Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

2019 թվականի հունիսի 04-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ալյանս պլյուս» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ներկայացուցիչ Կարո Միքայելյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 13.07.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ Ընկերության հայցի ընդդեմ «ԱրմենՏել» ՓԲԸ-ի (ներկայումս` «ՎԵՈՆ Արմենիա» ՓԲԸ) (այսուհետ՝ Կազմակերպություն)` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, 

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է Կազմակերպությունից բռնագանձել 150.359.300 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև նշված գումարի նկատմամբ հաշվարկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները՝ սկսած 20.07.2008 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը` որպես 02.07.2007 թվականին կնքված պայմանագրով չվճարված միջնորդավճարներ՝ 2008 թվականի հունիս, հուլիս, օգոստոս և սեպտեմբեր ամիսների համար: 

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ս. Թադևոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 09.04.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն: Վճռվել է՝ Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 97.821.800 ՀՀ դրամ՝ որպես թիվ ARM-C323/7 պայմանագրի շրջանակներում չվճարված միջնորդավճարի գումար, ինչպես նաև 97.821.800 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված կարգով հաշվարկել տոկոսները՝ վճռի ուժի մեջ մտնելու պահից մինչև պարտավորության դադարման օրը: Մնացած մասով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 13.07.2018 թվականի որոշմամբ Կազմակերպության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ Դատարանի 09.04.2018  վճիռը՝  հայցը  բավարարելու մասով, բեկանվել և  փոփոխվել է`  հայցը  բավարարված մասով մերժվել  է։ 

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Կազմակերպության ներկայացուցիչ Ցոլակ Գրիգորյանը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է  ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ, 332-րդ,   335-րդ, հոդվածները, որոնք չպետք է կիրառեր,  չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 340-րդ, 345-րդ, 347-րդ, 411-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածը, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 66-րդ հոդվածի 4-րդ մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ Ընկերության և Կազմակերպության միջև կնքված պայմանագրի համաձայն՝ միջնորդավճարի վճարման, ինչպես նաև դրա չափի և հաշվարկման համար հիմք են հանդիսանում Կազմակերպության կողմից տրամադրվող վարչաբիլինգային տվյալները, ինչը նշանակում է, որ Ընկերությունը չէր կարող իմանալ և հաշվարկել, թե արդյոք Կազմակերպությունն  իրեն պակաս է վճարել, թե ոչ, եթե այո, ապա որքան է պակաս վճարել: Վերոնշյալ խախտված իրավունքի պաշտպանության համար Ընկերությունը 2011 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել դատարան՝ վարչաբիլինգային տվյալները տրամադրելուն պարտավորեցնելու պահանջով, որի արդյունքում հայցային վաղեմության ժամկետն ընդհատվել է, 25.02.2013 թվականի վճիռն օրինական ուժ է ստացել 21.08.2013 թվականին, որի հիման վրա Կազմակերպության կողմից վարչաբիլինգային տվյալների տրամադրման արդյունքում Ընկերությունը կատարել է հաշվարկ և պարզել, որ Կազմակերպությունն Ընկերությանը պայմանագրով սահմանված միջնորդավճարները պակաս է վճարել:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև այն հանգամանքը, որ 2011 թվականից մինչև 2013 թվականի սեպտեմբեր ամիսը հայցային վաղեմության ժամկետը համարվել է ընդհատված, այսինքն՝ 2013 թվականի սեպտեմբերից մինչև 2016 թվականի սեպտեմբերը հայցվորն իրավունք ուներ իր խախտված իրավունքների պաշտպանության համար կրկին դիմել դատարան՝ գումարի բռնագանձման պահանջով, ինչը և արել է 2015 թվականին՝ հայցային վաղեմության 3 տարվա ժամկետը  լրանալուց առնվազն 1 տարի առաջ:

 Բացի այդ, Ընկերությունը 2013 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 քաղաքացիական գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտից է տեղեկացել իր իրավունքի խախտման մասին, մասնավորապես, որ իրեն չի վճարվել համապատասխան միջնորդավճարը, որից հետո  2015 թվականի սեպտեմբերին դիմել է դատարան՝ պահպանելով հայցային վաղեմության երեք տարվա ժամկետը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 13.07.2018  թվականի  որոշումը և  օրինական  ուժ  տալ  Դատարանի  09.04.2018  թվականի վճռին:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Վերաքննիչ դատարանը հայցային վաղեմության վերաբերյալ նորմերը կիրառել է իրավաչափորեն: Գործում առկա ապացույցներով հաստատվում է, որ կողմերը 15.10.2008 թվականին կազմել և ստորագրել են ակտ՝ 2008 թվականի հուլիսից մինչև սեպտեմբերն ընկած հատվածում դիլերական ծառայությունների մատուցման միջնորդավճարների հաշվարկման վերաբերյալ, որով Ընկերության կողմից մատուցված ծառայությունների համար Կազմակերպության կողմից վճարման ենթակա գումարը կազմել է 103.909.586 ՀՀ դրամ, որն ամբողջությամբ Կազմակերպությունը վճարել է Ընկերությանը: Հետևաբար Ընկերությունն իր խախտված իրավունքի մասին պետք է իմացած լիներ առնվազն 15.10.2008 թվականից, քանի որ հենց Ընկերությունն է կրել բաժանորդների հետ պայմանագրեր կնքելու և դրանք Կազմակերպությանը փոխանցելու պարտավորությունը:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Կազմակերպության և Ընկերության միջև 02.07.2007 թվականին կնքված թիվ ARM-C323/07 պայմանագրի 2.1. կետի համաձայն՝ Կազմակերպությունը հանձնարարել է, իսկ Ընկերությունը պարտավորվել է Կազմակերպության անունից, ինչպես նաև օգտվելով երրորդ անձանց ծառայություններից, կատարել իրավաբանական կամ այլ գործողություններ՝ կապված Կազմակերպության ցանցում բջջային ռադիոհեռախոսային կապի ծառայությունների մատուցման հետ առանց լիցենզիոն իրավունքների փոխանցման, բացառապես ՀՀ տարածքում: Նույն պայմանագրի 5.8 կետի համաձայն՝ Կազմակերպությունը նույն պայմանագրով սահմանված պարտավորությունների կատարման համար վճարում է միջնորդավճար: Ընկերության կողմից բաժանորդին փոխանցված SIM քարտերի դիմաց միջնորդավճարը հաշվեգրվում է հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում Ընկերության կողմից ձևակերպված բաժանորդային պայմանագրերի՝ Կազմակերպության վարչաբիլինգային համակարգում գրանցման և բաժանորդի կողմից տվյալ SIM քարտի մեկնարկային գումարի ակտիվացման պայմաններով: Նույն պայմանագրի 1.6 կետի համաձայն՝ «Համակարգ» հասկացությունը սահմանված է որպես Կազմակերպությանը պատկանող ծրագրային ապահովման փաթեթ, որը նախատեսված է Ընկերության կողմից կնքված բաժանորդային պայմանագրերի գրանցումն իրականացնելու համար: Պայմանագրի 10.7 կետի համաձայն՝  կողմերը պետք է միմյանց ուղարկեն նույն պայմանագրի հետ կապված կամ դրանից բխող բոլոր տեղեկություններն ու հայտարարությունները: Նույն պայմանագրի թիվ 5 հավելվածի 1.3. կետի համաձայն՝ կողմերի միջև փոխհաշվարկների ժամանակ հաշվետու ժամանակաշրջանն ընդունվում է օրացուցային մեկ ամսվան հավասար (ամսվա վերջին օրը՝ Հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջը)                 (հատոր  1-ին, գ.թ. 114-124):

2) Ի լրումն 02.07.2007 թվականին կնքված թիվ ARM-C323/07 պայմանագրի՝ 30.04.2008 թվականին կնքված թիվ 15 լրացուցիչ համաձայնագրի 1.1. կետի համաձայն՝ Ընկերությունը և Կազմակերպությունը պայմանավորվել են Գովազդային ակցիայի անցկացման մասին՝ ուղղված նոր Բաժանորդների ներգրավմանը, «Beeline»-ի բջջային կապի ծառայությունների ճանաչմանը և 01.05.2008-31.07.2008 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում բոնուսային ծրագրի իրականացմանը: Նույն համաձայնագրի համատեքստում Բաժանորդը 01.05.2008-31.07.2008 թվականներին  ընկած  ժամանակահատվածում «Beeline»-ի ցանցին միացած ֆիզիկական անձն է: Նույն համաձայնագրի 2.2.1., 2.2.3 և 2.2.4. կետերի համաձայն՝ Կազմակերպությունը պարտավորվել է հաշվետու ժամանակաշրջանում Ընկերության կողմից ձևակերպված բաժանորդային պայմանագրերի դիմաց նրան վճարել  լրացուցիչ միջնորդավճար՝ ըստ սահմանված պլանների և պայմանով, որ բաժանորդային պայմանագրերը լինեն գրանցված Կազմակերպության Համակարգում, իսկ դրանցով նախնական հաշվեկշիռները՝ լինեն ակտիվացված հաշվետու ժամանակաշրջանում: Նույն համաձայնագրի 2.2.5 կետի համաձայն՝ բաժանորդային պայմանագրերի (կանխավճարային) հաշվարկն իրականացվում է Կազմակերպության բիլինգային համակարգից ստացվող տվյալների հիման վրա: Հաշվետու ժամանակաշրջանի համար լրացուցիչ միջնորդավճարի հաշվեգրման համար հաշվի են առնվում միայն հաշվետու ժամանակաշրջանում կնքված և ընկերության բիլինգային համակարգում գրանցված բաժանորդային պայմանագրերը (կանխավճարային) (հատոր  1-ին, գ.թ. 74-76):

3)  Կազմակերպության տնօրենի 12.06.2009 թվականի գրությամբ Ընկերության տնօրենին, մասնավորապես, հայտնվել է հետևյալը. «(...) Ինչ վերաբերում է 2008 թվականի ընթացքում Ձեր կողմից իրացված մոտ 51,000 SIM քարտերի դիմաց  միջնորդավճարը «չվճարված» լինելուն, ապա հայտնում ենք, որ մեր ընկերությունում առկա են 2008 թվականի բոլոր հաշվետու ժամանակահատվածների համար իրացված քարտերի և դրանց դիմաց հաշվարկված և վճարված միջնորդավճարների վերաբերյալ ակտեր ու հաշիվներ (...)  Ձեր կողմից պահանջվող տեղեկատվության ամբողջական տրամադրումը բավականին ծավալուն և ժամանակատար աշխատանք է ենթադրում, ինչի անհրաժեշտությունը դեռևս չենք տեսնում» (հատոր  1-ին, գ.թ. 92):

4) Ըստ Ընկերության հայցի ընդդեմ Կազմակերպության՝ պարտավորությունները կատարելուն պարտավորեցնելու՝ վարչաբիլինգային տվյալների տրամադրման պահանջի մասին, թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի կողմից 25.02.2013 թվականին կայացված և 21.08.2013 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Ընկերության հայցը բավարարվել է. Կազմակերպությանը պարտավորեցվել է՝ Ընկերությանը տրամադրել կողմերի միջև 02.07.2007 թվականին կնքված թիվ ARM-C323/07 պայմանագրին կից՝ 30.04.2008 թվականին կնքված թիվ 15 լրացուցիչ համաձայնագրով նախատեսված ակցիայի շրջանակներում 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս հաշվետու ժամանակաշրջանի բաժանորդային պայմանագրերի (կանխավճարային) հաշվարկի վարչաբիլինգային տվյալները: Միաժամանակ տվյալ վճռով հաստատվել է այն, որ թիվ 15 համաձայնագրով նախատեսված ակցիայի ընթացքում Ընկերության կողմից Կազմակերպության համակարգում 2008 թվականի հունիս ամսից մինչև 2008 թվականի օգոստոս ամիսն ընկած ժամանակահատվածում գրանցվել է 252 463 բաժանորդային պայմանագիր: Այդ փաստն ընդունել է պատասխանողը` իր և հայցվորի հետ ունեցած էլեկտրոնային նամակագրությամբ (հիմք` թիվ 15 թղթապանակում առկա գրառումներ և թիվ 1 թվային սկավառակ): Հիմնավորվել է նաև, որ պատասխանող Կազմակերպության միջնորդավճարի հաշվարկման համար բիլինգային համակարգի տվյալները հայցվորին տրամադրվել է թվով 200.868 բաժանորդային պայմանագրերի համար, այսինքն` թվով 51 595 բաժանորդային պայմանագրի  բիլինգային  համակարգից  տվյալներ  պակաս  են  տրամադրվել  (հատոր  3-րդ, գ.թ. 81-83): 

5) ՀՀ «Փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի 28.08.2017 թվականի թիվ 20951709 եզրակացության «Հետևություններ թիվ 2-րդ հարցի վերաբերյալ» բաժնի համաձայն՝ «Ներկայացված նյութերի հիման վրա կատարված հաշվարկներով 01.06.2008 թվականից մինչև 01.10.2008 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար կամ 01.10.2008 թվականի դրությամբ Կազմակերպությունը միջնորդավճարի մասով Ընկերության հանդեպ ունի չկատարված վճարային պարտավորություններ ընդամենը 138.692.300 ՀՀ դրամի չափով, իսկ ԱԱՀ-ով հանդերձ՝ 166.430.760 ՀՀ դրամի չափով (...)» (հատոր 3-րդ, գ.թ. 3-24):

6) Ընկերությունը սույն գործով հայցադիմումը դատարան է ներկայացրել 28.09.2015 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 5-11):

7) Կազմակերպությունը 11.08.2016 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել հայցային վաղեմություն կիրառելու վերաբերյալ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 31-33):

 4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է՝

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ և 340-րդ հոդվածների կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր,

2) առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում այն հիմնավորմամբ, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ, 340-րդ հոդվածների այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը կարող է սկսվել, եթե պատասխանողի կողմից իր պայմանագրային պարտավորությունները  չկատարելու հետևանքով հայցվորը զրկված է եղել դատավարական օրենսդրությամբ սահմանված  կարգով պատշաճ հայց ներկայացնելու հնարավորությունից:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ հոդվածի համաձայն` հայցային վաղեմություն է համարվում իրավունքը խախտված անձի հայցով իրավունքի պաշտպանության ժամանակահատվածը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 332-րդ հոդվածի համաձայն` հայցային վաղեմության ընդհանուր ժամկետը երեք տարի է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 335-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` իրավունքի պաշտպանության մասին պահանջը դատարանը քննության է ընդունում հայցային վաղեմության ժամկետը լրանալուց անկախ, իսկ նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` դատարանը հայցային վաղեմությունը կիրառում է միայն վիճող կողմի դիմումով, որը պետք է տրվի մինչև դատարանի կողմից վճիռ կայացնելը, եթե օրենքով դիմում տալու համար այլ ժամկետ նախատեսված չէ: Հայցային վաղեմության ժամկետի լրանալը, որի կիրառման մասին օրենքով սահմանված կարգով դիմել է վիճող կողմը, հիմք է դատարանի կողմից հայցը մերժելու մասին օրենքով սահմանված կարգով վճիռ կայացնելու համար:  

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` այն պարտավորությունների համար, որոնք կատարելու համար որոշված է որոշակի ժամկետ, հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է այդ ժամկետի ավարտմամբ: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ այն պարտավորությունների համար, որոնց կատարման ժամկետը որոշված չէ կամ որոշված է ցպահանջ, հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է այն պահից, երբ պարտատիրոջ մոտ առաջանում է պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունք, իսկ եթե պարտապանին արտոնյալ ժամկետ է տրամադրվել պահանջը կատարելու համար, հայցային վաղեմության հաշվարկն սկսվում է այդ ժամկետի ավարտից հետո:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 340-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն ընդհատվում է սահմանված կարգով հայցը հարուցելով, ինչպես նաև պարտավոր անձի կողմից պարտքի ճանաչումը վկայող գործողությունները կատարելով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացված որոշմամբ անդրադառնալով վերոգրյալ նորմերին, արձանագրել է, որ օրենսդիրը, ամրագրելով հայցային վաղեմության ժամկետը, միաժամանակ սահմանել է նաև այդ ժամկետի հաշվարկման կարգը: Այն է` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին (տե'ս, Ռազմիկ Դարբինյանն ընդդեմ Դանիել Ղասաբօղլյանի թիվ ԵԷԴ/0723/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.04.2010 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ նշել է, որ հայցային վաղեմության ժամկետն այն ժամանակահատվածն է, որն անձին հնարավորություն է տալիս դիմելու դատարան իր իրավունքների պաշտպանության հայցով: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ այն դեպքում, երբ վիճող կողմը դիմում է ներկայացրել հայցային վաղեմություն կիրառելու վերաբերյալ, դատարանների օրակարգային խնդիրն է դառնում պարզել այն իրական ժամանակահատվածը, երբ հայցվորը հետամուտ է եղել իր իրավունքների դատական կարգով պաշտպանությանը (տե'ս, Սերգեյ Սարգսյանն ընդդեմ Արա Սարգսյանի թիվ ԵԿԴ/0881/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.11.2014 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 340-րդ հոդվածի վերլուծությանը, արձանագրել է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի ընդհատման համար անհրաժեշտ է սահմանված կարգով (օրենքով սահմանված կարգով) հայցը հարուցած լինելու հանգամանքի առկայությունը, այսինքն` երբ հայցը հարուցվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերի պահանջներին համապատասխան և ընդունվել է դատարանի կողմից: Ինչ վերաբերում է հայցային վաղեմության ընթացքի ընդհատմանը, ապա վերջինիս յուրահատկությունը կայանում է նրանում, որ օրենքով մատնանշված հիմքերի առկայության դեպքում հայցային վաղեմության արդեն իսկ անցած ժամանակահատվածն այլևս հաշվի չի առնվում և հայցային վաղեմության ժամկետը սկսում է հոսել վերստին (տե'ս, «Հովնանյան Ինտերնեյշնլ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Կարեն Մկրտչյանի և Նարինե Ավետիսյանի թիվ ԵԿԴ/0526/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.04.2015 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իր իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ  դատարանը, հաշվի առնելով բողոքի հիմքում բարձրացված իրավական խնդիրը, գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ և 340-րդ հոդվածների իրավակարգավորումների կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր: Այդ իսկ նկատառումով Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել հետևյալը. ինչպես բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծությունից՝ օրենսդիրը հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկիզբը կապել  է ոչ թե իրավունքի խախտման պահի, այլ այն օրվա հետ, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին: Օրենսդրի այս կարգավորումը բխում է այն տրամաբանությունից, ըստ որի՝ եթե անձն իր իրավունքի խախտման մասին չիմանա, ապա չի էլ կարող ձեռնամուխ լինել որևէ եղանակով՝ այդ թվում և հայց հարուցելու միջոցով իր խախտված իրավունքի պաշտպանությանը: Ընդ որում, հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի մեկնարկի երկու նախապայմանների դեպքում էլ օրենսդիրը գործածել է «իմացել է» և «պետք է իմացած լիներ» արտահայտությունները, որոնց տառացի մեկնաբանությունը հանգեցնում է այն հետևության, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվելու համար անհրաժեշտ է, որ հայցվորը հաստատապես իմանա կամ իմացած լինի իր իրավունքի խախտման մասին: Վերոգրյալից բխում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը չի կարող սկսվել, եթե հայցվորին հասանելի տեղեկությունները նրան թույլ տան եզրակացնել միայն իր իրավունքի ենթադրյալ խախտման մասին: Իրավակիրառ պրակտիկայում շահագրգիռ անձը դատական պաշտպանության իր իրավունքն իրացնում է այն դեպքում, երբ համոզված է իր իրավունքի հաստատապես խախտման հարցում: Այլ կերպ ասած՝ շահագրգիռ անձը պետք է համոզված լինի իր իրավունքի խախտման հարցում ՝ անկախ նրանից, թե իրականում իրավունքի խախտում տեղի ունեցել է, թե ոչ, ինչը դատարանի գնահատման առարկա է: Վճռաբեկ դատարանի նման հետևությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ դատական պաշտպանության իրավունքն ունի իրացման որոշակի պայմաններ, որոնց չարաշահումը կարող է անբարենպաստ հետևանքներ առաջացնել այդ իրավունքից անբարեխիղճ օգտված անձի համար: Հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետում օրենսդիրի կողմից կիրառված «պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին» արտահայտությունը չպետք է սխալմամբ մեկնաբանվի այնպես, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը կարող է սկսվել հայցվորի կողմից իր իրավունքի խախտման մասին ենթադրելու հնարավորություն ունենալու օրվանից, ընդհակառակը՝ «պետք է իմացած լիներ» ձևակերպմամբ, ինչպես և «իմացել է» ձևակերպման պարագայում օրենսդիրը կարևորել է հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվելու հարցում հայցվորի կողմից իր իրավունքի խախտման մասին հաստատապես իմանալու հանգամանքը:

Վճռաբեկ դատարանի դիտարկմամբ շահագրգիռ անձի կողմից իր իրավունքի  խախտման  մասին հաստատապես իմանալու համար վերջինս պետք է տիրապետի խախտման վերաբերյալ բավարար տեղեկությունների, իսկ եթե այդ տեղեկությունները բավարար չեն, այսինքն՝ եթե հայցվորը կարող է միայն ենթադրություններ անել իր իրավունքի հնարավոր խախտման մասին, ապա նա չի էլ կարող հստակ պահանջ ներկայացնել իր իրավունքի խախտման վերացման վերաբերյալ: Այսպիսով, օրենսդիրը հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվելու իրավական հետևանքը պայմանավորել է հայցվորի կողմից ոչ թե իր իրավունքի խախտման մասին ենթադրելու հնարավորությամբ, այլ այդ խախտման մասին հավաստի կերպով իմանալու կամ իմացած լինելու փաստերով:

Վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ եզրահանգումը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ հայց հարուցելով՝ շահագրգիռ անձը չի կարող պահանջել իր իրավունքի ենթադրյալ խախտման վերացում, քանի որ ՀՀ քաղաքացիադատավարական օրենսդրությունը շահագրգիռ անձին իրավունք է վերապահել համապատասխան հայցով դիմելու դատարան՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով սահմանված կամ պայմանագրով նախատեսված իր իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի պաշտպանության համար, այսինքն՝ անձը կարող է պահանջել և դատարանն էլ իրականացնել անձի ոչ թե «վերացական», այլ կոնկրետ խախտված իրավունքի պաշտպանություն կամ այլ խոսքով՝ հայցով խախտված իրավունքի պաշտպանության համար հայցվորն առնվազն պետք է իմանա, թե ով է խախտել իր իրավունքը (ով է պատշաճ պատասխանողը) և ինչում է կայանում իր իրավունքի խախտումը, որպեսզի պատասխանողից պահանջի իր իրավունքի խախտման վերացում (ընտրի իր իրավունքի խախտման վերացման համար անհրաժեշտ և պիտանի հայցապահանջը): Բացի այդ, քաղաքացիադատավարական օրենսդրությունը հայցով իրավունքի պաշտպանության համար սահմանել է որոշակի պայմաններ, որոնց պահպանման դեպքում է միայն դատարանը պարտավոր ներկայացված հայցադիմումն ընդունել վարույթ: Մասնավորապես՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող՝ 17.06.1998 թվականի ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ, 88-րդ, 92-րդ հոդվածների պահանջների համալիր վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ դրամական պահանջի դեպքում հայցադիմումում,  ի  թիվս այլնի, պարտադիր  կերպով  պետք է նշվեին պահանջվող գումարի չափը և հաշվարկը, իսկ այդ պահանջը չպահպանելու դեպքում հայցադիմումը ենթակա էր վերադարձման, այսինքն՝ դատարանը վարույթ կարող էր ընդունել միայն դատավարական օրենսգրքի պահանջների պահպանմամբ ներկայացված հայցադիմումը: Համանման իրավակարգավորումներ են սահմանված նաև գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 121-րդ, 125-րդ  և 127-րդ հոդվածներով:

Միաժամանակ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 340-րդ հոդվածը սահմանել է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն ընդհատվում է սահմանված կարգով հայցը հարուցելով:  Վերոգրյալ դատողություններից բխում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետը չի ընդհատվում, եթե հայցը ներկայացվում է ոչ այն դատարան, ուր պետք է ներկայացվի, ոչ այն պատասխանողի դեմ, ով պետք է պատասխան տա այդ հայցով և ոչ այն  հայցապահանջով, որն ուղղված է անձի խախտված կոնկրետ սուբյեկտիվ իրավունքի պաշտպանությանը:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել այն հանգամանքը, որ օրենսդիրը հայցային վաղեմության ժամկետի հոսքի հարցում իր իրավակարգավորումներով հատուկ նշանակություն է տվել հետևյալ հանգամանքներին. հայցային վաղեմության ժամկետն ընդհատում է կոնկրետ իրավունքի  պաշտպանության համար անհրաժեշտ և պիտանի հայցը, որը հարուցվել է  դատավարական օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Սահմանված կարգով հայց հարուցելու համար հայցվորին պետք է հայտնի լինեն այն նվազագույն տեղեկությունները, որոնք օրենքին համապատասխան պարտադիր կերպով պետք է նշվեն հայցադիմումում, իսկ դրամական պահանջի դեպքում այդ պարտադիր տեղեկություններն ընդգրկում են պահանջվող գումարի չափը և հաշվարկը: Այդ տեղեկություններին չտիրապետելու դեպքում հայցվորը չի կարող սահմանված կարգով հարուցել անհրաժեշտ և պիտանի հայցը՝ պահանջել կոնկրետ չափի գումարի բռնագանձում, հետևաբար գումարի չափին և հաշվարկին վերաբերող տեղեկություններին չտիրապետելը նշանակություն ունի նաև հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվելու հարցում: Այլ խոսքով, եթե պատասխանողի կողմից իր պայմանագրային պարտավորությունը չկատարելու, մասնավորապես՝ միայն իր կողմից տիրապետվող անհրաժեշտ և բավարար տեղեկատվություն չտրամադրելու հետևանքով հայցվորը հնարավորություն չի ունեցել բացահայտել իր իրավունքի իրապես խախտված լինելու փաստը, արդյունքում նաև չի տիրապետել դրամական պահանջի գործով պահանջվող գումարի չափի և հաշվարկի վերաբերյալ տեղեկություններին, ապա հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի մեկնարկի մասին խոսք լինել չի կարող, քանի դեռ համապատասխան փաստերը հասանելի չեն դարձել շահագրգիռ անձին:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ վերոգրյալ հետևությունն ամենևին չի նշանակում, որ հայցվորը դրամական պահանջով հայց ներկայացնելիս  պետք  է  տիրապետի   իր   պահանջը   հիմնավորող    բոլոր տեղեկություններին, դրանք հաստատող բոլոր ապացույցներին: Հայցային վաղեմության ժամկետը կմեկնարկի այն օրվանից, երբ շահագրգիռ անձը տիրապետի անհրաժեշտ և բավարար տեղեկությունների՝ պատշաճ հայցադիմում դատարան ներկայացնելու համար: Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանն այս հարցում կարևորում է կողմերի վարքագծի բացահայտումը և գնահատումը: Այսպես՝ Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ՝ եթե հայցվորն իր իրավունքի խախտված լինելու մասին ունի որոշակի, սակայն դատարան պատշաճ հայց հարուցելու համար ոչ բավարար տեղեկություններ, ապա նա պարտավոր է ձեռնարկել իրենից կախված բոլոր ողջամիտ միջոցները՝ պարզելու, թե իր իրավունքի խախտում իրականում տեղի ունեցել է, թե ոչ: Եթե հայցվորն այդ ուղղությամբ ոչինչ չի ձեռնարկում, ապա սկսում է գործել «պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին»  կանոնը: Իրավունքի խախտված լինելու մասին իմացած լինելու կանխավարկածը գործում  է այն դեպքում, երբ իր իրավունքի խախտման  մասին ենթադրություններ ունեցող հայցվորն օրենքին, այլ նորմատիվ իրավական ակտերին, պայմանագրին համապատասխան իր իրավունքի խախտման մասին հաստատապես իմանալու ուղղությամբ չի ձեռնարկում իրենից կախված բոլոր ողջամիտ միջոցները: Իսկ այդպիսի միջոցների բավարար կամ անբավարար լինելը, դրանք ողջամիտ ժամկետում հայցվորի կողմից ձեռնարկած լինելը յուրաքանչյուր գործով պետք է պարզեն և գնահատեն դատարանները, քանի որ այդ հանգամանքներից կախված միայն հնարավոր կլինի որոշել, թե երբվանից հայցվորը պետք է իմացած լիներ իր  իրավունքի խախտման մասին, այսինքն՝ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկիզբը:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործով Դատարանը, հայցը մասնակիորեն բավարարելով և բռնագանձելով Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս ամիսների համար չվճարված միջնորդավճարների` 97.821.800 ՀՀ դրամի չափով և վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից այդ գումարի նկատմամբ ՀՀ  քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի հիման վրա հաշվեգրման ենթակա տոկոսները, և ըստ այդմ մերժելով պատասխանող Կազմակերպության միջնորդությունը վերը նշված ամիսների նկատմամբ հայցային վաղեմություն կիրառելու վերաբերյալ, պատճառաբանել է, որ «(...) հայցվորը չի ունեցել 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս ամիսների վարչաբիլինգային տվյալները, որպիսի հանգամանքը ապացուցվել է արդեն իսկ օրինական ուժի մեջ մտած թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 վճռով, հետևաբար և վերջինս չէր կարող իմանալ իր իրավունքների խախտման մասին, իսկ իրավունքի խախտման մասին տեղեկացել է 25.02.2013 թվականի վճռի արդյունքում ձեռք բերված վարչաբիլինգային տվյալների հիման վրա, որպիսի պայմաններում 2015 թվականին հայց է ներկայացրել դատարան։ Այսինքն, հայցվորի համար 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս ամիսների մասով չվճարված միջնորդավճարների համար հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը սկսվել է 25.02.2013 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 վճռի օրինական ուժ ստանալու պահից` 2013 թվականի սեպտեմբերից, ինչը նշանակում է, որ վերը թվարկված ամիսների մասով հայցային վաղեմության ժամկետի բացթողում տեղի չի ունեցել»: Միաժամանակ Դատարանը 2008 թվականի սեպտեմբեր ամսվա համար չվճարված միջնորդավճարների և պակաս վճարված գումարների մասով հայցը մերժել է հայցային վաղեմության կիրառմամբ։

Վերաքննիչ դատարանը Դատարանի վճիռը բավարարված մասով բեկանելիս պատճառաբանել է հետևյալը.

1) «Կազմակերպության չկատարված վճարային պարտավորությունների առկայության մասին տեղեկացված Ընկերությունը զրկված չի եղել 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս ամիսներին հաջորդած երեք տարիների ընթացքում Կազմակերպության դեմ գումարի բռնագանձման պահանջի վերաբերյալ հայց հարուցելու հնարավորությունից (իր հանդեպ Կազմակերպության վճարային պարտավորությունների առկայության մասին Ընկերության իրազեկված լինելու մասին վկայում է ոչ միայն  2008 թվականի հուլիս, օգոստոս և սեպտեմբեր ամիսների 20-րդ օրերը հայցադիմումում, որպես Կազմակերպությանը վերագրվող կետանցի օրեր նշված լինելու իրողությունը, այլև տվյալ հայցադիմումում նշված 51.000 SIM քարտերի համար վճարումներ կատարված չլինելու առնչությամբ կողմերի միջև դեռևս 12.06.2009 թվականի դրությամբ վեճի առկայությունը (հիմք՝ Կազմակերպության տնօրենի 12.06.2009 թվականի գրությունը Ընկերությանը), սակայն 2011 թվականին դատարան է դիմել ոչ թե այդ պարտավորության կատարումն ապահովելու, այլ դրա իրական չափը պարզելու նպատակով միայն, իսկ բռնագանձման ենթակա գումարի իրական չափը հայցվորը 17.06.1998 թվականի ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 32-րդ հոդվածի հիման վրա կարող էր պարզել և ներկայացնել գումարի բռնագանձման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում՝ 17.06.1998 թվականի ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիման վրա համապատասխան ապացույցները դատական կարգով պատասխանողից պահանջելուց հետո, հետևաբար չկատարված վճարային պարտավորության առկայության մասին իրազեկված լինելու պայմաններում դատարան դիմելու իրավունքի իրացումը չի կարող կախվածության մեջ դրվել հայցագնի իրական ու ստույգ չափը պարզման ենթակա լինելու հանգամանքից:

2) 15.04.2016 թվականին Դատարան ներկայացված գրավոր առարկությամբ Ընկերությունն ընդունել է, որ 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս ամիսների համար միջնորդավճարներ վճարված չլինելու մասին տեղեկացել է թիվ 19 համաձայնագրի շրջանակներում իրականացվող ակցիայի ընթացքում: Հետևաբար իր «խախտված» իրավունքների մասին իմացել է առնվազն 2008 թվականի հոկտեմբերի 10-ից մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում (թիվ 19 համաձայնագրի շրջանակներում իրականացվող ակցիայի ժամանակահատված), հետևաբար սույն գործի փաստական կազմի պարագայում հայցային վաղեմության եռամյա ժամկետի ընթացքը սկսվել է առնվազն 2009 թվականի հունվարի 1-ից և ավարտվել է 2012 թվականի հունվարի 1-ին՝ սույն գործով հայցադիմումը ներկայացնելուց երեք տարի առաջ, որպիսի փաստը բավարար էր հայցը մերժելու մասին դատական ակտ կայացնելու համար:

3) Պայմանագրի թիվ 5 հավելվածի 1.12 կետով սահմանվել է, որ յուրաքանչյուր հաշվետու ժամանակաշրջանի ավարտից հետո կողմերը կազմում և ստորագրում են ակտ, որով կողմերի փոխհաշվարկների հիման վրա որոշվում է պարտքի գումարը։ Սույն գործով կողմերը 15.10.2008 թվականին կազմել և ստորագրել են ակտ` 2008 թվականի հուլիսից մինչև սեպտեմբերն ընկած ժամանակահատվածում դիլերական ծառայությունների մատուցման միջնորդավճարների հաշվարկման վերաբերյալ, որով Ընկերության կողմից մատուցված ծառայությունների համար պատասխանողի կողմից վճարման ենթակա պարտքի գումարը կազմել է 103.909.586 դրամ, և այդ գումարն ամբողջությամբ վճարվել է Կազմակերպության  կողմից։ Ակնհայտ է, որ Պայմանագրի թիվ 5 հավելվածի 1.12 կետով սահմանված կանոնի պահպանմամբ պատշաճ հաշվարկ կատարելու պարագայում Ընկերությունն իր «խախտված» իրավունքների մասին պետք է իմացած լիներ առնվազն 15.10.2008 թվականին, առավել ևս, որ Պայմանագրի հիման վրա հենց Ընկերությունն է կրել բաժանորդների հետ պայմանագրեր կնքելու և դրանք Կազմակերպությանը փոխանցելու պարտավորությունը, ինչը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ վերջինս համապատասխան հաշվարկներ կատարելու համար տիրապետել է անհրաժեշտ և բավարար տեղեկությունների, ինչը բավարար էր հայցային վաղեմություն կիրառելու և հայցն ամբողջությամբ մերժելու համար»:

Վերը շարադրված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով սույն գործի փաստերը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործում առկա պայմանագրի և լրացուցիչ համաձայնագրի դրույթների ուսումնասիրությունից հետևում է, որ միջնորդավճարների հաշվեգրման և հետագայում նաև վճարման պարտադիր պայման է եղել հաշվետու ժամանակաշրջանում Ընկերության կողմից կնքված բաժանորդային պայմանագրերը Կազմակերպության համակարգում գրանցված լինելը և դրանցով նախնական հաշվեկշիռները հաշվետու ժամանակաշրջանում ակտիվացված (վերալիցքավորված) լինելը, որպիսի (ակտիվացված (վերալիցքավորված)) տվյալները գտնվել են Կազմակերպության վարչաբիլինգային համակարգում, որն անհասանելի է եղել Ընկերությանը: Ըստ այդմ էլ` նշված Պայմանագրով Կազմակերպությունը պարտավորվել է Ընկերությանը տրամադրել համապատասխան տեղեկությունները՝ վերը նշված տվյալները: Այսինքն՝ միայն Կազմակերպության կողմից տրամադրված վարչաբիլինգային տվյալների հիման վրա Ընկերությունը կարող էր իմանալ, թե որքան SIM քարտեր են ակտիվացվել կամ վերալիցքավորվել, որպիսի պայմաններում միայն կարող էր հաշվարկել իրեն վճարման ենթակա միջնորդավճարները, և ըստ այդմ էլ՝ իմանալ իրեն պակաս չափով վճարված միջնորդավճարների մասին:

Նման պայմաններում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ միայն անհրաժեշտ տվյալները Ընկերությանը հայտնի և հասանելի դառնալու պահից վերջինս կարող էր կատարել հաշվարկներ, այնուհետև փոխադարձ հաշվարկների արդյունքում իմանալ Կազմակերպության կողմից իրեն պակաս վճարված միջնորդավճարների մասին, այն է՝ իր իրավունքի խախտման մասին:

Այսպիսով, միայն Ընկերության չփարատված կասկածները, անհրաժեշտ տվյալների բացակայության պայմաններում բավարար չէին հաստատված համարելու, որ վերջինս գիտեր կամ կարող էր իմանալ իր իրավունքների խախտման մասին: Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ վերը նշված տվյալները Ընկերությանը հասանելի են դարձել միայն 25.02.2013 թվականին կայացրած և 21.08.2013 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 վճռից, որով բավարարվել է Ընկերության հայցն ընդդեմ Կազմակերպության՝ վարչաբիլինգային տվյալները տրամադրելուն պարտավորեցնելու պահանջը:  Մասնավորապես՝ տվյալ վճռով պարտավորեցվել է Կազմակերպությանը տրամադրել կողմերի միջև 02.07.2007 թվականին կնքված թիվ ARM-C323/07 պայմանագրին կից՝ 30.04.2008 թվականին կնքված թիվ 15 լրացուցիչ համաձայնագրով նախատեսված ակցիայի շրջանակներում 2008 թվականի հունիս, հուլիս և օգոստոս ամիսների հաշվետու ժամանակաշրջանի բաժանորդային պայմանագրերի (կանխավճարային) հաշվարկի վարչաբիլինգային տվյալները: Միաժամանակ տվյալ վճռով հաստատվել է, որ Կազմակերպությունը միջնորդավճարի հաշվարկման համար բիլինգային համակարգի տվյալները Ընկերությանը տրամադրել է թվով 200.868 բաժանորդային պայմանագրերի համար, այսինքն` թվով 51.595 բաժանորդային պայմանագրերի բիլինգային  համակարգից  տվյալներ  պակաս  են տրամադրվել: 

Միաժամանակ անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

 Վերաքննիչ դատարանի առաջին երկու դատողությունների համար ելակետային հիմք է ծառայել այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը Կազմակերպության չկատարած վճարային պարտավորությունների մասին հստակ տեղեկացված է եղել մի դեպքում՝ առնվազն 2008 թվականի հոկտեմբերի 10-ից մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում /հետևության հիմքում ընկած է կետանցի օրերը հայցադիմումում նշելը/, մյուս դեպքում՝ պատասխանող Կազմակերպության տնօրենի 12.06.2009 թվականի գրությունից, որով հաստատվում է կողմերի միջև այդ ժամանակ արդեն իսկ վեճի առկայությունը: Մինչդեռ  Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կետանցի օրերը հայցադիմումում նշելն ինքնին չի կարող հաստատել այն հանգամանքը, որ չկատարված պարտավորության մասին Ընկերությունը հաստատապես իմացել է դեռևս 2008 թվականին, այն պարզ պատճառով, որ Ընկերությունը կետանցի օրերը հայցադիմումում կարող էր նշել նաև չկատարված պարտավորության մասին հետագայում՝ մինչև հայցադիմում ներկայացնելն իմանալով:

Ինչ վերաբերում է Կազմակերպության տնօրենի 12.06.2009 թվականի գրությամբ հաստատվող գործի հանգամանքներին, ապա այդ գրության բովանդակությամբ ևս մեկ անգամ հաստատվել է, որ Ընկերությունը չկատարված պարտավորության կապակցությամբ սոսկ ունեցել է կասկածներ և պարտավորության առկայությունը ցանկացել է ճշտել պատասխանողից վարչաբիլինգային համակարգից ստացվող տվյալները ձեռք բերելով, քանի որ ըստ պայմանագրի թիվ 15 լրացուցիչ համաձայնագրի՝ հաշվարկը պետք է իրականացվեր միայն դրանց հիման վրա, սակայն Կազմակերպությունն ակնհայտորեն խուսափել է այդ տվյալները տրամադրելուց, պատճառաբանելով, որ «Ձեր կողմից պահանջվող տեղեկատվության ամբողջական տրամադրումը բավականին ծավալուն և ժամանակատար աշխատանք է ենթադրում, ինչի անհրաժեշտությունը դեռևս չենք տեսնում» այն դեպքում, երբ Պայմանագրի 10.7 կետով սահմանված է հետևյալը. «կողմերը պետք է միմյանց ուղարկեն սույն պայմանագրի հետ կապված կամ նրանից բխող բոլոր տեղեկություններն ու հայտարարությունները…»:

Միաժամանակ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 25.02.2013 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 գործով օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատված հանգամանք է համարվել այն, որ պատասխանողը թվով 51.595 բաժանորդային պայմանագրի բիլինգային համակարգից տվյալներ պակաս է տրամադրել հայցվորին և այդ տվյալները տրամադրել  է միայն նշված վճռի կատարման արդյունքում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պատասխանողի չկատարած վճարային պարտավորությունների մասին հայցվորի՝ դեռևս 2008 կամ 2009 թվականներին տեղեկացված լինելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունը հիմնավոր չէ:

  Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի հետևությանն այն մասին, որ պարտավորության չափը ճշտելուն ուղղված հայց ներկայացնելու փոխարեն հայցվորը կարող էր 2011 թվականին պարտավորության կատարումն ապահովող հայց ներկայացնել, ապա դա ևս հիմնավոր չէ, քանի որ 17.06.1998 թվականի ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 6-րդ կետերին համապատասխան՝ ներկայացվող հայցադիմումում պարտադիր կերպով պետք է նշվեին հայցագինը (քանի որ հայցը ենթակա էր գնահատման), ինչպես նաև բռնագանձման ենթակա գումարի հաշվարկը, իսկ հայցադիմումի ձևին և բովանդակությանը վերաբերող այդ պահանջները հայցվորի կողմից չպահպանվելու դեպքում հայցադիմումը նույն օրենսգրքի 92-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով ենթակա կլիներ վերադարձման: Ընդ որում, նշված թերություններով հայցադիմումը վերադարձվելու դեպքում  հայցվորը չէր կարող շտկել այդ  թերությունները և հայցադիմումը կրկին ներկայացնել դատարան, քանի դեռ չէր  ճշտել հայցագինը և բռնագանձման ենթակա գումարի հաշվարկը, իսկ նման պայմաններում հայցվորը կհայտնվեր իրավական փակուղում: Դա նշանակում է, որ հայցվորը զրկված էր դատարան պատշաճ հայցադիմում ներկայացնելու հնարավորությունից, նրա ներկայացրած հայցադիմումը չէր կարող վարույթ ընդունվել, իսկ պարտավորության  չափը Վերաքննիչ դատարանի մատնանշած եղանակով՝ ապացույցներ պահանջելու միջոցով, կարող էր ճշտվել միայն հայցադիմումը վարույթ ընդունվելուց հետո:

Բացի այդ, Վճռաբեկ  դատարանը գտնում է, որ  հայցային վաղեմության կիրառման հիմք չէր կարող հանդիսանալ նաև Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, որ Ընկերությունն իր 15.04.2016 թվականին ներկայացված առարկությունում ընդունել է, որ միջնորդավճարի չվճարված լինելու մասին ինքն իմացել է թիվ 19 համաձայնագրի շրջանակներում իրականացվող ակցիայի ընթացքում՝ 2008 թվականի հոկտեմբերի 10-ից մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում: Վճռաբեկ դատարանի նման հետևությունը պայմանավորված է Ընկերության կողմից ներկայացված 15.04.2016 թվականի «Առարկության վերաբերյալ դիրքորոշում» փաստաթղթի ուսումնասիրությամբ: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերությունն այդ փաստաթղթով ընդունել է միայն, որ այդ ժամանակահատվածում Կազմակերպության տրամադրած սիմ-քարտերին վերաբերող տվյալների ուսումնասիրությամբ «նկատել է» տասնյակ հազարավոր սիմ-քարտեր, որոնց վերաբերյալ Կազմակերպությունը չի տրամադրել վարչաբիլինգային տվյալներ՝ «զրկելով հայցվորին իրեն հասանելիք միջնորդավճարների համար հաշիվ ներկայացնելու հնարավորությունից»: Ընկերության «ընդունած» վերոհիշյալ հանգամանքը չէր կարող հիմք հանդիսանալ նրա պահանջի իրավունքն իրացնելու համար, քանի որ Ընկերության կողմից վճարում պահանջելու համար  անհրաժեշտ էր, որպեսզի Կազմակերպությունը նրան ներկայացներ վարչաբիլինգային տվյալները, ինչն էլ կարող էր Ընկերության կողմից իր խախտված իրավունքի մասին  հաստատապես իմանալու և պահանջի իր իրավունքն իրացնելու հիմք հանդիսանալ: Այսինքն՝ նշված առարկությամբ Ընկերությունն ըստ էության պնդել է, որ 2009 թվականին ոչ թե հաստատապես իմացել է իր իրավունքի խախտման մասին, այլ բացահայտելով, որ պատասխանողի կողմից թաքցված վարչաբիլինգային տվյալներ կան, պարզել է միայն նրանից այդ տվյալները պահանջելու և պարտավորության առկայությունը և չափը ճշտելու անհրաժեշտությունը:

Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է համարում նաև Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, որ Պայմանագրի թիվ 5 հավելվածի 1.12 կետով սահմանված կանոնի պահպանմամբ յուրաքանչյուր հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում փոխհաշվարկներով պարտքի գումարն ակտով որոշելու պարագայում Ընկերությունն առնվազն 15.10.2008 թվականին կազմված ակտից պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին, քանի որ Պայմանագրի թիվ 15 լրացուցիչ համաձայնագրի համաձայն՝ բաժանորդային պայմանագրերի հաշվարկը պետք է իրականացվեր Կազմակերպության բիլինգային համակարգից ստացվող տվյալների հիման վրա: Տվյալ դեպքում պատասխանողի կողմից համապատասխան բիլինգային տվյալները թերի ներկայացնելու և հետագայում էլ դրանք լրիվ ներկայացնելուց խուսափելու պայմաններում Ընկերությունը չէր կարող իմանալ, որ իր իրավունքը խախտված է:

Վերը նշվածը հաշվի առնելով և սույն գործի փաստերը համադրելով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ 25.02.2013 թվականին կայացված և 21.08.2013 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած թիվ ԵԱՔԴ/1745/02/11 վճռի կատարման արդյունքում է միայն Ընկերությունը հաստատապես տեղեկացել ինչպես Կազմակերպության՝ իր հանդեպ ունեցած պարտավորության, այնպես էլ դրա չափի մասին, և 28.09.2015 թվականին գումարի բռնագանձման հայց ներկայացնելով  դատարան՝ հայցային վաղեմության եռամյա ժամկետը բաց չի թողել, որպիսի պայմաններում հայցային վաղեմության կիրառման հիմքով հայցը մերժվել չէր կարող: Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանը սույն գործի ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության հիման վրա  հանգել է ճիշտ եզրակացության՝ հայցը մասնակիորեն բավարարելով, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Վերաքննիչ դատարանը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ և 340-րդ հոդվածների սխալ մեկնաբանության արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, քանի որ հայցային վաղեմության ժամկետի մեկնարկը սխալ որոշելով՝ կիրառել է հայցային վաղեմություն և մերժել է հայցապահանջը՝ սահմանափակելով հայցվորի՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքի տարր հանդիսացող դատարանի մատչելիության իրավունքը` նկատի ունենալով, որ նշված իրավունքը ենթադրում է ոչ միայն դատարան հայց հարուցելու, այլև արդեն իսկ հարուցված հայցով գործի ըստ էության քննության և լուծման իրավունքը, ինչն իր հերթին հանգեցրել է նաև Ընկերության սեփականության իրավունքի խախտմանը:

Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Առաջին ատյանի դատարանի վճռին օրինական ուժ տալիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձը, որի դեմ կայացվել է եզրափակիչ դատական ակտ, կրում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին և թարգմանիչներին վճարված գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև դատարանի և գործին մասնակցող անձանց կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այնքանով, որքանով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են [«Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոններին համապատասխան:

 «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ կետի «ա» ենթակետի համաձայն`դատարանի դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է` դրամական պահանջի գործերով հայցագնի երեք տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ պետական տուրքը ենթակա է վերադարձման մասնակի կամ լրիվ` եթե պետական տուրքը վճարվել է ավելի, քան պահանջվում է գործող օրենսդրությամբ:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ դատական ակտը՝ բեկանման, ինչպես նաև հաշվի առնելով, որ սույն վճռաբեկ բողոքի համար Ընկերության կողմից վճարվել է 1.100.000 ՀՀ դրամի չափով պետական տուրքի գումար, Վճռաբեկ դատարանը, հաշվի առնելով նաև «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ կետի «ա» ենթակետի սահմանափակումը, գտնում է, որ Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության ենթակա է գանձման 1.000.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պետական տուրքի հատուցման գումար:

Միաժամանակ նկատի ունենալով, որ Ընկերությունը վճռաբեկ բողոքի համար վճարել է օրենքով սահմանվածից ավել պետական տուրքի գումար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով վճարված ավել վճարված պետական տուրքի գումարը համապատասխան դիմումի առկայության դեպքում «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի  1-ին մասի «ա» կետի հիմքով ենթակա է վերադարձման այն վճարած անձին:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

 Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 13.07.2018 թվականի որոշումը և «Ալյանս Պլյուս» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության հայցը մասնակիորեն բավարարելու, այն է՝ «Վեոն Արմենիա» փակ բաժնետիրական ընկերությունից հօգուտ «Ալյանս Պլյուս» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության 97.821.800 ՀՀ դրամ (առանց ԱԱՀ)՝ որպես թիվ ARM-C323/7 պայմանագրի շրջանակներում չվճարված միջնորդավճարի գումար բռնագանձելու, ինչպես նաև այդ գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված կարգով տոկոսները հաշվարկելու և բռնագանձելու, համապատասխանաբար պետական տուրքի և մյուս դատական ծախսերի բաշխման մասերով օրինական ուժ տալ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի  09.04.2018 թվականի վճռին:

2.  «ԱրմենՏել» ՓԲԸ (ներկայումս «ՎԵՈՆ Արմենիա» ՓԲԸ)-ից հօգուտ «Ալյանս պլյուս» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 1.000.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վերջինիս կողմից վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: