայտումները պետք է ներկայացվեն յուրաքանչյուր ընդհատվող գործառնության համար առանձին:

Պահանջվող բացահայտումների ներկայացում

Բուն ֆինանսական հաշվետվություններում կամ ծանոթագրություններում

39. 27-37 պարագրաֆներով պահանջվող բացահայտումները կարող են ներկայացվել կամ բուն ֆինանսական հաշվետվություններում, կամ էլ ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություններում, բացի ընդհատվող գործառնությանը վերագրելի ակտիվների օտարման կամ պարտավորությունների մարման գծով ճանաչված` նախքան հարկումը շահույթի կամ վնասի գումարների բացահայտումից (պարագրաֆ 31-ի «ա» կետ), որը պետք է ներկայացվի ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում:

40. Խրախուսելի է, որ պարագրաֆ 27-ի «զ» և «է» կետերով պահանջվող բացահայտումները ներկայացվեն համապատասխանաբար ֆինանսական արդյունքների մասին և դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվություններում, եթե հաշվապահական հաշվառումը կարգավորող լիազոր մարմնի կողմից ֆինանսական հաշվետվությունների պարտադիր ձևեր սահմանված չեն:

Ոչ արտասովոր հոդված

41. Ընդհատվող գործառնությունը չպետք է ներկայացվի որպես արտասովոր հոդված:

42. ՀՀՀՀՍ 8-ում արտասովոր հոդվածները սահմանվում են որպես «եկամուտներ կամ ծախսեր, որոնք առաջանում են այն դեպքերից կամ գործարքներից, որոնք հստակ տարբերվում են կազմակերպության սովորական գործունեությունից, հետևաբար չի ակնկալվում դրանց հաճախակի կամ պարբերաբար կրկնվելը»: ՀՀՀՀՍ 8-ում բերված են արտասովոր հոդվածների երկու օրինակներ` ակտիվների բռնագրավում և երկրաշարժ կամ այլ բնական աղետներ, որոնք կազմակերպության կառավարչության կողմից չվերահսկվող դեպքերի տեսակներ են: Ինչպես սահմանված է սույն ստանդարտում, ընդհատվող գործառնությունը պետք է հիմնված լինի ձեռնարկատիրական գործունեության խոշոր բաղկացուցիչ մասի վաճառքի կամ ցանկացած այլ ձևով օտարման` կազմակերպության կառավարչության առանձին պլանի վրա:

«Ընդհատվող գործառնություն» տերմինի սահմանափակ կիրառությունը

43. Վերակառուցումը, գործարքը կամ դեպքը, որը չի բավարարում ընդհատվող գործառնության սույն ստանդարտում տրված սահմանմանը, չպետք է կոչվի ընդհատվող գործառնություն:

Ցուցադրող բացահայտումներ

44. Հավելված 1-ում բերված են սույն ստանդարտով պահանջվող բացահայտումների ներկայացման օրինակներ:

Նախորդ ժամանակաշրջանների համեմատելի տեղեկատվության վերաներկայացում

45. Նախորդ ժամանակաշրջանների համեմատելի տեղեկատվությունը, որը ներկայացվում է սկզբնական բացահայտման դեպքից հետո պատրաստված ֆինանսական հաշվետվություններում, պետք է վերաներկայացվի` առանձնացնելու համար շարունակվող և ընդհատվող ակտիվները, պարտավորությունները, եկամուտները, ծախսերը, ինչպես նաև դրամական միջոցների հոսքերը` 27-43 պարագրաֆներով պահանջվածին համանման ձևով:

46. Հավելված 2-ում ցուցադրվում է նախորդ պարագրաֆի կիրառումը:

Բացահայտումներ միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններում

47. Միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություններում պետք է նկարագրվեն ամենավերջին տարեկան հաշվետու ժամանակաշրջանի ավարտից հետո տեղի ունեցած` ընդհատվող գործառնությանը վերաբերող նշանակալի գործողությունները կամ դեպքերը, ինչպես նաև օտարման ենթակա ակտիվներին և մարման ենթակա պարտավորություններին վերաբերող դրամական միջոցների հոսքերի գումարների կամ ժամկետների նշանակալի փոփոխությունները:

48. Սույն սկզբունքը համահունչ է ՀՀՀՀՍ 34 «Միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններ» ստանդարտի այն մոտեցմանը, ըստ որի միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրությունները նախատեսված են բացատրելու վերջին տարեկան հաշվետու ամսաթվից հետո տեղի ունեցած նշանակալի փոփոխությունները:

ՈՒժի մեջ մտնելը

49. Սույն հաշվապահական հաշվառման ստանդարտը գործողության մեջ է դրվում պաշտոնական հրապարակման պահից:

Հավելված 1.

Ցուցադրող բացահայտումների օրինակներ *

Սույն հավելվածը բացառապես ցուցադրական բնույթ է կրում և ստանդարտի մաս չի կազմում: Հավելվածի նպատակն է ցույց տալ ստանդարտի կիրառումը` դրա իմաստը պարզ դարձնելու համար:

Փաստեր

1. X կազմակերպությունն ունի երեք սեգմենտներ` A, B և C: Ենթադրվում է, որ C սեգմենտը (հագուստի արտադրություն) կազմակերպության երկարաժամկետ նպատակների հետ համահունչ չէ: Այդ իսկ պատճառով կազմակերպության կառավարչությունը որոշել է օտարել C սեգմենտը: 20x1 թ. նոյեմբերի 15-ին, X կազմակերպության խորհուրդը քվեարկությամբ հաստատել է օտարումը և հայտարարել է այդ մասին: Այդ ամսաթվի դրությամբ C սեգմենտի զուտ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը կազմում էր 90 միավոր (105 միավոր ակտիվներից հանած 15 միավոր պարտավորություններ): Որոշվել է, որ 105 միավոր հաշվեկշռային արժեքով ակտիվների փոխհատուցվող գումարը կազմում է 85 միավոր, և կազմակերպությունը եզրակացրել է, որ պետք է ճանաչվի 20 միավոր արժեզրկումից կորուստ (առանց հաշվի առնելու շահութահարկի ազդեցությունը): 20x1 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ C սեգմենտի զուտ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը կազմում էր 70 միավոր (85 միավոր ակտիվներից հանած 15 միավոր պարտավորությունները): Նոյեմբերի 15-ի և դեկտեմբերի 31-ի (ֆինանսական հաշվետվությունների պատրաստման ամսաթիվը) միջև ընկած ժամանակահատվածում ակտիվների հետագա արժեզրկում տեղի չի ունեցել:

2. 20x2 թ. սեպտեմբերի 30-ին, երբ C սեգմենտի զուտ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը դեռևս կազմում էր 70 միավոր, X կազմակերպությունը C սեգմենտը վաճառելու իրավաբանորեն պարտավորեցնող պայմանագիր է կնքում: Վաճառքն ակնկալվում է ավարտել մինչև 20x3 թ. հունվարի 31-ը: Զուտ ակտիվների փոխհատուցվող գումարը կազմում է 60 միավոր: Հետևաբար, ՀՀՀՀՍ 36-ի համաձայն, պետք է ճանաչվի լրացուցիչ 10 միավոր արժեզրկումից կորուստ: Բացի այդ, նախքան 20x3 թ. հունվարի 31-ը, վաճառքի պայմանագրով X կազմակերպությունը պարտավոր է C սեգմենտի որոշակի աշխատակիցների ազատել աշխատանքից` կատարելով 30 միավոր ազատման ծախսումներ, որոնք պետք է վճարվեն մինչև 20x3 հունիսի 30-ը: Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման ստանդարտներով պահանջվում է, որ այդ գումարի չափով ճանաչվի պահուստ և համապատասխան ծախս: Կազմակերպությունը շարունակում է գործարկել C սեգմենտը ամբողջ 20x2 թ. ընթացքում: 20x2 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ C սեգմենտի զուտ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը 45 միավոր է, որը կազմում է 80 միավոր ակտիվների և 35 միավոր պարտավորությունների (ներառյալ ազատման ակնկալվող ծախսերի գծով 30 միավոր պահուստը) տարբերությունը: Շահութահարկի դրույքը 30 % է:

________

* Բերված օրինակները բուն ֆինանսական հաշվետվությունների համար կիրառելի են այնքանով, որքանով դրանք չեն հակասում օրենսդրությամբ սահմանված ֆինանսական հաշվետվությունների պարտադիր ձևերին (եթե այդպիսիք սահմանված են):

3. X կազմակերպությունը իր ֆինանսական հաշվետվությունները պատրաստում է դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ, տարեկան կտրվածքով:

20x1 թ. ֆինանսական հաշվետվությունները

20x1 թ. ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրությունները

4. Ստորև բերված է X կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություն` ընդհատվող գործառնության վերաբերյալ.

«20x1 թ. նոյեմբերի 15-ին խորհուրդը հայտարարել է պլանի մասին, ըստ որի C սեգմենտը` հագուստի արտադրությունը, օտարվելու է: Նշված օտարումը համահունչ է կազմակերպության երկարաժամկետ ռազմավարության հետ, ըստ որի կազմակերպությունն իր գործունեությունը կենտրոնացնելու է սննդամթերքի և խմիչքի արտադրության և տարածման ոլորտներում և հրաժարվելու է դրա հետ կապ չունեցող գործունեությունից: Կազմակերպությունը ակտիվորեն C սեգմենտի գնորդ է որոնում և հույս ունի ավարտել վաճառքը մինչև 20x2 թ. վերջը: 20x1 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ C սեգմենտի ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը 85 միավոր էր, իսկ պարտավորություններինը` 15 միավոր: 20x1 թ. ընթացքում C սեգմենտը ստացել է 50 միավոր հասույթ և կատարել է 52 միավոր ծախս` կրելով 2 միավոր մինչև հարկումը վնաս, ընդ որում կազմակերպության ընդհանուր հարկվող շահույթից այդ վնասի նվազեցման հնարավորությունը հանգեցնում է 1 (0.6-ը` կլորացված) միավոր հարկային օգուտի: 20x1 թ. ընթացքում C սեգմենտի գործառնական գործունեությունից դրամական միջոցների արտահոսքը 4 միավոր էր, ներդրումային գործունեությունից դրամական միջոցների արտահոսքը` 7 միավոր, իսկ ֆինանսական գործունեությունից դրամական միջոցների ներհոսքը` 3 միավոր»:

20x2 թ. ֆինանսական հաշվետվությունները

20x2 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ հաշվապահական հաշվեկշիռը

5. 20x2 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ պետք է բացահայտվեն C սեգմենտի ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը և պարտավորությունների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքը:

20x2 թ. ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունը

6. Կազմակերպության 20x1 թ. և 20x2 թ. ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունը կարող է ներկայացվել հետևյալ կերպ (սույն ստանդարտի պարագրաֆ 45-ի պահանջների համաձայն` 20x1 թ. տվյալները վերաներկայացվել են` առանձնացնելու համար ընդհատվող և շարունակվող գործառնությունները)`

	Շարունակվող գործառնություններ (A և B սեգմենտներ)		Ընդհատվող գործառնություններ (C սեգմենտ)		Կազմակերպությունն ամբողջությամբ
	20x2 թ.	20x1 թ.	20x2 թ.	20x1 թ.	20x2 թ.	20x1 թ.
Հասույթներ	100	90	40	520	140	140
Գործառնական ծախսեր	(60)	(65)	(30)	(27)	(90)	(92)
Արժեզրկումից կորուստ	-	-	(10)	(20)	(10)	(20)
Աշխատակիցների ազատման գծով պահուստին մասհանումներ	--	--	(30)	--	(30)	--
Գործառնական գործունեությունից շահույթը (վնասը)` մինչև հարկումը	40	25	(30)	3	10	28
Տոկոսային ծախս	(20)	(10)	(5)	(5)	(25)	(15)
Շահույթը (վնասը) մինչև հարկումը	20	15	(35)	(2)	(15)	13
Շահութահարկի գծով ծախս *	(6)	(7)	10	1	4	(6)
Սովորական գործունեությունից շահույթը (վնասը) հարկումից հետո	14	8	(25)	(1)	(11)	7

* Ներառված է ընթացիկ և հետաձգված հարկերի գծով ծախսը (փոխհատուցումը)

7. Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության ներկայացման այլընտրանքային տարբերակ.

20x2 թ.

20x1 թ.

Շարունակվող գործառնություններ (A և B սեգմենտներ)

Հասույթներ	100	90
Գործառնական ծախսեր	(60)	(65)
Գործառնական գործունեությունից շահույթը (վնասը)` մինչև հարկումը	40	25
Տոկոսային ծախս	(20)	(10)
Շահույթը մինչև հարկումը	20	15
Շահութահարկի գծով ծախս *	(6)	(7)
Շահույթը հարկումից հետո	14	8
Ընդհատվող գործառնություն (C սեգմենտ)
Հասույթներ	40	50
Գործառնական ծախսեր	(30)	(27)
Արժեզրկումից կորուստ	(10)	(20)
Աշխատակիցների ազատման գծով պահուստին մասհանումներ	(30)	--
Գործառնական գործունեությունից շահույթը (վնասը)` մինչև հարկումը	(30)	3
Տոկոսային ծախս	(5)	(5)
Շահույթը (վնասը) մինչև հարկումը	(35)	(2)
Շահութահարկի գծով ծախս (փոխհատուցում)	10	1
Շահույթը (վնասը) հարկումից հետո	(25)	(1)
Կազմակերպությունն ամբողջությամբ
Սովորական գործունեությունից շահույթ (վնաս)	(11)

8. Որպես ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության վերը նշված ներկայացումների այլընտրանքային տարբերակ` թույլատրվում է բացահայտումները ներկայացնել ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություններում:

20x2 թ. դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվությունը

9. Շարունակվող և ընդհատվող գործառնություններին վերաբերող դրամական միջոցների հոսքերը կարող են առանձնացվել 20x2 թ. դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվությունում: Որպես այլընտրանք, թույլատրվում է այդ տեղեկատվությունը ներկայացնել նաև ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություններում: Դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվության ներկայացման ձևերը համանման են 6 և 7 պարագրաֆներում ներկայացված ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության ձևերին, այսինքն` շարունակվող և ընդհատվող գործառնությունները ներկայացվում են առանձին սյունակներով կամ մեկ սյունակում, բայց առանձին տողերով:

20x2 թ. ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրությունները

10. Ստորև բերված է X կազմակերպության ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություն` ընդհատվող գործառնության վերաբերյալ.

«20x1 թ. նոյեմբերի 15-ին խորհուրդը հայտարարել է պլանի մասին, ըստ որի C սեգմենտը` հագուստի արտադրությունը, օտարվելու է: 20x2 թ. սեպտեմբերի 30-ին կազմակերպությունը Z կորպորացիայի հետ կնքում է C սեգմենտը 60 միավորով վաճառելու պայմանագիր: Կազմակերպությունը որոշել էր օտարել C սեգմենտը, քանի որ դրա գործառնությունները դուրս են մնում ձեռնարկատիրական գործունեության հիմնական ոլորտներից (սննդամթերքի և խմիչքի արտադրություն և տարածում), որոնք կազմակերպության երկարաժամկետ զարգացման ուղղություններն են: Ավելին, տվյալ ժամանակաշրջանում C սեգմենտի հատույցադրույքը հավասար չի եղել կազմակերպության մյուս երկու սեգմենտների նույն ցուցանիշին: C սեգմենտի ակտիվների գծով ճանաչվել է 10 միավոր արժեզրկումից կորուստ (առանց հաշվի առնելու, որ կազմակերպության ընդհանուր հարկվող շահույթից այդ կորստի նվազեցման հնարավորությունը հանգեցնում է 3 միավոր հարկային օգուտի)` դրանց արժեքը նվազեցնելով մինչև փոխհատուցվող գումարը: Կազմակերպությունը C սեգմենտի որոշակի աշխատակիցներին, որոնք այդ սեգմենտի վաճառքի արդյունքում կազատվեն աշխատանքից, մինչև 20x3 թ. հունիսի 30-ը վճարման ենթակա ազատման նպաստների գծով ճանաչել է 30 միավոր պահուստ (առանց հաշվի առնելու, որ կազմակերպության ընդհանուր հարկվող շահույթից այդ պահուստի գծով ծախսերի նվազեցման հնարավորությունը հանգեցնում է 9 միավոր հարկային օգուտի): C սեգմենտի վաճառքի գործընթացն ավարտվել է մինչև 20x3 թ. հունվարի 31-ը: Կազմակերպությունը ճանաչել է դրա հետ կապված 4 միավոր հետաձգված հարկային ակտիվ, քանի որ կազմակերպության կառավարչությունը հավատացած է, որ A և B սեգմենտների շարունակվող գործառնությունների արդյունքում կապահովվի բավարար հարկվող շահույթ, որի դիմաց այդ հետաձգված հարկային ակտիվը կարող է օգտագործվել»:

20x3 թ. ֆինանսական հաշվետվությունները

11. 20x3 թ. ծանոթագրություններում կամ բուն ֆինանսական հաշվետվություններում շարունակվող և ընդհատվող գործառնությունները կառանձնացվեն այն եղանակով, որով դա կատարվեց 20x2 թ. ծանոթագրություններում կամ բուն ֆինանսական հաշվետվություններում: Մինչև 20x3 թ. ընկած ժամանակաշրջանների համար ներկայացված համեմատելի տվյալները համանման ձևով կառանձնացվեն: 20x3 թ. ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրությունները կներառեն բոլոր այն բացահայտումները, որոնք պահանջվում են սույն ստանդարտի պարագրաֆ 35-ով, այդ թվում` այն փաստը, որ ընդհատման գործընթացն ավարտված է:

Հավելված 2.

Նախորդ ժամանակաշրջանների գործառնությունների դասակարգում

Փաստեր

1. Պարագրաֆ 45-ով պահանջվում է նախորդ հաշվետու ժամանակաշրջանների համեմատելի տեղեկատվությունը, որը ներկայացվում է սկզբնական բացահայտման դեպքից հետո պատրաստված ֆինանսական հաշվետվություններում, վերաներկայացնել` առանձնացնելու համար շարունակվող և ընդհատվող ակտիվները, պարտավորությունները, եկամուտները, ծախսերը, ինչպես նաև դրամական միջոցների հոսքերը` 27-43 պարագրաֆներում պահանջվածին համանման ձևով:

2. Կազմակերպության տեսանկյունից քննարկենք հետևյալ փոփոխությունները`

ա) A, B, C, D գործառնությունները 1-ին և 2-րդ տարիների ընթացքում շարունակվում էին,

բ) 3-րդ տարում D գործառնությունն ընդհատվում է (օտարումը հաստատվել և փաստացի իրականացվել է),

գ) 4-րդ տարում ընդհատվում է B գործառնությունը (օտարումը հաստատվել և փաստացի իրականացվել է) և ձեռք է բերվում E գործառնությունը, և

դ) 5-րդ տարում ձեռք է բերվում F գործառնությունը:

3. Ստորև բերված աղյուսակում ցուցադրվում է շարունակվող և ընդհատվող գործառնությունների դասակարգումը վերը նշված հանգամանքներում.

3-րդ տարվա ֆինանսական հաշվետվություններ (հաստատված և հրապարակված 4-րդ տարվա սկզբին)
2-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		3-րդ տարի
Շարունակվող	Ընդհատվող	Շարունակվող	Ընդհատվող
A		A
B		B
C		C	D

4-րդ տարվա ֆինանսական հաշվետվություններ (հաստատված և հրապարակված 5-րդ տարվա սկզբին)
3-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		4-րդ տարի
Շարունակվող	Ընդհատվող	Շարունակվող	Ընդհատվող
A		A
	B		B
C		C
	D
		E

5-րդ տարվա ֆինանսական հաշվետվություններ (հաստատված և հրապարակված 5-րդ տարվա սկզբին)
4-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		5-րդ տարի
Շարունակվող	Ընդհատվող	Շարունակվող	Ընդհատվող
A		A
	B
C		C
E		E
		F

4. Եթե B գործառնության ընդհատման հաստատումը և այդ մասին հայտարարելը տեղի էր ունեցել 4-րդ տարվա սկզբին, սակայն նախքան կազմակերպության խորհրդի կողմից 3-րդ տարվա ֆինանսական հաշվետվությունների հաստատումը, ապա այդ ֆինանսական հաշվետվություններում ինչպես 3-րդ տարվա տեղեկատվության, այնպես էլ 2-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվության ներկայացման նպատակներով B գործառնությունը կդասակարգվի որպես ընդհատված գործառնություն.

3-րդ տարվա ֆինանսական հաշվետվություններ (հաստատված է 4-րդ տարվա ընթացքում` B գործառնության ընդհատման հաստատումից և այդ մասին հայտարարելուց հետո)
2-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		3-րդ տարի
Շարունակվող	Ընդհատվող	Շարունակվող	Ընդհատվող
A		A
	B		B
C		C
	D		D

5. Եթե ինչ-որ պատճառով հինգ տարվա համեմատելի ֆինանսական հաշվետվությունները պատրաստված լինեին 5-րդ տարվա ընթացքում, ապա շարունակվող և ընդհատվող գործառնությունների դասակարգումը կլիներ հետևյալը

5-րդ տարվա ֆինանսական հաշվետվություններ
1-ին տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		2-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		3-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվությունը		4-րդ տարվա համեմատելի տեղեկատվություն		5-րդ տարի
Շարու- նակվող	Ընդհատ- վող	Շարու- նակվող	Ընդհատ- վող	Շարու- նակ	Ընդհատ- վող	Շարու- նակ	Ընդհատ- վող	Շարու-նակ	Ընդհատ-վող
A		A		A		A		A
	B		B		B		B		B
C		C		C		C		C
	D		D		D		D		D
						E		E
								F

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 37

Պահուստներ, պայմանական պարտավորություններ եվ պայմանական ակտիվներ

Հաշվապահական հաշվառման սույն ստանդարտը սահմանվում է հաշվապահական հաշվառման միջազգային ստանդարտ 37-ի` «Պահուստներ, պայմանական պարտավորություններ և պայմանական ակտիվներ» հիման վրա:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 37

Պահուստներ, պայմանական պարտավորություններ եվ պայմանական ակտիվներ

Նպատակը

Սույն ստանդարտի նպատակն է ապահովել պահուստների, պայմանական պարտավորությունների և պայմանական ակտիվների նկատմամբ համապատասխան ճանաչման չափանիշների ու չափման հիմունքների կիրառումը և ֆինանսական հաշվետվություններին կից ծանոթագրություններում բավարար տեղեկատվության բացահայտումը, որպեսզի հնարավորություն ընձեռնվի օգտագործողներին` հասկանալու դրանց բնույթը, ժամկետները և գումարները:

Գործողության ոլորտը

1. Սույն ստանդարտը պետք է կիրառվի բոլոր կազմակերպությունների կողմից` պահուստները, պայմանական պարտավորությունները և պայմանական ակտիվները հաշվառելիս, բացառությամբ նրանց, որոնք`

ա) առաջանում են իրական արժեքով հաշվառվող ֆինանսական գործիքներից,

բ) առաջանում են կատարման ենթակա պայմանագրերից, բացառությամբ, երբ պայմանագրերը անբարենպաստ են,

գ) առաջանում են ապահովագրական կազմակերպություններում` ապահովագրվողների (ապահովադիրների) հետ կնքված պայմանագրերից, և

դ) կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներով:

2. Սույն ստանդարտը կիրառվում է այն ֆինանսական գործիքների նկատմամբ (ներառյալ երաշխավորությունները և երաշխիքները), որոնք չեն հաշվառվում իրական արժեքով:

3. Կատարման ենթակա պայմանագրերը այն պայմանագրերն են, որոնց գծով կողմերից ոչ մեկը չի կատարել իր պարտականությունները, կամ երկու կողմերն էլ կատարել են իրենց պարտականությունները մասամբ` հավասար չափերով: Սույն ստանդարտը չի վերաբերում կատարման ենթակա պայմանագրերին, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դրանք անբարենպաստ են:

4. Սույն ստանդարտը կիրառվում է ապահովագրական կազմակերպությունների պահուստների, պայմանական պարտավորությունների և պայմանական ակտիվների նկատմամբ, բացառությամբ նրանց, որոնք առաջանում են ապահովագրվողների հետ կնքված պայմանագրերից:

5. Այն դեպքերում, երբ Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման մեկ այլ ստանդարտում դիտարկվում է պահուստի, պայմանական պարտավորության կամ պայմանական ակտիվի յուրահատուկ տեսակ, կազմակերպությունը պետք է կիրառի համապատասխան ստանդարտը ՀՀՀՀՍ 37-ի փոխարեն: Օրինակ` պահուստների որոշակի տեսակների են անդրադառնում նաև այն ստանդարտները, որոնք վերաբերում են`

ա) կառուցման պայմանագրերին (տես ՀՀՀՀՍ 11 «Կառուցման պայմանագրեր» ստանդարտը),

բ) շահութահարկին (տես ՀՀՀՀՍ 12 «Շահութահարկ» ստանդարտը),

գ) վարձակալություններին (տես ՀՀՀՀՍ 17 «Վարձակալություն» ստանդարտը): Այնուամենայնիվ, քանի որ ՀՀՀՀՍ 17-ը չի պարունակում ոչ մի հատուկ պահանջ` կապված այն գործառնական վարձակալությունների հետ, որոնք դարձել են անբարենպաստ, այդ դեպքերում կիրառվում է սույն ստանդարտը, և

դ) աշխատակիցների հատուցումներին (տես ՀՀՀՀՍ 19 «Աշխատակիցների հատուցումներ» ստանդարտը):

6. Որոշ գործարքներ, որոնք հանգեցնում են պահուստի առաջացմանը, կարող են հանգեցնել նաև հասույթի ճանաչմանը, օրինակ, երբ կազմակերպությունը որոշակի վճարի դիմաց տրամադրում է երաշխավորություններ (երաշխիքներ): Սույն ստանդարտը չի անդրադառնում հասույթի ճանաչմանը: ՀՀՀՀՍ 18 «Հասույթ» ստանդարտը որոշակիացնում է այն հանգամանքները, որոնցում հասույթը ճանաչվում է, ինչպես նաև ներկայացնում է հասույթի ճանաչման չափանիշների կիրառման գործնական ցուցումներ: Սույն ստանդարտը ոչ մի փոփոխություն չի մտցնում ՀՀՀՀՍ 18-ի պահանջներում:

7. Սույն ստանդարտում պահուստները սահմանվում են որպես անորոշ ժամկետով կամ գումարով պարտավորություններ: Որոշ դեպքերում «պահուստ» տերմինը օգտագործվում է նաև ակտիվների արժեզրկման, կասկածելի պարտքերի և համանման այլ հոդվածների ենթատեքստում, սակայն դրանք ակտիվների հաշվեկշռային արժեքների ճշգրտումներ են, որոնց սույն ստանդարտը չի անդրադառնում:

8. Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներում որոշակիացվում է` արդյոք ծախսումները դիտվում են որպես ակտիվներ, թե` որպես ծախսեր: Սույն ստանդարտը չի անդրադառնում այս հարցերին: Համապատասխանաբար, սույն ստանդարտը ոչ արգելում և ոչ էլ պահանջում է կապիտալացնել այն ծախսումները, որոնք ճանաչվում են պահուստավորումը կատարելու ժամանակ:

9. Սույն ստանդարտը կիրառվում է վերակառուցման գծով պահուստների նկատմամբ (ներառյալ ընդհատվող գործառնությունները): Երբ վերակառուցումը բավարարում է ընդհատվող գործառնության սահմանմանը, ՀՀՀՀՍ 35 «Ընդհատվող գործառնություններ» ստանդարտով կարող են պահանջվել լրացուցիչ բացահայտումներ:

Սահմանումներ

10. Ստորև բերված տերմինները սույն ստանդարտում օգտագործված են հետևյալ իմաստներով.

Պահուստ` անորոշ ժամկետով կամ գումարով պարտավորություն:

Պարտավորություն` կազմակերպության ներկա պարտականությունը` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, որի մարումը (կատարումը), ակնկալվում է, որ կհանգեցնի կազմակերպությունից տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքի:

Պարտավորեցնող դեպք` դեպք, որը հանգեցնում է իրավական կամ կառուցողական պարտականության, որի մարումից (կատարումից) խուսափելու ոչ մի իրատեսական այլընտրանք կազմակերպությունը չունի

Իրավական պարտականություն` պարտականություն, որը բխում է`

ա) պայմանագրից (բացահայտորեն նշված լինելու կամ անուղղակիորեն պայմանագրի դրույթներից հետևելու միջոցով),

բ) օրենսդրությունից, կամ

գ) օրենքների այլ գործադրումներից:

Կառուցողական պարտականություն` պարտականություն, որը բխում է կազմակերպության գործողություններից, որտեղ`

ա) անցյալի փորձով, հրապարակված քաղաքականությամբ կամ բավականաչափ որոշակի ընթացիկ հայտարարությամբ կազմակերպությունը ցույց է տվել այլ կողմերին, որ ստանձնելու է որոշակի պարտականություններ, և

բ) որպես արդյունք, կազմակերպությունը այդ կողմերից մի մասի շրջանում ստեղծել է հիմնավորված ակնկալիք, որ նա կատարելու է նշված պարտականությունները:

Պայմանական պարտավորություն`

ա) հնարավոր պարտականություն` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, որի գոյությունը հաստատվելու է միայն մեկ կամ ավելի ապագա անորոշ դեպքերի տեղի ունենալով կամ չունենալով, որոնք ամբողջովին չեն վերահսկվում կազմակերպության կողմից, կամ

բ) ներկա պարտականություն` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, որը սակայն չի ճանաչվում հետևյալ պատճառներով.

I. հավանական չէ, որ այդ պարտականությունը մարելու համար կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, կամ

II. պարտականության գումարը չի կարող չափվել բավարար արժանահավատությամբ:

Պայմանական ակտիվ` հնարավոր ակտիվ` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, որի գոյությունը հաստատվելու է միայն մեկ կամ ավելի ապագա անորոշ դեպքերի տեղի ունենալով կամ չունենալով, որոնք ամբողջովին չեն վերահսկվում կազմակերպության կողմից:

Անբարենպաստ պայմանագիր` պայմանագիր, որով նախատեսված պարտականությունները կատարելու անխուսափելի ծախսումները գերազանցում են այդ պայմանագրից ակնկալվող ստացվելիք տնտեսական օգուտները:

Վերակառուցում` ծրագիր, որը պլանավորվում և վերահսկվում է կազմակերպության կառավարչության կողմից և էականորեն փոփոխում է`

ա) կազմակերպության կողմից իրականացվող ձեռնարկատիրական գործունեության ոլորտը, կամ

բ) այն եղանակը, որով վարվում է այդ ձեռնարկատիրական գործունեությունը:

Պահուստներ և այլ պարտավորություններ

11. Պահուստները կարող են տարբերակվել այլ պարտավորություններից, ինչպիսիք են առևտրային կրեդիտորական պարտքերը և այլ հաշվեգրված պարտավորությունները, քանի որ պահուստների դեպքում առկա է մարման համար պահանջվող ապագա ծախսումների ժամկետների և գումարների անորոշություն: Ի տարբերություն դրա`

ա) առևտրային կրեդիտորական պարտքերը ստացված կամ մատակարարված ապրանքների կամ ծառայությունների դիմաց պարտավորություններ են, որոնք արտացոլվել են հաշվարկային փաստաթղթերում կամ պաշտոնապես համաձայնեցվել են մատակարարի հետ, և

բ) այլ հաշվեգրված պարտավորությունները ստացված կամ մատակարարված ապրանքների կամ ծառայությունների դիմաց վճարելու պարտավորություններ են, որոնց դիմաց չի վճարվել և որոնք չեն արտացոլվել հաշվարկային փաստաթղթերում կամ պաշտոնապես չեն համաձայնեցվել մատակարարի հետ, ներառյալ անձնակազմին վճարվելիք գումարները (օրինակ` արձակուրդային վճարների գծով հաշվեգրված գումարները): Չնայած երբեմն անհրաժեշտ է լինում գնահատել հաշվեգրված պարտավորությունների ժամկետները կամ գումարները, անորոշությունն ընդհանուր առմամբ շատ ավելի փոքր է, քան պահուստների դեպքում:

Այլ հաշվեգրված պարտավորությունները հաճախ ներկայացվում են որպես առևտրային և այլ կրեդիտորական պարտքերի մի մաս, մինչդեռ պահուստները ներկայացվում են առանձին:

Պահուստների ԵՎ պայմանական պարտավորությունների միջԵՎ փոխհարաբերությունը

12. Ընդհանուր առմամբ բոլոր պահուստները պայմանական են, քանի որ դրանք անորոշ են ժամկետների և գումարների առումով: Այնուամենայնիվ, սույն ստանդարտում «պայմանական» տերմինը կիրառվում է այն պարտավորությունների և ակտիվների համար, որոնք չեն ճանաչվում, քանի որ դրանց գոյությունը հաստատվելու է միայն մեկ կամ ավելի ապագա անորոշ դեպքերի տեղի ունենալով կամ չունենալով, որոնք ամբողջովին չեն վերահսկվում կազմակերպության կողմից: Բացի այդ, «պայմանական պարտավորություն» տերմինն օգտագործվում է այն պարտավորությունների համար, որոնք չեն բավարարում ճանաչման չափանիշներին:

13. Սույն ստանդարտը միմյանցից տարբերակում է`

ա) պահուստները, որոնք ճանաչվում են որպես պարտավորություն (ենթադրելով, որ հնարավոր է արժանահավատորեն գնահատել), քանի որ դրանք իրենցից ներկայացնում են ներկա պարտականություններ, և հավանական է, որ նշված պարտականությունները մարելու նպատակով կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, և

բ) պայմանական պարտավորությունները, որոնք չեն ճանաչվում որպես պարտավորություններ, քանի որ դրանք`

I. հնարավոր պարտականություններ են, որովհետև դեռևս ենթակա է հաստատման, թե արդյոք կազմակերպությունն ունի ներկա պարտականություն, որը կարող է հանգեցնել տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքին, կամ

II. ներկա պարտականություններ են, որոնք չեն բավարարում սույն ստանդարտի ճանաչման չափանիշներին (որովհետև հավանական չէ, որ պարտականությունը մարելու նպատակով կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, կամ պարտականության գումարը հնարավոր չէ բավարար արժանահավատությամբ գնահատել):

Ճանաչում

Պահուստներ

14. Պահուստը պետք է ճանաչվի, երբ`

ա) կազմակերպությունն ունի ներկա պարտականություն (իրավական կամ կառուցողական)` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք,

բ) հավանական է, որ այդ պարտականությունը մարելու նպատակով կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, և

գ) պարտականության գումարը հնարավոր է արժանահավատորեն գնահատել: Եթե վերը նշված պայմանները չեն բավարարվում, ապա պահուստ չպետք է ճանաչվի:

Ներկա պարտականություն

15. Հազվագյուտ դեպքերում կարող է հստակ չլինել, թե արդյոք գոյություն ունի ներկա պարտականություն: Այս դեպքերում համարվում է, որ անցյալ դեպքը հանգեցրել է ներկա պարտականության, եթե, հաշվի առնելով բոլոր առկա վկայությունները, ավելի հավանական է, քան` ոչ, որ ներկա պարտականությունը հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ գոյություն ունի:

16. Գրեթե բոլոր դեպքերում հստակ կլինի, թե արդյոք անցյալ դեպքը հանգեցրել է ներկա պարտականության, թե ոչ: Հազվագյուտ դեպքերում, օրինակ` դատավարության ընթացքում, կարող է վիճելի լինել, թե արդյոք տեղի ունեցել են որոշակի դեպքեր, թե ոչ, կամ արդյոք դրանք հանգեցրել են ներկա պարտականության: Այդպիսի դեպքերում, հաշվի առնելով բոլոր առկա վկայությունները, ներառյալ, օրինակ, փորձագետների կարծիքը, կազմակերպությունը որոշում է, թե արդյոք ներկա պարտականությունը գոյություն ունի հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ: Հաշվի առնվող վկայությունները ներառում են բոլոր այն լրացուցիչ վկայությունները, որոնք ի հայտ են գալիս հաշվեկշռի ամսաթվից հետո տեղի ունեցած դեպքերից: Նման վկայությունների հիման վրա`

ա) երբ ավելի հավանական է, որ ներկա պարտականությունը հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ գոյություն ունի, կազմակերպությունը ճանաչում է պահուստ (եթե բավարարվում են ճանաչման չափանիշները), և

բ) երբ ավելի հավանական է, որ ներկա պարտականությունը հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ գոյություն չունի, կազմակերպությունը բացահայտում է պայմանական պարտավորություն, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքի հավանականությունը շատ փոքր է (տես պարագրաֆ 86-ը):

Անցյալ դեպք

17. Անցյալ դեպքը, որը հանգեցնում է ներկա պարտականության, կոչվում է պարտավորեցնող դեպք: Որպեսզի դեպքը լինի պարտավորեցնող, անհրաժեշտ է, որ կազմակերպությունը չունենա այդ դեպքի հետևանքով առաջացած պարտականության մարումից խուսափելու որևէ իրատեսական այլընտրանք: Այդպես է միայն`

ա) երբ պարտականության մարումը կարող է պարտադրվել օրենսդրությամբ, կամ

բ) կառուցողական պարտականության պարագայում, երբ դեպքը (որը կարող է լինել կազմակերպության որևէ գործողություն) այլ կողմերի շրջանում ստեղծում է հիմնավորված ակնկալիքներ, որ կազմակերպությունը կատարելու է այդ պարտականությունը:

18. Ֆինանսական հաշվետվություններն արտացոլում են կազմակերպության ֆինանսական վիճակը հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջի դրությամբ, այլ ոչ թե նրա հնարավոր վիճակն ապագայում: Հետևաբար, չի ճանաչվում ոչ մի պահուստ այն ծախսումների գծով, որոնք կպահանջվեն ապագայում գործելու համար: Կազմակերպության հաշվեկշռում ճանաչվում են միայն հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ գոյություն ունեցող պարտավորությունները:

19. Որպես պահուստներ ճանաչվում են միայն այն պարտականությունները, որոնք արդյունք են անցյալ դեպքերի և որոնք գոյություն ունեն` անկախ կազմակերպության ապագա գործողություններից (այսինքն` ապագա ձեռնարկատիրական գործունեության իրականացումը): Նման պարտականությունների օրինակներ են շրջակա միջավայրի անօրինական աղտոտման համար տուժանքները կամ բարեկարգման ծախսումները, որոնք երկուսն էլ կհանգեցնեն տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքին` անկախ կազմակերպության ապագա գործողություններից: Նմանապես, կազմակերպությունը ճանաչում է, օրինակ` ատոմակայանի կամ նավթահորի փակման ծախսումների գծով պահուստը այն չափով, որով կազմակերպությունը պարտավորված է փոխհատուցել արդեն իսկ պատճառած վնասը: Ի տարբերություն դրա, կազմակերպությունը շուկայի թելադրանքով կամ իրավական պահանջներով կարող է ապագայում որոշակի ձևով գործելու համար ծախսումներ կատարելու մտադրություն կամ կարիք ունենալ (օրինակ` որոշակի տեսակի արտադրությունների համար ծխի զտիչների տեղադրում): Քանի որ կազմակերպությունն ապագա գործողությունների միջոցով կարող է խուսափել ապագա ծախսումներից, օրինակ, փոխելով իր գործունեության եղանակը, հետևաբար, այն չունի այդ ապագա ծախսումների գծով ներկա պարտականություն, և ոչ մի պահուստ չի ճանաչվում:

20. Պարտականությունը միշտ ներառում է մեկ այլ կողմ, որի նկատմամբ այն առաջացել է: Սակայն պարտադիր չէ իմանալ այդ կողմի ով լինելը, որովհետև իրականում պարտականությունը կարող է առաջանալ ինչպես հասարակության որոշակի մասի, այնպես էլ ողջ հասարակության նկատմամբ: Քանի որ պարտականությունը միշտ ենթադրում է մեկ այլ կողմի նկատմամբ պարտավորվածություն, հետևաբար հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ կառավարչության կամ խորհրդի որոշումը չի հանգեցնում կառուցողական պարտականության, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նախքան հաշվեկշռի ամսաթիվը այդ որոշումը բավականաչափ որոշակի եղանակով հաղորդվել է ներգրավված կողմերին, որը նրանց շրջանում ստեղծել է հիմնավորված ակնկալիք, որ կազմակերպությունը կատարելու է իր պարտականությունները:

21. Այն դեպքը, որն անմիջապես չի առաջացնում պարտականություն, օրենսդրության մեջ փոփոխությունների կամ կազմակերպության մի որևէ գործողության հետևանքով (օրինակ, բավականաչափ որոշակի հրապարակային հայտարարությունը) կարող է ավելի ուշ ամսաթվին առաջացնել իրավական կամ կառուցողական պարտականություն: Օրինակ` այն դեպքերում, երբ վնաս է հասցվում շրջակա միջավայրին, դրա հետևանքները վերացնելու պարտականություն կարող է չառաջանալ: Սակայն վնաս պատճառելը կդառնա պարտավորեցնող դեպք, երբ նոր օրենսդրությամբ պահանջվի պատճառված վնասի փոխհատուցում, կամ երբ կազմակերպությունը հրապարակայնորեն ընդունի փոխհատուցման գծով պարտականությունն այնպիսի ձևով, որը ստեղծում է կառուցողական պարտականություն:

22. Այն դեպքերում, երբ առաջարկվող նոր օրենսդրության մանրամասները դեռևս հստակեցման ենթակա են, պարտականությունն առաջանում է միայն այն ժամանակ, երբ ըստ էության որոշակի է, որ օրենսդրությունն ուժի մեջ կմտնի նախագծին համապատասխան: Սույն ստանդարտի նպատակներից ելնելով` նման պարտականությունը դիտվում է որպես իրավական պարտականություն: Շատ դեպքերում հնարավոր չէ համոզված լինել, որ օրենքի ուժի մեջ մտնելն ըստ էության որոշակի է, մինչև այն ուժի մեջ չմտնի:

Տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների հավանական արտահոսք

23. Պարտավորությունը ճանաչելու համար անհրաժեշտ է, որ ոչ միայն առկա լինի ներկա պարտականություն, այլև հավանական լինի այդ պարտականությունը մարելու համար տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք: Սույն ստանդարտի նպատակներից ելնելով` միջոցների արտահոսքը կամ մեկ այլ դեպք դիտվում է որպես հավանական, եթե դեպքի տեղի ունենալն ավելի հավանական է, քան ոչ¹, այսինքն` այդ դեպքի տեղի ունենալու հավանականությունն ավելի մեծ է, քան դրա տեղի չունենալու հավանականությունը: Երբ հավանական չէ ներկա պարտականության գոյությունը, կազմակերպությունը բացահայտում է պայմանական պարտավորություն, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքի հավանականությունը շատ փոքր է (տես պարագրաֆ 86-ը):

24. Եթե գոյություն ունեն մի շարք համանման պարտականություններ (օրինակ` ապրանքների երաշխիքային վաճառք կամ համանման պայմանագրեր), հավանականությունը, որ դրանք մարելու համար կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, որոշվում է` դիտարկելով պարտականությունների այդ դասը որպես մեկ ամբողջություն: Թեև յուրաքանչյուր առանձին պարտականության գծով արտահոսքի հավանականությունը կարող է փոքր լինել, այնուհանդերձ, կարող է հավանական լինել, որ անհրաժեշտ կլինի միջոցների որոշ արտահոսք պարտականությունների այդ դասի` որպես մեկ ամբողջության մարման համար: Այդպիսի դեպքում ճանաչվում է պահուստ (եթե բավարարվում են ճանաչման այլ չափանիշները):

Պարտականության արժանահավատ գնահատում

25. Գնահատումների կիրառումը ֆինանսական հաշվետվություններ պատրաստելու գործընթացի կարևոր մասն է, և այն չի խաթարում դրանց արժանահավատությունը: Դա հատկապես ճիշտ է պահուստների դեպքում, որոնք իրենց բնույթով ավելի անորոշ են, քան հաշվեկշռի այլ հոդվածների մեծ մասը: Բացառությամբ ծայրահեղ հազվագյուտ դեպքերի, կազմակերպությունն ի վիճակի կլինի որոշել հավանական արդյունքների տիրույթը և, հետևաբար, կատարել պարտականության գնահատում, որը բավականաչափ արժանահավատ է` պահուստի ճանաչման նպատակով կիրառվելու համար:

26. Այն ծայրահեղ հազվագյուտ դեպքերում, երբ հնարավոր չէ արժանահավատ գնահատական տալ, առկա է պարտավորություն, որը հնարավոր չէ ճանաչել: Այդ պարտավորությունը բացահայտվում է որպես պայմանական պարտավորություն (տես պարագրաֆ 86-ը):

Պայմանական պարտավորություններ

27. Կազմակերպությունը չպետք է ճանաչի պայմանական պարտավորությունը:

28. Պայմանական պարտավորությունը բացահայտվում է պարագրաֆ 86-ի պահանջների համաձայն: Պայմանական պարտավորությունը չի բացահայտվում, երբ դրա մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքի հնարավորությունը շատ փոքր է:

29. Համապարտ պարտականության դեպքում պարտականության մի մասը, որի մարումն ակնկալվում է այլ անձանց կողմից, դիտվում է որպես պայմանական պարտավորություն: Կազմակերպությունը ճանաչում է պահուստ պարտականության այն մասի գծով, որի մարման համար հավանական է տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, բացառությամբ այն ծայրահեղ հազվագյուտ դեպքերի, երբ այն հնարավոր չէ արժանահավատորեն գնահատել:

30. Պայմանական պարտավորությունների զարգացումը կարող է ընթանալ այլ եղանակով, քան նախապես ակնկալվում էր: Հետևաբար, դրանք շարունակաբար գնահատվում են` որոշելու համար` արդյոք տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքը դարձել է հավանական, թե` ոչ: Եթե հավանական է դառնում, որ նախկինում որպես պայմանական պարտավորություն դիտվող հոդվածի գծով կպահանջվի ապագա տնտեսական օգուտների արտահոսք, ապա պահուստ ճանաչվում է այն ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվություններում, երբ տեղի է ունեցել հավանականության փոփոխություն (բացառությամբ այն ծայրահեղ հազվագյուտ դեպքերի, երբ հնարավոր չէ արժանահավատորեն գնահատել):

Պայմանական ակտիվներ

31. Կազմակերպությունը չպետք է ճանաչի պայմանական ակտիվը:

32. Պայմանական ակտիվներ սովորաբար առաջանում են չպլանավորված կամ այլ չնախատեսված դեպքերից, որոնք առաջացնում են դեպի կազմակերպություն տնտեսական օգուտների ներհոսքի հնարավորություն: Որպես օրինակ կարող է ծառայել հայցը, որին կազմակերպությունը հետամուտ է լինում դատական ընթացակարգերի միջոցով և որի արդյունքն անորոշ է:

33. Պայմանական ակտիվները չեն ճանաչվում հաշվապահական հաշվեկշռում, քանի որ դա կարող է հանգեցնել այնպիսի եկամտի ճանաչմանը, որը կարող է երբևէ չիրացվել: Այնուամենայնիվ, երբ ըստ էության որոշակի է, որ եկամուտը կստացվի, համապատասխան ակտիվն այլևս պայմանական չէ, և դրա ճանաչումը տեղին է:

34. Պայմանական ակտիվը բացահայտվում է պարագրաֆ 89-ի պահանջների համաձայն, երբ տնտեսական օգուտների ներհոսքը հավանական է:

35. Պայմանական ակտիվները շարունակաբար գնահատվում են` ապահովելու համար, որ դրանց հետ կապված հանգամանքների զարգացումները համարժեքորեն արտացոլված լինեն ֆինանսական հաշվետվություններում: Այն դեպքում, երբ ըստ էության որոշակի է դարձել, որ տեղի կունենա տնտեսական օգուտների ներհոսք, ակտիվը և համապատասխան եկամուտը ճանաչվում են այն ժամանակաշրջանի ֆինանսական հաշվետվություններում, երբ տեղի է ունեցել հավանականության փոփոխություն:

Չափում

Լավագույն գնահատական

36. Որպես պահուստ ճանաչված գումարը պետք է իրենից ներկայացնի հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ներկա պարտականությունը մարելու համար պահանջվող ծախսումների լավագույն գնահատականը:

37. Ներկա պարտականությունը մարելու համար պահանջվող ծախսումների լավագույն գնահատականն այն գումարն է, որը կազմակերպությունը փաստորեն կվճարեր հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ այդ պարտականությունը մարելու կամ այդ պահին այն երրորդ կողմին փոխանցելու համար: Հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ պարտականության մարումը կամ երրորդ կողմին դրա փոխանցումը հաճախ անհնարին կամ անընդունելի թանկ կարող է լինել: Այնուամենայնիվ, հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ներկա պարտականությունը մարելու համար պահանջվող ծախսումների լավագույն գնահատականը այն գումարի գնահատականն է, որը կազմակերպությունը իրականում կվճարեր այդ պարտականությունը մարելու կամ փոխանցելու համար:

38. Արդյունքի և ֆինանսական հետևանքի գնահատականները որոշվում են կազմակերպության կառավարչության դատողությունների հիման վրա, որոնք լրացվում են համանման գործարքների գծով առկա փորձով և որոշ դեպքերում` նաև անկախ փորձագետների եզրակացություններով: Հաշվի առնվող վկայությունները ներառում են նաև այն լրացուցիչ վկայությունները, որոնք հայտնի են դառնում հաշվեկշռի ամսաթվից հետո տեղի ունեցած դեպքերի շնորհիվ:

39. Որպես պահուստ ճանաչվող գումարի հետ կապված անորոշությունները դիտարկվում են տարբեր եղանակներով` կախված համապատասխան հանգամանքներից: Երբ չափվող պահուստն ընդգրկում է միավորների մեծ բազմություն, ապա պարտականությունը գնահատվում է` կշռելով բոլոր հնարավոր արդյունքները դրանց համապատասխան հավանականություններով: Այս վիճակագրական եղանակը կոչվում է «ակնկալվող արժեքի գնահատման մեթոդ»: Հետևաբար, պահուստը կընդունի տարբեր մեծություններ` կախված այն բանից, թե արդյոք տվյալ գումարի գծով վնասի հավանականությունը կազմում է, օրինակ, 60 թե 90 տոկոս: Երբ հնարավոր արդյունքների տիրույթն անընդհատ է, և վերջինիս յուրաքանչյուր կետը նույնքան հավանական է, որքան մեկ ուրիշը, ապա կիրառվում է տիրույթի միջին կետը:

Օրինակ.

Կազմակերպությունն իրականացնում է ապրանքների երաշխիքային վաճառք, որի պայմաններով հաճախորդներին հատուցվում են գնումից հետո օգտագործման առաջին վեց ամիսների ընթացքում ի հայտ եկած ապրանքի արտադրական թերությունների վերանորոգման ծախսումները: Եթե վաճառված բոլոր ապրանքներում հայտնաբերվեն փոքր թերություններ, ապա անհրաժեշտ կլինի կատարել 1 միլիոն միավորին հավասար վերանորոգման ծախսումներ: Եթե վաճառված բոլոր ապրանքներում հայտնաբերվեն խոշոր թերություններ, ապա անհրաժեշտ կլինի կատարել 4 միլիոն միավորին հավասար վերանորոգման ծախսումներ: Կազմակերպության անցյալ փորձը և ապագայի հետ կապված ակնկալիքները ցույց են տալիս, որ վաճառված ապրանքների 75 տոկոսը գալիք տարում չի ունենա թերություններ, 20 տոկոսը կունենա փոքր թերություններ, մնացած 5 տոկոսը` խոշոր թերություններ: Պարագրաֆ 24-ի համաձայն` կազմակերպությունը գնահատում է երաշխիքային պարտականությունների` որպես մեկ ամբողջության գծով արտահոսքի հավանականությունը:

Վերանորոգման ծախսումների ակնկալվող արժեքը կկազմի`

(զրոյի 75 տոկոսը)+(1 միլիոնի 20 տոկոսը)+(4 միլիոնի 5 տոկոսը)=400.000

40. Երբ չափվում է որևէ առանձին պարտականություն, ապա պարտավորության լավագույն գնահատականը կարող է լինել ամենահավանական արդյունքը: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այդ դեպքում կազմակերպությունը դիտարկում է այլ հնարավոր արդյունքները: Եթե այլ հնարավոր արդյունքները հիմնականում ավելի մեծ են կամ հիմնականում ավելի փոքր, քան ամենահավանական արդյունքը, ապա լավագույն գնահատականը կլինի համապատասխանաբար ավելի մեծ կամ ավելի փոքր գումար: Օրինակ, եթե կազմակերպությունը պետք է վերացնի հաճախորդի համար կառուցված խոշոր սարքավորման լուրջ թերություն, ապա ամենահավանական արդյունքը կլինի այն, որ վերանորոգումը կիրականացվի առաջին իսկ փորձից` 1000 միավորի չափով ծախսումներ անելուց հետո, սակայն պահուստավորումը կատարվում է ավելի մեծ գումարի չափով, եթե զգալի հավանականություն կա, որ կպահանջվեն հետագա փորձեր:

41. Պահուստը չափվում է նախքան հարկումը հիմունքով, քանի որ պահուստի հարկային հետևանքները և դրա փոփոխությունները քննարկվում են ՀՀՀՀՍ 12 «Շահութահարկ» ստանդարտում:

Ռիսկեր եվ անորոշություններ

42. Պահուստի լավագույն գնահատականը որոշելու համար պետք է հաշվի առնվեն այն ռիսկերը և անորոշությունները, որոնք անխուսափելիորեն ի հայտ են գալիս բազմաթիվ դեպքերում և պարագաներում:

43. Ռիսկը նկարագրում է արդյունքների փոփոխականությունը: Ռիսկով պայմանավորված ճշգրտումը կարող է հանգեցնել այն գումարի ավելացմանը, որով չափվում է պարտավորությունը: Անորոշությունների պայմաններում դատողություններ անելիս անհրաժեշտ է ուշադիր լինել, որպեսզի չգերագնահատվեն եկամուտները և ակտիվները, ինչպես նաև չթերագնահատվեն պարտավորությունները և ծախսերը: Այնուամենայնիվ, անորոշությունը չի արդարացնում չափից ավելի մեծ պահուստի ստեղծումը կամ պարտավորությունների միտումնավոր գերագնահատումը: Օրինակ, եթե հատկապես անբարենպաստ արդյունքի դեպքում կանխատեսվող ծախսումները գնահատվեն զգուշության հիմունքով, ապա կստացվի, որ նման արդյունքը միտումնավոր դիտվել է որպես ավելի հավանական, քան իրականում է: Անհրաժեշտ է զգույշ լինել` խուսափելու համար ռիսկերի և անորոշությունների գծով ճշգրտումների կրկնությունից, որի հետևանք կարող է լինել պահուստի գերագնահատումը:

44. Ծախսումների հետ կապված անորոշությունների բացահայտումը կատարվում է պարագրաֆ 85-ի «բ» ենթակետի համաձայն:

Ներկա արժեք

45. Եթե ժամանակի մեջ դրամի արժեքի փոփոխության ազդեցությունը էական է, ապա պահուստի գումարը պետք է իրենից ներկայացնի այն ծախսումների ներկա (զեղչված) արժեքը, որոնք ակնկալվում է, որ կպահանջվեն այդ պարտականությունը մարելու համար:

46. Ժամանակի մեջ դրամի արժեքի փոփոխությունների պատճառով հաշվեկշռի ամսաթվից անմիջապես հետո առաջացող դրամական միջոցների արտահոսքերին վերաբերող պահուստներն ավելի «անբարենպաստ» են, քան այն պահուստները, որոնք վերաբերում են ավելի ուշ առաջացող նույն գումարի դրամական միջոցների արտահոսքերին: Հետևաբար, եթե այդ ազդեցությունն էական է, ապա պահուստները զեղչվում են:

47. Զեղչման դրույքը (դրույքները) պետք է լինի (լինեն) այն դրույքը (դրույքները)` առանց հաշվի առնելու հարկման ազդեցությունը, որը (որոնք) արտացոլում է (են) ժամանակի մեջ դրամի արժեքի և այդ պարտավորությանը հատուկ ռիսկերի ընթացիկ շուկայական գնահատումները: Զեղչման դրույքը (դրույքները) չպետք է արտացոլի (արտացոլեն) այն ռիսկերը, որոնց գծով դրամական միջոցների ապագա հոսքերի գնահատումներն արդեն ճշգրտվել են:

Ապագա դեպքեր

48. Ապագա դեպքերը, որոնք կարող են ազդեցություն թողնել պարտավորությունը մարելու համար պահանջվող գումարի վրա, պետք է արտացոլված լինեն պահուստում, եթե բավականաչափ անկողմնակալ վկայություն կա, որ դրանք ի հայտ են գալու:

49. Ակնկալվող ապագա դեպքերը կարող են հատկապես կարևոր լինել պահուստները չափելիս: Օրինակ` կազմակերպությունը կարող է հավատացած լինել, որ օգտակար ծառայության վերջում շինարարական հրապարակի բարեկարգման ծախսումները կարող են կրճատվել տեխնոլոգիաների ապագա փոփոխությունների շնորհիվ: Ճանաչված գումարն արտացոլում է անկախ փորձագետների հիմնավորված ակնկալիքները, որոնցում հաշվի են առնված այն տեխնոլոգիաների վերաբերյալ բոլոր վկայությունները, որոնք մատչելի կլինեն բարեկարգման ժամանակ: Այսպիսով, պահուստի մեծությունը որոշելիս նպատակահարմար է հաշվի առնել, օրինակ, ծախսումների ակնկալվող կրճատումները` կապված գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաների կիրառման փորձի աճի հետ, կամ այն ակնկալվող ծախսումները, որոնք կապված են գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաներն ավելի բարդ կամ ավելի մեծ ծավալով բարեկարգման աշխատանքների ժամանակ կիրառելու հետ, քան նախկինում իրականացվածները: Այնուամենայնիվ, պահուստի մեծությունը որոշելիս կազմակերպությունը հաշվի չի առնում բարեկարգման բոլորովին նոր տեխնոլոգիաների մշակման ակնկալիքները, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա հիմնավորվում է բավականաչափ անկողմնակալ վկայություններով:

50. Գոյություն ունեցող պարտականությունը չափելիս` հնարավոր նոր օրենսդրության հետևանքները հաշվի են առնվում, երբ գոյություն ունեն բավականաչափ անկողմնակալ վկայություններ, համաձայն որոնց` ըստ էության որոշակի է, որ այդ նոր օրենսդրությունն ուժի մեջ կմտնի: Անհրաժեշտ են վկայություններ ինչպես այն առումով, թե ինչ է պահանջվելու նոր օրենսդրությամբ, այնպես էլ այն առումով, թե արդյոք ըստ էության որոշակի է, որ այդ օրենսդրությունը ուժի մեջ է մտնելու և համապատասխանաբար իրականացվելու է: Շատ դեպքերում, քանի դեռ նոր օրենսդրությունը չի մտել ուժի մեջ, բավականաչափ անկողմնակալ վկայություններ գոյություն չեն ունենա:

Ակտիվների ակնկալվող օտարում

51. Ակտիվների ակնկալվող օտարումից շահույթները չպետք է հաշվի առնվեն պահուստը չափելիս:

52. Ակտիվների ակնկալվող օտարումից շահույթները չպետք է հաշվի առնվեն պահուստը չափելիս, նույնիսկ եթե ակնկալվող օտարումը սերտորեն կապված է այն դեպքի հետ, որը հանգեցնում է պահուստի առաջացմանը: Դրա փոխարեն կազմակերպությունն ակտիվների օտարումից ակնկալվող շահույթները ճանաչում է այն պահին, որը սահմանված է տվյալ ակտիվին վերաբերող Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման ստանդարտով:

Փոխհատուցումներ

53. Եթե ակնկալվում է, որ որևէ այլ կողմ ամբողջությամբ կամ մասամբ փոխհատուցելու է պահուստը մարելու համար պահանջվող ծախսումները, ապա փոխհատուցումը պետք է ճանաչվի այն և միայն այն դեպքում, երբ ըստ էության որոշակի է, որ կազմակերպության կողմից պարտականությունը մարելու դեպքում փոխհատուցումը կստացվի: Փոխհատուցումը պետք է դիտվի որպես առանձին ակտիվ: Փոխհատուցման գծով ճանաչված գումարը չպետք է գերազանցի պահուստի գումարը:

54. Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում պահուստին վերաբերող ծախսը կարող է ներկայացվել զուտ հիմունքով` հանելով փոխհատուցման գծով ճանաչված գումարը:

55. Երբեմն կազմակերպությունն ի վիճակի է դիմել այլ կողմի, որպեսզի վերջինս ամբողջությամբ կամ մասամբ վճարի պահուստը մարելու համար անհրաժեշտ ծախսումները (օրինակ` ապահովագրական պայմանագրերի, փոխհատուցման վերաբերյալ համաձայնությունների կամ մատակարարի երաշխիքների միջոցով): Այդ մյուս կողմը կարող է կամ փոխհատուցել կազմակերպության կողմից վճարված գումարները կամ ուղղակիորեն վճարել դրանք:

56. Դեպքերի մեծ մասում, եթե երրորդ կողմը ինչ-որ պատճառներով չի կարողանում կատարել վճարումը, կազմակերպությունը խնդրո առարկա գումարի գծով մնում է ամբողջությամբ պարտավորված և այդպիսով պետք է մարի ամբողջ գումարը: Այս իրավիճակում պահուստ ճանաչվում է պարտավորության ամբողջ գումարի չափով:

57. Որոշ դեպքերում, եթե երրորդ կողմը չի կարողանում կատարել վճարումը, հնարավոր է, որ կազմակերպությունը պարտավորված չլինի խնդրո առարկա գումարի գծով: Այդ դեպքում կազմակերպությունը պարտավորություն չի կրում այդ ծախսումների գծով, և դրանք չեն ներառվում պահուստի մեջ:

58. Ինչպես նշված է 29 պարագրաֆում, համապարտ պարտականությունն իրենից ներկայացնում է պայմանական պարտավորություն այն չափով, որով ակնկալվում է, որ այդ պարտականությունը մարվելու է այլ անձանց կողմից:

Պահուստների փոփոխություններ

59. Յուրաքանչյուր հաշվետու ամսաթվի դրությամբ պահուստները պետք է վերանայվեն և ճշգրտվեն` արտացոլելու համար ընթացիկ լավագույն գնահատականը: Եթե այլևս հավանական չէ, որ պարտավորությունը մարելու համար կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք, ապա պահուստը պետք է հակադարձվի:

60. Եթե պահուստը ճանաչվել է ներկա (զեղչված) արժեքով, ապա պահուստի հաշվեկշռային արժեքը յուրաքանչյուր հաշվետու ժամանակաշրջանում ավելացվում է` արտացոլելու համար ժամանակի անցնելու փաստը: Այդ ավելացումը ճանաչվում է որպես տոկոսային ծախս:

Պահուստների օգտագործումը

61. Պահուստը պետք է օգտագործվի միայն այն ծախսումների դիմաց, որոնց գծով այդ պահուստը սկզբնապես ճանաչվել էր:

62. Պահուստի հաշվին պետք է մարվեն միայն այն ծախսումները, որոնց գծով պահուստը սկզբնապես ճանաչվել էր: Ծախսումների մարումը սկզբնապես մեկ այլ նպատակով ճանաչված պահուստի հաշվին կքողարկի երկու տարբեր դեպքերի ազդեցությունը:

Ճանաչման եվ չափման կանոնների կիրառումը

Ապագա գործառնական վնասներ

63. Ապագա գործառնական վնասների գծով պահուստներ չպետք է ճանաչվեն:

64. Ապագա գործառնական վնասները չեն բավարարում պարագրաֆ 10-ում ներկայացված պարտավորության սահմանմանը և պարագրաֆ 14-ում թվարկված պահուստների ճանաչման ընդհանուր չափանիշներին:

65. Ապագա գործառնական վնասների ակնկալիքը հայտանիշ է այն բանի, որ գործառնությանը պատկանող որոշակի ակտիվներ կարող են արժեզրկված լինել: Այդպիսի դեպքերում կազմակերպությունը ստուգում է ակտիվների արժեզրկված լինելը` համաձայն ՀՀՀՀՍ 36 «Ակտիվների արժեզրկում» ստանդարտի:

Անբարենպաստ պայմանագրեր

66. Եթե կազմակերպությունն ունի անբարենպաստ պայմանագիր, ապա այդ պայմանագրի գծով ներկա պարտականությունը պետք է ճանաչվի և չափվի որպես պահուստ:

67. Բազմաթիվ պայմանագրեր (օրինակ` առօրյա գնման պատվերները) կարող են չեղյալ հայտարարվել առանց մյուս կողմին փոխհատուցում վճարելու. հետևաբար` չկա որևէ պարտականություն: Այլ պայմանագրերով կարող են սահմանվել ինչպես իրավունքներ, այնպես էլ պարտականություններ` պայմանագրի կողմերից յուրաքանչյուրի համար: Երբ որոշ դեպքերի պատճառով նման պայմանագիրը դառնում է անբարենպաստ, ապա այդ պայմանագրի նկատմամբ կիրառվում է սույն ստանդարտը: Այս դեպքում գոյություն ունի պարտավորություն, որը ճանաչվում է: Կատարման ենթակա պայմանագրերը, որոնք անբարենպաստ չեն, դուրս են մնում սույն ստանդարտի գործողության ոլորտից:

68. Սույն ստանդարտով անբարենպաստ պայմանագիրը սահմանվում է որպես այնպիսի պայմանագիր, որով նախատեսված պարտականությունները կատարելու անխուսափելի ծախսումները գերազանցում են այդ պայմանագրից ակնկալվող ստացվելիք տնտեսական օգուտները: Պայմանագրով նախատեսված անխուսափելի ծախսումները իրենցից ներկայացնում են դրա կատարման ծախսումներից և պայմանագիրը չկատարելու դեպքում առաջացող ցանկացած փոխհատուցումից կամ տուժանքներից նվազագույնը:

69. Նախքան անբարենպաստ պայմանագրի գծով առանձին պահուստի ձևավորումը, կազմակերպությունը ճանաչում է ցանկացած արժեզրկումից կորուստ, որն առաջացել է այդ պայմանագրի կատարման համար նախատեսված ակտիվների գծով (տես ՀՀՀՀՍ 36-ը):

Վերակառուցում

70. Ստորև ներկայացված են այնպիսի դեպքերի օրինակներ, որոնք կարող են բավարարել վերակառուցման սահմանմանը.

ա) ձեռնարկատիրական գործունեության որևէ ուղղության վաճառքը կամ դադարեցումը,

բ) տվյալ երկրում կամ տարածաշրջանում տեղաբաշխված ձեռնարկատիրական միավորների փակումը կամ գործունեության տվյալ տեսակի տեղափոխումը մի երկրից կամ տարածաշրջանից մյուսը,

գ) կառավարման համակարգում փոփոխությունները, օրինակ` ղեկավարման որևէ օղակի վերացումը, և

դ) արմատական վերակազմակերպումը, որն էական ազդեցություն է գործում կազմակերպության գործառնությունների բնույթի և հիմնական ուղղությունների վրա:

71. Վերակառուցման ծախսումների գծով պահուստ ճանաչվում է միայն այն ժամանակ, երբ բավարարված են պարագրաֆ 14-ում թվարկված պահուստի ճանաչման ընդհանուր չափանիշները: 72-83 պարագրաֆներում ներկայացված է, թե վերակառուցումների նկատմամբ ինչպես են կիրառվում ճանաչման ընդհանուր չափանիշները:

72. Վերակառուցում իրականացնելու կառուցողական պարտականությունն առաջանում է միայն այն ժամանակ, երբ կազմակերպությունը`

ա) ունի վերակառուցման պաշտոնապես ընդունված մանրամասն պլան, որտեղ առնվազն որոշակիացված են`

I. խնդրո առարկա ձեռնարկատիրական գործունեությունը կամ դրա մի մասը,

II. ազդեցության ենթակա միավորների գտնվելու վայրերը,

III. այն աշխատողների գտնվելու վայրը, գործառույթները և մոտավոր թվաքանակը, որոնց վճարվելու է փոխհատուցում աշխատանքից ազատելու համար,

IV. կատարվելիք ծախսումները, և

V. պլանի իրականացման ժամկետները, և

բ) պլանի իրականացումը սկսելու կամ այդ պլանի հիմնական դրույթների մասին ներգրավված կողմերին տեղեկացնելու միջոցով նրանց շրջանում ստեղծել է հիմնավորված ակնկալիք, որ վերակառուցումը կիրականացվի:

73. Որպես վկայություն այն բանի, որ կազմակերպությունն սկսել է վերակառուցման պլանի իրականացումը, կարող է համարվել, օրինակ` գործարանի ապամոնտաժումը կամ ակտիվների վաճառքը, կամ էլ պլանի հիմնական դրույթների վերաբերյալ հրապարակային հայտարարությունը: Վերակառուցման մանրամասն պլանի վերաբերյալ հրապարակային հայտարարությունը հանգեցնում է վերակառուցումն իրականացնելու կառուցողական պարտականության միայն այն դեպքում, երբ դա կատարվում է այնպիսի եղանակով և բավարար աստիճանի մանրամասնությամբ (այսինքն` պլանի հիմնական դրույթները շարադրելու միջոցով), որ այլ կողմերի, օրինակ` հաճախորդների, մատակարարների և աշխատակիցների (կամ նրանց ներկայացուցիչների) շրջանում ստեղծվում է հիմնավորված ակնկալիք, որ կազմակերպությունն իրականացնելու է վերակառուցումը:

74. Որպեսզի բավարար լինի, որ ներգրավված կողմերին հաղորդելու պահին պլանը հանգեցնի կառուցողական պարտականության, պետք է դրա իրականացումը պլանավորվի սկսել որքան հնարավոր է շուտ և ավարտել այնպիսի ժամկետներում, որոնք անհավանական են դարձնում պլանում զգալի փոփոխությունները: Եթե ակնկալվում է, որ նախքան վերակառուցումն սկսելը երկար ժամանակ է անցնելու, կամ որ վերակառուցումն իրականացվելու է չպատճառաբանված երկար ժամկետներում, ապա անհավանական է, որ պլանը այլ կողմերից մի մասի շրջանում հիմնավորված ակնկալիք առաջացնի այն բանի վերաբերյալ, որ կազմակերպությունը ներկա պահին արդեն պարտավորված է իրականացնելու վերակառուցումը, քանի որ ժամկետները թույլ են տալիս, որ կազմակերպությունն իր պլանների մեջ փոփոխություններ մտցնելու հնարավորություններ ունենա:

75. Նախքան հաշվեկշռի ամսաթիվը վերակառուցման վերաբերյալ կազմակերպության կառավարչության կամ խորհրդի որոշումը հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ չի առաջացնում կառուցողական պարտականություն, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նախքան հաշվեկշռի ամսաթիվը կազմակերպությունը`

ա) սկսել է վերակառուցման պլանի իրականացումը, կամ

բ) ներգրավված կողմերին բավականաչափ որոշակի եղանակով տեղեկացրել է վերակառուցման պլանի հիմնական դրույթների վերաբերյալ, որը նրանց շրջանում ստեղծել է հիմնավորված ակնկալիք, որ կազմակերպությունն իրականացնելու է այդ վերակառուցումը:

Որոշ դեպքերում կազմակերպությունը սկսում է վերակառուցման պլանի իրականացումը կամ ներգրավված կողմերին տեղեկացնում է դրա հիմնական դրույթների վերաբերյալ միայն հաշվեկշռի ամսաթվից հետո: ՀՀՀՀՍ 10 «Հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվից հետո տեղի ունեցող դեպքեր» ստանդարտով կարող է պահանջվել բացահայտում, եթե վերակառուցումն ունի այնպիսի կարևորություն, որ դրա չբացահայտումը կազդեր ֆինանսական հաշվետվություններն օգտագործողների` ճիշտ գնահատումներ կատարելու և որոշումներ ընդունելու կարողության վրա:

76. Չնայած միայն կառավարչության որոշմամբ կառուցողական պարտականություն չի ստեղծվում, պարտականության կարող են հանգեցնել ավելի վաղ տեղի ունեցած այլ դեպքերը` նման որոշման հետ միասին: Օրինակ` աշխատակիցների ներկայացուցիչների հետ ազատման վճարումների կամ գնորդների հետ գործառնության վաճառքի վերաբերյալ բանակցությունները կարող են ավարտված համարվել միայն խորհրդի կողմից հաստատվելուց հետո: Երբ այդ բանակցությունների արդյունքները հաստատվում են և այդ մասին տեղեկացվում է այլ կողմերին, կազմակերպությունը ստանձնում է վերակառուցումն իրականացնելու կառուցողական պարտականություն, եթե պարագրաֆ 72-ի պահանջները բավարարված են:

77. Որոշ դեպքերում նման որոշումներ ընդունելուց առաջ կարող է անհրաժեշտ լինել այլ կողմերին (օրինակ` աշխատակիցներին) կամ նրանց ներկայացուցիչներին նախապես իրազեկել: Հետևաբար այդպիսի դեպքերում որոշման ընդունումը կարող է հանգեցնել վերակառուցումն իրականացնելու կառուցողական պարտականության:

78. Քանի դեռ կազմակերպությունը պարտավորված չէ վաճառքն իրականացնելու, այսինքն` քանի դեռ գոյություն չունի վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիր, գործառնության վաճառքի պարտականություն չի առաջանում:

79. Նույնիսկ եթե կազմակերպությունը որոշում է ընդունել վաճառելու որևէ գործառնություն և այդ որոշման վերաբերյալ հայտարարել է հասարակությանը, այն պարտավորված չէ վաճառքն իրականացնելու, քանի դեռ չի որոշակիացվել գնորդը և քանի դեռ գոյություն չունի վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիր: Քանի դեռ գոյություն չունի վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիր, կազմակերպությունը կարող է փոխել իր մտադրությունը և իրականում որդեգրել գործողությունների մեկ այլ ուղղություն, եթե հնարավոր չլինի գտնել ընդունելի պայմաններով գնորդ: Երբ գործառնության վաճառքը դիտարկվում է որպես վերակառուցման մի մաս, ապա կազմակերպությունը վերանայում է այդ գործառնության ակտիվների արժեզրկված լինելը` համաձայն ՀՀՀՀՍ 36-ի: Երբ վաճառքը վերակառուցման միայն մի մասն է, և վաճառքի պարտավորեցնող համաձայնագիր դեռևս գոյություն չունի, ապա կառուցողական պարտականություն կարող է առաջանալ վերակառուցման այլ բաղադրիչների գծով:

80. Վերակառուցման գծով պահուստը պետք է ներառի միայն ուղղակիորեն վերակառուցումից առաջացող ծախսումները, որոնք`

ա) անպայմանորեն հետևանք են վերակառուցման, և

բ) կապված չեն կազմակերպության անընդհատ գործունեության հետ:

81. Վերակառուցման գծով պահուստը չի ներառում այն ծախսումները, որոնք վերաբերում են`

ա) մասնագիտական վերապատրաստմանը կամ կազմակերպությունում մնացող անձնակազմի վերաբաշխմանը,

բ) մարքեթինգին, կամ

գ) բաշխման համակարգերում ներդրումներին:

Այս ծախսումները վերաբերում են ձեռնարկատիրական գործունեության հետագա իրականացմանը և հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ վերակառուցում իրականացնելու պարտավորություն չեն: Այսպիսի ծախսումները ճանաչվում են նույն հիմունքով, որը կկիրառվեր, եթե դրանք առաջացած լինեին վերակառուցումից անկախ:

82. Նախքան վերակառուցումն իրականացնելու պարտականության առաջացման ամսաթիվը որոշելի ապագա գործառնական վնասները չեն ներառվում պահուստում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դրանք վերաբերում են անբարենպաստ պայմանագրին` համաձայն պարագրաֆ 10-ում ներկայացված սահմանմանը:

83. Համաձայն պարագրաֆ 51-ի պահանջների` ակտիվների օտարումից ակնկալվող շահույթները վերակառուցման պահուստը չափելիս հաշվի չեն առնվում, նույնիսկ եթե ակտիվների օտարումը դիտարկվում է որպես վերակառուցման մի մաս:

Բացահայտում

84. Պահուստների յուրաքանչյուր դասի գծով կազմակերպությունը պետք է բացահայտի.

ա) տվյալ ժամանակաշրջանի սկզբի և վերջի դրությամբ հաշվեկշռային արժեքը,

բ) տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում կատարված պահուստավորումները, ներառյալ առկա պահուստների ավելացումները,

գ) տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում օգտագործված (այսինքն` պահուստի հաշվին կատարված և մարված) գումարները,

դ) չօգտագործված և տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում հակադարձված գումարները,

ե) տվյալ ժամանակաշրջանի ընթացքում զեղչված գումարների ավելացումը, որը կապված է ժամանակի անցնելու և զեղչման դրույքի փոփոխության հետ: Համեմատական տեղեկատվություն չի պահանջվում:

85. Պահուստների յուրաքանչյուր դասի գծով կազմակերպությունը պետք է բացահայտի նաև հետևյալը.

ա) պարտականության բնույթի համառոտ նկարագրությունը և դրա արդյունքում առաջացող տնտեսական օգուտների արտահոսքերի ակնկալվող ժամկետները,

բ) անորոշությունների հայտանիշները, որոնք վերաբերում են նշված արտահոսքերի գումարներին կամ ժամկետներին: Կազմակերպությունը պետք է բացահայտի ապագա դեպքերին վերաբերող հիմնական ենթադրությունները, որոնք իրենց արտացոլումն են գտել պահուստի գումարում, ինչպես նշված է պարագրաֆ 48-ում, և

գ) ցանկացած ակնկալվող փոխհատուցման գումարը` նշելով այն ակտիվի գումարը, որը ճանաչվել է այդ ակնկալվող փոխհատուցման գծով:

86. Բացառությամբ այն դեպքերի, երբ մարման նպատակով ցանկացած արտահոսքի հավանականությունը շատ փոքր է, հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ կազմակերպությունը պայմանական պարտավորության յուրաքանչյուր դասի գծով պետք է բացահայտի պայմանական պարտավորության բնույթի համառոտ նկարագրությունը և, եթե գործնականում հնարավոր է, նաև`

ա) դրա ֆինանսական հետևանքի գնահատականը, որը չափվում է` համաձայն 36-52 պարագրաֆների,

բ) անորոշությունների հայտանիշները, որոնք վերաբերում են ցանկացած արտահոսքի գումարին կամ ժամկետներին, և

գ) ցանկացած փոխհատուցման հավանականությունը:

87. Պահուստները կամ պայմանական պարտավորությունները, պարագրաֆ 85-ի «ա» և «բ», ինչպես նաև պարագրաֆ 86-ի «ա» և «բ» ենթակետերի պահանջները բավարարելու համար (դրանց վերաբերյալ տեղեկատվության միասնական ներկայացման առումով), կարող են համախմբվել միևնույն դասի մեջ, եթե դրանք իրենց բնույթով բավականաչափ նման են: Այսպիսով, տարբեր ապրանքների երաշխիքային վաճառքին վերաբերող գումարները կարող են դիտվել որպես պահուստի առանձին դաս, սակայն տեղին չէր լինի նույն կերպ դիտել այն գումարները, որոնք վերաբերում են սովորական երաշխիքային վաճառքին, և այն գումարները, որոնք բխում են դատական գործընթացից:

88. Երբ պահուստն ու պայմանական պարտավորությունն առաջանում են հանգամանքների միևնույն ամբողջությունից, կազմակերպությունը կատարում է 84-86 պարագրաֆներով պահանջվող բացահայտումներն այնպես, որ ցույց տրվի պահուստի և պայմանական պարտավորության միջև կապը:

89. Երբ հավանական է տնտեսական օգուտների ներհոսք, կազմակերպությունը պետք է բացահայտի հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ պայմանական ակտիվների բնույթի համառոտ նկարագրությունը, ինչպես նաև, եթե գործնականում հնարավոր է, դրանց ֆինանսական հետևանքի գնահատականը, որը չափվում է` կիրառելով պահուստների վերաբերյալ 36-52 պարագրաֆներում ներկայացված սկզբունքները:

90. Պայմանական ակտիվների վերաբերյալ բացահայտումներ կատարելիս կարևոր է խուսափել եկամտի առաջացման հավանականության վերաբերյալ ապակողմնորոշիչ հայտանիշների ներկայացումից:

91. Երբ 86 և 89 պարագրաֆներով պահանջվող որևէ տեղեկատվություն չի բացահայտվում գործնականում հնարավոր չլինելու պատճառով, այդ փաստը պետք է բացահայտվի:

92. Ծայրահեղ հազվագյուտ դեպքերում կարելի է ակնկալել, որ 84-89 պարագրաֆներով պահանջվող տեղեկատվության մասնակի կամ ամբողջական բացահայտումը լուրջ վնաս կհասցնի կազմակերպության դիրքին` այլ կողմերի հետ այնպիսի վեճեր լուծելիս, որոնք կապված են պահուստների, պայմանական պարտավորությունների կամ պայմանական ակտիվների հետ: Այդպիսի դեպքերում այդ տեղեկատվության բացահայտումն անհրաժեշտ չէ, սակայն կազմակերպությունը պետք է բացահայտի վեճի ընդհանուր բնույթը` տեղեկատվությունը չբացահայտելու փաստի և պատճառի հետ միասին:

Անցումային դրույթներ

93. Սույն ստանդարտի ընդունման հետևանքը պետք է ներկայացվի որպես այն ժամանակաշրջանի սկզբի դրությամբ չբաշխված շահույթի մնացորդի ճշգրտում, որի ընթացքում սույն ստանդարտը կիրառվել է առաջին անգամ: Խրախուսվում է, սակայն չի պահանջվում, որ կազմակերպությունները ճշգրտեն չբաշխված շահույթի մնացորդը ներկայացված ամենավաղ ժամանակաշրջանի սկզբի դրությամբ և վերաներկայացնեն համեմատելի տեղեկատվությունը: Եթե համեմատելի տեղեկատվությունը չի վերաներկայացվում, ապա այդ փաստը պետք է բացահայտվի:

94. Սույն ստանդարտով պահանջվող մոտեցումը տարբերվում է ՀՀՀՀՍ 8 «Հաշվետու ժամանակաշրջանի զուտ շահույթ կամ վնաս, էական սխալներ և փոփոխություններ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ» ստանդարտում ներկայացված մոտեցումից: ՀՀՀՀՍ 8-ով պահանջվում է, որ վերաներկայացվի համեմատելի տեղեկատվությունը (հիմնական մոտեցում) կամ վերաներկայացված հիմունքով բացահայտվի լրացուցիչ կանխատեսական համեմատելի տեղեկատվությունը (թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցում), քանի դեռ դա գործնականում հնարավոր է:

ՈՒժի մեջ մտնելը

95. Սույն հաշվապահական հաշվառման ստանդարտը գործողության մեջ է դրվում պաշտոնական հրապարակման պահից:

Հավելված Ա.

Աղյուսակներ. պահուստներ, պայմանական պարտավորություններ, պայմանական

ակտիվներ եվ փոխհատուցումներ

Սույն հավելվածի նպատակն է ստանդարտի հիմնական պահանջների ամփոփումը: Այն ստանդարտի մաս չի կազմում և պետք է ընկալվի ստանդարտի բովանդակության հետ միասին:

Պահուստներ եվ պայմանական պարտավորություններ Որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, կարող է ի հայտ գալ տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների ապագա արտահոսք` մարելու համար` ա) ներկա պարտականությունը, կամ բ) հնարավոր պարտականությունը, որի գոյությունը հաստատվելու է միայն մեկ կամ ավելի ապագա այնպիսի անորոշ դեպքերի տեղի ունենալով կամ չունենալով, որոնք կազմակերպության կողմից ամբողջովին չեն վերահսկվում:
Առկա է ներկա պարտականություն, որի մարման համար հավանաբար պահանջվելու է միջոցների արտահոսք:	Առկա է հնարավոր պարտականություն կամ ներկա պարտականություն, որի մարման համար կարող է պահանջվել, սակայն հավանաբար չի պահանջվելու միջոցների արտահոսք:	Առկա է հնարավոր պարտականություն կամ ներկա պարտականություն, որի մարման համար միջոցների արտահոսքի հավանականությունը շատ փոքր է:
Ճանաչվում է պահուստ (պարագրաֆ 14): Պահուստի գծով պահանջվում են բացահայտումներ (պարագրաֆներ 84 և 85):	Պահուստ չի ճանաչվում (պարագրաֆ 27): Պայմանական պարտավորության գծով պահանջվում են բացահայտումներ (պարագրաֆ 86):	Պահուստ չի ճանաչվում (պարագրաֆ 27): Բացահայտումներ չեն պահանջվում (պարագրաֆ 86):
Պայմանական պարտավորությունը նաև առաջանում է այն ծայրահեղ հազվագյուտ դեպքերում, երբ առկա է պարտավորություն, որը չի կարող ճանաչվել, քանի որ այն չի կարող արժանահավատորեն չափվել: Պայմանական պարտավորությունների գծով պահանջվում են բացահայտումներ: Պայմանական ակտիվներ
Որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, առկա է հնարավոր ակտիվ, որի գոյությունը հաստատվելու է միայն մեկ կամ ավելի ապագա այնպիսի անորոշ դեպքերի տեղի ունենալով կամ չունենալով, որոնք ամբողջությամբ չեն վերահսկվում կազմակերպության կողմից:
Տնտեսական օգուտների ներհոսքը ըստ էության հաստատ է:	Տնտեսական օգուտների ներհոսքը հավանական է, սակայն ըստ էության հաստատ չէ:	Ներհոսքը հավանական չէ:
Ակտիվը պայմանական չէ (պարագրաֆ 33):	Ակտիվ չի ճանաչվում (պարագրաֆ 31): Պայմանական ակտիվի գծով պահանջվում են բացահայտումներ (պարագրաֆ 89):	Ակտիվ չի ճանաչվում (պարագրաֆ 31): Բացահայտումներ չեն պահանջվում (պարագրաֆ 89):
Փոխհատուցումներ
Ակնկալվում է, որ որևէ այլ կողմ ամբողջությամբ կամ մասամբ կփոխհատուցի պահուստը մարելու համար պահանջվող ծախսումները:
Կազմակերպությունը չունի պարտականություն ծախսումների այն մասի գծով, որոնք ենթակա են փոխհատուցման այլ անձանց կողմից:	Կազմակերպությունը կրում է պարտականություն այն գումարի գծով, որն ակնկալվում է, որ կփոխհատուցվի, և ըստ էության որոշակի է, որ կազմակերպության կողմից պարտականությունը մարելու դեպքում փոխհատուցումը կստացվի:	Կազմակերպությունը կրում է պարտականություն այն գումարի գծով, որն ակնկալվում է, որ կփոխհատուցվի, և ըստ էության որոշակի չէ, որ կազմակերպության կողմից պարտականությունը մարելու դեպքում փոխհատուցումը կստացվի:
Կազմակերպությունը փոխհատուցման ենթակա պարտավորություն չունի (պարագրաֆ 57): Բացահայտումներ չեն պահանջվում:	Փոխհատուցումը հաշվեկշռում ճանաչվում է որպես առանձին ակտիվ և ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում կարող է հաշվանցվել (նվազեցվել) ծախսերից: Ակնկալվող փոխհատուցման գծով ճանաչված գումարը չի գերազանցում պարտավորությունը(պարագրաֆներ 43 և 54) Փոխհատուցումը բացահայտվում է փոխհատուցման գծով ճանաչված գումարի հետ միասին (պարագրաֆ 85-ի «գ» ենթակետ):	Ակնկալվող փոխհատուցումը չի ճանաչվում որպես ակտիվ (պարագրաֆ 53): Ակնկալվող փոխհատուցումը բացահայտվում է (պարագրաֆ 85-ի «գ» ենթակետ):

Հավելված Բ.

Որոշումներ ընդունելու սխեմա

Սույն սխեմայի նպատակն է ամփոփել պահուստների և պայմանական պարտավորությունների ճանաչման վերաբերյալ սույն ստանդարտում ներկայացված հիմնական պահանջները: Որոշումներ ընդունելու սխեման ստանդարտի մաս չի կազմում և պետք է ընկալվի ստանդարտի բովանդակության հետ միասին:

Ներմուծեք նկարագրությունը_18745

Ծանոթագրություն. Հազվագյուտ դեպքերում հստակ չէ, թե արդյոք գոյություն ունի ներկա պարտականություն: Այդպիսի դեպքերում համարվում է, որ անցյալ դեպքը հանգեցրել է ներկա պարտականության, եթե, հաշվի առնելով բոլոր առկա վկայությունները, ավելի հավանական է, քան` ոչ, որ հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ գոյություն ունի ներկա պարտականություն (տես ստանդարտի պարագրաֆ 15-ը):

Հավելված Գ.

Օրինակներ. ճանաչում

Սույն հավելվածը ցուցադրում է ստանդարտի գործնական կիրառությունը` դրա իմաստը պարզ դարձնելու համար: Այն ստանդարտի մաս չի կազմում:

Բոլոր դեպքերում ենթադրվում է, որ հնարավոր է արժանահավատորեն գնահատել ցանկացած ակնկալվող արտահոսք: Որոշ օրինակներում նկարագրված հանգամանքները կարող են հանգեցնել ակտիվների արժեզրկման. բերված օրինակներում այդ տեսանկյունից հարցը չի դիտարկվում:

Օրինակներում պարունակվող հղումները ցույց են տալիս ստանդարտի այն պարագրաֆները, որոնք հատկապես կիրառելի են տվյալ դեպքում: Սույն հավելվածը պետք է ընկալվի ստանդարտի բովանդակության հետ միասին:

Երբ ժամանակի մեջ դրամի արժեքի փոփոխության ազդեցությունն էական է, ապա «լավագույն գնահատական» բառակապակցության տակ ենթադրվում է ներկա արժեքի գումարը:

Օրինակ 1. Երաշխիքային վաճառք

Արտադրողն իր արտադրանքի վաճառքի պահին գնորդներին տրամադրում է երաշխիքներ: Վաճառքի պայմանագրի պայմանների համաձայն` արտադրողը ստանձնում է արտադրանքը վերանորոգելու կամ նորով փոխարինելու միջոցով այն արտադրական թերությունների վերացման պարտականությունը, որոնք ի հայտ կգան վաճառքի ամսաթվից սկսած երեք տարվա ընթացքում: Ելնելով անցյալի փորձից` հավանական է (այսինքն` ավելի հավանական է, քան` ոչ), որ երաշխիքների գծով ներկայացվելու են որոշ պահանջներ:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը արտադրանքի երաշխիքային վաճառքն է, որը հանգեցնում է իրավական պարտականության:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է` բոլոր երաշխիքների համար որպես մեկ ամբողջություն (տես պարագրաֆ 24-ը):

Եզրակացություն. պահուստը ճանաչվում է` հիմք ընդունելով նախքան հաշվեկշռի ամսաթիվը երաշխիքով վաճառված ապրանքների արտադրական թերությունների վերացման ծախսումների լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 14-ը և 24-ը):

Օրինակ 2 Ա. Հողաշերտի աղտոտում. ըստ էության որոշակի է, որ օրենսդրությունը ուժի մեջ կմտնի

Նավթաարդյունահանող կազմակերպության գործունեության հետևանքով աղտոտվում է հողաշերտը: Կազմակերպությունն իրականացնում է մաքրման աշխատանքներ միայն այն դեպքում, երբ դա պարտադրվում է այն երկրի օրենսդրությամբ, որտեղ գործում է այդ կազմակերպությունը: Երկրներից մեկում, որտեղ գործում է այդ կազմակերպությունը, չկա նման օրենսդրություն, և կազմակերպությունը մի քանի տարիների ընթացքում աղտոտել է հողաշերտը: 2000 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ըստ էության որոշակի է, որ տարվա ավարտից կարճ ժամանակ անց ուժի մեջ է մտնելու օրենք, որով պահանջվելու է իրականացնել աղտոտված հողաշերտի մաքրման աշխատանքներ:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը հողաշերտի աղտոտումն է, որովհետև աղտոտված հողաշերտի մաքրման աշխատանքների իրականացում պահանջող օրենսդրության ուժի մեջ մտնելն ըստ էության հաստատ է:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է:

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով աղտոտված հողաշերտի մաքրման աշխատանքների իրականացման ծախսումների լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 14 և 22):

Օրինակ 2 Բ. Հողաշերտի աղտոտում և կառուցողական պարտականություն

Նավթաարդյունահանող կազմակերպության գործունեության հետևանքով աղտոտվում է հողաշերտը: Կազմակերպությունը գործում է մի երկրում, որտեղ չկա բնապահպանության մասին օրենսդրություն: Այնուամենայնիվ, կազմակերպությունն իրականացնում է շրջակա միջավայրի պահպանության հրապարակայնորեն հայտարարված քաղաքականություն, որի համաձայն նա ստանձնում է իր կողմից աղտոտված հողաշերտի մաքրման աշխատանքների իրականացման պարտականություն: Կազմակերպությունն իր գործունեության ընթացքում հետևել է իր կողմից հայտարարված քաղաքականությանը:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը հողաշերտի աղտոտումն է, որը հանգեցնում է կառուցողական պարտականության, քանի որ կազմակերպության գործունեությունը հիմնավորված ակնկալիք է ստեղծել այլ կողմերի շրջանում, որ կազմակերպությունն ամբողջովին իրականացնելու է իր կողմից աղտոտված հողաշերտի մաքրման աշխատանքները:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է:

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով աղտոտված հողաշերտի մաքրման աշխատանքների իրականացման ծախսումների լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 10 (կառուցողական պարտականության սահմանումը), 14 և 17):

Օրինակ 3. Ստորջրյա նավթահանք

Կազմակերպությունը շահագործում է ստորջրյա նավթահանք, ընդ որում, լիցենզավորման պայմաններով պահանջվում է հանքի շահագործումն ավարտելուն պես փակել հորատանցքերը և վերականգնել ծովի հատակաշերտը: Այդ ծախսումների 90 տոկոսը վերաբերում է նավթային հորատանցքերի փակման և դրանք կառուցելու հետևանքով պատճառված վնասների վերականգնման աշխատանքներին, իսկ 10 տոկոսն առաջանում է նավթի արդյունահանման հետևանքով: Հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ հորատանցքերը կառուցված են, սակայն նավթ դեռևս չի արդյունահանվել:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. նավթային հորատանցքերի կառուցումը, համաձայն լիցենզավորման պայմանների, ստեղծում է հորատանցքերը փակելու և ծովի հատակաշերտը վերականգնելու իրավական պարտականության և, հետևաբար, իրենից ներկայացնում է պարտավորեցնող դեպք: Այնուամենայնիվ, հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ գոյություն չունի նավթի արդյունահանման հետևանքով պատճառված վնասի վերականգնման պարտականություն:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է:

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով այն ծախսումների 90 տոկոսի լավագույն գնահատականը, որոնք վերաբերում են նավթային հորատանցքերի փակման և դրանք կառուցելու հետևանքով պատճառված վնասների վերականգնման աշխատանքներին (տես պարագրաֆ 14): Այդ ծախսումները ներառվում են նավթային հորատանցքերի արժեքում: Ծախսումների 10 տոկոսը, որոնք առաջ են գալիս նավթի արդյունահանման հետևանքով, ճանաչվում են որպես պահուստ, երբ նավթն արդյունահանվում է:

Օրինակ 4. Փոխհատուցման քաղաքականություն

Մանրածախ խանութի կողմից իրականացվող քաղաքականության համաձայն` դժգոհ հաճախորդներին կատարվում է փոխհատուցում իրենց գնումների դիմաց, չնայած գոյություն չունի նման իրավական պարտականություն: Այս խանութի կողմից իրականացվող փոխհատուցման քաղաքականությունը լայնորեն հայտնի է:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը ապրանքի վաճառքն է, որը հանգեցնում է կառուցողական պարտականության, քանի որ խանութի գործունեությունը հիմնավորված ակնկալիք է ստեղծել հաճախորդների մի մասի շրջանում, որ դժգոհ հաճախորդներին կատարվելու է փոխհատուցում իրենց գնումների դիմաց:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է, որ ապրանքների որոշ մասը հետ է վերադարձվելու, և դրանց դիմաց կատարվելու է փոխհատուցում (տես պարագրաֆ 24):

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով փոխհատուցման ծախսումների լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 10 (կառուցողական պարտականության սահմանումը), 14, 17 և 24:

Օրինակ 5 Ա. Ստորաբաժանման փակում, որը չի առաջացնում կառուցողական պարտականություն

2000 թ. դեկտեմբերի 12-ին կազմակերպության խորհուրդը ստորաբաժանումը փակելու որոշում է ընդունել: Նախքան հաշվեկշռի ամսաթիվը (2000 թ. դեկտեմբերի 31-ը) այդ որոշումը չի հաղորդվել ներգրավված կողմերին, և որևէ քայլ չի ձեռնարկվել այդ որոշումն իրագործելու ուղղությամբ:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. չի եղել որևէ պարտավորեցնող դեպք, և, հետևաբար, չկա նաև պարտականություն:

Եզրակացություն. պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 14 և 72):

Օրինակ 5 Բ. Ստորաբաժանման փակում, որը առաջացնում է կառուցողական պարտականություն

2000 թ. դեկտեմբերի 12-ին կազմակերպության խորհուրդը որոշում է ընդունել փակել մի ստորաբաժանում, որն արտադրում է որոշակի արտադրատեսակ: 2000 թ. դեկտեմբերի 20-ին ստորաբաժանումը փակելու մանրամասն ծրագիրը համաձայնեցվել է խորհրդի հետ. հաճախորդներին ուղարկվել են համապատասխան բովանդակությամբ նամակներ` վերջիններիս նախազգուշացնելով այդ արտադրատեսակի մատակարարման այլընտրանքային աղբյուր որոնելու անհրաժեշտության վերաբերյալ, իսկ ստորաբաժանման անձնակազմին ուղարկվել են նրանց կրճատման վերաբերյալ ծանուցագրեր:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը հաճախորդներին և աշխատողներին որոշման վերաբերյալ իրազեկումն է, որը այդ ամսաթվից հանգեցնում է կառուցողական պարտականության, քանի որ դա ստեղծել է հիմնավորված ակնկալիք, որ ստորաբաժանումը փակվելու է:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է:

Եզրակացություն. 2000 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ճանաչվում է պահուստ` հիմք ընդունելով ստորաբաժանումը փակելու ծախսումների լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 14 և 72):

Օրինակ 6. Ծխի զտիչներ տեղադրելու իրավական պահանջ

Համաձայն նոր օրենսդրության` կազմակերպությունից պահանջվում է իր գործարաններում մինչև 2000 թ. հունիսի 30-ը տեղադրել ծխի զտիչներ: Կազմակերպությունը չի տեղադրել ծխի զտիչները:

ա) 1999 թ. դեկտեմբերի 31-ին` հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ.

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. չկա պարտականություն, քանի որ առկա չէ պարտավորեցնող դեպք, որը կհանգեցներ ծխի զտիչների տեղադրման ծախսումների կամ օրենսդրությամբ նախատեսված տուժանքների գծով պարտականության:

Եզրակացություն. ծխի զտիչներ տեղադրելու գծով պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 14 և 17-19):

բ) 2000 թ. դեկտեմբերի 31-ին` հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ.

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. ծխի զտիչներ տեղադրելու ծախսումների գծով կրկին չկա պարտականություն, քանի որ ոչ մի պարտավորեցնող դեպք (զտիչների տեղադրման համար) տեղի չի ունեցել: Այնուամենայնիվ, պարտականություն կարող է առաջանալ օրենսդրությամբ պահանջվող տուժանքներ վճարելու գծով, քանի որ պարտավորեցնող դեպքը (գործարանի կողմից օրենսդրության խախտումը) տեղի է ունեցել:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. օրենսդրությունը խախտելու հետևանքով տուժանքներ առաջանալու հավանականության գնահատումը կախված է օրենսդրության մանրամասներից և կիրառման խստության աստիճանից:

Եզրակացություն. ծխի զտիչները տեղադրելու ծախսումների գծով պահուստ չի ճանաչվում: Այնուամենայնիվ, պահուստը ճանաչվում է` հիմք ընդունելով այն տույժերի ու տուգանքների լավագույն գնահատականը, որոնց կիրառման հավանականությունն ավելի մեծ է, քան դրանցից խուսափելու հավանականությունը (տես պարագրաֆներ 14 և 17-19):

Օրինակ 7. Անձնակազմի վերապատրաստումը որպես հարկային համակարգում փոփոխությունների հետևանք

Պետությունը հարկային համակարգում կատարում է մի շարք փոփոխություններ: Դրանց արդյունքում կազմակերպությունն անհրաժեշտություն կունենա վերապատրաստելու իր հարկային հարցերով զբաղվող անձնակազմի մեծ մասին` հարկային ոլորտը կանոնակարգող օրենսդրության պահանջների անխափան կատարումն ապահովելու նպատակով: Հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ անձնակազմի վերապատրաստում տեղի չի ունեցել:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. չկա պարտականություն, քանի որ պարտավորեցնող դեպք (վերապատրաստման համար) տեղի չի ունեցել:

Եզրակացություն. պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 14, 17-19):

Օրինակ 8. Անբարենպաստ պայմանագիր

Կազմակերպությունը գործառնական վարձակալությամբ վարձակալել է և շահույթով գործարկում է մի գործարան: 2000 թ. դեկտեմբերի ընթացքում կազմակերպությունն իր գործառնությունները սկսում է իրականացնել նոր գործարանում: Նախորդ գործարանի վարձակալությունը շարունակվելու է հաջորդ չորս տարիների ընթացքում, ընդ որում, վարձակալությունը հնարավոր չէ դադարեցնել, իսկ գործարանը` հանձնել մեկ այլ օգտագործողի:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը գործարանի վարձակալության պայմանագրի ստորագրումն է, որը հանգեցնում է իրավական պարտականության:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. երբ վարձակալությունը դառնում է անբարենպաստ, հավանական է դառնում տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքը (նախքան վարձակալության անբարենպաստ դառնալը կազմակերպությունը դրա հաշվառումն իրականացնում է համաձայն ՀՀՀՀՍ 17 «Վարձակալություն» ստանդարտի):

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով անխուսափելի վարձավճարների լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 5-ի «գ» ենթակետ, 14 և 66):

Օրինակ 9. Միանվագ երաշխավորություն

1999 թ. ընթացքում A կազմակերպությունը B կազմակերպության որոշակի փոխառության համար տրամադրում է երաշխավորություն, ընդ որում, այդ պահին վերջինիս ֆինանսական վիճակը բնութագրվում է որպես առողջ: 2000 թ. ընթացքում B կազմակերպության ֆինանսական վիճակը վատանում է, իսկ 2000 թ. հունիսի 30-ին B կազմակերպությունը միջոցներ է ձեռնարկում «փոխատուներից պաշտպանվելու» համար:

ա) 1999 թ. դեկտեմբերի 31-ին.

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. պարտավորեցնող դեպքը երաշխավորության տրամադրումն է, որը հանգեցնում է իրավական պարտականության:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. 1999 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ տնտեսական օգուտների արտահոսք հավանական չէ:

Եզրակացություն. պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 14 և 23): Երաշխավորությունը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ արտահոսքի հավանականությունը շատ փոքր է, բացահայտվում է որպես պայմանական պարտավորություն (տես պարագրաֆ 86):

բ) 2000 թ. դեկտեմբերի 31-ին.

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. 2000 թ. դեկտեմբերի 31-ին պարտականությունը մարելու նպատակով հավանական է, որ կպահանջվի տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք:

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով այդ պարտականության լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 14 և 19):

Ծանոթագրություն. Այս օրինակը անդրադառնում է միանվագ երաշխավորությանը: Եթե կազմակերպությունն ունի նմանատիպ երաշխավորությունների պորտֆել, ապա այն պետք է դիտարկի նման պորտֆելը որպես մեկ ամբողջություն` որոշելիս, թե արդյոք հավանական է տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսքը (տես պարագրաֆ 24): Երբ կազմակերպությունը երաշխավորությունը տրամադրում է վճարի դիմաց, ապա եկամուտը ճանաչվում է` համաձայն ՀՀՀՀՍ 18-ի:

Օրինակ 10. Դատական դեպք

2000 թ. տեղի ունեցած տոնական միջոցառման ժամանակ, հավանաբար սննդամթերքից, թունավորվեց 10 մարդ: Սկսվեց դատական գործընթաց, որի նպատակը սննդամթերք վաճառող կազմակերպությունից վնասների գանձումն էր, սակայն վերջինս վիճարկում էր այդ պարտավորությունը: Մինչև 2000 թ. տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունների հաստատումը կազմակերպության իրավաբանների կարծիքով հավանական էր, որ կազմակերպությունը մեղավոր չի ճանաչվի: Սակայն, երբ կազմակերպությունը պատրաստում էր 2001 թ. տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունները, նրա իրավաբանները կարծիք հայտնեցին, որ հաշվի առնելով գործի ընթացքը, հավանական է, որ կազմակերպությունը մեղավոր կճանաչվի:

ա) 2000 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ.

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. ֆինանսական հաշվետվությունների հաստատման պահին առկա վկայությունների հիման վրա եզրակացնում ենք, որ գոյություն չունի պարտականություն` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք:

Եզրակացություն. պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 15-16): Դատական գործը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ արտահոսքի հավանականությունը շատ փոքր է, բացահայտվում է որպես պայմանական պարտավորություն, (տես պարագրաֆ 86):

բ) 2001 թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ. Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. առկա վկայությունների հիման վրա եզրակացնում ենք, որ գոյություն ունի ներկա պարտականություն:

Մարման նպատակով տնտեսական օգուտներ մարմնավորող միջոցների արտահոսք. հավանական է:

Եզրակացություն. պահուստ ճանաչվում է` հիմք ընդունելով այդ պարտականությունը մարելու համար անհրաժեշտ գումարի լավագույն գնահատականը (տես պարագրաֆներ 14-16):

Օրինակ 11. Պահպանում և վերանորոգում

Որոշ ակտիվների համար, բացի ընթացիկ պահպանման ծախսումներից, անհրաժեշտ է, որ մի քանի տարին մեկ զգալի ծախսումներ կատարվեն խոշոր վերանորոգումների և հիմնական բաղկացուցիչ մասերը փոխարինելու նպատակով: ՀՀՀՀՍ 16 «Հիմնական միջոցներ» ստանդարտում տրված են ցուցումներ ակտիվի բաղկացուցիչ մասերի փոխարինման ծախսումների հաշվառման վերաբերյալ, երբ այդ ակտիվի և դրա բաղկացուցիչ մասերի օգտակար ծառայությունները կամ դրանցից տնտեսական օգուտների ստացման մոդելները տարբեր են:

Օրինակ 11 Ա. Հիմնական միջոցների բաղկացուցիչ մասերի փոխարինման ծախսումներ. չկան օրենսդրական պահանջներ

Հնոցի երեսպատվածքը տեխնիկական պատճառներով հինգ տարին մեկ անգամ պետք է փոխարինվի: Հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ երեսպատվածքն արդեն երեք տարի օգտագործվում էր:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. ներկա պարտականություն գոյություն չունի:

Եզրակացություն. պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 14, և 17-19):

Երեսպատվածքը փոխարինելու ծախսումների գծով պահուստ չի ճանաչվում, քանի որ հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ այն փոխարինելու պարտականություն գոյություն չունի` անկախ կազմակերպության ապագա գործողություններից. այդ ծախսումները կատարելու մտադրությունը կախված է հնոցի շահագործումը շարունակելու վերաբերյալ կազմակերպության որոշումից: Պահուստ ճանաչելու փոխարեն կազմակերպությունը երեսպատվածքի մաշվածությունը հաշվարկում է դրա տնտեսական օգուտների սպառմանը համապատասխան, այսինքն` երեսպատվածքը ամորտիզացվում է հինգ տարվա ընթացքում: Երեսպատվածքի փոխարինման ծախսումները կապիտալացվում և դրա տնտեսական օգուտների սպառմանը համապատասխան` ամորտիզացվում են հետագա հինգ տարիների ընթացքում:

Օրինակ 11 Բ. Վերանորոգման ծախսումներ. գոյություն ունեն օրենսդրական պահանջներ

Օրենսդրությամբ ավիաընկերությունից պահանջվում է յուրաքանչյուր երեք տարին մեկ անգամ կատարել օդանավի վերանորոգում:

Ներկա պարտականությունը որպես անցյալ պարտավորեցնող դեպքի արդյունք. ներկա պարտականություն գոյություն չունի:

Եզրակացություն. պահուստ չի ճանաչվում (տես պարագրաֆներ 14, և 17-19):

Օդանավի վերանորոգման ծախսումների գծով պահուստ չի ճանաչվում այն նույն պատճառով, որով օրինակ 11 Ա-ում չի ճանաչվում պահուստ երեսպատվածքը փոխարինելու ծախսումների գծով: Նույնիսկ վերանորոգումը կատարելու իրավական պահանջի առկայության դեպքում այդ ծախսումները իրենցից պարտավորություն չեն ներկայացնում, քանի որ օդանավի վերանորոգում կատարելու պարտականություն գոյություն չունի` անկախ կազմակերպության ապագա գործողություններից. կազմակերպությունը կարող է խուսափել ապագա ծախսումներից իր իսկ ապագա գործողությունների, օրինակ` օդանավը վաճառելու միջոցով:

Հավելված Դ.

Օրինակ. բացահայտումներ

Սույն հավելվածը բացառապես ցուցադրական բնույթ է կրում և ստանդարտի մաս չի կազմում: Հավելվածի նպատակն է ցույց տալ ստանդարտի գործնական կիրառումը` դրա իմաստը պարզ դարձնելու համար:

Ստորև ներկայացված են պարագրաֆ 85-ով պահանջվող բացահայտումների երկու օրինակներ:

Օրինակ 1. Երաշխիքային վաճառք

Արտադրողը գնորդներին երաշխիքով վաճառել է երեք տեսակի ապրանք: Երաշխիքի պայմանների համաձայն` արտադրողը ստանձնում է այդ ապրանքների վերանորոգման կամ նորով փոխարինելու պարտականություն, եթե վաճառքի պահից հետո երկու տարիների ընթացքում դրանցում կհայտնաբերվեն որոշակի թերություններ: Հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ ճանաչվել է 60 հազար միավոր պահուստ: Պահուստը չի ճանաչվում զեղչման եղանակով, քանի որ ժամանակի մեջ դրամի արժեքի փոփոխության ազդեցությունն էական չէ: Բացահայտվում է հետևյալ տեղեկատվությունը.

Վերջին երեք հաշվետու տարիների ընթացքում երաշխիքով վաճառված ապրանքների վերաբերյալ ակնկալվող բողոքների գծով ճանաչվել է 60 հազար միավոր պահուստ: Ակնկալվում է, որ այս ծախսումների մեծ մասը կատարվելու է հաշվեկշռի ամսաթվին հաջորդող առաջին հաշվետու տարվա ընթացքում, իսկ մնացած մասը` երկրորդ հաշվետու տարվա ընթացքում:

Օրինակ 2. Փակման ծախսումներ

2000 թ. կազմակերպությունը ճանաչում է ատոմակայանի փակման ծախսումների գծով 300 մլն միավոր պահուստ: Պահուստը գնահատված է ներկա արժեքով, այն ենթադրության հիման վրա, որ ատոմակայանը կփակվի 60-70 տարի հետո: Այնուամենայնիվ, հավանականություն կա, որ փակումը կկատարվի 100-110 տարի հետո, որի դեպքում ծախսումների ներկա արժեքը զգալիորեն կկրճատվի: Բացահայտվում է հետևյալ տեղեկատվությունը.

Ատոմակայանի փակման ծախսումների գծով ճանաչվել է 300 մլն միավոր պահուստ: Ակնկալվում է, որ այդ ծախսումները կկատարվեն 2060-2070 թթ. միջև. այնուամենայնիվ հավանականություն կա, որ փակումը տեղի է ունենալու 2100-2110 թթ. ոչ շուտ: Եթե ծախսումները չափվեն այն ակնկալիքի հիման վրա, որ դրանք չեն առաջանալու մինչև 2100-2110 թթ., ապա պահուստի գումարը կրճատվելու է մինչև 136 մլն. միավոր (հաշվի է առնված փակման ծախսումների լրացուցիչ զեղչումը` կապված ծառայության ժամկետը 40 տարով երկարացման հետ): Պահուստը գնահատվել է` հիմք ընդունելով գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաներն ու ընթացիկ գները, և զեղչվել է` կիրառելով 2 տոկոս զեղչման դրույք:

Ստորև ներկայացված է պարագրաֆ 92-ով պահանջվող բացահայտումների օրինակ, որտեղ անհրաժեշտ տվյալների մի մասը չի ներկայացված, քանի որ ենթադրվում է, որ դա կարող է լուրջ վնաս հասցնել կազմակերպությանը:

Օրինակ 3. Պահանջվող բացահայտումների բացառություններ

Կազմակերպությունը դատական վեճի մեջ է գտնվում իր մրցակիցներից մեկի հետ: Վերջինս մեղադրում է կազմակերպությանը, որ նա խախտել է իր հեղինակային իրավունքը, և պահանջում է վնասների փոխհատուցում 100 մլն միավորի չափով: Կազմակերպությունը ճանաչում է պահուստ` հիմք ընդունելով այդ պարտականության լավագույն գնահատականը, սակայն չի բացահայտում սույն ստանդարտի 84 և 85 պարագրաֆներով պահանջվող բացահայտումներից ոչ մեկը: Բացահայտվում է հետևյալ տեղեկատվությունը:

Մրցակիցներից մեկի հետ ծագած վեճի կապակցությամբ դատավարությունը դեռևս ընթացքի մեջ է, որով այդ մրցակիցը կազմակերպությանը մեղադրում է հեղինակային իրավունքի խախտման մեջ և պահանջում 100 մլն. միավորի չափով փոխհատուցում: ՀՀՀՀՍ 37-ով սովորաբար պահանջվող տեղեկատվությունը չի բացահայտվում, քանի որ հակառակ դեպքում ակնկալվում է, որ դա լրջորեն կազդի դատավարության արդյունքի վրա: Ղեկավարությունն այն կարծիքին է, որ այդ հայցը կազմակերպության կողմից կարող է հաջողությամբ վիճարկվել:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 38

Ոչ նյութական ակտիվներ

Հաշվապահական հաշվառման սույն ստանդարտը սահմանվում է հաշվապահական հաշվառման միջազգային ստանդարտ 38-ի «Ոչ նյութական ակտիվներ» հիման վրա:

Հայաստանի Հանրապետության հաշվապահական հաշվառման

ստանդարտ ՀՀՀՀՍ 38

Ոչ նյութական ակտիվներ

Նպատակը

Սույն ստանդարտի նպատակն է սահմանել այն ոչ նյութական ակտիվների հաշվապահական հաշվառման մոտեցումը, որոնք հատուկ չեն դիտարկվում հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներում: Սույն ստանդարտը պահանջում է, որ կազմակերպությունը ճանաչի ոչ նյութական ակտիվը այն և միայն այն դեպքում, երբ բավարարվում են որոշակի չափանիշներ: Սույն ստանդարտը նաև հատկորոշում է, թե ինչպես չափել ոչ նյութական ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը և պահանջում է ոչ նյութական ակտիվների վերաբերյալ որոշակի բացահայտումներ:

Գործողության ոլորտը

1. Սույն ստանդարտը պետք է կիրառվի բոլոր կազմակերպությունների կողմից ոչ նյութական ակտիվները հաշվառելիս, բացառությամբ`

ա) այն ոչ նյութական ակտիվների, որոնք դիտարկվում են հաշվապահական հաշվառման այլ ստանդարտներում,

բ) ֆինանսական ակտիվների, ինչպես սահմանված է ՀՀՀՀՍ 32 «Ֆինանսական գործիքներ. բացահայտումը և ներկայացումը» ստանդարտում,

գ) օգտակար հանածոների արդյունահանման իրավունքների և հանքաքարերի, նավթի, բնական գազի և նմանատիպ չվերականգնվող այլ ռեսուրսների գծով հետախուզությունների կամ հանքամշակման և արդյունահանման ծախսումների, և

դ) ոչ նյութական ակտիվների, որոնք առաջանում են ապահովագրական կազմակերպություններում` ապահովագրվողների (ապահովադիրների) հետ կնքված պայմանագրերից:

2. Եթե ոչ նյութական ակտիվների որևէ հատուկ տեսակ դիտարկվում է հաշվապահական հաշվառման մեկ այլ ստանդարտում, կազմակերպությունը կիրառում է այդ ստանդարտը` սույն ստանդարտի փոխարեն: Օրինակ, սույն ստանդարտը չի կիրառվում հետևյալ ակտիվների նկատմամբ`

ա) ոչ նյութական ակտիվների, որոնք պահվում են կազմակերպության սովորական գործունեության ընթացքում վաճառքի համար (տես` ՀՀՀՀՍ 2 «Պաշարներ» և ՀՀՀՀՍ 11 «Կառուցման պայմանագրեր»),

բ) հետաձգված հարկային ակտիվների (տես` ՀՀՀՀՍ 12 «Շահութահարկ»),

գ) վարձակալությունների, որոնք ընկնում են ՀՀՀՀՍ 17 «Վարձակալություն» ստանդարտի գործողության ոլորտ,

դ) այն ակտիվների, որոնք առաջանում են աշխատակիցների հատուցումներից (տես` ՀՀՀՀՍ 19 «Աշխատակիցների հատուցումներ»),

ե) գուդվիլի, որն առաջանում է ձեռնարկատիրական գործունեության միավորումից (տես` ՀՀՀՀՍ 22 «Ձեռնարկատիրական գործունեության միավորումներ»), և

զ) ֆինանսական ակտիվների, ինչպես սահմանված է ՀՀՀՀՍ 32 «Ֆինանսական գործիքներ. բացահայտումը և ներկայացումը» ստանդարտում: Որոշ ֆինանսական ակտիվների ճանաչումը և չափումը դիտարկվում է հետևյալ ստանդարտներում` ՀՀՀՀՍ 27 «Համախմբված ֆինանսական հաշվետվություններ և դուստր ընկերություններում ներդրումների հաշվառում», ՀՀՀՀՍ 28 «Ասոցիացված կազմակերպություններում ներդրումների հաշվառում», ՀՀՀՀՍ 31 «Համատեղ ձեռնարկումներում մասնակցության արտացոլումը ֆինանսական հաշվետվություններում» և ՀՀՀՀՍ 39 «Ֆինանսական գործիքներ. ճանաչումը և չափումը»:

3. Որոշ ոչ նյութական ակտիվներ կարող են պարունակվել ֆիզիկական սուբստանցիայի մեջ կամ վրա, օրինակ` կոմպակտ սկավառակը (համակարգչային ծրագրի դեպքում), իրավական փաստաթղթերը (լիցենզիայի կամ արտոնագրի դեպքում) կամ կինոնկարները: Որոշելու համար, թե արդյոք և նյութական, և ոչ նյութական տարրեր պարունակող ակտիվը պետք է դիտարկվի որպես հիմնական միջոց` ՀՀՀՀՍ 16 «Հիմնական միջոցներ» ստանդարտի ներքո, թե որպես ոչ նյութական ակտիվ` սույն ստանդարտի ներքո, պահանջվում են դատողություններ` գնահատելու համար, թե որ տարրն է ավելի նշանակալի: Օրինակ, համակարգչով կառավարվող հաստոցի համար նախատեսված համակարգչային ծրագիրը, առանց որի այդ հաստոցը չի կարող աշխատել, կազմում է հաստոցի անբաժանելի մասը և դիտարկվում է որպես հիմնական միջոց: Նույն մոտեցումն է կիրառվում համակարգչի օպերացիոն համակարգի նկատմամբ: Երբ ծրագիրը չի կազմում համակարգչի անբաժանելի մասը, համակարգչային ծրագիրը դիտարկվում է որպես ոչ նյութական ակտիվ:

4. Սույն ստանդարտը կիրառվում է, ի թիվս այլոց, գովազդի, վերապատրաստման, սկզբնավորման (գործունեության հիմնադրում, գործարկում և այլն), հետազոտության և զարգացման գործունեության ծախսումների նկատմամբ: Հետազոտության և զարգացման գործունեությունն ուղղված է գիտելիքների ընդլայնմանը: Հետևաբար, թեև այս գործունեությունը կարող է հանգեցնել ֆիզիկական սուբստանցիա ունեցող ակտիվի առաջացմանը (օրինակ` փորձանմուշը), ակտիվի ֆիզիկական տարրը երկրորդական է նրա ոչ նյութական բաղադրիչի նկատմամբ, որը դրանում մարմնավորված գիտելիքն է:

5. Ֆինանսական վարձակալության դեպքում հիմքում ընկած ակտիվը կարող է լինել նյութական կամ ոչ նյութական: Սկզբնական ճանաչումից հետո վարձակալը ֆինանսական վարձակալության ներքո պահվող ոչ նյութական ակտիվը հաշվառում է համաձայն սույն ստանդարտի: Լիցենզային պայմանագրերի ներքո այնպիսի միավորների համար իրավունքները, ինչպիսիք են կինոնկարները, տեսաձայնագրությունները, ներկայացումները, ձեռագրերը, արտոնագրերը և հեղինակային իրավունքները, բացառվում են ՀՀՀՀՍ 17-ի գործողության ոլորտից և ընկնում են սույն ստանդարտի գործողության ոլորտը:

6. Հաշվապահական հաշվառման ստանդարտի գործողության ոլորտից բացառումներ կարող են տեղի ունենալ, երբ որոշակի գործունեություններ կամ գործարքներ այնքան յուրահատուկ են, որ առաջ են բերում հաշվապահական հաշվառման հարցեր, որոնք կարող են կարիք ունենալ այլ մոտեցումների: Այդպիսի հարցեր առաջանում են արդյունահանող ճյուղերում նավթի, գազի և այլ օգտակար հանածոների հետախուզման կամ հանքամշակման և արդյունահանման ծախսումների գծով, ինչպես նաև ապահովագրական կազմակերպությունների և ապահովագրվողների միջև պայմանագրերի դեպքում: Հետևաբար, սույն ստանդարտը չի կիրառվում այդպիսի գործունեությունների գծով ծախսումների նկատմամբ: Այնուամենայնիվ, սույն ստանդարտը կիրառվում է արդյունահանող ճյուղերում կամ ապահովագրական կազմակերպություններում օգտագործվող այլ ոչ նյութական ակտիվների (օրինակ` համակարգչային ծրագրերի) և այլ ծախսումների (օրինակ` սկզբնավորման) նկատմամբ:

Սահմանումներ

7. Ստորև բերված տերմինները սույն ստանդարտում օգտագործված են հետևյալ իմաստներով`

Ոչ նյութական ակտիվ` ֆիզիկական սուբստանցիայից զուրկ որոշելի (իդենտիֆիկացվող) ոչ դրամային ակտիվ, որը պահվում է արտադրությունում օգտագործելու, ապրանքներ (արտադրանք) մատակարարելու կամ ծառայություններ մատուցելու, այլ անձանց վարձակալության տալու կամ վարչական նպատակներով օգտագործելու համար:

Ակտիվ` միջոց`

ա) որը վերահսկվում է կազմակերպության կողմից` որպես անցյալ դեպքերի արդյունք, և

բ) որից ապագա տնտեսական օգուտները ակնկալվում է, որ կհոսեն դեպի կազմակերպություն:

Դրամային ակտիվ` պահվող դրամական միջոցները և այն ակտիվները, որոնց դիմաց պետք է ստացվեն ֆիքսված կամ որոշելի գումարով դրամական միջոցներ:

Հետազոտություն` նոր գիտական կամ տեխնիկական գիտելիքներ և իմացություն ձեռք բերելու ակնկալիքով կատարվող սկզբնական և պլանավորված ուսումնասիրություն:

Մշակում` հետազոտության արդյունքների կամ այլ գիտելիքների կիրառումը` նոր կամ էականորեն բարելավված նյութերի, սարքավորումների, արտադրատեսակների, գործընթացների, համակարգերի կամ ծառայությունների արտադրությունը (մատուցումը) պլանավորելու և նախագծելու համար, մինչև դրանց առևտրային արտադրության կամ օգտագործման սկիզբը:

Ամորտիզացիա` ոչ նյութական ակտիվի ամորտիզացվող գումարի պարբերական բաշխումը նրա օգտակար ծառայության ընթացքում:

Ամորտիզացվող գումար` ակտիվի սկզբնական արժեքի կամ ֆինանսական հաշվետվություններում դրան փոխարինող այլ գումարի և մնացորդային արժեքի տարբերությունը:

Օգտակար ծառայություն`

ա) այն ժամանակահատվածը, որի ընթացքում կազմակերպությունն ակնկալում է օգտագործել ակտիվը, կամ

բ) արտադրանքի այն քանակը կամ աշխատանքների, ծառայությունների այն ծավալը, որն ակնկալվում է ստանալ (կատարել, մատուցել) ակտիվի օգտագործման միջոցով:

Սկզբնական արժեք` ակտիվի ձեռքբերման կամ արտադրության ժամանակ վճարված կամ վճարվելիք դրամական միջոցների կամ դրամական միջոցների համարժեքների գումարը, կամ այլ հատուցման իրական արժեքը:

Մնացորդային արժեք` այն զուտ գումարը, որը կազմակերպությունն ակնկալում է ստանալ ակտիվից` նրա օգտակար ծառայության վերջում` օտարման ակնկալվող ծախսերը հանելուց հետո:

Իրական արժեք` այն գումարը, որով ակտիվը կարող է փոխանակվել իրազեկ և պատրաստակամ կողմերի միջև` «պարզած ձեռքի հեռավորության» գործարքում:

Գործող շուկա` շուկա, որտեղ գոյություն ունեն հետևյալ բոլոր պայմանները`

ա) շուկայում շրջանառվող միավորները համասեռ են,

բ) սովորաբար ցանկացած պահի հնարավոր է գտնել պատրաստակամ գնորդների և վաճառողների, և

գ) գների վերաբերյալ տեղեկատվությունը մատչելի է հասարակությանը:

Արժեզրկումից կորուստ` այն գումարը, որով ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը գերազանցում է փոխհատուցվող գումարը:

Հաշվեկշռային արժեք` այն գումարը, որով ակտիվը ճանաչվում է հաշվեկշռում` կուտակված ամորտիզացիան և արժեզրկումից կուտակված կորուստները հանելուց հետո:

Ոչ նյութական ակտիվներ

8. Կազմակերպությունները հաճախ միջոցներ են ծախսում կամ պարտավորություններ ստանձնում ոչ նյութական միջոցների ձեռք բերման, ստեղծման, պահպանման կամ բարելավման համար, ինչպես օրինակ` գիտական կամ տեխնիկական գիտելիքները, նոր գործընթացների կամ համակարգերի նախագծումը և ներդնումը, լիցենզիաները, մտավոր սեփականությունը, շուկայի իմացությունը և ապրանքային նշանները (ներառյալ մակնիշի անունները և հրապարակումների անունները): Վերը նշված ընդհանուր անվանումների տակ ներառվող միավորների տարածված օրինակներ են` համակարգչային ծրագրերը, արտոնագրերը, հեղինակային իրավունքները, կինոնկարները, հաճախորդների ցուցակները, վարկերի տրամադրման իրավունքները, ձկնորսության լիցենզիաները, ներկրման քվոտաները, վստահագրերը, հաճախորդների կամ մատակարարների հետ հարաբերությունները, հաճախորդների հավատարմությունը, շուկայի բաժինը և վաճառքի իրավունքները:

9. Պարագրաֆ 8-ում նկարագրված ոչ բոլոր միավորներն է, որ կբավարարեն ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը, այսինքն` որոշելիությանը, միջոցների նկատմամբ վերահսկողությանը և ապագա տնտեսական օգուտների առկայությանը: Եթե միավորը ընկնում է սույն ստանդարտի գործողության ոլորտ, սակայն չի բավարարում ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը, ապա այն ձեռք բերելու կամ կազմակերպությունում ստեղծելու (ներստեղծելու) հետ կապված ծախսումները ճանաչվում են ծախս դրանց առաջացման պահին: Այնուամենայնիվ, եթե միավորը ձեռք է բերվում ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում, որն իրենից ներկայացնում է ձեռքբերում, ապա այն կազմում է ձեռքբերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչվող գուդվիլի մի մաս (տես պարագրաֆ 56):

Որոշելիություն

10. Ոչ նյութական ակտիվի սահմանումը պահանջում է, որ ոչ նյութական ակտիվը լինի որոշելի` գուդվիլից հստակ զանազանելու համար: Ձեռքբերում հանդիսացող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորումից առաջացող գուդվիլը իրենից ներկայացնում է մի վճար, որը կատարվում է ձեռք բերողի կողմից` ակնկալելով ապագա տնտեսական օգուտներ: Ապագա տնտեսական օգուտները կարող են առաջանալ ձեռք բերված որոշելի ակտիվների սիներգիզմից (երևույթ գործնական պրակտիկայում, երբ ընդհանուր արդյունքը գերազանցում է առանձին արդյունքների գումարից) կամ ակտիվներից, որոնք առանձին վերցրած չեն բավարարում ֆինանսական հաշվետվություններում ճանաչման պահանջներին, բայց որոնց համար ձեռք բերողը պատրաստ է ձեռք բերման ժամանակ վճարել:

11. Ոչ նյութական ակտիվը կարող է հստակ զանազանվել գուդվիլից, եթե ակտիվը առանձնացնելի է: Ակտիվը առանձնացնելի է, եթե կազմակերպությունը կարող է վարձակալության հանձնել, վաճառել, փոխանակել կամ դուրս գրել այդ ակտիվը` առանց կորցնելու այն ապագա տնտեսական օգուտները, որոնք հոսում են նույն եկամուտ ստեղծող գործունեությունում օգտագործվող մյուս ակտիվներից:

12. Առանձնացնելիությունն անհրաժեշտ պայման չէ որոշելիության համար, քանի որ կազմակերպությունը կարող է ի վիճակի լինել որոշակիացնել ակտիվը որևէ այլ եղանակով: Օրինակ, եթե ոչ նյութական ակտիվը ձեռք է բերվում ակտիվների խմբի հետ, ապա գործարքը կարող է ներառել իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքների փոխանցում, որը հնարավորություն է տալիս կազմակերպությանը որոշակիացնել ոչ նյութական ակտիվը: Նմանապես, եթե ծրագիրն ուղղված է կազմակերպության համար իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքների ստեղծմանը, ապա այս իրավունքների բնույթը կարող է օգնել կազմակերպությանը` ծրագրի հիմքում ընկած ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվը որոշակիացնելու համար: Նմանապես, նույնիսկ եթե ակտիվն ապագա տնտեսական օգուտներ է առաջացնում բացառապես այլ ակտիվների հետ միասին, ակտիվը որոշելի է, եթե կազմակերպությունը կարող է որոշակիացնել ապագա տնտեսական օգուտները, որոնք ներհոսելու են այդ ակտիվից:

Վերահսկողություն

13. Կազմակերպությունը վերահսկում է ակտիվը, եթե նա հնարավորություն ունի ստանալու հիմքում ընկած միջոցից ստացվող ապագա տնտեսական օգուտները և, միաժամանակ, կարող է այլոց համար սահմանափակել այդ օգուտների մատչելիությունը: Կազմակերպության` ոչ նյութական ակտիվից ապագա տնտեսական օգուտները վերահսկելու կարողությունը սովորաբար բխում է իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքներից, որոնք կարող են հարկադիր իրագործելի լինել դատական կարգով: Իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքների բացակայության դեպքում ավելի դժվար է ցուցադրել վերահսկողության կարողությունը: Այնուամենայնիվ, իրավունքի դատական կարգով հարկադիր իրագործելիությունը անհրաժեշտ պայման չէ վերահսկողության համար, քանի որ կազմակերպությունը կարող է ի վիճակի լինել վերահսկել ապագա տնտեսական օգուտները որևէ այլ եղանակով:

14. Շուկայական և տեխնիկական գիտելիքները կարող են առաջացնել ապագա տնտեսական օգուտներ: Կազմակերպությունը վերահսկում է այդ օգուտները, եթե, օրինակ, նշված գիտելիքը պաշտպանված է իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքով, ինչպես` հեղինակային իրավունքը, առևտրական պայմանագրով սահմանափակումը (երբ թույլատրվում է) կամ աշխատողների իրավական պարտականությունը` պահպանելու գաղտնիությունը:

15. Կազմակերպությունը կարող է ունենալ որակյալ աշխատողների խումբ և կարող է ի վիճակի լինել որոշել վերապատրաստումից այդ անձնակազմի ձեռք բերած լրացուցիչ հմտությունները, որոնք հանգեցնում են ապագա տնտեսական օգուտների: Կազմակերպությունը նաև կարող է ակնկալել, որ այդ անձնակազմը շարունակելու է ծառայեցնել իր հմտությունները ի շահ կազմակերպության: Այնուամենայնիվ, սովորաբար կազմակերպությունը բավարար վերահսկողություն չունի որակյալ անձնակազմից և վերապատրաստումից ակնկալվող ապագա տնտեսական օգուտների նկատմամբ` դիտարկելու համար, որ այս միավորները բավարարում են ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը: Նույն պատճառով, որևէ հատուկ կառավարչական կամ տեխնիկական ունակություն դժվար թե բավարարի ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը, բացառությամբ, երբ դա պաշտպանված է դրա օգտագործման և դրանից ակնկալվող ապագա տնտեսական օգուտներ ստանալու իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքներով, և եթե դա բավարարում է ոչ նյութական ակտիվի սահմանման մյուս պահանջներին:

16. Կազմակերպությունը կարող է ունենալ հաճախորդների բազմություն (պորտֆել) կամ շուկայի բաժին և ակնկալել, որ հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառուցմանն ու հավատարմությանն ուղղված իր կողմից ձեռնարկված ջանքերի շնորհիվ հաճախորդները կշարունակեն կազմակերպության հետ իրենց համագործակցությունը: Այնուամենայնիվ, կազմակերպության` հաճախորդների հետ հարաբերությունները և հաճախորդների հավատարմությունը պաշտպանելու իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքների կամ վերահսկողության այլ եղանակների բացակայության դեպքում կազմակերպությունը սովորաբար բավարար վերահսկողություն չունի հաճախորդների հետ հարաբերություններից և հավատարմությունից առաջացող տնտեսական օգուտների նկատմամբ` դիտարկելու համար, որ այս միավորները (հաճախորդների բազմություն (պորտֆել), շուկայի բաժին, հաճախորդների հետ հարաբերություններ, հաճախորդների հավատարմություն) բավարարում են ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը:

Ապագա տնտեսական օգուտներ

17. Ոչ նյութական ակտիվից առաջացող ապագա տնտեսական օգուտները կարող են հանդես գալ ապրանքների կամ ծառայությունների իրացումից հասույթի, ծախսումների տնտեսման կամ այլ օգուտների տեսքով, որոնք առաջանում են կազմակերպության կողմից այդ ակտիվը օգտագործելուց: Օրինակ` արտադրական գործընթացում մտավոր սեփականության օգտագործումը կարող է հանգեցնել ապագա արտադրական ծախսումների կրճատմանը, այլ ոչ թե ապագա հասույթների ավելացմանը:

Ոչ նյութական ակտիվների ճանաչումը եվ սկզբնական չափումը

18. Միավորի ճանաչումը որպես ոչ նյութական ակտիվ պահանջում է կազմակերպությունից ցուցադրել, որ այդ միավորը բավարարում է`

ա) ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը (տես պարագրաֆներ 7 - 17), և

բ) սույն ստանդարտում շարադրված ճանաչման չափանիշներին (տես պարագրաֆներ 19 - 55):

19. Ոչ նյութական ակտիվը պետք է ճանաչվի այն և միայն այն դեպքում, երբ`

ա) հավանական է, որ ակտիվին վերագրելի ապագա տնտեսական օգուտները կհոսեն կազմակերպություն, և

բ) ակտիվի արժեքը կարող է արժանահավատորեն չափվել:

20. Կազմակերպությունը պետք է գնահատի ապագա տնտեսական օգուտների հավանականությունը` կիրառելով խելամիտ և հիմնավորված ենթադրություններ, որոնք արտացոլում են ղեկավարության` այն տնտեսական պայմանների բազմության լավագույն գնահատականը, որոնք առկա կլինեն ակտիվի օգտակար ծառայության ընթացքում:

21. Կազմակերպությունը դատողությունների հիման վրա գնահատում է տվյալ ակտիվի օգտագործմանը վերագրելի ապագա տնտեսական օգուտների որոշակիության աստիճանը` հիմք ընդունելով սկզբնական ճանաչման պահին առկա վկայությունները` ավելի մեծ կշիռ տալով արտաքին վկայություններին:

22. Ոչ նյութական ակտիվը սկզբնապես պետք է չափվի սկզբնական արժեքով (ինքնարժեքով):

Առանձին ձեռք բերում

23. Եթե ոչ նյութական ակտիվը ձեռք է բերվում առանձին, նրա սկզբնական արժեքը սովորաբար կարող է արժանահավատորեն չափվել: Հատկապես այդպես է, երբ գնումը փոխհատուցվում է դրամական միջոցներով կամ այլ դրամային ակտիվներով:

24. Ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքն ընդգրկում է նրա գնման գինը, չփոխհատուցվող հարկերը, տուրքերը և պարտադիր այլ վճարները, ինչպես նաև ակտիվն իր նպատակային օգտագործման վիճակի բերելու հետ ուղղակիորեն կապված ցանկացած ծախսում: ՈՒղղակիորեն վերագրվող ծախսումները ներառում են, օրինակ, իրավաբանական ծառայությունների դիմաց վճարները: Ցանկացած առևտրային զեղչ և արտոնություն հանվում է` սկզբնական արժեքը ստանալու համար:

25. Եթե ոչ նյութական ակտիվի դիմաց վճարումը հետաձգվում է` գերազանցելով վճարման համար սովորաբար ընդունված ժամկետները, ապա դրա սկզբնական արժեքն իրենից ներկայացնում է վճարման համար սովորաբար ընդունված ժամկետներում այդ ակտիվի դիմաց վճարվելիք դրամական միջոցների գումարը. այս գումարի և ընդհանուր վճարների միջև տարբերությունը ճանաչվում է որպես տոկոսային ծախս վճարման ժամկետի ընթացքում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այն կապիտալացվում է ՀՀՀՀՍ 23 «Փոխառության ծախսումներ» ստանդարտի թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցման համաձայն:

26. Եթե ոչ նյութական ակտիվը ձեռք է բերվում` փոխանակվելով հաշվետու կազմակերպության սեփական կապիտալի գործիքով, ակտիվի սկզբնական արժեքը թողարկված սեփական կապիտալի գործիքի իրական արժեքն է, որը հավասար է ակտիվի իրական արժեքին:

Ձեռք բերում` որպես ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման մաս

27. ՀՀՀՀՍ 22 «Ձեռնարկատիրական գործունեության միավորումներ» ստանդարտի ներքո, եթե ոչ նյութական ակտիվը ձեռք է բերվում իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում, ապա այդ ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքը որոշվում է ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ այդ ակտիվի իրական արժեքի հիման վրա:

28. Որոշելու համար, թե արդյոք ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում ձեռք բերված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքը (այսինքն` իրական արժեքը), առանձին ճանաչման նպատակով, հնարավոր է բավարար արժանահավատությամբ չափել, պահանջվում են դատողություններ: Իրական արժեքի առավել արժանահավատ չափում են ապահովում գործող շուկայում գնանշվող շուկայական գները (տես նաև պարագրաֆ 66): Համապատասխան շուկայական գինը սովորաբար ընթացիկ հայտագինն է (գնորդի կողմից առաջարկվող ամենաբարձր գինը): Եթե ընթացիկ հայտագինը մատչելի չէ, ապա իրական արժեքի գնահատման հիմք կարող է հանդիսանալ նմանատիպ ամենավերջին գործարքի գինը, պայմանով, որ նշված գործարքի ամսաթվի և ակտիվի գնահատման ամսաթվի միջև ընկած ժամանակահատվածի ընթացքում տնտեսական պայմանները չեն ենթարկվել զգալի փոփոխությունների:

29. Եթե ակտիվի համար առկա չէ գործող շուկա, ապա սկզբնական արժեքն արտացոլում է այն գումարը, որը կազմակերպությունը ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ կվճարեր ակտիվի դիմաց իրազեկ և պատրաստակամ կողմերի միջև «պարզած ձեռքի հեռավորության» գործարքում` հիմք ընդունելով լավագույն մատչելի տեղեկատվությունը: Այս գումարը որոշելիս կազմակերպությունը հաշվի է առնում նմանատիպ ակտիվների գծով վերջին գործարքների արդյունքները:

30. Կազմակերպությունները, որոնք սիստեմատիկաբար իրականացնում են եզակի (յուրօրինակ) ոչ նյութական ակտիվների գնման և վաճառքի գործարքներ, սովորաբար մշակում են դրանց իրական արժեքները անուղղակիորեն գնահատելու մեթոդներ: Նշված մեթոդները կարող են կիրառվել իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում ձեռք բերված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական չափման համար, եթե այդ մեթոդների նպատակն է գնահատել այդ ակտիվների իրական արժեքը, ինչպես այն սահմանված է սույն ստանդարտում, և եթե այդ մեթոդներն արտացոլում են այն ճյուղի ընթացիկ գործարքներն ու փորձը, որին պատկանում է տվյալ ակտիվը: Նշված մեթոդները ներառում են, որտեղ տեղին է, ընթացիկ շուկայական գործարքներն արտացոլող բազմապատիկների կիրառումը ակտիվի շահութաբերությունը պայմանավորող որոշակի ցուցանիշների (օրինակ` հասույթ, շուկայի բաժիններ, գործառնական շահույթ և այլն) նկատմամբ, կամ ակտիվից առաջացող գնահատված ապագա զուտ դրամական հոսքերի զեղչումը:

31. Համաձայն սույն ստանդարտի և որոշելի ակտիվների ու պարտավորությունների ճանաչման գծով ՀՀՀՀՍ 22-ի պահանջների`

ա) ձեռք բերողը ճանաչում է ոչ նյութական ակտիվը, որը բավարարում է պարագրաֆներ 19-ի և 20-ի ճանաչման չափանիշներին, նույնիսկ եթե այդ ոչ նյութական ակտիվը ճանաչված չի եղել ձեռք բերվողի ֆինանսական հաշվետվություններում, և

բ) եթե ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքը (այսինքն` իրական արժեքը), որը ձեռք է բերվել որպես իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման մաս, հնարավոր չէ արժանահավատորեն չափել, այդ ակտիվը չի ճանաչվում որպես առանձին ոչ նյութական ակտիվ, բայց ներառվում է գուդվիլի մեջ (տես պարագրաֆ 56):

32. Բացառությամբ այն դեպքերի, երբ իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում ձեռք բերված ոչ նյութական ակտիվի համար գոյություն ունի գործող շուկա, ՀՀՀՀՍ 22-ը սահմանափակում է ոչ նյութական ակտիվի համար սկզբնապես ճանաչվող սկզբնական արժեքը` այն գումարով, որը չի ստեղծի կամ ավելացնի ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ առաջացող ցանկացած բացասական գուդվիլ:

Ձեռք բերում պետական շնորհի միջոցով

33. Որոշ դեպքերում ոչ նյութական ակտիվ կարող է ձեռք բերվել անվճար կամ անվանական արժեքի փոխհատուցմամբ` պետական շնորհի միջոցով: Սա կարող է տեղի ունենալ, երբ պետությունը կազմակերպությանը փոխանցում կամ հատկացնում է ոչ նյութական ակտիվներ, ինչպես օրինակ` օդանավակայանում վայրէջքի իրավունքներ, ռադիո կամ հեռուստահաղորդումների լիցենզիաներ, ներմուծման լիցենզիաներ կամ քվոտաներ, կամ այլ սահմանափակ ռեսուրսներից օգտվելու իրավունքներ: ՀՀՀՀՍ 20 «Պետական շնորհների հաշվառում և պետական օգնության բացահայտում» ստանդարտի ներքո, կազմակերպությունը թե ոչ նյութական ակտիվը և թե շնորհը սկզբնապես ճանաչում է իրական արժեքով:

Ակտիվների փոխանակումներ

34. Ոչ նյութական ակտիվ կարելի է ձեռք բերել` փոխանակելով կամ մասնակիորեն փոխանակելով ոչ նման ոչ նյութական ակտիվով կամ այլ ակտիվով: Այսպիսի միավորի սկզբնական արժեքը չափվում է ստացված ակտիվի իրական արժեքով, որը համարժեք է տրված ակտիվի իրական արժեքին` ճշգրտված փոխանցված դրամական միջոցների կամ դրամական միջոցների համարժեքի գումարով:

35. Ոչ նյութական ակտիվ կարելի է ձեռք բերել` փոխանակելով գործունեության նույն ոլորտում միևնույն նշանակություն և միևնույն իրական արժեք ունեցող համանման մեկ այլ ակտիվի հետ: Ոչ նյութական ակտիվը կարող է նաև վաճառվել` փոխանակելով նմանատիպ ակտիվի ընդհանուր սեփականության իրավունքում բաժնի հետ: Երկու դեպքում էլ, քանի որ եկամուտ վաստակելու գործընթացն ավարտված չէ, գործարքի արդյունքում որևէ շահույթ կամ վնաս չի ճանաչվում: Փոխարենը, նոր ակտիվի սկզբնական արժեք է համարվում տրված ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը: Այնուամենայնիվ, ստացված ակտիվի իրական արժեքը կարող է վկայել տրված ակտիվի արժեզրկված լինելու մասին: Այս դեպքում տրված ակտիվի գծով ճանաչվում է արժեզրկումից կորուստ և ստացված արժեքը վերագրվում է նոր ակտիվին:

Ներստեղծված գուդվիլ

36. Ներստեղծված գուդվիլը չպետք է ճանաչվի որպես ակտիվ:

37. Որոշ դեպքերում ապագա տնտեսական օգուտներ ստեղծելու նպատակով կատարվում են ծախսումներ, բայց դա չի հանգեցնում սույն ստանդարտով սահմանված ճանաչման չափանիշները բավարարող ոչ նյութական ակտիվի ստեղծման: Այդպիսի ծախսումները հաճախ նկարագրվում են որպես ներստեղծված գուդվիլին նպաստող ծախսումներ: Ներստեղծված գուդվիլը չի ճանաչվում որպես ակտիվ, քանի որ այն կազմակերպության կողմից վերահսկվող որոշելի միջոց չէ, որի սկզբնական արժեքը հնարավոր լիներ արժանահավատորեն չափել:

38. Ժամանակի ցանկացած պահի դրությամբ կազմակերպության շուկայական արժեքի և նրա որոշելի զուտ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքի միջև տարբերությունները կարող են ընդգրկել մի շարք գործոններ, որոնք ազդում են կազմակերպության արժեքի վրա: Այնուամենայնիվ, այդպիսի տարբերությունները չեն կարող դիտարկվել որպես կազմակերպության կողմից վերահսկվող ոչ նյութական ակտիվների սկզբնական արժեք:

Ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվներ

39. Երբեմն դժվար է գնահատել, թե արդյոք ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվը բավարարում է ճանաչման համար ներկայացվող պահանջներին: Հաճախ դժվար է`

ա) որոշել, թե առկա է արդյոք որոշելի ակտիվ, որը ստեղծելու է հավանական ապագա տնտեսական օգուտներ, և եթե այո, ապա ժամանակի որ պահին, և

բ) արժանահավատորեն որոշել ակտիվի սկզբնական արժեքը: Որոշ դեպքերում կազմակերպությունում ոչ նյութական ակտիվ ստեղծելու ծախսումները հնարավոր չէ տարանջատել կազմակերպության` ներստեղծված գուդվիլի պահպանման կամ ավելացման ծախսումներից կամ առօրյա գործառնություններ վարելու ծախսումներից:

Հետևաբար, ի լրումն ոչ նյութական ակտիվի ճանաչման և սկզբնական չափման ընդհանուր պահանջները բավարարելուն, կազմակերպությունը ներստեղծված բոլոր ոչ նյութական ակտիվների նկատմամբ կիրառում է պարագրաֆներ 40-55-ում շարադրված պահանջները և ցուցումները:

40. Գնահատելու համար, թե արդյոք ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվը բավարարում է ճանաչման չափանիշներին, կազմակերպությունն ակտիվների ստեղծման գործընթացը դասակարգում է`

ա) հետազոտության փուլի, և

բ) մշակման փուլի:

Թեև «հետազոտություն» և «մշակում» տերմինները սահմանված են, սակայն սույն ստանդարտի նպատակների համար «հետազոտության փուլ» և «մշակման փուլ» տերմիններն ավելի լայն իմաստ են կրում:

41. Եթե կազմակերպությունն ի վիճակի չէ տարանջատել ոչ նյութական ակտիվ ստեղծելու ծրագրի հետազոտության փուլը մշակման փուլից, ապա նա այդ ծրագրի ծախսումները դիտարկում է այնպես, կարծես թե դրանք կատարվել են միայն հետազոտության փուլում:

Հետազոտության փուլ

42. Հետազոտությունից (կամ ծրագրի հետազոտության փուլից) առաջացող որևէ ոչ նյութական ակտիվ չպետք է ճանաչվի: Հետազոտության (կամ ծրագրի հետազոտության փուլի) ծախսումները պետք է ճանաչվեն որպես ծախս` երբ դրանք կատարվում են:

43. Սույն ստանդարտը որդեգրում է այն տեսակետը, որ ծրագրի հետազոտության փուլում կազմակերպությունը չի կարող ցուցադրել, որ առկա է ոչ նյութական ակտիվ, որը կառաջացնի հավանական ապագա տնտեսական օգուտներ: Հետևաբար, այս ծախսումները միշտ ճանաչվում են որպես ծախս` երբ դրանք կատարվում են:

44. Հետազոտության գործունեության օրինակներ են`

ա) գործունեություն նոր գիտելիքների ձեռք բերման նպատակով,

բ) հետազոտության արդյունքների կամ այլ գիտելիքների կիրառության որոնում, գնահատում և վերջնական ընտրություն,

գ) նյութերի, սարքավորումների, արտադրատեսակների, գործընթացների, համակարգերի կամ ծառայությունների համար այլընտրանքների որոնում, և

դ) նոր կամ բարելավված նյութերի, սարքավորումների, արտադրատեսակների, գործընթացների, համակարգերի կամ ծառայությունների համար հնարավոր այլընտրանքների ձևակերպում, նախագծում, գնահատում և վերջնական ընտրություն:

Մշակման փուլ

45. Մշակումից (կամ ծրագրի մշակման փուլից) առաջացող ոչ նյութական ակտիվը պետք է ճանաչվի այն և միայն այն դեպքում, երբ կազմակերպությունը կարող է ցուցադրել ստորև բերվածն ամբողջությամբ`

ա) ոչ նյութական ակտիվը այնպիսի ավարտուն վիճակի հասցնելու տեխնիկական իրագործելիությունը, որ այն մատչելի լինի օգտագործման կամ վաճառքի համար,

բ) ոչ նյութական ակտիվը ավարտին հասցնելու և այն օգտագործելու կամ վաճառելու իր մտադրությունը,

գ) ոչ նյութական ակտիվը օգտագործելու կամ վաճառելու իր կարողությունը,

դ) այն, թե ինչպես է ոչ նյութական ակտիվն առաջացնելու հնարավոր ապագա տնտեսական օգուտներ: Ի թիվս այլոց, կազմակերպությունը պետք է ցուցադրի ոչ նյութական ակտիվի միջոցով ստեղծվող արդյունքի կամ հենց այդ ոչ նյութական ակտիվի համար շուկայի առկայությունը, կամ, եթե ակտիվը օգտագործվելու է կազմակերպության ներսում, ապա ոչ նյութական ակտիվի օգտակարությունը,

ե) մշակումն ավարտին հասցնելու և ոչ նյութական ակտիվն օգտագործելու կամ վաճառելու համար անհրաժեշտ համապատասխան տեխնիկական, ֆինանսական և այլ միջոցների առկայությունը,

զ) ոչ նյութական ակտիվին մշակման ընթացքում վերագրելի ծախսումները արժանահավատորեն չափելու իր կարողությունը:

46. Ծրագրի մշակման փուլում կազմակերպությունը, որոշ դեպքերում, կարող է որոշակիացնել ոչ նյութական ակտիվը և ցուցադրել, որ այդ ակտիվը կառաջացնի հնարավոր ապագա տնտեսական օգուտներ: Սա տեղի է ունենում, որովհետև ծրագրի մշակման փուլում առաջընթացն ավելի է, քան հետազոտության փուլում:

47. Մշակման գործունեության օրինակներ են`

ա) նախաարտադրական կամ նախաօգտագործման փորձանմուշների և մոդելների նախագծում, կառուցում և փորձարկում,

բ) գործիքների, ձուլամայրերի, կաղապարների և դրոշմոցների նախագծում` նոր տեխնոլոգիայի կիրառմամբ,

գ) փորձնական կայանքի (գործարանի) նախագծում, կառուցում և շահագործում, որն իր մասշտաբներով տնտեսապես պիտանի չէ առևտրային նպատակով արտադրության համար,

դ) նոր կամ բարելավված նյութերի, սարքավորումների, արտադրատեսակների, գործընթացների, համակարգերի կամ ծառայությունների ընտրված այլընտրանքների նախագծում, կառուցում և փորձարկում:

48. Ցուցադրելու համար, թե ինչպես է ոչ նյութական ակտիվն առաջացնելու հնարավոր ապագա տնտեսական օգուտներ, կազմակերպությունը գնահատում է ակտիվից ստացվելիք ապագա տնտեսական օգուտները, կիրառելով ՀՀՀՀՍ 36 «Ակտիվների արժեզրկում» ստանդարտի սկզբունքները: Եթե ակտիվը տնտեսական օգուտներ է առաջացնելու բացառապես այլ ակտիվների հետ համատեղ, ապա կազմակերպությունը կիրառում է դրամաստեղծ միավորի հայեցակարգը, ինչպես սահմանված է ՀՀՀՀՍ 36-ում:

49. Ոչ նյութական ակտիվն ավարտին հասցնելու, օգտագործելու և դրանից օգուտներ ստանալու համար անհրաժեշտ միջոցների առկայությունը կարող է ցուցադրվել, օրինակ, բիզնես պլանի միջոցով, որը ցույց է տալիս անհրաժեշտ տեխնիկական, ֆինանսական և այլ միջոցները, ինչպես նաև կազմակերպության կարողությունը` ապահովելու այդ միջոցները: Որոշակի դեպքերում կազմակերպությունը ցուցադրում է արտաքին ֆինանսավորման մատչելիությունը` վարկատուից ստանալով այդ պլանը ֆինանսավորելու պատրաստակամության վկայություն:

50. Կազմակերպության արժեքորոշման համակարգերի միջոցով հաճախ կարելի է արժանահավատորեն չափել կազմակերպությունում ոչ նյութական ակտիվ ստեղծելու ծախսումները, ինչպես օրինակ, աշխատավարձը և այլ ծախսումները, որոնք առաջանում են հեղինակային իրավունք կամ լիցենզիաներ ստանալիս կամ համակարգչային ծրագիր մշակելիս:

51. Ներստեղծված մակնիշները, հրապարակումների անունները, հաճախորդների ցուցակները և ըստ էության նմանատիպ միավորները չպետք է ճանաչվեն որպես ոչ նյութական ակտիվներ:

52. Սույն ստանդարտը որդեգրել է մի տեսակետ, համաձայն որի ներստեղծված մակնիշների, հրապարակումների անունների, հաճախորդների ցուցակների և ըստ էության նմանատիպ միավորների վրա կատարված ծախսումները հնարավոր չէ տարանջատել ձեռնարկատիրական գործունեության` որպես ամբողջության զարգացման ծախսումներից: Հետևաբար, նմանատիպ միավորները չեն ճանաչվում որպես ոչ նյութական ակտիվներ:

Ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվների սկզբնական արժեքը

53. Ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքը պարագրաֆ 22-ի նպատակների համար իրենից ներկայացնում է այն ծախսումների հանրագումարը, որոնք կատարվել են սկսած այն ամսաթվից, երբ ոչ նյութական ակտիվն առաջին անգամ բավարարել է պարագրաֆներ 19-20 և 45-ի ճանաչման չափանիշներին: Պարագրաֆ 58-ն արգելում է վերականգնել այն ծախսումները, որոնք նախորդող տարեկան կամ միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններում ճանաչվել են որպես ծախս:

Օրինակ.

Կազմակերպությունը մշակում է նոր արտադրական գործընթաց:

20x5 թ. ընթացքում կատարված ծախսումները կազմել են 1.000 միավոր, որից 900 միավորը կատարվել է մինչև 20x5 թ. դեկտեմբերի 1-ը, իսկ մյուս 100 միավորը` 20x5 թ. դեկտեմբերին: Կազմակերպությունն ի վիճակի է ցուցադրել, որ 20x5 թ. դեկտեմբերի 1-ի դրությամբ մշակվող արտադրական գործընթացը բավարարել է ոչ նյութական ակտիվի ճանաչման չափանիշներին: Գործընթացում մարմնավորված նոու-հաուի փոխհատուցվող գումարը (հաշվի առած գործընթացն օգտագործման համար ավարտին հասցնելու համար պահանջվող ապագա դրամական արտահոսքերը) գնահատվել է 500 միավոր: 20x5 թ. վերջին արտադրական գործընթացը ճանաչվում է որպես ոչ նյութական ակտիվ` 100 միավոր սկզբնական արժեքով (այն ծախսումները, որոնք կատարվել են սկսած այն ամսաթվից, երբ բավարարվել են ճանաչման չափանիշները, այսինքն` 20x5 թ. դեկտեմբերի 1-ից): 900 միավորի չափով ծախսումները, որոնք կատարվել են մինչև 20x5 թ. դեկտեմբերի 1-ը, ճանաչվում են որպես ծախս, քանի որ մինչև 20x5 թ. դեկտեմբերի 1-ը ճանաչման չափանիշները չեն բավարարվել: Այս ծախսումները երբեք չեն կազմելու հաշվապահական հաշվեկշռում ճանաչված արտադրական գործընթացի սկզբնական արժեքի մաս:

20x6 թ. ընթացքում կատարված ծախսումները կազմել են 2.000 միավոր: 20x6 թ. վերջի դրությամբ գործընթացում մարմնավորված նոու-հաուի փոխհատուցվող գումարը (հաշվի առած գործընթացն օգտագործման համար ավարտին հասցնելու համար պահանջվող ապագա դրամական արտահոսքերը) գնահատվել է 1.900 միավոր:

20x6 թ. վերջին արտադրական գործընթացի սկզբնական արժեքը կազմել է 2.100 միավոր (20x5 թ. վերջին ճանաչված 100 միավոր ծախսումները` գումարած 20x6 թ. ընթացքում ճանաչված 2.000 միավոր ծախսումները): Կազմակերպությունը ճանաչում է 200 միավոր արժեզրկումից կորուստ` ճշգրտելու համար նախքան արժեզրկումից կորուստը գործընթացի հաշվեկշռային արժեքը (2.100 միավոր)` այն իջեցնելով մինչև փոխհատուցվող գումարը (1.900 միավոր): Այս արժեզրկումից կորուստը կհակադարձվի հաջորդ ժամանակաշրջանում, եթե բավարարվեն ՀՀՀՀՍ 36-ով սահմանված` արժեզրկումից կորստի հակադարձման պահանջները:

54. Ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքն ընդգրկում է բոլոր այն ծախսումները, որոնք հնարավոր է ուղղակիորեն վերագրել կամ խելամիտ և հետևողական հիմունքով բաշխել նշված ակտիվի ստեղծմանը, արտադրությանը և նրա նպատակային օգտագործման համար նախապատրաստմանը: Սկզբնական արժեքը, եթե կիրառելի է, ներառում է`

ա) ոչ նյութական ակտիվը ստեղծելիս օգտագործված կամ սպառված նյութերի կամ ծառայությունների գծով ծախսումները,

բ) աշխատավարձը և ակտիվի ստեղծմամբ ուղղակիորեն զբաղված անձնակազմի հետ կապված այլ ծախսումները,

գ) ակտիվի ստեղծմանն ուղղակիորեն վերագրելի ցանկացած ծախսում, ինչպես օրինակ` իրավաբանորեն ամրագրված իրավունք գրանցելու համար վճարները և ակտիվը ստեղծելու համար օգտագործվող արտոնագրերի ու լիցենզիաների ամորտիզացիան, և

դ) վերադիր ծախսումները, որոնք անհրաժեշտ են ակտիվը ստեղծելու համար և որոնք հնարավոր է խելամիտ և հետևողական հիմունքով բաշխել ակտիվին (օրինակ` հիմնական միջոցներին մաշվածության, ապահովագրական վճարների, վարձավճարների բաշխումը): Վերադիր ծախսումների բաշխումները կատարվում են այնպիսի հիմունքներով, որոնք նման են վերադիր ծախսումները պաշարներին բաշխելիս օգտագործվող հիմունքներին (տես ՀՀՀՀՍ 2 «Պաշարներ»): ՀՀՀՀՍ 23 «Փոխառության ծախսումներ» ստանդարտը սահմանում է տոկոսը որպես ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքի մաս ճանաչելու չափանիշներ:

55. Ստորև բերվածները ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքի բաղադրիչներ չեն.

ա) վաճառքի, վարչական և այլ ընդհանուր վերադիր ծախսումները, բացի նրանցից, որոնք հնարավոր է ուղղակիորեն վերագրել ակտիվն օգտագործման համար նախապատրաստելուն,

բ) հստակորեն որոշելի անարդյունավետ ծախսումները և սկզբնական գործառնական կորուստները, որոնք առաջանում են մինչև ակտիվի պլանավորված ցուցանիշներին հասնելը, և

գ) ակտիվը շահագործելու համար անձնակազմի վերապատրաստման ծախսումները:

Ծախսի ճանաչումը

56. Ոչ նյութական միավորի գծով ծախսումները պետք է ճանաչվեն որպես ծախս` երբ դրանք կատարվում են, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ`

ա) դրանք կազմում են ճանաչման չափանիշները բավարարող ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքի մաս (տես պարագրաֆներ 18-55), կամ

բ) միավորը ձեռք է բերվում իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում և չի կարող ճանաչվել որպես ոչ նյութական ակտիվ: Այս դեպքում նշված ծախսումները (որոնք ներառված են ձեռք բերման արժեքի մեջ) պետք է կազմեն ձեռք բերման ամսաթվին գուդվիլին (բացասական գուդվիլին) վերագրվող գումարի մաս (տես ՀՀՀՀՍ 22 «Ձեռնարկատիրական գործունեության միավորումներ» ստանդարտը):

57. Որոշ դեպքերում ծախսումները կատարվում են կազմակերպությանը ապագա տնտեսական օգուտներ ապահովելու նպատակով, սակայն ձեռք չի բերվում կամ ստեղծվում որևէ ոչ նյութական ակտիվ կամ այլ ակտիվ, որը հնարավոր կլիներ ճանաչել: Այս դեպքերում ծախսումները ճանաչվում են որպես ծախս` երբ դրանք կատարվում են: Օրինակ` հետազոտության ծախսումները միշտ ճանաչվում են որպես ծախս` երբ դրանք կատարվում են (տես պարագրաֆ 42): Առաջացման պահին ծախս ճանաչվող այլ ծախսումների օրինակներ են`

ա) սկզբնավորման ծախսումները, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այս ծախսումներն ընդգրկվում են հիմնական միջոցների սկզբնական արժեքում` համաձայն ՀՀՀՀՍ 16-ի: Սկզբնավորման ծախսումները կարող են բաղկացած լինել հիմնադրման ծախսումներից, ինչպիսիք են իրավաբանական անձ հիմնադրելու հետ կապված կազմակերպչական ծախսումները (իրավաբանական, գործավարական և այլն), նոր արտադրամաս կամ գործունեության նոր տեսակ հիմնադրելու գծով ծախսումները (նախագործարկման ծախսումներ) կամ նոր արտադրատեսակներ կամ գործընթացներ սկսելու հետ կապված ծախսումները (նախագործառնական ծախսումներ),

բ) վերապատրաստման գծով ծախսումները,

գ) գովազդի և առաջխաղացման գծով ծախսումները,

դ) ամբողջ կազմակերպության կամ նրա մի մասի գտնվելու վայրը փոփոխելու կամ վերակազմավորելու գծով ծախսումները:

Նախկինում կատարված ծախսեր, որոնք ակտիվ չեն ճանաչվելու

58. Ոչ նյութական միավորի գծով ծախսումները, որոնք սկզբնապես հաշվետու կազմակերպության կողմից նախորդ տարեկան կամ միջանկյալ ֆինանսական հաշվետվություններում ճանաչվել են որպես ծախս, չպետք է ճանաչվեն որպես ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքի մաս ավելի ուշ ժամանակաշրջաններում:

Հետագա ծախսումներ

59. Ոչ նյութական ակտիվի վրա կատարված հետագա ծախսումները` դրանց գնումից կամ ավարտելուց հետո, պետք է ճանաչվեն որպես ծախս` երբ դրանք կատարվում են, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ`

ա) հավանական է, որ այդ ծախսումները հնարավորություն կտան ակտիվին առաջացնել ապագա տնտեսական օգուտներ` դրանց սկզբնապես գնահատված նորմատիվային ցուցանիշներից ավելի, և

բ) այդ ծախսումները հնարավոր է արժանահավատորեն չափել և վերագրել ակտիվին:

Եթե այս պայմանները բավարարվում են, հետագա ծախսումները պետք է ավելացվեն ոչ նյութական ակտիվի արժեքին:

60. Ճանաչված ոչ նյութական ակտիվի վրա կատարված հետագա ծախսումները ճանաչվում են որպես ծախս, եթե նշված ծախսումները անհրաժեշտ են` պահպանելու համար ակտիվը նրա սկզբնապես գնահատված նորմատիվային ցուցանիշների մակարդակի վրա: Ոչ նյութական ակտիվների բնույթն այնպիսին է, որ շատ դեպքերում հնարավոր չէ որոշել այն բանի հավանականությունը, թե արդյոք հետագա ծախսումները կավելացնեն, թե` կպահպանեն այն տնտեսական օգուտները, որոնք հոսելու են կազմակերպություն այդ ակտիվներից: Ի լրումն, հաճախ դժվար է այսպիսի ծախսումներն առանձնացնել ձեռնարկատիրական գործունեությանը` որպես ամբողջության վերաբերող ծախսումներից և ուղղակիորեն վերագրել որոշակի ոչ նյութական ակտիվի: Հետևաբար, միայն հազվադեպ կարող է ծախսումը, որը կատարվել է գնված ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական ճանաչումից կամ ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվի ավարտումից հետո, հանգեցնել ոչ նյութական ակտիվի արժեքի ավելացմանը:

61. 51-րդ պարագրաֆին համահունչ` մակնիշների, հրապարակումների անունների, հաճախորդների ցուցակների և նմանատիպ միավորների վրա հետագա ծախսումները (անկախ նրանից` դրանք գնվել են, թե ներստեղծվել) միշտ ճանաչվում են որպես ծախս` խուսափելու համար ներստեղծված գուդվիլի ճանաչումից:

Սկզբնական ճանաչմանը հաջորդող չափումներ

Հիմնական մոտեցում

62. Սկզբնական ճանաչումից հետո ոչ նյութական ակտիվը պետք է հաշվառվի իր սկզբնական արժեքով (հաշվի առած հետագա ավելացվող ծախսումները)` հանած ցանկացած կուտակված ամորտիզացիա և ցանկացած կուտակված արժեզրկումից կորուստ:

Թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցում

63. Սկզբնական ճանաչումից հետո ոչ նյութական ակտիվը պետք է հաշվառվի վերագնահատված գումարով, որն իրենից ներկայացնում է վերագնահատման ամսաթվի դրությամբ նրա իրական արժեքը` հանած հետագա ցանկացած կուտակված ամորտիզացիա և հետագա ցանկացած կուտակված արժեզրկումից կորուստ: Սույն ստանդարտի ներքո վերագնահատումների նպատակով իրական արժեքը պետք է որոշվի` վկայակոչելով գործող շուկան: Վերագնահատումները պետք է կատարվեն բավարար պարբերականությամբ` այնպես, որ հաշվեկշռային արժեքը էականորեն չտարբերվի հաշվապահական հաշվեկշռի ամսաթվի դրությամբ իրական արժեքից:

64. Թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումը թույլ չի տալիս`

ա) վերագնահատել ոչ նյութական ակտիվները, որոնք նախկինում չեն ճանաչվել որպես ակտիվ, կամ

բ) ոչ նյութական ակտիվները սկզբնապես ճանաչել իրենց սկզբնական արժեքից տարբերվող գումարներով:

65. Թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումը կիրառվում է ակտիվը սկզբնապես սկզբնական արժեքով ճանաչելուց հետո: Այնուամենայնիվ, եթե ոչ նյութական ակտիվի գծով ծախսումների միայն մի մասն է ճանաչվել որպես ակտիվ, որովհետև ակտիվը չի բավարարել ճանաչման չափանիշներին` մինչև գործընթացի մի մասի ավարտը (տես պարագրաֆ 53), թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումը կարող է կիրառվել այդ ամբողջ ակտիվի նկատմամբ:

66. Ոչ նյութական ակտիվի համար պարագրաֆ 7-ում նկարագրված բնութագրերով օժտված գործող շուկա սովորաբար առկա չէ, թեև դա կարող է տեղի ունենալ: Օրինակ` գործող շուկա կարող է գոյություն ունենալ ազատ շրջանառվող լիցենզիաների կամ քվոտաների համար: Այնուամենայնիվ, գործող շուկա չի կարող գոյություն ունենալ մակնիշների, լրագրերի անունների, երաժշտության և կինոնկարների հրապարակման իրավունքների, արտոնագրերի կամ ապրանքային նշանների համար, քանի որ այս ակտիվներից յուրաքանչյուրը եզակի է: Բացի այդ, թեև ոչ նյութական ակտիվներ գնվում և վաճառվում են, բայց դրանց պայմանները առանձին գնորդների և վաճառողների միջև համաձայնեցվում են, և նման գործառնությունները համեմատաբար հազվադեպ են: Այս պատճառով էլ մի ակտիվի համար վճարված գինը կարող է չապահովել բավարար վկայություն մեկ այլ ակտիվի իրական արժեքի վերաբերյալ: Եվ վերջապես, գների վերաբերյալ տեղեկատվությունը հաճախ մատչելի չէ հասարակությանը:

67. Վերագնահատումների հաճախությունը կախված է վերագնահատվող ոչ նյութական ակտիվների իրական արժեքների փոփոխականությունից: Եթե վերագնահատված ակտիվի իրական արժեքը էականորեն տարբերվում է նրա հաշվեկշռային արժեքից, անհրաժեշտ է կատարել նոր վերագնահատում: Որոշ ոչ նյութական ակտիվների իրական արժեքները կարող են զգալի և անկանոն տատանումներ ունենալ, այսպիսով անհրաժեշտ դարձնելով տարեկան վերագնահատումը: Այսպիսի հաճախակի վերագնահատումներ անհրաժեշտ չեն միայն իրական արժեքների աննշան տատանումներ ունեցող ոչ նյութական ակտիվների համար:

68. Եթե ոչ նյութական ակտիվը վերագնահատվում է, վերագնահատման ամսաթվի դրությամբ կուտակված ամորտիզացիան կամ`

ա) վերաձևակերպվում է ակտիվի համախառն հաշվեկշռային արժեքի փոփոխությանը համամասնորեն` այնպես, որ վերագնահատումից հետո ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը հավասար լինի նրա վերագնահատված գումարին, կամ

բ) հանվում է ակտիվի համախառն հաշվեկշռային արժեքից և զուտ գումարը վերաձևակերպվում է ակտիվի վերագնահատված գումարի չափով:

69. Եթե ոչ նյութական ակտիվը վերագնահատվում է, նրա դասի բոլոր մյուս ակտիվները նույնպես պետք է վերագնահատվեն, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ ակտիվների համար չկա գործող շուկա:

70. Ոչ նյութական ակտիվների դասը ակտիվների խմբավորում է, որոնք նման են բնույթով և կազմակերպության գործունեության մեջ իրենց օգտագործման եղանակով: Ոչ նյութական ակտիվների տվյալ դասի հոդվածները վերագնահատվում են միաժամանակ` խուսափելու համար ակտիվների ընտրովի (ոչ ամբողջական) վերագնահատումից և ֆինանսական հաշվետվություններում այնպիսի գումարների ներկայացումից, որոնք իրենցից ներկայացնում են սկզբնական արժեքների և տարբեր ամսաթվերի դրությամբ գնահատված արժեքների համակցություն:

71. Եթե վերագնահատված ոչ նյութական ակտիվների դասին պատկանող ոչ նյութական ակտիվը չի կարող վերագնահատվել` այդ ակտիվի համար գործող շուկա գոյություն չունենալու պատճառով, ապա ակտիվը պետք է հաշվառվի սկզբնական արժեքով` հանած ցանկացած կուտակված ամորտիզացիա և արժեզրկումից կորուստ:

72. Եթե վերագնահատված ոչ նյութական ակտիվի իրական արժեքը այլևս չի կարող որոշվել` վկայակոչելով գործող շուկան, ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը պետք է լինի գործող շուկայի միջոցով վերջին վերագնահատման ամսաթվի դրությամբ նրա վերագնահատված գումարը` հանած հետագա ցանկացած կուտակված ամորտիզացիա և հետագա ցանկացած կուտակված արժեզրկումից կորուստ:

73. Այն փաստը, որ վերագնահատված ոչ նյութական ակտիվի համար այլևս գոյություն չունի գործող շուկա, կարող է ցուցանշել, որ ակտիվը կարող է արժեզրկված լինել և կարիք ունի ստուգման ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտի ներքո:

74. Եթե ակտիվի իրական արժեքը կարող է որոշվել` վկայակոչելով հետագա չափման ամսաթվին գործող շուկան, թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումը կիրառվում է այդ ամսաթվից:

75. Եթե ոչ նյութական ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը վերագնահատման հետևանքով աճում է, աճը պետք է ուղղակիորեն վերագրվի սեփական կապիտալին` որպես վերագնահատումից արժեքի աճ: Սակայն, վերագնահատումից արժեքի աճը պետք է ճանաչվի որպես եկամուտ այն չափով, որով նա հակադարձում է նույն ակտիվի նախկին վերագնահատումների արդյունքում առաջացած նվազումը, և որով այդ վերագնահատման նվազումը նախկինում ճանաչվել էր որպես ծախս:

76. Եթե ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը վերագնահատման հետևանքով նվազում է, նվազումը պետք է ճանաչվի որպես ծախս: Սակայն, վերագնահատման նվազումը պետք է ուղղակիորեն հանվի համապատասխան ակտիվի նախկին վերագնահատումներից առաջացած աճից այն չափով, որով նվազումը չի գերազանցում նույն ակտիվի նախկին վերագնահատումների արդյունքում առաջացած աճը:

77. Վերագնահատման արդյունքում առաջացած աճը, որը ներառված է սեփական կապիտալում, կարող է ուղղակիորեն վերագրվել չբաշխված շահույթին, երբ աճը իրացվում է: Ամբողջ աճը կարող է իրացվել ակտիվը շրջանառությունից հանելու (ընդմիշտ) կամ օտարելու ժամանակ: Այնուամենայնիվ, աճի մի որոշակի մաս կարող է իրացվել, երբ ակտիվն օգտագործվում է կազմակերպության կողմից: Այս դեպքում իրացված աճի գումարն իրենից ներկայացնում է ակտիվի վերագնահատված հաշվեկշռային արժեքի հիման վրա հաշվարկված ամորտիզացիայի և ակտիվի սկզբնական արժեքի հիման վրա հաշվարկված ամորտիզացիայի միջև տարբերությունը: Վերագնահատման արդյունքում առաջացած աճի հաշվեգրումը չբաշխված շահույթին ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում չի արտացոլվում:

Ամորտիզացիա

Ամորտիզացիայի ժամանակաշրջան

78. Ոչ նյութական ակտիվի ամորտիզացվող գումարը պետք է պարբերաբար բաշխվի նրա` լավագույն գնահատականի հիման վրա որոշված օգտակար ծառայության ընթացքում: Սովորաբար ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը չի գերազանցում քսան տարին` սկսած այն ամսաթվից, երբ ակտիվը մատչելի է օգտագործման համար: Ամորտիզացիան պետք է հաշվարկվի այն պահից, երբ ակտիվը մատչելի է օգտագործման համար:

79. Քանի որ ոչ նյութական ակտիվում մարմնավորված ապագա տնտեսական օգուտները ժամանակի ընթացքում սպառվում են, ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը նվազեցվում է` արտացոլելու համար այդ սպառումը: Սա կատարվում է ակտիվի սկզբնական արժեքի կամ վերագնահատված գումարի և ցանկացած մնացորդային արժեքի տարբերությունը ակտիվի օգտակար ծառայության ընթացքում որպես ծախս սիստեմատիկ հիմունքով բաշխելու միջոցով: Ամորտիզացիան ճանաչվում է անկախ նրանից, արդյոք տեղի է ունեցել, օրինակ, ակտիվի իրական արժեքի կամ փոխհատուցվող գումարի ավելացում, թե` ոչ: Ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայությունը որոշելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել մի շարք գործոններ, մասնավորապես`

ա) կազմակերպության կողմից ակտիվի ենթադրվող օգտագործելիությունը և արդյոք այդ ակտիվը կարող է արդյունավետ կառավարվել մեկ այլ կառավարչական խմբի կողմից,

բ) ակտիվին բնորոշ կենսաշրջանը, ինչպես նաև նմանատիպ եղանակով օգտագործվող նմանատիպ ակտիվների օգտակար ծառայության գնահատականների վերաբերյալ հրապարակային տեղեկատվությունը,

գ) տեխնիկական, տեխնոլոգիական կամ այլ տեսակների հնացածությունը,

դ) այն ճյուղի կայունությունը, որում գործում է տվյալ ակտիվը, ինչպես նաև ակտիվի միջոցով ստացվող արտադրանքի կամ ծառայությունների նկատմամբ շուկայական պահանջարկի փոփոխությունները,

ե) մրցակիցների կամ պոտենցիալ մրցակիցների կողմից ակնկալվող գործողությունները,

զ) ակտիվից ակնկալվող ապագա տնտեսական օգուտներ ստանալու համար պահանջվող պահպանման ծախսումների մակարդակը, ինչպես նաև այդ մակարդակին հասնելու կազմակերպության կարողությունը և մտադրությունը,

է) ակտիվի նկատմամբ վերահսկողության ժամանակաշրջանը և ակտիվի օգտագործման իրավական կամ նմանատիպ սահմանափակումները, ինչպես օրինակ, վարձակալության ժամկետի լրանալը, և

ը) արդյոք ակտիվի օգտակար ծառայությունը կախված է կազմակերպության այլ ակտիվների օգտակար ծառայությունից:

80. Տեխնոլոգիաների արագընթաց փոփոխությունները ենթադրում են, որ համակարգչային ծրագրերը և շատ այլ ոչ նյութական ակտիվներ զգայուն կլինեն տեխնոլոգիական հնացածության նկատմամբ: Հետևաբար հավանական է, որ նրանց օգտակար ծառայությունը կարճ է լինելու:

81. Ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության գնահատականները հիմնականում դառնում են ավելի քիչ արժանահավատ` օգտակար ծառայության տևողության ավելացմանը զուգընթաց: Սույն ստանդարտը որդեգրում է ենթադրություն այն մասին, որ քիչ հավանական է, որ ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը կգերազանցի քսան տարին:

82. Հազվադեպ կարող է համոզիչ վկայություն լինել այն մասին, որ ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը գերազանցելու է քսան տարին: Այս դեպքերում ենթադրությունն այն մասին, որ ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը չի գերազանցելու քսան տարին, հերքվում է, և կազմակերպությունը`

ա) ամորտիզացնում է ոչ նյութական ակտիվը լավագույն գնահատականի հիման վրա որոշված օգտակար ծառայության ժամկետի ընթացքում,

բ) առնվազն տարին մեկ գնահատում է ոչ նյութական ակտիվի փոխհատուցվող գումարը` որոշելու համար արժեզրկումից ցանկացած կորուստ (տես պարագրաֆ 98), և

գ) բացահայտում է ենթադրության հերքման պատճառները, ինչպես նաև գործոնը (գործոնները), որը նշանակալի դեր է խաղացել ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետի որոշման հարցում (տես պարագրաֆ 110-ի «ա» ենթակետը):

Օրինակներ.

Ա. Կազմակերպությունը գնել է վաթսուն տարվա ընթացքում հիդրոէլեկտրաէներգիա արտադրելու բացառիկ իրավունք: Հիդրոէլեկտրաէներգիա արտադրելու ծախսումներն անհամեմատ ցածր են, քան այլընտրանքային աղբյուրներից հիդրոէներգիայի ստացման ծախսումները: Ակնկալվում է, որ աշխարհագրական տարածքը, որտեղ գտնվում է հիդրոէլեկտրակայանը, կունենա նշանակալի քանակության էլեկտրաէներգիայի պահանջարկ` առնվազն վաթսուն տարի:

Կազմակերպությունն ամորտիզացնում է էներգիա արտադրելու իրավունքը վաթսուն տարվա ընթացքում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ վկայություն կա, որ դրա օգտակար ծառայության ժամկետը ավելի կարճ է:

Բ. Կազմակերպությունը գնել է երեսուն տարվա ընթացքում վճարովի մայրուղի շահագործելու բացառիկ իրավունք: Այդ մայրուղու միջոցով սպասարկվող տարածքում այլընտրանքային ճանապարհներ կառուցելու ծրագիր չկա: Ակնկալվում է, որ այդ մայրուղին օգտագործվելու է առնվազն երեսուն տարի:

Կազմակերպությունն ամորտիզացնում է մայրուղին շահագործելու իրավունքը երեսուն տարվա ընթացքում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ վկայություն կա, որ դրա օգտակար ծառայության ժամկետը ավելի կարճ է:

83. Ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը կարող է շատ երկար լինել, բայց այն միշտ սահմանափակ է: Անորոշության առկայությունը արդարացնում է ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետի` հաշվենկատության հիմունքով գնահատումը, սակայն չի արդարացնում անիրատեսորեն կարճ ժամկետի ընտրությունը:

84. Եթե ոչ նյութական ակտիվից առաջացող ապագա տնտեսական օգուտների նկատմամբ վերահսկողությունը ձեռք է բերվում սահմանափակ ժամկետով շնորհված իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքների միջոցով, ապա այդ ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը չպետք է գերազանցի իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքի ժամկետը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ`

ա) իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքները նորացվելի են, և

բ) նորացումն ըստ էության հաստատ է:

85. Կարող են առկա լինել թե տնտեսական, թե իրավական գործոններ, որոնք ազդում են ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետի վրա. տնտեսական գործոնները սահմանում են ժամկետը, որի ընթացքում ստացվելու են ապագա տնտեսական օգուտները. իրավական գործոնները կարող են սահմանափակել այն ժամկետը, որի ընթացքում կազմակերպությունը վերահսկում է նշված օգուտների ստացումը: Օգտակար ծառայության ժամկետը վերը նշված գործոններով պայմանավորված ժամկետներից առավել կարճն է:

86. Ստորև բերված գործոնները, ի թիվս այլոց, ցուցանշում են, որ իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքի նորացումն ըստ էության հաստատ է`

ա) ոչ նյութական ակտիվի իրական արժեքը չի նվազում սկզբնական ուժի մեջ լինելու ժամկետի ավարտին մոտենալուն զուգընթաց, կամ չի նվազում ավելի, քան հիմքում ընկած իրավունքի նորացման ծախսումները,

բ) վկայություն կա (հնարավոր է` անցած փորձի հիման վրա) այն մասին, որ իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքները նորացվելու են, և

գ) վկայություն կա այն մասին, որ իրավաբանորեն ամրագրված իրավունքի նորացման համար անհրաժեշտ պայմանները (եթե այդպիսիք կան) բավարարվելու են:

Ամորտիզացիայի մեթոդ

87. Ամորտիզացիայի հաշվարկման կիրառվող մեթոդը պետք է արտացոլի այն մոդելը, որով կազմակերպությունը սպառում է ակտիվի տնտեսական օգուտները: Եթե այդ մոդելը հնարավոր չէ արժանահավատորեն որոշել, ապա պետք է կիրառվի գծային մեթոդը: Յուրաքանչյուր ժամանակաշրջանի համար հաշվարկված ամորտիզացիայի գումարը պետք է ճանաչվի որպես ծախս, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ մեկ այլ հաշվապահական հաշվառման ստանդարտ թույլատրում կամ պահանջում է այն ներառել մեկ այլ ակտիվի հաշվեկշռային արժեքի մեջ:

88. Ակտիվի օգտակար ծառայության ընթացքում նրա ամորտիզացվող գումարը սիստեմատիկ հիմունքով բաշխելու համար կարող են կիրառվել ամորտիզացիայի տարբեր մեթոդներ: Այս մեթոդները ներառում են գծային մեթոդը, նվազող մնացորդի մեթոդը և արտադրանքի միավորի մեթոդը: Ակտիվի համար կիրառվող մեթոդը ընտրվում է` հիմք ընդունելով տնտեսական օգուտների սպառման ակնկալվող մոդելը, և հետևողականորեն կիրառվում ժամանակաշրջանից ժամանակաշրջան, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ փոփոխություն է տեղի ունենում այդ ակտիվից ստացվելիք տնտեսական օգուտների սպառման ակնկալվող մոդելում: Հազվադեպ է, որ կլինի (եթե ընդհանրապես լինի) համոզիչ վկայություն ոչ նյութական ակտիվի ամորտիզացիայի այնպիսի մեթոդի օգտին, որը կհանգեցներ կուտակված ամորտիզացիայի ավելի փոքր գումարի, քան այն, որ կլիներ գծային մեթոդի կիրառման դեպքում:

89. Ամորտիզացիան սովորաբար ճանաչվում է որպես ծախս: Այնուամենայնիվ, երբեմն ակտիվում մարմնավորված տնտեսական օգուտները կլանվում են կազմակերպության կողմից այլ ակտիվներ արտադրելիս` չհանգեցնելով ծախսի առաջացման: Այդ դեպքերում ամորտիզացիայի գումարը կազմում է այլ ակտիվի ինքնարժեքի մաս և ներառվում նրա հաշվեկշռային արժեքի մեջ: Օրինակ` արտադրության գործընթացում օգտագործվող ոչ նյութական ակտիվների ամորտիզացիան ներառվում է պաշարների հաշվեկշռային արժեքի մեջ (տես ՀՀՀՀՍ 2 «Պաշարներ»):

Մնացորդային արժեք

90. Ոչ նյութական ակտիվի մնացորդային արժեքը պետք է գնահատվի զրո, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ`

ա) առկա է երրորդ կողմի պարտավորվածություն` օգտակար ծառայության ավարտին գնելու այդ ակտիվը, կամ

բ) ակտիվի համար գոյություն ունի գործող շուկա, և

I. մնացորդային արժեքը կարող է որոշվել` վկայակոչելով այդ շուկան, և

II. հավանական է, որ այդպիսի շուկա գոյություն կունենա ակտիվի օգտակար ծառայության ավարտի դրությամբ:

91. Ակտիվի ամորտիզացվող գումարը որոշվում է դրա մնացորդային արժեքը հանելուց հետո: Զրոյից տարբեր մնացորդային արժեքը ենթադրում է, որ կազմակերպությունն ակնկալում է օտարել ոչ նյութական ակտիվը մինչև դրա տնտեսական ծառայության ավարտը:

92. Եթե ընդունվում է հիմնական մոտեցումը, մնացորդային արժեքը գնահատվում է` կիրառելով ակտիվի ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ նմանատիպ այնպիսի ակտիվ վաճառելու համար գերակշռող գները, որի գնահատված օգտակար ծառայության ժամկետը լրացել է և որը գործել է այնպիսի պայմաններում, որում օգտագործվելու է տվյալ ակտիվը: Մնացորդային արժեքը հետագայում չի ավելացվում գների կամ արժեքի փոփոխությունների պատճառով: Եթե ընդունվում է թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումը, ապա ակտիվի յուրաքանչյուր նոր վերագնահատման ամսաթվի դրությամբ կատարվում է մնացորդային արժեքի նոր գնահատում` կիրառելով այդ ամսաթվի դրությամբ գերակշռող գները:

Ամորտիզացիայի ժամանակաշրջանի ԵՎ ամորտիզացիայի մեթոդի վերանայում

93. Ամորտիզացիայի ժամանակաշրջանը և ամորտիզացիայի մեթոդը պետք է վերանայվեն առնվազն յուրաքանչյուր հաշվետու տարվա վերջում: Եթե ակտիվի ակնկալվող օգտակար ծառայությունն զգալիորեն տարբերվում է նախորդ գնահատումներից, ամորտիզացիայի ժամանակաշրջանը պետք է համապատասխանաբար փոփոխվի: Եթե ակտիվից առաջացող տնտեսական օգուտների ակնկալվող մոդելում տեղի են ունեցել զգալի փոփոխություններ, ապա ամորտիզացիայի մեթոդը պետք է փոփոխվի այնպես, որ արտացոլի այդ փոփոխությունները: Այսպիսի փոփոխությունները պետք է հաշվառվեն որպես հաշվապահական հաշվառման գնահատումներում փոփոխություններ` ՀՀՀՀՍ 8 «Հաշվետու ժամանակաշրջանի զուտ շահույթ կամ վնաս, էական սխալներ և փոփոխություններ հաշվապահական հաշվառման քաղաքականության մեջ» ստանդարտի ներքո, ճշգրտելով ամորտիզացիոն հատկացումները ընթացիկ և ապագա ժամանակաշրջանների համար:

94. Ոչ նյութական ակտիվի ծառայության ընթացքում կարող է ակնհայտ դառնալ, որ նրա օգտակար ծառայության գնահատականը տվյալ պահին չի համապատասխանում իրականությանը: Օրինակ` օգտակար ծառայությունը կարող է երկարել հետագա ծախսումների հաշվին, որոնք բարելավում են ակտիվի վիճակն այնպես, որ գերազանցվի նրա սկզբնապես գնահատված նորմատիվային ցուցանիշը: Բացի այդ, արժեզրկումից կորստի ճանաչումը կարող է ցուցանշել, որ ամորտիզացիայի ժամանակաշրջանն անհրաժեշտ է փոփոխել:

95. Ժամանակի ընթացքում մոդելը, որով ոչ նյութական ակտիվից առաջացող ակնկալվող ապագա տնտեսական օգուտները ներհոսում են կազմակերպություն, կարող է փոփոխվել: Օրինակ` կարող է ակնհայտ դառնալ, որ ամորտիզացիայի հաշվարկման նվազող մնացորդի մեթոդը ավելի նպատակահարմար է, քան գծային մեթոդը: Մեկ այլ օրինակ է, երբ լիցենզիայով տրված իրավունքների օգտագործումը հետաձգվում է` բիզնես պլանի այլ բաղադրիչների գծով գործողությունների կատարման հետ կապված: Այսպիսի դեպքերում տնտեսական օգուտները, որոնք առաջանում են ակտիվից, կարող է ստացվել ավելի ուշ ժամանակաշրջաններում:

Հաշվեկշռային արժեքի փոխհատուցվելիություն.

արժեզրկումից կորուստներ

96. Որոշելու համար` արդյոք ոչ նյութական ակտիվն արժեզրկված է, թե` ոչ, կազմակերպությունը կիրառում է ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտը: Այդ ստանդարտը մեկնաբանում է, թե ինչպես է կազմակերպությունը վերանայում իր ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը, ինչպես է որոշում ակտիվի փոխհատուցվող գումարը և երբ է ճանաչում կամ հակադարձում արժեզրկումից կորուստը:

97. Համաձայն ՀՀՀՀՍ 22 ստանդարտի, եթե արժեզրկումից կորուստ առաջանում է մինչև իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում ձեռք բերված ոչ նյութական ակտիվի ձեռք բերումից հետո սկսվող առաջին տարեկան հաշվետու ժամանակաշրջանի ավարտը, արժեզրկումից կորուստը ճանաչվում է որպես ոչ նյութական ակտիվին վերագրվող գումարի և ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլի (բացասական գուդվիլի) ճշգրտում: Այնուամենայնիվ, եթե արժեզրկումից կորուստը վերաբերում է ձեռք բերման ամսաթվից հետո տեղի ունեցած հատուկ իրադարձություններին կամ հանգամանքների փոփոխություններին, արժեզրկումից կորուստը ճանաչվում է ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտի համաձայն, և ոչ թե որպես ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլի (բացասական գուդվիլի) գումարի ճշգրտում:

98. Ի լրումն ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտում ներառված պահանջների, կազմակերպությունը պետք է առնվազն յուրաքանչյուր հաշվետու տարվա վերջում գնահատի հետևյալ ոչ նյութական ակտիվների փոխհատուցվող գումարը, նույնիսկ եթե չկա որևէ հայտանիշ, որ ակտիվն արժեզրկված է.

ա) ոչ նյութական ակտիվ, որը դեռևս մատչելի չէ օգտագործման համար, և

բ) ոչ նյութական ակտիվ, որն ամորտիզացվում է ակտիվն օգտագործման համար մատչելի լինելու ամսաթվից սկսած քսան տարին գերազանցող ժամանակաշրջանի ընթացքում:

Փոխհատուցվող գումարը պետք է որոշվի ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտի ներքո, իսկ արժեզրկումից կորուստները` համապատասխանաբար ճանաչվեն:

99. Իր արժեքը փոխհատուցելու համար բավարար ապագա տնտեսական օգուտներ ստեղծելու ոչ նյութական ակտիվի կարողությունը, մինչև այդ ակտիվի օգտագործման համար մատչելի լինելը, սովորաբար շատ անորոշ է: Հետևաբար, սույն ստանդարտը կազմակերպությունից պահանջում է առնվազն տարին մեկ ստուգել օգտագործման համար դեռևս ոչ մատչելի ոչ նյութական ակտիվի արժեզրկված լինելը:

100. Երբեմն դժվար է որոշել, թե արդյոք ոչ նյութական ակտիվը կարող է արժեզրկված լինել, քանի որ, ի թիվս այլոց, օրինակ, պարտադիր չէ հնացածության ակնհայտ վկայության առկայությունը: Այսպիսի դժվարությունն առաջանում է, մասնավորապես, եթե ակտիվն ունի երկար օգտակար ծառայության ժամկետ: Որպես արդյունք, սույն ստանդարտը պահանջում է առնվազն տարին մեկ հաշվարկել ոչ նյութական ակտիվի փոխհատուցվող գումարը, եթե նրա օգտակար ծառայության ժամկետը գերազանցում է քսան տարին` սկսած ակտիվի օգտագործման համար մատչելի դառնալու ամսաթվից:

101. Տարին մեկ ոչ նյութական ակտիվի արժեզրկման ստուգում անցկացնելու պահանջը կիրառվում է բոլոր այն դեպքերում, երբ ակտիվի ընթացիկ ընդհանուր գնահատված օգտակար ծառայության ժամկետը գերազանցում է քսան տարին` սկսած օգտագործման համար մատչելի դառնալու ամսաթվից: Հետևաբար, եթե ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը նրա սկզբնական ճանաչման պահին գնահատվել է քսան տարուց պակաս, սակայն այն ավելանում է հետագա ծախսումների միջոցով և գերազանցում է քսան տարին` սկսած ակտիվի օգտագործման համար մատչելի դառնալու ամսաթվից, ապա կազմակերպությունն անցկացնում է արժեզրկման ստուգում` պարագրաֆ 98-ի «բ» կետի պահանջի ներքո, ինչպես նաև կատարում է բացահայտում` պարագրաֆ 110-ի «ա» կետի պահանջի ներքո:

Շրջանառությունից հանում եվ օտարում

102. Ոչ նյութական ակտիվը պետք է ապաճանաչվի (հանվի հաշվապահական հաշվեկշռից) օտարման պահին կամ երբ դրա օգտագործումից և հետագա օտարումից այլևս չեն ակնկալվում ապագա տնտեսական օգուտներ:

103. Ոչ նյութական ակտիվը շրջանառությունից հանելուց (ընդմիշտ) կամ օտարելուց առաջացող շահույթը կամ վնասը պետք է որոշվի որպես օտարումից զուտ հասույթի և ակտիվի հաշվեկշռային արժեքի միջև տարբերություն և ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում պետք է ճանաչվի որպես եկամուտ կամ ծախս:

104. Եթե ոչ նյութական ակտիվը փոխանակվում է համանման ակտիվով` պարագրաֆ 35-ում նկարագրված պայմաններով, ձեռք բերված ակտիվի սկզբնական արժեքը հավասար է օտարված ակտիվի հաշվեկշռային արժեքին, և արդյունքում շահույթ կամ վնաս չի առաջանում:

105. Ակտիվ օգտագործումից հանված և օտարման նպատակով պահվող ոչ նյութական ակտիվը հաշվառվում է ակտիվը ակտիվ օգտագործումից հանելու ամսաթվի հաշվեկշռային արժեքով: Առնվազն յուրաքանչյուր հաշվետու տարվա վերջին կազմակերպությունը ստուգում է ակտիվի արժեզրկված լինելը` ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտի ներքո և համապատասխանաբար ճանաչում է ցանկացած արժեզրկումից կորուստ:

Բացահայտում

Ընդհանուր

106. Ֆինանսական հաշվետվությունները ոչ նյութական ակտիվների յուրաքանչյուր դասի համար պետք է բացահայտեն հետևյալը, տարանջատելով ներստեղծված ոչ նյութական ակտիվները այլ ոչ նյութական ակտիվներից`

ա) օգտակար ծառայությունը կամ ամորտիզացիայի հաշվարկման կիրառվող դրույքները,

բ) ամորտիզացիայի հաշվարկման կիրառվող մեթոդները,

գ) հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբում և վերջում համախառն հաշվեկշռային արժեքը, կուտակված ամորտիզացիան և կուտակված արժեզրկումից կորուստները,

դ) ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության տողային հոդվածը (հոդվածները), որում ներառված է ոչ նյութական ակտիվների ամորտիզացիան,

ե) հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբում և վերջում հաշվեկշռային արժեքի համապատասխանեցումը, որը ցույց է տալիս`

I. ավելացումները` առանձին ցույց տալով ներսում մշակվածները և ձեռնարկատիրական գործունեության միավորումների արդյունքում առաջացածները,

II. շրջանառությունից հանումները (ընդմիշտ) և օտարումները,

III. հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում ավելացումները կամ նվազեցումները, որոնք առաջանում են պարագրաֆներ 63-ի, 75-ի և 76-ի ներքո կատարված վերագնահատումներից և ՀՀՀՀՍ 36 ստանդարտի ներքո ճանաչված կամ հակադարձված արժեզրկումից կորուստներից (եթե այդպիսիք կան)` առանձին ցույց տալով հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում ուղղակիորեն սեփական կապիտալում արտացոլվածը և ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում արտացոլվածը,

IV. հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում ճանաչված ամորտիզացիան,

V. փոխարժեքային զուտ տարբերությունները, որոնք առաջանում են արտերկրյա միավորների ֆինանսական հաշվետվությունները փոխարկելիս, և

VI. հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում հաշվեկշռային արժեքի այլ փոփոխությունները:

Համադրելի տեղեկատվության ներկայացում չի պահանջվում:

107. Ոչ նյութական ակտիվների դասն ակտիվների խմբավորում է, որոնք նման են բնույթով և կազմակերպության գործունեության մեջ իրենց օգտագործման եղանակով: Առանձին դասերի օրինակներ են`

ա) ֆիրմային անունները,

բ) հրապարակումների անունները,

գ) համակարգչային ծրագրերը,

դ) լիցենզիաները և վստահագրերը (ֆրանշիզները),

ե) հեղինակային իրավունքները, արտոնագրերը և արտադրության սեփականության հետ կապված այլ իրավունքները, ծառայության և շահագործման իրավունքները,

զ) բաղադրատոմսերը, բանաձևերը, մոդելները, նախագծերը և փորձանմուշները,

է) մշակման ընթացքում գտնվող ոչ նյութական ակտիվները:

Վերը նշված դասերը բաժանվում են ավելի փոքր խմբերի (միավորվում են ավելի խոշոր խմբերում), եթե նման մոտեցումը ֆինանսական հաշվետվություններն օգտագործողների համար ապահովում է ավելի տեղին տեղեկատվություն:

108. Կազմակերպությունը բացահայտում է ոչ նյութական ակտիվների արժեզրկման վերաբերյալ տեղեկատվություն ՀՀՀՀՍ 36-ի համաձայն` ի լրումն այն տեղեկատվության, որը պահանջվում է պարագրաֆ 106-ի «ե» կետի III-V ենթակետերով:

109. Կազմակերպությունը, ՀՀՀՀՍ 8 ստանդարտի համաձայն, բացահայտում է հաշվապահական հաշվառման գնահատումներում փոփոխությունների բնույթը և հետևանքները, որոնք էական ազդեցություն են ունեցել ընթացիկ ժամանակաշրջանում կամ, ակնկալվում է, որ էական ազդեցություն կունենան հետագա ժամանակաշրջաններում: Այսպիսի բացահայտման անհրաժեշտություն կարող է առաջանալ հետևյալների փոփոխություններից`

ա) ամորտիզացիայի ժամանակաշրջանի,

բ) ամորտիզացիայի մեթոդի, և

գ) մնացորդային արժեքի:

110. Ֆինանսական հաշվետվությունները պետք է նաև բացահայտեն`

ա) եթե ոչ նյութական ակտիվն ամորտիզացվում է ավելի քան քսան տարվա ընթացքում, պատճառները, թե ինչու է հերքվում այն ենթադրությունը, որ ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը չի գերազանցի քսան տարին` սկսած այն ամսաթվից, երբ ակտիվը մատչելի է դարձել օգտագործման համար: Այս պատճառները ներկայացնելիս կազմակերպությունը պետք է նկարագրի այն գործոնները, որոնք էական դեր են խաղացել ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը որոշելիս,

բ) կազմակերպության` որպես ամբողջության, ֆինանսական հաշվետվությունների համար էական համարվող յուրաքանչյուր առանձին ոչ նյութական ակտիվի նկարագրությունը, հաշվեկշռային արժեքը և ամորտիզացիայի մնացած ժամանակաշրջանը,

գ) պետական շնորհի միջոցով ձեռք բերված ոչ նյութական ակտիվների (տես պարագրաֆ 33) համար`

I. սկզբնապես այդ ակտիվների համար ճանաչված իրական արժեքը,

II. դրանց հաշվեկշռային արժեքը, և

III. հետագա չափումների համար արդյոք դրանք հաշվառվելու են հիմնական, թե թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցման համաձայն,

դ) ոչ նյութական ակտիվների առկայությունը և հաշվեկշռային արժեքները, որոնց սեփականության իրավունքը սահմանափակված է, և ոչ նյութական ակտիվների հաշվեկշռային արժեքները, որոնք գրավադրվել են որպես երաշխիք` պարտավորությունների համար, և

ե) ոչ նյութական ակտիվների ձեռք բերման համար պարտավորվածությունների գումարը:

111. Երբ կազմակերպությունը նկարագրում է գործոնները, որոնք նշանակալի դեր են խաղացել այն ոչ նյութական ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը որոշելիս, որն ամորտիզացվում է քսան տարին գերազանցող ժամանակաշրջանի ընթացքում, կազմակերպությունը հաշվի է առնում պարագրաֆ 79-ում թվարկված գործոնները:

Թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցմամբ հաշվառվող

ոչ նյութական ակտիվներ

112. Եթե ոչ նյութական ակտիվները հաշվառվում են վերագնահատված գումարներով, ապա պետք է բացահայտել հետևյալը`

ա) ըստ ոչ նյութական ակտիվների դասերի`

I. վերագնահատման ամսաթիվը,

II. վերագնահատված ոչ նյութական ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը, և

III. այն հաշվեկշռային արժեքը, որը կներառվեր ֆինանսական հաշվետվություններում, եթե վերագնահատված ոչ նյութական ակտիվները հաշվառված լինեին պարագրաֆ 62-ում ներկայացված հիմնական մոտեցման համաձայն, և

բ) ոչ նյութական ակտիվներին վերաբերող վերագնահատման արդյունքում առաջացած աճի գումարը հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբի և վերջի դրությամբ` ցույց տալով հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում տեղի ունեցած փոփոխությունները և բաժնետերերի միջև մնացորդի բաշխման ցանկացած սահմանափակում:

113. Բացահայտման նպատակներով կարող է անհրաժեշտ լինել միավորել վերագնահատված ակտիվների դասերը ավելի մեծ դասերի: Այնուամենայնիվ, դասերը չեն միավորվում, եթե դա կհանգեցնի ոչ նյութական ակտիվների այնպիսի դասերի առաջացման, որում կներառվեն և հիմնական, և թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցումների համաձայն հաշվառված ոչ նյութական ակտիվները:

Հետազոտության եվ մշակման ծախսումներ

114. Ֆինանսական հաշվետվությունները պետք է բացահայտեն հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում ծախս ճանաչված հետազոտության և մշակման ծախսումների ընդհանուր գումարը:

115. Հետազոտության և մշակման ծախսումներն ընդգրկում են բոլոր այն ծախսումները, որոնք ուղղակիորեն վերագրելի են հետազոտության կամ մշակման գործունեություններին, կամ որոնք կարող են խելամիտ և հետևողական հիմունքով բաշխվել այդ գործունեություններին (պարագրաֆ 114-ով պահանջվող բացահայտման նպատակներով հաշվի առնվող ծախսումների համար որպես ուղեցույց տես պարագրաֆներ 54-55):

Այլ տեղեկատվություն

116. Խրախուսվում, բայց չի պահանջվում, որ կազմակերպությունները բացահայտեն հետևյալ տեղեկատվությունը`

ա) լրիվ ամորտիզացված, բայց դեռևս օգտագործման մեջ գտնվող ոչ նյութական ակտիվների նկարագրությունը, և

բ) կազմակերպության կողմից վերահսկվող նշանակալի ոչ նյութական ակտիվների հակիրճ նկարագրությունը, որոնք ակտիվ չեն ճանաչվել, որովհետև չեն բավարարել սույն ստանդարտով սահմանված ճանաչման չափանիշները կամ որովհետև դրանք ձեռք են բերվել կամ ստեղծվել են մինչև սույն ստանդարտի ուժի մեջ մտնելը:

Անցումային դրույթներ

117. Սույն ստանդարտն ուժի մեջ մտնելու ամսաթվին (կամ նրա կիրառման ամսաթվին) այն պետք է կիրառվի ըստ ստորև ներկայացված աղյուսակների: Բոլոր այն դեպքերում, որ չեն նկարագրվել ստորև ներկայացված աղյուսակներում, սույն ստանդարտը պետք է կիրառվի հետընթաց, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ անելը անիրագործելի է:

118. Ստորև բերված աղյուսակներով պահանջվում է հետընթաց կիրառում բոլոր այն դեպքերում, երբ անհրաժեշտություն կա վերացնել ցանկացած հոդված, որն այլևս չի բավարարում սույն ստանդարտի համաձայն ճանաչման համար ներկայացվող պահանջներին, կամ եթե ոչ նյութական ակտիվների նախորդ չափումները հակասում են սույն ստանդարտում ներկայացված սկզբունքներին (օրինակ` ոչ նյութական ակտիվներ, որոնք երբեք չեն ամորտիզացվել կամ վերագնահատվել են, սակայն առանց գործող շուկան վկայակոչելու): Մնացած դեպքերում պահանջվում և որոշ դեպքերում թույլատրվում է ճանաչման և ամորտիզացիայի պահանջների առաջընթաց կիրառում:

119. Սույն ստանդարտի կիրառման հետևանքները պետք է ճանաչվեն համաձայն ՀՀՀՀՍ 8-ի, այսինքն` կամ որպես ներկայացված ամենավաղ ժամանակաշրջանի չբաշխված շահույթի սկզբնական մնացորդի ճշգրտում (ՀՀՀՀՍ 8-ի հիմնական մոտեցում), կամ որպես ընթացիկ ժամանակաշրջանի զուտ շահույթ կամ վնաս (ՀՀՀՀՍ 8-ի թույլատրելի այլընտրանքային մոտեցում):

120. Սույն ստանդարտի համաձայն պատրաստված առաջին տարեկան ֆինանսական հաշվետվություններում կազմակերպությունը պետք է բացահայտի ընդունված անցումային դրույթները, երբ սույն ստանդարտը թույլատրում է ընտրություն:

Անցումային դրույթներ. ճանաչում
Հանգամանքներ	Պահանջներ
1. Ոչ նյութական միավորը ճանաչված է եղել որպես առանձին ակտիվ` անկախ նրանից, թե այն ներկայացված է եղել որպես ոչ նյութական ակտիվ, թե` ոչ, և սույն ստանդարտի կիրառման ամսաթվի դրությամբ միավորը չի բավարարում ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը կամ ճանաչման չափանիշներին:
ա) Միավորը ձեռք է բերվել իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում:	I. միավորը վերագրել նույն ձեռքբերումից առաջացած գուդվիլին (բացասական գուդվիլին), և II. ճշգրտել ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլը (բացասական գուդվիլը) հետընթաց կերպով` այնպես, կարծես միավորը միշտ ներառված է եղել ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլի (բացասական գուդվիլի) մեջ: Օրինակ, եթե գուդվիլը ճանաչված է եղել որպես ակտիվ և ամորտիզացվել է, ապա գնահատել կուտակված ամորտիզացիան, որը ճանաչված կլիներ, եթե հոդվածը ներառված լիներ ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլի մեջ, և համապատասխանաբար ճշգրտել գուդվիլի հաշվեկշռային արժեքը:
բ) Միավորը ձեռք չի բերվել իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում (օրինակ` այն գնվել է առանձին կամ ներստեղծվել է)	Ապաճանաչել միավորը (հանել հաշվապահական հաշվեկշռից)
2. Ոչ նյութական միավորը ճանաչված է եղել որպես առանձին ակտիվ` անկախ նրանից, թե այն ներկայացված է եղել որպես ոչ նյութական ակտիվ, թե` ոչ, և սույն ստանդարտի կիրառման ամսաթվի դրությամբ միավորը բավարարում է ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը կամ ճանաչման չափանիշներին:
ա) Ակտիվը սկզբնապես ճանաչված է եղել սկզբնական արժեքով:	Դասակարգել ակտիվը որպես ոչ նյութական ակտիվ: Ակտիվի համար սկզբնապես ճանաչված սկզբնական արժեքը դիտվում է որպես պատշաճ կերպով որոշված: Հետագա չափման և ամորտիզացիայի համար տես 4 -րդ և 5-րդ հանգամանքներում նախատեսված անցումային դրույթները:
բ) Ակտիվը սկզբնապես ճանաչված է եղել սկզբնական արժեքից տարբեր արժեքով:	I. Դասակարգել ակտիվը որպես ոչ նյութական ակտիվ,
	և II. վերագնահատել ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը սկզբնական արժեքով (կամ վերագնահատման գումարով` սկզբնապես սկզբնական արժեքով ճանաչելուց հետո)` հանած սույն ստանդարտի համաձայն որոշված կուտակված ամորտիզացիան: Եթե ոչ նյութական ակտիվի սկզբնական արժեքը չի կարող որոշվել` ապաճանաչել ակտիվը (հանել հաշվապահական հաշվեկշռից):
3. Սույն ստանդարտի կիրառման ամսաթվի դրությամբ միավորը բավարարում է ոչ նյութական ակտիվի սահմանմանը և ճանաչման չափանիշներին, սակայն նախկինում ճանաչված չի եղել որպես ակտիվ:
ա) Միավորը ձեռք է բերվել իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում և կազմել է ճանաչված գուդվիլի մաս:	Ոչ նյութական ակտիվի ճանաչումը խրախուսվում է, բայց և չի պահանջվում: Եթե ոչ նյութական ակտիվը ճանաչվում է` I. չափել ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը սկզբնական արժեքով (կամ վերագնահատված գումարով)` հանած սույն ստանդարտի համաձայն որոշված կուտակված ամորտիզացիան, և II. ճշգրտել ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլը հետընթաց կերպով` այնպես, կարծես միավորը երբեք ներառված չի եղել ձեռք բերման ամսաթվի դրությամբ ճանաչված գուդվիլի մեջ: Օրինակ, եթե գուդվիլը ճանաչված է եղել որպես ակտիվ և ամորտիզացվել է, ապա գնահատել ազդեցությունը գուդվիլի կուտակված ամորտիզացիայի վրա` առանձնացնելով ոչ նյութական ակտիվը, և համապատասխանաբար ճշգրտել գուդվիլի հաշվեկշռային արժեքը:
բ) Միավորը ձեռք չի բերվել իրենից ձեռքբերում ներկայացնող ձեռնարկատիրական գործունեության միավորման արդյունքում (օրինակ` այն գնվել է առանձին կամ ներստեղծվել է):	Ոչ նյութաmկան ակտիվը չպետք է ճանաչվի:
Անցումային դրույթներ. հիմնական մոտեցմամբ հաշվառվող ոչ նյութական ակտիվի ամորտիզացիա
Հանգամանքներ	Պահանջներ
4. Ակտիվը նախկինում չի ամորտիզացվել	Վերաներկայացնել ակտիվի հաշվեկշռային արժեքն այնպես, կարծես կուտակված ամորտիզացիան միշտ որոշված է եղել սույն ստանդարտին համապատասխան:
5. Ակտիվը նախկինում ամորտիզացվել է: Սույն ստանդարտի համաձայն որոշված կուտակված ամորտիզացիան տարբերվում է նախկինում որոշվածից (ամորտիզացիայի ժամանակաշրջանները և (կամ) ամորտիզացիայի մեթոդները իրարից տարբեր լինելու պատճառով):	Նախորդ տարիներում կուտակված ամորտիզացիայի և սույն ստանդարտի համաձայն հաշվարկվածի միջև տարբերությունն արտացոլելու համար չվերաներկայացնել ոչ նյութական ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը: Ամորտիզացնել ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը իր` սույն ստանդարտի համաձայն որոշված օգտակար ծառայության մնացած ժամանակաշրջանի ընթացքում (այսինքն` ցանկացած փոփոխություն դիտվում է որպես փոփոխություն հաշվապահական հաշվառման գնահատումներում. տես պարագրաֆ 93):
Անցումային դրույթներ. վերագնահատված ոչ նյութական ակտիվներ
Հանգամանքներ	Պահանջներ
6. Ոչ նյութական ակտիվը հաշվառված է եղել վերագնահատված գումարով, որը չի որոշվել վկայակոչելով գործող շուկան.
ա) Ակտիվի համար առկա է գործող շուկա:	Ակտիվը պետք է վերագնահատվի սույն ստանդարտի կիրառման ամսաթվի դրությամբ` վկայակոչելով այդ գործող շուկան:
բ) Ակտիվի համար առկա չէ գործող շուկա:	I. վերացնել ցանկացած վերագնահատման ազդեցությունը, և II. չափել ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը սկզբնական արժեքով` հանած սույն ստանդարտի համաձայն որոշված կուտակված ամորտիզացիան: