«Վավերացնում եմ»
Հայաստանի Հանրապետության
Նախագահ Ռ. Քոչարյան
 10 հունիսի 2006 թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

26 մայիսի 2006 թվականի N 750-Ն

ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԻ ԵՎ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆ ԵՆԹԱԿԱ` ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Համաձայն «Ստանդարտացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 8-րդ հոդվածի և ի կատարումն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2005 թվականի ապրիլի 7-ի N 419-Ն որոշման` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջների և ռեկուլտիվացման ենթակա` խախտված հողերի դասակարգման տեխնիկական կանոնակարգը` համաձայն հավելվածի:

2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման պահից վեց ամիս հետո:

Տ Ե Խ Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն  Կ Ա Ն Ո Ն Ա Կ Ա Ր Գ

ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԻ ԵՎ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆ ԵՆԹԱԿԱ` ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ

I. ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՈԼՈՐՏԸ

1. Սույն` հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջների և ռեկուլտիվացման ենթակա` խախտված հողերի դասակարգման տեխնիկական կանոնակարգով (այսուհետ` տեխնիկական կանոնակարգ) սահմանվում են խախտված հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջները, խախտված հողերի դասակարգումն ըստ ռեկուլտիվացման ուղղությունների ու հետագա օգտագործման տեսակների՝ ելնելով դրանց պիտանիությունից:

2. Սույն տեխնիկական կանոնակարգը կիրառվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում խախտված հողերի հաշվառման, հողաշինարարական, քարտեզագրման, կանխատեսվող ու իրականացման ենթակա ռեկուլտիվացման աշխատանքների նախագծման, ռեկուլտիվացման, ռեկուլտիվացված հողերի նպատակային նշանակության ուղղությունների որոշման, ինչպես նաև նպատակային ու գործառական նշանակությանը համապատասխան` դրանց հետագա օգտագործման ժամանակ:

II. ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
 

3. Սույն տեխնիկական կանոնակարգում կիրառված են հետևյալ հասկացությունները՝

հողի բերրի շերտ՝  հողային ծածկույթի վերին շերտի բուսահող, որն օգտագործվում է հողերի բարելավման, կանաչապատման, ռեկուլտիվացման նպատակներով.

հողի բերրիություն` սնուցման տարրերի, խոնավության ու օդի նկատմամբ բույսերի պահանջը բավարարող և դրանց բնականոն կենսագործունեության պայմաններն ապահովող հողի ունակություն.

հնարավոր բերրի ապարներ` բուսականության աճի համար սահմանափակ բարենպաստ քիմիական և (կամ) ֆիզիկական հատկություններ ունեցող լեռնային ապարներ.

քիչ պիտանի ապարներ` բուսականության աճի համար անբարենպաստ քիմիական և (կամ) ֆիզիկական հատկություններ ունեցող լեռնային ապարներ.

ոչ պիտանի ապարներ` լեռնային ապարներ, որոնց հատիկաչափական կազմն ու քիմիական և (կամ) ֆիզիկական հատկությունները խոչընդոտում են բուսականության աճին և զարգացմանը.

մելիորացիա (հողաբարելավում)` միջոցառումների համալիր` ուղղված բուսականության աճը խոչընդոտող լցակույտերի մակերևութային շերտում ապարների հատկությունների բարելավմանը և հետագայում ապարների բերրիության ու գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացմանը.

հողերի պահպանություն` հողերի բերրիության նվազեցման, դրանց ոչ արդյունավետ օգտագործման և աղտոտման կանխարգելման կամ նվազեցման միջոցառումների համակարգ.

խախտված հողերի դասակարգում՝  խախտված հողերի տարաբաժանման համակարգ` ըստ`

ա) ռեկուլտիվացման ուղղությունների և հետագա օգտագործման տեսակների՝ համաձայն N 1 աղյուսակի.

բ) տեխնածին ռելիեֆի՝ համաձայն N 2 աղյուսակի.

գ) կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար մակաբացման և պարփակող ապարների՝ համաձայն N 3 աղյուսակի.

հողի արդյունավետ օգտագործում`  հողերի տնտեսապես, էկոլոգիապես և սոցիալապես հիմնավորված օգտագործում.

խախտված հողեր` առաջնային տնտեսական արժեքը կորցրած և շրջակա միջավայրի վրա բացասական ներգործության աղբյուր հանդիսացող հողեր.

ռեկուլտիվացում` խախտված հողերի վերականգնման (օգտագործման համար պիտանի վիճակի բերելու) միջոցառումների համալիր, որն իրականացվում է 2 փուլով` տեխնիկական և կենսաբանական.

հողերի կենսաբանական ռեկուլտիվացման փուլ` խախտված հողերի բերրիության վերականգնման ագրոքիմիական և ֆիտոմելիորատիվ միջոցառումների համալիր.

կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար լեռնային ապարների դասակարգում` կենսաբանական ռեկուլտիվացիայի համար մակաբացման և պարփակող ապարների համակարգում (սիստեմավորում)` ըստ պիտանիության, հաշվի առնելով բուսահողային հատկությունները.

հողերի տեխնիկական ռեկուլտիվացման փուլ` խախտված հողերի նախապատրաստումը հետագա նպատակային օգտագործման համար` հատակագծման, թեքությունների ձևավորման, հողի ու բերրի ապարների հանման, տեղափոխման ու ռեկուլտիվացվող հողերի վրա դրանց տեղադրման, ճանապարհների ու հիդրոտեխնիկական կառույցների շինարարության միջոցով և այլն.

ռեկուլտիվացվող շերտ` ռեկուլտիվացման տեխնիկական փուլում կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար բարենպաստ պայմաններով հատուկ ստեղծվող բուսահողի վերին շերտ.

թեքությունների (շեպերի) հարթեցում` լցակույտերի և հանքային փորվածքների կողերի թեքությունների (շեպերի) անկյունների պակասեցման նպատակով կատարվող հողային աշխատանքներ.

հողի էրոզիա` քամու և ջրի ներգործության արդյունքում հողի առավելագույն բերրի` վերին հորիզոնների քայքայում և հանում.

հողի աղտոտում` մարդու գործունեության արդյունքում` հողում վտանգավոր ու թունավոր նյութերի և օրգանիզմների այնպիսի քանակության կուտակում, որն առաջացնում է հողերի դեգրադացիա կամ հողային ծածկույթի կառուցվածքի ու ձևաբանության փոփոխություն, հողի ֆիզիկաքիմիական հատկությունների վատթարացում, հողի բերրիության, աճեցվող մշակաբույսերի տեխնոլոգիական, սննդային, սանիտարահիգիենիկ արժեքների ու հողի հետ կապ ունեցող այլ բնական օբյեկտների որակի նվազեցում.

ջրային հողեր՝  Հայաստանի Հանրապետության հողային օրենսգրքով սահմանված ջրային հողեր.

օգտակար հանածոյի հանքավայր` ընդերքի տեղամաս, որը պարունակում է օգտակար հանածոյի պաշարներ ու կանխատեսումային ռեսուրսներ և ստացել է երկրաբանատնտեսագիտական գնահատական.

հողերի կոպիտ հարթեցում` հողային աշխատանքների հիմնական ծավալի կատարմամբ հողի մակերեսի նախնական հարթեցում.

հողերի հարթեցում` խախտված հողերի մակերեսի հարթեցում, հանքերի լանջերի, լցակույտերի և կողերի թեքությունների մեղմում կամ անկյունների պակասեցում`  դրանց հետագա օգտագործմանը համապատասխան.

հողերի մաքուր հարթեցում` հողային աշխատանքների աննշան ծավալների դեպքում հողի մակերեսի վերջնական հարթեցում և միկրոռելիեֆի ուղղում.

մակաբացման ապարներ` բաց եղանակով լեռնային աշխատանքների իրականացման ընթացքում, որպես լցակույտային գրունտ, հանման և տեղափոխման ենթակա օգտակար հանածո ծածկող կամ պարփակող լեռնային ապարներ.

պարփակող լեռնային ապարներ` օգտակար հանածո պարունակող մակաբացման ապարներ.

լցակույտային գրունտ` հանման, տեղափոխման և լցակույտի գոյացման պրոցեսներում փխրեցված և քիչ թե շատ միախառնված լցակույտ կազմող լեռնային ապարներ.

հանքային փորվածք` բաց եղանակով արդյունահանման արդյունքում գոյացած պինդ օգտակար հանածոների լեռնային փորվածքների ամբողջություն` ներքին լցակույտերով կամ առանց դրանց.

լցակույտ` լցակույտային գրունտներից, ոչ կոնդիցիոն օգտակար հանածոներից, օգտակար հանածոներից, արդյունաբերական ու կենցաղային թափոններից գոյացած արհեստական հողաթումբ.

արտաքին լցակույտ` հանքի եզրագծից դուրս փխրուն լեռնային ապարների տեղադրման արդյունքում գոյացած լցակույտ.

ներքին լցակույտ` հանքի տարածքում փխրուն լեռնային ապարների տեղադրման արդյունքում գոյացած լցակույտ.

հանքահորային լցակույտ` ստորգետնյա մշակման ընթացքում դուրս բերվող դատարկ լեռնային ապարների թափման արդյունքում առաջացած լցակույտ.

ճկվածք` առանց հոծության պատռվածքի հողի մակերեսի իջեցման արդյունքում առաջացած ճկված տեղամաս, որը պայմանավորված է ստորգետնյա լեռնային փորվածքների կամ լցակույտերում լիցքային ապարների պնդեցման ազդեցությամբ.

շինարարական հրապարակներ` հիմնական կառույցների շինարարությունն սպասարկող տարածքներ.

տեխնածին ռելիեֆ` արտադրական պրոցեսների արդյունքում ստեղծված ռելիեֆ:

III. ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

4. Ռեկուլտիվացման ենթակա են բոլոր կատեգորիաների հողերը, ինչպես նաև դրանց հարակից տարածքները, որոնք խախտված հողերի բացասական ներգործության հետևանքով լրիվ կամ մասնակիորեն կորցրել են կամ կարող են կորցնել իրենց արդյունավետությունը:

5. Խախտված հողերի ռեկուլտիվացվող աշխատանքների նախագծման ժամանակ պետք է հաշվի առնվեն հետևյալ գործոնները`

ա) տեղանքի բնական պայմանները (կլիմայական, լեռնակազմական, երկրաբանական, հիդրոլոգիական, վեգետացիոն).

բ) խախտված (խախտվող) տեղամասերի տեղադիրքը.

գ) շահագործման ենթակա տեղանքի զարգացման հեռանկարները.

դ) ռեկուլտիվացման պահին խախտված հողերի փաստացի կամ կանխատեսվող վիճակը (մակերեսը, տեխնածին ռելիեֆի ձևը, բնական ներաճի աստիճանը, խախտված հողերի ժամանակակից և հեռանկարային օգտագործումը, հողի բերրի շերտի ու հավանական բերրի ապարների առկայությունը, ստորերկրյա ջրերի հորիզոնի, ողողատների, չորացման ու ողողամաշման (էրոզիոն) գործընթացների կանխատեսումները, հողի աղտոտման աստիճանը)` համաձայն NN 2 և 3 աղյուսակների.

ե) հողի քիմիական և գրանուլոմետրիկ ցուցանիշները, ագրոքիմիական և ագրոֆիզիկական հատկությունները, մակաբացման ու օգտակար հանածո պարունակող ապարների և լցակույտերում դրանց խառնուրդների ինժեներաերկրաբանական բնութագրերը` համաձայն N 3 աղյուսակի.

զ) խախտված հողերի տեղակայման շրջանի տնտեսական, սոցիալական և սանիտարահիգիենիկ պայմանները,

է) ռեկուլտիվացված հողերի օգտագործման ժամկետը` հաշվի առնելով կրկնակի խախտումների հնարավորությունը.

ը) փոշու, գազի արտանետումների և կեղտաջրերի աղտոտումից շրջակա միջավայրի պահպանումը` սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաների ու սահմանային թույլատրելի արտանետումների նորմերին համապատասխան.

թ) բուսական և կենդանական աշխարհի պահպանությունը:

Ռեկուլտիվացման ուղղությունն ընտրվում է N 1 աղյուսակի համաձայն:

6. Խախտված հողերը հնարավորինս պետք է ռեկուլտիվացվեն` որպես վարելահողեր և այլ գյուղատնտեսական հանդակներ:

Եթե հողերի ռեկուլտիվացումը նպատակահարմար չէ իրականացնել գյուղատնտեսական ուղղությամբ, ապա այն պետք է իրականացվի անտառապատման կամ բնապահպանական կամ հանգստի ուղղություններով` համաձայն N 1 աղյուսակի:

7. Լեռնային աշխատանքների իրականացման տեխնոլոգիական սխեմաները պետք է նախատեսեն`

ա) լցակույտերի վերին շերտերի ձևավորում` կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար պիտանի ապարներից.

բ) հողի բերրի շերտի հանում և տեղափոխում, պահեստավորում և պահում կամ ռեկուլտիվացվող տարածքի վրա բերրի շերտի փռում.

գ) հնարավոր բերրի ապարների ընտրողական (սելեկցիոն) մշակում և լցակույտագոյացում` լցակույտերում թունավոր և ռեկուլտիվացման համար ոչ պիտանի այլ կենսաբանական ապարների առկայության դեպքում.

դ) չայրվող, կայուն և լավագույն կառուցվածքով ու կազմությամբ լցակույտերի ձևավորում` հանքահորերի, հանքերի և արդյունաբերական կազմակերպությունների թափոններից.

ե) հիդրոմեքենայացման միջոցներով ձևավորված լցակույտերի ցամաքեցում:

8. Ապարների արտաքին լցակույտերը, պոչամբարները, մոխրի և խարամակուտակիչ արդյունաբերական այլ ապարները պետք է տեղադրվեն առավել անպիտան հողերի վրա (օգտագործված հանքերում, ձորակներում, հեղեղատներում և այլն)` համապատասխան սանիտարական նորմերի և կանոնների պահպանմամբ, հաշվի առնելով տեղանքի ռելիեֆն ու քամիների (գերիշխող) ուղղությունը, գետերի ու ջրերի հոսքերը, բնակավայրերի ու արդյունաբերական կազմակերպությունների տեղադիրքը և դրանց համար սահմանված սանիտարական գոտիները:

Լցակույտերի բարձրությունը և թեքությունների (շեպերի) անկյունները հաշվարկվում են յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքի համար` հաշվի առնելով բաղադրիչ ապարների կայունությունն ու դրանց օգտագործման մակերեսը:

Ռեկուլտիվացված տեղամասերի ռելիեֆն ու ձևը պետք է ապահովեն դրանց տնտեսապես արդյունավետ օգտագործումը:

9. Հողի մակերևույթից բարձր արտաքին և ներքին լցակույտերի ձևավորման ժամանակ շրջակա միջավայրի վրա ապարների հողմամաշման բացասական ազդեցության նվազեցման նպատակով լցակույտերի եզրագծով և թեքությունների (շեպերի) վրա պետք է տնկվեն արագ աճող ծառատեսակներ և այլ բուսականություն:

10. Խախտված հողերը պետք է ռեկուլտիվացվեն երկու` իրար հաջորդող տեխնիկական և կենսաբանական փուլերով:

11. Հողերի ռեկուլտիվացման տեխնիկական փուլի իրականացման ժամանակ, կախված հողերի ռեկուլտիվացման ուղղությունից, պետք է իրականացվեն հետևյալ հիմնական աշխատանքները`

ա) լցակույտերի մակերեսի կոպիտ և մաքուր հարթեցում, ջրառբերիչների, ջրատարների ու լեռնային ջրանցքների լցում, թեքությունների հարթեցում կամ դարավանդավորում, հանքահորերի փլվածքների լցում և հարթեցում.

բ) ռեկուլտիվացվող մակերեսից ապարների խոշոր չափեր ունեցող բեկորների, արդյունաբերական կոնստրուկցիաների ու շինարարական աղբի հեռացում` դրանց հետագա թաղման կամ պահեստավորման պայմանով.

գ) ռեկուլտիվացվող տեղամասերում ճանապարհների և ուղիների կառուցում` հաշվի առնելով գյուղատնտեսական, անտառային տնտեսության և այլ տեխնիկայի տեղափոխման հնարավորությունը.

դ) ցամաքուրդային (դրենաժային) ու ջրահեռացնող ցանցի և այլ հիդրոտեխնիկական կառույցների շինարարություն` ըստ անհրաժեշտության.

ե) ամբարտակների, պատվարների ու ջրաբերուկների տարալուծում կամ օգտագործում, տեխնածին լճերի ու վտակների լցում, գետերի հուների բարեկարգում.

զ) հանքերի հատակի և կողերի կառուցում, մնացորդային խրամների ձևավորում, թեքությունների (շեպերի) ամրապնդում.

է) ռեկուլտիվացվող շերտի ստեղծում ու բարելավում, թունավոր ապարների ու աղտոտված հողերի` բերրի ապարների շերտով ծածկում, իսկ անհնարինության դեպքում` մելիորացում (հողաբարելավում).

ը) էկրանավորող շերտի ստեղծում` ըստ անհրաժեշտության.

թ) մակերեսի ծածկում` հնարավոր բերրի և (կամ) բերրի հողի շերտով.

ժ) տարածքի հակաէրոզիոն շերտի կազմավորում:

12. Լեռնահարթեցման աշխատանքների իրականացման ժամանակ հողերի մաքուր հարթեցումը պետք է իրականացվի գրունտի վրա ցածր տեսակարար ճնշմամբ մեքենաներով, որպեսզի նվազեցվի ռեկուլտիվացվող շերտի մակերեսի գերխտացումը:

Բույսերի արմատային համակարգի զարգացմանը նպաստող պայմաններ ստեղծելու նպատակով` տեղամասի նախապատրաստման ժամանակ պետք է իրականացվի խտացված հորիզոնի խոր և ոչ լցակույտային փխրեցում:

13. Համալիր բոլոր աշխատանքների ավարտից հետո ռեկուլտիվացվող հողերը և դրանց հարող տարածքները պետք է ունենան լավագույն (օպտիմալ) կազմավորված և էկոլոգիապես հավասարակշռված կայուն լանդշաֆտ:

14. Ռեկուլտիվացման կենսաբանական փուլի իրականացման ժամանակ պետք է հաշվի առնվեն հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջները` ըստ ռեկուլտիվացման ուղղությունների օգտագործման:

Կենսաբանական փուլը պետք է իրականացվի տեխնիկական փուլի ավարտից հետո:

Գյուղատնտեսական և անտառապատման նպատակներով հողերի կենսաբանական ռեկուլտիվացման ընթացքում այդ հողատարածքները պետք է անցնեն մելիորատիվ նախապատրաստման փուլ:

IV. ԲԱՑ ԵՂԱՆԱԿՈՎ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

15. Բաց եղանակով լեռնային աշխատանքների դեպքում ռեկուլտիվացման ենթակա են ներքին և արտաքին լցակույտերը, հանքային փորվածքները և այլ լեռնային աշխատանքների հետևանքով խախտված տարածքները:

16. Լցակույտերի և հանքային փորվածքների ռեկուլտիվացման ժամանակ պետք է պահպանվեն հետևյալ պահանջները`

ա) հողի բերրի շերտի նախնական հանում և պահեստավորում, հնարավոր բերրի մակաբացման ապարների ընտրողական մշակում` ռեկուլտիվացվող շերտի ստեղծման համար անհրաժեշտ ծավալներով և համապատասխան պարամետրերով.

բ) լցակույտերի և հանքային փորվածքների ստեղծում` հաշվի առնելով ռեկուլտիվացման և ռեկուլտիվացվող մակերեսները և դրանց նպատակային նշանակությամբ օգտագործման համար արագ վերադարձը.

գ) սողանքների և փլվածքների նկատմամբ կայուն լցակույտերի և հանքային փորվածքների ձևավորում.

դ) անձրևաջրերի և տեխնիկական ջրերի (հոսքաջրերի) հեռացման միջոցառումների իրականացում` հատուկ հիդրոտեխնիկական շինությունների կառուցման եղանակով.

ե) լցակույտերից թունավոր նյութեր պարունակող ջրերի մաքրում կամ անվտանգ հեռացում.

զ) անբարենպաստ ջրաֆիզիկական հատկություններ ունեցող ապարներով ռեկուլտիվացվող շերտում ջրային ռեժիմի կարգավորման միջոցառումների ապահովում.

է) ինքնաբոցավառումը բացառող տեխնոլոգիական եղանակներով այրման ենթակա ապարներից լցակույտերի ձևավորում:

17. Ներքին լցակույտերի մակերևույթի նվազագույն նիշերը պետք է լինեն ստորերկրյա ջրերի կանխատեսվող մակարդակից բարձր:

V. ՍՏՈՐԳԵՏՆՅԱ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

18. Ստորգետնյա եղանակով օգտակար հանածոների արդյունահանման հետևանքով խախտված հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են`

ա) երկրի մակերևույթի պահպանվածության և հողատարածքների նվազագույն ձևափոխման (դեֆորմացիա) ապահովում.

բ) հանքահորային լցակույտերի տեղադրման համար նախատեսված և ձևափոխման ենթակա հողատարածքներից հողի բերրի շերտի հանում.

գ) ճկվածքների մակերեսների հարթեցում, լեռնային ապարով փլվածքների լցում` հետագա հարթեցմամբ և հողի բերրի շերտով ծածկմամբ.

դ) հանքավայրերի նախնական չորացման նպատակով հորատանցքերից և լեռնային փորվածքներից դուրս մղվող ջրի հեռացում: Ջրահեռացումը պետք է կատարվի այնպես, որպեսզի ջրահեռացնող և այլ հաղորդակցման ուղիները չխանգարեն գյուղատնտեսական և այլ տեխնիկայի աշխատանքներին ու չվատթարացնեն հողի մելիորատիվ վիճակը.

ե) նոր ստեղծվող հանքահորային լցակույտերի տեղադրում, դրանց կազմավորում և ռեկուլտիվացում` հաշվի առնելով սույն տեխնիկական կանոնակարգի 8-րդ և 16-րդ կետերի պահանջները.

զ) հանքահորային լցակույտերի կենսաբանական ռեկուլտիվացման նախապատրաստման ժամանակ թեքությունների հարթեցում կամ դարավանդավորում` հաշվի առնելով կանաչապատման և պահպանման (խնամքի) աշխատանքների իրականացման հնարավորությունը.

է) հանքահորերի ճկվածքներում կամ փլվածքներում ջրամբարների ստեղծում` սույն տեխնիկական կանոնակարգի 33-րդ կետի պահանջներին համապատասխան:

19. Կանաչապատման ժամանակ ծառաթփային բույսերի և խոտերի տեսակների ընտրությունը պետք է կատարվի` հաշվի առնելով հանքահորային ապարների լցակույտերի մակերեսային շերտի քիմիական և ֆիզիկական հողմահարման աստիճանը: 
 

VI. ՏՈՐՖԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՀԱՆՄԱՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

20. Մշակված տորֆակուտակների խախտված հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են`

ա) մշակված տորֆակուտակների ռեկուլտիվացում` անմիջապես շահագործման ավարտից հետո.

բ) հարթեցում և մակերեսի մաքրում` փայտից և կոճղերից.

գ) ֆրեզերային եղանակով մշակման արդյունքում գոյացած փորվածքների ու կտրվածքների եզրագծերի հարթեցում.

դ) տորֆի արդյունահանման ընթացում օգտագործվող չորացնող հիդրոտեխնիկական կառույցների և ջրահեռացնող ցանցի սարքին վիճակի ապահովում.

ե) ֆրեզերային եղանակով մշակված, մասնավորապես, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի տակ գտնվող տորֆակուտակների յուրացում.

զ) գյուղատնտեսության համար ոչ պիտանի` մշակված տորֆակուտակների վրա անտառատնկարկների, տարբեր նշանակության ջրային համակարգերի և որսորդական տնտեսությունների ստեղծում.

է) հակահրդեհային միջոցառումների իրականացում:

21. Մշակված տորֆակուտակների հանքերում պետք է ստեղծվեն ջրային համակարգեր` սույն տեխնիկական կանոնակարգի 33-րդ կետով սահմանված պահանջների համաձայն:

VII. ԳԾԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ, ՎԵՐԱԿԱՌՈՒՑՄԱՆ ՈՒ ՇԱՀԱԳՈՐԾՄԱՆ, ԵՐԿՐԱԲԱՆԱՀԵՏԱԽՈՒԶԱԿԱՆ, ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԵՎ ԱՅԼ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

22. Գծային կառույցների շինարարության, վերակառուցման և շահագործման ժամանակ պետք է ռեկուլտիվացվեն խողովակաշարերի ուղեգծերը, մերձուղեգծային խրամները, կողմնատարները, հողակույտերը:

23. Գյուղատնտեսական հողատեսքերով և անտառատնկարկներով զբաղեցված հողատարածքներում ռեկուլտիվացման աշխատանքները պետք է ներառվեն գծային կառույցների շինարարության կամ վերակառուցման շինարարական և հավաքակցման (մոնտաժման) աշխատանքների ընդհանուր համալիրում` ապահովելով հողի բերրիության վերականգնումը:

24. Նախքան մայրուղային խողովակաշարերի, տրանսպորտային ուղիների և ջրանցքների շինարարությունն սկսելը հողի բերրի շերտը պետք է հանվի և պահվի շինարարության մոտակայքում նախատեսված ժամանակավոր լցակույտում` աշխատանքների ավարտից հետո ռեկուլտիվացման համար օգտագործելու նպատակով:

25. Գծային կառույցների շինարարության ժամանակ հողի ռեկուլտիվացման տեխնիկական փուլում անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ աշխատանքները`

ա) բոլոր ժամանակավոր սարքավորումների ու շինարարական աղբի հավաքում և շինարարական հրապարակից դրանց դուրսբերում.

բ) խողովակաշարերի խրամների լցում (գլանակներով)` գրունտի խտացումից հետո մակերեսի հարթեցումն ապահովելու նպատակով.

գ) ռեկուլտիվացվող մակերեսին մնացած գրունտի հավասար շերտով տարածում կամ տեղափոխում` դրանց համար նախագծով նախատեսված տեղադրման վայրեր.

դ) էրոզիոն պրոցեսների կանխարգելման միջոցառումների իրականացում.

ե) ռեկուլտիվացվող մակերեսի հողի բերրի շերտով ծածկում:

26. Անտառատնկարկներով զբաղեցված հողերի վրա մայրուղային խողովակաշարերի շինարարության ժամանակ ռեկուլտիվացումը ներառում է փոսերի և խրամների լցումը, հատկացման գոտու ընդհանուր հարթեցում` շինարարական աղբի հեռացմամբ, մակերևույթի ճմապատումը: Արգելվում է հատկացման գոտում ծառաթփային բուսականության վերականգնումը, եթե այն կխանգարի մայրուղային խողովակաշարերի բնականոն շահագործմանը:

27. Հողօգտագործողների կողմից ստորգետնյա խողովակաշարերի և նավթի ու գազի պահեստարանների վրա գտնվող հողերը, ինչպես նաև դրանց պահպանման գոտիների հողերը պետք է ռեկուլտիվացվեն այդ կառույցները տնօրինող կամ շահագործող կազմակերպությունների համաձայնությամբ և այդ կառույցների անվտանգությունն ապահովելու նպատակով` նաև նրանց հսկողությամբ:

28. Երկրաբանահետախուզական, հետազոտական աշխատանքների և շահագործական հորատանցքերի հորատման դեպքում խախտվող հողերի վրա գտնվող հողի բերրի շերտը հանվում, պահեստավորվում և պահպանվում է` Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված պահանջներին համապատասխան, իսկ օգտագործված լվացող հեղուկները և ստացված նավթի ու կոնդենսատի առաջին նմուշները պահվում են այդ նպատակով ստեղծված պահոցներում (տարողություններում): Հողի մակերևույթում տեղադրված պահոցները (տարողությունները) պետք է լինեն էկրանավորված:

29. Երկրաբանահետախուզական, հետազոտական և շահագործական աշխատանքների ավարտից հետո պետք է իրականացվեն հետևյալ աշխատանքները`

ա) հորատանցքերն ամրացնող կառույցների, շինարարական աղբի և հորատման ընթացքում օգտագործվող նյութերի հեռացում.

բ) պահոցների (տարողությունների) լցում և մակերեսի հարթեցում.

գ) անհրաժեշտ մելիորատիվ և հակաէրոզիոն աշխատանքների կատարում.

դ) հողի բերրի շերտով մակերեսի ծածկում:

30. Նավթով, նավթամթերքներով և նավթարդյունաբերական կեղտաջրերով աղտոտված հողերի ռեկուլտիվացման ժամանակ պետք է իրականացվեն բնապահպանական միջոցառումներ` ուղղված նավթամթերքների արագ հեռացմանը և աղակալման ու աղուտավորման վերացմանը:

VIII. ՀՈՂԻ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐՆ ԸՍՏ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ

31. Գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործման համար հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են`

ա) խախտված հողերի տարածքների կազմավորում` օգտագործման համար հարմար ռելիեֆով, ձևերով, չափերով և դրանց մակերեսային շերտի կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար պիտանի ապարների կազմով.

բ) խախտված հողերի հարթեցում` հաշվի առնելով գյուղատնտեսական տեխնիկայի անխափան աշխատանքի ապահովումը և բացառելով սողանքների ու էրոզիոն պրոցեսների զարգացումը.

գ) հողի բերրի շերտի բացակայության կամ անբավարար առկայության դեպքում հնարավոր (պոտենցիալ) բերրի ապարների օգտագործում` հատուկ ագրոտեխնիկական միջոցառումների կիրառմամբ.

դ) որպես վարելահողեր օգտագործման համար հողերի բերրի շերտի սակավության դեպքում` քիչ պիտանի ապարների վրա հողի բերրի շերտի փռում.

ե) ռեկուլտիվացված հողատարածքների վերանորոգում.

զ) արմատային համակարգի համար բարենպաստ հողաշերտի ձևավորում կամ վերականգնում` մելիորատիվ միջոցառումների իրականացմամբ (միամյա կամ բազմամյա հացազգի կամ լոբազգի մշակաբույսերի աճեցման միջոցով) և ագրոքիմիական, ագրոտեխնիկական, ինժեներային և հակաէրոզիոն միջոցառումներ իրականացնելիս` օրգանական նյութերով հողաշերտի հարստացում:

Գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործման համար հողերի ռեկուլտիվացման դեպքում պետք է առկա լինեն Հայաստանի Հանրապետության լիազոր պետական մարմինների եզրակացությունները` մարդկանց և կենդանիների համար բույսերի միջոցով թունավոր նյութերի տեղափոխման վտանգավորության ցուցանիշի բացակայության մասին:

32. Անտառային հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են`

ա) տնկարկների, իսկ անհրաժեշտության դեպքում` նաև հանգստի, պաշտպանիչ և ջրակարգավորիչ նշանակության անտառների հիմնում.

բ) լցակույտերի առափների (բերմաների) և թեքությունների (շեպերի) մակերեսի վրա անտառների ստեղծման համար ոչ թունավոր նյութերից մանրահողով ռեկուլտիվացվող շերտի ստեղծում.

գ) ելնելով լեռնային ապարների հատկություններից, ջրային ռեժիմի բնույթից և անտառատնկարկների տեսակից` ռեկուլտիվացվող շերտի հզորության և կազմի որոշում.

դ) էրոզիոն պրոցեսների զարգացումը բացառող և մեքենաների ու մեխանիզմների անխափան աշխատանքն ապահովող տարածքների հարթեցում.

ե) հողագրունտի անբարենպաստ պայմանների դեպքում` մելիորատիվ դեր կատարող անտառատնկարկների հիմնում.

զ) լեռնային ապարների դասակարգմանը, հիդրոերկրաբանական ռեժիմի բնույթին և այլ էկոլոգիական գործոններին համապատասխան` ծառաթփային բուսականության ընտրություն.

է) հակահրդեհային միջոցառումների կազմակերպում:

33. Ջրային հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են`

ա) հանքային փորվածքներում, խրամներում, հանքահորային դաշտերի ձևափոխված տեղամասերում` տարբեր նպատակներով օգտագործման համար ջրամբարների ստեղծում.

բ) ջրամբարների համալիր օգտագործում, մասնավորապես` ջրամատակարարման, ձկնաբուծության և ոռոգման նպատակով.

գ) թունավոր ապարների, ինքնաբոցավառման հակում ունեցող շերտերի, ջրամբարների հատակի ու ափերի, ջրի մակարդակից վերին կամ փոփոխական մակարդակի գոտիների էկրանավորում.

դ) հանքային փորվածքների ողողման և դրանցում ջրի մակարդակի պահպանմանն անհրաժեշտ համապատասխան հիդրոերկրաբանական կառույցների ստեղծում (շինարարություն).

ե) ջրամբարների թեքությունների (շեպերի) լվացումն ու սողանքները կանխարգելող միջոցառումների իրականացում.

զ) հնարավոր ֆիլտրումից հատակի ու ափերի պաշտպանում.

է) ջրամբարներ` թթու և հիմնային ստորերկրյա ջրերի ներթափանցումը կանխարգելող, ջրի կազմի ու բարենպաստ ռեժիմի պահպանումն ապահովող միջոցառումների իրականացում` սանիտարահիգիենիկ նորմերին համապատասխան.

ը) տարածքի թեքությունների (շեպերի) բարեկարգման և կանաչապատման միջոցառումների իրականացում:

34. Առողջարարական նպատակներով օգտագործման համար հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են.

ա) խախտված հողերի կոնսերվացման միջոցների ընտրություն` կախված խախտված հողերի վիճակից, կազմից և պարունակող ապարների հատկանիշներից, բնակլիմայական պայմաններից, տեխնիկատնտեսական ցուցանիշներից,

բ) խախտված հողերի կոնսերվացման ժամանակ տեխնիկական և կենսաբանական ռեկուլտիվացման միջոցառումների իրականացում,

գ) շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցություն չունեցող և բավարար ջրակայունություն ու ջերմակայունություն ունեցող կապող նյութերի օգտագործմամբ խախտված հողերի մակերեսի ամրապնդում,

դ) կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար ոչ պիտանի հիմնանյութից կազմված արդյունաբերական թափոնակույտերի մակերեսներին պոտենցիալ բերրի ապարներով էկրանավորող շերտի ստեղծում,

ե) մելիորատիվ աշխատանքների կատարում,

զ) տեխնիկական, կենսաբանական կամ քիմիական միջոցներով արդյունաբերական լցակույտերի ամրապնդում:

35. Հանգստի (ռեկրեացիոն) նպատակներով օգտագործման համար հողերի ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջներն են`

ա) խախտված հողերի կոնսերվացման միջոցների ընտրություն` կախված խախտված հողերի վիճակից, կազմից և պարունակող ապարների հատկանիշներից, բնակլիմայական պայմաններից, տեխնիկատնտեսական ցուցանիշներից.

բ) խախտված հողերի կոնսերվացման ժամանակ տեխնիկական և կենսաբանական ռեկուլտիվացման միջոցառումների իրականացում.

գ) շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցություն չունեցող և բավարար ջրակայունություն ու ջերմակայունություն ունեցող կապող նյութերի օգտագործմամբ խախտված հողերի մակերեսի ամրապնդում.

դ) կենսաբանական ռեկուլտիվացման համար ոչ պիտանի հիմնանյութից կազմված արդյունաբերական թափոնակույտերի մակերեսներին պոտենցիալ բերրի ապարներով էկրանավորող շերտի ստեղծում.

ե) մելիորատիվ աշխատանքների կատարում.

զ) տեխնիկական, կենսաբանական կամ քիմիական միջոցներով արդյունաբերական լցակույտերի ամրապնդում.

է) նվազագույն ծավալով հողային աշխատանքների կատարմամբ տարածքի ուղղաձիգ հարթեցում` առկա կամ տեխնիկական փուլի ընթացքում կատարված աշխատանքների արդյունքում առաջացած ռելիեֆի ձևի պահպանմամբ.

ը) հանգստի և սպորտով զբաղվելու համար կառույցների շինարարության ժամանակ գրունտների կայունության ապահովում.

թ) բնակչության կազմակերպված հանգստի և լողալու համար ջրային օբյեկտների ռեկրեացիոն գոտիների նախագծում, շինարարություն և շահագործում` հաշվի առնելով նաև սույն տեխնիկական կանոնակարգի 32-րդ և 33-րդ կետերով սահմանված պահանջները:

ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄՆ ԸՍՏ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՀԵՏԱԳԱ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄԸ

ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՐ` ԽԱԽՏՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄՆ ԸՍՏ ՏԵԽՆԱԾԻՆ ՌԵԼԻԵՖԻ ԵՎ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԻ

ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՄԱԿԱԲԱՑՄԱՆ ԵՎ ՊԱՐՓԱԿՈՂ ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ ԵՎ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ