2021 թվականի հունվարի 27-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Լավրենտի Ադուլյանի և Իգոր Ադուլյանի ներկայացուցիչ Լավրենտի Ադուլյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 02.11.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանի ընդդեմ Իգոր Ադուլյանի, Արեգ Ազոյանի, Լավրենտի Ադուլյանի, երրորդ անձ Աշոտ Ադուլյանի՝ առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

21.11.2016 թվականին դիմելով դատարան` Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել 28.12.2011 թվականի առուվաճառքի պայմանագիրը, որպես հետևանք անվավեր ճանաչել 05.06.2009 թվականի առուվաճառքի պայմանագիրը, ճանաչել Աշոտ Ադուլյանի սեփականության իրավունքը ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ:

ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ն. Գալստյան) (այսուհետ` Դատարան) 27.03.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 02.11.2018 թվականի որոշմամբ Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, Դատարանի 27.03.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է նույն դատարան՝ նոր քննության։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Լավրենտի Ադուլյանը և Իգոր Ադուլյանի ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի առաջին մասի «ա» կետը, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածը, 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 66-րդ հոդվածը, 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, 439-րդ հոդվածի 2-րդ մասը:

Բողոք բերած անձինք նշված պնդումը պատճառաբանել են հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ հայցվորի կողմից հայցադիմումում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի վկայակոչումը կրում էր միայն սնանկության գործերով կառավարչի՝ դատարան դիմելու իրավունքի հիմնավորման նպատակ, իսկ հայցի առարկա գործարքների անվավերության հիմքը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ և 306-րդ հոդվածներն են, որոնց Դատարանն անդրադարձել է ու տվել համապատասխան իրավական գնահատական։

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով դատարան դիմելու իր իրավունքն իրացնելու համար հայցվորը պետք է հիմնավորեր, որ առկա է պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում վերջինիս կողմից կատարված անհատույց փոխանցում (այդ թվում` ոչ դրամային) պարտապանի հետ փոխկապակցված անձանց, մինչդեռ այդպիսի հիմնավորում հայցվորի կողմից չի ներկայացվել:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 02.11.2018 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 27.03.2018 թվականի վճռին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Աշոտ Ադուլյանին սնանկ ճանաչելու մասին «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի դիմումը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան է ներկայացվել 04.09.2015 թվականին։ Նույն օրվա որոշմամբ դիմումն ընդունվել է վարույթ՝ գործ թիվ ԵԿԴ/0271/04/15, և սնանկության ժամանակավոր կառավարիչ է նշանակվել Կարեն Ասատրյանը (հիմք՝ Դատալեքս տեղեկատվական համակարգ, հղում՝ http://www.datalex.am/?app=AppCaseSearch&case_id=14355223812330653).

2) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 03.05.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/0271/04/15 վճռով Աշոտ Ադուլյանը ճանաչվել է սնանկ (հատոր 1-ին, գ.թ. 8).

3) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 10.06.2016 թվականի որոշմամբ Կարեն Ասատրյանը նշանակվել է Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-9).

4) 05.06.2009 թվականի անշարժ գույքի (բնակելի կառուցապատման հողամասի, բնակելի տան և կից շինության) առուվաճառքի պայմանագրով Աշոտ Ադուլյանն Արեգ Ազոյանին է վաճառել ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 48).

5) 28.12.2011 թվականին Արեգ Ազոյանի և Իգոր Ադուլյանի միջև կնքվել է «Անշարժ գույքի (բնակելի տան և շինությունների) առուվաճառքի պայմանագիրե, որի համաձայն՝ Արեգ Ազոյանն Իգոր Ադուլյանին է վաճառել ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 49).

6) 08.08.2012 թվականին անշարժ գույքի մասի նվիրատվության պայմանագրով Իգոր Ադուլյանը Լավրենտի Ադուլյանին է նվիրել ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի 1/2 մասը (հատոր 1-ին, գ.թ. 50).

7) անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ 15082012-07-0230 վկայականի համաձայն՝ 15.08.2012 թվականին ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց թիվ 2 բնակելի տուն հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ գրանցվել է Իգոր Ադուլյանի և Լավրենտի Ադուլյանի ընդհանուր համատեղ սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 51).

8) Դատարանի վճռի դեմ հայցվորը վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել այն հիմքով և հիմնավորմամբ, որ Դատարանը չի անդրադարձել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետին, ինչպես նաև չի պարզել, թե արդյոք վիճելի պայմանագրերը կնքելով` Աշոտ Ադուլյանը հետապնդե՞լ է իր պարտավորություններից խուսափելու նպատակ (հատոր 3-րդ, գ.թ. 78-82):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ստորադաս դատարանը թույլ է տվել մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի կիրառման առանձնահատկություններին` վերահաստատելով նաև նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները:

Մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ կառավարիչը կարող է սնանկության վերաբերյալ դիմում ներկայացնելուց հետո ոչ ուշ, քան մեկ տարվա ընթացքում դիմել դատական կարգով հետ ստանալու` պարտապանի կատարած անհատույց փոխանցումները (այդ թվում` ոչ դրամային) պարտապանի հետ փոխկապակցված անձանց, որոնք կատարվել են պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում:

Մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ֆիզիկական անձ պարտապանի հետ փոխկապակցված են համարվում նրա ամուսինը, նրանց հետ երկու աստիճան ուղիղ վերընթաց և վայրընթաց ազգակցական կապերի մեջ գտնվող անձինք, եղբայրը, քույրը և նրանց հետ ուղիղ վայրընթաց ազգակցական կապերի մեջ գտնվող անձինք, ամուսնու եղբայրը, քույրը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետին և արձանագրել է, որ վկայակոչված իրավակարգավորումը նախատեսում է սնանկության վերաբերյալ գործով կառավարչի դատարան դիմելու իրավունքը` պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու պահանջով, որի նպատակը պարտապանի գույքի հավաքագրումն է` սնանկության վարույթի ընթացքում պարտատերերի պահանջների բավարարման նպատակով: Այսինքն` նշված նորմը սահմանում է սեփականության իրավունքի դադարման ինքնուրույն հիմք: Ընդ որում, կատարված փոխանցումները հետ ստանալու հիմքում դրված է այն հանգամանքը, որ դրանք պետք է փոխանցված լինեն պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում և անհատույց: Այդ փոխանցումները կարող են լինել նաև ոչ դրամային, այսինքն` այլ գույքային փոխանցումներ, այդ թվում` ապրանքներ, արժեթղթեր, շարժական և անշարժ գույք (…) (տե՛ս, Հարություն Զուլումյանի սնանկության գործով կառավարիչ Աղասի Արսենյանն ընդդեմ Գայանե և Ռուբեն Զուլումյանների թիվ ԵԿԴ/2304/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 23.03.2012 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի (մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ) վերլուծությունից հետևում է, որ այն նախատեսում է սնանկության վերաբերյալ գործով կառավարչի դատարան դիմելու իրավունքը` պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու պահանջով: Վերոնշյալ հոդվածով առանձնացվել են այնպիսի փոխանցումների տեսակներ, որոնք ակնհայտորեն վկայում են պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու պարտապանի մտադրության մասին (տե՛ս, Լիզա Գրիգորյանի սնանկության գործով կառավարիչ Համլետ Նաջարյանն ընդդեմ Լիզա Գրիգորյանի, Սոնիկ Աթայանի թիվ ԵՔԴ/1165/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 19.10.2012 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում արձանագրել, որ 17.06.2016 թվականին ընդունված և 23.07.2016 թվականին ուժի մեջ մտած թիվ ՀՕ-105-Ն ՀՀ օրենքով խմբագրվել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի նախաբանը: Կատարված փոփոխությունը վերաբերում է սնանկության գործով կառավարչի կողմից դատարան դիմելու համար սահմանված մեկամյա ժամկետի հաշվարկման սկիզբը որոշելուն: Մասնավորապես՝ մինչև նշված օրենքով կատարված փոփոխությունը, մեկամյա ժամկետի հաշվարկման սկիզբը սնանկության վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու պահն էր, իսկ փոփոխությունից հետո մեկամյա ժամկետի հաշվարկման սկիզբը պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահն է:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 31.01.2017 թվականի թիվ ՍԴՈ-1340 որոշմամբ, քննելով 23.07.2016 թվականից գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի` ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը, գտել է, որ այն համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանն այնպիսի սահմանադրաիրավական բովանդակությամբ, համաձայն որի` կառավարիչը կարող է պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, դիմել և դատական կարգով հետ ստանալ պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում պարտապանի հետ փոխկապակցված անձանց պարտապանի կատարած այն անհատույց փոխանցումները, որոնք դատարանի կողմից կգնահատվեն որպես պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին ակնհայտորեն վկայող փոխանցումներ:

Նույն որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը դիրքորոշում է հայտնել այն մասին, որ «(...) օրենքի վիճարկվող դրույթով սահմանված պայմաններին համապատասխանող փոխանցումներն ինքնին չեն կարող վկայել պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին: Նման դիրքորոշման համար հիմք են հանդիսանում այն հանգամանքները, որ, նախ` նման մտադրության առկայությունը կամ բացակայությունը գնահատման ենթակա հանգամանքներ են, որոնք կարող են հաստատվել դատարանի կողմից գործի կոնկրետ հանգամանքների բազմակողմանի ուսումնասիրման և գնահատման արդյունքում, երկրորդ` նշված պայմաններին համապատասխանող ոչ բոլոր փոխանցումները կարող են վկայել պարտապանի ոչ իրավաչափ մտադրության մասին: Եթե պարտապան ֆիզիկական անձը որևէ անհատույց փոխանցում է կատարել իր հետ փոխկապակցված անձի, որից միայն երեք կամ չորս տարի հետո է ստանձնել որևէ պարտավորություն և դրանից կարճ ժամանակ անց սնանկ է ճանաչվել, շատ դժվար կլինի նման փոխանցումը դիտարկել որպես պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին ակնհայտորեն վկայող փոխանցումե:

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշման համատեքստում ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ նման դեպքերը, թեև համապատասխանում են վիճարկվող դրույթի սահմանած պայմաններին, սակայն չեն կարող ծառայել վիճարկվող դրույթի` օրենսդրի կողմից սահմանված և ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանող նպատակին, և գտել է, որ դատարանները վիճարկվող դրույթը կիրառելիս դրա գործողության շրջանակից պետք է բացառեն այն անհատույց փոխանցումները, որոնք ակնհայտորեն չեն վկայում պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին: Միաժամանակ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի վիճարկվող դրույթում սահմանված պայմանները բավարարող բացառապես բոլոր փոխանցումները հետ ստանալը, հաշվի չառնելով այն հանգամանքը, որ դրանցից ոչ բոլորը կարող են ակնհայտորեն վկայել պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին, չի կարող դիտարկվել որպես ՀՀ Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար անհրաժեշտ միջոց: Նման մոտեցումը կխախտի ոչ միայն անձի սեփականության իրավունքը, այլև հիմնական իրավունքների սահմանափակման համաչափության սահմանադրական իրավունքը:

Ընդհանրացնելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է հետևյալը.

1) յուրաքանչյուր դեպքում, երբ առկա է սեփականության իրավունքի սահմանափակում, մասնավորապես՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով սեփականության իրավունքի նկատմամբ միջամտություն, ապա սեփականության հիմնարար իրավունքի պաշտպանությունից բխում է, որ այդ սահմանափակումը պետք է հետապնդի իրավաչափ նպատակ: Ընդ որում, սեփականության իրավունքի սահմանափակման և հետապնդվող նպատակի միջև պետք է ապահովվի ողջամիտ հավասարակշռություն,

2) պարտապանի` «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» և «բ» կետերով նախատեսված անձանց կատարած անհատույց փոխանցումները սնանկության գործով կառավարչի կողմից հետ ստանալու` օրենքով սահմանված հնարավորությունը Կոնվենցիայի թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով միջամտություն է սեփականության իրավունքին,

3) այդ միջամտությունը, այն է՝ կատարված անհատույց փոխանցումները հետ ստանալը, հետապնդում է պարտատերերի նկատմամբ պարտավորության կատարումից չարամտորեն խուսափելը կանխելու նպատակ, որով պետությունն ապահովում է պարտատերերի հիմնական իրավունքների պաշտպանությունը: Ընդ որում, այդ նպատակով սեփականության իրավունքի սահմանափակումը, ըստ ՀՀ սահմանադրական դատարանի, համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանը: Հետևաբար կատարված անհատույց փոխանցումներն իրավաչափ կերպով հետ ստանալու համար անհրաժեշտ է, որ պարտապանը գործարքը կնքած լինի պարտատիրոջ նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու մտադրությամբ,

4) «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կամ «բ» կետերով նախատեսված պայմաններին համապատասխանող պահանջ ներկայացնելն ինքնին բավարար չէ պարտապանի՝ պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու մտադրության մասին եզրահանգում կատարելու համար: Հետևաբար այդ նորմերի տառացի կիրառումը որոշակի դեպքերում կհանգեցնի պարտապանի ունեցած ոչ իրավաչափ մտադրության մասին սխալ ենթադրության,

5) նման մտադրության առկայությունը կամ բացակայությունը գնահատման ենթակա հանգամանքներ են, որոնք կախված են կոնկրետ գործի հանգամանքներից և դատարանի կողմից կարող են հաստատվել միայն դրանց բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ ուսումնասիրման և գնահատման արդյունքում,

6) պարտատերերի իրավունքների և անձի սեփականության իրավունքի միջև ողջամիտ հավասարակշռություն ապահովելու համար դատարանները խնդրո առարկա իրավանորմերը կիրառելիս դրանց գործողության շրջանակից պետք է բացառեն այն անհատույց փոխանցումները, որոնք ակնհայտորեն չեն վկայում պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին, և այդ դեպքում կապահովվի սեփականության սահմանադրական իրավունքի սահմանափակման և դրանով հետապնդվող նպատակի համաչափությունը:

 Այսինքն՝ խնդրո առարկա իրավակարգավորումների տեսանկյունից անհատույց փոխանցումն անվավեր գործարք կարող է համարվել միայն, այն դեպքում երբ, ի թիվս այլ հանգամանքների, ապացուցված է պարտապանի ոչ իրավաչափ մտադրության առկայությունը (տե՛ս, Արթուր Բադալյանի սնանկության գործով կառավարիչ Գևորգ Ավագյանն ընդդեմ Սեդա Մելիք-Թանգյանի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ԵԿԴ/0598/02/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի և ՀՀ սահմանադրական դատարանի կայացրած վերոգրյալ որոշումներում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով սահմանված սնանկության կառավարչի լիազորությունը կարող է իրացվել նույն իրավանորմի դիսպոզիցիայի վավերապայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում: Դրանք են՝

1. կառավարիչը պետք է դատարան դիմի պարտապանի սնանկության վերաբերյալ դիմում ներկայացնելուց հետո ոչ ուշ, քան մեկ տարվա ընթացքում,

2. անհատույց փոխանցումները (կարող են լինել նաև ոչ դրամային) պետք է կատարված լինեն պարտապանի հետ փոխկապակցված անձանց (ֆիզիկական անձ պարտապանի հետ փոխկապակցված անձինք են՝ նրա ամուսինը, նրանց հետ երկու աստիճան ուղիղ վերընթաց և վայրընթաց ազգակցական կապերի մեջ գտնվող անձինք, նրա եղբայրը, քույրը և նրանց հետ ուղիղ վայրընթաց ազգակցական կապերի մեջ գտնվող անձինք, նրա ամուսնու եղբայրը, քույրը),

3. անհատույց փոխանցումները պետք է կատարված լինեն պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում:

 Ընդ որում, վերը թվարկված պայմանների առկայության պարագայում դատարանը գործում առկա ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ ուսումնասիրման և գնահատման արդյունքում պետք է պարզի անհատույց փոխանցումները կատարելիս պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորությունների կատարումից խուսափելու՝ պարտապանի մտադրության առկայությունը կամ բացակայությունը: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ միայն նշված հանգամանքները պարզելուց հետո հնարավոր կլինի գնահատել սնանկության կառավարչի հայցապահանջի հիմնավորվածությունը:

Այսպիսով, ՎՃռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի ինչպես մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ, այնպես էլ 23.07.2016 թվականից գործող խմբագրությամբ ամրագրվել է սեփականության իրավունքի դադարման ինքնուրույն հիմք, այն է՝ մինչև 23.07.2016 թվականը կառավարիչը կարող էր սնանկության վերաբերյալ դիմում ներկայացնելուց հետո ոչ ուշ, քան մեկ տարվա ընթացքում, իսկ 23.07.2016 թվականից՝ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, դիմել և դատական կարգով հետ ստանալ պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում պարտապանի հետ փոխկապակցված անձանց պարտապանի կատարած այն անհատույց փոխանցումները, որոնք դատարանի կողմից կգնահատվեն որպես պարտատերերի նկատմամբ ունեցած պարտավորության կատարումից խուսափելու` պարտապանի մտադրության մասին ակնհայտորեն վկայող փոխանցումներ: Ընդ որում, «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի՝ թե՛ մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ, թե՛ 23.07.2016 թվականից գործող խմբագրությամբ, հիմքով պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված անհատույց փոխանցումները հետ ստանալու պահանջի լուծումը որևէ կերպ չի կարող պայմանավորվել այդ փոխանցումներն ապահովող քաղաքացիաիրավական գործարքների վավերականության գնահատմամբ: Այլ կերպ ասած, «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի՝ թե՛ մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ, թե՛ 23.07.2016 թվականից գործող խմբագրությամբ, հիմքով պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու պահանջ ներկայացնելու պարագայում կառավարիչը պարտավոր չէ, որպես իր պահանջը հիմնավորող հանգամանք կամ փաստարկ, վկայակոչել պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված անհատույց փոխանցումներն ապահովող քաղաքացիաիրավական գործարքների օրենքին համապատասխանությունը, իսկ դատարանն էլ իրավասու չէ գնահատելու այդ գործարքների վավերականությունը: Նման դեպքում անհրաժեշտ է ստուգել բացառապես «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի դիսպոզիցիայում նկարագրված վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը: Միևնույն ժամանակ, սակայն, պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումներն ապահովող քաղաքացիաիրավական գործարքների վավերականությունը դրանց շինծու լինելու հիմքով հայցվորի կողմից վիճարկելու պարագայում դատարանը պարտավոր է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ և 306-րդ հոդվածներով նախատեսված հիմքերի շրջանակներում ստուգել վիճահարույց գործարքների օրենքին համապատասխանությունը:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու պահանջի քննությունը պետք է ուղղված լինի բացառապես նշված իրավանորմի դիսպոզիցիայում նկարագրված վավերապայմանների միաժամանակյա առկայության ստուգմանը, իսկ այդ փոխանցումներն ապահովող քաղաքացիաիրավական գործարքների վավերականությունը վիճարկելու քննությունը՝ նշված գործարքների՝ օրենքին համապատասխանության ստուգմանը:

Սույն գործը հարուցվել է Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանի կողմից 09.11.2016 թվականին ներկայացված հայցադիմումի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել Արեգ Ազոյանի և Իգոր Ադուլյանի միջև 28.12.2011 թվականին կնքված՝ ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրը, որպես հետևանք՝ անվավեր ճանաչել Աշոտ Ադուլյանի և Արեգ Ազոյանի միջև 05.06.2009 թվականին կնքված առուվաճառքի պայմանագիրը և ճանաչել Աշոտ Ադուլյանի սեփականության իրավունքը ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ։

Դատարանը մերժել է Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանի հայցը՝ պատճառաբանելով, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ, 304-րդ հոդվածների, 306-րդ հոդվածի 2-րդ կետի վերլուծությունից հետևում է, որ շինծու, այսինքն՝ մեկ այլ գործարքի քողարկման նպատակով կնքված գործարքը, առոչինչ է, այն է` այն անվավեր է անկախ դատարանի կողմից այդպիսին ճանաչվելուց, և չի հանգեցնում իրավաբանական հետևանքների, բացառությամբ այն հետևանքների, որոնք կապված են գործարքի անվավերության հետ: Դատարանն արձանագրել է նաև, որ նման դեպքերում օրենսդիրը որպես գործարքի անվավերության հետևանք է դիտարկում այն պայմանագրի կնքված լինելու հանգամանքը, որը կողմերն իրականում նկատի են ունեցել շինծու գործարքը կնքելիս:

Միևնույն ժամանակ Դատարանն արձանագրել է, որ գործարքները քաղաքացիական իրավունքի սուբյեկտների կամային ակտերն են, իսկ կամային ակտը բնորոշվում է ներքին հոգեկան պահերով, դրդապատճառներով, առաջադրված նպատակին հասնելու անձի ներքին ցանկությամբ, և կամահայտնությամբ` այս կամ այն կերպով ներքին կամքի արտաքին դրսևորմամբ, և գործարքի կնքման համար անհրաժեշտ է, որպեսզի անձի ներքին կամքն ու կամահայտնությունը համապատասխանեն իրար, ուստի սույն քաղաքացիական գործով, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի ուժով, հայցվորի կողմից ենթակա են ապացուցման վերը նշված բոլոր հանգամանքները, մինչդեռ հայցվորի կողմից դատարան չեն ներկայացվել բավարար վերաբերելի և պատշաճ ապացույցներ, որոնցով կհիմնավորվեին հայցվորի կողմից վկայակոչված վերոնշյալ փաստական հանգամանքները։

Բացի դրանից, դատարանը փաստել է նաև, որ հայցվորը խնդրել է անվավեր ճանաչել 28.12.2011 թվականի Ա. Ազոյանի և Ի. Ադուլյանի միջև կնքված ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրը, որպես հետևանք խնդրելով անվավեր ճանաչել ավելի վաղ կնքված գործարքը, մինչդեռ 28.12.2011 թվականի պայմանագրի անվավերությունը որևէ կերպ չի կարող հանգեցնել դրանից ավելի վաղ կնքված գործարքի անվավերության, իսկ 28.12.2011 թվականին կնքված գործարքի անվավերության պահանջ ներկայացնելու պայմաններում հայցվորը պարտավոր էր ապացուցել 28.12.2011 թվականին կնքված գործարքի կողմերի կամահայտնության արատը, այսինքն՝ պետք է հիմնավորեր, որ գործարքի կողմերը՝ Ա. Ազոյանը և Ի. Ադուլյանը մտադրություն չեն ունեցել կնքելու վերոնշյալ գործարքը, որպիսի հանգամանքը ևս չի հիմնավորվել հայցվորի կողմից։

Դատարանի վճռի դեմ հայցվորը վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել այն հիմքով և հիմնավորմամբ, որ Դատարանը չի անդրադարձել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետին, ինչպես նաև չի պարզել, թե արդյոք վիճելի պայմանագրերը կնքելով` Աշոտ Ադուլյանը հետապնդել է իր պարտավորություններից խուսափելու նպատակ:

Վերաքննիչ դատարանը, բավարարելով հայցվորի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը, բեկանել է Դատարանի 27.03.2018 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել է նոր քննության` պատճառաբանելով, որ Դատարանը «վճռի «կիրառելի իրավունքը» մասում վկայակոչել է միայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ, 306-րդ հոդվածները» և «քննություն չի իրականացրել հայցվորի կողմից վկայակոչված՝ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի հիմքով, պատճառաբանական մասում որևէ եզրահանգում չի կատարել դրա կիրառելիության կամ այն բացառող հանգամանքների, ինչպես նաև օրենքի նշված նորմի իրավակարգավորման շրջանակում պահանջի հիմնավոր կամ անհիմն լինելու վերաբերյալ այն դեպքում, երբ հայցվոր Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ.Ասատրյանի հայցապահանջի փաստական հիմքում ընկած՝ 28.12.2011 թվականի, որպես հետևանք 05.06.2009 թվականի առուվաճառքի պայմանագրերն անվավեր ճանաչելու, ՀՀ, Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ Աշոտ Ադուլյանի սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի իրավական հիմքում վկայակոչվել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածը՝ հաշվի առնելով սնանկ ճանաչված պարտապան Աշոտ Ադուլյանի հետ պատասխանող Իգոր Ադուլյանի՝ ենթադրաբար փոխկապակցված անձ լինելու հանգամանքըե։

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Վճռաբեկ դատարանը նախ և առաջ փաստում է, որ Դատարանում սույն գործի քննությունն իրականացվել է 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Նախկին օրենսգիրք) գործողության շրջանակներում:

Նախկին օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատարանը քաղաքացիական գործը հարուցում է միայն հայցի կամ դիմումի հիման վրա։

Նախկին օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 4-րդ ենթակետի համաձայն` հայցադիմումում պետք է նշվեն` հանգամանքները, որոնց վրա հիմնվում են հայցապահանջները:

Նախկին օրենսգրքի 1498-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 3-րդ ենթակետի համաձայն` դատարանը նախնական դատական նիստում մասնավորապես՝ պարզում է վիճելի իրավահարաբերության բնույթը և կիրառման ենթակա օրենսդրությունը:

Նախկին օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետի համաձայն՝ դատարանը վճիռ կայացնելիս որոշում է հայցը լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով վերը թվարկված հոդվածներին, արձանագրել է, որ նշված հոդվածների իմաստով դատարանը պարտավոր է՝

- քաղաքացիական գործը հարուցել միմիայն համապատասխան հայցի կամ դիմումի հիման վրա,

- քաղաքացիական գործը քննել միմիայն այդ գործով ներկայացված հայցապահանջների շրջանակում (տե՛ս Լուսինե Մարտոյանն ընդդեմ Առլեն Պետրոսյանի թիվ ԿԴ3/0099/02/09 քաղաքացիական գործով Վճռաբեկ դատարանի 01.10.2010 թվականի որոշումը)։

 Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով հայցի տարրերին` հայցի առարկային և հիմքին, արձանագրել է, որ հայցի տարրերը նրա բաղկացուցիչ մասերն են, որոնք որոշում են նրա բովանդակությունը, նրա իրավական բնույթը և հնարավորություն են տալիս անհատականացնել հայցը, այն տարբերել նույնական հայցերից, հետևաբար և լուծել նույն կողմերի միջև, նույն տարրերով հարուցվող հայցերը կրկին անգամ վարույթ չընդունելու հարցը (տե՛ս, Անիկ Մնացականյանն ընդդեմ Ռուբիկ Ասատրյանի թիվ ԵԷԴ/0466/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.10.2011 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ հայցի առարկան այն նյութաիրավական պահանջն է, որը հայցվորը ներկայացնում է պատասխանողի դեմ, և որի վերաբերյալ դատարանը որոշում է կայացնում:

Հայցի փաստական հիմքն այն հանգամանքներն են, որոնց հետ նյութական իրավունքի նորմը կապում է իրավահարաբերությունների առաջացումը, փոփոխումը կամ դադարումը: Հայցի փաստական հիմքն ըստ էության իրավաբանական փաստերն են, հանգամանքները, որոնք հիմք են հանդիսացել հայցվորի պահանջի համար: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ հայցի փաստական հիմքից բացի հայցի տարրերի մեջ ներառվում է նաև հայցի իրավական հիմքը, որն այն իրավական նորմերի համակցությունն է, որ կարգավորում է վիճելի իրավահարաբերությունը: Չնայած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը հայցվորից չի պահանջում հայցադիմումում նշել այն իրավական նորմերը, որոնց վրա հիմնվում է հայցապահանջը, այնուամենայնիվ, հայցվորը, բացի փաստական հանգամանքներից, կարող է հայցադիմումում նշել այն իրավական նորմերը, որոնց հիման վրա կողմերի միջև ծագել են համապատասխան իրավահարաբերություններ, և որը վերջինիս հիմք է տալիս առկա փաստական հանգամանքների հետ միասին ներկայացնել համապատասխան պահանջ (տե՛ս, Վիգեն Ուրուշանյանն ընդդեմ Սուրիկ Սեդրակյանի թիվ ԵՇԴ/0473/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը):

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 06.12.2011 թվականի թիվ ՍԴՈ-1004 որոշմամբ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ օրենսդիրը դատարանից պահանջում է կայացնել օրինական և հիմնավորված վճիռ, իսկ դրա համար դատարանին անհրաժեշտ է ճիշտ ընտրել և կիրառել օրենքը` անկախ նրանից, թե կողմերն ինչ դիրքորոշում են արտահայտել կիրառելի նորմերի վերաբերյալ: Դատարանը կաշկանդված չէ կողմերի` վիճելի իրավահարաբերության որակման և դրա նկատմամբ կիրառելի նորմերի վերաբերյալ դիրքորոշումներով: Հայցվորի դատավարական պարտականությունն է հստակ ներկայացնել իր պահանջները, իր պահանջի հիմքում ընկած փաստերը, այդ փաստերը հիմնավորող ապացույցները, պատասխանողի պարտականությունն է հստակ դիրքորոշում արտահայտել հայցվորի ներկայացրած պահանջներից յուրաքանչյուրի, հայցապահանջի(ների) հիմքում ընկած փաստերի վերաբերյալ, այդ փաստերի դեմ առարկելու դեպքում ներկայացնել դրանք հերքող ապացույցներ: Մինչդեռ դատարանի խնդիրն ու գործառույթն է գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա որոշել գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող` ապացուցման ենթակա փաստերը, կողմերի ներկայացրած ապացույցների հիման վրա հաստատված կամ չհաստատված համարել այս կամ այն փաստը և ըստ այդմ որոշել վիճելի իրավահարաբերության բնույթը և դրա նկատմամբ կիրառելի իրավանորմը:

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումներից հետևում է, որ Նախկին օրենսգրքի գործողության շրջանակներում հայցվորի համար պարտադիր է եղել հայցադիմումում մատնանշել այն հանգամանքները, որոնց վրա հիմնվում են հայցապահանջները, այսինքն` այն հանգամանքները, որոնց հետ նյութական իրավունքի նորմը կապում է իրավահարաբերությունների առաջացումը, փոփոխումը կամ դադարումը: Հետևաբար «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով հայցապահանջ ներկայացնելու պարագայում սնանկության գործով կառավարիչը պետք է հայցադիմումում ներկայացներ տվյալ իրավանորմի դիսպոզիցիայով արժևորվող այն փաստական հանգամանքները, որոնց վերաբերյալ մանրամասն անդրադարձ կատարվեց սույն որոշման իրավական դիրքորոշումներում: Մինչդեռ, տվյալ դեպքում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի կիրառության համար անհրաժեշտ բավարար փաստակազմը հայցվորի կողմից հայցադիմումում չի ներկայացվել, քանի որ նշված իրավանորմը վկայակոչվել է լոկ այն պատճառով, որ նշված իրավանորմով է սահմանվել պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու պահանջ ներկայացնելու կառավարչի իրավունքը:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ ներկայացված հայցադիմումով, որպես հիմնական պահանջի, այն է՝ Արեգ Ազոյանի և Իգոր Ադուլյանի միջև 28.12.2011 թվականին կնքված՝ ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և որպես ածանցյալ պահանջների (հետևանք)՝ Աշոտ Ադուլյանի ու Արեգ Ազոյանի միջև 05.06.2009 թվականին կնքված առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու, ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ Աշոտ Ադուլյանի սեփականության իրավունքը ճանաչելու փաստական հիմք վկայակոչվել է այն հանգամանքը, որ Աշոտ Ադուլյանի և Արեգ Ազոյանի միջև իրականում առուվաճառքի պայմանագիր չի կնքվել, այլ կնքվել է քողարկված գրավի պայմանագիր, իսկ հետագայում, նպատակ ունենալով խուսափել այլ անձանց հանդեպ ունեցած բազմաթիվ դրամական պարտավորություններից և իր գույքի վրա բռնագանձում տարածելուց, Արեգ Ազոյանին պարտքը վերադարձնելուց հետո Աշոտ Ադուլյանը հորդորել է անշարժ գույքը վաճառել իրեն փոխկապակցված անձ Իգոր Ադուլյանին: Ընդ որում, որպես գործարքների շինծու լինելու վերաբերյալ իրավական հիմք, հայցվորը վկայակոչել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 306-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, համաձայն որի՝ շինծու գործարքը, այսինքն` մեկ այլ գործարքի քողարկման նպատակով կնքված գործարքը, առոչինչ է: Այդ գործարքի նկատմամբ, հաշվի առնելով դրա էությունը, կիրառվում են այն գործարքին վերաբերող կանոնները, որը կողմերն իրականում նկատի են ունեցել շինծու գործարքը կնքելիս: Այսինքն՝ հայցվորը ներկայացրել է ոչ թե «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով պարտապանի կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու պահանջ, այլ՝ այդ փոխանցումներն ապահովող քաղաքացիաիրավական գործարքների վիճարկման պահանջ, հետևաբար տվյալ դեպքում սույն գործի քննությունը պետք է ուղղված լիներ ոչ թե «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայում նկարագրված վավերապայմանների միաժամանակյա առկայության ստուգմանը, այլ՝ նշված գործարքների շինծու լինելու հիմքերի ստուգմանը:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետին անդրադառնալու, հետևաբար նաև այդ իրավանորմի դիսպոզիցիայում նկարագրված վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը ստուգելու անհրաժեշտությունը տվյալ դեպքում բացակայել է, քանի որ հայցվորի պահանջի հիմքում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, որպես սեփականության իրավունքի դադարման ինքնուրույն հիմք, ներկայացված չէ:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում արձանագրել նաև, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ վկայակոչվել է 23.07.2016 թվականից գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, համաձայն որի՝ կառավարիչը կարող է պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, դիմել և դատական կարգով հետ ստանալ պարտապանի կատարած անհատույց փոխանցումները (այդ թվում` ոչ դրամային) պարտապանի հետ փոխկապակցված անձանց, որոնք կատարվել են պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում։

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ վերոգրյալ խմբագրությամբ նշված իրավանորմը կիրառելու լինելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը հիմնավոր չէ, քանի որ Աշոտ Ադուլյանին սնանկ ճանաչելու մասին «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի դիմումը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան է ներկայացվել 04.09.2015 թվականին, որը նույն օրվա որոշմամբ ընդունվել է վարույթ և սնանկության ժամանակավոր կառավարիչ է նշանակվել Կարեն Ասատրյանը (հիմք՝ Դատալեքս տեղեկատվական համակարգ, հղում՝ http://www.datalex.am/?app=AppCaseSearch&case_id=14355223812330653), հետևաբար վերջինիս կողմից դատարան դիմելու համար կարող էր հիմք ընդունվել մինչև 23.07.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, որի դեպքում դատարան դիմելու համար սահմանված մեկամյա ժամկետի հաշվարկման սկիզբը սնանկության վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու պահն էր, այն էլ այն դեպքում, եթե հայցը ներկայացվում է նշված իրավանորմի հիմքով։ Մինչդեռ, տվյալ դեպքում, Արեգ Ազոյանի և Իգոր Ադուլյանի միջև 28.12.2011 թվականին կնքված՝ ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու հայցը, որը սույն գործով հայցվորի հիմնական պահանջն է, դատարան է ներկայացվել ոչ թե սնանկության վերաբերյալ դիմումը 04.09.2015 թվականին ներկայացնելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում, այլ՝ ավելի քան մեկ տարի հետո՝ 09.11.2016 թվականին, իսկ հայցապահանջն էլ ուղղված է ոչ թե պարտապանին սնանկ ճանաչելուն նախորդող հինգ տարվա ընթացքում վերջինիս կողմից իրեն փոխկապակցված անձանց կատարված անհատույց փոխանցումները հետ ստանալուն, այլ՝ Արեգ Ազոյանի և Իգոր Ադուլյանի միջև 28.12.2011 թվականին կնքված հատուցելի գործարքը, այն է՝ առուվաճառքի պայմանագիրը, որպես շինծու, անվավեր ճանաչելուն, իսկ Աշոտ Ադուլյանի և Արեգ Ազոյանի միջև 05.06.2009 թվականին կնքված անշարժ գույքի (բնակելի կառուցապատման հողամասի, բնակելի տան և կից շինության) առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և ՀՀ Կոտայքի մարզի Արզական գյուղի Ծաղկունյաց փողոցի թիվ 2 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ Աշոտ Ադուլյանի սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջները ներկայացվել են որպես ածանցյալ:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման պայմաններում անդրադառնալով սույն գործով վիճարկվող գործարքների շինծու լինելու հիմքերի հիմնավորվածությանը և նշված իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ և 306-րդ հոդվածների լույսի ներքո գնահատելով նշված գործարքների վավերականությունը՝ Դատարանը կայացրել է գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում է նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Առաջին ատյանի դատարանի վճռին օրինական ուժ տալիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ Դատարանի վճիռը վերաքննության կարգով բողոքարկվել է միայն «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետին Դատարանի վճռի պատճառաբանական մասում չանդրադառնալու հիմքով, համապատասխանաբար Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վճռաբեկության կարգով բողոքարկվել է վերաքննիչ բողոքի նշված հիմքի սխալ գնահատման հիմնավորմամբ: Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը Դատարանի վճռին օրինական ուժ տալիս հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը՝ առանց անդրադառնալու հայցի հիմքում վկայակոչված նյութական իրավունքի այլ նորմերի կիրառման իրավաչափությանը և հիմնավորվածությանը՝ նյութական իրավունքի այդ նորմերի խախտման հիմքով բողոքարկում իրականացված չլինելու պատճառաբանությամբ:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն: Գործին մասնակցող անձը, որի դեմ կայացվել է եզրափակիչ դատական ակտ, կրում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին և թարգմանիչներին վճարված գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև դատարանի և գործին մասնակցող անձանց կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այնքանով, որքանով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի «իա. 1» կետի համաձայն` դատարաններում պետական տուրքի վճարումից ազատվում են սնանկության կառավարիչները` «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված իրենց լիազորությունների շրջանակներում դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ» կետի համաձայն՝ սնանկության վերաբերյալ գործով նշանակված կառավարիչը՝ պարտապանի անունից դիմում է դատարաններ` դատական կարգով լուծում պահանջող հարցերով, ներգրավվում է պարտապանի այն դատավարություններում, որոնցում վերջինս հանդես է գալիս որպես հայցվոր, պատասխանող կամ վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ, առանց լիազորագրի հանդես է գալիս պարտապանի անունից: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենքով սահմանված իր լիազորությունների շրջանակներում դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար կառավարիչն ազատվում է պետական տուրքի վճարումներից: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենքով սահմանված լիազորություններն իրականացնելիս կառավարիչը գործում է պարտապանի անունից և իր պատասխանատվությամբ:

Անդրադառնալով վկայակոչված իրավակարգավորումների վերլուծությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ պարտապանի սնանկ ճանաչվելուց հետո պարտապանի անունից դատարան հայց ներկայացնելու իրավունքն իրացնում է վերջինիս կառավարիչը, որը «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով ազատված է դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար սահմանված պետական տուրքի վճարումներից: Օրենսդրական նման կարգավորման հիմքում, ըստ էության, ընկած է այն տրամաբանությունը, որ կառավարիչը հայց հարուցում կամ պարտապանի մասնակցությամբ դատավարություններին ներգրավվում է պարտապանի անունից, հետևաբար՝ նրա վրա պետական տուրքի վճարման պարտականություն չի կարող դրվել այլ անձի իրավունքներն ու օրինական շահերն ի պաշտոնե իրականացնելու համար: Նման եզրահանգումը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ պետությունը, որպես անձի հիմնարար իրավունք հռչակելով դատական պաշտպանության իրավունքը, կոնկրետ երաշխիքներ է նախատեսում այդ իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար՝ ընդ որում, որոշակի խումբ անձանց համար սահմանելով նաև հավելյալ երաշխիքներ, ինչպես օրինակ՝ պետական տուրքի վճարումից ազատումն է: Այդուհանդերձ, քննարկվող իրավակարգավորումը վերաբերում է միայն պետության հանդեպ պետական տուրքի գծով պարտավորությունների բացակայությանը և չի կարող մեկնաբանվել որպես մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի փոխհատուցման պարտականության բացակայություն: (…) Նման մոտեցումը բխում է կողմերի իրավահավասարության սկզբունքից և կոչված է կանխելու պետական տուրքի վճարումից ազատված սուբյեկտի կողմից իր դատավարական իրավունքների անբարեխիղճ իրականացման արդյունքում մյուս կողմին հնարավոր պատճառվելիք վնասները: Ավելին, կառավարչի պարագայում նշված եզրահանգումը հիմնավորվում է նաև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասի իրավակարգավորմամբ, ըստ որի՝ նույն օրենքով սահմանված լիազորություններն իրականացնելիս կառավարիչը գործում է պարտապանի անունից և իր պատասխանատվությամբ: Հետևաբար թեև կառավարիչը հայցը հարուցում է պարտապանի անունից, այնուամենայնիվ, նման հայց հարուցելու կամ այլ դատավարական գործողություններ իրականացնելու հիմքերն ու անհրաժեշտությունը գնահատում է իր իսկ հայեցողությամբ, ուստիև պետք է պատասխանատվություն կրի դրանց արդյունքում այլ անձանց կրած դատական ծախսերի փոխհատուցման համար (տե՛ս, Գևորգ Աֆանդյանի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Թոռչյանն ընդդեմ Վահե Աֆանդյանի թիվ ԵԿԴ/0298/02/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.07.2018 թվականի որոշումը):

Նկատի ունենալով, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանի հայցը` մերժման, որպիսի պայմաններում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը փոխհատուցելու պարտականությունը պետք է կրի հայցվոր կողմը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանից հօգուտ Լավրենտի և Իգոր Ադուլյանների ենթակա է բռնագանձման 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար: Մինչդեռ նկատի ունենալով, որ վերաքննիչ բողոքը ներկայացվել է սնանկության գործով կառավարչի կողմից, որն էլ իր հերթին «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի «իա. 1» կետի հիմքով ազատված է դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար վճարման ենթակա պետական տուրքի վճարումից՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման պայմաններում վերաքննիչ բողոքիհամար վճարման ենթակա պետական տուրքի գումարի հետ կապված հարցը պետք է համարել լուծված:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 02.11.2018 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.03.2018 թվականի վճռին:

2. Աշոտ Ադուլյանի սնանկության գործով կառավարիչ Կ. Ասատրյանից հօգուտ Լավրենտի Ադուլյանի և Իգոր Ադուլյանի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Դատական ծախսերի հարցը` վերաքննիչ բողոքի համար վճարման ենթակա պետական տուրքի գումարի հետ կապված, «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի «իա. 1» կետի հիմքով համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող և զեկուցող		Ռ. Հակոբյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Ս. Միքայելյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ն. Տավարացյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 16 մարտի 2021 թվական: