ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Օ Ր Ե Ն Ք Ը

Ընդունված է Ազգային ժողովի կողմից
 29 մայիսի 1997 թ.

ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

Սույն օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության հիմքերն ու կազմակերպումը, պաշտպանության բնագավառում պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ձեռնարկությունների, հիմնարկների, կազմակերպությունների, պաշտոնատար անձանց և քաղաքացիների իրավունքներն ու պարտականությունները, հանրապետության պաշտպանության գործում Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի (այսուհետ` զինված ուժեր) դերն ու խնդիրները, դրանց կառուցվածքը և ղեկավարումը, պաշտպանության բնագավառում օրենսդրության խախտումների համար պատասխանատվությունը:

Գ Լ ՈՒ Խ  I

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությունը քաղաքական, տնտեսական, ռազմական, սոցիալական, իրավական և այլ միջոցների ու միջոցառումների համակարգ է` ուղղված հանրապետության ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության ապահովմանը:

Պաշտպանությունը կազմակերպվում և իրականացվում է պաշտպանության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության հիման վրա:

Պաշտպանության նպատակով ստեղծվում են զինված ուժեր և սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների զինապարտություն:

Պաշտպանությանն առնչվող խնդիրներ լուծելու նպատակով, միջազգային պայմանագրերով (համաձայնագրերով) նախատեսված կարգով, Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կարող են տեղակայվել օտարերկրյա պետությունների զորամիավորումներ:

Ռազմական դրության ժամանակ պաշտպանության իրականացմանը կարող են ներգրավվել Հայաստանի Հանրապետության սահմանապահ զորքերը, ոստիկանության զորքերը և ազգային անվտանգության զինված ստորաբաժանումները (այսուհետ` այլ զորքեր), ինչպես նաև քաղաքացիական պաշտպանության ստորաբաժանումները:

Սույն հոդվածում նշված զորքերի թվարկումը սպառիչ է: Հայաստանի Հանրապետությունում այլ զինվորական կազմավորումների ստեղծումն արգելվում է:

(1-ին հոդվածը խմբ. 05.03.02 ՀՕ-311, փոփ. 14.12.04 ՀՕ-2-Ն, փոփ., լրաց. 26.05.05 ՀՕ-126-Ն)

Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության կազմակերպումը ներառում է`

ա) ռազմական քաղաքականության մշակումը.

բ) ռազմական վտանգի կանխատեսումը և գնահատումը.

գ) պաշտպանության բնագավառի իրավական կարգավորումը.

դ) անհրաժեշտ կառուցվածքով և թվակազմով, ժամանակակից սպառազինությամբ և ռազմական տեխնիկայով հագեցած, մարտական զորահավաքային բարձր պատրաստականություն ունեցող զինված ուժերի ստեղծումը, ինչպես նաև դրանց օգտագործման ծրագրավորումը.

ե) զորակոչի անցկացումը և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին պայմանագրային հիմունքներով զինծառայության ներգրավումը.

զ) կոլեկտիվ անվտանգության և համատեղ պաշտպանության նպատակներով միջազգային համագործակցությունը.

է) տնտեսության, պետական մարմինների, ձեռնարկությունների, հիմնարկների, կազմակերպությունների, հաղորդակցության միջոցների ու հանգույցների, տարածքի և բնակչության զորահավաքային նախապատրաստումը.

ը) տարածքային և քաղաքացիական պաշտպանության միջոցառումների ծրագրավորումն ու իրականացումը.

թ) ռազմաարդյունաբերական համալիրի և ռազմական գիտության զարգացումը` ներառյալ ռազմական ուսուցման կազմակերպումը.

ժ) պետական և ծառայողական գաղտնիքի պահպանման ապահովումը.

ժա) զինված ուժերի պահեստազորի, ռազմական ուսուցում անցած զինապարտների, ինչպես նաև անհրաժեշտ քանակությամբ զենքի և զինամթերքի, տեխնիկայի, պարենի և այլ նյութերի պաշարների նախապատրաստումը.

ժբ) պաշտպանության բնագավառի այլ միջոցառումներ:

Պաշտպանության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությունը բաղկացած է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունից, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերից (համաձայնագրերից), սույն օրենքից և օրենսդրության այլ ակտերից:

Գ Լ ՈՒ Խ  II 

ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ, ՊԵՏԱԿԱՆ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է:

Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը`

ա) համակարգում է պետական մարմինների գործունեությունը պաշտպանության բնագավառում.

բ) նշանակում և ազատում է զինված ուժերի բարձրագույն հրամանատարական կազմը.

գ) շնորհում է բարձրագույն զինվորական կոչումներ, պարգևատրում Հայաստանի Հանրապետության շքանշաններով և մեդալներով.

դ) վարում է բանակցություններ, կնքում և ստորագրում է պաշտպանության բնագավառի միջազգային պայմանագրեր (համաձայնագրեր), վավերացնում է միջկառավարական պայմանագրեր (համաձայնագրեր).

ե) հայտարարում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների ժամկետային զինվորական ծառայության զորակոչ և սահմանված ժամկետը ծառայած անձանց զորացրում.

զ) որոշում է ընդունում զինված ուժերի օգտագործման մասին և տալիս է ռազմական գործողություններ վարելու` զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարի հրամաններ:

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը`

ա) ապահովում է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության քաղաքականության իրականացումը.

բ) մշակում և հաստատում է Հայաստանի Հանրապետության ռազմական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները.

գ) հաստատում է զինված ուժերի զարգացման, զորահավաքային նախապատրաստման, տեղակայման և ռազմավարական օգտագործման ծրագրերը.

դ) սահմանում է զինված ուժերի ընդհանուր թվաքանակը և կառուցվածքը.

ե) իր իրավասության շրջանակներում կազմակերպում, ղեկավարում և վերահսկում է պետական կառավարման մարմինների գործունեությունը զինված ուժերի սպառազինման, բնակավորման, ֆինանսավորման և թիկունքային ապահովման ոլորտներում.

զ) ապահովում է զինված ուժերի պահեստազորի նախապատրաստումը, կազմակերպում է զորահավաքային ծրագրերի, առաջադրանքների և պետական պահուստի կուտակման պլանների մշակումը.

է) ծրագրում և ապահովում է ռազմական արդյունաբերության և ռազմական գիտության զարգացումը.

ը) սահմանում է զորակոչի ենթակա Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների թվաքանակը.

թ) սահմանում է պետական պաշտպանական պատվերի ձևավորման կարգը և իրականացնում վերահսկողություն` պաշտպանական ծախսերի նկատմամբ.

ժ) կազմակերպում է ընդհանուր և մասնակի զորահավաքների անցկացումը, հաստատում է զորահավաքային ռեզերվի և նյութական պաշարների կուտակման ծրագրերը, ղեկավարում է տնտեսության զորահավաքային (մոբիլիզացիոն) նախապատրաստությունը և դրա փոխադրումը ռազմական դրության իրավական հատուկ ռեժիմի.

ժա) իրականացնում է տարածքային և քաղաքացիական պաշտպանության ընդհանուր ծրագրումը, որոշում է դրանց կազմակերպման կարգը, խնդիրները, վերահսկում է հաստատված ծրագրերի կատարումը.

ժբ) մշակում է բնակչության հետ տարվող ռազմահայրենասիրական դաստիարակության պետական ծրագրերը և ապահովում դրանց իրականացումը.

ժգ) ապահովում է զինծառայողների, նրանց հավասարեցված, ինչպես նաև նշված կատեգորիաների անձանց ընտանիքների անդամների օրենքով սահմանված կենսաթոշակային ապահովությունը և սոցիալական պաշտպանվածությունը.

ժդ) ստեղծում, վերակազմավորվում և լուծարում է պաշտպանական ձեռնարկությունները, հիմնարկները, կազմակերպությունները, ռազմաուսումնական հաստատությունները.

ժե) պաշտպանության հարցերով օտարերկրյա պետությունների հետ վարում է բանակցություններ, կնքում է միջկառավարական պայմանագրեր (համաձայնագրեր), որոշում է ռազմական վտանգի նվազեցման և Հայաստանի Հանրապետության ու օտարերկրյա պետությունների վստահության ամրապնդման միջոցները.

ժզ) կազմակերպում է զենքի և ռազմական տեխնիկայի, ստրատեգիական նյութերի, առաջավոր տեխնոլոգիայի և երկակի նշանակության արտադրանքի արտահանման և ներմուծման վերահսկողությունը.

ժէ) իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով սահմանված այլ լիազորություններ:

(5-րդ հոդվածը լրաց., փոփ. 28.11.06 ՀՕ-213-Ն)

Մարզպետները (Երևանի քաղաքապետը)`

ա) իրագործում են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության պաշտպանության բնագավառի տարածքային քաղաքականությունը.

բ) ապահովում են մարզերում պաշտպանության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջների կատարումը, զինված ուժերի զորահավաքային պատրաստությունը և զորակոչի իրականացումը, զինծառայողների, պահեստ արձակված անձանց, նրանց ընտանիքների անդամների սոցիալական, իրավական պաշտպանվածությունը.

գ) պաշտպանության նպատակով իրականացնում են տարածքի և հաղորդակցության ուղիների նախապատրաստման միջոցառումները, զորահավաքային ծրագրերի ու խնդիրների կատարումը.

դ) մասնակցում են տարածքային պաշտպանության միջոցառումների ծրագրավորմանն ու օժանդակում դրանց իրագործմանը.

ե) կազմակերպում և ղեկավարում են մարզի բնակչության քաղաքացիական պաշտպանության աշխատանքները.

զ) օրենսդրությամբ սահմանված կարգով զինված ուժերն ապահովում են նյութական միջոցներով և կենսագործունեության համար անհրաժեշտ այլ արտադրանքով:

Պաշտպանության բնագավառում տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները սահմանվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով:

Գ Լ ՈՒ Խ  III

ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ ՁԵՌՆԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ, ՀԻՄՆԱՐԿՆԵՐԻ, ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԳՈՐԾԱՌՈՒՅԹՆԵՐԸ, ՊԱՇՏՈՆԱՏԱՐ ԱՆՁԱՆՑ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐՆ ՈՒ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հայաստանի Հանրապետության ձեռնարկությունները, հիմնարկները, կազմակերպությունները, դրանց պաշտոնատար անձինք պետական պաշտպանական պատվերով սահմանված կարգով կատարում են ռազմական արտադրանքի թողարկման, վերանորոգման, մատակարարման հանձնարարություններ և ծառայություններ, իրականացնում են զորահավաքային նախապատրաստման ծրագրերով նախատեսված միջոցառումներ, անհրաժեշտ պայմաններ են ստեղծում իրենց աշխատողների զինվորական պարտականությունների կատարման համար, ինչպես նաև մասնակցում են քաղաքացիական պաշտպանության խնդիրների իրագործմանը` Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության համաձայն:

Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը մասնակցելը յուրաքանչյուր քաղաքացու սահմանադրական պարտականությունն է:

Պաշտպանության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներն ունեն պետության կողմից երաշխավորված իրավունքներ և կրում են պարտականություններ, որոնց իրագործումը կարգավորվում է սույն օրենքով և Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրական այլ ակտերով:

Օտարերկրյա պետությունների զինված ուժերում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների և Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերում օտարերկրյա պետությունների քաղաքացիների ծառայությունը կարգավորվում է միջազգային պայմանագրերով (համաձայնագրերով):

Գ Լ ՈՒ Խ  IV

ԶԻՆՎԱԾ ՈՒԺԵՐԸ ԵՎ ԱՅԼ ԶՈՐՔԵՐԸ

Զինված ուժերը Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության հիմքն են և ռազմավարական, մարտավարական խնդիրների զուգորդմամբ ապահովում են հանրապետության զինված պաշտպանությունը:

Զինված ուժերը կոչված են զինված հարձակմանը դիմակայելու Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերի (համաձայնագրերի) համաձայն խնդիրներ լուծելու համար:

Զինված ուժերը ներառում են Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության զորամասերի, զորախմբերի, զորամիավորումների, զինվորական կառավարման մարմինների, քաղաքացիական պաշտպանության ստորաբաժանումների, հիմնարկների, կազմակերպությունների և ռազմաուսումնական հաստատությունների ամբողջական համակարգը:

(9-րդ հոդվածը փոփ. 26.05.05 ՀՕ-126-Ն)

Զինված ուժերի ընդհանուր ղեկավարումն իրականացնում են Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը և Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը` իրենց լիազորությունների շրջանակներում:

Զինված ուժերի անմիջական ղեկավարումն իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարը:

Զինված ուժերի պետական կառավարման մարմինը Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունն է, որն անմիջական պատասխանատվություն է կրում հանրապետության պաշտպանության ապահովման, զինված ուժերի ստեղծման, զարգացման և մարտական պատրաստականության համար:

Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունը`

ա) իր լիազորությունների սահմաններում ուսումնասիրում և գնահատում է ռազմաքաղաքական իրադրությունը, ռազմական վտանգի և հանրապետության պաշտպանվածության աստիճանը.

բ) մասնակցում է հանրապետության ռազմական քաղաքականության հիմնական ուղղությունների մշակմանը.

գ) առաջարկություն է ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն` զինված ուժերի կառուցվածքի, թվաքանակի և ապահովման վերաբերյալ.

դ) իրականացնում է միասնական ռազմատեխնիկական քաղաքականություն, համարվում է սպառազինության, ռազմական տեխնիկայի և այլ գույքի գնման, արտադրության, գիտահետազոտական և նորոգման պետական պատվիրատուն (պետական պատվերը տեղադրող լիազորված մարմին).

ե) կազմակերպում և վերահսկում է զինված ուժերի ֆինանսական, տեխնիկական և թիկունքային ապահովվածությունը, անձնակազմի պատրաստվածությունը, կարգապահությունն ու մարտունակությունը.

զ) ղեկավարում է զինված ուժերի օպերատիվ ապահովումը, մարտական պատրաստությունը և անձնակազմի ռազմահայրենասիրական դաստիարակությունը.

զ¹) ղեկավարում է քաղաքացիական պաշտպանության ստորաբաժանումների գործունեությունը.

է) իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի կանոնագրքերով և Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մյուս ակտերով նախատեսված այլ լիազորություններ: Զինված ուժերի օպերատիվ կառավարման հիմնական մարմինը Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբն է, որը`

ա) մշակում է զինված ուժերի օգտագործման և զորահավաքային ծրագրերը.

բ) իրականացնում է զորքերի օպերատիվ կառավարումը.

գ) իրականացնում է զինված ուժերի զորահավաքային նախապատրաստումը և ծավալումը.

դ) մասնակցում է հանրապետության տնտեսության զորահավաքային նախապատրաստման ծրագրերի մշակմանը.

ե) կազմակերպում է շտաբների և զորքերի օպերատիվ նախապատրաստումը.

զ) իր լիազորությունների սահմաններում իրականացնում է հանրապետության պաշտպանության և անվտանգության ամրապնդման, ինչպես նաև քաղաքացիական պաշտպանության կազմակերպման ու իրականացման այլ միջոցառումներ:

Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության խնդիրները, գործառույթները և լիազորությունները սահմանվում են սույն օրենքով, Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի կանոնագրքերով և օրենսդրության այլ ակտերով:

(10-րդ հոդվածը լրաց., փոփ. 26.05.05 ՀՕ-126-Ն)

Զինված ուժերի տեղակայումն իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունը` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով:

Զինված ուժերի տեղակայումը Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերի (համաձայնագրերի) հիման վրա:

Այլ զորքերի ստեղծումը, կառավարումը և գործունեությունն իրականացվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենքների հիման վրա:

Այլ զորքերը`

ա) մասնակցում են զինված ուժերի օգտագործման ծրագրերի մշակմանը և իրենց մասով ապահովում դրանց իրականացումը.

բ) զինված ուժերի հետ մեկտեղ մասնակցում են հանրապետության վրա զինված հարձակմանը դիմակայելուն.

գ) պաշտպանության բնագավառում իրականացնում են սույն օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ:

Այլ զորքերի համալրումն իրականացվում է զինված ուժերի համար սահմանված կարգով:

Գ Լ ՈՒ Խ  V

ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԴՐՈՒԹՅՈՒՆ, ԶՈՐԱՀԱՎԱՔ

Հայաստանի Հանրապետության վրա զինված հարձակման, դրա անմիջական վտանգի առկայության կամ Ազգային ժողովի կողմից պատերազմ հայտարարվելու դեպքերում Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը հայտարարում է ռազմական դրություն:

Հայաստանի Հանրապետությունում կամ նրա մի մասում ռազմական դրությունը հայտարարվում և իրավական ռեժիմը սահմանվում է «Ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

(13-րդ հոդվածը լրաց. 28.11.06 ՀՕ-213-Ն)

Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը ռազմական դրություն հայտարարելու հետ միաժամանակ կամ դրանից հետո կարող է հայտարարել ընդհանուր կամ մասնակի զորահավաք:

Զորահավաքը Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմինների գործունեության, զինված ուժերի (կամ առանձին ստորաբաժանումների) կազմակերպման և կազմի ռազմական դրության ռեժիմի անցման միջոցառումների համակարգ է:

Զորահավաքային նախապատրաստումն իրականացվում է խաղաղ ժամանակ և նպատակ ունի պետական կառավարման համակարգը, զինված ուժերը, տնտեսությունը, տարածքային կազմավորումները նախապատրաստել պետությունը զինված հարձակումից պաշտպանելու, պատերազմի ժամանակ տնտեսության և բնակչության պահանջմունքները բավարարելու համար:

Զորահավաքային նախապատրաստման և զորահավաքի անցկացման կարգը սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ:

Գ Լ ՈՒ Խ  VI

ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Զինված ուժերում և այլ զորքերում կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների ստեղծումը և կանոնադրական գործունեությունն արգելվում է:

Զորամասերում, ռազմական ձեռնարկությունների, հիմնարկների, կազմակերպությունների, ռազմաուսումնական հաստատությունների տարածքում կուսակցական քարոզչության կազմակերպումը և անցկացումն արգելվում են:

Զինված ուժերում և այլ զորքերում օրինականությունն ապահովվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով, զինված ուժերի և այլ զորքերի համազորային կանոնագրքերով նախատեսված կարգով:

Զինված ուժերում և այլ զորքերում հետաքննության և նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողությունն իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության դատախազությունը` օրենքով սահմանված կարգով:

Զինված ուժերում և այլ զորքերում քրեական գործերի դատական քննությունն իրականացնում են Հայաստանի Հանրապետության դատարանները` օրենքով սահմանված կարգով:

Պաշտպանության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությունը խախտելու համար մեղավոր անձինք կրում են պատասխանատվություն` Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: