ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով Լևոն Ինգեսի Նավոյանին հանձնման թույլտվություն տալու մասին ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի 2009 թվականի նոյեմբերի 3-ի որոշումը վերացնելու վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 2009 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Դանիելյանի բերած վճռաբեկ բողոքը,

ՊԱՐԶԵՑ

Գործի դատավարական նախապատմությունը և վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

1. Ռուսաստանի Դաշնության Մոսկվայի մարզի Ռամենսկի քաղաքային դատարանը ՌԴ քրեական դատավարության օրենսգրքի 247-րդ հոդվածի 5-րդ մասի կարգով` Լևոն Ինգեսի Նավոյանի բացակայությամբ, քննության է առել նրա վերաբերյալ քրեական գործը և 2008 թվականի նոյեմբերի 28-ի դատավճռով Լ.Նավոյանին մեղավոր է ճանաչել ՌԴ քրեական օրենսգրքի 159-րդ հոդվածի 3-րդ մասով ու նույն օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կանոններով նրա նկատմամբ պատիժ է նշանակել ազատազրկում՝ 3 /երեք/ տարի 4 /չորս/ ամիս ժամկետով:

Նույն դատարանի 2008 թվականի նոյեմբերի 28-ի որոշմամբ Լ.Նավոյանի նկատմամբ հայտարարվել է հետախուզում:

2. 2009 թվականի հունվարի 26-ին Լ.Նավոյանը ՀՀ ոստիկանության Վանաձորի բաժնի աշխատակիցների կողմից հայտնաբերվել է, կալանավորվել և տեղափոխվել է ՀՀ արդարադատության նախարարության «Վանաձոր» քրեակատարողական հիմնարկ: Այդ մասին հայտնվել է հետախուզում հայտարարած մարմնին:

2009 թվականի փետրվարի 11-ին Լ.Նավոյանը «Վանաձոր» քրեակատարողական հիմնարկից տեղափոխվել է ՀՀ արդարադատության նախարարության «Դատապարտյալների հիվանդանոց» քրեակատարողական հիմնարկ, որտեղ նրա մոտ ախտորոշվել է «Աջ թոքի վերին բլթի պոլիկավերնոզ տուբերկուլոզ ինֆիլտրացիայի և սերմնացրման փուլում ԹԿԲ+» հիվանդությունը:

3. 2009 թվականի փետրվարի 27-ին ՌԴ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ե.Զաբարչուկի կողմից միջնորդություն է ուղարկվել ՀՀ գլխավոր դատախազություն` «Քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին» 1993 թվականի հունվարի 22-ի Կոնվենցիայի համաձայն դատապարտյալ Լ.Նավոյանին կալանքի վերցնելու և ՌԴ հանձնելու համար` դատավճռով նշանակված պատիժը կրելու նպատակով:

2009 թվականի մարտի 16-ին ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Դանիելյանը ՌԴ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Զվյագինցևին հասցեագրված գրությամբ հայտնել է, որ Լ.Նավոյանին հանձնելու մասին ՌԴ գլխավոր դատախազության միջնորդությունը հնարավոր չէ բավարարել` հիմք ընդունելով «Հանձնման մասին» 1957 թվականի եվրոպական կոնվենցիայի 26-րդ հոդվածի հիման վրա Հայաստանի Հանրապետության կողմից կատարված վերապահումը, համաձայն որի` «անձի հանձնումն ենթակա է մերժման, եթե բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ հանձնման ենթակա անձի առողջական կամ տարիքի հետևանքով հանձնումը կվատթարացնի այդ անձի առողջական վիճակը կամ կսպառնա նրա կյանքին»:

2009 թվականի նոյեմբերի 3-ին, կրկին քննարկելով Լ.Նավոյանին ՌԴ իրավապահ մարմիններին հանձնելու միջնորդությունը, ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Դանիելյանը կայացրել է դատապարտյալ Լ.Նավոյանին Ռուսաստանի Դաշնությանը հանձնելու մասին որոշում:

4. Լ.Նավոյանին Ռուսաստանի Դաշնությանը հանձնելու վերաբերյալ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Դանիելյանի 2009 թվականի նոյեմբերի 3-ի որոշման դեմ դատապարտյալ Լ.Նավոյանը վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել, որի քննության արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը 2009 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը բավարարել է` վերացրել է Լ.Նավոյանին հանձնման թույլտվություն տալու մասին ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի 2009 թվականի նոյեմբերի 3-ի որոշումը և Լ.Նավոյանին անհապաղ ազատել կալանքից, պատճառաբանելով, որ « (….) համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի, ՀՀ գլխավոր դատախազը, առավել ևս նրա տեղակալը նման լիազորությամբ օժտված չեն եղել», քանի որ Լ.Նավոյանի վերաբերյալ առկա է եղել օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռ:

5. Վերաքննիչ դատարանի 2009 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշման դեմ վճռաբեկ բողոք է բերել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Դանիելյանը:

2010 թվականի հունվարի 14-ի որոշմամբ Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքն ընդունել է վարույթ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 414.2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով («Բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար»):

Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի ու հիմնավորումների սահմաններում.

6. Բողոք բերած անձը փաստարկել է, որ առկա է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 414.2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքը, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար:

Բողոք բերած անձը նշել է, որ Վերաքննիչ դատարանը կայացրել է անհիմն որոշում և թույլ է տվել դատական սխալ, որի արդյունքում կալանքից ազատվել է ՌԴ իրավապահ մարմիններին հանձնման ենթակա անձ՝ դրանով իսկ խոչընդոտելով պատժի անխուսափելիության սկզբունքի իրականացմանը:

Համաձայն բողոքի՝ որոշումը կայացվել է նյութական և դատավարական իրավունքի խախտումներով, մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը ձևական հղում է կատարել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասին` անտեսելով «Քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին» 1993 թվականի հունվարի 22-ի Կոնվենցիայի 80-րդ հոդվածի պահանջը (1997 թվականի մարտի 28-ի լրամշակմամբ), որը նախատեսում է հարաբերությունների հատուկ կարգ Պայմանավորվող կողմերի գլխավոր դատախազների միջև: Բողոք բերած անձը նշել է, որ տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանը, հիմք ընդունելով ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի պահանջները, պարտավոր էր կիրառելու Կոնվենցիայի 80-րդ հոդվածը, այլ ոչ թե ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասը:

7. Վերոգրյալի հիման վրա՝ բողոքի հեղինակը խնդրել է ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 2009 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշումը և Լ.Նավոյանի բողոքը մերժել՝ անհիմն լինելու պատճառաբանությամբ:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

8. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. Վերաքննիչ դատարանի կիրառած օրենքը` ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասն արդյո՞ք հակասում է «Քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին» 1993 թվականի Կոնվենցիայի 80-րդ հոդվածի պահանջներին:

9. ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ «(…) Միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են: Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են այդ նորմերը (…)»:

«Քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին» 1993 թվականի հունվարի 22-ի Կոնվենցիայի 4-րդ հոդվածի համաձայն` «Պայմանավորվող կողմերի արդարադատության մարմինները քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնություն են ցույց տալիս սույն Կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան»:

Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի (1997 թվականի մարտի 28-ի լրամշակմամբ) համաձայն՝ «(….) Պայմանավորվող կողմերի արդարադատության իրավասու մարմինները միմյանց հետ հաղորդակցվում են իրենց կենտրոնական, տարածքային և այլ մարմինների միջոցով, եթե միայն սույն կոնվենցիայով հաղորդակցման այլ կարգ չի սահմանված: (….) Պայմանավորվող կողմերը սահմանում են իրենց կենտրոնական, տարածքային և այլ մարմինների ցանկը, որոնք լիազորված են իրականացնելու անմիջական հաղորդակցություն, ինչի մասին ծանուցում են ավանդապահին:»:

Նույն Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` «Պայմանավորվող կողմերը միմյանց իրավական օգնություն են ցույց տալիս դատավարական և այլ գործողություններ կատարելու միջոցով, որոնք նախատեսված են հարցվող Պայմանավորվող կողմի օրենսդրությամբ, այդ թվում` (…) անձանց հետախուզման, քրեական հետապնդում իրականացնելու, քրեական պատասխանատվության ենթարկելու կամ դատավճիռն ի կատար ածելու համար անձանց հանձնելու (…) միջոցով»:

Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Իրավական օգնություն ցույց տալու վերաբերյալ հանձնարարություն կատարելիս հարցվող մարմինը կիրառում է իր երկրի օրենսդրությունը (….)»։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Եթե հարցվող մարմինն իրավասու չէ կատարելու հանձնարարականը, նա այն ուղարկում է իրավասու մարմնին և այդ մասին տեղեկացնում հարցնող մարմնին»։

Կոնվենցիայի՝ հաղորդակցման հատուկ կարգ սահմանող 80-րդ հոդվածի համաձայն (1997 թվականի մարտի 28-ի լրամշակմամբ)՝ «Քրեական հետապնդման և հանձնման հարցերով հաղորդակցվում են Պայմանավորվող կողմերի գլխավոր դատախազները (դատախազները)։ Դատավարական և դատախազի (դատարանի) սանկցիա պահանջող այլ գործողությունների կատարման հարցերով հաղորդակցվում են դատախազական մարմինները՝ Պայմանավորվող կողմերի գլխավոր դատախազների (դատախազների) կողմից սահմանված կարգով»:

10. «Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին» 1969 թվականի մայիսի 23-ի կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածի համաձայն` միջազգային պայմանագիրը պետք է բարեխղճորեն մեկնաբանվի պայմանագրի հասկացությունների և դրանց համատեքստում ունեցած սովորական նշանակությանը համապատասխան, ինչպես նաև պայմանագրի առարկայի և նպատակի լույսի ներքո:

Սույն որոշման նախորդ կետում նշված դրույթների բարեխիղճ մեկնաբանությունից հետևում է, որ Կոնվենցիան հստակ տարբերակում է դնում «հաղորդակցում» և «հանձնում» տերմինների միջև. եթե «հանձնումը» ներառվում է Պայմանավորվող կողմերի միջև միմյանց տրամադրվող իրավական օգնության շրջանակում, ապա «հաղորդակցումը» Կոնվենցիայի իմաստով չի դիտվում որպես իրավական օգնության առանձին և ինքնուրույն դրսևորում: Ուստի Կոնվենցիայի 80-րդ հոդվածը, ըստ էության, հանդիսանում է 5-րդ հոդվածում հիշատակված հաղորդակցման կարգի դրսևորումներից մեկը, որը սահմանում է Պայմանավորվող կողմերի միջև քրեական հետապնդման և հանձնման հարցերով հաղորդակցման հատուկ կարգ: Հետևապես, նշված հոդվածը չի կարող մեկնաբանվել այնպես, որ քրեական գործերով իրավական օգնություն տրամադրելիս Պայմանավորվող կողմի միայն գլխավոր դատախազները կամ դատախազներն են լիազորված քրեական հետապնդման և հանձնման հարցերով պետության անունից կայացնելու ցանկացած բնույթի, այդ թվում` հանցանք կատարած անձի հանձնումը թույլատրելու կամ մերժելու մասին որոշում:

11. Ինչպես վերը նշվեց, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը սահմանում է, որ Պայմանավորվող կողմերը միմյանց իրավական օգնություն են ցույց տալիս դատավարական և այլ գործողություններ կատարելու միջոցով, որոնք նախատեսված են հարցվող Պայմանավորվող կողմի օրենսդրությամբ: Իսկ Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի համաձայն` իրավական օգնություն ցույց տալու վերաբերյալ հանձնարարություն կատարելիս հարցվող մարմինը կիրառում է իր երկրի օրենսդրությունը, և եթե հարցվող մարմինն իրավասու չէ կատարելու հանձնարարականը, ապա այն ուղարկում է իրավասու մարմնին և այդ մասին տեղեկացնում հարցնող մարմնին:

Նման մոտեցում է ամրագրել նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը: Այսպես՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 474-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «(….) օտարերկրյա պետության իրավասու մարմինների և պաշտոնատար անձանց (այսուհետ՝ իրավասու մարմիններ) հարցումով Հայաստանի Հանրապետության տարածքում սույն օրենսգքրով նախատեսված դատավարական գործողությունների կատարումն իրականացվում են Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերին համապատասխան՝ այդ պայմանագրերով և սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով»:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածը սահմանում է «Հանձնման թույլտվության վերաբերյալ կամ հանձնումը մերժելու վերաբերյալ որոշում ընդունելու իրավասություն ունեցող մարմինները և այդ որոշման բողոքարկման կարգը»: Մասնավորապես, նշված հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Եթե Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով նախատեսված է հանցագործություն կատարած անձի հանձնումը այդ պայմանագրի մասնակից համարվող օտարերկրյա պետությանը, և եթե պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ, ապա Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող անձի նկատմամբ`

1) հանձնման թույլտվության կամ հանձնումը մերժելու վերաբերյալ որոշումներն ընդունում է Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր դատախազը, եթե գործը գտնվում է մինչդատական վարույթում.

2) հանձնումը մերժելու վերաբերյալ որոշումն ընդունում է Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարը, եթե գործը գտնվում է դատական վարույթի ընթացքում, ինչպես նաև այն դեպքում, երբ տվյալ անձի վերաբերյալ կա օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռ.

3) հանձնման թույլտվության վերաբերյալ որոշումը ընդունում է համապատասխանաբար գործը քննող կամ դատավճիռը կայացրած դատարանը` Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարի միջնորդությամբ այն դեպքում, երբ գործը գտնվում է դատական վարույթի ընթացքում, կամ տվյալ անձի վերաբերյալ կա օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռ (….)»:

12. Վերլուծելով միջազգային պայմանագրի և ՀՀ ներպետական օրենսդրության վերոհիշյալ կարգավորումները և հիմք ընդունելով սույն որոշման 10-րդ և 11-րդ կետերում առկա դատողությունները, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հանձնման նպատակով անհրաժեշտ դատավարական գործողությունների կատարումը (տվյալ դեպքում` հանձնման վերաբերյալ որոշման կայացումը) չի կարող նույնացվել Կոնվենցիայի 80-րդ հոդվածով նախատեսված` հաղորդակցություն իրականացնելու լիազորության հետ: Իսկ այն պետական մարմինները, որոնք Հայաստանի Հանրապետությունում և Հայաստանի Հանրապետության անունից լիազորված են կայացնելու համապատասխան որոշումներ, հստակ սահմանված են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասում: Ընդ որում, այդ մարմինների իրավասությունը հստակորեն ենթարկված է առարկայական տարանջատման` մինչդատական վարույթում` ՀՀ գլխավոր դատախազը, իսկ դատական վարույթում կամ դատավճռի կատարման վարույթում` ՀՀ արդարադատության նախարարը կամ նրա միջնորդությամբ` գործը քննող կամ դատավճիռ կայացրած դատարանը:

13. Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով կիրառված օրենքը` հանցագործություն կատարած անձի հանձնման վերաբերյալ որոշում կայացնելու իրավասություն ունեցող մարմինների ցանկը նախատեսող ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասը, չի հակասում գլխավոր դատախազների միջև հատուկ հաղորդակցման կարգ սահմանող «Քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին» 1993 թվականի Կոնվենցիայի 80-րդ հոդվածի պահանջներին:

14. Գործի նյութերից երևում է, որ Ռուսաստանի Դաշնության դատարանի դատավճռով Լ.Նավոյանը մեղավոր է ճանաչվել ՌԴ քրեական օրենսգրքի 159-րդ հոդվածի 3-րդ մասով և դատապարտվել է ազատազրկման (տե՛ս սույն որոշման 1-ին կետը):

Այնուհետև ՌԴ գլխավոր դատախազի տեղակալը միջնորդություն է ուղարկել ՀՀ գլխավոր դատախազություն` դատապարտյալ Լ.Նավոյանին կալանքի վերցնելու և ՌԴ հանձնելու համար` դատավճռով նշանակված պատիժը կրելու նպատակով: Միջնորդությունը քննարկել և դատապարտյալ Լ.Նավոյանին Ռուսաստանի Դաշնությանը հանձնելու մասին որոշում է կայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը (տե՛ս սույն որոշման 3-րդ կետը):

Դատապարտյալ Լ.Նավոյանի վերաքննիչ բողոքի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանը 2009 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշմամբ վերացրել է Լ.Նավոյանին հանձնման թույլտվություն տալու մասին ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի որոշումը և նրան անհապաղ ազատել կալանքից այն պատճառաբանությամբ, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` ՀՀ գլխավոր դատախազը, առավել ևս նրա տեղակալը նման որոշում կայացնելու լիազորությամբ օժտված չեն, քանի որ Լ.Նավոյանի վերաբերյալ առկա է եղել օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռ (տե՛ս սույն որոշման 4-րդ կետը):

15. Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանն իրավաչափ է համարում Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, որ նկատի ունենալով Լ.Նավոյանի նկատմամբ կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռի առկայությունը, ՀՀ գլխավոր դատախազությունն իրավասու չէր կայացնելու հանձման թույլտվության մասին որոշում:

16. Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով առկա է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 479-րդ հոդվածի 1-ին մասի միատեսակ կիրառության ապահովման խնդիր:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 92-րդ հոդվածով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ, 403-406-րդ, 419-րդ, 422-424-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: Լևոն Ինգեսի Նավոյանին հանձնման թույլտվություն տալու վերաբերյալ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի 2009 թվականի նոյեմբերի 3-ի որոշումը վերացնելու և Լևոն Նավոյանին կալանքից ազատ արձակելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի 2009 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: