ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

 

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

 

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում	Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/5155/02/18 2023 թ.
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/5155/02/18
Նախագահող դատավոր`  Գ. Խանդանյան Դատավորներ`  Ս. Թորոսյան  Հ. Ենոքյան

 

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ անունից

 

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

 

	նախագահող	Գ. Հակոբյան
	զեկուցող	Է. Սեդրակյան
		Ա. Բարսեղյան
		Ս. Միքայելյան
		Ա․ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան

 

2023 թվականի մարտի 02-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 23.09.2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Մարգարիտա Շահինյանի ընդդեմ Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սերյոժա Հարությունյանի (այսուհետ` Կառավարիչ) և Բանկի՝ անշարժ գույքի աճուրդը և դրա հիման վրա կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

 

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

 

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Մարգարիտա Շահինյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 բնակարանի աճուրդը և դրա հիման վրա 19.02.2018 թվականին Կառավարչի և Բանկի միջև կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրը:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Կ. Պետրոսյան) 19.06.2019 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր`  Ա. Պետրոսյան, դատավորներ` Լ. Գրիգորյան, Դ. Սերոբյան) 20.12.2019 թվականի որոշմամբ Մարգարիտա Շահինյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.06.2019 թվականի վճիռն ամբողջությամբ բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Փիլոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 19.03.2021 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 23.09.2021 թվականի որոշմամբ  Մարգարիտա Շահինյանի ներկայացուցչի ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Դատարանի 19.03.2021 վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է՝ հայցը բավարարվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է բերել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Արսեն Ասատրյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

 

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը, խախտել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ և 46-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածը, 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ հայցվորն իր ներկայացրած հայցադիմումում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ և 46-րդ հոդվածները չի վկայակոչել, այլ որպես հայցի իրավական հիմք նշել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածը, ուստի Վերաքննիչ դատարանն իրավասու չէր դուրս գալ հայցի հիմքի և առարկայի շրջանակներից:

Վերաքննիչ դատարանը Բանկի վրա դրել է այնպիսի պարտականություն, որը նախատեսված չէ գործող օրենսդրությամբ և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումներով արտահայտված դիրքորոշմամբ:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վիճելի գույքն իրացվել է ոչ թե Բանկի կողմից արտադատական կարգով բռնագանձման արդյունքում, այլ սնանկության վարույթում՝ սնանկության կառավարչի կազմակերպած աճուրդով, որի պայմաններում Բանկը չի կարող կրել պարտապանին կամ գրավատուներին աճուրդի վերաբերյալ ծանուցելու պարտականությունը:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով վարույթը, որի շրջանակներում իրացվել է վիճելի անշարժ գույքը, 20.11.2018 թվականի վճռով ավարտվել է, ուստի անհասկանալի է, թե ինչպես է իրականացվելու ռեստիտուցիան:

 

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 23.09.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 19.03.2021 թվականի վճռին:

 

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) «Առէկսիմբանկ-Գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի (իրավահաջորդ` Բանկ) (այսուհետ՝ Գրավառու), Մարգարիտա Շահինյանի (այսուհետ նաև՝ Գրավատու) և Էդգար Թորոսյանի (այսուհետ նաև՝ Վարկառու) միջև 02.07.2012 թվականին կնքվել է hիփոթեքի թիվ VT11377 պայմանագիրը (այսուհետ՝ Պայմանագիր), որի 1.1-ին և 1.2-րդ կետերի համաձայն՝ Գրավառուն 02.07.2012 թվականին Երևան քաղաքում Վարկառուի հետ կնքված թիվ VT11377 վարկային պայմանագրով 1095 օրով, մինչև 15.07.2015 թվականը ներառյալ մարման պայմանով, տարեկան 18 տոկոս տոկոսադրույքով վարկի և նրա վրա հավելագրված տոկոսագումարների մարումն ըստ նույն պայմանագրի անբաժան մասը կազմող մարման ժամանակացույց-պարտավորագրի Վարկառուին տրամադրում է 6.000.000 ՀՀ դրամի չափով վարկ:

Վարկային պայմանագրով Վարկառուի ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովելու նպատակով Գրավատուն Պայմանագրով Գրավառուի մոտ գրավադրում է իր սեփականությունը հանդիսացող 78.0 քմ ընդհանուր մակերեսով բնակելի տունը, և բաժնային սեփականություն հանդիսացող 0.016 հա հողամասը, որոնք գտնվում են Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում (այսուհետ նաև՝ Գրավի առարկա):

Պայմանագրի 3.2 կետի համաձայն՝ գրավով ապահովված վարկային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում Գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով, ծանուցում է Գրավատուին (Վարկառուին) առանց դատարան դիմելու Գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Բռնագանձման ծանուցումը համարվում է պատշաճ ուղարկված, եթե այն Գրավատուները ստացել են առձեռն Գրավառուից, կամ այն Գրավատուին է հանձնվել առձեռն՝ ցրիչի միջոցով, կամ այն ուղարկվել է պատվիրված փաստային նամակով (…) (հատոր 1, գ.թ.  67-73):

2) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.11.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանը ճանաչվել է սնանկ: Նույն դատարանի 20.11.2018 թվականի վճռով թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 սնանկության գործն ավարտվել է հիմք` Դատական տեղեկատվական համակարգ datalex.am։

3)  Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.02.2017 թվականի որոշմամբ հաստատվել է Էդգար Թորոսյանի պահանջների վերջնական ցուցակը, որում ընդգրկվել է Բանկի՝ որպես ապահովված պարտատիրոջ պահանջը՝ 5.775.591,6 ՀՀ դրամի չափով:

4) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 28.09.2017 թվականի որոշմամբ Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սերյոժա Հարությունյանին թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել Էդգար Թորոսյանի պարտավորությունների կատարումն ապահովելու համար գրավադրված՝ երրորդ անձ Մարգարիտա Շահինյանին սեփականության իրավունքով պատկանող՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը:

5) Կառավարչի (Վաճառող) և Բանկի (Գնորդ) միջև 19.02.2018 թվականին կնքվել է անշարժ գույքի աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիր, որով Գնորդը որպես սեփականություն ձեռք է բերել Գրավատուին պատկանող՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը՝ 78.0 քմ մակերեսով բնակելի տունը համապատասխան 0.016 հա հողաբաժնեմասով  (հատոր 1, գ.թ. 16-19):

6) Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ 27022018-01-0133 վկայականի համաձայն՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը (հատոր 1, գ.թ. 12-13):

7) Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 20․11․2018 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործն ավարտվել է։ Դատարանը վճռել է․ Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները համարել դադարեցված:

 Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից հետո` հինգ տարվա ընթացքում, նույն ֆիզիկական անձը չի կարող կամավոր սնանկության դիմում ներկայացնել սնանկ ճանաչվելու համար, իսկ նման դիմում ներկայացնելու դեպքում դիմումի ընդունումը ենթակա է մերժման սույն օրենքով սահմանված կարգով:

 Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո Էդգար Թորոսյանը ազատվում է բոլոր դրամական պարտավորությունների կատարումից, բացառությամբ «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 90-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և 97-րդ հոդվածի 1-ին մասի ա/, բ/, գ/, դ/ ենթամասերով սահմանված պարտավորությունների կատարումից:

Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և կարող է բողոքարկվել Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո տասնհինգօրյա ժամկետում (www.court.am ինտերնետային կայքում հրապարակված վճիռ)։

8) Գրավատուն, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ մասը և Պայմանագրի 3.2 կետը, հայցադիմում է ներկայացրել ընդդեմ Կառավարչի և Բանկի՝ անշարժ գույքի աճուրդը և դրա հիման կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, իսկ 21.05.2018 թվականին ներկայացրած միջնորդությամբ պահանջել է հայցը լրացնել Բանկի նկատմամբ ունեցած պարտավորությունը պատշաճ կատարած ճանաչելու պահանջով՝ վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 424-րդ հոդվածը  (հատոր 1, գ․թ․ 42-44)։

 

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ստորադաս դատարանը սխալ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը և չի կիրառել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը, և որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

 

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ սնանկության գործն ավարտված լինելու պայմաններում, սնանկության վարույթում կնքված գործարքներն անվավեր ճանաչելու պահանջներով քաղաքացիական գործերի քննության առանձնահատկություններին, վերահաստատելով նախկինում հայտնած դիրքորոշումները:

 

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (դատավոր` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և  պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան), անդրադառնալով Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքին, իր նախադեպային իրավունքում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի իմաստով «դատարան» եզրույթն ինքնավար նշանակություն ունի, և դրան բնորոշ հիմնական հատկություններից է պարտադիր որոշում կայացնելու հնարավորությունը (տե՛ս, Benthem v. The Netherlands գործով Եվրոպական դատարանի 23.10.1985 թվականի վճիռը, կետ 40): Մեկ այլ գործով Եվրոպական դատարանը նշել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի իմաստով դատարանը պետք է հնարավորություն ունենա ապահովելու նույն հոդվածով նախատեսված նյութաիրավական և ընթացակարգային բոլոր երաշխիքները: Ընդ որում, դատարանը պետք է ունենա ներկայացված հայցին վերաբերող բոլոր փաստական և իրավական խնդիրների հետ կապված պարտադիր որոշում կայացնելու հնարավորություն (տե՛ս, Rolf Gustafson v. Sweden գործով Եվրոպական դատարանի 01.07.1997 թվականի վճիռը, կետեր 45,46):

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`

1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`

2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով ծանուցում է գրավատուին առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Գրավատուն իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու նույն հոդվածի համաձայն գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: Դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը, եթե գրավատուն կտրամադրի գրավի առարկայի արժեքին համարժեք ապահովում` գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին պատշաճ ձևով հանձնելուց հետո գրավառուն իրավունք ունի գրավի առարկան վերցնելու իր տիրապետման տակ (եթե շարժական գույք է), ինչպես նաև խելամիտ քայլեր ձեռնարկելու գրավի առարկան պահպանելու, սպասարկելու և դրա անվտանգությունն ապահովելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավառուն նույն օրենսգրքի ուժով իրավունք ունի նույն օրենսգրքի 195 հոդվածի պահպանմամբ գրավատուի անունից իրացնելու գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով, եթե գրավատուն և գրավառուն գրավի առարկայի իրացման այլ կարգ չեն նախատեսել: Գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտապանը կամ երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն իրավունք ունի, մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դադարեցնել դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է: Այդ իրավունքը սահմանափակող համաձայնությունն առոչինչ է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է վերոգրյալ նորմերի վերլուծությանը և արձանագրել, որ գրավառուի կողմից գրավատուին պատշաճ ձևով ծանուցելու (բռնագանձման ծանուցում) օրենսդրական պահանջն ինքնանպատակ չէ և հետապնդում է գրավատուի այլ իրավունքների իրականացման ապահովման նպատակ: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է նաև, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 1-ին պարբերությամբ նախատեսված` առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի տեղեկանալու իրավունքը և գրավառուի տեղեկացնելու պարտականությունն ուղղակիորեն կապված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված գրավառուի իրավունքների ապահովման հետ: Այդ իրավունքներն ամբողջ ծավալով կարող են իրականացվել միայն այն դեպքում, երբ գրավատուին ընձեռված է առանց դատարան դիմելու գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման մասին տեղեկանալու հնարավորություն։ Այդ իսկ պատճառով գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի իրազեկումը գրավառուի պարտականությունն է, որի չպահպանման դեպքում վերջինս չի կարող իրականացնել առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու իր իրավունքը (տե՛ս, Վարդան Պետրոսյանն ընդդեմ «Արարատ» նոտարական տարածքի նոտար Ալվարդ Հովհաննիսյանի թիվ ՎԴ3/0092/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2010 թվականի որոշումը):

 

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 91-րդ հոդվածի համաձայն՝ ֆիզիկական անձանց սնանկության հետ կապված հարաբերությունների նկատմամբ կիրառվում են նույն օրենքի դրույթները, եթե սույն գլխով այլ բան նախատեսված չէ:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածի համաձայն՝ ֆիզիկական անձի սնանկության գործն ավարտելու մասին վճռի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները դադարում են:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 87-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պարտատերերի հետ հաշվարկներն ավարտելուց ոչ ուշ, քան 15 օր հետո կառավարիչը դատարան է ներկայացնում վերջնական հաշվետվությունը:

Նույն հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ դատավորը, քննելով վերջնական հաշվետվությունը, վճիռ է կայացնում պարտապանի լուծարման հետևանքով սնանկության վերաբերյալ գործն ավարտելու մասին, կամ մերժում է գործն ավարտելու միջնորդությունը` նշելով մերժման պատճառները:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 105-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ սնանկության վարույթի ցանկացած փուլում դատավորը, կառավարչի կամ պարտատիրոջ ներկայացմամբ և պարտատերերի առարկությունների բացակայության դեպքում, առանց դատական նիստ հրավիրելու վճիռ է կայացնում սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի մասին, եթե`

ա) պարտապանը չունի որևէ գույք կամ պարտապանի գույքի վրա Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով չի կարող բռնագանձում տարածվել.

բ) պարտապանի գույքը հայտնաբերել հնարավոր չէ.

գ) պարտապանի գույքն այնքան փոքրարժեք է, որ ողջամիտ չէ սնանկության հետագա ընթացակարգերի իրականացումը.

դ) պարտապանի գույքի հայտնաբերման կամ ակտիվների հավաքման ուղղությամբ իրականացվելիք ծախսերը չեն արդարացնում սնանկության հետագա ընթացակարգերի իրականացումը:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝  թե պարտատերը (պարտատերերը) առարկում է սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի դեմ, ապա սնանկության վերաբերյալ գործը կարող է շարունակվել առարկող պարտատիրոջ (պարտատերերի) հաշվին: Նման դեպքերում առարկող պարտատերը (պարտատերերը) պարտավոր է դատարանի որոշմամբ սահմանված չափով դեպոզիտ վճարել սնանկության հատուկ հաշվին` ի ապահովումն սնանկության գործի վարույթի հետ կապված ծախսերի հատուցման:

Վերոգրյալ իրավանորմերի համակարգային վերլուծությունից հետևում է, որ պարտատերերի հետ հաշվարկներն ավարտելուց հետո,  սահմանված ժամկետում կառավարիչը դատարան է ներկայացնում վերջնական հաշվետվություն,  որ քննելով էլ դատարանը, վճիռ է կայացնում պարտապանի լուծարման հետևանքով սնանկության վերաբերյալ գործն ավարտելու  կամ միջնորդությունը մերժելու մասին: Մասնավորապես դատարանը վճիռ է կայացնում սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի մասին, եթե պարտապանը չունի որևէ գույք։ Ընդ որում, ֆիզիկական անձի սնանկության գործը ավարտելու մասին վճռի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկ ճանաչված ֆիզիկական անձի սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները դադարում են:

 

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

 

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 02.07.2012 թվականին կնքված Պայմանագրի համաձայն Բանկը Վարկառուին տրամադրել է 6.000.000 ՀՀ դրամի չափով վարկ: Վարկային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովելու նպատակով Գրավատուն Պայմանագրով Բանկում գրավադրել է իր սեփականությունը հանդիսացող 78.0 քմ ընդհանուր մակերեսով բնակելի տունը և բաժնային սեփականություն հանդիսացող 0.016 հա հողամասը, որոնք գտնվում են Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում: Պայմանագրի 3.2 կետով սահմանվել է, որ գրավով ապահովված վարկային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում Գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով, ծանուցում է Գրավատուին առանց դատարան դիմելու Գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Բռնագանձման ծանուցումը համարվում է պատշաճ ուղարկված, եթե այն Գրավատուն ստացել է առձեռն Գրավառուից կամ այն Գրավատուին է հանձնվել առձեռն՝ ցրիչի միջոցով, կամ այն ուղարկվել է պատվիրված փաստային նամակով։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.11.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Վարկառուն ճանաչվել է սնանկ։ Նույն դատարանի 07.02.2017 թվականի որոշմամբ հաստատվել է պահանջների վերջնական ցուցակը, որում ընդգրկվել է Բանկի՝ որպես ապահովված պարտատիրոջ պահանջը՝ 5.775.591,6 ՀՀ դրամի չափով: Նույն դատարանի 28.09.2017 թվականի որոշմամբ Վարկառուի սնանկության գործով կառավարչին թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել Գրավի առարկան:

Կառավարչի և Բանկի միջև 19.02.2018 թվականին կնքված անշարժ գույքի աճուրդային առուվաճառքի պայմանագրով Գրավի առարկան վաճառվել է Բանկին: Գրավի առարկայի նկատմամբ գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը։

Դիմելով Դատարան՝ Գրավատուն վիճարկել է Կառավարչի կազմակերպած աճուրդը ու դրա արդյունքում Կառավարչի և Բանկի միջև կնքված պայմանագիրն այն հիմքով, որ հիշյալ գործարքները կնքվել են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի և 02.07.2012 թվականի Պայմանագրի 3.2 կետի խախտմամբ, իսկ գրավով ապահովված պարտավորությունն ամբողջությամբ կատարված է եղել:

Դատարանը հայցը մերժել է այն հիմնավորմամբ, որ Գրավատուին սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքն օտարվել է սնանկության գործի շրջանակներում Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 28.09.2017 թվականի որոշման հիման վրա Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով կառավարչի կողմից իրականացված աճուրդի արդյունքում, հետևաբար բացակայել է Գրավառուի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով և 02.07.2012 թվականի Պայմանագրի 3-րդ գլխով սահմանված որևէ պարտականություն կատարելու անհրաժեշտությունը և հնարավորությունը:

Վերաքննիչ դատարանը մասնակիորեն բավարարել է Մարգարիտա Շահինյանի ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը՝ բեկանել և փոփոխել է Դատարանի վճիռը` հայցը բավարարել է՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 բնակարանի աճուրդը և դրա հիման վրա 19.02.2018 թվականին Կառավարչի և Բանկի միջև կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրը ճանաչել է անվավեր: Վերաքննիչ դատարանը առաջադրել է այն իրավական հարցը, թե արդյոք գրավատու Մարգարիտա Շահինյանը պետք է իրական հնարավորություն ունենար տեղեկանալու սնանկության վարույթում իր գույքը հրապարակային սակարկություններով վաճառքի դրվելու մասին: Այնուհետև, վկայակոչելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.10.2018 թվականի թիվ ԵՇԴ/0072/04/17 որոշմամբ, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 19.07.2016 թվականի ՍԴՈ-1294 որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշումները՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը կիրառելի է ոչ միայն գրավադրված գույքի արտադատական կարգով իրացման, այլ նաև դատական կարգով՝ սնանկության վարույթի շրջանակներում հրապարակային սակարկությունների միջոցով գրավադրված գույքի իրացման նկատմամբ: Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ անկախ գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելու կարգից՝ արտադատական, թե դատական՝ յուրաքանչյուր դեպքում շոշափվում է գրավատու անձի սեփականության իրավունքը, և թե՛ սնանկության գործով կառավարիչը, թե՛ գրավառուն պարտավոր են ապահովել գույքի սեփականատիրոջ արդյունավետ ծանուցումը, որը կբացառի սնանկության գործընթացի մասին շահագրգիռ անձանց օբյեկտիվորեն իրազեկված չլինելու իրավիճակները:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ տվյալ դեպքում գրավատու հանդիսացող բողոքաբերը օբյեկտիվորեն զրկված է եղել սնանկության վարույթում Բանկի ներկայացրած պահանջի վերաբերյալ տեղեկացված լինելու հնարավորությունից, և գործի նյութերում բացակայում է որևէ ապացույց այն մասին, որ հայցվոր-գրավատուն տեղեկացված է եղել իր կողմից գրավադրված գույքի վերաբերյալ սնանկության վարույթի շրջանակներում իրականացվող դատավարական գործընթացների, այդ թվում նաև 14.11.2017 թվականին կազմակերպված աճուրդի մասին:

 

Սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

 

Սույն գործով վերաքննիչ բողոքը ներկայացվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածի սխալ մեկնաբանության հիմքով այն դեպքում, երբ Դատարանը հայցի հիմքում դրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետը կիրառելի չի համարել սույն գործի փաստերի նկատմամբ: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը դուրս է եկել վերաքննության սահմաններից` քննարկելով Դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետի սխալ մեկնաբանության հարցը տվյալ նորմը ստորադաս դատարանի կողմից կիրառված չլինելու պայմաններում:

Բացի դրանից, անդրադառնալով վերաքննիչ բողոքում վկայակոչված ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումների կիրառելիությանը սույն գործի փաստերի նկատմամբ՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը Գարիկ Իսրայելյանի թիվ ԵՇԴ/0072/04/17 սնանկության  գործով 04.10.2018 թվականին կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է այն իրավական հարցին, թե արդյոք գործին մասնակից չդարձված անձինք, ովքեր ապահովված պարտատիրոջ պահանջն ապահովող գույքի (այդ թվում՝ գրավի առարկա հանդիսացող) սեփականատեր են (այդ թվում՝ գրավատու), կարող են բողոքարկել պահանջների վերջնական ցուցակը հաստատելու մասին որոշումը: Իրավական հարցի համատեքստում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մասնավորապես նշել է, որ թեև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքն ուղղակիորեն չի պարտավորեցնում սնանկության գործով կառավարչին ապահովված պահանջների դեպքում ծանուցել նաև երրորդ անձանց, ում գույքով ապահովված է համապատասխան պահանջը, իսկ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի  43-րդ հոդվածը նախատեսում է միայն կառավարչի, պարտապանի և պարտատերերի կողմից պահանջների նախնական ցուցակի դեմ առարկություն ներկայացնելու հնարավորություն, այդուհանդերձ երրորդ անձը (մասնավորապես գրավատուն) պետք է իրական հնարավորություն ունենա տեղեկացված լինելու ներկայացված պահանջի մասին՝ անհրաժեշտության դեպքում ներկայացնելով առարկություն՝ նկատի ունենալով, որ ապահովված պահանջի հաստատումն ուղղակիորեն առնչվում է երրորդ անձի սեփականության իրավունքին և այդ իրավունքի դատական պաշտպանությանը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը ըստ դիմումի Գագիկ Հակոբյանի՝ Արմեն Հակոբյանին սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԱՎԴ1/0006/04/16 սնանկության գործով 07.06.2019 թվականի որոշմամբ հավելել է, որ եթե սնանկ ճանաչված պարտապանի պարտավորությունն ապահովված է երրորդ անձ գրավատուին պատկանող գույքի գրավով, ապա վերջինս ոչ միայն պետք է իրապես տեղեկացվի պահանջների ներկայացման և հաստատման ընթացակարգի, այլ նաև իր գույքի վաճառքին վերաբերող գործընթացի մասին, քանի որ հակառակ մոտեցման պարագայում ուղղակիորեն սահմանափակվում են երրորդ անձ գրավատուի սեփականության և դատական պաշտպանության իրավունքները, այդ թվում` վերջինս զրկվում է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 10-րդ մասով սահմանված իր իրավունքից օգտվելու իրական հնարավորությունից։

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ թիվ ԵՇԴ/0072/04/17 սնանկության  գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.10.2018 թվականի որոշումը վերաբերում է սնանկության վարույթում պահանջների վերջնական ցուցակը հաստատելու մասին որոշումը բողոքարկելու հնարավորությանը գործին մասնակից չդարձված այն անձանց կողմից, ովքեր հանդիսանում են պարտատիրոջ պահանջն ապահովող գույքի սեփականատեր, իսկ թիվ ԱՎԴ1/0006/04/16 սնանկության գործով 07.06.2019 թվականի որոշումը վերաբերում է  սնանկության վարույթում գրավատու հանդիսացող երրորդ անձի կողմից իր գույքի վաճառքին վերաբերող գործընթացին, մասնավորապես գույքն ուղղակի գործարքով վաճառելու թույլտվության մասին որոշումը կայացնելուն նախորդող գործողություններին մասնակցելու իրական հնարավորությունն ապահովելու հարցին:

Մինչդեռ, սույն գործով Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 20․11․2018 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործն ավարտվել է։ Դատարանը վճռել է․ Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները համարել դադարեցված:

Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից հետո` հինգ տարվա ընթացքում, նույն ֆիզիկական անձը չի կարող կամավոր սնանկության դիմում ներկայացնել սնանկ ճանաչվելու համար, իսկ նման դիմում ներկայացնելու դեպքում դիմումի ընդունումը ենթակա է մերժման սույն օրենքով սահմանված կարգով:

Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո Էդգար Թորոսյանը ազատվում է բոլոր դրամական պարտավորությունների կատարումից, բացառությամբ Սնանկության մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 90-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և 97-րդ հոդվածի 1-ին մասի ա/, բ/, գ/, դ/ ենթամասերով սահմանված պարտավորությունների կատարումից։

Այսինքն՝ Վարկառուի սնանկության վարույթում կնքված պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու մասին վճիռը կայացվել է սնանկության գործն ավարտվելուց հետո, հետևաբար Վճռաբեկ դատարանի վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումները սույն գործի փաստերի նկատմամբ կիրառելի լինել չեն կարող:

Բացի այդ,  Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է Դատարանի վճիռը և փոփոխել այն` բավարարել էԳրավի առարկայի աճուրդը և դրա արդյունքներով Բանկի և Կառավարչի միջև կնքված առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջը։  Վերաքննիչ դատարանը, հաշվի չի առել, որ անվավեր ճանաչված գործարքը կնքվել է  Կառավարչի և Բանկի միջև, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշման կայացման պահին, այն է՝ 23.09.2021 թվականի դրությամբ, Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 20․11․2018 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործն ավարտելու մասին  վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու հիմքով,  սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները համարել են դադարեցված:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Բրումարեսկուն ընդդեմ Ռումինիայի գործով 28.10.1999 թվականի վճռով (գանգատ թիվ 28342/95, կետ 61) արձանագրել է, որ Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքն անհրաժեշտ է մեկնաբանել Կոնվենցիայի նախաբանի լույսի ներքո, որը, ի թիվս այլնի, իրավունքի գերակայությունն ամրագրում է որպես Պայմանավորվող պետությունների ընդհանուր ժառանգության մաս: Իրավունքի գերակայության հիմնարար հայեցակետերից է  իրավական որոշակիության   սկզբունքը (…):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵՄԴ/0199/02/10 քաղաքացիական գործով 29.07.2011 թվականի որոշմամբ արձանագրել է, որ «դատական ակտի որոշակիության սկզբունքը թեև քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ սահմանված չէ, սակայն այն իրավական հասկացություն է և միջազգայնորեն ճանաչված սկզբունք ու ենթադրում է, որ դատական ակտը պետք է լինի որոշակի` այն պետք է ձևակերպվի հստակ և հասկանալի, դրա բովանդակությունը պետք է շարադրվի այնպես, որ դատավարության մասնակիցների համար ակնառու և ակնհայտ լինի, թե իրենց ինչ իրավունք է տրամադրվում, իրենց որ իրավունքն է սահմանափակվում, իրենց ինչ իրավունքից են զրկում, կամ իրենց վրա ինչ պարտականություն է դրվում:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատարանի կողմից որևէ հարցի կապակցությամբ կայացված վերջնական դատական ակտով անձը պետք է ստանա որոշակի և հաստատուն որոշում՝ կապված իր իրավունքների և պարտականությունների հետ: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Բանկի և Կառավարչի միջև կնքված առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելով, այնուամենայնիվ պայմանագրի անվավերության հետևանքների կիրառման անհնարինությունը կարող է հանգեցնել իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտման այն առումով, որ դատական ակտով չեն լուծվի  խնդրո առարկա գույքի պատկանելության և ռեստիտուցիայի կիրառման հարցերը:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը մինչդեռ սույն գործով ենթակա էր կիրառման «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչն էլ հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

 

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 365-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի  7-րդ կետով սահմանված` վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և առաջին ատյանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։

Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից առաջին ատյանի դատական ակտին ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր փաստ հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

 

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործով Բանկը նախապես վճարել է վճռաբեկ բողոք բերելու համար նախատեսված 20.000 ՀՀ դրամի չափով պետական տուրքի գումար՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը բավարարման ենթակա լինելու պայմաններում վերոհիշյալ գումարը պետք է բռնագանձվի Մարգարիտա Շահինյանից հօգուտ Բանկի:

 

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

 

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

 

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 23.09.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.03.2021 թվականի վճռին:

2. Մարգարիտա Շահինյանից հօգուտ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

 

Նախագահող	Գ. Հակոբյան
Զեկուցող	Է. Սեդրակյան
	Ա. Բարսեղյան
	Ս. Միքայելյան
	Ա․ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
	Տ. Պետրոսյան

 

Հատուկ կարծիք

 

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից թիվ ԵԴ/5155/02/18 քաղաքացիական գործով 02․03.2023 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

 

02․03.2023 թվական

 

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2023 թվականի մարտի 02-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 23․09․2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Մարգարիտա Շահինյանի ընդդեմ Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սերյոժա Հարությունյանի (այսուհետ` Կառավարիչ) և Բանկի՝ անշարժ գույքի աճուրդը և դրա հիման վրա կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 23.09.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.03.2021 թվականի վճռին։

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և  10-րդ մասերով, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս այդ մասերի վերաբերյալ:

 

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

 «Դիմելով դատարան` Մարգարիտա Շահինյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 բնակարանի աճուրդը և դրա հիման վրա 19.02.2018 թվականին Կառավարչի և Բանկի միջև կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրը:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Կ. Պետրոսյան) 19.06.2019 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր`  Ա. Պետրոսյան, դատավորներ` Լ. Գրիգորյան, Դ. Սերոբյան) 20.12.2019 թվականի որոշմամբ Մարգարիտա Շահինյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.06.2019 թվականի վճիռն ամբողջությամբ բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Փիլոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 19.03.2021 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 23.09.2021 թվականի որոշմամբ Մարգարիտա Շահինյանի ներկայացուցչի ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Դատարանի 19.03.2021 վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է՝ հայցը բավարարվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է բերել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Արսեն Ասատրյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել»:

 

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը, խախտել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ և 46-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածը, 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ հայցվորն իր ներկայացրած հայցադիմումում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ և 46-րդ հոդվածները չի վկայակոչել, այլ որպես հայցի իրավական հիմք նշել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածը, ուստի Վերաքննիչ դատարանն իրավասու չէր դուրս գալ հայցի հիմքի և առարկայի շրջանակներից:

Վերաքննիչ դատարանը Բանկի վրա դրել է այնպիսի պարտականություն, որը նախատեսված չէ գործող օրենսդրությամբ և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումներով արտահայտված դիրքորոշմամբ:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վիճելի գույքն իրացվել է ոչ թե Բանկի կողմից արտադատական կարգով բռնագանձման արդյունքում, այլ սնանկության վարույթում՝ սնանկության կառավարչի կազմակերպած աճուրդով, որի պայմաններում Բանկը չի կարող կրել պարտապանին կամ գրավատուներին աճուրդի վերաբերյալ ծանուցելու պարտականությունը:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով վարույթը, որի շրջանակներում իրացվել է վիճելի անշարժ գույքը, 20.11.2018 թվականի վճռով ավարտվել է, ուստի անհասկանալի է, թե ինչպես է իրականացվելու ռեստիտուցիան:

 

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 23.09.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 19.03.2021 թվականի վճռին»:

 

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) «Առէկսիմբանկ-Գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի (իրավահաջորդ` Բանկ) (այսուհետ՝ Գրավառու), Մարգարիտա Շահինյանի (այսուհետ նաև՝ Գրավատու) և Էդգար Թորոսյանի (այսուհետ նաև՝ Վարկառու) միջև 02.07.2012 թվականին կնքվել է hիփոթեքի թիվ VT11377 պայմանագիրը (այսուհետ՝ Պայմանագիր), որի 1.1-ին և 1.2-րդ կետերի համաձայն՝ Գրավառուն 02.07.2012 թվականին Երևան քաղաքում Վարկառուի հետ կնքված թիվ VT11377 վարկային պայմանագրով 1095 օրով, մինչև 15.07.2015 թվականը ներառյալ մարման պայմանով, տարեկան 18 տոկոս տոկոսադրույքով վարկի և նրա վրա հավելագրված տոկոսագումարների մարումն ըստ նույն պայմանագրի անբաժան մասը կազմող մարման ժամանակացույց-պարտավորագրի Վարկառուին տրամադրում է 6.000.000 ՀՀ դրամի չափով վարկ:

Վարկային պայմանագրով Վարկառուի ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովելու նպատակով Գրավատուն Պայմանագրով Գրավառուի մոտ գրավադրում է իր սեփականությունը հանդիսացող 78.0 քմ ընդհանուր մակերեսով բնակելի տունը, և բաժնային սեփականություն հանդիսացող 0.016 հա հողամասը, որոնք գտնվում են Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում (այսուհետ նաև՝ Գրավի առարկա):

Պայմանագրի 3.2 կետի համաձայն՝ գրավով ապահովված վարկային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում Գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով, ծանուցում է Գրավատուին (Վարկառուին) առանց դատարան դիմելու Գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Բռնագանձման ծանուցումը համարվում է պատշաճ ուղարկված, եթե այն Գրավատուները ստացել են առձեռն Գրավառուից, կամ այն Գրավատուին է հանձնվել առձեռն՝ ցրիչի միջոցով, կամ այն ուղարկվել է պատվիրված փաստային նամակով (…) (հատոր 1, գ.թ.  67-73):

2) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.11.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանը ճանաչվել է սնանկ: Նույն դատարանի 20.11.2018 թվականի վճռով թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 սնանկության գործն ավարտվել է հիմք` Դատական տեղեկատվական համակարգ datalex.am։

3)  Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.02.2017 թվականի որոշմամբ հաստատվել է Էդգար Թորոսյանի պահանջների վերջնական ցուցակը, որում ընդգրկվել է Բանկի՝ որպես ապահովված պարտատիրոջ պահանջը՝ 5.775.591,6 ՀՀ դրամի չափով:

4) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 28.09.2017 թվականի որոշմամբ Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով կառավարիչ Սերյոժա Հարությունյանին թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել Էդգար Թորոսյանի պարտավորությունների կատարումն ապահովելու համար գրավադրված՝ երրորդ անձ Մարգարիտա Շահինյանին սեփականության իրավունքով պատկանող՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը:

5) Կառավարչի (Վաճառող) և Բանկի (Գնորդ) միջև 19.02.2018 թվականին կնքվել է անշարժ գույքի աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիր, որով Գնորդը որպես սեփականություն ձեռք է բերել Գրավատուին պատկանող՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի  44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը՝ 78.0 քմ մակերեսով բնակելի տունը համապատասխան 0.016 հա հողաբաժնեմասով  (հատոր 1, գ.թ. 16-19):

6) Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ  27022018-01-0133 վկայականի համաձայն՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը (հատոր 1, գ.թ. 12-13):

7) Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 20․11․2018 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործն ավարտվել է։ Դատարանը վճռել է․ Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները համարել դադարեցված:

 Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից հետո` հինգ տարվա ընթացքում, նույն ֆիզիկական անձը չի կարող կամավոր սնանկության դիմում ներկայացնել սնանկ ճանաչվելու համար, իսկ նման դիմում ներկայացնելու դեպքում դիմումի ընդունումը ենթակա է մերժման սույն օրենքով սահմանված կարգով:

 Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո Էդգար Թորոսյանը ազատվում է բոլոր դրամական պարտավորությունների կատարումից, բացառությամբ «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 90-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և 97-րդ հոդվածի 1-ին մասի ա/, բ/, գ/, դ/ ենթամասերով սահմանված պարտավորությունների կատարումից:

Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և կարող է բողոքարկվել Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո տասնհինգօրյա ժամկետում (www.court.am ինտերնետային կայքում հրապարակված վճիռ)։

8) Գրավատուն, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ մասը և Պայմանագրի 3.2 կետը, հայցադիմում է ներկայացրել ընդդեմ Կառավարչի և Բանկի՝ անշարժ գույքի աճուրդը և դրա հիման կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, իսկ 21.05.2018 թվականին ներկայացրած միջնորդությամբ պահանջել է հայցը լրացնել Բանկի նկատմամբ ունեցած պարտավորությունը պատշաճ կատարած ճանաչելու պահանջով՝ վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 424-րդ հոդվածը  (հատոր 1, գ․թ․ 42-44)»։

 

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ստորադաս դատարանը սխալ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը և չի կիրառել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը, և որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ սնանկության գործն ավարտված լինելու պայմաններում, սնանկության վարույթում կնքված գործարքներն անվավեր ճանաչելու պահանջներով քաղաքացիական գործերի քննության առանձնահատկություններին, վերահաստատելով նախկինում հայտնած դիրքորոշումները:

 

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (դատավոր` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և  պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան), անդրադառնալով Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքին, իր նախադեպային իրավունքում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի իմաստով «դատարան» եզրույթն ինքնավար նշանակություն ունի, և դրան բնորոշ հիմնական հատկություններից է պարտադիր որոշում կայացնելու հնարավորությունը (տե՛ս, Benthem v. The Netherlands գործով Եվրոպական դատարանի 23.10.1985 թվականի վճիռը, կետ 40): Մեկ այլ գործով Եվրոպական դատարանը նշել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի իմաստով դատարանը պետք է հնարավորություն ունենա ապահովելու նույն հոդվածով նախատեսված նյութաիրավական և ընթացակարգային բոլոր երաշխիքները: Ընդ որում, դատարանը պետք է ունենա ներկայացված հայցին վերաբերող բոլոր փաստական և իրավական խնդիրների հետ կապված պարտադիր որոշում կայացնելու հնարավորություն (տե՛ս, Rolf Gustafson v. Sweden գործով Եվրոպական դատարանի 01.07.1997 թվականի վճիռը, կետեր 45,46):

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`

1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`

2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով ծանուցում է գրավատուին առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Գրավատուն իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու նույն հոդվածի համաձայն գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: Դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը, եթե գրավատուն կտրամադրի գրավի առարկայի արժեքին համարժեք ապահովում` գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին պատշաճ ձևով հանձնելուց հետո գրավառուն իրավունք ունի գրավի առարկան վերցնելու իր տիրապետման տակ (եթե շարժական գույք է), ինչպես նաև խելամիտ քայլեր ձեռնարկելու գրավի առարկան պահպանելու, սպասարկելու և դրա անվտանգությունն ապահովելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավառուն նույն օրենսգրքի ուժով իրավունք ունի նույն օրենսգրքի 195 հոդվածի պահպանմամբ գրավատուի անունից իրացնելու գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով, եթե գրավատուն և գրավառուն գրավի առարկայի իրացման այլ կարգ չեն նախատեսել: Գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 252-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտապանը կամ երրորդ անձ հանդիսացող գրավատուն իրավունք ունի, մինչև գրավի առարկան վաճառելը, ցանկացած ժամանակ դադարեցնել դրա վրա բռնագանձումը և դրա իրացումը` կատարելով գրավով ապահովված պարտավորությունը կամ դրա այն մասը, որի կատարումը կետանցվել է: Այդ իրավունքը սահմանափակող համաձայնությունն առոչինչ է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է վերոգրյալ նորմերի վերլուծությանը և արձանագրել, որ գրավառուի կողմից գրավատուին պատշաճ ձևով ծանուցելու (բռնագանձման ծանուցում) օրենսդրական պահանջն ինքնանպատակ չէ և հետապնդում է գրավատուի այլ իրավունքների իրականացման ապահովման նպատակ: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է նաև, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 1-ին պարբերությամբ նախատեսված` առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի տեղեկանալու իրավունքը և գրավառուի տեղեկացնելու պարտականությունն ուղղակիորեն կապված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված գրավառուի իրավունքների ապահովման հետ: Այդ իրավունքներն ամբողջ ծավալով կարող են իրականացվել միայն այն դեպքում, երբ գրավատուին ընձեռված է առանց դատարան դիմելու գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման մասին տեղեկանալու հնարավորություն։ Այդ իսկ պատճառով գրավի առարկայի բռնագանձման մասին գրավատուի իրազեկումը գրավառուի պարտականությունն է, որի չպահպանման դեպքում վերջինս չի կարող իրականացնել առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու իր իրավունքը (տե՛ս, Վարդան Պետրոսյանն ընդդեմ «Արարատ» նոտարական տարածքի նոտար Ալվարդ Հովհաննիսյանի թիվ ՎԴ3/0092/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2010 թվականի որոշումը):

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 91-րդ հոդվածի համաձայն՝ ֆիզիկական անձանց սնանկության հետ կապված հարաբերությունների նկատմամբ կիրառվում են նույն օրենքի դրույթները, եթե սույն գլխով այլ բան նախատեսված չէ:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածի համաձայն՝ ֆիզիկական անձի սնանկության գործն ավարտելու մասին վճռի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները դադարում են:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 87-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պարտատերերի հետ հաշվարկներն ավարտելուց ոչ ուշ, քան 15 օր հետո կառավարիչը դատարան է ներկայացնում վերջնական հաշվետվությունը:

Նույն հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ դատավորը, քննելով վերջնական հաշվետվությունը, վճիռ է կայացնում պարտապանի լուծարման հետևանքով սնանկության վերաբերյալ գործն ավարտելու մասին, կամ մերժում է գործն ավարտելու միջնորդությունը` նշելով մերժման պատճառները:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 105-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ սնանկության վարույթի ցանկացած փուլում դատավորը, կառավարչի կամ պարտատիրոջ ներկայացմամբ և պարտատերերի առարկությունների բացակայության դեպքում, առանց դատական նիստ հրավիրելու վճիռ է կայացնում սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի մասին, եթե`

ա) պարտապանը չունի որևէ գույք կամ պարտապանի գույքի վրա Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով չի կարող բռնագանձում տարածվել.

բ) պարտապանի գույքը հայտնաբերել հնարավոր չէ.

գ) պարտապանի գույքն այնքան փոքրարժեք է, որ ողջամիտ չէ սնանկության հետագա ընթացակարգերի իրականացումը.

դ) պարտապանի գույքի հայտնաբերման կամ ակտիվների հավաքման ուղղությամբ իրականացվելիք ծախսերը չեն արդարացնում սնանկության հետագա ընթացակարգերի իրականացումը:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝  թե պարտատերը (պարտատերերը) առարկում է սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի դեմ, ապա սնանկության վերաբերյալ գործը կարող է շարունակվել առարկող պարտատիրոջ (պարտատերերի) հաշվին: Նման դեպքերում առարկող պարտատերը (պարտատերերը) պարտավոր է դատարանի որոշմամբ սահմանված չափով դեպոզիտ վճարել սնանկության հատուկ հաշվին` ի ապահովումն սնանկության գործի վարույթի հետ կապված ծախսերի հատուցման:

Վերոգրյալ իրավանորմերի համակարգային վերլուծությունից հետևում է, որ պարտատերերի հետ հաշվարկներն ավարտելուց հետո,  սահմանված ժամկետում կառավարիչը դատարան է ներկայացնում վերջնական հաշվետվություն,  որ քննելով էլ դատարանը, վճիռ է կայացնում պարտապանի լուծարման հետևանքով սնանկության վերաբերյալ գործն ավարտելու  կամ միջնորդությունը մերժելու մասին: Մասնավորապես դատարանը վճիռ է կայացնում սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի մասին, եթե պարտապանը չունի որևէ գույք։ Ընդ որում, ֆիզիկական անձի սնանկության գործը ավարտելու մասին վճռի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկ ճանաչված ֆիզիկական անձի սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները դադարում են:

 

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 02.07.2012 թվականին կնքված Պայմանագրի համաձայն Բանկը Վարկառուին տրամադրել է 6.000.000 ՀՀ դրամի չափով վարկ: Վարկային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովելու նպատակով Գրավատուն Պայմանագրով Բանկում գրավադրել է իր սեփականությունը հանդիսացող 78.0 քմ ընդհանուր մակերեսով բնակելի տունը և բաժնային սեփականություն հանդիսացող 0.016 հա հողամասը, որոնք գտնվում են Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 հասցեում: Պայմանագրի 3.2 կետով սահմանվել է, որ գրավով ապահովված վարկային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում Գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով, ծանուցում է Գրավատուին առանց դատարան դիմելու Գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Բռնագանձման ծանուցումը համարվում է պատշաճ ուղարկված, եթե այն Գրավատուն ստացել է առձեռն Գրավառուից կամ այն Գրավատուին է հանձնվել առձեռն՝ ցրիչի միջոցով, կամ այն ուղարկվել է պատվիրված փաստային նամակով։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.11.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Վարկառուն ճանաչվել է սնանկ։ Նույն դատարանի 07.02.2017 թվականի որոշմամբ հաստատվել է պահանջների վերջնական ցուցակը, որում ընդգրկվել է Բանկի՝ որպես ապահովված պարտատիրոջ պահանջը՝ 5.775.591,6 ՀՀ դրամի չափով: Նույն դատարանի 28.09.2017 թվականի որոշմամբ Վարկառուի սնանկության գործով կառավարչին թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել Գրավի առարկան:

Կառավարչի և Բանկի միջև 19.02.2018 թվականին կնքված անշարժ գույքի աճուրդային առուվաճառքի պայմանագրով Գրավի առարկան վաճառվել է Բանկին: Գրավի առարկայի նկատմամբ գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը։

Դիմելով Դատարան՝ Գրավատուն վիճարկել է Կառավարչի կազմակերպած աճուրդը ու դրա արդյունքում Կառավարչի և Բանկի միջև կնքված պայմանագիրն այն հիմքով, որ հիշյալ գործարքները կնքվել են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի և 02.07.2012 թվականի Պայմանագրի 3.2 կետի խախտմամբ, իսկ գրավով ապահովված պարտավորությունն ամբողջությամբ կատարված է եղել:

Դատարանը հայցը մերժել է այն հիմնավորմամբ, որ Գրավատուին սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքն օտարվել է սնանկության գործի շրջանակներում Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 28.09.2017 թվականի որոշման հիման վրա Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործով կառավարչի կողմից իրականացված աճուրդի արդյունքում, հետևաբար բացակայել է Գրավառուի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով և 02.07.2012 թվականի Պայմանագրի 3-րդ գլխով սահմանված որևէ պարտականություն կատարելու անհրաժեշտությունը և հնարավորությունը:

Վերաքննիչ դատարանը մասնակիորեն բավարարել է Մարգարիտա Շահինյանի ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը՝ բեկանել և փոփոխել է Դատարանի վճիռը` հայցը բավարարել է՝ Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի 44-րդ շենքի թիվ 8/1 բնակարանի աճուրդը և դրա հիման վրա 19.02.2018 թվականին Կառավարչի և Բանկի միջև կնքված աճուրդային առուվաճառքի պայմանագիրը ճանաչել է անվավեր: Վերաքննիչ դատարանը առաջադրել է այն իրավական հարցը, թե արդյոք գրավատու Մարգարիտա Շահինյանը պետք է իրական հնարավորություն ունենար տեղեկանալու սնանկության վարույթում իր գույքը հրապարակային սակարկություններով վաճառքի դրվելու մասին: Այնուհետև, վկայակոչելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.10.2018 թվականի թիվ ԵՇԴ/0072/04/17 որոշմամբ, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 19.07.2016 թվականի ՍԴՈ-1294 որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշումները՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը կիրառելի է ոչ միայն գրավադրված գույքի արտադատական կարգով իրացման, այլ նաև դատական կարգով՝ սնանկության վարույթի շրջանակներում հրապարակային սակարկությունների միջոցով գրավադրված գույքի իրացման նկատմամբ: Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ անկախ գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելու կարգից՝ արտադատական, թե դատական՝ յուրաքանչյուր դեպքում շոշափվում է գրավատու անձի սեփականության իրավունքը, և թե՛ սնանկության գործով կառավարիչը, թե՛ գրավառուն պարտավոր են ապահովել գույքի սեփականատիրոջ արդյունավետ ծանուցումը, որը կբացառի սնանկության գործընթացի մասին շահագրգիռ անձանց օբյեկտիվորեն իրազեկված չլինելու իրավիճակները:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ տվյալ դեպքում գրավատու հանդիսացող բողոքաբերը օբյետիվորեն զրկված է եղել սնանկության վարույթում Բանկի ներկայացրած պահանջի վերաբերյալ տեղեկացված լինելու հնարավորությունից, և գործի նյութերում բացակայում է որևէ ապացույց այն մասին, որ հայցվոր-գրավատուն տեղեկացված է եղել իր կողմից գրավադրված գույքի վերաբերյալ սնանկության վարույթի շրջանակներում իրականացվող դատավարական գործընթացների, այդ թվում նաև 14.11.2017 թվականին կազմակերպված աճուրդի մասին:

 

Սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով վերաքննիչ բողոքը ներկայացվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  249-րդ հոդվածի սխալ մեկնաբանության հիմքով այն դեպքում, երբ Դատարանը հայցի հիմքում դրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետը կիրառելի չի համարել սույն գործի փաստերի նկատմամբ: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը դուրս է եկել վերաքննության սահմաններից` քննարկելով Դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 2-րդ կետի սխալ մեկնաբանության հարցը տվյալ նորմը ստորադաս դատարանի կողմից կիրառված չլինելու պայմաններում:

Բացի դրանից, անդրադառնալով վերաքննիչ բողոքում վկայակոչված ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումների կիրառելիությանը սույն գործի փաստերի նկատմամբ՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը Գարիկ Իսրայելյանի թիվ ԵՇԴ/0072/04/17 սնանկության  գործով 04.10.2018 թվականին կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է այն իրավական հարցին, թե արդյոք գործին մասնակից չդարձված անձինք, ովքեր ապահովված պարտատիրոջ պահանջն ապահովող գույքի (այդ թվում՝ գրավի առարկա հանդիսացող) սեփականատեր են (այդ թվում՝ գրավատու), կարող են բողոքարկել պահանջների վերջնական ցուցակը հաստատելու մասին որոշումը: Իրավական հարցի համատեքստում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մասնավորապես նշել է, որ թեև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքն ուղղակիորեն չի պարտավորեցնում սնանկության գործով կառավարչին ապահովված պահանջների դեպքում ծանուցել նաև երրորդ անձանց, ում գույքով ապահովված է համապատասխան պահանջը, իսկ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի  43-րդ հոդվածը նախատեսում է միայն կառավարչի, պարտապանի և պարտատերերի կողմից պահանջների նախնական ցուցակի դեմ առարկություն ներկայացնելու հնարավորություն, այդուհանդերձ երրորդ անձը (մասնավորապես գրավատուն) պետք է իրական հնարավորություն ունենա տեղեկացված լինելու ներկայացված պահանջի մասին՝ անհրաժեշտության դեպքում ներկայացնելով առարկություն՝ նկատի ունենալով, որ ապահովված պահանջի հաստատումն ուղղակիորեն առնչվում է երրորդ անձի սեփականության իրավունքին և այդ իրավունքի դատական պաշտպանությանը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը ըստ դիմումի Գագիկ Հակոբյանի՝ Արմեն Հակոբյանին սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԱՎԴ1/0006/04/16 սնանկության գործով 07.06.2019 թվականի որոշմամբ հավելել է, որ եթե սնանկ ճանաչված պարտապանի պարտավորությունն ապահովված է երրորդ անձ գրավատուին պատկանող գույքի գրավով, ապա վերջինս ոչ միայն պետք է իրապես տեղեկացվի պահանջների ներկայացման և հաստատման ընթացակարգի, այլ նաև իր գույքի վաճառքին վերաբերող գործընթացի մասին, քանի որ հակառակ մոտեցման պարագայում ուղղակիորեն սահմանափակվում են երրորդ անձ գրավատուի սեփականության և դատական պաշտպանության իրավունքները, այդ թվում` վերջինս զրկվում է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 10-րդ մասով սահմանված իր իրավունքից օգտվելու իրական հնարավորությունից։

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ թիվ ԵՇԴ/0072/04/17 սնանկության  գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.10.2018 թվականի որոշումը վերաբերում է սնանկության վարույթում պահանջների վերջնական ցուցակը հաստատելու մասին որոշումը բողոքարկելու հնարավորությանը գործին մասնակից չդարձված այն անձանց կողմից, ովքեր հանդիսանում են պարտատիրոջ պահանջն ապահովող գույքի սեփականատեր, իսկ թիվ ԱՎԴ1/0006/04/16 սնանկության գործով 07.06.2019 թվականի որոշումը վերաբերում է  սնանկության վարույթում գրավատու հանդիսացող երրորդ անձի կողմից իր գույքի վաճառքին վերաբերող գործընթացին, մասնավորապես գույքն ուղղակի գործարքով վաճառելու թույլտվության մասին որոշումը կայացնելուն նախորդող գործողություններին մասնակցելու իրական հնարավորությունն ապահովելու հարցին:

 Մինչդեռ, սույն գործով Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 20․11․2018 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործն ավարտվել է։ Դատարանը վճռել է․ Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները համարել դադարեցված:

 Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից հետո` հինգ տարվա ընթացքում, նույն ֆիզիկական անձը չի կարող կամավոր սնանկության դիմում ներկայացնել սնանկ ճանաչվելու համար, իսկ նման դիմում ներկայացնելու դեպքում դիմումի ընդունումը ենթակա է մերժման սույն օրենքով սահմանված կարգով:

 Սույն վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո Էդգար Թորոսյանը ազատվում է բոլոր դրամական պարտավորությունների կատարումից, բացառությամբ Սնանկության մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 90-րդ հոդվածի 4-րդ մասով և 97-րդ հոդվածի 1-ին մասի ա/, բ/, գ/, դ/ ենթամասերով սահմանված պարտավորությունների կատարումից։

Այսինքն՝ Վարկառուի սնանկության վարույթում կնքված պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու մասին վճիռը կայացվել է սնանկության գործն ավարտվելուց հետո, հետևաբար Վճռաբեկ դատարանի վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումները սույն գործի փաստերի նկատմամբ կիրառելի լինել չեն կարող:

Բացի այդ,  Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է Դատարանի վճիռը և փոփոխել այն` բավարարել էԳրավի առարկայի աճուրդը և դրա արդյունքներով Բանկի և Կառավարչի միջև կնքված առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջը։ Վերաքննիչ դատարանը, հաշվի չի առել, որ անվավեր ճանաչված գործարքը կնքվել է  Կառավարչի և Բանկի միջև, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշման կայացման պահին, այն է՝ 23.09.2021 թվականի դրությամբ, Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 20․11․2018 թվականի թիվ ԵԿԴ/0279/04/15 վճռով Էդգար Թորոսյանի սնանկության գործն ավարտելու մասին  վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու հիմքով,  սնանկության գործով կառավարչի լիազորությունները համարել են դադարեցված:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Բրումարեսկուն ընդդեմ Ռումինիայի գործով 28.10.1999 թվականի վճռով (գանգատ թիվ 28342/95, կետ 61) արձանագրել է, որ Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքն անհրաժեշտ է մեկնաբանել Կոնվենցիայի նախաբանի լույսի ներքո, որը, ի թիվս այլնի, իրավունքի գերակայությունն ամրագրում է որպես Պայմանավորվող պետությունների ընդհանուր ժառանգության մաս: Իրավունքի գերակայության հիմնարար հայեցակետերից է  իրավական որոշակիության   սկզբունքը (…):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵՄԴ/0199/02/10 քաղաքացիական գործով 29.07.2011 թվականի որոշմամբ արձանագրել է, որ «դատական ակտի որոշակիության սկզբունքը թեև քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ սահմանված չէ, սակայն այն իրավական հասկացություն է և միջազգայնորեն ճանաչված սկզբունք ու ենթադրում է, որ դատական ակտը պետք է լինի որոշակի` այն պետք է ձևակերպվի հստակ և հասկանալի, դրա բովանդակությունը պետք է շարադրվի այնպես, որ դատավարության մասնակիցների համար ակնառու և ակնհայտ լինի, թե իրենց ինչ իրավունք է տրամադրվում, իրենց որ իրավունքն է սահմանափակվում, իրենց ինչ իրավունքից են զրկում, կամ իրենց վրա ինչ պարտականություն է դրվում:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատարանի կողմից որևէ հարցի կապակցությամբ կայացված վերջնական դատական ակտով անձը պետք է ստանա որոշակի և հաստատուն որոշում՝ կապված իր իրավունքների և պարտականությունների հետ: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Բանկի և Կառավարչի միջև կնքված առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելով, այնուամենայնիվ պայմանագրի անվավերության հետևանքների կիրառման անհնարինությունը կարող է հանգեցնել իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտման այն առումով, որ դատական ակտով չեն լուծվի  խնդրո առարկա գույքի պատկանելության և ռեստիտուցիայի կիրառման հարցերը:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը մինչդեռ սույն գործով ենթակա էր կիրառման «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչն էլ հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

 

 

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 365-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանված` վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և առաջին ատյանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։

Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից առաջին ատյանի դատական ակտին ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր փաստ հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։»։

 

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս դրա վերաբերյալ:

 

Այսպես՝

Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով՝ նշելով նաև, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ստորադաս դատարանը չի կիրառել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը։

Կարծում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանը չէր կարող վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել վերոգրյալով, քանի որ ինչպես վճռաբեկ բողոքի, այնպես էլ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքերի և հիմնավորումների մեջ բացակայում է նշում այն մասին, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը չկիրառելու արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը  թույլ է տվել նյութական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը։

 

Բացի այդ, ցանկանում եմ կարծիք հայտնել նաև այն մասին, որ Վճռաբեկ դատարանը, վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, և նշելով, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս ստորադաս դատարանը սխալ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը և չի կիրառել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը, չէր կարող Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 365-րդ հոդվածի ուժով, քանի որ վերը նշված նորմերը հանդիսանում են նյութական իրավունքի նորմեր, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 365-րդ հոդվածի ուժով ստորադաս դատարանի դատական ակտը կարող է բեկանվել (վերացվել) բացառապես այն դեպքերում, երբ թույլ են տրվել դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումներ կամ դրանք սխալ են կիրառվել։

Ավելին՝ Վճռաբեկ դատարանը, եզրահանգում անելով այն մասին, որ «Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածը, մինչդեռ սույն գործով ենթակա էր կիրառման «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածը, ինչն էլ հանգեցրել է գործի սխալ լուծման», որոշման մեջ չի բացահայտել, թե ինչում է կայանում դրա հետևանքով արդարադատության բուն էության խաթարումը, որը դատական ակտը բեկանելու պարտադիր պայման է։

 

Վերոգրյալի հիման վրա՝ հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը։

 

Դատավոր`

Գ. Հակոբյան

 

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 28 նոյեմբերի 2023 թվական: