Ք Ա Ղ Վ Ա Ծ Ք

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ

Ա Ր Ձ Ա Ն Ա Գ Ր ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն Ի Ց

 29 սեպտեմբերի 2011 թվականի N 38

11. ԵՐԵԽԱՅԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԵՎ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿԻ Նախագծերին ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

(անվավեր է ճանաչվել 21.10.21 N 1728-Ն որոշման 1-ին կետով)

Հավանություն տալ Երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2012 թվականի տարեկան ծրագրի և միջոցառումների ցանկի նախագծերին` համաձայն NN 1 և 2 հավելվածների, և դրանք սահմանված կարգով՝ «Հայաստանի Հանրապետության 2012 թվականի պետական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի կազմում ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով:

ԵՐԵԽԱՅԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

I . ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

«Երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2012 թվականի տարեկան ծրագիրը» (այսուհետ` ծրագիր) մշակվել է «Երեխայի իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 33 և 34 հոդվածների պահանջներին համապատասխան:

 Ծրագիրը կազմելիս հաշվի են առնվել Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2003 թվականի դեկտեմբերի 18-ի N 1745-Ն որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թվականների ազային ծրագրի» հիմնական ուղղությունները:

Ծրագիրը համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատված «Կայուն զարգացման ծրագրի» դրույթներին, համապատասխանում է երեխայի իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ստանձնած միջազգային պարտավորություններին և ուղղված է կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաների սոցիալական պաշտպանության հիմնախնդիրների լուծմանը:

II. Տարեկան ծրագրի նպատակը և խնդիրները

Ծրագրի նպատակն է`

Կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխայի սոցիալական պաշտպանության երաշխիքների ապահովումը, այլընտրանքային ծառայությունների ցանցի զարգացումը, երեխաների խնամքի և պաշտպանության հաստատությունների բարելավումը, նշված հաստատություններում խնամվող երեխաների ինտեգրումը հասարակությանը, կրթության համակարգի շարունակական զարգացումը, առողջապահության ոլորտում երեխաների որակյալ և մատչելի ծառայությունների ապահովումը, ինչպես նաև մշակութային արժեքների ճանաչումը: Իրավախախտումներ կատարած անչափահասների վերականգնողական կենտրոնների ցանցի ընդլայնումը, անչափահաս դատապարտյալների զբաղվածության ապահովումը:

Ընտանիքի, կանանց և երեխաների հիմնահարցերի բնագավառում ծրագրի նպատակն է ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանությունը, սոցիալական պաշտպանության իրավունքի ապահովումը, այդ թվում` մինչև 18 տարեկան առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների խնամքի, դաստիարակության, ուսման, ֆիզիկական և մտավոր զարգացման համար նպաստավոր պայմանների ստեղծումը, անհրաժեշտ պահանջմունքների բավարարումը, սոցիալ-հոգեբանական և բժշկական վերականգնման իրականացումը.

1. Երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություներում և մանկատներում խնամվող մինչև 18 տարեկան երեխաների ընտանիք վերադարձի ապահովումը, հաստատություններում տեղավորման ռիսկի ենթակա երեխաների մուտքի կանխարգելումը հաստատություններ,

2. Մանկատների շրջանավարտների սոցիալական պաշտպանութjունը, նրանց հետագա ինքնուրույն կյանքի կազմակերպումը և հասարակությանը ինտեգրման գործընթացի համակարգումը,

3. 6-18 տարեկան առանց ծնողական խնամքի մնացած, ծնողների խնամքից զրկվելու վտանգի տակ գտնվող, ինչպես նաև աճի և զարգացման համար անբարենպաստ և վտանգավոր կենսապայմաններում հայտնված երեխաների, նրանց ընտանիքների հիմնախնդիրների վերհանումը, սոցիալ-մանկավարժական, սոցիալ-հոգեբանական գործնական աջակցության ցուցաբերումը,

4. Առանց ծնողական խնամքի մնացած մանկատան սաների խնամքի և դաստիարակության, ֆիզիկական և մտավոր զարգացման, կրթության գործընթացի ապահովումը, սոցիալական որբության երևույթի կանխարգելումը` խնամատար ընտանիքում խնամվող երեխայի խնամքի և դաստիարակության ապահովման շնորհիվ,

5. Այլընտրանքային ծառայությունների ընդլայնման միջոցով երեխաների հոսքի նվազեցումը մանկատներ և հատուկ հանրակրթական հաստատություններ, 6-18 տարեկան երեխաների սոցիալական վերականգնումը, շուրջօրյա խնամքն ու դաստիարակությունը:

Ծրագրի հիմնական խնդիրներն են`

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը վերջին տարիներին շարունակաբար ձեռնարկում է միջոցառումներ` ձևավորելու երկրում ի շահ երեխաների պետական քաղաքականության սկզբունքներ` սոցիալական պետության սկզբունքներին համապատասխան:

1. ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության համակարգի մանկատներում, երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություններում խնամվող երեխաների հոսքի կանխարգելումը, ընդհանուր առմամբ, հաստատություններում խնամվող երեխաների թվի կրճատումը: Առողջ երեխաների համար նախատեսված մանկատներում խնամվող երեխաների թիվը նախորդ տարիների համեմատ նվազել է, սակայն խնավող երեխաների թիվը մասնագիտացված մանկատներում յուրաքանչյուր տարի ավելանում է` պայմանավորված համապատասխան մասնագիտացված այլընտրանքային ծառայությունների (ցերեկային կենտրոններ, վերականգնողական կենտրոններ և այլն) թվի պակասով, ինչպես նաև պետական հոգածության կարիք ունեցող հիվանդ երեխաների թվի աճով: Խնդրի լուծման նպատակով ՀՀ ԱՍՀ նախարարությունը համագործակցում է նման ծառայություններ մատուցող տեղական և միջազգային ոչ պետական կազմակերպությունների հետ:

2. Այլընտրանքային համակարգի ընդլայնումը և հզորացումը:

3. Լոռու մարզում բեռնաթափման ծրագրի շարունակական իրականացումը, որն ուղղված է երեխայի ընտանիքում ապրելու իրավունքի պաշտպանությանը:

4. Երեխաների իրավունքների պաշտպանության եռաստիճան համակարգի հզորացումը, ինչը պայմանավոված է համայնքներում խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների լիազորությունների ընդլայնմամբ, հանձնաժողովներին վերապահված գործառույթներով, մարզերում` մարզպետարանների /Երևանի քաղաքապետարանի/ ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների պաշտպանության բաժինների համագործակցությամբ` իրենց լիազորությունների շրջանակներում և իրենց գործունեությամբ: Հայաստանի Հանրապետությունում բնակարանի կարիք ունեցող առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց բնակարանային հաշվառման և բնակարանի տրամադրման հետ կապված հարաբերությունները կարգավորելու նպատակով մշակվել և ՀՀ Կառավարության հաստատմանն է ներկայացվել «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց բնակարանային հաշվառման և բնակարանի տրամադրման կարգը, «Պետական աջակցություն առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց» ծրագիրը հաստատելու, Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2003 թվականի հուլիսի 23-ի N 983-Ն և 2003 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1419-Ն որոշումներն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» որոշման նախագիծը:

 5. Համայնքային և մարզային մակարդակներն ապահովող համակարգի միջոցով երեխաների ծնունդները չգրանցելու դեպքերի կանխումը, ծննդյան գրանցում չունեցող երեխաների հայտնաբերերումը, վերջիններիս համապատասխան փաստաթղթերով ապահովումը:

 6. «Նորք» տեղեկատվավերլուծական կենտրոնի կողմից «Մանուկ» համակարգի ընդլայնումը, հզորացումը: Այն հնարավորություն կտա տիրապետելու կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաների մասին ամբողջական տեղեկատվությանը, իրականացնել նրանց տրամադրվող միասնական ծրագրերը, ինչպես նաև հնարավորություն կստեղծի կատարել անհրաժեշտ վերլուծություններ:

III. ՆԵՐԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ

 Երեխաների ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների քաղաքականության շրջանակներում ՀՀ կառավարության 2011 թվականի հունվարի 13-ի N 111-Ն որոշման համաձայն ՀՀ Կառավարության 2011 թվականի գործունեության միջոցառումների գերակա խնդիր է համարվում մանկատների բեռնաթափումը:

Կյանքի դժվարին իրավիճակում գտնվող երեխաների հիմնահարցերին ուղղված քաղաքականությունը շարունակում է մնալ գերակա ուղղություն, որն ուղղված է երեխաների խնամքի և պաշտպանության համակարգի հզորացմանը, երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններում երեխաների թվի նվազեցմանը, հաստատություններում երեխաների հոսքի կանխարգելմանը, երեխաների խնամքի և պաշտպանության հաստատությունների բարելավմանը, խնամվող երեխաների հասարակությանը ինտեգրմանը, խնամքի այլընտրանքային ծառայությունների ստեղծմանը:

Հանրապետությունում ձևավորվել և գործում է երեխաների պաշտպանության եռաստիճան համակարգ` ազգային, մարզային և համայնքային մակարդակներում, որի նպատակը երեխաների պաշտպանության միասնական և համակարգված քաղաքականության իրականացման ապահովումն է:

2005 թվականին ՀՀ Վարչապետի որոշմամբ ստեղծվել և գործում է երեխաների պաշտպանության ազգային հանձնաժողովը, որի գործունեության հիմնական ուղղվածությունը միասնական պետական քաղաքականության իրականացման, ինչպես նաև երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանության երաշխիքների ապահովման, նրանց իրավունքների և շահերի պաշտպանությունն իրականացնող պետական կառավարման մարմինների, հասարակական, քաղաքական, գիտական և այլ կազմակերպությունների համագործակցության համակարգումն է:

2006 թ-ից գործում են մարզպետարանների /Երևանի քաղաքապետարանի/ ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների պաշտպանության բաժինները, որոնց խնդիրն է մարզում` ՀՀ Կառավարության կողմից հաստատված երեխաների պաշտպանությանն ուղղված քաղաքականության իրականացումը, կյանքի դժվարին իրավիճակում գտնվող երեխայի իրավունքների պաշտպանության ապահովումը, նպատակային ծրագրերի մշակումը և իրագործումը:

Ընտանեկան օրենսգրքով ամրագրված` խնամակալության և հոգաբարձության մարմինները հանդիսանում են երեխաների իրավունքների պաշտպանության առաջին մակարդակը, որոնք համագործակցելով մարզպետարանների համապատասխան բաժինների հետ, իրականացնում են երեխաների իրավունքների պաշտպանությունը համայնքներում:

Հայաստանի Հանրապետությունում ներկայում գործում է 7 պետական և 3 բարեգործական մանկատուն: Այդ թվում` 2 պետական և 1 բարեգործական մանկատուն` նախատեսված մտավոր և ֆիզիկական արատներ ունեցող երեխաների խնամքի ու դաստիարակության համար: Ուսումնասիրությունները փաստում են, որ երեխաները մանկատանը հիմնականում հայտնվում են ծանր սոցիալ-տնտեսական պատճառներով, երեխաների խնամքի ծառայությունների անհրաժեշտ թվի բացակայությամբ:

Մանկատներում երեխաների թվի կրճատման և մուտքի կանխարգելման խնդրից ելնելով` հանրապետությունում շարունակվում են բեռնաթափման` երեխաների կենսաբանական ընտանիք վերադարձնելու և խնամատար ընտանիք տեղավորելու ծրագրերը, ինչպես նաև երեխաների ցերեկային խնամքի կենտրոնների և երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատությունների ցանցի ընդլայնումը, որոնք այլընտրանք են հանդիսանում մանկատների և հատուկ հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների:

Ներկայում նախարարության համակարգում` հանրապետության տարբեր մարզերում գործում են երեխաների խնամքի և պաշտպանության 8 գիշերօթիկ հաստատություն և երեխաների սոցիալական հոգածության 2 կենտրոն:

Շարունակվում է մանկատան չափահաս դարձած սաների ծրագիրը` ուղղված առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանությանը և հասարակության մեջ նրանց ինտեգրմանը` «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն:

2011թ. շարունակվում է համակարգի մանկատներում երեխաների խնամքի և դաստիարակության ապահովումը:

ՀՀ Կառավարության կողմից հաստատված թվի (860 երեխա` բոլոր մանկատներում) համեմատ երեխաների թիվը մանկատներում կրճատվել է 100-ով, միաժամանակ աճել է խնամվողների թիվը մասնագիտացված մանկատներում:

 Մանկատների և երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատությունենրի բեռնաթափման ծրագրի շրջանակներում նախարարության և «Առավոտ» հասարակական կազմակերպության հետ կնքված պայմանագրի համաձայն Լոռու մարզի երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններից յուրաքանչյուր տարի 40 երեխա վերադարձել է կենսաբանական ընտանիք, կանխարգելվել է 10 երեխայի մուտքը հաստատություններ:

2003 թ.-ից իրականացվում է «Պետական աջակցություն Հայաստանի Հանրապետությունում մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին» ծրագիրը: Նախարարության և «Հայ Օգնության Միություն» հասարակական կազմակերպության հետ համատեղ սոցիալական գործընկերության շրջանակներում կնքված պայմանագրի համաձայն 2010թ. 40 շահառուի ցուցաբերվել է բազմակողմանի աջակցություն` կրթական, առողջապահական, իրավական, սոցիալ-հոգեբանական:

Ծրագրով նախատեսված բնակարանները 2009, 2010 և 2011թթ չեն գնվել` համապատասխան ֆինանսական միջոցների բացակայության պատճառով:

2004 թվականից նախարարության համակարգի «Նորք» տեղեկատվավերլուծական կենտրոնում գործում է «Մանուկ» տեղեկատվական համակարգի շտեմարանը, որում մուտքագրվում է տեղեկատվություն` կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող` մանկատներում, ընտանիքներում, բուժհիմնարկներում, որդեգրման ենթակա և որդեգրված երեխաների, ինչպես նաև խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կողմից սկզբնական հաշվառման վերցված առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների և առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող, ինչպես նաև բնակարանի կարիք ունեցող անձանց մասին:

Երեխաների ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների քաղաքականության շրջանակներում ՀՀ Կառավարության 2011 թվականի գործունեության միջոցառումների գերակա խնդիր է համարվում մանկատների բեռնաթափումը, ինչը պայմանավորված է երեխայի ընտանիքում ապրելու իրավունքի իրականացմամբ: Խնդրի լուծման նպատակով նախատեսվում է ՀՀ օրենսդրության մեջ կատարել համապատասխան փոփոխություններ և լրացումներ, մասնավորապես` ՀՀ ընտանեկան օրենսգրքում:

ՀՀ Կառավարության 2011 թվականի հունիսի 2-ի N 804–Ն «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատությունների տիպերի ցանկը, դրանցում երեխաների տեղավորման չափանիշները հասատատելու և Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2002 թվականի դեկտեմբերի 26-ի N 2179-Ն որոշման մեջ լրացում և փոփոխություններ կատարելու մասին» 2005 թվականի մարտի 24-ի N 381-Ն և 2006 թվականի նոյեմբերի 9-ի N 1735-Ն որոշումներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» որոշման համաձայն կստեղծվի երեխաների խնամքի և պաշտպանության հաստատությունների նոր տիպ: «Զատիկ» մանկատունը կվերակազմակերպվի երեխաների աջակցության կենտրոնի:

Մշակվել և ՀՀ Կառավարություն է ներկայացվել «Զատիկ» մանկատան վերակազմակերպման մասին ՀՀ Կառավարության որոշման նախագիծը և մանկատանն այլընտրանք հանդիսացող նոր տիպի հաստատության կանոնադրությունը:

Առողջապահության ոլորտում մոր և մանկան առողջության պահպանման խնդիրները կարևորվում են ազգային մակարդակում և որպես գերակայություն արտացոլվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մեջ, ռազմավարական և ծրագրային մի շարք փաստաթղթերում:

Տարեկան ծրագրի նպատակը և խնդիրները

Ծրագրի նպատակն է `

1. երեխաների բժշկական օգնության կազմակերպման անհրաժեշտ ծավալների ու մատչելիության ապահովումը, ինչպես նաև հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումների իրականացումը` ուղղված մանկական մահացության և հիվանդացության ցուցանիշների նվազեցմանը.

2. «Մոր և մանկան առողջության պահպանման 2003-2015 թվականների ռազմավարությունը հաստատելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2003 թվականի օգոստոսի 8-ի N 1000-Ն որոշման և ՀՀ Կառավարության 10.09.2009թ. N 37 արձանագրային որոշմամբ հավանության արժանացած «Երեխաների և դեռահասների առողջության ու զարգացման ազգային ռազմավարության ներդրման 2010-2015թթ. գործողությունների ծրագրի» շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից 2012թ. համար բյուջեով նախատեսված ծրագրերի ներդրման ապահովումը:

Սույն նպատակների հասանելիության ապահովմանն ուղղված խնդիրները

 1. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության գծով`

ա/ Երեխաների ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության կազմակերպումը լրիվ ծավալով: Այն իր մեջ ներառում է`

տեղամասային մանկաբույժների, ընտանեկան բժիշկների կողմից մինչև 18 տարեկան երեխաների զարգացման և առողջության հսկողությունն ու բուժօգնության իրականացումը, այդ թվում`

1. առողջ երեխայի հսկողությունը` աճի և զարգացման գնահատմամբ,

2. հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումները` ներառյալ պատվաստումների իրականացումը, հիվանդությունների վաղ հայտնաբերումը և հիվանդ երեխայի բժշկական օգնությունը.

3. ծնողների հետ տարվող առողջապահական կրթման և քարոզչական աշխատանքների իրականացումը` երեխայի խնամքի, սնուցման և հիվանդությունների կանխարգելման վերաբերյալ գիտելիքների մակարդակը բարձրացնելու նպատակով:

բ/ Երեխաների նեղ մասնագիտական բուժօգնության իրականացումը և լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտությունների անցկացումը:

գ/ Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակում, ըստ անհրաժեշտության, երեխաների անհետաձգելի բժշկական օգնության ապահովումը` անկախ տարիքից և սոցիալական կարգավիճակից:

դ/ Բուժքույրերի կողմից դպրոցներում երեխաների բժշկական օգնության և սպասարկման ապահովումը` տարածքային սպասարկման պոլիկլինիկայի ղեկավարության և պատասխանատվության ներքո:

ե/ Երեխաների բերանի խոռոչի հիգիենայի ծրագրի իրականացումը և ստոմատոլոգիական օգնության կազմակերպումը` համաձայն Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից սահմանված կարգի և ծավալների:

զ/ 15 տարեկան աղջիկների վերարտադրողական առողջության հետազոտումը, ըստ անհրաժեշտության` բուժօգնության կազմակերպումը:

է/ 14-15 տարեկան արական սեռի անձանց նախազորակոչային տարիքի պատանիների առողջական վիճակի գնահատումը և բուժօգնության կազմակերպումը լրիվ ծավալով:

ը/ Դիսպանսերային հսկողության և բուժման իրականացումը` պոլիկլինիկաների համապատասխան մասնագիտական կաբինետների և մասնագիտացված բժշկական հիվանդանոցների, կենտրոնների, միավորումների, համալիրների դիսպանսերային ստորաբաժանումների կողմից:

թ/ Արտահիվանդանոցային պայմաններում վերականգնողական բուժական ծառայությունների մատուցումը համապատասխան պայմաններ ունեցող վերականգնողական կենտրոններում (ստորաբաժանումներում):

2. Հիվանդանոցային բուժօգնության գծով`

1. երեխայի առողջության պետական հավաստագրի ծրագրի շարունակական իրականցումը, ներառյալ մինչև 7 տարեկան երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնության իրականացումը

2. սոցիալապես անապահով և հատուկ (առանձին) խմբերում ընդգրկված երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնության իրականացումը` անկախ հիվանդության ախտորոշումից

3. սոցիալական կախվածություն և հատուկ նշանակություն ունեցող առանձին հիվանդություններով (հոգեկան խանգարումներ, դիաբետ, չարորակ նորագոյացություններ, սեռավարակներ, տուբերկուլյոզ, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ, ինֆեկցիոն հիվանդություններ և այլն) տառապող երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնության ապահովումը` սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդությունների դեմ պայքարի նպատակային ծրագրին համապատասխան,

4. մինչև 18 տարեկան երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնություն պահանջող անհետաձգելի վիճակների և սուր հիվանդությունների դեպքերում (որոնց ցանկերը հաստատվում է Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից) բուժօգնության ապահովումը հիվանդանոցային բուժկազմակերպություններում,

5. նորածնային սկրինինգների իրականացումը (ֆենիլկետոնուրիայի, բնածին հիպոթիրեոզի, լսողության և անհասության ռեթինոպաթիայի սկրինինգ)

6. երեխաների արտագնա հիվանդանոցային անհետաձգելի բուժօնության ծառայությունների կազմակերպումը:

3. Վերականգնողական-առողջարանային բուժման գծով`

1. սոցիալապես անապահով և հատուկ (առանձին) խմբերում ընդգրկված երեխաների (անկախ տարիքից) և մինչև 7 տարեկան խրոնիկ հիվանդ երեխաների (անկախ սոցիալական կարգավիճակից) վերականգնողական-առողջարանային բուժման ապահովումը համապատասխան բուժկազմակերպություններում` Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից հաստատված ծավալներով:

Ըստ ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի հաշվարկային ցուցանիշի և տարածաշրջանում մանկական մահացությունների միտումների վերլուծության, հանրապետությունում վերջին 15 տարվա ընթացքում 46 տոկոսով կրճատվել է մանկական մահացության ցուցանիշը:

Ըստ միջազգային փորձագիտական գնահատականների, 2005 թվականից Հայաստանը ճանաչվել է որպես ԱՊՀ այն եզակի երկրներից մեկը, որին կհաջողվի շարունակաբար իջեցնել երեխաների մահացությունը և հասնել 2015 թվականի համար սահմանված հազարամյակի նպատակներին (ՄՄՑ իջեցում 2/3-ով), եթե այդ ոլորտում հետագայում ապահովվեն շարունակական զարգացումների նույն միտումները: Սակայն, ըստ միտումների հետագա զարգացումների գնահատականի, իրավիճակը մանկական մահացության անկման առումով վատացել է: Մինչև 2015 թվականը հարկ կլինի այն նվազեցնել ևս 43%-ով, ինչը ենթադրում է, որ 2015 թվականի համար սահմանված նպատակը դժվար հասանելի է և այն հնարավոր է միայն առկա ռեսուրսների համախմբման, այդ ոլորտում լրացուցիչ ներդրումների իրականացման պայմաններում:

Այս ոլորտի ազգային ռազմավարությունը պետք է ուղղվի ունեցած հաջողությունների պահպանմանը և հետագա ներդրումների ու զարգացումների ապահովմանը` որպես երեխաների առողջության բարելավման գրավական:

Այդ առումով շատ կարևոր քայլ հանդիսացավ 2011թ. հունվարի 1-ից «Երեխայի առողջության պետական հավաստագրի» ներդրումը, որի համար երաշխիք հանդիսացավ 2011թ. առողջապահության բյուջեում նախատեսված լրացուցիչ 3,13 մլրդ դրամը: Հավաստագրի համակարգի ներդմամբ, երեխաներին մատուցվող հիվանդանոցային ծառայությունների իրականին մոտ արժեքի փոխհատուցման և հետևաբար բուժանձնակազմի աշխատավարձերի շուրջ 2 անգամ բարձրացման միջոցով հնարավորություն ստեղծվեց բարելավել երեխաների հիվանդանոցային օգնության մատչելիությունը և որակը, կրճատել մանկական հիվանդանոցային մահացությունը և նվազեցնել համակարգում տեղ գտած ոչ պաշտոնական վճարումների գործելակերպը:

2011 թվականին շարունակում են իրականացվել երեխաների մահացության, հիվանդացության և հաշմանդամության կանխարգելմանն ուղղված մի շարք ծրագրեր, այդ թվում ֆենիլկետոնուրիայի, հիպոթիրեոզի, անհասության ռետինոպաթիայի և լսողության նորածնային սկրինինգի իրականացման ծրագրերը, որոնք թույլ են տալիս դեռ վաղ հասակից ձեռնարկել միջոցառումներ այս երեխաների բուժման ուղղությամբ և կանխարգելել դրանցով պայմանավորված հաշմանդամությունը, ընդ որում 2010թ. բնածին հիպոթիրեոզի սկրինինգի ծրագրի շրջանակներում իրականացվել է 26544 հետազոտություն, որի արդյունքում հայտնաբերվել է բնածին հիպոթիրեոզով հիվանդ 14 երեխա, նշանակվել է համապատասխան բուժում:

Ֆենիլկետոնուրիայի սկրինինգի ծրագրի շրջանակներում իրականացվել է 19702 հետազոտություն, որի արդյունքում հայտնաբերվել է ֆենիլկետոնուրիայով հիվանդ 2 երեխա, որոնց նշանակվել է համապատասխան բուժում:

Լսողության սկրինինգի ծրագրի շրջանակներում 2008-2010թթ. իրականացվել է 16392 հետազոտություն, հայտնաբերվել է նեյրասենսոր ծանրալսությամբ 13 երեխա, բոլորը ապահովվել են լսողական սարքերով, 4 երեխայի կատարվել է ականջի խխունջի պատվաստման վիրահատություն:

ՀՀ առողջապահության նախարարի 23.06.2010թ. N 1040-Ա հրամանով ներդրվել է անհասության ռետինոպաթիայի նորածնային սկրինինգի ծրագիրը` ուղղված անհասության ռետինոպաթիայով պայմանավորված երեխաների հաշմանդամության կանխարգելմանը: Ծրագրի շրջանակներում իրականացվել է 198 երեխայի հետազոտություն, կատարվել է 26 հիվանդի լազերային վիրահատություն:

2011 թվականի ընթացքում շարունակաբար իրականացվում են ծրագրեր` երեխաների ստոմատոլոգիական խնդիրների առաջնային կանխարգելման, աղջիկների վերարտադրողական առողջության գնահատման ու բուժման ուղղությամբ: Խրոնիկ հիվանդ և հաշմանդամ երեխաների վերականգնողական բուժման շրջանակներում հաշմանդամ երեխաները ստացել և շարունակում են ստանալ վերականգնողական բուժում` «Հանրապետական մանկական վերականգնողական կենտրոնում» և «ԱրԲես» ԱԿ-ում` իր 7 մարզային մասնաճյուղերով, ինչպես նաև առողջարանային վերականգնողական բուժում` «Արարատ» մանկական առողջարանում, «Ապարան» առողջարարական կենտրոնում և «Օշական» առողջարանային-վերականգնողական կենտրոնում:

Երեխաների բուժօգնության մատչելիության և որակի բժշկական գործելակերպի բարելավման շրջանակներում մշակվել և մարզերին է հատկացվել «Երեխաների արտահիվանդանոցային նեղ մասնագիտական խորհրդատվության կազմակերպման գործընթացի բարելավման մասին» ՀՀ առողջապահության նախարարի 16.05.2011թ. N 920-Ա, «Անհասության ռետինոպաթիայի նորածնային սկրինինգի և բուժման գործընթացի բարելավման մասին» 17.05. 2011թ. N 945-Ա հրամանները:

Մշակվել և ՀՀ Կառավարության հաստատմանն է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2008 թվականի հուլիսի 10-ի N 748-Ն որոշման մեջ լրացումներ կատարելու մասին» և «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2004 թվականի մարտի 4-ի N 318-Ն որոշման մեջ փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության որոշման նախագծերը, որոնց ընդունումից հետո առողջապահական հաստատությունների կողմից կիրականացվի 14-15 տարեկան արական սեռի անձանց առողջության գնահատում ու անհրաժեշտության դեպքում` բուժում` դրանով իսկ նպաստելով վերջիններիս առողջացմանը և նախապատրաստելով ՀՀ Ազգային բանակում ծառայելու նրանց առաքելությանը:

Իմունականխարգելման ազգային ծրագիրը կարևորագույն դեր է խաղում կառավարելի վարակիչ հիվանդություններով հիվանդացության մակարդակը վերահսկելու գործում: Հազարամյակի զարգացման նպատակների հասանելիությունը բնութագրող չափանիշներից է կարմրուկի դեմ պատվաստումներում ընդգրկվածության ցուցանիշը: Կարմրուկի, ինչպես նաև մանկական այլ հիմնական վարակիչ հիվանդությունների դեմ պատվաստումներում ընդգրկվածությունը 1990-ականների սկզբին գերազանցել է 90%-ը, իսկ կարմրուկի պատվաստանյութի մշտական առկայության պարագայում այն կազմել է 95.2%: Հաջորդող 10 տարիներին ցուցանիշը որոշակիորեն նվազել է: Վերջին տարիներին արձանագրվել է ցուցանիշի աճի միտում, 2010 թվականին հասնելով` երկու դեղաչափ /ԿԿԽ1 և ԿԿԽ2/ պատվաստումներում ընդգրկվածության 97%-ական ցուցանիշի: Այս ցուցանիշն արդեն իսկ գերազանցում է 2015թ. համար սահմանված 96% նպատակային մակարդակին:

Իմունականխարգելման ազգային ծրագրի շրջանակներում 2011 թվականի ընթացքում շարունակվում է հեպատիտ Բ-ի` մորից երեխային փոխանցման կանխարգելման փորձնական ծրագիրը:

2009 թվականի վերջին ներդրվեց և 2011 թվականին շարունակում է կիրառվել նոր հնգավալենտ պատվաստանյութը, որը պաշտպանում է երեխաներին ևս մեկ կառավարելի` Հեմոֆիլուս ինֆլուենցիա վարակով պայմանավորված հիվանդությունից:

Զգալի աշխատանք է կատարվել ծնունդների և մանկական մահացության գրանցման գործընթացի բարելավման ուղղությամբ: ՀՀ ԱՆ առաջարկությամբ, ԱԺ կողմից կատարվել է լրացում Քաղաքացիական կացության ակտերի մասին ՀՀ օրենքում, որի կիրարկման դեպքում զգալի կբարելավվի նորածնային մահացության դեպքերի գրանցման գործընթացը:

Շարունակաբար իրականացվում են երեխայի առողջության պետական հավաստագրի մշտադիտարկման աշխատանքներ, հասարակական կազմակերպությունների և «Մանկական հիվանդությունների ինտեգրացված վարում» ազգային ծրագրի դասավանդողների ներգրավմամբ, ինչպես նաև վիճակագրական տվյալների մոնիտորինգ` տվյալների հավաքագրում և ամփոփում` ամսական կտրվածքով:

Մայրական առողջության բարելավման և մայրական մահացության իջեցման գործընթացում խիստ կարևորվում է «Ծննդօգնության պետական հավաստագրի» ծրագիրը, որը 2010թ. նույնպես շարունակվել է հաջողությամբ իրականացվել: Ծննդօգնության պետական հավաստագրի ներդրման ծրագրի շրջանակներում լրացուցիչ ֆինանսական ներդրումները հնարավորություն տվեցին շուրջ 2 անգամ բարձրացնել ծննդաբերությունների հետ կապված գները, պետության կողմից այդ ծառայությունների դիմաց բուժհաստատություններին փոխհատուցվող գումարները մոտեցնելով իրական ծախսերին և 2-3 անգամ բարձրացնել բուժաշխատողների աշխատավարձերը, ինչը զգալի նպատեց ծրագրի շրջանակներում դրված նպատակների իրագործմանը` ծննդատներում ստվերի առավելագույնս կրճատմանը և բնակչության համար ծննդօգնության իրապես անվճար ու մատչելի ծառայությունների մատուցմանը:

Վերջինիս, ինչպես նաև Երեխայի առողջության հավաստագրի համակարգի ներդրմանն են ուղղված նաև հանրային իրազեկման լայնամասշտաբ աշխատանքները` բնակչության իրազեկումը ԶԼՄ-ների միջոցով և հասցեական տեղեկատվության տրամադրումը 24 ժամյա ռեժիմով աշխատող «Թեժ գծի» միջոցով:

Ծննդօգնության հավաստագրի ներդրման ծրագրի շրջանակներում նախարարությունը իրականացրել է նաև վիճակագրական տվյալների մոնիտորինգ` տվյալների հավաքագրում և վերլուծություն ամենօրյա ռեժիմով և ամփոփումներ` շաբաթական և ամսական կտրվածքով: Մասնավորապես, բուժհաստատությունների մակարդակով հսկվել են այնպիսի ցուցանիշներ, ինչպիսին են ծնունդների և կեսարյան հատումների թիվը, ծնունդների բաշխվածությունը ըստ կանանց բնակության և ծննդաբերության վայրի և այլն:

Ծննդօգնության պետական հավաստագրի ներդրման շնորհիվ և ծննդօգնության հետ կապված պետության հոգածության և անվճար ծառայությունների մասին իրենց իրավունքների վերաբերյալ բնակչության իրազեկվածության բարձրացման արդյունքում էականորեն փոխվել է երիտասարդ ընտանիքների վերարտադրողական վարքագիծը: Եթե նախկինում երիտասարդները հետաձգում էին ցանկալի երեխայի, երբեմն նույնիսկ առաջնեկի ծնունդը` պատճառաբանելով ծննդատան հետ կապված ծախսերը, ապա ներկայում այդ հանգամանքը խոչընդոտ չէ հերթական երեխայի ծնունդի համար: Սա հատկապես կարևորվում է սոցիալապես ոչ ապահով ընտանիքների համատեքստում, որոնք ունենալով «Ծննդօգնության պետական հավաստագիրը», շատ ավելի ինքնավստահ են, քանզի գիտակցում են, որ պետությունը հոգում է իր երեխայի ծննդյան հետ կապված ծախսերը և որ այդ ծառայությունները իսկապես անվճար են: Այս ամենի շնորհիվ հանրապետությունում զգալի բարձրացել է նախածննդյան հսկողության վերցրված հղիների և ծնելիության ցուցանիշների աճի միտումը: Ասվածի ապացույցը ՀՀ Ան կողմից ծննդատներից օպերատիվ ընթացակարգով հավաքագրված վիճակագրական տվյալներն են.

Ըստ 2010թ. նախնական տվյալների հանրապետությունում շուրջ 35%-ով բարձրացել է հղիների վաղ հաշվառման (նախածննդյան հսկողություն մինչև հղիության 12 շաբաթական ժամկետը) ցուցանիշը:

2009թ. ընթացքում հանրապետությունում արձանագրվել է 44430 ծնունդ, ինչը 3022 ծնունդով ավելի է 2008թ. համեմատությամբ: 2010թ. 44680, ինչը 280 -ով ավելի է նախորդ տարվա նույն ժամանակշրջանի համեմատությամբ:

ՀՀ առողջապահության նախարարի հրամանով 2008թ. ստեղծվել է արագ արձագանքման ծառայություն, որը շարունակում է իր գործունեությունը նաև 2011թ.-ի ընթացքում: Այդ ծառայությունն անհետաձգելի մանկաբարձագինեկոլոգիական բուժօգնություն է տրամադրում մարզերի ծննդօգնության հիմնարկներին, կատարելով տարեկան 60-70 կանչի սպասարկում, ինչի շնորհիվ հաջողվել է վերջին տարիներին մոտ 2009թ. 20 տոկոսով, իսկ 2010թ. 70 տոկոսով կրճատել մայրական մահացությունը և շուրջ 20 տոկոսով մոր և մանկան ծննդաբերական տրավմատիզմը:

Հղիների հուզահոգեբանական աջակցության և ծննդաբերությանը ֆիզիկական նախապատրաստման ռազմավարության իրականացումը ներառված է «Պետության կողմից երաշխավորված արտահիվանդանոցային անվճար բուժօգնության և սպասարկման չափորոշիչում», որի շրջանակներում իրականացվում է հղիների ուսուցում և նախապատրաստում ծննդաբերությանը:

Այդ ռազմավարության շրջանակներում վերապատրաստվել է հղիներին ծառայություն մատուցող բուժանձնակազմը (արձանագրվել է գիտելիքի աճ շուրջ 35%-ով):

Հիմնականում կանանց կոնսուլտացիաներում կատարվում է այդ աշխատանքը, սակայն առանձնացվել են անհրաժեշտ տարածքներ, կահավորվել և ուսուցման համար անհրաժեշտ հագեցման են ենթարկվել և «Մայրության դպրոցներին» ներկայացվող պահանջների համապատասխանող թվով 18 Մայրության դպրոցներ:

Հանրապետության 6 մարզում շարունակում է գործել «Շրջիկ գինեկոլոգի» ծառայություն, որը հեռավոր գյուղերում իրականացնում է հղիների և կանանց հետազոտություն, խորհրդատվություն և անհրաժեշտության դեպքում ուղեգրման կազմակերպում:

Մոր եվ մանկան ոլորտում բուժծառայությունների որակի ապահովման նպատակով 2010 թթ. առողջապահության նախարարի հրամաններով հաստատվել են մի շարք կլինիկական ուղեցույցներ և չափորոշիչներ, մասնավորապես.

2. Բնականոն ծննդաբերության վարման ուղեցույց

3. Մինչ հղիության խնամքի սկզբունքները

4. «Հղիության արհեստական ընդհատման դեպքում բուժօգնության կազմակերպման և տրամադրման մասին» չափորոշիչները և ուղեցույցները:

 Հիմական վերանորոգման են ենթարկվել և հագեցվել են սարքավորումներով մի շարք բժշկական կենտրոններ և դրանց կազմում գտնվող մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքներ, մասնավորապես Իջևանի, Հրազդանի, Արմավիրի, Արարատի, Աշտարակի, Գորիսի բժշկական կենտրոնները, ընթացքի մեջ են Ապարանի, Կապանի բժշկական կենտրոնները:

Մայրական մահացության իրավիճակը

Յուրաքանչյուր տարվա կտրվածքով Հայաստանում մայրական մահացության ցուցանիշի տատանումները զգալի մեծ են և հետևաբար համեմատությունը օբյեկտիվ չէ, որը պայմանավորված է երկրի փոքր բնակչությամբ: Այդ իսկ պատճառով մայրական մահացության միտումները գնահատելիս անհրաժեշտ է առաջնորդվել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հանձնարարականի համաձայն` եթե երկրի բնակչությունը կազմում է մինչև 5 մլն, ապա մայրական մահացության իրավիճակը գնահատելիս մայրական մահացության ցուցանիշը պետք է հաշվարկվի միջին եռամյա կտրվածքով: Այսպես 2009թ մայրական մահացությունը ինդեքսը 100000 կենդանածնության հաշվով կազմել է 33.6, 2010թ.`6.7:

Մայրական մահացության միջին եռամյա ցուցանիշների միտումները վկայում են, որ Հայաստանում 1999-2001թ. համեմատությամբ մայրական մահացության եռամյա ցուցանիշը կրճատվել է շուրջ 35%-ով, այսպես 1999-2001թթ այն եղել է 43.2, 2005-2007թթ. 25.1, 2008-2010թթ. 25.5/ սակայն վերջին տարիներին ընթացքում չի արձանագրվել իջեցման միտում: Հայաստանի վերջին տարիների միջին եռամյա ցուցանիշը որոշակիորեն ցածր է ԱՊՀ երկրների միջին մակարդակից /29.3/ սակայն շուրջ 5 անգամ գերազանցում է Եվրոմիության երկրների համանուն ցուցանիշի /ինդեքսը 5/ միջին մակարդակը:

Վերը ներկայացվածը ենթադրում է, որ մոր և մանկան առողջապահության ոլորտի ազգային ռազմավարությունը պետք է ուղղված լինի ունեցած հաջողությունների պահպանմանը և հետագա զարգացումների ու լրացուցիչ ներդրումների ապահովմանը` որպես մայրերի և երեխաների առողջության բարելավման, հիվանդացության և մահացության իջեցման գրավական:

Երեխայի իրավունքների հիմնական բաղկացուցիչներից է կրթությունը:

Հիմնական կրթությունը պետական ուսումնական հաստատություններում անվճար է, յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի պետական ուսումնական հաստատություններում մրցութային հիմունքներով անվճար բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթություն ստանալու իրավունք:

Հայաստանում կրթությունը ավանդաբար բարձր վարկանիշ ունի: Պետական ու ազգային կարևորագույն խնդիր է համարվում կրթության համակարգի պահպանումը և զարգացումը, միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովումը: Դա են վկայում անկախության հռչակումից հետո ընդունած օրենքներն ու որոշումները:

ՀՀ Սահմանադրության մեջ ամրագրված է, որ ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի կրթության իրավունք, հիմնական կրթությունը պետական ուսումնական հաստատություններում անվճար է, յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի պետական ուսումնական հաստատություններում մրցութային հիմունքներով անվճար բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթություն ստանալու իրավունք:

1999թ. ՀՀ Ազգային Ժողովն ընդունել է «Կրթության մասին» ՀՀ օրենքը, որը՝ հիմնվելով սահմանադրական դրույթների վրա, որոշակիորեն ուղղորդում է կրթության համակարգի զարգացումը: Համաձայն այս օրենքի, ՀՀ-ն ապահովում է կրթության իրավունք` անկախ ազգությունից, ռասայից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից:

Հայաստանի կրթության համակարգի զարգացման քաղաքականությունն այսօր սերտորեն կապված է միջազգային կրթական հանրությունում ընթացող գործընթացների հետ: Հայաստանն այսօր որդեգրել է միջազգային կրթական համակարգին ինտեգրվելու քաղաքականություն, որը ենթադրում է կրթության կառուցվածքի և բովանդակության համապատասխանեցում ժողովրդավարական հասարակության ու շուկայական տնտեսության պահանջներին: Հատկապես ընդգրկուն է համագործակցությունը հանրակրթության ոլորտում, ուր անցում է կատարվել 12-ամյա միջնակարգ կրթակարգին:

Ծրագրի նպատակն է `

1. բարելավել նախադպրոցական կրթության ծառայությունների որակն ու մատչելիությունը` հատուկ ուշադրություն դարձնելով նախադպրոցական կրթության մեջ սոցիալապես անապահով ընտանիքների երեխաների ընդգրկման ավելացմանը,

2. ընդլայնել դպրոցահասակ երեխաների, ներառյալ` կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների, որակյալ հիմնական կրթություն ստանալու հնարավորությունները` ստեղծելով ներառական կրթության հնարավորություններ հանրակրթական դպրոցներում,

3. նպաստել սովորողների հետաքրքրությունների և նախասիրությունների բավարարմանը, գեղագիտական, ֆիզիկական ու ստեղծագործական կարողությունների զարգացմանը,

Ծրագրի խնդիրն է`

1. մեծացնել երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական ծառայություններում և ապահովել մատչելիություն` հատկապես սոցիալապես անապահով ընտանիքների համար

2. ապահովել արտակարգ ընդունակություններ դրսևորած աշակերտների (խմբերի) մասնակցությունը միջազգային օլիմպիադաներին, ստուգատեսներին, մրցույթներին և այլ միջոցառումներին

3. ստեղծել նպաստավոր պայմաններ շնորհալի երեխաների ստեղծագործական կարողությունների զարգացման համար

4. բարելավել կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների վկայագրման չափորոշիչները և գործիքակազմը

5. ընդլայնել ներառական կրթություն իրականացնող դպրոցների ցանցը:

Պետությունն անհրաժեշտ պայմաններ է ստեղծում նաև կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող քաղաքացիների համար` զարգացման շեղումները շտկելու և սոցիալական հարմարվածությունն ապահովելու նպատակով: Համաձայն «Կրթության մասին» ՀՀ օրենքի, կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների կրթությունը ծնողների ընտրությամբ կարող է իրականացվել ինչպես հանրակրթական, այնպես էլ հատուկ հաստատություններում` հատուկ ծրագրերով: Նախարարության ռազմավարությունն այս բնագավառում ուղղված է մի կողմից հաստատություններում երեխաների կրթության և խնամքի որակի բարելավմանը, մյուս կողմից` այլընտրանքային ծառայությունների ձևավորմանը, ինչը հնարավորություն կտա աստիճանաբար բեռնաթափել հատուկ դպրոցները: Բարեփոխման ծրագրի արդյունավետ իրականացումը հնարավոր է միայն հասարակության, ծնողների, մանկավարժների, հատուկ վերականգնողական, առողջարարական ծառայությունների համակարգված համագործակցության միջոցով: Կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների համար առավել բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու նպատակով կընդլայնվեն հանրակրթական դպրոցներում և համայքներում հատուկ մանկավարժական, սոցիալական, հոգեբանական ծառայությունները:

 Ազգի ապագան բնորոշող հրատապ խնդիրների լուծումը իրականություն է դառնում անընդհատ կրթության համակարգի բոլոր օղակների աստիճանական զարգացման, նրանց ներդաշնակ փոխկապակցության միջոցով: Այդ համակարգի առաջին և կարևորագույն օղակը նախադպրոցական կրթությունն է, որի բովանդակությունը պլանավորվում է այնպես, որ նրա հիմքի վրա կառուցվեն անընդհատ կրթության համակարգի մյուս օղակները: Պետական քաղաքականությունը նախադպրոցական կրթության բնագավառում կառուցվում է ընտանիքի դերի առաջնայնության հիմքի վրա: Նախադպրոցական կրթության ոլորտում ՀՀ ԿԳ նախարարության քաղաքականությունն ուղղված է առկա ներուժի պահպանմանը, դրանց զարգացման նախադրյալների ստեղծմանը և գործունեության ընդլայնմանը։ Նախադպրոցական կրթության ոլորտում իրականացված հիմնական աշխատանքներն ուղղված են օրենսդրական դաշտի և կառավարման համակարգի կատարելագործմանը, կադրերի մասնագիտական կարողությունների զարգացմանը, նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքի բարելավմանը, ինչպես նաև նախադպրոցական ծառայությունների հնարավորին լայն շրջանների համար հասանելիության ապահովմանը:

 Կարևորվում է նաև դաստիարակության համակարգի զարգացումը, ուսուցման ու դաստիարակության միասնականության ապահովումը: Այստեղ առանձնահատուկ շեշտադրում է արվել սովորողների համար ըստ հետաքրքրությունների գործունեություն ծավալելու հնարավորությունների ընձեռնմանը և լրացուցիչ կրթության ապահովմանը:

 Հանրակրթության ոլորտում օրենսդրական դաշտի բարելավման նպատակով ընդունվել է «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքը: Հաստատվել է ՀՀ նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների ռազմավարական ծրագիրը, համաձայն որի նախատեսվում է քիչ ծախսատար նախադպրոցական կրթական ծառայությունների ներդրման միջոցով բարձրացնել նախադպրոցական կրթության մատչելիությունը` հատկապես բնակչության առավել անապահով խավերի համար:

 Հաստատված ռազմավարություններին համապատասխան ընդլայնվում է առանձին գործող ավագ դպրոցների, ինչպես նաև ներառական կրթություն իրականացնող դպրոցների ցանցը, իրականացվում է նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների ռազմավարական ծրագիրը:

Մշակույթի բնագավառում իրականացվող միջոցառումները կնպաստեն երեխաների գեղարվեստական կրթության մատչելիության ապահովմանը, կրթական հաստատությունների պահպանմանը և մշակույթի ոլորտի հետագա մասնագետներով համալրմանը, շնորհալի երեխաների ստեղծագործական կարողությունների զարգացմանը և ամառային հանգստի բազմաբովանդակ կազմակերպմանը:

Պատանի ստեղծագործողների համար մրցույթների, փառատոների, ցուցահանդեսների կազմակերպմամբ կբացահայտվեն շնորհալի երեխաները, որոնց հետագա ուսուցմանը և ստեղծագործական գործունեությանը կցուցաբերվի աջակցություն:

Մանկական մուլտֆիլմերի նկարահանումը կնպաստի մանկական կինոյի զարգացմանը, երեխաների հայրենասիրական դաստիարակությանը և աշխարհայացքի ընդլայնմանը, նրանց ժամանցի և հանգստի կազմակերպմանը:

Ծրագրի նպատակն է`

1. երեխաների ստեղծագործական ներուժի բացահայտումը և խթանումը,

2. երեխաներին մշակութային մասնագիտական ուսուցման և գեղագիտական դաստիարակության պետական աջակցության ցուցաբերում,

3. արվեստի և մշակույթի ոլորտներում բազմակողմանի և մասնագիտական գիտելիքների ուսուցանումը,

4. արվեստի բնագավառում ստեղծագործող շնորհալի երեխաների ներգրավումը

5. երիտասարդ սերնդի արվեստների և արհեստների ուսուցման ապահովումը

6. նպաստել երեխաների աշխարհայացքի զարգացմանը, հայրենասիրական դաստիարակությանը, գեղագիտական ճաշակի ձևավորմանը և սոցիալապես անապահով խավի երեխաների ազգային արվեստին ու մշակութային ժառանգության հաղորդակցմանը:

Ծրագրի խնդիրն է`

1. գեղարվեստական կրթության մատչելիության ապահովումը` «Երաժշտական և արվեստի դպրոցներում ազգային, լարային և փողային նվագարանների գծով ուսուցում» ծրագրի շրջանակում ուսման վարձավճարների փոխհատուցման շարունակականությամբ,

2. գեղարվեստական կրթական հաստատությունների բնականոն գործունեության ապահովումը` նյութատեխնիկական բազայի և երաժշտական գործիքների համալրմամբ, ուսումնամեթոդական աշխատանքների իրականացմամբ, ուսումնական նոր ծրագրերի և դասագրքերի մշակմամբ,

3. ուսուցման մատչելիության ապահովում արտադպրոցական գեղարվեստական դաստիարակության շրջանակներում՝ մասնավորապես սահմանափակ կարողություններ ունեցող, սոցիալապես անապահով, առանց ծնողական խնամքի մնացած և իրավախախտում կատարած անչափահաս երեխաների մշակութային կրթության ապահովմամբ,

4. երեխաների բազմաբովանդակ հանգստի, ժամանցի և մշակութային կյանքի կազմակերպումը,

5. երեխաների ստեղծագործական ներուժի վերարտադրման և զարգացման պայմանների ստեղծումը,

6. ազգային և համաշխարհային մշակութային արժեքներին, ժողովրդական արվեստի լավագույն նմուշներին, դասական և ժամանակակից արվեստին հաղորդակցումը,

7. տաղանդավոր երեխաների ու երիտասարդների բացահայտումը, նրանց կրթության և ստեղծագործական ունակությունների զարգացման ու ինքնադրսևորման համար պայմանների ապահովումը,

8. մրցույթների, փառատոների, ցուցահանդեսների, համերգների, «վարպետ-դասարանների» և այլ միջոցառումների կազմակերպումը.

9. շնորհալի երեխաների բացահայտումը և հետագա ուսուցման գործընթացում աջակցության ցուցաբերումը, այդ թվում՝ համապատասխան խորացված մշակութային նախնական մասնագիտական կրթություն ստանալու պայմանների ստեղծումը:

ՀՀ ոստիկանության կողմից հանցավորության դեմ պայքարի ուղղությամբ իրականացվող խնդիրներից է հանդիսանում ինչպես անչափահասների կողմից, աjնպես էլ նրանց նկատմամաբ կատարվող հանցագործությունների և այլ իրավախախտումների կանխարգելման և բացահայտման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների կազմակերպումն ու իրականացումը:

Անչափահասների շրջանում իրականացվող կանխարգելման աշխատանքները բարելավելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թթ. ազգային ծրագրի շրջանակներում ՀՀ ոստիկանության ԱԳ ծառայության և «Փրոջեքթ Հարմոնի», «Վորլլդ Վիժըն» միջազգային հասարակական կազմակերպություների հետ համատեղ Երևան,Վանաձոր, Գյումրի, Թումանյան, Իջևան, Ճամբարակ, Թալին և Կապան քաղաքներում շեղվող վարքագիծ դրսևորող անչափահասների համար բացվել են համայնքային վերականգնողական կենտրոններ, որոնք աննախադեպ են այն առումով, որ այս հաստատությունում ոստիկանը, սոցիալական աշխատողը, հոգեբանը և կենտրոնի աշխատանքներում ընդգրկված կամավորները միասին լայնածավալ աշխատանքներ են իրականացնում իրավախախտ անչափահասների հետ:

Կենտրոնների հիմնական խնդիրն այն է, որ իրավախախտ անչափահասները տեղափոխվեն այնպիսի միջավայր, որտեղ կարևորվում են բարոյականությունը, մարդկանի արժեքները, պատասխանատվությունը: Վերջիններիս հնարավորություն է ընձեռվում` զինվելու հասարակության լիարժեք անդամ դառնալու համար անհրաժեշտ հմտություններով:

Ներկայում օրինազանց անչափահասների նկատմամաբ` ելնելով վերջինների կողմից կատարված օրինախախտման աստիճանից, ցուցաբերվում է այլ մոտեցում. նրանց մի մասն ուղղորդվում է համայնքային վերականգնողական կենտրոններ:

Հարկ է նշել, որ վերականգնողական կենտրոններ է ուղղորդվել 476 անչափահաս, այդ թվում 420-ի նկատմամբ իրականացված աշխատանքները դրական արդյունք են տվել:

Իրականացվող աշխատանքներն ավելի արդյունավետ դարձնելու նպատակով անհրաժեշտ է ընդլայնել համայնքային վերականգնողական կենտրոնների ցանցը, ինչը հնարավորություն կտա վերոհիշյալ անչափահասների շրջանում աշխատանքներ իրականացնել նաև հանրապետության այլ համայնքներում:

Վերլուծելով անչափահասներիի կողմից կատարված իրավախախտումների կանխարգելմանն ուղղված աշխատանքների արդյունքները, պետք է փաստել, որ դրանք դրական արդյունքներ են տվել, սակայն դեռևս բավարար չեն իրավախախտ անչափահասների խնդիրները լիովին լուծելու համար:

ՀՀ ոստիկանության կողմից առաջարկվել է որպես միջանկյալ օղակ 14-18 տարեկան արական սեռի դժվար դաստիարակվող անչափահասների համար ստեղծել հատուկ ուսումնադաստիրակչական հաստատություն, քանի որ որոշ անչափահասների հետ իրականացվող կանխարգելիչ աշխատանքներն արդյունավետ դարձնելու համար անհրաժեշտ են հատուկ պայմաններ` վերապատրաստված և իրավախախտ անչափահասների հետ աշխատելու փորձ ունեցող մանկավարժներ ու դաստիարակներ: Նշված աշխատանքները կնպաստեն ինչպես իրավախախտ անչափահասների դաստիարակությանը, այնպես էլ նրանց կողմից կատարվող կրկնահանցագործությունների նվազեցմանը:

IV. ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻՆ ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ

2012 թվականի ընթացքում իրականացվելու են երեխաների իրավունքների պաշտպանության, նրանց կյանքի որակի բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ: Երեխաների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում 2012 թվականի տարեկան ծրագրով նախատեսվող միջոցառումները բխում են երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանությունից` նրանց խնամքի, բուժման և դաստիարակության համար նպաստավոր պայմանների ստեղծման, ֆիզիկական և մտավոր բնականոն զարգացման, հոգեբանական վերականգնման և արդյունավետ սոցիալականացման նպատակով:

ԵՐԵԽԱՅԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳՐՈՎ ՆԱԽԱՏԵՍՎԱԾ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ