310.0428.03.05.97

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՏԵՍՉՈՒԹՅՈՒՆ

Հ Ր Ա Մ Ա Ն

«ՀԱՐԿԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 1997 Թ. ՄԱՅԻՍԻ 12-Ի ՕՐԵՆՔԻ ՈՐՈՇ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ» ՀՐԱՀԱՆԳՉԱԿԱՆ ՆԱՄԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ՀՐԱՄԱՅՈՒՄ ԵՄ`

1. Հաստատել «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության 1997 թ. մայիսի 12-ի օրենքի որոշ հոդվածների վերաբերյալ» հրահանգչական նամակը:

Հ Ր Ա Հ Ա Ն Գ Չ Ա Կ Ա Ն   Ն Ա Մ Ա Կ

«ՀԱՐԿԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 1997 Թ. ՄԱՅԻՍԻ 12-Ի ՕՐԵՆՔԻ ՈՐՈՇ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

Հիմք ընդունելով «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի (այսուհետ` օրենք) 2 հոդվածի «գ» կետը, ինչպես նաև նպատակ ունենալով, պարզաբանել օրենքի որոշ հոդվածներ, որոնց գործողությունը առնչվում է նախկին (մինչև 1997 թվականի մայիսի 31-ը գործող «Հայաստանի Հանրապետությունում հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենք) օրենքի հոդվածների հետ, Հայաստանի Հանրապետության հարկային տեսչությունը հայտնում է.

1. Օրենքի 20 հոդվածի հետ կապված.

Մինչև օրենքի 20 հոդվածի համաձայն հարկային տեսչության մարմիններին տեղեկությունների տրամադրման հստակ մեխանիզմի գործողության մեջ մտնելը, անհրաժեշտ է ղեկավարվել, մասնավորապես.

- «Եկամտահարկի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով, որի համաձայն հարկային գործակալը տեղեկություններ է հայտնում հարկային տեսչության մարմիններին.

- գույքային հարկերի առումով` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1995 թ. հուլիսի 6-ի «Քաղաքացիներին սեփականության իրավունքով պատկանող գույքահարկով հարկման օբյեկտ հանդիսացող գույքի վերաբերյալ տեղեկությունները` Հայաստանի Հանրապետության հարկային պետական տեսչության մարմիններին ներկայացնելու կարգը հաստատելու մասին» N 490 որոշմամբ և ներկայումս գործող այլ համապատասխան իրավական ակտերով.

- «Բանկերի և բանկային գործունեության մասին», «Բանկային գաղտնիքների մասին», Հայաստանի Հանրապետության օրենքով, ինչպես նաև հարկային մարմիններին տեղեկություններ հայտնելու վերաբերյալ համապատասխան այլ նյութերով:

2. Օրենքի 22 հոդվածի հետ կապված.

Մինչև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության համապատասխան որոշման (որոշումների) ընդունումը անհրաժեշտ է ղեկավարվել, մասնավորապես.

- Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1995 թ. հուլիսի 6-ի «Առևտրի և հասարակական սննդի ոլորտում հաշվառման բացակայության դեպքում հասույթի (համախառն եկամտի) որոշման մասին» N 501 որոշմամբ.

- Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1993 թ. մայիսի 20-ի «Պետական գրանցում ստացած անհատ ձեռներեցների, անհատական (ընտանեկան) ձեռնարկությունների փաստաթղթերով չհաստատված ծախսերի նորմաների սահմանման մասին» N 253 և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1995 թ. հունիսի 9-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1993 թ. մայիսի 20-ի N 253 որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին» N 325 որոշումներով.

- Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1995 թ. հուլիսի 6-ի «Եկամտահարկի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 10 հոդվածի 1-ին կետում, 14 հոդվածի 1-ին կետում նշված եկամուտների չափի և 10 հոդվածի 3-րդ կետում նշված ծախսերի նորմաների սահմանման մասին» N 574 որոշմամբ և համապատասխան այլ իրավական ակտերով:

3. Օրենքի 23 հոդվածի հետ կապված.

1. Մինչև Հայաստանի Հանրապետության հարկային տեսչության կողմից անձնական նոր հաշվի քարտերի ձևի և լրացման կարգի սահմանումը տույժերի հաշվարկը (գրանցումը) կատարվում է (եթե հարկային օրենսդրությամբ օրական տույժերի ավելի նվազ չափ սահմանված չէ) հետևյալ կերպ.

առաջին 90 օրվա համար ըստ առանձին հարկատեսակի, յուրաքանչյուր գումարի տույժերի հաշվարկման համար վարվում է առանձնացված հաշվառում, 91-րդ օրը այն (հարկի չվճարված (պակաս վճարված) գումարը) տեղափոխվում է ապառքների ընդհանուր գումարների մեջ և ընդհանուր գումարների նկատմամբ հաշվարկվում է 0,3 % օրական տույժ:

Մինչև 1997 թ. մայիսի 31-ը ներառյալ ընկած ժամկետի համար` կիրառվում է նախկինում գործող կարգը (0,25 % (մինչև 1996 թ. մարտի 26-ը ներառյալ 0,5 %) օրական տույժ), հունիսի 1-ից սկսած կիրառվում է 0,1 % օրական տույժը: Մայիսի 31-ի (ներառյալ) դրությամբ առկա ապառքի գումարների նկատմամբ 0,3 % տույժի հաշվարկումը առաջին անգամ սկսվելու է իրականացվել 1997 թ. օգոստոսի 30-ից` օգոստոսի 29-ի (ներառյալ) դրությամբ չմարված մասի նկատմամբ: 1999 թ. հունվարի 1-ից` հարկի վճարումը սահմանված ժամկետներից ուշացնելու դեպքում ժամկետանց յուրաքանչյուր օրվա համար հարկ վճարողից (հարկային օրենսդրությամբ սահմանված դեպքերում` հարկային գործակալից) գանձվում է տույժ` ժամանակին չմուծված հարկի գումարի 0,2 տոկոսի չափով:

2. Օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո ստուգումներով հայտնաբերված գումարների նկատմամբ տույժերը հաշվարկվում են, հաշվի առնելով գերավճարների առկայությունը:

(3-րդ կետը լրաց. 17.05.99 N 01/27)

Օրինակ 1:

Հարկ վճարողի 1997 թ. հունվար ամսվա համար ավելացված արժեքի հարկի վճարման վերջին օրն է 1997 թ. փետրվարի 24-ը: Փետրվարի 25-ից սկսվում է օրական տույժի հաշվարկը 0,25 % դրույքաչափով, մինչև մայիսի 31-ը ներառյալ:

Հունիսի 1-ից չվճարված (պակաս վճարված) հարկի գումարի նկատմամբ հաշվարկվում է օրական 0,1 % տույժ: 0,3 % տույժի հաշվարկումը սկսվելու է իրականացվել 1997 թ. օգոստոսի 30-ից` մայիսի 31-ի (ներառյալ) դրությամբ առկա ապառքների օգոստոսի 29-ի (ներառյալ) դրությամբ չմարված մասի նկատմամբ:

Օրինակ 2:

1997 թ. դեկտեմբեր ամսին հարկ վճարողի մոտ հարկային տեսչության կողմից 1995 թ. տարեկան արդյունքների ստուգման ժամանակ արձանագրվել է 1995 թ. տարեկան շահութահարկի գումարի պակաս վճարված 1000.0 հազ. դրամ:

1995 թ. տարեկան արդյունքներով հարկատուն այլ հարկատեսակների գծով ունեցել է գերավճար` 300,0 հազ. դրամի չափով: Օրական տույժը` (մինչև 1996 թ. մարտի 26-ը ներառյալ 0,5 %, մարտի 27-ից մինչև մայիսի 31-ը ներառյալ 0,25 %, հունիսի 1-ից սկսած մինչև օգոստոսի 29-ը ներառյալ 0,1 % , օգոստոսի 30-ից մինչև ակտի կազմման օրը ներառյալ 0,3 % օրական տույժ) սկսում է հաշվարկվել 700,0 հազ. դրամ գումարի նկատմամբ (1000,0 - 300,0)` հետագա վճարումները (գերավճարները) ևս հաշվի առնելով:

4. 24 հոդվածի հետ կապված.

Այս հոդվածում (ինչպես նաև 27 հոդված) էական է դարձել և հիմք է ընդունվում հարկային տեսչության մարմիններին ներկայացվող առանձին հարկատեսակների հաշվարկը (ֆիզիկական անձանց եկամտահարկի համար և օտարերկրյա իրավաբանական անձանց շահութահարկի համար հայտարարագիրը), ընդ որում, ի տարբերություն նախկին օրենքի համաձայն գործող կարգի, տուգանքը կիրառվելու է ըստ առանձին հարկատեսակի հոդվածով սահմանված կարգով: Հարկ վճարողների անձնական հաշվի քարտի վրա կամ այլ սահմանված ձևով տուգանքի հաշվարկն իրականացվելու է միայն 15 օրը գերազանցող յուրաքանչյուր ժամանակահատվածի համար: Օրենքի համաձայն տուգանքի կիրառման առաջին բազա կարող է լինել արդեն իսկ 1997 թ. մայիսի 31-ից հունիսի 14-ն ընկած ժամանակահատվածը (հունիսի 15-ին): Նախկին օրենքի 24 հոդվածում նշված օրական 5 %-ի չափով տույժի հաշվարկումն ընդհատվելու է 1997 թ. մայիսի 30-ի (ներառյալ) դրությամբ: Այսուհետ կատարվող ստուգումների արդյունքում կամ այլ ձևով հարկային տեսչության մարմիններին հայտնի դառնալու դեպքում մինչև 1997 թ. մայիսի 31-ն ընկած ժամանակահատվածին վերաբերվող նման իրավախախտման համար կիրառվում է նախկին օրենքով սահմանված 5 % օրական տույժը: 1997 թ. մայիսի 31-ից արդեն իսկ կիրառվում է նոր օրենքով սահմանված պատասխանատվության նորմը:

Օրինակ:

1. Հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկատուի` 1997 թ. փետրվարի 24-ի ժամկետով հունվար ամսվա ավելացված արժեքի հարկի հաշվարկի ուշացման համար, դրա հետևանքով պակաս մուծված 100.0 հազ.դրամ գումարի նկատմամբ 1997 թ. ապրիլի 26-ից (2 ամիսը գերազանցող օրվանից) հաշվարկվել էր օրական 5 %-ի չափով տույժ: Տույժի հաշվարկն ընդհատվում է մայիսի 30-ի (ներառյալ) դրությամբ: Հարկի վճարումը մինչև հունիսի 14-ը ներառյալ, ուշացնելու դեպքում հունիսի 15-ին հաշվարկվում է տուգանք 5 % չափով` 100,0 հազ. դրամի նկատմամբ:

2. Մինչև հունիսի 15-ը այդ հարկատուի կողմից վճարում կատարելու դեպքում (օրինակ, հունիսի 14-ին կատարվել է վճարում 60,0 հազ. դրամի չափով) 5 % տուգանքը հունիսի 15-ին կիրառվում է պակաս վճարված (40,0 հազ. դրամի) հարկի գումարի նկատմամբ:

Անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ հաշվարկների ուշացման հետևանքով կիրառվող տուգանքի չափը (հետագա այլ վճարումներ չկատարվելու դեպքում) չպետք է գերազանցի վերոնշված 40,0 հազ. դրամը:

5. Օրենքի 26 հոդվածի հետ կապված.

Այս հոդվածում նշված խախտումների հայտնաբերման դեպքում համապատասխան պատասխանատվության միջոցների (այդ թվում` վարչական տույժի) կիրառումը և հարկային պարտավորությունների հաշվարկումն իրականացվում են իրարից անկախ:

6. Օրենքի 27 հոդվածի հետ կապված.

ա) Օրենքի համաձայն պատասխանատվության սահմանման համար հիմք է ընդունվում հարկային հաշվարկում (հայտարարագրում) հարկվող օբյեկտի (օրենքով սահմանված դեպքերում` հարկի գումարի) ցույց չտալը:

բ) Նշված չափով և ձևով տուգանք կիրառվելու է 1997 թ. մայիսի 30-ից հետո ընկած ժամանակահատվածում կատարված խախտումների համար:

Ընդ որում, անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ մինչև «Շահութահարկի մասին» և «Ավելացված արժեքի հարկի» մասին ՀՀ նոր օրենքների (կամ համապատասխան փոփոխությունների) ուժի մեջ մտնելը, անհրաժեշտ է ղեկավարվել գործող օրենքների դրույթներով, մասնավորապես կիրառելով «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 42, «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 21 և 22 հոդվածներով սահմանված պատասխանատվության նորմերը, քանի որ «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 27 հոդվածի առաջին մասը նախատեսում է տուգանքների այլ չափերի կիրառում` հարկային օրենսդրությամբ սահմանված լինելու դեպքում (մասնավորապես, տես` «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 42 հոդված, «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 21 և 22 հոդվածներ):

Օրինակ 1:

1996 թ. հունվարի 25-ին հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկ վճարողի մոտ իրականացված ստուգման արդյունքներով (ստուգումն ընդգրկում էր 1995 թ. 9-ամիսը) կազմվել էր ակտ` շահութահարկի գծով հարկվող օբյեկտի պակաս ցույց տրման հետևանքով (9 ամսվա տվյալներով) 100,0 հազ. դրամ շահութահարկի գումարի պակաս հաշվարկման փաստի արձանագրմամբ:

1997 թ. հունիսի 25-ին նույն հարկատուի մոտ կազմված ստուգման ակտով (ստուգումն ընդգրկում է 1995 թ. 4-րդ եռամսյակից մինչև 1997 թ. 1-ին եռամսյակը ներառյալ ընկած ժամանակահատվածը) արձանագրվել էր շահութահարկի գծով հարկվող օբյեկտի (1997 թ. 1-ին եռամսյակի արդյունքներով) թաքցնում և դրա հետևանքով` շահութահարկի գումարի պակաս հաշվարկում` 70,0 հազ. դրամի չափով: Քանի որ նախկին ստուգման ակտով խախտման (մասնավորապես, նույնատիպ խախտման հետևանքով շահութահարկի գծով հարկվող օբյեկտի պակաս ցույց տրման) արձանագրման օրվանից անցած 1 տարի ժամանակահատվածի ավարտման հաշվետու ժամանակաշրջանում է կատարվել  հարկվող օբյեկտի երկրորդ անգամ թաքցնելու դեպքը, ուստի կիրառվում է տուգանք հարկի գումարի կրկնակի չափով` 140,0 հազ. դրամ:

Օրինակ 2:

1997 թ. հոկտեմբերի 30-ին հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկ վճարողի մոտ կատարված ստուգման արդյունքներով (ստուգումն ընդգրկում էր 1997 թ. 9 ամիսը) կազմվում է ակտ` ավելացված արժեքի հարկի գումարի պակաս ցույց տալու 80,0 հազ. դրամի փաստի արձանագրմամբ: Հաշվի առնելով «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 32 հոդվածը և 1993 թ. հունիսի 30-ի «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 22 հոդվածը, տվյալ դեպքում (մինչև «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ նոր օրենքի ուժի մեջ մտնելը) կիրառվում է հետևյալը.

Նախորդ ստուգումը կատարվել էր 1997 թ. մարտ ամսին (ընդգրկելով 1996 թ.-ը): Քանի որ խախտումն արձանագրելուց հետո չի լրացել 1 տարվա ժամանակահատվածը, ապա հարկի գումարը երկրորդ անգամ թաքցնելու համար` «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 22 հոդվածին համապատասխան նշանակվում է տուգանք 100 %-ի չափով, այսինքն 80 հազ. դրամ:

Օրինակ 3:

1997 թ. հունվարի 25-ին հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկ վճարողի մոտ իրականացված ստուգման արդյունքներով (ստուգումն ընդգրկում էր 1996 թվականը) կազմվել էր ակտ` ակցիզային հարկի գծով հարկվող օբյեկտի պակաս ցույց տրման (1996 թ. դեկտեմբեր ամսվա առումով) և դրա հետևանքով ակցիզային հարկի 100,0 հազ. դրամի չափով պակաս հաշվարկման փաստի արձանագրմամբ:

1998 թ. սեպտեմբերի 25-ին նույն հարկատուի մոտ կազմված ստուգման ակտով (ստուգումն ընդգրկում է 1997 թ. հունվարից մինչև 1998 թ. սեպտեմբերը ներառյալ ընկած ժամանակահատվածը) արձանագրվում է.

ա) ակցիզային հարկի գծով 1997 թ. սեպտեմբեր ամսվա առումով հարկվող օբյեկտի թաքցնում` և դրա հետևանքով ակցիզային հարկի պակաս հաշվարկում` 70,0 հազ. դրամի չափով.

բ) ակցիզային հարկի գծով 1998 թ. փետրվարի առումով հարկվող օբյեկտի թաքցնում և դրա հետևանքով ակցիզային հարկի պակաս հաշվարկում` 100,0 հազ. դրամի չափով:

70,0 հազ. դրամի նկատմամբ նշանակվում է 27 հոդվածով սահմանված պատասխանատվության նորմի 2-րդ մասը` տուգանք հարկվող օբյեկտի համար նախատեսված հարկի գումարի չափով, իսկ 100,0 հազ. դրամի նկատմամբ` տուգանք հարկի գումարի 50 %-ի չափով, քանի որ նախկին ստուգման ակտով խախտման (ակցիզային հարկի գծով հարկվող օբյեկտի թաքցնելու դեպքի) արձանագրման օրվանից անցած 1 տարի ժամանակահատվածի ավարտման հաշվետու ժամանակաշրջանում չի կատարվել հարկվող օբյեկտի կրկնակի թաքցնումը:

Անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել, որ վերոնշված օրինակներում. հաջորդող հաշվետու ժամանակաշրջաններում (հարկ վճարողների կողմից) հարկվող օբյեկտի համապատասխան ուղղումների (մինչև ստուգումը) կատարման դեպքերում տուգանքները չեն կիրառվում:

6¹ Օրենքի 28 հոդվածի հետ կապված.

«Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» 1998 թ. հոկտեմբերի 24-ի օրենքն (այսուհետ մինչև սույն կետի վերջը` օրենքի փոփոխություն) ուժի մեջ մտնելուց հետո այս հոդվածի հատկանիշներով կատարված համապատասխան խախտման առաջին դեպք է համարվում նշված օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո ընկած ժամանակահատվածում հարկ վճարողի կողմից կատարված առաջին խախտումը: Խախտումը որպես կրկնական որակելու համար անհրաժեշտ պայման է հանդիսանում օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո ընկած ժամանակահատվածում հարկ վճարողի կողմից կատարված համապատասխան խախտման արձանագրման պահից մեկ տարին լրացած չլինելը` անկախ տուգանք կիրառված լինելու հանգամանքից: Տուգանքի կիրառումը հարկ վճարողին չի ազատում սահմանված հարկային պարտավորությունների կատարումից:

Օրինակ 1.

1999 թ. հունվարի 7-ին, հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկ վճարողի մոտ իրականացված ստուգման արդյունքներով արձանագրվել են «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 28 հոդվածի հատկանիշներով` ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով չգրանցելու հետևյալ փաստերը.

- 1998 թ. նոյեմբերի 10-ին` 100,0 հազ. դրամի չափով

- 1998 թ. դեկտեմբերի 20-ին` 80,0 հազ. դրամի չափով

- 1998 թ. դեկտեմբերի 25-ին` 200,0 հազ. դրամի չափով

Քանի որ, հարկ վճարողի կողմից, այդ ժամանակաշրջանի (որում տեղի են ունեցել նշված խախտումները) համար, սահմանված կարգով հարկային տեսչությանը հաշվապահական հաշվետվություններ (հայտարարագրեր) կամ իրացման շրջանառությունից (համախառն եկամտից) բխող հարկային պարտավորություններն արտացոլող` հարկային օրենսդրությամբ և հարկային հարաբերությունները կարգավորող մյուս իրավական ակտերով նախատեսված այլ փաստաթղթերը չէր ներկայացվել, ապա տվյալ դեպքում կիրառելի են օրենքի 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքները, ընդ որում.

- 1998 թ. նոյեմբերի 10-ին կատարված 100,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 100,0 հազ. դրամ (խախտումը կատարվել է նախքան օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելը).

- 1998 թ. դեկտեմբերի 20-ին կատարված 80,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 20,0 հազ. դրամ (խախտումը կատարվել է օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո առաջին անգամ).

- 1998 թ. դեկտեմբերի 25-ին կատարված 200,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 50,0 հազ. դրամ (խախտումը կատարվել է օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո երկրորդ անգամ, սակայն այն չի հանդիսանում կրկնական խախտում, քանի որ օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո ընկած ժամանակահատվածում կատարված խախտման փաստ հարկային տեսչության կողմից չի արձանագրվել):

Ընդհանուր առմամբ, հարկ վճարողի կողմից վճարման ենթակա տուգանքի գումարը կկազմի 170,0 հազ. դրամ (100,0 հազ. դրամ + 20,0 հազ. դրամ + 50,0 հազ. դրամ):

Հարկային տեսչության կողմից խախտման փաստն արձանագրելուց հետո` սահմանված ժամկետում տուգանքը չմուծելու դեպքում այն կկազմի.

- 1998 թ. նոյեմբերի 10-ին կատարված խախտման համար` 100,0 հազ. դրամ.

- 1998 թ. դեկտեմբերի 20-ին և 25-ին կատարված խախտումների համար` 140,0 հազ. դրամ (20,0 հազ. դրամ x 2 + 50,0 հազ. դրամ x 2):

Բերված օրինակում դիտարկված է այն դեպքը, երբ հարկ վճարողը օրենքով սահմանված ժամկետում տուգանքի մուծում չի կատարում: Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ հարկ վճարողի կողմից, մինչև օրենքով սահմանված ժամկետի ավարտը, տուգանքի մուծում կատարելու դեպքում (օրինակ` 150,0 հազ. դրամի չափով)` տուգանքի ընդհանուր գումարի մարումը կկատարվի ըստ տվյալ ակտով արձանագրված խախտումների կատարման հերթականության և կկրկնապատկվի չմուծված տուգանքը (տվյալ դեպքում` 20,0 հազ. դրամը):

Օրինակ 2.

Նույն (տես սույն կետի օրինակ 1-ը) հարկ վճարողի մոտ հարկային տեսչության մարմնի կողմից 1999 թ. մարտի 26-ին իրականացված ստուգման արդյունքներով արձանագրվել են «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 28 հոդվածի հատկանիշներով` հետևյալ խախտումները.

- 1999 թ. հունվարի 25-ին ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով չգրանցելու փաստ` 100,0 հազ. դրամի չափով.

- ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով գրանցված գներից թանկ վաճառելու (իրացնելու) փաստ` 100,0 հազ. դրամ տարբերության գումարի չափով:

Հարկ վճարողի կողմից, այդ ժամանակաշրջանի համար, սահմանված կարգով հարկային տեսչությանը չէր ներկայացվել օրենքի 28 հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված փաստաթղթերը: Տվյալ դեպքում կիրառելի են օրենքի 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքները, ընդ որում.

- 1999 թ. հունվարի 25-ին կատարված 100,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 50,0 հազ. դրամ (խախտման փաստը տեղի է ունեցել հարկային տեսչության կողմից խախտումն արձանագրելուց (արձանագրվել էր 1999 թ. հունվարի 7-ին) հետո` մեկ տարին լրացած չլինելու պայմաններում` հետևաբար, այն կրկնական է և կիրառելի է օրենքի 28 հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տուգանքի չափը).

- ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով գրանցված գներից թանկ վաճառելու (իրացնելու) փաստի (100,0 հազ. դրամ կազմող տարբերության գումարի չափի) հետ կապված` 25,0 հազ. դրամ (խախտումը կատարվել է օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո առաջին անգամ և կիրառելի է օրենքի 28 հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված տուգանքի չափը):

Օրենքով սահմանված ժամկետում տուգանքը վճարելու դեպքում, հարկ վճարողի կողմից վճարման ենթակա տուգանքի ընդհանուր գումարը կկազմի 75,0 հազ. դրամ (50,0 հազ. դրամ + 25,0 հազ. դրամ):

Օրինակ 3.

2000 թ. մայիսի 16-ին, հարկային տեսչության մարմնի կողմից նույն (տես սույն կետի օրինակ 2-ը) հարկ վճարողի մոտ իրականացված ստուգման արդյունքներով արձանագրվել են «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 28 հոդվածի հատկանիշներով` ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով չգրանցելու հետևյալ փաստերը.

- 2000 թ. փետրվարի 19-ին` 200,0 հազ. դրամի չափով.

- 2000 թ. ապրիլի 2-ին` 100,0 հազ. դրամի չափով:

Հարկ վճարողի կողմից, այդ ժամանակաշրջանի համար, սահմանված կարգով հարկային տեսչությանը չէր ներկայացվել օրենքի 28 հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված փաստաթղթերը: Տվյալ դեպքում կիրառելի են օրենքի 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքները, ընդ որում.

- 2000 թ. փետրվարի 19-ին կատարված 200,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 100,0 հազ. դրամ (խախտման փաստը տեղի է ունեցել հարկային տեսչության կողմից խախտումն արձանագրելուց (արձանագրվել էր 1999 թ. մարտի 26-ին) հետո` մեկ տարին լրացած չլինելու պայմաններում` հետևաբար, այն կրկնական է և կիրառելի է օրենքի 28 հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տուգանքի չափը).

- 2000 թ. ապրիլի 2-ին կատարված 100,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 25,0 հազ. դրամ (խախտման փաստը տեղի է ունեցել հարկային տեսչության կողմից խախտումն արձանագրելուց (արձանագրվել էր 1999 թ. մարտի 26-ին) հետո` մեկ տարին լրացած լինելու պայմաններում` հետևաբար, այն կրկնական չէ և կիրառելի է օրենքի 28 հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված տուգանքի չափը):

Օրենքով սահմանված ժամկետում վճարելու դեպքում, վճարման ենթակա տուգանքի ընդհանուր գումարը կկազմի 125,0 հազ. դրամ (100,0 հազ. դրամ + 25,0 հազ. դրամ):

Նախատեսված տուգանքները չեն կիրառվում, եթե խախտումները կատարվել են այն հաշվետու ժամանակաշրջանում, որի համար սահմանված կարգով հարկ վճարողի կողմից իր հաշվառման վայրի հարկային տեսչության մարմնին ներկայացված են օրենքի 28 հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված փաստաթղթերը: Սույնի հետ կապված անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ եթե հարկ վճարողի կողմից իր հաշվառման վայրի հարկային տեսչության մարմնին, այն հաշվետու ժամանակաշրջանի համար, որում կատարվել էր համապատասխան խախտումը, սահմանված կարգով ներկայացված են իրացման շրջանառությունից (համախառն եկամտից) բխող հարկային պարտավորություններն արտացոլող` հարկային օրենսդրությամբ և հարկային հարաբերությունները կարգավորող մյուս իրավական ակտերով նախատեսված այն փաստաթղթերը, որոնք նախատեսված են արտացոլելու հարկ վճարողի ոչ լրիվ իրացման շրջանառությունը (համախառն եկամուտը), այլ նրա որոշակի մասը, ապա օրենքի 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքները չեն կիրառվի իրացման շրջանառության (համախառն եկամտի) միայն այդ մասի առումով:

Օրինակ 4.

1999 թ. մայիսի 20-ին հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկ վճարողի մոտ իրականացված ստուգման արդյունքներով արձանագրվել են «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 28 հոդվածի հատկանիշներով` ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով չգրանցելու հետևյալ փաստերը.

- 1998 թ. դեկտեմբերի 25-ին` 150,0 հազ. դրամի չափով.

- 1999 թ. հունվարի 11-ին` 180,0 հազ. դրամի չափով.

- 1999 թ. հունվարի 21-ին հարկ վճարողի մոտ ակցիզային հարկով հարկման ենթակա ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաների` 60,0 հազ. դրամի չափով:

Հարկ վճարողի կողմից սահմանված կարգով հարկային տեսչությանը ներկայացվել են 1998 թվականի հաշվապահական հաշվետվությունները և 1999 թ. հունվար ամսվա ակցիզային հարկի հաշվարկը:

Տվյալ դեպքում, 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքը կիրառվում է միայն 1999 թ. հունվարի 11-ին կատարված խախտման նկատմամբ (օրենքի 28 հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն), իսկ մյուս խախտումների նկատմամբ կիրառելի են նույն հոդվածի 6-րդ մասի դրույթները:

Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ այդ հոդվածի հատկանիշներով կատարված խախտումների կրկնական կամ ոչ կրկնական որակումը կապված է հարկ վճարողի մոտ հարկային տեսչության մարմինների կողմից օրենքի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո ընկած ժամանակահատվածում կատարված համապատասխան խախտման արձանագրման հանգամանքի հետ:

Օրինակ 5.

2000 թ. նոյեմբերի 24-ին հարկային տեսչության մարմնի կողմից հարկ վճարողի մոտ (վերջինս գործունեություն է իրականացնում 2 տարբեր հասցեներում` «Ա» և «Բ») իրականացված ստուգման արդյունքներով արձանագրվել են «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 28 հոդվածի հատկանիշներով` ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով չգրանցելու հետևյալ փաստերը.

- 2000 թ. հունիսի 10-ին` 200,0 հազ. դրամի չափով («Բ» հասցեում).

- 2000 թ. հոկտեմբերի 2-ին` 300,0 հազ. դրամի չափով («Բ» հասցեում):

Հարկ վճարողի կողմից, այդ ժամանակաշրջանի համար, սահմանված կարգով հարկային տեսչությանը չէր ներկայացվել օրենքի 28 հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված փաստաթղթերը: Տվյալ դեպքում կիրառելի են օրենքի 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքները, ընդ որում.

- 2000 թ. հունիսի 10-ին կատարված 200,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 100,0 հազ. դրամ (խախտման փաստը տեղի է ունեցել հարկային տեսչության կողմից խախտումն արձանագրելուց (արձանագրվել էր 1999 թ. օգոստոսի 22-ին` «Ա» հասցեում) հետո` մեկ տարին լրացած չլինելու պայմաններում` հետևաբար, այն կրկնական է և կիրառելի է օրենքի 28 հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տուգանքի չափը).

- 2000 թ. հոկտեմբերի 2-ին կատարված 300,0 հազ. դրամի չափով չգրանցման փաստի հետ կապված` 75,0 հազ. դրամ (խախտման փաստը տեղի է ունեցել հարկային տեսչության կողմից խախտումն արձանագրելուց (արձանագրվել էր 1999թ. օգոստոսի 22-ին` «Ա» հասցեում) հետո` մեկ տարին լրացած լինելու պայմաններում` հետևաբար, այն կրկնական չէ և կիրառելի է օրենքի 28 հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված տուգանքի չափը):

Օրենքով սահմանված ժամկետում տուգանքը վճարելու դեպքում, հարկ վճարողի կողմից վճարման ենթակա տուգանքի ընդհանուր գումարը կկազմի 175,0 հազ. դրամ (100,0 հազ. դրամ + 75,0 հազ. դրամ):

Այս հոդվածով նախատեսված տուգանքները չեն կիրառվում նաև այն դեպքերում, եթե խախտումները կատարվել են այն հաշվետու ժամանակաշրջանում, որի համար սահմանված կարգով հաստատագրված վճարներով հարկվող գործունեության տեսակ իրականացնող հարկ վճարողի կողմից ներկայացված են «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 11 հոդվածով նախատեսված` ՀՀ հարկային տեսչության կողմից սահմանված ձևի (սահմանվել են ՀՀ հարկային տեսչության պետի 28.07.1998թ. N 01/42 հրամանով) փաստաթղթերը: Այս առումով անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ հարկ վճարողի կողմից ներկայացված ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ հայտարարությունները չեն կարող հիմք հանդիսանալ այս հոդվածով նախատեսված տուգանքները չկիրառելու համար:

Օրինակ 6.

Հարկ վճարողը իրականացնում է առևտրական գործունեություն` 30 մ² մակերեսից ոչ ավելի առևտրական տարածք ունեցող խանութի միջոցով, և համաձայն «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի, հանդիսանում է հաստատագրված վճար վճարող: Նրա կողմից իր հաշվառման վայրի հարկային տեսչությանը ներկայացված է «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 11 հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված հայտարարությունը, որում արտացոլված է 1998 թ. չորրորդ եռամսյակի արդյունքներով խանութի ապրանքաշրջանառության ծավալը:

Հարկային տեսչության մարմնի կողմից 1999 թ. մարտի 20-ին իրականացված ստուգման արդյունքներով արձանագրվել են ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով չգրանցելու հետևյալ փաստերը.

- 1998 թ. դեկտեմբերի 20-ին` 150,0 հազ. դրամի չափով.

- 1999 թ. հունվարի 30-ին` 180,0 հազ. դրամի չափով:

Քանի որ, սահմանված կարգով հարկ վճարողի կողմից ներկայացված հաստատագրված վճարների հաշվարկման ցուցանիշների սահմանային չափերի վերաբերյալ (վերը նշված) հայտարարությունը արտացոլում է խանութի 1998թ. 4-րդ եռամսյակի ապրանքաշրջանառության (իրացման շրջանառության) ծավալը, ապա տվյալ դեպքում, 28 հոդվածով նախատեսված տուգանքը 1998 թ. դեկտեմբերի 20-ին կատարված խախտման նկատմամբ (այդ խանութի առումով) չի կիրառվում (համաձայն օրենքի 28 հոդվածի 5-րդ մասի):

(6¹ կետը լրաց. 17.05.99 N 01/27)

7. Օրենքի 29 հոդվածի հետ կապված.

Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ հոդվածում նշված 10 օրվա համար որևէ տույժ չի հաշվարկվում և այդ ժամկետը չի ներառվում նաև 90-օրյա հաշվարկի մեջ (23 հոդված):

Օրինակ:

Հարկային տեսչության մարմնի կողմից 1997 թ. օգոստոսի 25-ին կազմվել է համապատասխան ակտ` ավելացված արժեքի հարկի գծով մինչև 1997 թ. փետրվարի 24-ը 1000,0 հազ. դրամի վճարում չկատարելու դիմաց: Փետրվարի 25-ից սկսվում է օրական տույժի հաշվարկը 0,25 % դրույքաչափով մինչև մայիսի 31-ը ներառյալ:

Հունիսի 1-ից չվճարված (պակաս վճարված) հարկի գումարի նկատմամբ կիրառվում է օրական 0,1 % տույժ, մինչև օգոստոսի 25-ը ներառյալ: Օգոստոսի 25-ից հետո 10-օրյա ժամկետում (ներառյալ սեպտեմբերի 4-ը) վճարում չկատարելու դեպքում սեպտեմբերի 5-ից շարունակվում է 0,1 % տույժի հաշվարկը, մինչև սեպտեմբերի 9-ը ներառյալ: 0,3 % տույժի հաշվարկումը սկսվելու է իրականացվել 1997 թ. սեպտեմբերի 10-ից հունիսի 1-ի դրությամբ առկա ապառքների սեպտեմբերի 9-ի դրությամբ չմարված մասի նկատմամբ:

8. Օրենքի 33 հոդվածի հետ կապված.

Ըստ էության օրենքի 33 հոդվածը կրկնում է նախկին օրենքի 33 հոդվածի ընդհանուր նորմը, այն տարբերությամբ, որ

ա) այն տարածվում է բոլոր տեսակի ավել վճարված գումարների վրա (նախկինում սխալ հաշվարկման (գանձման) հետևանքով ավել գանձվածներն էին).

բ) օրենքով սահմանվել է գերավճարների հաշվանցման հստակ հերթականությունը (տույժ, տուգանք, այնուհետև հարկի գումար):

Անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ նույն հարկատեսակի գծով (ներսում) գումարների վճարման ժամանակ այդ գումարներն ուղղվում են ըստ հարկատուի որոշած հերթականության:

Նշված կարգը վերաբերվում է 1997 թ. մայիսի 31-ի դրությամբ առկա և հետագայում առաջացող գերավճարների նկատմամբ:

Օրինակ:

1997 թ. հունիսի 15-ին հարկ վճարողը ունի

ա) շահութահարկի գծով`

- ապառք - 100,0 հազ. դրամ

- տույժ - 25,0 հազ. դրամ

- տուգանք - 40,0 հազ. դրամ

ընդամենը հարկային պարտավորությունը շահութահարկի գծով` 165,0 հազ. դրամ.

բ) ավելացված արժեքի հարկի գծով`

- ապառք - 60,0 հազ. դրամ

- տույժ - 6,0 հազ. դրամ

- տուգանք - 20,0 հազ. դրամ

ընդամենը հարկային պարտավորությունը ավելացված արժեքի հարկի գծով` 86,0 հազ. դրամ:

2. Հարկ վճարողը հունիսի 16-ին իրականացնում է փոխանցում շահութահարկի գծով`

ա) 150,0 հազ. դրամ: Այդ գումարները ուղղվում են` առաջին հերթին շահութահարկի գծով ապառքի` 100,0 հազ. դրամի մարմանը, ապա 50,0 հազարը ուղղվում է շահութահարկի գծով տույժի կամ տուգանքի մարմանը` դրանց մարումը սկսելով առավել վաղ ծագած պարտավորությունից, եթե այլ բան ուղղակիորեն նշված չէ հարկ վճարողի կողմից ներկայացված վճարման փաստաթղթերում:

Տույժերը կհաշվարկվեն մնացած ապառքների (60,0 հազ. դրամ ավելացված արժեքի հարկ) նկատմամբ:

բ) 200,0 հազ. դրամ: Այդ գումարները ուղղվում են` առաջին հերթին շահութահարկի գծով 165,0 հազ. դրամի հարկային պարտավորության մարմանը, ապա 35,0 հազ. դրամը ուղղվում է ավելացված արժեքի հարկի գծով 6,0 հազ. դրամ տույժի մարմանը, 20,0 հազ. դրամը` տուգանքի մարմանը, իսկ 9,0 հազ. դրամը` ավելացված արժեքի հարկի գծով ապառքի մարմանը:

Այսպիսով, հունիսի 16-ի դրությամբ հարկ վճարողը այս դեպքում կունենա չմարված հարկային պարտավորություն, ավելացված արժեքի հարկի գծով` 51,0 հազ. դրամ և հունիսի 16-ից տույժերը կհաշվարկվեն 51,0 հազ դրամի նկատմամբ:

Բոլոր հարկային պարտավորություններից ավել գումարների (գերավճարների) գոյացման ժամանակ վերջիններս կարող են ետ վերադարձվել հարկ վճարողին` ֆինանսների նախարարության կողմից սահմանված կարգով:

9. Օրենքի 36 հոդվածի հետ կապված.

Գանգատների վերադասության կարգով քննության սկսման համար սահմանվել է 30-օրյա ժամկետ: Հարկատուներն իրավասու են մասնակցել գանգատի քննությանը:

Միաժամանակ հայտնվում է, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 14.04.95 թ. «Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող ձեռնարկություններում, հիմնարկներում, կազմակերպություններում և անհատ ձեռներեցների մոտ Հայաստանի Հանրապետության հարկային պետական տեսչության մարմինների կողմից ստուգումների և ուսումնասիրությունների կարգի հաստատման մասին» N 213 որոշումը գործում է այնքանով, որքանով չի հակասում «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի դրույթներին:

10. Օրենքի 43 հոդվածի հետ կապված.

Այսուհետ (մինչև 1997 թվականի վերջը) անվիճելի կարգով իրավաբանական անձանց բանկային հաշիվներից հարկային տեսչությունը կարող է գումարներ գանձել միայն հարկի գումարների առումով: Տույժերը և տուգանքները պետք է վճարվեն (գանձվեն) օրենսդրությամբ սահմանված այլ կարգով, առանց անվիճելի գանձման հանձնարարագրերի (ինկասո)` մասնավորապես, օրինակ, դրանք պետք է գանձվեն օրենքի 30 հոդվածի հիման վրա դատական կարգով պարտքի բռնագանձման միջոցով: Այդ կապակցությամբ անհրաժեշտ է 1997 թ. մայիսի 31-ի դրությամբ ներկայացված բոլոր անվիճելի գանձման հանձնարարագրերը (ինկասո) վերանայել, դրանք վերափոխելով և ներկայացնելով որպես միայն հարկի գումարի անվիճելի գանձման հանձնարարագրեր:

Բուն անվիճելի գանձման հանձնարարականների ներկայացման կարգի առումով փոփոխություններ տեղի չեն ունեցել:

11. 23, 24, 25, 27, 28 հոդվածներից յուրաքանչյուրում նշված պատասխանատվության ձևերը (միջոցները) կիրառվում են անկախ այլ հոդվածներով պատասխանատվության ձևեր կիրառված լինելու հանգամանքից:

12. Օրենքի 1 հոդվածով («Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 16 հոդվածի լրացում) նախատեսված գրավոր տեղեկությունը տրվում է լուծարման (գործունեության դադարեցման) մասին տնտեսավարող սուբյեկտների` համապատասխան որոշումներ կայացնելու իրավասություն ունեցող մարմինների (անձի) կողմից: Անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել, որ օրենքի 1 հոդվածով նախատեսված կարգը կիրառվելու է օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո իրականացվող լուծարումների (գործունեության դադարեցումների) դեպքում:

Օրենքի 2 հոդվածով («Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 23 հոդվածի լրացում) սահմանված է օրական տույժերի հաշվարկման սահմանային չափ: Հաշվի առնելով այդ, ինչպես նաև օրենքի 4 հոդվածը («Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի նոր` 45 հոդվածի ներդրում), 1997 թ. հունիսի 30-ի դրությամբ հարկերի առկա չվճարված գումարների (ապառքի) նկատմամբ տույժերի հաշվարկի ընթացքը կասեցվում է 1998 թ. հունիսի 30-ին (ներառյալ), եթե մինչ այդ վերը նշված ապառքները դեռևս ամբողջությամբ չեն մարվել:

1997 թ. հուլիսի 1-ից հետո առաջացող յուրաքանչյուր առանձին հարկի գումարի` ժամանակին չմուծման դիմաց հաշվարկվող օրական տույժերի (յուրաքանչյուր հարկատեսակի գծով) հաշվարկը ընդհատվելու է հարկի գումարի վճարման ժամկետի վերջին օրվան հաջորդող 366-րդ օրը:

Հետագայում հարկային տեսչության մարմինների կողմից իրականացվող գործողությունների արդյունքում հայտնաբերված հարկերի լրացուցիչ գումարների նկատմամբ օրական տույժերը մինչև 1997թ. հունիսի 30-ը (ներառյալ) հաշվարկվում են նախկինում (մինչև օրենքի ընդունումը) գործող կարգով (այսինքն առանց ժամկետի սահմանափակման), իսկ 1997 թ. հուլիսի 1-ից (ներառյալ) հաշվարկը (ժամկետի սահմանափակումը) իրականացվում է սույն կետի երկրորդ և երրորդ պարբերություններով նախատեսված ձևով:

Օրենքի 3 հոդվածում նշված («Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի նոր` 30<sup>1</sup> հոդվածի ներդրում) վաղեմության ժամկետի կիրառման համար նախապայման է հանդիսանում այդ հոդվածի (30<sup>1</sup>) ուժի մեջ մտնելու օրվանից (ուժի մեջ է մտնում 1998 թ. հունվարի 1-ից) հետո հայտնաբերված` խախտումների (այդ թվում այն խախտումների, որոնք կատարվել են մինչև օրենքի ուժի մեջ մտնելը) կատարման տարվան անմիջապես հաջորդող երրորդ տարվա լրացումը (ավարտը):

(12-րդ կետը լրաց. 28.11.97 N 1073)