ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը

(այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2009 թվականի մարտի 13-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական դատարանի 08.10.2008 թվականի վճռի դեմ՝ ըստ հայցի «Հոսք» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության՝ ՀՀ ԿԱ ՀՊԾ ՕՀՎ Լոռու մարզային բաժնի (այսուհետ՝ Ծառայություն) 14.02.2008 թվականի թիվ 1035652 ստուգման ակտը մասնակի անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է մասնակի անվավեր ճանաչել Ծառայության թիվ 1035652 ստուգման ակտը` 10.359.000 ՀՀ դրամ ԱԱՀ-ի մասով: Նկատի ունենալով, որ Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովի 04.04.2008 թվականի որոշմամբ ստուգման ակտի 4-րդ կետից նվազեցվել է «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածով առաջադրված տուգանքը` 3.453.200 ՀՀ դրամ գումարի չափով, Ընկերությունը նույն չափով պակասեցրել է հայցապահանջը:

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 08.10.2008 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է` անվավեր է ճանաչվել Ծառայության 14.02.2008 թվականի թիվ 1035652 ստուգման ակտի «4. Ավելացված արժեքի հարկ» բաժինը՝ ստուգման ակտում որպես ավելացված արժեքի հարկի գծով կատարված հաշվանցումներ նշված 6.906.400 ՀՀ դրամ գումարի մասով:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը       

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1) Դատարանը չի կիրառել «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ, 6-րդ և 23-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը հաշվի չի առել, որ Ընկերությունը չի ունեցել հասույթ, ԱԱՀ-ով հարկվող գործարքներ չի կնքել, սակայն խախտելով «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ, 6-րդ և 23-րդ հոդվածների պահանջները, 2004 թվականի 4-րդ եռամսյակից մինչև 2007 թվականի 3-րդ եռամսյակը ներառյալ, ԱԱՀ-ի գծով կատարել է 6.906.400 ՀՀ դրամի չափով հաշվանցումներ, որի համար էլ ակտով Ընկերությանն առաջադրվել է հարկային պարտավորություն՝ ԱԱՀ-ի գծով անհիմն հաշվանցված 6.906.400 ՀՀ դրամը:

2) Դատարանը կիրառել է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերությունը, որը չպետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Վիճարկվող ակտում նշված է «ընկերության կողմից ներկայացված հաշվետվությունների, հաշվարկների և ելակետային տվյալների ստուգման արդյունքում (ըստ ներկայացված փաստաթղթերի) պարզվել է, որ 2004 թվականի 4-րդ եռամսյակից մինչև 2007 թվականի 3-րդ եռամսյակը ներառյալ, ԱԱՀ-ի գծով կատարվել են հաշվանցումներ` 6.906.400 ՀՀ դրամի չափով, ինչպես նաև Ընկերության կողմից չի ներկայացվել 2006 թվականի 4-րդ եռամսյակում և 2007 թվականի 2-րդ եռամսյակում մատակարարների կողմից ստացված երկու հաշիվ-ապրանքագրերի վերաբերյալ տեղեկությունները»:

Դատարանը հաշվի չի առել, որ ակտում նշվել է, թե ընկերության ներկայացրած որ փաստաթղթերի վրա են հիմնված արձանագրված խախտումները, հետևաբար, ստուգող պաշտոնատար անձանց կողմից վերոնշյալ օրենքի պահանջների խախտումներ թույլ չեն տրվել:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 08.10.2008 թվականի վճիռը և այն փոփոխել:

2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմքերը և հիմնավորումները.

Ընկերության հաշվապահական փաստաթղթերով, վիճարկվող ստուգման ակտով և բողոքարկող վճռով ապացուցված է, որ Ընկերությունը 2004 թվականի 3-րդ եռամսյակից մինչև 2007 թվականի 3-րդ եռամսյակը ներառյալ չի ունեցել իրացման շրջանառություն, այլ ունեցել է ձեռքբերման շրջանառություն: Հետևաբար պարզ չէ, թե նույն ժամանակահատվածում Ընկերությունն ինչպես և ինչ կարգով պետք է կատարեր հաշվանցումներ:

Բացի այդ, վիճարկվող ակտի բացատրական մասում նշում չի կատարվել այն մասին, թե Ընկերության կողմից որ ժամանակահատվածում և ինչ հիմքով է կատարվել անհիմն հաշվանցման փաստը:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Ընկերությունը հարկային տեսչություն է ներկայացրել վիճարկվող ժամանակահատվածի վերաբերյալ ԱԱՀ-ի գծով եռամսյակային հաշվետվություններ:

2) Ծառայության պետի 12.12.2007 թվականի թիվ 1035652 հանձնարարագրի համաձայն՝ Ընկերությունում կատարվել է բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող օրենսդրության պահանջների կատարման ճշտության ստուգում (գ.թ. 24):

3) 14.02.2008 թվականի թիվ 1035652 ստուգման ակտի համաձայն՝ Ընկերությանն առաջադրվել է պետական բյուջե մուծման ենթակա 10.849.800 ՀՀ դրամ հարկային պարտավորություն:

Ստուգման ակտի 4-րդ կետի համաձայն՝ Ընկերությունը խախտել է «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ, 6-րդ և 23-րդ հոդվածների պահանջները և հասույթ չունենալու, ԱԱՀ-ով հարկվող գործարքներ չկնքելու պայմաններում, 2004 թվականի 4-րդ եռամսյակից մինչև 2007 թվականի 3-րդ եռամսյակը ներառյալ, ԱԱՀ-ի գծով կատարել է 6.906.400 ՀՀ դրամի չափով հաշվանցումներ:

«Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ հաշվետվություններով ավելի հաշվանցված ԱԱՀ-ի գումարների նկատմամբ հաշվարկվել է տուգանք պարտավորության գումարի 50 տոկոսի չափով, ընդհանուր առմամբ` 3.453.200 ՀՀ դրամ (գ.թ. 26-31):

4) Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովի 04.04.2008 թվականի թիվ 10/1 որոշմամբ ստուգման ակտի 4-րդ կետից նվազեցվել է «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածով առաջադրված 3.453.200 ՀՀ դրամ տուգանքը (գ.թ. 84-85):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ`

1) վճռաբեկ բողոքն առաջին հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքի հիմքում բարձրացված իրավական հարցին պատասխանելու համար Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի հիմքի շրջանակներում պետք է քննարկման առարկա դարձնի հետևյալ իրավական հարցը.

Արդյո՞ք ԱԱՀ-ով հարկվող գործարքներ չիրականացնելու և ԱԱՀ-ի գումար չհաշվարկելու պայմաններում Ընկերությունն իրավունք ուներ ԱԱՀ-ի գումարից հաշվանցում կատարել:

«Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ սույն օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ կետերում նշված գործարքներ իրականացրած իրավաբանական անձինք և անհատ ձեռնարկատերերը համարվում են ԱԱՀ վճարող՝

- եթե նրանք օրենքի համաձայն չեն համարվում պարզեցված հարկ վճարողներ (ներառյալ՝ այն դեպքերը, երբ անձինք չեն կարող կամ դադարում են համարվել այդպիսիք),

- այն գործարքների (գործունեության) մասով, որոնք ենթակա չեն պարզեցված հարկով կամ հաստատագրված վճարներով հարկման:

«Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի համաձայն՝ նույն օրենքի համաձայն ԱԱՀ վճարող անձինք հաշվետու ժամանակաշրջանում պետական բյուջե են վճարում այդ ժամանակաշրջանում իրականացված հարկվող գործարքների (գործառնությունների) հարկվող շրջանառության նկատմամբ հաշվարկված ԱԱՀ-ի գումարը, որից հաշվանցվում (պակասեցվում) են…:

Նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ ԱԱՀ վճարող համարվելու համար անձը պետք է իրականացրած լինի «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ կետերում նշված գործարքները:

Ընդ որում, ԱԱՀ վճարող անձինք ԱԱՀ-ի գումարից կարող են հաշվանցում (պակասեցում) կատարել հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում`

1) հաշվետու ժամանակաշրջանում պետք է իրականացրած լինեն հարկվող գործարքներ (գործառնություններ),

2) հարկվող շրջանառության նկատմամբ պետք է հաշվարկած լինեն ԱԱՀ-ի գումար:

Սույն գործի փաստերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերությունն ԱԱՀ-ով հարկվող գործարքներ (գործառնություններ) չի կատարել և ԱԱՀ-ի գումար չի հաշվարկել, հետևաբար Ընկերությունն «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի ուժով ԱԱՀ-ի գումարից հաշվանցում կատարելու իրավունք չի ունեցել:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերության կողմից ԱԱՀ-ի գումարից կատարված հաշվանցումներն իրավաչափ չեն:

Մինչդեռ Դատարանը, հաստատված համարելով Ընկերության՝ հասույթ և ԱԱՀ-ով հարկվող գործարքներ չունենալու հանգամանքը, ստուգման ակտի վիճարկվող 4-րդ մասում առաջադրված հարկային պարտավորությունների առաջացման պարտադիր նախապայման է դիտել միայն այդ պարտավորությունների և Ընկերության` հասույթ ու ԱԱՀ-ով հարկվող գործարքներ ունենալու հանգամանքի միջև պատճառական կապի առկայությունը.

2) վճռաբեկ բողոքը երկրորդ հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերության համաձայն` ստուգման ակտում պետք է նկարագրվեն արձանագրված խախտումները, այն իրավական նորմերը, որոնց պահանջները չեն կատարվել, խախտման կոնկրետ ժամանակը, հղում` համապատասխան փաստաթղթերին, պատասխանատվության կիրառման համապատասխան իրավական հիմքերը:

Սույն գործով Դատարանը եզրակացրել է, որ ստուգման ակտի վիճարկվող մասում հղում չի կատարվել խախտումների համար հիմք հանդիսացած փաստաթղթերին:

Մինչդեռ գործում առկա ստուգման ակտի ուսումնասիրման արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը պարզել է, որ ակտի վիճարկվող մասում ուղղակիորեն առկա է «ըստ ներկայացված փաստաթղթերի» արտահայտությունը, ավելին` արձանագրվել է, որ Ընկերության կողմից չեն ներկայացվել 2006 թվականի 4-րդ եռամսյակում և 2007 թվականի 2-րդ եռամսյակում մատակարարների կողմից ստացված երկու հաշիվ-ապրանքագրերի վերաբերյալ տեղեկություններ:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստուգման ակտի վիճարկվող բաժինը կազմվել է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի վերոհիշյալ նորմի պահանջների պահպանմամբ:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հիմնավոր է բողոքի այն պատճառաբանությունը, որ Դատարանը կիրառել է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերությունը, որը չպետք է կիրառեր:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում նշված փաստարկները հերքվում են վերոնշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի նշված հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Դատարանի վճիռը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի առաջին մասի 4-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն վարչական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» Եվրոպական կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 08.10.2008 թվականի վճիռը և այն փոփոխել. «Հոսք» ՍՊԸ-ի հայցը մերժել:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: