ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2010 թվականի հուլիսի 30-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով Սամվել Գյուլումյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.02.2010 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Սամվել Գյուլումյանի ընդդեմ Սեդա Ստեփանյանի՝ սեփականության իրավունքը ճանաչելու և պաշտպանելու, Սեդա Ստեփանյանին վտարելու և ըստ հակընդդեմ հայցի՝ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջների մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Սամվել Գյուլումյանը պահանջել է ճանաչել և պաշտպանել սեփականության իրավունքը Երևանի Նաիրի Զարյան 63/2 տան 1-ին հարկի և հողամասի նկատմամբ և վտարել Սեդա Ստեփանյանին նշված տան 1-ին հարկից:

Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան՝ Սեդա Ստեփանյանը պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել սեփականության իրավունքը Երևանի Նաիրի Զարյան 63/2 տան 1-ին հարկի և ցանկապապատով առանձնացված հողամասի նկատմամբ:

Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ համայնքների առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 21.10.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` սեփականության իրավունքը ճանաչելու և պաշտպանելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է, պահանջը մնացած մասով բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 11.02.2010 թվականի որոշմամբ Սեդա Ստեփանյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ բեկանվել և փոփոխվել է Դատարանի 21.10.2009 թվականի վճիռը. Սամվել Գյուլումյանի հայցը Սեդա Ստեփանյանին վտարելու պահանջի մասով մերժվել է: Ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչվել է Սեդա Ստեփանյանի սեփականության իրավունքը Երևանի Նաիրի Զարյան 63/2 տան 1-ին հարկի և ցանկապատով առանձնացված հողամասի նկատմամբ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Սամվել Գյուլումյանը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, փաստարկները և պահանջը.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված՝ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման հիմքերը, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջները:

 Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի իմաստով քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատեր չէ, կարող է դրա նկատմամբ սեփականության իրավունք ձեռք բերել, եթե տասը տարվա ընթացքում բացահայտ, անընդմեջ որպես սեփական գույք տիրապետում է այն: Վերաքննիչ դատարանը չի հետազոտել և օբյեկտիվ չի գնահատել գործում առկա մի շարք ապացույցներ, մասնավորապես այն, որ Սամվել Գյուլումյանի հայրը 1947 թվականին որպես Երևանի «Ալյումինի» գործարանի աշխատակից ստացել է հողամաս, որի վրա կառուցել է Երևանի Նաիրի Զարյան 63/2 տունը, հետագայում Սեդա Ստեփանյանի ամուսինը 1988 թվականին դիմել է դատարան նշված տան կեսի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջով, ինչը Երևանի 26 կոմիսարների շրջանի ժողդատարանի վճռով մերժվել է: 27.11.2007 թվականին Սամվել Գյուլումյանի սեփականության իրավունքը Երևանի Նաիրի Զարյան 63/2 տան նկատմամբ ստացել է պետական գրանցում, և տրվել է սեփականության իրավունքի վկայական:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.02.2010 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 21.10.2009 թվականի վճռին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

 1) 1947 թվականին Հրաչիկ Գյուլումյանին (Սամվել Գյուլումյանի հայրը) հատկացվել է հողատարածք՝ տուն կառուցելու համար, ինչի հիման վրա էլ տունը հաշվետեխնիկական բյուրոյում տոմարագրվել է նրա անունով (1-ին հատոր գ.թ. 49):

2) 1960 թվականին Գագիկ Գյուլումյանը դիմել է Երքաղսովետի վարչություն բնակարան ստանալու խնդրանքով և ներկայացրել տեղեկանք այն մասին, որ ընտանիքով 15 ռուբլի վարձով բնակվում են Հրաչիկ Գյուլումյանի տանը (1-ին հատոր գ.թ. 49):

3) 1983 թվականին Գագիկ Գյուլումյանի ընտանիքին հատկացվել է երեքսենյականոց բնակարան, ինչի հիման վրա նրանք տեղափոխվել են վիճելի տանից՝ տունը թողնելով աղջկան՝ Ալվարդ Գյուլումյանին (1-ին հատոր գ.թ. 50):

4) Երևանի 26 կոմիսարների շրջանի ժողդատարանի 24.03.1988 թվականի վճռով մերժվել է Գագիկ Գյուլումյանի (Սեդա Ստեփանյանի ամուսինը) հայցն ընդդեմ Սամվել Գյուլումյանի հոր՝ Հրաչիկ Գյուլումյանի՝ Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան կես մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջը (1-ին հատոր գ.թ. 49):

5) 12.10.1983 թվականից Սեդա Ստեփանյանը հաշվառվել է Երևանի Րաֆֆու փողոցի 99 շենքի 45 բնակարանում (1-ին հատոր գ.թ. 50):

6) ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչության Արաբկիրի անձնագրային բաժանմունքի տրված տեղեկանքի համաձայն՝ Ալվարդ Գյուլումյանը 27.03.2009 թվականին հանվել է Երևանի Նաիրի Զարյան 63/2 հասցեի հաշվառումից (1-ին հատոր գ.թ. 37):

7) Վիճելի տան և հողամասի գույքահարկի ու հողի հարկի վճարումները 1994 թվականից կատարվել են միայն Սամվել Գյուլումյանի և նրա իրավանախորդի կողմից, իսկ 1988 թվականից կատարվել են նաև անշարժ գույքի ապահովագրական վճարումներ (4-ին հատոր գ.թ. 4-43):

8) 18.05.1999 թվականին Սամվել Գյուլումյանը Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան նկատմամբ ստացել է ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիր (2-րդ հատոր գ.թ. 92): Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան նկատմամբ Սամվել Գյուլումյանի սեփականության իրավունքը ստացել է պետական գրանցում, և տրվել է սեփականության իրավունքի գրանցման վկայական (1-ին հատոր գ.թ. 33):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով անձը կարող է սեփականության իրավունք ձեռք բերել սեփականատեր չունեցող գույքի նկատմամբ, ինչպես նաև այն գույքի, որի սեփականատերն անհայտ է, կամ որից սեփականատերը հրաժարվել է, կամ որի նկատմամբ սեփականության իրավունքը նա կորցրել է օրենքով նախատեսված այլ հիմքերով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատերը չէ, սակայն այն տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է որպես սեփական գույք, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք է բերում սեփականության իրավունք (ձեռքբերման վաղեմություն):

Վերոնշյալ հոդվածից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմությունն իրենից ներկայացնում է օրենքով նախատեսված որոշակի ժամկետի լրանալու և որոշակի պայմանների վրա հասնելու ուժով մեկ անձի կողմից սեփականության իրավունքի ձեռքբերման, իսկ մյուսի կողմից այդ իրավունքի դադարման միջոց:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերլուծությունից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման համար անհրաժեշտ է մի շարք վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը: Մասնավորապես դրանք են`

1. տիրապետումը պետք է լինի բարեխիղճ: Տիրապետման բարեխղճությունը գնահատվում է գույքն անձի փաստացի տիրապետմանն անցնելիս: Տիրապետողի մոտ պետք է առկա լինի այն համոզմունքը, որ նա գույքը ձեռք է բերում օրինական հիմքերով: Տիրապետումը պետք է հիմնված լինի այնպիսի փաստի վրա, որը տիրապետողին կարող է տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը տիրապետելու է որպես սեփականություն:

2. Փաստացի տիրապետողը գույքը պետք է տիրապետի որպես սեփականը, այսինքն` գույքը փաստացի տիրապետողը պետք է մասնակցի գույքի կառավարմանը, հոգ տանի դրա պահպանման համար, ինչպես իր սեփական գույքի դեպքում: Անձը պետք է գույքը տիրապետի ինչպես սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում:

3. Տիրապետումը պետք է լինի 10 տարի և անընդմեջ: Այսինքն՝ 10 տարվա ընթացքում գույքի տիրապետումը չպետք է ընդհատվի: Տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն:

4. Տիրապետումը պետք է լինի բացահայտ, այսինքն՝ փաստացի տիրապետողը գույքը չպետք է տիրապետի երրորդ անձանցից գաղտնի եղանակով (տես, օրինակ` Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններ ընդդեմ Մանվել, Սոֆիկ, Մելանյա, Սամվել Սարիբեկյաններ և Քնարիկ Աղազարյան, Մանվել Սարիբեկյան և Քնարիկ Աղազարյան ընդդեմ Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններ` ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքը ճանաչելու, ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը և սեփականության իրավունքի վկայականը մասնակի անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին թիվ 3-1435/ՎԴ քաղաքացիական գործով Վճռաբեկ դատարանի 10.10.2007 թվականի որոշումը):

Դատարանը Սամվել Գյուլումյանի հայցի մասնակիորեն բավարարման հիմքում և Սեդա Ստեփանյանի հակընդդեմ հայցի մերժման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ «1993-2009թթ. ընթացքում Սամվել Հրաչիկի Գյուլումյանը ընդունել է ծնողներից ստացած ժառանգությունը, ձևակերպել է այն, օրինականացրել է ինքնակամ շինությունները, իր գույքը ենթարկել է պետական գրանցման, որից հետո դարձել միանձնյա սեփականատեր: Սույն փաստերի վերաբերյալ դատաքննության ընթացքում հակընդդեմ հայցով հայցվորի ներկայացուցիչները չառարկեցին և չներկայացրեցին դրանք հերքող ապացույցներ, ինչը դատարանը գնահատում է որպես հակընդդեմ հայցվորի կողմից սկզբնական հայցվորի վկայակոչած փաստերի ընդունում և հաստատված հանգամանքներ», և արձանագրել է, որ «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172 հոդվածի 5-րդ կետով նախատեսված պայմաններից և ոչ մեկը սույն գործի շրջանակներում առկա չէ, այսինքն՝ Սամվել Գյուլումյանը երբևէ չի հրաժարվել իր սեփականությունը հանդիսացող գույքից»:

Վերաքննիչ դատարանը, Սեդա Ստեփանյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարելու հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ 1950 թվականից Սեդա Ստեփանյանի ընտանիքը բնակվել է վիճելի տան առաջին հարկում, դարձել էլեկտրաէներգիայի, հեռախոսակապի և գազի առանձին բաժանորդ, 1983 թվականին ստանալով երեքսենյականոց բնակարան՝ շարունակել է զբաղեցնել վիճելի տարածքը, իսկ 24.03.1988 թվականին կայացրած վճռից հետո Սեդա Ստեփանյանը շարունակել է բնակվել վիճելի տարածքում, ինչն էլ բավարար հիմք է տվել ենթադրելու, որ տան այդ հատվածը տիրապետում է որպես սեփական գույք:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 1947 թվականին Հրաչիկ Գյուլումյանին (Սամվել Գյուլումյանի հայրը) հատկացվել է հողատարածք Երևանի Նաիրի Զարյան 63 հասցեում՝ տուն կառուցելու համար, 1960 թվականին Գագիկ Գյուլումյանը (Սեդա Ստեփանյանի ամուսինը) դիմել է Երքաղսովետի վարչություն բնակարան ստանալու խնդրանքով և ներկայացրել տեղեկանք այն մասին, որ ընտանիքով 15 ռուբլի վարձով բնակվում են Հրաչիկ Գյուլումյանի (Սամվել Գյուլումյանի հայրը) Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տանը: 1983 թվականին Գագիկ Գյուլումյանի ընտանիքին հատկացվել է երեք սենյականոց բնակարան, ինչի հիման վրա նրանք տեղափոխվել են վիճելի տանից՝ տունը թողնելով աղջկան՝ Ալվարդ Գյուլումյանին:

Երևանի 26 կոմիսարների շրջանի ժողդատարանի 24.03.1988 թվականի վճռով մերժվել է Գագիկ Գյուլումյանի (Սեդա Ստեփանյանի ամուսինը) հայցն ընդդեմ Սամվել Գյուլումյանի հոր՝ Հրաչիկ Գյուլումյանի՝ Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան կես մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջը: Նշված վճռով հաստատվել է, որ 1947 թվականին Հրաչիկ Գյուլումյանին հատկացվել է հողատարածք՝ տուն կառուցելու համար, ինչի հիման վրա էլ տունը հաշվետեխնիկական բյուրոյում տոմարագրվել է նրա անունով: Վիճելի տան և հողամասի գույքահարկի ու հողի հարկի վճարումները 1994 թվականից կատարվել են միայն Սամվել Գյուլումյանի և նրա իրավանախորդի կողմից, իսկ 1988 թվականից կատարվել են նաև անշարժ գույքի ապահովագրական վճարումներ: 18.05.1999 թվականին Սամվել Գյուլումյանը Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան նկատմամբ ստացել է ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիր, և Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան նկատմամբ Սամվել Գյուլումյանի սեփականության իրավունքը ստացել է պետական գրանցում, ու տրվել է սեփականության իրավունքի գրանցման վկայական:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն քաղաքացիական գործում բացակայում է որևէ ապացույց, որով կարող էր հաստատվել Սեդա Ստեփանյանի կողմից վեճի առարկա գույքի տիրապետման բարեխղճությունը: Գործով հիմնավորված չէ, որ այդ գույքի տիրապետումը հիմնված է այնպիսի փաստի վրա, որը տիրապետողին կարող էր տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը իր տիրապետմանն անցնելու պահից տիրապետել է որպես սեփականը, ինչը նշանակում է, որ բացակայում է ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման հիմքերից մեկը՝ բարեխղճությունը:

Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Սեդա Ստեփանյանի իրավանախորդի մոտ վեճի առարկա հադիսացող գույքի տիրապետման բարեխղճության բացակայությունը հիմնավորվում է նաև այն հանգամանքով, որ 1988 թվականի վճռից հետո վերջինս տեղեկացել է, որ վիճելի գույքը չի տիրապետում որպես սեփական գույք, քանի որ վերոնշյալ վճռով մերժվել է Գագիկ Գյուլումյանի (Սեդա Ստեփանյանի ամուսինը) հայցն ընդդեմ Սամվել Գյուլումյանի հոր՝ Հրաչիկ Գյուլումյանի՝ Երևանի Նաիրի Զարյան 63 տան կես մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջը:

Ինչ վերաբերում է Սեդա Ստեփանյանի և նրա իրավանախորդի կողմից կատարված կոմունալ վճարումներին, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք բավարար հիմք չեն ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչման համար, քանի որ բնակվելով տան մի մասում՝ նրանք պարտավոր էին կատարել իրենց կողմից օգտագործված ջրի, էլեկտրաէներգիայի, գազի համար նախատեսված վճարումները:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքերը հիմնավոր համարելով՝ Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով վերանայվող դատական ակտը բեկանելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.02.2010 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: