ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Օ Ր Ե Ն Ք Ը

Ընդունված է Ազգային Ժողովի կողմից
17 հունիսի 1998 թ.

ԴԱՏԱՎՈՐԻ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԻ ՄԱՍԻՆ

Գ Լ ՈՒ Խ  I

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Սույն օրենքը կարգավորում է դատավորի անկախության, նյութական և սոցիալական ապահովության, անվտանգության և գործունեության այլ երաշխիքների հետ կապված հարաբերությունները, սահմանում է դատավորի լիազորությունների դադարեցման և կարգապահական պատասխանատվության հիմքերը, դատավորներին շնորհվող որակավորման դասերը և դրանց հետ կապված արտոնությունները:

Պետական ծառայողների կարգավիճակին վերաբերող օրենքները և այլ նորմատիվ ակտերը դատավորներին վերաբերում են այնքանով, որքանով դրանք չեն հակասում սույն օրենքին:

Հայաստանի Հանրապետությունում դատավորներ են` օրենքով սահմանված կարգով նշանակված առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների նախագահները և դատավորները, տնտեսական դատարանի նախագահը և դատավորները վճռաբեկ դատարանի նախագահը, դրա պալատների նախագահները և դատավորները:

Դատավոր է այն անձը, ով Սահմանադրությամբ սահմանված կարգով օժտված է արդարադատություն իրականացնելու իրավասությամբ և իր պաշտոնեական պարտավորություններն իրականացնում է մշտական հիմունքներով:

Բոլոր դատավորներն ունեն միասնական կարգավիճակ և միմյանցից տարբերվում են իրենց լիազորություններով և իրավասությամբ:

(2-րդ հոդվածը լրաց. 11.09.01 ՀՕ-218)

Սույն օրենքի գործողությունը տարածվում է առաջին ատյանի, վերահսկիչ և վճռաբեկ դատարանների դատավորների վրա:

Դատավորի կարգավիճակը սահմանվում է Սահմանադրությամբ, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության և քրեական դատավարության օրենսգրքերով, սույն օրենքով, «Դատարանակազմության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով և այլ օրենքներով:

Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորն անկախ է և ենթարկվում է միայն օրենքին:

Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորը հաշվետու չէ որևէ պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի:

Դատավորի պատասխանատվության հիմքերը և կարգը սահմանվում են օրենքով:

Պետական մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց, կուսակցությունների, հասարակական միավորումների և լրատվության միջոցների ցանկացած միջամտություն դատավորի գործունեությանը` արդարադատություն իրականացնելիս անթույլատրելի է և առաջացնում է օրենքով սահմանված պատասխանատվություն:

Դատավորը պարտավոր չէ բացատրություններ տալ իր վարույթում գտնվող գործի կամ նյութի էության վերաբերյալ կամ դրանք տրամադրել ծանոթացման այլ կերպ, քան օրենքով նախատեսված դեպքերում և կարգով:

Արդարադատության իրականացման կապակցությամբ դատավորին կամ նրա մերձավորներին սպառնալը, նրան վիրավորանք հասցնելը, դատարանի վճիռը, դատավճիռը կամ որոշումը դիտավորյալ չկատարելը կամ դրանց կատարմանը խոչընդոտելը, ինչպես նաև գործին մասնակցող կամ դատական նիստին ներկա անձանց կողմից դատարանի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք դրսևորելը, ինչ ձևով էլ որ դա արտահայտված լինի, առաջացնում է օրենքով սահմանված պատասխանատվություն:

Դատավորը չի կարող լինել որևէ կուսակցության անդամ, ընտրություններում առաջադրել իր թեկնածությունը, մասնակցել նախընտրական քարոզչությանը կամ ցանկացած այլ ձևով զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ:

Դատավորը չի կարող զբաղեցնել պետական այլ պաշտոն կամ կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, մանկավարժական և ստեղծագործական աշխատանքից:

Դատավորը չի կարող լինել պետական իշխանության կամ տեղական ինքնակառավարման որևէ ներկայացուցչական մարմնի անդամ:

Դատավորը չի կարող զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ:

Դատավորն անփոփոխելի է:

Դատավորը պաշտոնավարում է մինչև իր 65 տարին լրանալը:

Դատավորը չի կարող առանց իր գրավոր համաձայնության փոխադրվել աշխատանքի` այլ դատարան:

Դատավորն իր համաձայնությամբ կարող է ժամանակավորապես գործուղվել նույն ատյանի այլ դատարան:

Դատավորի լիազորությունների դադարեցման հիմքերը և կարգը սահմանվում են սույն օրենքով և այլ օրենքներով:

Դատավորն անձեռնմխելի է:

Դատավորի նկատմամբ քրեական հետապնդում կարող է հարուցել միայն Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր դատախազը, որն էլ հսկողություն է իրականացնում տվյալ գործի քննության օրինականության նկատմամբ:

Դատավորին չի կարելի կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվության ենթարկել` առանց արդարադատության խորհրդի առաջարկի հիման վրա Հանրապետության Նախագահի տված համաձայնության:

Դատավորի ձերբակալման, բերման ենթարկելու, նրա կամ նրա բնակարանի խուզարկության դեպքում համապատասխան մարմինն այդ մասին անմիջապես տեղյակ է պահում Հանրապետության Նախագահին, արդարադատության նախարարին և դատարանների նախագահների խորհրդի նախագահին:

Դատավորի պաշտոնում նշանակված անձն իր պաշտոնն ստանձնում է արդարադատության խորհրդում Հանրապետության Նախագահի ներկայությամբ տրված հետևյալ երդմամբ. «Ստանձնելով դատավորի բարձր պաշտոնը, երդվում եմ` արդարադատություն իրականացնելիս ենթարկվել միայն Սահմանադրությանն ու օրենքներին, լինել անաչառ և սկզբունքային, արդարացի և մարդասեր, բարձր պահել պետության և դատարանի հեղինակությունը»:

Երդումը տրվում է հանդիսավոր պայմաններում, անհատական կարգով` յուրաքանչյուր դատավորի կողմից երդման տեքստն ընթերցելու միջոցով:

Դատավորը ստորագրում է երդման տեքստը:

Երդումը տրվում է դատավորի նշանակման օրվանից ոչ ուշ, քան տասնօրյա ժամկետում:

Գ Լ ՈՒ Խ  II

ԴԱՏԱՎՈՐԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Դատավորի` արդարադատության իրականացման հետ կապված իրավունքները սահմանվում են Սահմանադրությամբ, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության և Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքերով և այլ օրենքներով:

Դատավորները կարող են կազմավորել միավորումներ և անդամակցել դրանց` իրենց շահերի ներկայացման, մասնագիտական մակարդակի բարձրացման և կարգավիճակի պաշտպանության նպատակով:

Դատավորն իրավունք ունի առաջադրվել արդարադատության խորհրդի անդամության թեկնածու:

Դատավորը քաղաքացիական, տնտեսական, քրեական կամ վարչական գործեր լսելիս պարտավոր է խստիվ ղեկավարվել օրենքով, ապահովել անձանց` Սահմանադրությամբ և օրենքներով ամրագրված իրավունքների և ազատությունների, պատվի և արժանապատվության պաշտպանությունը:

Դատավորը պարտավոր է հոգ տանել իր մասնագիտական գիտելիքների մակարդակի և աշխատանքի որակի բարձրացման ուղղությամբ:

Դատավորը թե դատարանում իր պարտականությունները կատարելիս, թե արտածառայողական հարաբերություններում պարտավոր է խուսափել այն ամենից, ինչը կարող է վնասել դատարանի հեղինակությանը և դատավորի բարձր կոչմանը, կասկած հարուցել դատավորի անաչառության և անկողմնակալության նկատմամբ:

Դատավորն իրավունք չունի հրապարակել դատավորների խորհրդակցության և քվեարկության գաղտնիքը, դռնփակ դատաքննության ժամանակ ստացած տեղեկություններն ինչպես պաշտոնավարության ժամանակ, այնպես էլ պաշտոնաթողությունից հետո:

Դատավորը պարտավոր է խստագույնս պահպանել էթիկայի և բարոյականության նորմերը:

Դատավորին արգելվում է հրապարակայնորեն ցանկացած ձևով անհարգալից վերաբերմունք արտահայտել օրենքի կամ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական կարգի նկատմամբ: Հավասարապես արգելվում են բոլոր այն գործողությունները, որոնք կարող են վնասել պետության և դատարանի հեղինակությանը:

Գ Լ ՈՒ Խ  III

ԴԱՏԱՎՈՐԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ

Դատավորի պաշտոնային դրույքաչափը սահմանվում է օրենքով, ընդ որում`

1) միևնույն ատյանի դատավորների և դատարանների նախագահների պաշտոնային դրույքաչափերը հավասար են.

2) վերաքննիչ և տնտեսական դատարանների դատավորների (այդ թվում` դատարանների նախագահների) պաշտոնային դրույքաչափերը գերազանցում են առաջին ատյանի դատարանի դատավորի պաշտոնային դրույքաչափը տասը տոկոսով.

3) վճռաբեկ դատարանի դատավորների (այդ թվում` նաև պալատների նախագահների և վճռաբեկ դատարանի նախագահի) պաշտոնային դրույքաչափերը գերազանցում են առաջին ատյանի դատարանի դատավորի պաշտոնային դրույքաչափը քսան տոկոսով.

4) տվյալ դատարանի նախագահի պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ սահմանվում է դրամական հավելավճար` պաշտոնային դրույքաչափի քառորդի չափով, իսկ վճռաբեկ դատարանի պալատի նախագահի պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ սահմանվում է դրամական հավելավճար` պաշտոնային դրույքաչափի տասնհինգ տոկոսի չափով.

5) յուրաքանչյուր դատավորի վճարվում է հավելավճար` դատավորի պաշտոնում աշխատանքի ստաժի համար` առաջին հինգ տարիների համար` յուրաքանչյուր տարի երկուական տոկոսի (ընդամենը` տասը տոկոս), իսկ վեցերորդ և դրան հաջորդող յուրաքանչյուր տարվա համար` հինգական տոկոսի չափով:

(17-րդ հոդվածն ուժը կորցրել է 26.12.02 ՀՕ-506-Ն)

Դատավորն իրավունք ունի ստանալ աշխատանքային կենսաթոշակ դատավորի` իր վերջին զբաղեցրած պաշտոնի համար նախատեսված աշխատավարձի 75 տոկոսի չափով: Նշված իրավունքից չեն օգտվում այն անձինք, ովքեր դատավորի պաշտոնում աշխատել են 3 տարուց պակաս, կամ որոնց լիազորությունները դադարեցվել են Հանրապետության Նախագահի կողմից սույն օրենքի 30 հոդվածի առաջին մասի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 10-րդ և 11-րդ կետերով նախատեսված հիմքերով:

Դատավորներն ունեն 30 աշխատանքային օր տևողությամբ ամենամյա վճարովի արձակուրդի իրավունք:

Առանձին դեպքերում, անձնական, ընտանեկան կամ այլ հանգամանքներից ելնելով, դատարանի նախագահի կողմից դատավորին կարող է տրամադրվել լրացուցիչ չվճարվող արձակուրդ` մինչև 30 օրացուցային օր տևողությամբ:

Իր մշտական բնակության վայրից դուրս աշխատանքի նշանակվելիս դատավորին, կառավարության սահմանած չափերով և կարգով, վճարվում է իր և իր ընտանիքի անդամների տեղափոխման հետ կապված ծախսերի, ինչպես նաև բնակարանային վարձի փոխհատուցում:

Իր մշտական բնակության վայրից դուրս գործուղվելիս դատավորին, կառավարության սահմանած չափերով և կարգով, վճարվում են գործուղման ծախսեր:

Գ Լ ՈՒ Խ  IV

ԴԱՏԱՎՈՐԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ

Դատավորն ունի առանձին ծառայողական աշխատասենյակ` կառավարության սահմանած տիպային կահավորման ցանկին համապատասխան: Դատավորի աշխատասենյակում պետք է տեղադրված լինի հանրապետության տարածքում հեռախոսակապ հաստատելու միջոց:

Դատավորի աշխատասենյակում առկա է Հայաստանի Հանրապետության զինանշանի պատկերը, իսկ աշխատասեղանի մոտ տեղադրվում է Հայաստանի Հանրապետության պետական դրոշը:

Դատական նիստին դատավորը մասնակցում է սահմանված ձևի պատմուճանով (թիկնոցով), որը նրան տրամադրվում է անվճար:

Պատմուճանի նկարագրությունը հաստատում է կառավարությունը:

Օրենքով յուրաքանչյուր դատավորի տրամադրվող հաստիքներում նշանակումը կատարվում է դատավորի ներկայացմամբ` տվյալ ատյանի նախագահի կողմից:

Դատավորը և նրա ընտանիքի անդամները գտնվում են պետության հատուկ պաշտպանության ներքո: Դատավորի դիմումի հիման վրա իրավասու պետական մարմինները պարտավոր են ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները դատավորի և նրա ընտանիքի անդամների անվտանգությունն ապահովելու նպատակով:

Դատավորներն ունեն հաշվեցուցակային զենք և պաշտպանության հատուկ միջոցներ ունենալու և կրելու իրավունք:

Դատավորն իր լիազորությունների իրականացման ողջ ժամանակահատվածում ազատվում է զինվորական ծառայությունից, զորահավաքներից և վարժական հավաքներից:

Հանրապետության տարածքում կապ հաստատելու համար դատավորն իրավունք ունի օգտվել պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների տնօրինության տակ գտնվող կապի միջոցներից:

Դատավորին` իր գործունեության ողջ ժամանակահատվածի համար, Հանրապետության Նախագահի կողմից տրվում է ծառայողական վկայական:

Դատավորն ունի անհապաղ ընդունելության իրավունք արդարադատության խորհրդի անդամների և փոխնախագահների մոտ:

Գ Լ ՈՒ Խ  V

ԴԱՏԱՎՈՐԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԱԴԱՐԵՑՈՒՄԸ ԵՎ ՆՐԱ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆԸ

Դատավորի լիազորություններն արդարադատության խորհրդի առաջարկության հիման վրա դադարեցնում է Հանրապետության Նախագահը, եթե`

1) նա դիմում է այդ մասին (հրաժարական է տալիս).

2) լրացել է նրա 65 տարին (պաշտոնավարման տարիքը).

3) նա իր գրավոր համաձայնությամբ ընտրվել կամ նշանակվել է այլ պաշտոնում կամ անցել է դատավորի պաշտոնի հետ անհամատեղելի այլ աշխատանքի.

4) ժամանակավոր անաշխատունակության հետևանքով նա ավելի քան չորս ամիս անընդմեջ չի ներկայացել աշխատանքի.

5) նա ավելի քան տասն օր անընդմեջ անհարգելի պատճառներով չի ներկայացել աշխատանքի.

6) նա նշանակվել է դատավորի պաշտոնում` օրենքի պահանջների խախտմամբ.

7) նա կատարել է այնպիսի արարք, որը «Դատավորի վարքագծի կանոնագրքի» համաձայն հիմք է լիազորությունների դադարեցման համար.

8) նա արդարադատություն իրականացնելիս թույլ է տվել օրենքի կոպիտ խախտում.

9) դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճռի հիման վրա նա ճանաչվել է անգործունակ, սահմանափակ գործունակ, անհայտ բացակայող կամ հայտարարվել է մահացած.

10) օրինական ուժի մեջ է մտել նրա նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռը.

11) նա խախտել է սույն օրենքի 8 կամ 9 հոդվածների պահանջները.

12) նա կորցրել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը:

Դատավորի լիազորությունները դադարեցնելու հարցով միջնորդությամբ արդարադատության խորհուրդ է դիմում արդարադատության նախարարը:

Սույն հոդվածի առաջին մասի 7-րդ կետով նախատեսված հիմքով դատավորի լիազորությունները դադարեցնելու հարցով արդարադատության նախարարը արդարադատության խորհուրդ է դիմում միայն դատարանների նախագահների խորհրդի եզրակացությունն ստանալուց հետո: Նշված եզրակացությունը ներկայացվում է արդարադատության խորհուրդ:

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության է ենթարկում արդարադատության խորհուրդը:

Դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու իրավունք ունի արդարադատության նախարարը:

Դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմքերն են`

1) արդարադատություն իրականացնելիս օրենքի խախտում թույլ տալը.

2) աշխատանքային կարգապահությունը խախտելը.

3) դատավորին անվայել արարք կատարելը.

4) սույն օրենքի 14 կամ 15 հոդվածների պահանջները խախտելը:

Դատական ակտը բեկանելը կամ փոփոխելն ինքնին չի առաջացնում այդ ակտը կայացրած (կայացմանը մասնակցած) դատավորի պատասխանատվություն, եթե արդարադատություն իրականացնելիս նա թույլ չի տվել օրենքի կանխամտածված խախտում կամ անբարեխղճություն, որն էական հետևանքներ է առաջացրել:

Դատավորը կարող է կարգապահական տույժի ենթարկվել կարգապահական խախտման հայտնաբերման օրվանից ոչ ուշ, քան երեք ամիս հետո` չհաշված կարգապահական վարույթի ընթացքը կամ աշխատանքից հարգելի պատճառներով դատավորի բացակայության ժամանակը, բայց ոչ ուշ, քան խախտումը հայտնաբերելու օրվանից մեկ տարի հետո:

Մինչև կարգապահական վարույթի նյութերն արդարադատության խորհուրդ ուղարկելը դրանց հետ իրավունք ունի ծանոթանալ այն դատավորը, ում նկատմամբ վարույթ է հարուցվել: Ընդ որում, դատավորն իրավունք ունի ներկայացնել լրացուցիչ բացատրություններ կամ միջնորդություն հարուցել լրացուցիչ ստուգումներ կատարելու մասին:

Դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հարցը քննելիս արդարադատության խորհուրդը կարող է դատավորի նկատմամբ կիրառել հետևյալ կարգապահական տույժերը`

1) նկատողություն.

2) խիստ նկատողություն:

Եթե արդարադատության խորհուրդը նպատակահարմար չի գտնում դատավորի նկատմամբ կիրառել կարգապահական տույժի միջոց, ապա կարող է բավարարվել հարցի քննարկմամբ` կարճելով հարուցված կարգապահական վարույթը:

Արդարադատության խորհուրդը (իսկ մինչև խորհրդում հարցի քննարկումը` արդարադատության նախարարը) կարգապահական վարույթը կարճում է նաև այն դեպքերում, երբ հիմնավորված չէ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու անհրաժեշտությունը, կամ եթե բաց են թողնված սույն օրենքի 31 հոդվածի հինգերորդ մասով սահմանված ժամկետները:

Եթե կարգապահական տույժ տալու օրվանից երկու տարվա ընթացքում դատավորը չի ենթարկվել նոր կարգապահական տույժի, ապա նա համարվում է կարգապահական տույժի չենթարկված:

Եթե դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ է հարուցվել մի քանի փաստերի հիման վրա, ապա նրա նկատմամբ կիրառվում է կարգապահական տույժի միայն մեկ միջոց:

Գ Լ ՈՒ Խ  VI

ԴԱՏԱՎՈՐՆԵՐԻ ՈՐԱԿԱՎՈՐՄԱՆ ԴԱՍԵՐԸ

(33-րդ հոդվածն ուժը կորցրել է 26.12.02 ՀՕ-506-Ն)

(34-րդ հոդվածն ուժը կորցրել է 26.12.02 ՀՕ-506-Ն)

(35-րդ հոդվածը լրաց. 11.09.01 ՀՕ-218, ուժը կորցրել է 26.12.02 ՀՕ-506-Ն)

(36-րդ հոդվածն ուժը կորցրել է 26.12.02 ՀՕ-506-Ն)

(37-րդ հոդվածն ուժը կորցրել է 26.12.02 ՀՕ-506-Ն)

Գ Լ ՈՒ Խ  VII

ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում 1999 թվականի հունվարի 12-ից:

Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել` «Հայաստանի Հանրապետության դատարանների դատավորներին որակավորման դասեր սահմանելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը և 1993 թվականի հուլիսի 30-ի Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի նախագահության որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետության դատարանների դատավորներին որակավորման դասեր շնորհելու և դրանց համապատասխան դրամական հավելավճարներ տալու մասին» կանոնադրությունը: