Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը

 (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

2011 թվականի հունիսի 27-ին,

քննարկելով Մելսիդա Ասրյանի բերած վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 01.03.2011 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշման դեմ, ըստ հայցի ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արտաշատի տարածքային հարկային տեսչության (այսուհետ` Տեսչություն) ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Մելսիդա Ասրյանի՝ գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Տեսչությունը պահանջել է Մելսիդա Ասրյանից բռնագանձել 272.356 ՀՀ դրամ:

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 08.12.2010 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 26.01.2011 թվականի որոշմամբ Դատարանի 08.12.2010 թվականի վճռի դեմ Մելսիդա Ասրյանի վերաքննիչ բողոքը վերադարձվել է:

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 01.03.2011 թվականի որոշմամբ Դատարանի 08.12.2010 թվականի վճռի դեմ Մելսիդա Ասրյանի վերաքննիչ բողոքը վերադարձվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Մելսիդա Ասրյանը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը        

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝  Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.4-րդ, 117.6-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելիս պատճառաբանել է, որ վերաքննիչ բողոքում չեն նշվել, թե նյութական և դատավարական իրավունքի որ նորմերն են խախտվել: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ որպես դատավարական իրավունքի նորմի խախտում վերաքննիչ բողոքում նշվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը, իսկ նյութական իրավունքի խախտում նշվել է «Պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 4-րդ պարբերությունը:

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վերաքննիչ բողոքում Մելսիդա Ասրյանը նշել է, որ 2008 թվականից չի աշխատել և պետական ռեգիստրին ներկայացրել է դիմում գործունեությունը դադարեցնելու մասին:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է վերացնել Վերաքննիչ դատարանի 01.03.2011 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը:

3. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը յուրաքանչյուր անձի համար սահմանում է արդար դատաքննության իրավունք, որի բաղկացուցիչ մասն է հանդիսանում անձի դատական պաշտպանության իրավունքը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատական պաշտպանության իրավունքը կարող է սահմանափակվել, սակայն կիրառվող սահմանափակումները չպետք է լինեն այն աստիճան, որ խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը։ Սահմանափակումն անհամատեղելի կլինի Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ, եթե այն իրավաչափ նպատակ չհետապնդի, և եթե չլինի ողջամիտ հավասարակշռված կապ գործադրվող միջոցների և հետապնդվող նպատակի միջև (Տես՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14.04.2008 թվականի թիվ 3-365(ՎԴ) քաղաքացիական գործով որոշումը, «Պայքար և Հաղթանակ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 20.12.2007 թվականի թիվ 21638/03 որոշումը, կետ 44)։

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն իր որոշումներում բազմիցս նշել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը երաշխավորում է անձի քաղաքացիական իրավունքներին և պարտականություններին առնչվող հայցով դատարան դիմելու իրավունք։ Այդ դրույթը մարմնավորում է դատարան դիմելու, այն է` քաղաքացիական գործով դատարանում հայց հարուցելու իրավունքը։ Այդուհանդերձ, դա է, որ հնարավորություն է տալիս օգտվել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հիմքում ընկած մնացած երաշխիքներից։ Դատական վարույթի արդար, հրապարակային և արագ բնութագրիչները, անշուշտ, արժեք չեն ունենա, եթե այդ գործընթացներին ընթացք չի տրվում։ Դժվար է պատկերացնել իրավունքի գերակայություն քաղաքացիական գործերով արդարադատություն իրականացնելիս, եթե դատարան դիմելու իրավունքը չի ապահովվում (Տես՝ Կրեուզն ընդդեմ Լեհաստանի (Kreuz v. Poland), թիվ 28249/95, 2001 թվականի հունիսի 19, կետ 52, Զ-ն և այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (Z. and Others v. The United Kingdom), թիվ 29392/95, 91-93-րդ կետեր)։ Բացի այդ, Եվրոպական դատարանը նշել է, որ  այն դեպքերում, երբ բողոքարկման ընթացակարգեր են նախատեսված, Բարձր պայմանավորվող կողմերը պարտավոր են ապահովել իրենց իրավասության տակ գտնվող ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով սահմանված  այն նույն երաշխիքներից օգտվելը վերաքննիչ դատարաններում, ինչպիսիք նրանք ունեն առաջին ատյանի դատարանում (Տես՝ Բրուալլա Գոմեզ դե լա Տորրեն ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 26737/95, 1997 թվականի դեկտեմբերի 19, կետ 33, Թելինի Էնդ Սանզ ՍՊԸ-ն ու այլոք և Մաք Էլդաֆն ու այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 20390/92, 1998 թվականի հուլիսի 10, կետ 72 և Խալֆաուն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 34791/97, 37):

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու հետ կապված հարաբերությունների իրավակարգավորման ուսումնասիրությունը վկայում է, որ համաձայն այդ իրավակարգավորման հիմքում ընկած տրամաբանության՝ վերաքննիչ բողոքի թերությունները չեն կարող խոչընդոտել դրանց քննության ընդունման հարցի դրական լուծմանը և կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը: Նշված տրամաբանությունն էլ իր հերթին բխում է դատարանի մատչելիությունն ապահովելու անհրաժեշտությունից (Նմանատիպ դիրքորոշումը տե՛ս նաև ՀՀ սահմանադրական դատարանի 27.05.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-754 գործով որոշմամբ, կետ 6):

Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 2004 թվականի դեկտեմբերի 15-ի Վարչական ակտերի դատական վերահսկողության վերաբերյալ թիվ 20 հանձնարարականի «B սկզբունքներ» բաժնի 2-րդ կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` նվազագույնը ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց պետք է հասանելի լինի այն վարչական ակտերի դատական վերանայումը, որոնք շոշափում են վերջիններիս իրավունքները և շահերը: Նույն բաժնի 4-րդ կետի 9-րդ ենթակետի համաձայն` վարչական ակտը վերանայող դատարանի որոշումը պետք է գոնե կարևոր գործերով ենթակա լինի բողոքարկման վերադաս ատյան, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ գործը ներպետական օրենսդրության համապատասխան, ուղղակի տրվում է վերադաս ատյանին: Հանձնարարականի 4 (i) սկզբունքի 83-րդ ենթակետի համաձայն` դիմողի` ներպետական օրենսդրությամբ սահմանված ողջամիտ ժամկետում դատական ակտը բողոքարկելու իրավունքը պետք է ճանաչվի բոլոր պետություններում:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետի համաձայն՝ կողմերը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունեն նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում բողոքարկելու դատական ակտերը:

Վերոնշյալ հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ անձի՝ դատական ակտը բողոքարկելու իրավունքը երաշխավորված է ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ բողոքը վերադարձվում է, եթե չեն պահպանվել նույն օրենսգրքի 117.4-րդ հոդվածի պահանջները:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ և 5-րդ կետերի համաձայն՝ վերաքննիչ բողոքը կազմվում է գրավոր, որում նշվում են նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի այն խախտումը, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, վերաքննիչ բողոքում նշված նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման, ինչպես նաև գործի ելքի վրա դրանց ազդեցության վերաբերյալ հիմնավորումները կամ նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքների հետևանքով գործի վերանայման հիմքերը:

Սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելիս պատճառաբանել է, որ բողոքաբերը, թեպետ նշելով Դատարանի կողմից խախտված իրավանորմերը, չի պահպանել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված վերաքննիչ բողոքի ձևին և բովանդակությանը ներկայացվող պահանջները: Բողոքաբերը չի հիմնավորել տեղի ունեցած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, ինչպես նաև նման խախտման գործի ելքի վրա դրա ազդեցությունը:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքում պահպանված են ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված պահանջները: Մասնավորապես՝ բողոք բերող անձը, նշելով, որ Դատարանը ճիշտ չի կիրառել «Պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 4-րդ պարբերությունը, որպես դրա հիմնավորում նշել է, որ «Ես դիմում եմ ներկայացրել պետ. ռեգիստրին իմ գործունեությունը դադարեցնելու վերաբերյալ 2008 թվականի հունիսին: Ինձ չեն բացատրել, որ ես պետք է հանձնեմ նաև պետ. գրանցման վկայականը: Եվ ես գտնում եմ, որ դա պետ. ռեգիստրի աշխատակիցների կողմից օրենքի պահանջը չկատարելն է, որ ինձնից չեն պահանջել պետ. գրանցման վկայականը»: Բողոք բերող անձը, որպես ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի խախտման հիմնավորում նշել է, որ «հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշում և ծանուցագրեր չի հանձնվել», իսկ որպես ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի խախտման հիմնավորում նշել, որ «Ես ներկայացել եմ դատարան 02.12.2010 թվականին: Դատարանն ինձ տվել է հարցեր, ես պատասխանել եմ, որ 2008 թվականից որպես ԱՁ չեմ աշխատել և դիմում եմ ներկայացրել պետ. ռեգիստրին իմ գործունեությունը դադարեցնելու մասին, սակայն դատարանը ոչ միայն ուշադրություն չի դարձրել իմ ապացույցներին, այլև վճռում նշել է, որ իբր ծանուցված լինելով դատական նիստի և վայրի ժամանակի մասին, ես իբր չեմ ներկայացել դատական նիստին»:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ակտը բողոքարկելու` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված սահմանափակումները Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով պետք է կիրառեր Մելսիդա Ասրյանի իրավունքների դատական պաշտպանության մատչելիության լույսի ներքո, իսկ վերաքննիչ բողոքում նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման վերաբերյալ հիմնավորումների նշումը, անկախ դրանց հիմնավորվածությունից, բավարար է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.5-րդ հոդվածի հիման վրա վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու համար, հետևաբար տվյալ դեպքում առկա չէ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 117.4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի խախտում:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում Մելսիդա Ասրյանը զրկվել է ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով և Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքից:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.9-րդ հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ, 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վերացնելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118-րդ, 118.9-րդ, 118.15-րդ, 118.17-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Վերացնել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 01.03.2011 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման: