ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2010 թվականի մայիսի 27-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով Միխաիլ Պողոսյանի և ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչության (այսուհետ` Տեսչություն) վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վարչական դատարանի 11.11.2009 թվականի վճռի դեմ` ըստ Տեսչության հայցի ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Միխաիլ Պողոսյանի` գումար բռնագանձելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Տեսչությունը պահանջել է բռնագանձել անհատ ձեռնարկատեր Միխաիլ Պողոսյանից 771.200 ՀՀ դրամ։

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 11.11.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` 396.800 ՀՀ դրամի մասով։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Միխաիլ Պողոսյանը և Տեսչությունը։

Վճռաբեկ բողոքների պատասխաններ չեն ներկայացվել։

2.1. Միխաիլ Պողոսյանի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1) Դատարանը կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածը, որոնք չպետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը ճիշտ չի գնահատել ապացույցները, մասնավորապես` պատշաճ իրավական գնահատական չի տվել Միխաիլ Պողոսյանի` գործում առկա անհատ ձեռներեցի պետական գրանցման վկայականին։ Նշված վկայականի պատշաճ գնահատման պարագայում Դատարանը կեզրահանգեր, որ վկայականի գործունեության ժամկետը մինչև 31.12.2000 թվականն էր։ Հետևաբար վկայականի գործունեության ժամկետն ավարտվելու կապակցությամբ պետք է դադարված համարվեր նաև գործունեությունը, քանի որ Միխաիլ Պողոսյանը չէր կարող և իրավունք չուներ առանց վկայականի գործունեություն ծավալել։ Այդ հանգամանքը հաստատվում է նաև նրանով, որ Միխաիլ Պողոսյանը վկայականի ժամկետն ավարտվելու կապակցությամբ ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ նոր հայտարարություն Տեսչությանը չի ներկայացրել։

2) Դատարանը չի կիրառել ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ, 8-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը հայցը բավարարելու հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Միխաիլ Պողոսյանի գործունեությունը կարող է դադարեցված համարվել միայն պետական գրանցման փաստով, ինչն առկա չէ։ Մինչդեռ Դատարանը, ըստ էության չկիրառելով «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ և 8-րդ հոդվածները, չի հանգել այն եզրակացության, որ անհատ ձեռնարկատերերի ցանկերը պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանումներ ներկայացնելու պարտականությամբ` պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, նրանց վկայականներն անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունը հրապարակելու համար ծանրաբեռնվել են հարկային մարմինները։ Հետևաբար վերջիններիս կողմից այդ գործողությունները չկատարելն ինքնին չի կարող պարտավորություն առաջացնել Միխաիլ Պողոսյանի համար։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 11.11.2009 թվականի վճիռը և այն փոփոխել՝ հայցը մերժել։

2.2. Տեսչության վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 30¹-րդ հոդվածը, «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը գտել է, որ Միխաիլ Պողոսյանին պարտավորություններ կարող էին առաջադրվել միայն 2006 թվականի հունիսից սկսած։ Մինչդեռ Դատարանի նշված պատճառաբանությունն անհիմն է։

Այսպես, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի համաձայն` հարկերի հաշվարկման և վճարման կարգի նկատմամբ հսկողություն իրականացնում է հարկային տեսչությունը։ Հետևաբար հարկերի, ինչպես նաև սոցիալական վճարների հաշվարկման և վճարման կարգի նկատմամբ հսկողություն իրականացնելու պարագայում Միխաիլ Պողոսյանի պարտավորությունները Տեսչությունն ըստ էության հայտնաբերել է շատ ավելի վաղ, մասնավորապես` այն ժամանակ, երբ վերջինս չի վճարել ներկայացված հաշվետվության (հայտարարության) հիման վրա վճարման ենթակա գումարը։ Միխաիլ Պողոսյանը չի ունեցել նաև հայտարարություն գործունեությունը դադարեցնելու մասին։ Ուստի Տեսչությունը, ղեկավարվելով «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի պահանջներով, շարունակել է հաշվարկել հաստատագրված վճարները և սահմանված տույժերը։ Տեսչությունը, «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն, 2006 թվականի հունվարից մինչև 2009 թվականի փետրվարը Միխաիլ Պողոսյանի նկատմամբ հաշվարկել է նաև նվազագույն սոցիալական վճարներ։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 11.11.2009 թվականի վճռի` հայցը մերժելու մասը և այդ մասով այն փոփոխել` հայցը բավարարել։

3. Վճռաբեկ բողոքների քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքների քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Տեսչության տեղեկանքի համաձայն` 15.04.2009 թվականի դրությամբ անհատ ձեռնարկատեր Միխաիլ Պողոսյանի պարտավորությունները կազմում են 771.200 ՀՀ դրամ, որից հաստատագրված վճարների գծով` 522.400 ՀՀ դրամ` ապառք` 343.000 ՀՀ դրամ, տույժ` 179.400 ՀՀ դրամ, սոցիալական վճարների գծով` 278.500 ՀՀ դրամ` ապառք` 190.000 ՀՀ դրամ, տույժ` 88.500 ՀՀ դրամ։ Տեսչությունը կատարել է նաև նշված պարտավորությունների հաշվարկներ (գ.թ. 6, 7-16)։

2) Նշված տեղեկանքի հաշվարկներում առկա է սխալ, քանի որ հաստատագրված վճարների գծով առաջադրված 522.400 ՀՀ դրամ և սոցիալական վճարների գծով առաջադրված 278.500 ՀՀ դրամ պարտավորությունների ընդհանուր գումարը կազմում է 800.900 ՀՀ դրամ այն դեպքում, երբ հայցադիմումով այդ գումարը կազմում է 771.200 ՀՀ դրամ։

3) Տեսչության հայցադիմումի համաձայն` հաստատագրված վճարների գծով Միխաիլ Պողոսյանի պարտավորությունը հաշվարկվել է «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի հիման վրա` հիմք ընդունելով վերջինիս կողմից 15.06.2000 թվականին երկրորդ կիսամյակի համար ներկայացված 30քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրային տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ վերջին հայտարարությունը, իսկ սոցիալական վճարների գծով` «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասի հիման վրա` 2006 թվականի հունվարից մինչև 2009 թվականի փետրվարը (գ.թ. 3-4)։

4) Միխաիլ Պողոսյանը 24.06.1994 թվականին ստացել է թիվ 002040 անհատ ձեռներեցի պետական գրանցման վկայականը, որի 30.01.1998 թվականի թիվ 2 ներդիրի համաձայն` նշված վկայականի գործունեության ժամկետը մինչև 31.12.2000 թվականն է (գ.թ. 18)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Քննելով Միխաիլ Պողոսյանի վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ`

1) Վճռաբեկ բողոքն առաջին հիմքով անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` քաղաքացիների` առանց իրավաբանական անձ կազմավորելու իրականացվող ձեռնարկատիրական գործունեության նկատմամբ կիրառվում են նույն օրենսգրքով առևտրային կազմակերպություններ համարվող իրավաբանական անձանց գործունեությունը կարգավորող կանոնները, եթե այլ բան չի բխում օրենքից, այլ իրավական ակտերից կամ իրավահարաբերության էությունից։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 7-րդ կետի համաձայն` իրավաբանական անձը համարվում է լուծարված, իսկ նրա գոյությունը` դադարած, այդ մասին իրավաբանական անձանց պետական գրանցամատյանում գրառման պահից։

Մինչև 02.05.2001 թվականը գործող «Անհատ ձեռներեցների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի «ա» ենթակետի համաձայն` անհատ ձեռներեցի գործունեությունը դադարեցվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով` գործունեությունը դադարեցնելու մասին անհատ ձեռներեցի անձնական դիմումի հիման վրա։

Մինչև 18.08.2001 թվականը գործող «Ձեռնարկությունների պետական ռեգիստրի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` անհատ ձեռներեցի գործունեության դադարման դեպքում անհատ ձեռներեցը ձեռնարկությունների պետական ռեգիստր է ներկայացնում դիմում և նույն օրենքի 12-րդ հոդվածում նախատեսված փաստաթղթերը, որի վերաբերյալ գրանցամատյանում կատարվում է գրառում։

«Անհատ ձեռնարկատիրոջ մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` անհատ ձեռնարկատիրոջ պետական գրանցումը և նրա գործունեության դադարեցումն իրականացվում են օրենքով սահմանված կարգով։

«Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին պարբերության համաձայն` անհատ ձեռնարկատիրոջ գործունեության դադարման դեպքում անհատ ձեռնարկատերը պետական ռեգիստրի համապատասխան տարածքային ստորաբաժանում է ներկայացնում դիմում և նույն օրենքի 24-րդ հոդվածով սահմանված փաստաթղթերը, ինչի վերաբերյալ փաստաթղթերի ընդունման մատյանում կատարվում է գրառում։

Նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ ինչպես նախկինում, այնպես էլ ներկայումս գործող օրենսդրությամբ անհատ ձեռներեցի (ձեռնարկատիրոջ) գործունեության դադարման ժամանակահատված էր (է) համարվում դրա վերաբերյալ համապատասխան պետական գրանցամատյանում գրառման պահը։ Հետևաբար անհատ ձեռներեցին (ձեռնարկատիրոջը) որոշակի ժամկետով տրված պետական գրանցման վկայականում նշված ժամկետն անցնելու հանգամանքն ինքնին չէր (չի) կարող վկայել վերջինիս գործունեության դադարման հիմքի առկայության մասին։ Այսինքն` նշված դեպքում անհատ ձեռներեցի (ձեռնարկատիրոջ) գործունեության դադարման որևէ առանձնահատուկ կարգ սահմանված չէր (չէ), ինչից հետևում է, որ գործում էր (է) վերջինիս գործունեության դադարման ընդհանուր կարգը։

Սույն գործով Դատարանը հայցը բավարարելու հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Միխաիլ Պողոսյանի գործունեությունը կարող է դադարեցված համարվել միայն պետական գրանցման փաստով, ինչը տվյալ դեպքում առկա չէ։ Հետևաբար անհիմն է վերջինիս այն պնդումը, որ օրենքի ուժով իր գործունեությունը համարվում է դադարեցված։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանի նշված պատճառաբանությունը հիմնավոր է, քանի որ սույն գործում առկա չէ որևէ ապացույց, որով կհաստատվեր այն հանգամանքը, որ Միխաիլ Պողոսյանը պետական ռեգիստրի համապատասխան տարածքային ստորաբաժանում է ներկայացրել գործունեությունը դադարեցնելու վերաբերյալ դիմում և համապատասխան փաստաթղթեր, ինչը վերջինիս գործունեության դադարման համար պարտադիր պայման էր։ Բացի այդ, գործունեությունը դադարեցնելու վերաբերյալ դիմում և համապատասխան փաստաթղթեր չներկայացնելու հանգամանքի դեմ չի առարկել նաև Միխաիլ Պողոսյանը։ Հետևաբար վերջինիս գործունեությունը չի կարող համարվել դադարած։ Ուստի սույն հիմքով վճռաբեկ բողոքն անհիմն է։

Ինչ վերաբերում է Միխաիլ Պողոսյանի 24.06.1994 թվականի թիվ 002040 անհատ ձեռներեցի պետական գրանցման վկայականը մինչև 31.12.2000 թվականը գործելու հանգամանքին, ապա այդ հանգամանքի ուժով վերջինիս գործունեությունը նույնպես չի կարող համարվել դադարած, քանի որ թեև նշված վկայականի գործողության ժամկետն ավարտվել է, սակայն բացակայում է դրա վերաբերյալ համապատասխան պետական գրանցամատյանում կատարված գրառումը։

2) Վճռաբեկ բողոքը երկրորդ հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ազատ է կատարելու այն, ինչն արգելված չէ օրենքով և չի խախտում այլոց իրավունքները և ազատությունները։ Ոչ ոք չի կարող կրել պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով։

«Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն` նույն օրենքը տարածվում է միայն եկամտահարկի և (կամ) պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների վճարման հետ կապված պարտավորություններ ունեցող անհատ ձեռնարկատերերի վրա։

«Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` մինչև 2006 թվականի մայիսի 1-ը հարկային մարմին գործունեությունը դադարեցնելու (լուծարվելու) վերաբերյալ գրավոր դիմում ներկայացրած (այդ թվում` օրենսդրությամբ սահմանված կարգով տրված լիազորագրերի հիման վրա) և պետական գրանցման վկայականը (այդ թվում` ժամկետային) հանձնած անհատ ձեռնարկատերերն ազատվում են 2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների, ինչպես նաև դրանց նկատմամբ հաշվարկված և չվճարված տույժերի վճարումից։

Նույն հոդվածում նշված անհատ ձեռնարկատերերի կողմից 2006 թվականի հունվարի 1-ից հետո մինչև պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառման պահը պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարներ չեն հաշվարկվում (չեն վճարվում)։

Նույն հոդվածում նշված անհատ ձեռնարկատերերի դիմումները և պետական գրանցման վկայականները հարկային տեսչությունները մինչև 2006 թվականի հունիսի 1-ը ներկայացնում են պետական ռեգիստրի գործակալության տարածքային ստորաբաժանումներ` մինչև 2006 թվականի օգոստոսի 1-ը պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու և նրանց վկայականներն օրենքով սահմանված կարգով ոչնչացնելու համար։

«Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի համաձայն` նույն օրենքի 2-րդ և 3-րդ հոդվածներում չնշված անհատ ձեռնարկատերերն ազատվում են 2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների, ինչպես նաև դրանց նկատմամբ հաշվարկված և չվճարված տույժերի վճարումից (բացառությամբ նույն օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանված դեպքի)։

Նույն հոդվածում նշված անհատ ձեռնարկատերերի կողմից 2006 թվականի հունվարի 1-ից հետո մինչև պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառման պահը պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարներ չեն հաշվարկվում (չեն վճարվում)։

Նույն հոդվածում նշված անհատ ձեռնարկատերերի ցանկերը (2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների պարտադիր նշումով) հարկային տեսչությունները մինչև 2006 թվականի սեպտեմբերի 1-ը ներկայացնում են պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանումներ` մինչև 2006 թվականի նոյեմբերի 1-ը պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, նրանց վկայականներն անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունները հրապարակելու համար։

«Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն` նույն օրենքով սահմանված արտոնություններից օգտվող անհատ ձեռնարկատերերն արտոնությանը վերաբերող հաշվետու ժամանակաշրջանների համար պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների և եկամտահարկի գծով տարեկան եկամուտների մասին հայտարարագրեր կարող են չներկայացնել։

Նույն օրենքով սահմանված արտոնություններից օգտվող անհատ ձեռնարկատերերն արտոնությանը վերաբերող հաշվետու ժամանակաշրջանների ընթացքում պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների և հարկային օրենսդրությունների պահանջները խախտելու համար չեն ենթարկվում պատասխանատվության։

Նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքը 2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված սոցիալական վճարների նվազագույն գումարների, ինչպես նաև դրանց նկատմամբ հաշվարկված և չվճարված տույժերի վճարման պարտավորություններ ունեցող անհատ ձեռնարկատերերի համար նախատեսված արտոնությունից բացի հարկային մարմինների համար սահմանել է նաև 2006 թվականի հունվարի 1-ից հետո մինչև պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառման պահը նշված անհատ ձեռնարկատերերի նկատմամբ սոցիալական վճարների նվազագույն գումարների հաշվարկման և սոցիալական վճարների օրենսդրության խախտման համար պատասխանատվության ենթարկելու արգելք։ Միաժամանակ նույն օրենքը հարկային մարմիններին ծանրաբեռնել է անհատ ձեռնարկատերերի ցանկերը պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանումներ ներկայացնելու պարտականությամբ` պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, նրանց վկայականներն անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունները հրապարակելու համար։

Սույն գործով Դատարանն ընդհանրապես չի անդրադարձել Միխաիլ Պողոսյանի նկատմամբ «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի կիրառելիության խնդրին և դրա վերաբերյալ չի տվել իրավական որևէ գնահատական։

Քննելով Տեսչության վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 301-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` հարկային օրենսդրության խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում հարկային պարտավորություններ չեն կարող առաջանալ, եթե տվյալ խախտումը հայտնաբերվել է այն կատարելու տարվան անմիջապես հաջորդող երեք տարին լրանալուց հետո։

«Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ պարբերության համաձայն` նույն օրենքի խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում սոցիալական վճարների գծով պարտավորություններ չեն կարող առաջանալ, եթե տվյալ խախտումը հայտնաբերվել է այն կատարելու տարվան հաջորդող երեք տարի հետո։

«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 86-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` իրավական ակտը մեկնաբանվում է դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ` հաշվի առնելով օրենքի պահանջները։ Իրավական ակտի մեկնաբանությամբ չպետք է փոփոխվի դրա իմաստը։

Նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ անձի մոտ հարկային և սոցիալական վճարների պարտավորություններ չեն առաջանում, եթե թույլ տրված խախտումը հարկային մարմինը չի հայտնաբերում դրան անմիջապես հաջորդող երեք տարիների ընթացքում։ Այսինքն` նշված կանոնի կիրառման համար պարտադիր պայման է համապատասխան խախտումը լիազոր մարմնի կողմից առնվազն երեք տարի հետո բացահայտելու փաստի առկայությունը, որի բացակայության պայմաններում հարկ վճարողը և ապահովադիրը պարտավոր են հարկային և սոցիալական վճարների պարտավորությունները կատարել ընդհանուր կարգով։ Վերոգրյալից հետևում է, որ այդ կանոնը որևէ առնչություն չունի հարկային և սոցիալական վճարների մասին օրենսդրության խախտման և լիազոր մարմնի կողմից դատարան դիմելու միջև ընկած ժամանակահատվածի հետ (տես նաև` ըստ հայցի ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության Շահումյանի հարկային տեսչության ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Գայանե Ադյանի` 4.955.100 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի 01.08.2007 թվականի թիվ 3-1150(ՏԴ)/2007թ./ որոշումը)։

Սույն գործով Դատարանը, վկայակոչելով «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 30¹-րդ և «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածները, նշել է, որ Միխաիլ Պողոսյանի նկատմամբ պարտավորություններ կարող են առաջադրվել միայն սկսած 2006 թվականի հունիսից։

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանի նշված պատճառաբանությունն անհիմն է և արդյունք է «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 30¹-րդ հոդվածի, ինչպես նաև «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի սխալ մեկնաբանման, քանի որ Դատարանն անտեսել է, որ նշված հոդվածները կարող էին կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ Տեսչությունը Միխաիլ Պողոսյանի թույլ տված խախտումները բացահայտած լիներ այն կատարելուն հաջորդող երեք տարին լրանալուց հետո, և նշված խախտումների բացահայտման օրը չի կարող նույնացվել հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու օրվա հետ։ Հետևաբար հաստատագրված վճարների գծով Միխաիլ Պողոսյանի ունեցած պարտավորությունը ենթակա է գանձման։

Այսպես, մինչև 01.02.2009 թվականը գործող «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն` հարկային տեսչության մարմնին նոր հայտարարություն չներկայացնելու դեպքում յուրաքանչյուր ամսվա համար հաստատագրված վճարի չափը հաշվարկվում է հարկային տեսչության մարմնի կողմից` նախորդ ամսվա հաստատագրված վճարի հաշվարկման համար հիմք ընդունված ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների կիրառմամբ` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ ճշգրտվում է հաստատագրված վճարի չափը, այդ թվում` նույն օրենքի 94-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված դեպքում։

«Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հաստատագրված վճարի վճարումը կատարվում է վճարողի կողմից ինքնուրույնաբար` յուրաքանչյուր ամսվա համար՝ մինչև հաջորդ ամսվա 15-ը ներառյալ։

«Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` հարկի վճարումը սահմանված ժամկետներից ուշացնելու դեպքում ժամկետանց յուրաքանչյուր օրվա համար հարկ վճարողը (հարկային օրենսդրությամբ սահմանված դեպքերում` հարկային գործակալը) վճարում է տույժ` ժամանակին չմուծված հարկի գումարի 0.15 տոկոսի չափով։

Նույն հոդվածի 3-րդ պարբերության համաձայն` վերոհիշյալ տույժը կիրառվում է ժամանակին չմուծված հարկի գումարների (այդ թվում նաև հարկային օրենսդրությամբ սահմանված դեպքերում` հարկային գործակալի կողմից չվճարված), հարկերի կանխավճարային մուծումների գումարների, ստուգման արդյունքներով հայտնաբերված (պակաս ցույց տրված) հարկվող օբյեկտի գծով հարկի գումարի նկատմամբ` դրանց վճարման ժամկետից անցած ամբողջ ժամանակաշրջանի համար, բայց ոչ ավելի, քան 365 օրվա համար։

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Միխաիլ Պողոսյանը 15.06.2000 թվականին ներկայացրել է 30քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրային տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ վերջին հայտարարությունը։ Նշված հայտարարության հիման վրա Տեսչությունը հաշվարկել է հաստատագրված վճարներ` միաժամանակ կատարելով հաստատագրված վճարների գծով տույժերի հաշվարկ` սկսած 2000 թվականի հուլիսից մինչև 2009 թվականի հունվարը։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշված տույժերի հաշվարկը բավարար հիմք է հանդիսանում արձանագրելու համար, որ Միխաիլ Պողոսյանի կողմից հաստատագրված վճարների մասով թույլ տրված խախտումը Տեսչությունը հայտնաբերել է դեռևս 2000 թվականին։ Այսինքն` Տեսչությունը հաստատագրված վճարների հաշվարկման և վճարման կարգի նկատմամբ իրականացրել է պատշաճ հսկողություն։ Մինչդեռ Դատարանը, մերժելով հայցը, անտեսել է այն հանգամանքը, որ հաստատագրված վճարների մասով Միխաիլ Պողոսյանի թույլ տված խախտման փաստը Տեսչությունը հայտնաբերել է դեռևս 2000 թվականին (տես ըստ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արաբկիրի 1 հարկային տեսչության հայցի ընդդեմ «Խառատյան» անհատական ձեռնարկության` 576.693 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 04.12.2009 թվականի թիվ ՎԴ/0568/05/09 որոշումը)։

Միաժամանակ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Տեսչության տեղեկանքի հաշվարկներում առկա է սխալ, քանի որ հաստատագրված վճարների գծով առաջադրված 522.400 ՀՀ դրամ և սոցիալական վճարների գծով առաջադրված 278.500 ՀՀ դրամ պարտավորությունների գումարները թվաբանական գործողության արդյունքում կազմում են 800.900 ՀՀ դրամ այն դեպքում, որ հայցադիմումով նշվել է 771.200 ՀՀ դրամ, ինչի արդյունքում հնարավոր չէ պարզել այդ պարտավորությունների իրական չափը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշված պարտավորությունների չափը պարզելու համար սույն գործն անհրաժեշտ է ուղարկել նոր քննության։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքների հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ հոդվածի ուժով Դատարանի վճիռը բեկանելու համար։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118-րդ հոդվածով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Միխաիլ Պողոսյանի և ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչության վճռաբեկ բողոքները բավարարել մասնակիորեն. բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 11.11.2009 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության։

2. Պետական տուրքի հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության արդյունքում։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։