2024 թվականի օգոստոսի 08-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Նյու Գազ» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Սարգիս Միրաքյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.05.2022 թվականի որոշման դեմ` ըստ «Նյու Գազ» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Սարգիս Միրաքյանի (այսուհետ՝ Կառավարիչ) հայցի ընդդեմ Կարեն Ամիրաղյանի` վնասը հատուցելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Կառավարիչը պահանջել է Կարեն Ամիրաղյանից հօգուտ «Նյու Գազ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) բռնագանձել 132.875.100 ՀՀ դրամ՝ որպես Ընկերությանը պատճառված վնասի հատուցում:

Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 08.12.2021 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 26.05.2022 թվականի որոշմամբ Կառավարչի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 08.12.2021 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կառավարիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ և 46-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ, 58‑րդ, 62-րդ ու 66-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված հիմքի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Ստորադաս դատարաններն անտեսել են, որ Ընկերությունը, ունենալով բավարար դրամական միջոցներ, հետևաբար նաև՝ հնարավորություններ մարելու երրորդ անձանց հանդեպ իր պարտավորությունները, Կարեն Ամիրաղյանի գործողությունների, այն է՝ Ընկերության բանկային հաշիվներից գումարների կանխիկացման հետևանքով հայտնվել է ֆինանսական անբարենպաստ պայմաններում, որոնք հետագայում նաև հիմք են հանդիսացել Ընկերությանը սնանկ ճանաչելու համար։

Ե՛վ Դատարանի, և՛ Վերաքննիչ դատարանի կողմից վերը նշված հանգամանքն ընդհանրապես քննության առարկա չի դարձվել՝ չնայած, որ գործի քննության ընթացքում ինքը Դատարանի առջև լիարժեքորեն բացահայտել է, որ թեև պատասխանողն ի պաշտոնե իրավունք է ունեցել կառավարելու Ընկերության դրամական միջոցները, այնուամենայնիվ, Ընկերության տնօրենի պատասխանատվությունը չի սահմանափակվում միայն դրամական միջոցների կանխիկացման իրավասությամբ: Ավելին՝ Ընկերության տնօրենն ուղղակի պատասխանատվություն է կրում Ընկերության շրջանառու միջոցների, այդ թվում՝ դրամական միջոցների օգտագործման համար:

Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել նաև վերաքննիչ բողոքում բարձրացված այն խնդրին, որ Դատարանը գործով կատարել է սահմանափակ հարցադրում, մասնավորապես՝ «արդյո՞ք ընկերության տնօրենի կողմից դրամական միջոցները կանխիկացնելու հանգամանքը կարող է դիտարկվել որպես Ընկերությանը պատճառված վնաս» այն պայմաններում, երբ ինքը ոչ թե գումարի կանխիկացման հանգամանքն է նշել որպես պատճառված վնասի հիմնավորում, այլ գումարի կանխիկացումից հետո դրա հետագա օգտագործման վերաբերյալ տվյալների բացակայությունը, ինչպես նաև՝ իր՝ Ընկերության տնօրենից հիմնավորումները պահանջող գրությունները վերջինիս կողմից անպատասխան թողնելու հանգամանքը։

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Ընկերության ընթացիկ գործունեության ղեկավարումն իրականացրել է տնօրենը՝ ՀՀ գործող օրենսդրությանը համապատասխան: Տնօրենը պետք է լուծի բոլոր հարցերը, բացառությամբ մասնակիցների բացառիկ իրավասությանը վերապահված հարցերի: Ընկերության տնօրենը, տվյալ դեպքում՝ պատասխանողը, պետք է գործեր բարեխղճորեն և ողջամտորեն` ի շահ Ընկերության: Սույն գործի փաստերից բխում է, որ Կարեն Ամիրաղյանը, հանդիսանալով Ընկերության տնօրեն, Ընկերությանը պատկանող 132.875.100 ՀՀ դրամի, այն է՝ շրջանառու միջոցների օգտագործման մասով չի գործել ի շահ Ընկերության, իր իսկ գործողություններով Ընկերությանը պատճառել է նյութական վնաս, որն էլ ենթակա է եղել բռնագանձման պատասխանողից։

Վերաքննիչ դատարանը լիարժեքորեն չի գնահատել գործում առկա ապացույցները՝ արդյունքում կայացնելով ոչ իրավաչափ դատական ակտ:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 26.05.2022 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) թիվ ՍնԴ/0017/04/20 սնանկության գործով Սնանկության դատարանի 18.02.2020 թվականի վճռով Ընկերությունը ճանաչվել է սնանկ (հատոր 1-ին, գ.թ. 6-11, 50-52).

2) թիվ ՍնԴ/0017/04/20 սնանկության գործով Սնանկության դատարանի 24.02.2020 թվականի որոշմամբ Սարգիս Միրաքյանը նշանակվել է Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ (հատոր 1-ին, գ.թ. 12, 13, 53).

3) Կարեն Ամիրաղյանը 2015 թվականից մինչև 2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածում զբաղեցրել է Ընկերության գործադիր մարմնի ղեկավարի՝ տնօրենի պաշտոնը (հատոր 1-ին, գ.թ. 14, 54).

4) Ընկերության՝ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ում բացված բանկային հաշվի քաղվածքի համաձայն՝ 10.07.2019 թվականին Կարեն Ամիրաղյանի կողմից կանխիկացվել է ընդհանուր 132.875.000 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 27, 61).

5) 14.09.2021 թվականին կայացած նախնական դատական նիստի ժամանակ Դատարանը կողմերի միջև բաշխել է ապացուցման պարտականությունը։ Կառավարչի վրա դրվել է գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերն ապացուցելու պարտականությունը՝

- ոչ իրավաչափ գործողությունը,

- պատճառահետևանքային կապը ոչ իրավաչափ գործողության և պատճառված վնասի միջև,

- վնասի չափը:

Կարեն Ամիրաղյանի վրա դրվել է մեղքի բացակայությունն ապացուցելու պարտականությունը (հատոր 2-րդ, գ.թ. 17-21, էլեկտրոնային սկավառակում ներբեռնված ձայնագրություն, ֆայլ «3 07 21_09_14 16-29-19», րոպեներ 02։59-03։42).

6) 14.09.2021 թվականին կայացած նախնական դատական նիստի ժամանակ Կարեն Ամիրաղյանի ներկայացուցիչը դիրքորոշում է հայտնել այն մասին, որ Կարեն Ամիրաղյանի կողմից գումարը կանխիկացվել է և տրվել է Ընկերության հիմնադիրներին՝ վերջիններիս կատարած ներդրումները փոխհատուցելու համար։ Նշված ներդրումները չեն ստացել փաստաթղթային ձևակերպումներ, սակայն դրանք փաստացի կատարվել են, քանի որ Ընկերությունը մինչև ներդրումները չուներ այդ չափի գումար (հատոր 2-րդ, գ.թ. 17-21, էլեկտրոնային սկավառակում ներբեռնված ձայնագրություն, ֆայլ «3 07 21_09_14 16-14-19», րոպեներ 02։08-02։15).

7) գործում առկա չեն վիճելի գումարի կանխիկացումից հետո դրա հետագա օգտագործման վերաբերյալ ապացույցներ:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1‑ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3‑րդ կետի իմաստով, այն է` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի, «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ և 46-րդ հոդվածների կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ օրենքի կամ իրավաբանական անձի կանոնադրության ուժով իրավաբանական անձի անունից հանդես եկող անձի (գործադիր մարմնի ղեկավարի) ոչ իրավաչափ գործողությունների արդյունքում իրավաբանական անձին պատճառված վնասի հատուցման հարցին՝ նշվածի համատեքստում միաժամանակ անդրադառնալով այն հարցադրմանը, թե արդյո՞ք ընկերության տնօրենը կրում է ընկերության դրամական միջոցները վերջինիս անունից և ի շահ նրա տնօրինելու փաստն ապացուցելու պարտականություն։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները ծագում են այլ անձին վնաս պատճառելու հետևանքով (…):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ կետի համաձայն` քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանությունն իրականացվում է վնասներ հատուցելով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` անձը, ում իրավունքը խախտվել է, կարող է պահանջել իրեն պատճառված վնասների լրիվ հատուցում, եթե վնասների հատուցման ավելի պակաս չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ վնասներ են իրավունքը խախտված անձի ծախսերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարի խախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուստը կամ վնասվածքը (իրական վնաս), չստացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կստանար քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված օգուտ), ինչպես նաև ոչ նյութական վնասը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացու անձին կամ գույքին, ինչպես նաև իրավաբանական անձի գույքին պատճառված վնասը լրիվ ծավալով ենթակա է հատուցման այն պատճառած անձի կողմից: (…):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը բազմիցս անդրադարձել է վնաս պատճառելու հետևանքով հարաբերությունների ծագման համար անհրաժեշտ պայմանների առկայության հարցին: Մասնավորապես՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ վնասի հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների, վնասների և ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի ու պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայությունը: Ընդ որում, նշված պայմաններից որևէ մեկի բացակայության դեպքում վնասը ենթակա չէ հատուցման, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի (տե'ս, ի թիվս այլնի, Նատալյա Հակոբյանն ընդդեմ Վարդան Հայրապետյանի թիվ ՀՔԴ3/0016/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ պատճառված վնասի հատուցմանը վերաբերող գործերով դատարանները պետք է առանձնակի ուշադրություն դարձնեն ապացուցման առարկայի ճիշտ որոշմանը: Մասնավորապես, դատարանները նախ և առաջ պետք է որոշեն այն իրավական փաստերի շրջանակը, որոնք էական նշանակություն ունեն քաղաքացիական գործի լուծման համար և ենթակա են պարզման գործի քննության ընթացքում: Իրավական նշանակություն ունեցող հենց այդ փաստերի համակցությունն էլ կկազմի ապացուցման առարկան: Ապացուցման առարկան որոշելուց հետո միայն դատարանները, գնահատելով գործով ձեռք բերված ապացույցները, որոշում են ապացուցման առարկան կազմող իրավական փաստերի հաստատվելը կամ ժխտվելը և դրանից հետո միայն որոշում հայցը բավարարելու կամ մերժելու հարցը:

Վնասի հատուցման գործերով փաստերի իրավական նշանակություն ունենալու հարցը լուծելիս դատարանները պետք է ղեկավարվեն տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերով, որոնցում նշված են տվյալ իրավահարաբերությունը և կողմերի իրավունքներն ու պարտականությունները պայմանավորող իրավաբանական փաստերը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 1058-րդ հոդվածի 1-ին կետի կանոնակարգումներից հետևում է, որ նմանատիպ գործերով ապացուցման առարկան են կազմում իրավական նշանակություն ունեցող հետևյալ փաստերը.

- ոչ օրինաչափ վարքագիծը (գործողություն կամ անգործություն),

- վնաս պատճառող անձի առկայությունը,

- պատճառված վնասի առկայությունը,

- վնաս պատճառող անձի մեղքի առկայությունը,

- պատճառահետևանքային կապը ոչ օրինաչափ գործողության կամ անգործության և պատճառված վնասի միջև (տե'ս ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ Արթուր Մարդանյանի թիվ ՏԴ/0041/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Նախկինում կայացրած մեկ այլ որոշմամբ վերահաստատելով իր իրավական դիրքորոշումները` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել առավել մանրամասնորեն անդրադառնալ պատճառված վնասի համար պատասխանատվության պայմաններին: Մասնավորապես՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վնասը քաղաքացիական շրջանառության մասնակցի` օրենքով պահպանվող իրավունքների խախտման դեպքում վրա հասնող անբարենպաստ, բացասական հետևանքն է: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածից հետևում է, որ վնասը կարող է արտահայտվել չնախատեսված լրացուցիչ ծախսեր կատարելով կամ այդպիսի ծախսերի կատարման անհրաժեշտությամբ, գույքի կորստով կամ վնասվածքով, եկամուտների չստացմամբ (բաց թողնված օգուտ):

Հակաիրավական, ոչ օրինաչափ վարքագիծն այն գործողությունը կամ անգործությունն է, որը խախտում է օրենքի, այլ իրավական ակտերի պահանջները, ինչպես նաև անձի սուբյեկտիվ իրավունքը: Գործողությունն անձի նպատակաուղղված, կամային արարքն է, իսկ անգործությունն արտահայտվում է անհրաժեշտ և պարտադիր վարքագիծ դրսևորելուց ձեռնպահ մնալով:

Ոչ օրինաչափ վարքագծի և վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը ենթադրում է, որ վնասը պետք է հանդիսանա ոչ օրինաչափ վարքագծի ուղղակի, անմիջական հետևանք: Այն դեպքում, երբ վնասն անհրաժեշտաբար թելադրված չէ ոչ օրինաչափ գործողությամբ (անգործությամբ), կամ գործողության (անգործության) և վնասի միջև կապն անուղղակի է, վնասի հատուցման համար անհրաժեշտ պատճառահետևանքային կապի պայմանն առկա չէ:

Վնաս պատճառող անձի մեղքը նրա սուբյեկտիվ վերաբերմունքն է իր ոչ օրինաչափ գործողության (անգործության) և առաջացած հետևանքի` վնասի նկատմամբ, ինչը կարող է դրսևորվել թե՛ դիտավորության, և թե՛ անզգուշության ձևով: Ընդ որում, վնասի հատուցման հարաբերություններում գործում է վնաս պատճառած անձի մեղավորության կանխավարկածը, քանի դեռ վերջինս չի ապացուցել վնաս պատճառելու հարցում իր մեղքի բացակայությունը: Օրենքով նախատեսված դեպքերում պատճառված վնասի համար պատասխանատվությունը կարող է վրա հասնել նաև վնաս պատճառող անձի մեղքի բացակայության պարագայում (տե՛ս Նելլի Մկրտչյանն ընդդեմ «Երևան հյուրանոց» բաց բաժնետիրական ընկերության թիվ ԵԿԴ/2600/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.10.2013 թվականի որոշումը):

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Կարեն Ամիրաղյանը 2015 թվականից մինչև 2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածում զբաղեցրել է Ընկերության գործադիր մարմնի ղեկավարի՝ տնօրենի պաշտոնը:

Ընկերությունը թիվ ՍնԴ/0017/04/20 սնանկության գործով Սնանկության դատարանի 18.02.2020 թվականի վճռով ճանաչվել է սնանկ: Նույն դատարանի 24.02.2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ է նշանակվել Սարգիս Միրաքյանը:

Գործում առկա՝ Ընկերության՝ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ում բացված բանկային հաշվի քաղվածքի հետազոտմամբ հաստատվում է, որ 10.07.2019 թվականին Կարեն Ամիրաղյանի կողմից կանխիկացվել է ընդհանուր 132.875.000 ՀՀ դրամ: Գործի նյութերում առկա չեն այդ գումարի կանխիկացումից հետո դրա հետագա օգտագործման վերաբերյալ տվյալներ:

Դատարանը 08.12.2021 թվականի վճռով հայցը մերժել է՝ պատճառաբանելով, որ «(...) սույն գործով ձեռք բերված ապացույցներով չի հիմնավորվում առանց որևէ ծախսային հիմնավորման Կարեն Յուրիկի Ամիրաղյանի կողմից 132.875.100 ՀՀ դրամ գումարի չափով դրամական միջոցներ կանխիկացնելու ոչ օրինաչափ, այսինքն՝ որևէ օրենքի կամ իրավական ակտի պահանջների խախտմամբ իրականացված լինելու հանգամանքը, որպիսի փաստի ապացուցման պարտականությունը կրում էր հայցվոր կողմը, ուստի նման պայմաններում դատարանը գտնում է «Նյու Գազ» ՍՊ ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ՝ Սարգիս Դերենիկի Միրաքյանի կողմից ներկայացված հայցն անհիմն է և ենթակա է մերժման»:

Վերաքննիչ դատարանը, բողոքարկվող՝ 26.05.2022 թվականի որոշմամբ ըստ էության հիմնավոր համարելով Դատարանի դիրքորոշումը, Կառավարչի վերաքննիչ բողոքը մերժել է՝ պատճառաբանելով, որ «(...) գործում առկա «Նյու Գազ» ՍՊ ընկերության բանկային հաշվի քաղվածքի և Կ. Ամիրաղյանի՝ ընկերության տնօրեն հանդիսանալու և ընկերության հաշվից գումար կանխիկացնելու փաստերի համադրմամբ դեռևս չի հիմնավորվում «Նյու Գազ» ՍՊ ընկերության տնօրեն Կ. Ամիրաղյանի կողմից ընկերությանը վնաս պատճառելու առկայությունը, մասնավորապես՝ գործում առկա նյութերից հնարավոր չէ գալ հետևության, որ ընկերության տնօրենի կողմից ընկերության հաշվից գումար կանխիկացնելը հանդիսանում է ոչ իրավաչափ՝ օրենքին հակասող գործողություն, բացի այդ, պարզ չէ, թե տվյալ պարագայում ինչպես է արտահայտվել պատասխանողի ոչ իրավաչափ, հակաիրավական վարքագիծը, ինչպիսի բացասական հետևանքի է հանգեցրել ընկերության հաշվից գումարի կանխիկացման գործողությունը (...):

(...) Վերաքննիչ դատարանն ընդգծում է, որ գումարի կանխիկացումից հետո հայցվորի մոտ այդ գումարի օգտագործման վերաբերյալ տվյալների բացակայությունը դեռևս չի հիմնավորում ընկերության տնօրենի կողմից ընկերությանը վնաս պատճառելու հանգամանքը: Ըստ որում, հայցվոր կողմն օգտվելով իր տնօրինչականության սկզբունքից և դատարան հայց հարուցելով, պարտավոր է ապացուցել իր պահանջների հիմքում դրված ու գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերը, տվյալ դեպքում՝ պատասխանողի կողմից «Նյու Գազ» ՍՊ ընկերությանը վնաս պատճառելու փաստերը, որի չապացուցման բացասական հետևանքը կրում է դրա ապացուցման պարտականություն կրող կողմը՝ տվյալ դեպքում հայցվորը»:

Սույն գործի փաստերի հաշվառմամբ անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշման հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ անձը, որն օրենքի կամ իրավաբանական անձի կանոնադրության ուժով հանդես է գալիս նրա անունից, պետք է գործի բարեխղճորեն և ողջամիտ` ի շահ իր կողմից ներկայացվող իրավաբանական անձի: Նա պարտավոր է իրավաբանական անձի հիմնադիրների (մասնակիցների) պահանջով հատուցել իր կողմից իրավաբանական անձին պատճառած վնասները, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով:

«Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն՝ ընկերության գործադիր մարմնի գործունեության և դրա կողմից որոշումների ընդունման կարգերը սահմանվում են ընկերության կանոնադրությամբ, ներքին փաստաթղթերով, ինչպես նաև ընկերության և ընկերության գործադիր մարմնի գործառույթներն իրականացնող անձի միջև կնքված պայմանագրով:

«Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ ընկերության խորհրդի անդամները, գործադիր մարմինն իրենց իրավունքներն իրականացնելիս և պարտականությունները կատարելիս պարտավոր են գործել ի շահ ընկերության` բարեխղճորեն և ողջամիտ:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ ընկերության խորհրդի անդամները, գործադիր մարմինը պատասխանատվություն են կրում ընկերությանն իրենց մեղքով պատճառված վնասների համար, եթե օրենքներով պատասխանատվության այլ հիմքեր և չափեր նախատեսված չեն: (…):

Վերոգրյալ իրավանորմերի համալիր ուսումնասիրությունից բխում է նաև, որ օրենսդիրն ուղղակիորեն սահմանել է իրավաբանական անձի ղեկավարի (գործադիր մարմնի ղեկավարի՝ տնօրենի) պատասխանատվությունը՝ իր իրավունքներն իրացնելիս և պարտականությունները կատարելիս ոչ բարեխղճորեն, ոչ ի շահ ընկերության և ոչ ողջամտորեն գործելու արդյունքում ընկերությանը պատճառված վնասի համար:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավաբանական անձի ղեկավարի (գործադիր մարմնի ղեկավարի՝ տնօրենի)՝ իր իրավունքներն իրացնելիս և պարտականությունները կատարելիս ոչ բարեխղճորեն, ոչ ի շահ ընկերության և ոչ ողջամտորեն գործելու արդյունքում ընկերությանը պատճառված վնասի հատուցման պահանջի մասին գործերով վնասի հատուցման համար պատասխանատվության ընդհանուր հիմքերը (պայմանները) պարզելիս գնահատման առարկա պետք է դառնա ևս երկու փաստ՝

1) վնաս պատճառած անձը հանդիսանում է իրավաբանական անձի անունից հանդես եկող անձ՝ գործադիր մարմնի ղեկավար,

2) վնասն առաջացել է գործադիր մարմնի ղեկավարի ոչ բարեխիղճ, ոչ ի շահ ընկերության կամ ոչ ողջամիտ գործողությունների (անգործության) հետևանքով:

Գործադիր մարմնի ղեկավարի գործողություններով (անգործությամբ) ընկերությանը պատճառված վնասը հատուցելու պահանջի իրավունքի ծագման մասին խոսք կարող է գնալ միայն այն իրավիճակներում, երբ գործով ապացուցվում է նաև, որ գործադիր մարմնի ղեկավարի վարքագիծը (գործողությունները կամ անգործությունը) եղել է ոչ իրավաչափ, այն է՝ ի թիվս այլնի՝ ոչ բարեխիղճ, ոչ ի շահ ընկերության կամ ոչ ողջամիտ: Այսինքն՝ գործադիր մարմնի ղեկավարի վարքագիծը ոչ իրավաչափ է համարվում ոչ միայն այն դեպքում, երբ նա ուղղակիորեն խախտել է օրենքով կամ այլ իրավական ակտով սահմանված այս կամ այն պահանջը, այլ նաև այն դեպքերում, երբ նրա՝ որպես իրավաբանական անձի գործադիր մարմնի ղեկավարի վարքագիծը շեղվում է ողջամիտ, բարեխիղճ և ի շահ ընկերության գործելու պարտականություն ունեցող ղեկավարի վարքագծի՝ օրենքով սահմանված չափանիշներից։ Ըստ էության, կարելի է փաստել, որ գործադիր մարմնի ղեկավարի վարքագծի անբարեխղճությունը պետք է համարել ապացուցված, մասնավորապես այն դեպքերում, երբ՝

1) իր անձնական և իրավաբանական անձի շահերի միջև բախման առկայության պայմաններում գործադիր մարմնի ղեկավարը գործել է իր անձնական շահերից ելնելով,

2) գործադիր մարմնի ղեկավարը գիտեր կամ օբյեկտիվորեն պետք է իմանար, որ իր գործողությունները (անգործությունը) կատարման պահին չեն բխում իրավաբանական անձի շահերից,

3) գործադիր մարմնի ղեկավարն իրավաբանական անձի մասնակիցներից թաքցրել է իր կատարած գործարքի մասին տեղեկությունները, չի ապահովել դրանց հաշվապահական ձևակերպումը և իր հաշվետվողականությունը կամ մասնակիցներին տրամադրել է գործարքի մասին կեղծ տեղեկություններ,

4) գործարքը կատարվել է առանց իրավաբանական անձի կառավարման մարմինների համապատասխան հաստատման (համաձայնության):

Միաժամանակ իրավաբանական անձի գործադիր մարմնի գործողությունների (անգործության) ոչ ողջամիտ լինելը պետք է համարել ապացուցված, երբ վերջինս՝

1) առանց համապատասխան իրավիճակը գնահատելու կայացրել է այնպիսի որոշում կամ կատարել է այնպիսի գործողություն, որը բացասական ազդեցություն է ունեցել կամ հետագայում կարող է ունենալ իրավաբանական անձի գործունեության բնականոն ընթացքի վրա,

2) կատարել է այնպիսի գործողություն կամ կնքել է այնպիսի գործարք, որով չեն պահպանվել տվյալ իրավաբանական անձի կողմից նմանատիպ գործարքներ կատարելու համար սովորաբար պահանջվող կամ ընդունված ներքին ընթացակարգերը (օրինակ՝ համաձայնեցում իրավաբանական բաժնի, հաշվապահական հաշվառման բաժնի հետ և այլն):

Այսպիսով, վերը նշված հանգամանքների առկայության դեպքում հայցվորի համար բավական է ապացուցել այդ հանգամանքների առկայության փաստը՝ միաժամանակ հիմնավորելով այդ գործողությունների (անգործության) հետևանքով իրավաբանական անձին վնաս պատճառելու փաստը և դրա չափը:

Քննարկվող պարագայում գործի նյութերով հաստատվել են Ընկերության տնօրենի կողմից Ընկերությանը պատկանող 132.875.000 ՀՀ դրամը կանխիկացնելու և այդ գումարի կանխիկացումից հետո դրա օգտագործման վերաբերյալ համապատասխան տվյալներ Ընկերությանը ներկայացված չլինելու փաստերը, որպիսիք համակցության մեջ դատարանների կողմից չեն արժանացել համարժեք գնահատականի: Ավելին՝ ստորադաս դատարանները կարևորել են Կարեն Ամիրաղյանի՝ որպես Ընկերության տնօրենի կողմից վիճելի գումարի կանխիկացմանն ուղղված գործողությունների իրավաչափությունը՝ չանդրադառնալով դրան հաջորդող վարքագծին, այն է՝ իրավաբանական անձի մասնակիցներին իր կատարած գործարքի մասին տեղեկություններ չհայտնելուն, կանխիկացված գումարն ի շահ ընկերության ծախսելու փաստը հավաստող ապացույցներ չներկայացնելուն, ընկերության մասնակիցների առջև իր հաշվետվողականությունը չապահովելուն։ Մինչդեռ, ինչպես բխում է վերը շարադրված իրավական վերլուծությունից, տվյալ դեպքում վնաս պատճառողի գործողությունների (անգործության) իրավաչափության տեսանկյունից գնահատման առարկա պետք է դառնար ոչ միայն գումարի կանխիկացումը որևէ օրենքի կամ իրավական ակտի պահանջների խախտմամբ իրականացված լինելու, այլ նաև այդ գումարն ի շահ ընկերության, բարեխղճորեն և ողջամտորեն տնօրինված լինելու փաստը։

Տվյալ դեպքում գործի նյութերով հաստատվել է Կարեն Ամիրաղյանի կողմից Ընկերությանը պատկանող դրամական միջոցների կանխիկացման փաստը, ինչպես նաև գործում բացակայում են կանխիկացված գումարները նպատակային՝ ի շահ Ընկերության ծախսված լինելու փաստը հաստատող ապացույցներ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ պարտավորության բովանդակությունը կազմող գործողությունը կատարված լինելու փաստն ապացուցելու պարտականությունը կրում է պարտապանը: (…)։

Տվյալ դեպքում գործի նյութերով հիմնավորվել է, ինչպես նաև կողմերը չեն հերքել, որ Ընկերության և Կարեն Ամիրաղյանի՝ որպես Ընկերության տնօրենի միջև առկա են եղել աշխատանքային պայմանագրից բխող պարտավորական իրավահարաբերություններ։ Ընկերության բանկային հաշվից կանխիկացված գումարն ի շահ Ընկերության, բարեխղճորեն և ողջամտորեն տնօրինելու պարտականությունն աշխատանքային պարտավորության բովանդակությունը կազմող տարրերից է՝ աշխատող-տնօրենի սուբյեկտիվ պարտականություններից մեկը։ Հետևաբար, կանխիկացված գումարն ի շահ Ընկերության ծախսված լինելու փաստն ապացուցելու պարտականությունը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 3-րդ մասի իմաստով պետք է կրի Ընկերության տնօրենը՝ Կարեն Ամիրաղյանը։ Ուստի, նշված փաստը չապացուցելու բացասական հետևանքները ևս պետք է կրի վերջինս։

Այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ կանխիկացված գումարն ի շահ Ընկերության ծախսված լինելու փաստը վիճելի մնալու բացասական հետևանքները կարող են դրվել Կարեն Ամիրաղյանի վրա միայն այն դեպքում, երբ գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլում Դատարանի կայացրած ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին որոշմամբ նշված փաստի ապացուցման պարտականությունը դրվեր նրա վրա։ Մինչդեռ սույն գործով 14.09.2021 թվականին կայացած նախնական դատական նիստում գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի շրջանակը որոշելիս և ապացուցման պարտականությունը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխելիս Դատարանը, անտեսելով Կարեն Ամիրաղյանի ներկայացուցչի դիրքորոշումն առ այն, որ կանխիկացված գումարների հաշվին կատարվել են փոխհատուցումներ Ընկերության հիմնադիրներին վերջիններիս կողմից կատարած ներդրումների դիմաց (տե՛ս փաստ 6‑րդ), որևէ կերպ նշված փաստը չի կարևորել և, համապատասխանաբար, Կարեն Ամիրաղյանի վրա չի դրել այն հաստատող ապացույցներ ներկայացնելու պարտականություն՝ վերջինիս վրա դնելով բացառապես վնաս պատճառելու հարցում իր մեղքի բացակայությունն ապացուցելու պարտականությունը (փաստ 5-րդ)։

Վճռաբեկ դատարանը, գործի նյութերի համալիր վերլուծության արդյունքում հիմնավորված համարելով վճռաբեկ բողոքի հիմքերը և հիմնավորումները, գտնում է, որ գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող՝ կանխիկացված գումարն ի շահ Ընկերության ծախսված լինելու փաստն ապացուցելու պարտականությունը Դատարանի որոշմամբ Կարեն Ամիրաղյանի վրա դրված չլինելու և տվյալ փաստը վիճելի մնալու պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող հետևություն կատարել առ այն, որ գումարի կանխիկացումից հետո հայցվորի մոտ այդ գումարի օգտագործման վերաբերյալ տվյալների բացակայությամբ չի հիմնավորվում ընկերության տնօրենի վարքագծի ոչ իրավաչափ լինելը և այդ վարքագծով վնաս պատճառելու հանգամանքը: Գործի փաստերի նման գնահատմամբ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի, 57-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 1058-րդ հոդվածի, «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 3-րդ մասի խախտում:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3‑րդ մասերի հիմքով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2‑րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը բեկանելու և գործը Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության քաղաքացիական դատարան նոր քննության ուղարկելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը։ Ընդ որում, գործի նոր քննության ժամանակ, սույն վեճին իրավաչափ լուծում տալու և գործի լրիվ, բազմակողմանի ու օբյեկտիվ քննությունն ապահովելու նպատակով դատարանը պետք է պարզի Կարեն Ամիրաղյանի կողմից կանխիկացված գումարներն ի շահ Ընկերության ծախսված լինելու կամ չլինելու փաստը՝ հաշվի առնելով նաև սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը և նկատի ունենալով, որ գործն ամբողջ ծավալով է ուղարկվում նոր քննության՝ Վճռաբեկ դատարանը նպատակահարմար չի գտնում անդրադառնալ վճռաբեկ բողոքում նշված նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի մյուս խախտումներին:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն գլխի [ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլուխ] կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործի քննության այս փուլում հնարավոր չէ անդրադառնալ դատական ծախսերի բաշխման հարցին։ Դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության արդյունքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ ու 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.05.2022 թվականի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության։

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության արդյունքում։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 4 նոյեմբերի 2024 թվական: