«Գրանցված է»
ՀՀ արդարադատության
նախարարության կողմից
13 հունիսի 2005 թ.
Պետական գրանցման թիվ 11705210

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐ

Հ Ր Ա Մ Ա Ն

ՀՀՇՆ II-8.03-96 (ՄՍՆ-2.04-05-95) «ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԵՎ ԲՆԱԿԱՆ ԼՈՒՍԱՎՈՐՈՒՄ» ՇԻՆԱՐԱՐԱԿԱՆ ՆՈՐՄԵՐՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

«Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի 101 հոդվածի և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2003 թվականի փետրվարի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության նախարարությանը քաղաքաշինության բնագավառում կառավարման պետական լիազորված մարմնի իրավասություն վերապահելու մասին» թիվ 156-Ն որոշման համաձայն

Հրամայում եմ՝

Հաստատել ՀՀՇՆ II-8.03-96 (ՄՍՆ 2.04-05-95) «Արհեստական և բնական լուսավորում» շինարարական նորմերում կատարված փոփոխություններն ու լրացումները՝ համաձայն հավելվածի:

Փոփոխություններ և լրացումներ ՀՀՇՆ II-8.03-96 (ՄՍՆ 2.04-05-95) «Արհեստական և բնական լուսավորում» շինարարական նորմերի
_____________________________________________________________________

Գործարկման թվականը _____________

1) 3.1 կետը լրացնել նոր պարբերություններով հետևյալ բովանդակությամբ.

«Մեկ աստիճանով տարբերվող մակերևույթի պայծառության նորմավորված արժեքները կդ/մ²  պետք է ընդունել ըստ սանդղակի. 0,2, 0,3, 0,4, 0,6, 0,8, 1, 2, 3, 5, 8, 10, 12, 15, 20, 25, 30, 50, 75, 100, 125, 150, 200, 400, 500, 750, 1000, 1500, 2000, 2500:

Բնական լուսավորման համար սույն նորմերում բերված են բնական լուսավորվածության գործակիցների արժեքները (ԲԼԳ):»:

2) Աղյուսակ 1-ի ծանոթություն 9-ում «մինուս 27⁰C» բառերը փոխարինել «մինուս 28⁰C» բառերով:

3) 3.3-րդ կետի աղյուսակ 3-ի 5-րդ կետում «Բնակավայրեր».

ա) սյունակ 2-ում «տրանսպորտային թունելներ» բառերը խմբագրել նույն սյունակի առանձին տողով և սյունակ 3-ում համապատասխան տողի դիմաց նշել գծիկով,

բ) սյունակներ 4-ում և 5-ում համապատասխանաբար լրացնել 1,7/ 2 թվերը,

գ) 3-րդ աղյուսակի ծանոթությունը լրացնել 4-րդ կետով հետևյալ բովանդակությամբ.«4 պաշարի գործակցի արժեքները և մաքրումների քանակը սյունակ 2-ում ցույց տրված տրանսպորտային թունելների համար բերված են միայն Դ հավելվածի աղյուսակ 1-ի կոնստրուկտիվ լուսատեխնիկական IV սխեմայի լուսատուների օգտագործման հաշվառմամբ:»:

4) 4.1 կետում «և կիսանկուղային» բառերը հանել:

5) Ուժը կորցրած ճանաչել 4.2 կետի երկրորդ, երրորդ, չորրորդ և հինգերորդ պարբերությունները:

6) 4.4 -րդ կետը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«4.4 Ցանկացած նշանակության սենքերի երկկողմանի կողային լուսավորման դեպքում ԲԼԳ-ի արժեքը պետք է ապահովված լինի սենքի կենտրոնում բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և աշխատանքային մակերևույթի փոխհատման հաշվարկային կետում:

Բնակելի և հասարակական շենքերում միակողմանի կողային լուսավորման դեպքում.

ա) Բնակելի շենքերում բնակելի սենքերի ԲԼԳ-ի նորմավորվող արժեքը պետք է ապահովված լինի սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և լուսային բացվածքներից առավել հեռացած պատից 1 մ հեռավորության վրա հատակի հարթության փոխհատման վրա դասավորված հաշվարկային կետում՝ մեկ սենյակում, երկու և երեք սենյականոց բնակարանների համար և երկու սենյակում չորս և ավելի սենյականոց բնակարանների համար:

Բազմասենյակ բնակարանների մնացած բնակելի սենքերում և խոհանոցում ԲԼԳ-ի նորմավորվող արժեքը կողային լուսավորման դեպքում պետք է ապահովվի սենքի կենտրոնում հատակի հարթության վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

բ) Հանրակացարանների սենքերի, հյուրասենյակների և հյուրանոցների համարների ԲԼԳ-ի նորմավորվող արժեքը պետք է ապահովված լինի սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և լուսային բացվածքներից առավել հեռացած պատից 1 մ հեռավորության վրա հատակի հարթության փոխհատման վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

գ) Մանկապարտեզների խմբային և խաղային սենքերում հիվանդացած երեխաների համար նախատեսված սենյակներում՝ սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և լուսային բացվածքներից առավել հեռացած պատից 1 մ հեռավորության վրա հատակի հարթության փոխհատման վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

դ) Հանրակրթական դպրոցների, արհեստագործական ուսումնարանների և քոլեջների ուսումնական և ուսումնաարտադրական սենքերում՝ սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և լուսային բացվածքներից առավել հեռացած պատից 1,2 մ հեռավորության վրա պայմանական աշխատանքային մակերևույթի փոխհատման վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

ե) Առողջապահական հիմնարկների հիվանդասենյակներում, առողջարանների և հանգստյան տների հիվանդասենյակներում ու ննջասենյակներում՝ սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և լուսային բացվածքներից առավել հեռացած պատից 1 մ հեռավորության վրա հատակի հարթության փոխհատման վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

զ) Հիվանդների ընդունումը վարող բժիշկների առանձնասենյակներում, դիտման, ընդունման-դիտման բոքսերում, վիրակապարաններում՝ սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և լուսային բացվածքներից առավել հեռացած պատից 1 մ հեռավորության վրա պայմանական աշխատանքային մակերևույթի փոխհատման վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

է) Բնակելի և հասարակական շենքերի մնացած սենքերում՝ սենքի կենտրոնում աշխատանքային մակերևույթի վրա դասավորված հաշվարկային կետում:

Քաղաքների զարգացման գլխավոր հատակագծերով որոշված կենտրոնական, պատմական գոտիներում՝ բոլոր սենքերում, բացառությամբ սույն կետի գ), դ) և ե) ենթակետերում ցույց տրված սենքերից, ԲԼԳ-ի նորմավորվող արժեքը պետք է ապահովված լինի սենքի կենտրոնում աշխատանքային մակերևույթի վրա:»:

7) 4.5-րդ կետը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«4.5 Մինչև 6,0 մ խորությամբ արտադրական սենքերում միակողմանի կողային լուսավորման դեպքում նորմավորվում է ԲԼԳ-ի նվազագույն արժեքը սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և պատից կամ լուսային բացվածքներից առավել հեռացած գոտու առավելագույն խորացած գծից 1,0 մ հեռավորության վրա պայմանական աշխատանքային մակերևույթի փոխհատման վրա դասավորված կետում:

Արտադրական խոշորաեզրաչափք մինչև 6,0 մ խորությամբ սենքերում կողային լուսավորման դեպքում նորմավորվում է ԲԼԳ-ի նվազագույն արժեքը լուսային պայմանական աշխատանքային մակերևույթի վրա կետում՝ հեռացած լուսային բացվածքներից.

ա) հատակից մինչև լուսաբացվածքների գագաթը 1,5 բարձրությամբ՝ I-IV կարգի տեսողական աշխատանքների համար,

բ) հատակից մինչև լուսաբացվածքների գագաթը 2,0 բարձրությամբ՝ V-VII կարգի տեսողական աշխատանքների համար,

գ) հատակից մինչև լուսաբացվածքների գագաթը 3,0 բարձրությամբ VIII կարգի տեսողական աշխատանքների համար:»:

8) 4.6 կետը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«4.6 Ցանկացած նշանակության սենքերի վերին կամ համակցված բնական լուսավորության դեպքում նորմավորվում է ԲԼԳ-ի միջին արժեքը սենքի բնորոշ հատվածքի ուղղաձիգ հարթության և պայմանական աշխատանքային մակերևույթի (կամ հատակի) փոխհատման վրա դասավորված կետերում: Առաջին և վերջին կետերն ընդունվում են պատերի (միջնորմների) մակերևույթներից կամ սյուների առանցքներից 1,0 մ հեռավորության վրա:»:

9) 4-րդ բաժինը լրացնել 4.7-4.13 կետերով՝ հետևյալ խմբագրությամբ.

«4.7 Թույլատրվում է սենքերի բաժանումը կողային լուսավորմամբ (պատուհաններով արտաքին պատերին հարող գոտիներ) գոտիների և վերին լուսավորմամբ գոտիների: Յուրաքանչյուր գոտում բնական լուսավորման նորմավորումը և հաշվարկը կատարվում է իրարից անկախ:

4.8 I-III կարգի տեսողական աշխատանքներով արտադրական սենքերում պետք է կիրառել համատեղված լուսավորում: Թույլատրվում է վերին բնական լուսավորության խոշորաթռիչք հավաքման արտադրամասերում, որոնցում աշխատանքները կատարվում են հատակի տարբեր մակարդակների վրա սենքի ծավալի զգալի մասում և տարածության մեջ կողմնորոշված տարբեր աշխատանքային մակերևույթների վրա: Կիրառվում են ԲԼԳ-ի նորմավորված արժեքները I -III կարգերի համար, համապատասխանաբար 10, 7, 5%:

4.9 Սենքերի բնական լուսավորման հաշվարկը կատարվում է առանց հաշվի առնելու կահույքը, կանաչապատման սարքավորանքը և այլ ստվերարկող առարկաները, ինչպես նաև լուսաբացվածքներում լուսաթափանցիկ լցվածքները 100% օգտագործման դեպքում:

Թույլատրվում է ԲԼԳ-ի հաշվարկային արժեքի e_h իջեցում նորմավորվող ԲԼԳ-ի e_ն նկատմամբ ոչ ավելի, քան 10%:

4.10 Սենքի ներսի մակերևույթների արտացոլման գործակցի միջին կշռային գործակցի հաշվարկային արժեքները պետք է ընդունել հավասար 0,50 բնակելի և հասարակական սենքերում և 0,40 - արտադրական սենքերում:

4.11 Կառուցապատման պայմաններում սենքերի բնական լուսավորությունը հաշվարկելիս դիմակա շենքերի ճակատների համար, առանց ճակատի ապակեպատ բացվածքների, շինարարական և երեսապատման նյութերի անդրադարձման գործակիցը P_ն պետք է ընդունել.

ա) կառուցվող շենքերի համար ըստ ճակատի երեսապատման նյութերի սերտիֆիկացման բերված տվյալների, կամ ըստ չափման տվյալների.

բ) գոյություն ունեցող կառուցապատման համար՝ ըստ 21 աղյուսակի:

Ճակատի ապակեպատ բացվածքների անդրադարձման միջին կշռային P_աբ  գործակիցը, հաշվի առնելով ապակեկալները, հաշվարկներում ընդունվում է հավասար 0,2:

Ճակատի անդրադարձման միջին կշռային P_Ճ գործակիցը, հաշվի առնելով ապակեպատ բացվածքները, պետք է հաշվարկել ըստ բանաձևի.

որտեղ

P_ն, P_աբ - համապատասխանաբար ճակատի երեսապատման նյութի հաշվի առած և ապակեկալները ճակատի ապակեպատ բացվածքների անդրադարձման գործակիցներն են,

S_ն, S_աբ - համապատասխանաբար առանց լուսաբացվածքների ճակատի և լուսաբացվածքների մակերեսներն են:

4.12 Ընդհանուր տարրական և միջին մասնագիտական կրթության ուսումնական սենքերում անկախ լուսավորման տիպից պետք է սովորողների աշխատանքային տեղերը դասավորել այնպես, որպեսզի բնական լուսավորման լույսը, որպես կանոն, ընկնի նրանց վրա ձախ կողմից:

4.13 Վերին և համակցված լուսավորմամբ արտադրական և հասարակական շենքերի բնական լուսավորման անհավասարաչափությունը չպետք է գերազանցի 3:1: ԲԼԳ-ի արժեքը վերին և համակցված բնական լուսավորման դեպքում պայմանական աշխատանքային մակերևույթի և բնորոշ ուղղաձիգ հարթության հատվածքի փոխհատման գծի ցանկացած կետում պետք է լինի ոչ պակաս համապատասխան կարգերի աշխատանքների համար կողային լուսավորման դեպքում ԲԼԳ-ի նորմավորվող արժեքից:

Բնական լուսավորման անհավասարաչափությունը կողային լուսավորմամբ սենքերի դեպքում, չի նորմավորվում արտադրական սենքերի համար, որոնցում կատարվում են VII և VIII կարգերի աշխատանքներ, օժանդակ սենքերի և հասարակական շենքերի սենքերի վերին և կողային լուսավորման դեպքում, որոնցում կատարվում են Դ և Ե կարգի աշխատանքներ:»:

10) 5.1-րդ կետի վերջին պարբերության «բացառությամբ բնակելի շենքերի բնակելի սենքերի և խոհանոցների, երեխաների կացությամբ սենյակների, ուսումնական հաստատությունների և դպրոցների ուսումնական և ուսումնաարտադրական սենքերի, սանատորիաների և հանգստյան տների ննջասենյակների» բառերը փոխարինել «բացառությամբ տների և հանրակացարանների բնակելի սենյակներից, հյուրասենյակներից և հյուրանոցների համարներից, առողջարանների և հանգստի տների ննջարանային սենքերից, մանկական նախադպրոցական հիմնարկների խմբային և խաղային սենքերից, բուժպրոֆիլակտիկ հիմնարկների պալատներից» բառերով:

11) 5.3 -րդ կետի առաջին պարբերությունում «աղյուսակ 1-ի» բառերից հետո լրացնել «և Թ հավելվածի» բառերով:

ա) ենթակետում «մինուս 27⁰C» բառերը փոխարինել «մինուս 28⁰C» բառերով:

12) 5.5 -րդ կետի առաջին պարբերությունը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.
«ԲԼԳ-ի հաշվարկային արժեքները բնակելի և հասարակական շենքերի համատեղված լուսավորման դեպքում պետք է կազմեն ոչ պակաս աղյուսակ 2-ում նշված արժեքների 60% -ից:»:

13) 5-րդ բաժինը լրացնել 5.6 - 5.9 կետերով՝ հետևյալ բովանդակությամբ.

«5.6 Կողային լուսավորմամբ հասարակական շենքերի համատեղված լուսավորման դեպքում սենքերի համար ԲԼԳ-ի նորմավորվող արժեքի 80%-ին հավասար կամ փոքր հաշվարկային արժեքի դեպքում ընդհանուր արհեստական լուսավորումից լուսավորվածությունը պետք է բարձրացնել մեկ աստիճանով՝ ըստ լուսավորվածությունների սանդղակի:

5.7 Բնակելի և հասարակական շենքերի համար արհեստական լուսավորման պահանջները, կախված սենքի նշանակությունից, պետք է ընդունել ըստ հավելված Թ-ի:

5.8 Դպրոցների, դպրոց-ինտերնատների, պրոֆեսիոնալ-տեխնիկական և միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների ուսումնական և ուսումնաարտադրական սենքերի համատեղված լուսավորման դեպքում պետք է նախատեսել լուսաբացվածքներին զուգահեռ դասավորված լուսատուների շարքերի առանձին միացում:

5.9 Քաղաքի կենտրոնական մասում և պատմական գոտիներում դասավորված բնակելի և հասարակական շենքերի սենքերը համատեղված լուսավորման դեպքում արհեստական լուսավորումից նորմավորվող լուսավորվածությունը պետք է բարձրացնել մեկ աստիճանով՝ ըստ լուսավորվածության սանդղակի:»:

14. 6.1-րդ կետը լրացնել նոր պարբերություններով՝ հետևյալ բովանդակությամբ.

«Սենքերի ընդհանուր լուսավորման համար, որպես կանոն, պետք է օգտագործել լույսի պարպիչ աղբյուրներ, տալով առաջնություն հավասար հզորության դեպքում առավելագույն լուսատացքով և ծառայական ժամկետով լույսի աղբյուրներին:

Սենքերի ընդհանուր արհեստական լուսավորման համար լույսի աղբյուրների լուսատացքը գունահաղորդման նվազագույն թույլատրելի ինդեքսի դեպքում չպետք է լինի ավելի փոքր աղյուսակ 5 Ա-ում բերված արժեքներից:    

Աղյուսակ 5 Ա

15) 6.18-րդ կետի 9-րդ աղյուսակի 2-րդ սյունակում «5000» թվերը փոխարինել «6000» թվերով:

16) 6.21-րդ կետի առաջին պարբերությունը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«Սենքերի ընդհանուր լուսավորման համար պետք է օգտագործել առավել խնայողական պարպիչ լամպեր՝ ոչ պակաս 55 լմ/վտ լուսատացքով: Ընդհանուր լուսավորման համար թույլատրվում է շիկացման լամպերի օգտագործում միայն ճարտարապետագեղարվեստական պահանջների ապահովման համար և պայթունավտանգ սենքերում»,

17) 6.21-րդ կետը լրացնել նոր պարբերություններով՝ հետևյալ խմբագրությամբ.

«Էներգասպառման հսկողության նպատակով սահմանվում են պահանջներ Ա-Գ կարգերի հասարակական շենքերի սենքերի արհեստական լուսավորման առավելագույն թույլատրելի տեսակարար սահմանված հզորությանը:

Ընդհանուր արհեստական լուսավորության տեսակարար սահմանված հզորությունները չպետք է գերազանցեն աղյուսակ 10 Ա-ում բերված առավելագույն թույլատրելի մեծություններից:

Աղյուսակ 10 Ա

18) 6.23-րդ կետի առաջին պարբերությունը «իջեցնել» բառից հետո լրացնել «մեկ աստիճանով» բառերով,

ա) ենթակետից հանել «մեկ աստիճանով» բառերը,

բ) ենթակետից հանել «երկու աստիճանով» բառերը:

19) 6.28-րդ կետի 11-րդ աղյուսակի ծանոթությունները շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«1. Արագընթաց ճանապարհների միջին պայծառությունը անկախ տրանսպորտի երթևեկության ինտենսիվությունից ընդունվում է 1,6 կդ/մ² քաղաքի սահմանում և ոչ պակաս 1,0 կդ/մ²-քաղաքներից դուրս օդանավակայանների, գետային նավահանգիստների հիմնական մուտքերում:

2. Երկու և ավելի մակարդակներում տրանսպորտային փոխհատումների սահմաններում երթևեկելի մասի ծածկույթի միջին պայծառությունը կամ միջին լուսավորվածությունը բոլոր փոխհատվող մայրուղիներում պետք է լինի ինչպես դրանցից հիմնականում, այնպես էլ իջատեղերում և ճյուղավորումներում ոչ պակաս 0,8 կդ/մ² կամ 10 լք:

3. Չորսվակասալարքից, գրանիտե սալերից և այլ նյութերից ծածկույթով փողոցների, ճանապարհների և երթևեկելի մասի լուսավորման մակարդակը կանոնակարգվում է միջին հորիզոնական լուսավորվածության մեծությամբ՝ ըստ աղյուսակ 11-ի:

4. Արագընթաց ճանապարհներին և մայրուղային փողոցներին հարող տեղական նշանակության փողոցների լուսավորման մակարդակը պետք է լինի հարող գծից ոչ պակաս 100 մ հեռավորության վրա արագընթաց ճանապարհի կամ մայրուղային փողոցի լուսավորման մակարդակի մեկ երրորդից:

5. Փողոցների և 500 միավ/ժ շարժման ինտենսիվությամբ ճանապարհների մեկ մակարդակում երթևեկելի մասով հետիոտն անցումներում պետք է նախատեսել լուսավորման նորմերի բարձրացում 1,3 անգամից ոչ պակաս, համեմատած փոխհատվող երթևեկելի մասի լուսավորման նորմի հետ: Լուսավորման նորմի ավելացումը ձեռք է բերվում հենարանների քայլի փոփոխման, լրացուցիչ կամ ավելի հզոր լուսային սարքերի տեղակայման, անցումների վրա գունազերծված ծածկույթների օգտագործման հաշվին և այլն:»:

20) 6.30-րդ կետի առաջին պարբերությունը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«Ծածկույթի նվազագույն պայծառության հարաբերությունը միջին արժեքին պետք է լինի ոչ պակաս 0,4 միջին պայծառության 0,6 կդ/մ² ավելի նորմի դեպքում և ոչ պակաս 0,3 - միջին պայծառության 0,6 կդ/մ² և ցածր նորմի դեպքում:»:

21) 6.39-րդ կետը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«6.39 60 մ ավելի երկարությամբ քաղաքային տրանսպորտային թունելների երթևեկելի մասի ճանապարհային ծածկույթի միջին հորիզոնական լուսավորվածությանը պետք է ընդունել ցերեկային ռեժիմում ըստ 16 աղյուսակի, իսկ երեկոյան և գիշերային ռեժիմներում-հավասար 50 լք:

100 մ ավելի երկարությամբ թունելներում ուղեմուտքի ճակատամուտքի վրա վարորդի տեսադաշտում շրջապատող կառուցապատմամբ, բնական բարձրություններով և այլն, ինչպես նաև ժամում 600 տրանսպորտային միավորից պակաս շարժման ինտենսիվության դեպքում ուղեմուտքում պետք է մեկ աստիճանով ցածրացնել միջին հորիզոնական լուսավորվածության առավելագույն մեծությունը՝ ուղեմուտքի հատվածի մնացած լուսավորվածությունների համամասնական փոքրացմամբ: Թունելների ներսի հատվածի միջին հորիզոնական լուսավորվածությունը հաստատուն է և բոլոր դեպքերում կազմում է 50 լք միակողմանի երթևեկությամբ թունելներում՝ մինչև ելքի ճակատամուտքը, իսկ երկու ուղղություններով երթևեկության դեպքում՝ մուտքային հատվածների երկու վերջավորությունների միջև:

Միակողմանի երթևեկությամբ թունելների մուտքային հատվածում պետք է օգտագործվի «հանդիպակաց լուսավորման» համակարգ, իսկ երկու ուղղությամբ երթևեկությամբ-«համաչափ լուսավորման» համակարգ:

Թունելի մինչև 60 մ երկարության դեպքում միջին հորիզոնական լուսավորվածությունը բոլոր ռեժիմներում պետք է լինի 50 լք:

100 մ ավելի երկարությամբ տրանսպորտային թունելները պետք է սարքավորված լինեն պահեստային ելքերի և դեպի այն շարժման ուղղությունների լուսային ցուցանակներով: Բաց բացվածքներ ունեցող մեկ պատով, որոնք զբաղեցնում են դրա մակերեսի 0,25%-ից ավելին, տրանսպորտային թունելներում, ինչպես նաև անձնական և հասարակական տրանսպորտի եզակի միջոցների համար նախանշանակված տեղական նշանակության թունելներում երթևեկելի մասի ծածկույթի միջին հորիզոնական լուսավորվածությունը ցերեկվա ժամանակ պետք է համապատասխանի աղյուսակ 17-ի պահանջներին:
 
Աղյուսակ 16

Աղյուսակ 17

Հատակագծում 350 մ պակաս շառավղով կորագիծ ուղեգծով ցանկացած տիպի տրանսպորտային թունելներում ուղեմուտքի հատվածում ճակատամուտքից 75 մ երկարության վրա ավելի մեծ շառավղով պատի կամ բացվածքներ ունեցող պատի ուղղաձիգ լուսավորվածության մեծությունը երթևեկելի մասի ծածկույթից 2 մ բարձրության վրա պետք է լինի ոչ պակաս հորիզոնական լուսավորվածության 0,5 մեծությունից՝ դրա երեսպատվածքի նյութի գումարային անդրադարձման 0,4-0,6 գործակցի դեպքում և ոչ պակաս հորիզոնական լուսավորվածության 0,8 մեծությունից 0,4-ից պակաս գումարային անդրադարձման գործակցի դեպքում: Թունելի ցանկացած տրամատի դեպքում հորիզոնական հարթությունում ճակատամուտքից ոչ պակաս 200 մ երկարության վրա ուղեմուտքային հատվածում պատերի մինչև 2 մ երկարության վրա ուղղաձիգ լուսավորվածության մեծությունը պետք է կազմի երթևեկելի մասի հորիզոնական լուսավորվածության ոչ պակաս 0,5 մեծությունից:

Թույլատրվում է նախատեսել թունելի ուղեմուտքի հատվածի արհեստական լուսավորման ավտոմատ կարգավորում՝ կախված արտաքին բնական լուսավորվածության մակարդակից, սկսած 10000 լք և ավելի ցածրից, ելնելով ուղեմուտքի սկզբում արհեստական լուսավորվածության մեծության բնականին 1:10 հարաբերությունից և ամբողջ ուղեմուտքի հատվածում ըստ 16 և 17 աղյուսակների արհեստական լուսավորման իջեցման պահպանումից:»:

22) 6.41-րդ կետը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«6.41 Տրանսպորտի լցավորման և պահման տեղերի մուտքերում, ինչպես նաև փողոցներում բաց ավտոկայանատեղերում միջին հորիզոնական լուսավորվածության նորմերը պետք է համապատասխանեն աղյուսակ 18-ի պահանջներին: 

Աղյուսակ 18

23) 6.44 -րդ կետի առաջին պարբերությունը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«Գիշերային ժամերին թույլատրվում է նախատեսել քաղաքային փողոցների, ճանապարհների և հրապարակների արտաքին լուսավորման մակարդակի իջեցում 0,4 կդ/մ² ավելի նորմավորվող պայծառության կամ 4 լք ավելի միջին լուսավորվածության դեպքում, կանթեղների ոչ ավելի կեսից անջատման միջոցով, ընդսմին բացառելով իրար հետևից դասավորված կամ բարձր ճնշման պարպումային լամպերի լուսային հոսքի արտաքին լուսավորման նորմավորվող մակարդակի մինչև 50%-ից ոչ պակաս մակարդակը տեղակայումով կարգավորիչի օգնությամբ առանց կանթեղների անջատման:»:

24) 6.45-րդ կետի երկրորդ պարբերությունում «ըստ աղյուսակ 10-ի» բառերը փոխարինել «ըստ աղյուսակ 9-ի» բառերով:

25) 6.45-ի երրորդ պարբերությունը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«Ա և Բ արտաքին լուսավորման բոլոր տեսակի կայանքները չպետք է ստեղծեն բնակելի շենքերի պատուհաններում ուղղաձիգ լուսավորվածություն, որը գերազանցում է.

ա) 7 լք՝ երթևեկելի մասի միջին պայծառության 0,4 կդ/մ² նորմի դեպքում,

բ) 10 լք՝ 0,6-1,0 կդ/մ² նորմի դեպքում,

գ) 20 լք՝ 1,2-1,6 կդ/մ² նորմի դեպքում:»:

26) 6.45-րդ կետը լրացնել նոր պարբերությունով՝ հետևյալ բովանդակությամբ.

«Գ կարգի փողոցներում, հասարակական կենտրոններից դուրս հետիոտն փողոցներում, ներբակային տարածքներում, ինչպես նաև հիվանդանոցների և բուժական-կուրորտային հիմնարկների ննջարանային մասնաշենքերին հարող ցանկացած փողոցներում բնակելի շենքերի և ննջարանային մասնաշենքերի հիվանդասենյակների պատուհանների վրա ուղղաձիգ լուսավորվածությունը չպետք է գերազանցի 5 լք:»:

27) 6.49-րդ կետը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

6.49 Տրանսպորտային թունելներում պետք է կիրառվեն կանթեղներ 100-ից ոչ պակաս պաշտպանիչ անկյունով: Կանթեղի լույսի ուժը երթևեկելի մասի առանցքին զուգահեռ հարթությունում 750, 800, 850 և 900 անկյան տակ չպետք է գերազանցի համապատասխանաբար 50, 20, 10 և 0 կդ 1000 լմ-ի վրա:

Թունելի պատերի վրա կանթեղների դասավորվածության բարձրությունը պետք է լինի
4 մ-ից ոչ պակաս:»:

28) 6.50-րդ կետը շարադրել նոր խմբագրությամբ.

«Հետիոտն թունելներում պետք է օգտագործվեն կանթեղներ ոչ պակաս 15 պաշտպանիչ անկյունով կամ դիֆուզային և պրիզմատիկ լուսացիրներով.

ա) մինչև 110 վտ հզորությամբ ԴՆԱՏ (ԴՆԱՍ ) լամպերով,

բ) 70 վտ հզորությամբ ԴՐԻ լամպերով,

գ) մինչև 125 վտ հզորությամբ ԴՐԼ լամպերով,

դ) մինչև 80 վտ գումարային հզորությամբ լյումինեսցենտային լամպերով,

ե) երկար լուսատարներ մինչև 400 վտ հզորությամբ լամպերով:»:

29) 6-րդ բաժնի «Քաղաքային և գյուղական բնակավայրերի արտաքին լուսավորում» ենթաբաժինը լրացնել 6.51 -6.55 կետերով՝ հետևյալ բովանդակությամբ.

«6.51 Բաց շուկաների և առևտրային տոնավաճառների տարածքներում հրապարակների, տաղավարների, վրանների, բեռնարկղների շարքերի միջև երթանցի, անցումների և այլն միջին հորիզոնական լուսավորվածությունը անկախ դրանց կարգից և զբաղեցրած մակերեսից պետք է լինի ոչ պակաս 10 լք:

Ուղղաձիգ լուսավորվածության հարաբերությունը հորիզոնականին պետք է լինի ոչ պակաս 1:2: Ընդ որում, ուղղաձիգ լուսավորվածությունը որոշվում է երթանցի առանցքին ուղղահայաց լայնական հարթության մեջ, 1,5 մ բարձրության վրա, հորիզոնական լուսավորվածությունը՝ ծածկույթի մակարդակում:

Շուկան կամ առևտրային տոնավաճառը փակելուց հետո թույլատրվում է իջեցնել միջին հորիզոնական լուսավորվածության մակարդակը մինչև 4 լք: Ընդ որում, նվազագույն լուսավորվածությունը չպետք է լինի 2 լք-ից պակաս:

6.52 Արտաքին լուսավորման նախագծերում պետք է նախատեսել դեպի հակահրդեհային ջրաղբյուրները մուտքերի լուսավորում, եթե դրանք դասավորված են անցուղիների չլուսավորված մասերում: Այդ մուտքերի միջին հորիզոնական լուսավորվածությունը պետք է լինի 2 լք:

6.53 Փողոցներին և տրանսպորտային երթևեկությամբ ճանապարհներին հարող ավտոլցավորման կայանների և կանգառների տարածքներում ցրված լույսի կանթեղները պետք է տեղակայվեն 3 մ ոչ պակաս բարձրության վրա՝ լամպերի մինչև 6,000 լմ. լուսային հոսքի դեպքում և ոչ պակաս 4մ-ից՝ 6,000 լմ-ից ավելի լուսային հոսքի դեպքում: Ցույց տրված օբյեկտների լուսավորվածության համար չի թույլատրվում կիրառել տանիքների և շվաքարանների վրա դասավորված ու դեպի փողոցի և ճանապարհի կողմն ուղղված լուսարձակներ:

6.54 Խոշոր հրապարակների և տրանսպորտային ուղեբաժանքների, այդ թվում նաև մի քանի մակարդակներում, լուսավորման համար 20 մ և ավելի բարձրությամբ հենարանների օգտագործման դեպքում դրանց վրա տեղակայվող լուսային սարքերը պետք է ունենան ուղղաձիգի նկատմամբ ոչ ավելի 650 անկյան տակ լույսի առավելագույն ուժը: Տրանսպորտային փոխհատման վերին մակարդակի երթևեկելի մասի ճանապարհային ծածկույթի վրա կանթեղների բարձրությունը պետք է լինի ոչ պակաս 10 մ-ից:

6.55 Դեպի շենքը յուրաքանչյուր մուտքի վրա կամ դրա կողքին պետք է տեղակայված լինեն միջին հորիզոնական լուսավորվածության մակարդակներն ապահովող կանթեղներ, ոչ պակաս.

ա) հիմնական մուտքի հարթակի վրա-6 լք,

բ) պահեստային կամ տեխնիկական մուտքի-4 լք,

գ) դեպի շենքը հիմնական մուտքի մոտ 4 մ երկարությամբ հետիոտն ուղու վրա-4 լք:»:

30) Աղյուսակ 19-ը հանել:

31) «Ճարտարապետական, ցուցափեղկային և գովազդային լուսավորում» ենթաբաժինը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«Շենքերի և կառուցվածքների արտաքին ճարտարապետական լուսավորում

6.56 Արտաքին ճարտարապետական լուսավորումը պետք է ապահովի երեկոյան ժամերին առավել կարևոր օբյեկտների լավ տեսանելիությունն ու արտահայտվածությունը և բարձրացնի քաղաքի լուսային միջավայրի բարեհարմարությունը: Ճարտարապետական լուսավորման կայանքները չպետք է առաջացնեն կուրացնող ազդեցություն տրանսպորտի վարորդների և հետիոտնի վրա:

6.57 Շենքերի, կառուցվածքների, կոթողների ճակատների և բնապատկերային ճարտարապետության տարրերի պայծառությունը, կախված դրանց նշանակալիությունից, դասավորության տեղից և քաղաքում դրանց տեսանելի ընկալման գերակշռող պայմաններից, պետք է ընդունել ըստ աղյուսակ 20-ի:

6.58 Ճարտարապետական լուսավորման կայանքներ նախագծելիս լուսավորվող օբյեկտների ճակատների մակերևույթների անդրադարձման հաշվարկային գործակիցներն ընդունվում են ըստ բնապայման չափումների, կամ ըստ աղյուսակ 21-ի:

6.59 Ճակատի հավասարաչափ ողողվող լուսավորման դեպքում առավելագույն լուսավորվածության հարաբերությունը նվազագույնին պետք է լինի ոչ ավելի 3:1, իսկ ռելիեֆային և բազմագույն ճակատների վրա՝ մինչև 5:1: Ընդ որում, առավելագույն լուսավորվածությունը պետք է ստեղծվի հիմնական հորինվածքապլաստիկ տարրերի վրա:

6.60 Ճակատի անհավասարաչափ ողողվող լուսավորման դեպքում առավելագույն լուսավորվածության հարաբերությունը նվազագույնին լուսավորվող գոտու սահմաններում ընդունվում է ոչ պակաս 10:1 և ոչ ավելի 30:1, ընդսմին առավելագույն լուսավորվածությունը ստեղծվում է լույսով շեշտադրվող տարրի վրա:

6.61 Լուսային ճարտարապետական համակառույցներ նախագծելիս, ըստ աղյուսակ
20-ի ընդունվում է գերիշխող օբյեկտի գլխավոր ճակատի պայծառությունը: Միասնական համակառույցի համաստորադաս օբյեկտների լուսավորվող ճակատների միջին պայծառությունները պետք է, որպես կանոն, իջեցված լինեն ոչ պակաս, քան երկու աստիճանով:

6.62 Բազմակողմանի տեսադաշտ ունեցող ծավալային կոթողները, հուշարձանները, ճարտարապետական փոքր ձևերը պետք է լուսավորել երկու-երեք կողմով՝ հաշվարկային հարթությունը որոշող հստակ արտահայտված լուսային հոսքի հիմնական ուղղությամբ, որը հորինվածքորեն պետք է կապված լինի օբյեկտի ընկալման գլխավոր ուղղության հետ:

6.63 Ճարտարապետական լուսավորման կայանքներում պետք է օգտագործել լույսի պարպումային աղբյուրներ: Տեղական լուսավորման դեպքում թույլատրվում է շիկացման լամպերի, առավելապես հալոգեն, ինչպես նաև քրոմատիկ ճառագայթման գունավոր լուսազտիչների աղբյուրների կիրառություն:

6.64 Մակերևույթների գունային «սառը» երանգներ ունեցող օբյեկտների և կանաչ տնկուտների լուսավորման համար պետք է կիրառել 4000 կ-ից բարձր գունային ջերմաստիճանով լույսի պարպման աղբյուրներ: «Տաք» գույներով ներկված օբյեկտների լուսավորման համար կիրառվում են մինչև 3500 կ գունային ջերմաստիճանով լույսի աղբյուրներ: Բազմերանգ օբյեկտների, հատկապես ճակատների վրա դեկորատիվ-արտահայտչական տարրերի (խճանկարային և գեղանկարչական որմնապատկերներ և ծոփորներ, հախճասալիկներ, գունավոր ռելիեֆներ և քանդակներ, քերանկարներ և այլն) լուսավորման դեպքում պետք է կիրառել սպիտակ լույսի աղբյուրներ ոչ պակաս 80 լուսափոխանցման R_a ցուցիչով: Լանդշաֆտային ճարտարապետության օբյեկտների գեղարվեստադեկորատիվ լուսավորման դեպքում թույլատրվում է գունավոր լույսի աղբյուրների կիրառում:

6.65 Ճարտարապետական լուսավորման սարքերը պետք է դասավորված լինեն այնպես, որպեսզի դրանց ելքային անցքերը չկարողանան գտնվել երթևեկության գլխավոր ուղղություններում վարորդների և հետիոտնի կենտրոնական տեսողության դաշտում կամ էկրանավորվեն լուսապաշտպան սարքվածքներով:

6.66 Ճարտարապետական լուսավորման կայանքները նախագծելիս պաշարի գործակիցը պետք է ընդունվի կախված լուսավորման սարքի լուսային անցքի կողմնորոշումից և նրանում օգտագործվող լույսի աղբյուրներից՝ պարպումային լամպերի դեպքում K_պ= 1,5, եթե սարքի ապակին կողմնորոշված է ուղղաձիգ կամ դեպի ներքևի կիսագունդը (անկյան 90⁰ -270⁰ սահմաններում) և K_պ=1,7 ապակու դեպի վերին կիսագունդը կողմնորոշման դեպքում, և շիկացման լամպերի դեպքում՝ համապատասխանաբար K_պ=1,3 և 1,5:»:

Ցուցափեղկի լուսավորում

6.67 Ցուցափեղկի ընդհանուր լուսավորման դեպքում ուղղաձիգ հարթության միջին լուսավորվածությունը մայթի մակարդակից 1,5 մ բարձրության վրա պետք է համապատասխանի աղյուսակ 22-ին: Շեշտադրող լուսավորման լուսավորվածությունը ընդհանուրի հետ գումարած չպետք է գերազանցի աղյուսակ 22-ում բերված մեծություններին:

Աղյուսակ 22

6.68 Ցուցափեղկերը լուսավորելիս պետք է կիրառել լույսի պարպումային աղբյուրներով շիկացման հալոգենային լամպերով լուսավորման սարքեր: Լույսի աղբյուրներն ընտրվում են՝ հաշվի առնելով ըստ աղյուսակ 23-ի գունատարբերման պահանջները

Աղյուսակ 23 - Ցուցափեղկերի լուսավորման համար լույսի հանձնարարելի աղբյուրներ

6.69 Լուսավորման սարքերը պետք է տեղակայված լինեն այնպես, որպեսզի դրանց ելքի անցքերը կամ ցուցադրված ապրանքներից ցոլքերը չընկնեն վարորդների և ցուցափեղկի ապակուց ոչ պակաս 1 մ հեռավորության վրա գտնվող հետիոտնի կենտրոնական տեսադաշտի վրա:
 

Գովազդային լուսավորում

6.70 Գովազդային պանելների և վահանների հանձնարարելի ու ամենամեծ թույլատրելի միջին պայծառությունը, ինչպես նաև առանձին հատվածների առավելագույն թույլատրելի պայծառությունը, կախված դրանց մակերեսից և վարորդների աչքի նկատմամբ դասավորվածությունից, բերված են աղյուսակ 24-ում: Առավելագույն պայծառությունը որոշվում է որպես եզրաչափքային (0,2x0,2) մ² մակերեսով ամենից ավելի պայծառ հատվածների համար ինչպես գովազդային պանելներում, որոնցում լույսի աղբյուրները դասավորված են լուսացրող նյութերից պաշտպանակների ներսում, այնպես էլ արտաքինից լուսային սարքերով լուսավորվող գովազդային վահաններում: 

Աղյուսակ 24 - Գովազդային պանելների և վահանների պայծառության նորմերը

6.71 Բնակելի և առողջարանային շենքերի, հիվանդասենյակների ճարտարապետական, գովազդային և արտաքին լուսավորման սարքերով պատուհանների գումարային լուսավորման մակարդակները չպետք է լինեն ավելի մեծ 6.45-ում ցույց տրված միջին ուղղաձիգ լուսավորվածության մեծություններից:»:

32) Փոխարինել կետերի համարները՝ 6.60-ը 6.72-ով, 6.61-ը 6.73-ով , 6.62-ը 6.74-ով, 6.63-ը 6.75-ով, 6.64-ը 6.76-ով, 6.65-ը 6.77-ով, 6.66-ը 6.78-ով, 6.67-ը 6.79-ով, 6.68-ը 6.80-ով:

33) 6.78-րդ կետը լրացնել հետևյալ պարբերությամբ.

«Վթարային լուսավորման կանթեղները պետք է տարբերվեն աշխատանքային լուսավորման կանթեղներից կարմիր գույնի հատուկ գծանշած Ա տառով»:

34) «Վթարային (անվտանգության և էվակուացման լուսավորում), պահնորդական և հերթապահ լուսավորում» ենթաբաժինը լրացնել 6.81 կետով.

«6.81 Անվտանգության նշանների լուսավորումը կատարվում է համապատասխան ազգային նորմերի պահանջներին:»:

35) Ա հավելվածը լրացնել հետևյալ բովանդակությամբ նոր պարբերություններով՝

Տրանսպորտային թունելների «Համաչափ լուսավորման համակարգ»-լուսավորման համակարգ՝ երթևեկելի մասի առանցքին զուգահեռ հարթության վրա համաչափ լուսաբաշխման ջահերի պատի կամ առաստաղի վրա տեղաբաշխմամբ:

Տրանսպորտային թունելների «Հանդիպական լուսավորման համակարգ»-լուսավորման համակարգ՝ երթևեկելի մասի առանցքին զուգահեռ հարթության վրա անհամաչափ լուսաբաշխման ջահերի, որպես կանոն, առաստաղի վրա տեղաբաշխմամբ, որոնց լուսային հոսքի զգալի մասն ուղղված է տրանսպորտի երթևեկությանն ընդառաջ:

Շեշտադրող լուսավորում-ավելի քիչ լուսավորված ֆոնի վրա առանձին մանրամասերի լույսով զատում:

Լրացուցիչ արհեստական լուսավորում-լուսավորում, որն օգտագործվում է աշխատանքային օրվա ընթացքում ոչ բավական բնական լուսավորմամբ գոտիներում:

Ողողող լուսավորում-շենքի կամ կառուցվածքի ամբողջ ճակատի կամ դրա էական մասի լուսային սարքերով ընդհանուր (հավասարաչափ կամ անհավասարաչափ) լուսավորում:

Տեղային լուսավորում-շենքի կամ կառուցվածքի մասի, ինչպես նաև առանձին ճարտարապետական տարրերի լուսավորում՝ ողողող լուսավորման բացակայության դեպքում:

36) «ԲԼԳ-ի հաշվարկային արժեք e_h» հասկացության սահմանումը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

«ԲԼԳ-ի հաշվարկային արժեք e_h- սենքերի բնական կամ համատեղված լուսավորման նախագծման դեպքում հաշվարկման միջոցով ստացվող արժեք: Արտահայտվում է տոկոսներով և որոշվում է.

ա) կողային լուսավորման դեպքում ըստ բանաձևի.

բ) վերին լուսավորման դեպքում ըստ բանաձևի.

գ) համակցած (վերին և կողային) լուսավորման դեպքում ըստ բանաձևի.

որտեղ՝

L - հաշվարկային կետից լուսային բացվածքի միջոցով տեսանելի երկնակամարի հատվածների քանակն է,

e_կi - կողային լուսավորման դեպքում հաշվարկային կետում երկնքի i-րդ հատվածից ուղղակի լույսը հաշվի առնող երկրաչափական ԲԼԳ-ն է,

q_i- ԼՄՀ-ի ամպամած երկնքի i-րդ հատվածի անհավասարաչափ պայծառությունը հաշվի առնող գործակից,

M - հաշվարկային կետից լուսային բացվածքի միջով տեսանելի դիմակակառուցապատման շենքերի ճակատների հատվածների քանակն է.

e_Շյ - դիամակակառուցապատման շենքերի ճակատների j-րդ հատվածից անդրադարձող լույսը հաշվի առնող երկրաչափական ԲԼԳ-ն է հաշվարկային կետում, կողային լուսավորման դեպքում,

b_ճj - դիմակակառուցապատման շենքերի ճակատների j-րդ հատվածի միջին հարաբերական պայծառությունն է,

r_o - կողային լուսավորման դեպքում սենքի և շենքին հարող ենթաշերտի մակերևույթներից անդրադարձող լույսի շնորհիվ ԲԼԳ-ի մեծացումը հաշվի առնող գործակից է,

k_Շi- դիմակաշենքերի առկայության դեպքում ԲԼԳ-ի ներքին անդրադարձման բաղադրիչի փոփոխությունները հաշվի առնող գործակից է, որոշվում է ըստ բանաձևի.

որտեղ`

k_ՇԱ -հաշվարկային կետից տեսանելի շենքերով երկնակամարի լրիվ փակման դեպքում սենքում ԲԼԳ-ի ներքին անդրադարձման բաղադրիչի փոփոխությունները հաշվի
առնող գործակիցն է.

t_o - լուսաթողանցման ընդհանուր գործակից է, որոշվում է ըստ բանաձևի.

որտեղ՝

t₁- նյութի լուսաթողանցման գործակիցն է.

t₂ - լուսաբացվածքների ապակեկալներում լույսի կորուստները հաշվի առնող գործակիցն է: Լուսաբացվածքի չափերը ընդունվում են հավասար ապակեկալի շրջանակի ըստ արտաքին չափագրման չափերի.

t₃- կրող կոնստրուկցիաներում լույսի կորուստները հաշվի առնող գործակիցն է (կողային լուսավորման դեպքում t₃=1).

t₄- արևապաշտպան սարքվածքներում լույսի կորուստները հաշվի առնող գործակիցն է

t₅- երդիկների տակ տեղակայվող պաշտպանիչ ցանցերում լույսի կորուստները հաշվի առնող գործակիցն է, ընդունվում է հավասար 0,9.

K_պ - պաշարի գործակիցն է, որոշվում է ըստ աղյուսակ 3-ի.

T - վերնածածկում լուսաբացվածքների քանակն է.

e_վi - հաշվարկային կետում երկրաչափական ԲԼԳ-ն է ԼՄՀ-ի ամպամած երկնքից i-րդ բացվածքից վերին լուսավորման դեպքում.

e_մ  -երկրաչափական ԲԼԳ-ի միջին արժեքն է վերին լուսավորման դեպքում պայմանական աշխատանքային մակերևույթի և սենքի բնորոշ ուղղաձիգ հատվածքի հարթության փոփոխման գծի վրա, որոշվում է հարաբերությունից.

N - հաշվարկային կետերի քանակն է:»:

Ա հավելվածը լրացնել սահմանումով.

«ԲԼԳ-ի միջին արժեքը e_մ վերին կամ համակցված լուսավորման դեպքում որոշվում է ըստ բանաձևի.

որտեղ՝

e₁ և e_N - ԲԼԳ-ի արժեքներն են վերին կամ համակցված լուսավորման դեպքում սենքի
բնորոշ հատվածքի առաջին և վերջին կետերում.

 e_i  - ԲԼԳ-ի արժեքներն են սենքի բնորոշ հատվածքի մնացած կետերում (i=2, 3, ..., N-1),

 r₂  - վերին լուսավորման դեպքում սենքի մակերևույթից անդրադարձող լույսի
շնորհիվ ԲԼԳ-ի մեծացումը հաշվի առնող գործակիցն է.

 K_ե - երդիկի տիպը հաշվի առնող գործակիցն է:»:

37) Հավելված Թ-ն շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ.

 Հավելված Թ