2023 թվականի հունվարի 31-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Միլլար» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) և Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Խաչիկ Նազարյանի (այսուհետ՝ Կառավարիչ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29․06․2021 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Ընկերության ընդդեմ «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ), երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի և Կառավարչի՝ գումար բռնագանձելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

 Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բանկի կողմից իրեն սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքի՝ քաղաք Երևան, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող թիվ 4, 8, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 24, 27, 28, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59, 62, 64 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների արտադատական կարգով բռնագանձումը։

 Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07․04․2014 թվականի որոշմամբ Ընկերության հայցադիմումը ընդունվել է վարույթ։

 Ընկերությունը 12․03․2015 թվականին դատարան դիմում ներկայացնելով պահանջել է Բանկից բռնագանձել 16.412.874 ՀՀ դրամ: 02.06.2018 թվականին Ընկերությունը դատարան է ներկայացրել միջնորդություն` հայցապահանջն ավելացնելու մասին և պահանջել է Բանկից բռնագանձել 1.578.166.864,3 ՀՀ դրամ:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան) 16.11.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ վճռվել է. Բանկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 1.025.483.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պարտավորության գումար, ինչպես նաև 600.118.100 ՀՀ դրամ՝ որպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների գումար: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների հաշվարկը, 1.025.483.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ, շարունակել 17.11.2018 թվականից սկսած, մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը: Ընկերության հայցը 1.602.997,1 ՀՀ դրամի մասով մերժվել է: Անշարժ գույքերի արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է՝ հայցից հրաժարվելու հիմքով:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Դ. Սերոբյան
դատավորներ՝ Ա. Պետրոսյան, Լ. Գրիգորյան) 16.05.2019 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 16.11.2018 թվականի վճիռը բեկանվել և գործն ուղարկվել է ամբողջ ծավալով նոր քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 04.09.2019 թվականի որոշումներով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16․05․2019 թվականի որոշման դեմ Ընկերության և Բանկի բերած վճռաբեկ բողոքների վարույթ ընդունելը մերժվել են:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Զ. Նախշքարյան) (այսուհետ` Դատարան) 15.01.2021 թվականի վճռով Ընկերության հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` Բանկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 1.025.483.000 ՀՀ դրամ՝ որպես գույքի իրացման գնի և շուկայական արժեքի տարբերություն։ Բանկից հօգուտ Ընկերության հաշվեգրվել և բռնագանձվել է 1.025.483.000 ՀՀ դրամ գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսած տոկոսները՝ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների, սկսած 13.01.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման պահը։ Անշարժ գույքերի արտադատական կարգով բռնագանձումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է՝ հայցվորի հայցից հրաժարվելու հիմքով։ Հայցը՝ 1.602.997,1 ՀՀ դրամի մասով մերժվել է։

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 29.06.2021 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Դատարանի 15.01.2021 թվականի վճիռը մասնակի՝ բողոքարկված՝ հայցի բավարարման մասով, բեկանվել և փոփոխվել է, հայցը մերժվել է։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Ընկերությունը և Կառավարիչը (ներկայացուցիչ՝ Հարություն Հարությունյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Դավիթ Վարդանյան)։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 74-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 376-րդ և 379-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վարկ ստանալու, սեփականության իրավունքը, սեփական գույքի գրավադրման իրավունքն անվիճելիորեն կիրառելի են նաև իրավաբանական անձանց դեպքում և գրավադրման իրավահարաբերություններում իրավաբանական անձը հանդես է գալիս սեփականատիրոջ կարգավիճակով, որից ելնելով էլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածում նշված «քաղաքացի» հիշատակումը տարածելի է նաև իրավաբանական անձանց նկատմամբ։ Ուստի ամբողջությամբ իրավաչափ է Դատարանի եզրահանգումն առ այն, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածներում «քաղաքացի» հիշատակումը ՀՀ Սահմանադրության 74-րդ հոդվածի իմաստով տարածելի է նաև սույն գործով հայցվոր, հիշյալ գործարքով վարկառու և գրավատու, գրավի առարկաների սեփականատեր Ընկերության նկատմամբ։

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 09․03․2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1583 որոշմամբ մանրամասն վերլուծելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը, որևէ տարանջատում չի կատարել ֆիզիկական անձի և իրավաբանական անձի միջև, հետևաբար՝ ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր հերթին ևս ամրագրել է դրանց՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի իմաստով «նույն»-ը լինելու հանգամանքը։ Հիմք ընդունելով նշվածը, ակնհայտ է, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նյութական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որը հանգեցրել է դատական սխալի։

Վերաքննիչ դատարանը որպես գույքի իրացման արժեք հիմք է ընդունել գույքի «լիկվիդացիոն»՝ արագ վաճառքի արժեքը, որը գործել է մինչև 23.06.2011 թվականը, ինչպես նաև հիմք է ընդունել չգործող ստանդարտով նախատեսված սահմանումները՝ էական վնաս պատճառելով Ընկերությանը: Մինչդեռ՝ 29.06.2006 թվականի ՀՍՏ 252-006 ստանդարտի փոխարեն գործարկվում է Ստանդարտացման ազգային ինստիտուտի 28.06.2012 թվականի թիվ 35-Վ հրամանով հաստատված ստանդարտը, որն ընդունվել է 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքի փոփոխությունից հետո և սահմանում է ՀՀ-ում անշարժ գույքի գնահատման չափորոշիչները:

Նախկինում Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից վկայակոչած թիվ ԵԱՆԴ/0399/02/09 որոշումն ընդունվել է 01․04․2011 թվականին, այսինքն՝ մինչև 2011 թվականի հունիսի 23-ի ՀՕ 233 փոփոխությունը, հետևաբար, սույն գործով այդ որոշումը կիրառելի չէր կարող համարվել, քանի որ Ընկերության գույքն իրացվել է 29.06․2013-12.07.2013 թվականներին: Իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված 6 ամսյա ժամկետը բավականին երկար ժամկետ է, որպիսի պայմաններում Բանկը հնարավորություն ուներ քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում իրացնելու, կամ ի սեփականություն վերցնելու գույքը, այլ ոչ թե իրացնելու «արագ վաճառքի գնով»:

Այսպիսով, սույն գործով գույքի «լիկվիդացիոն» արժեքը, այսինքն` այն արժեքը, որով իրացվել է Ընկերության գույքը, գրեթե 40 տոկոսով ցածր է գույքի շուկայական արժեքից: Անշարժ գույքի կադաստրից ձեռք բերված տվյալներով՝ նույն ժամանակահատվածում Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/2-րդ, 1/3-րդ հասցեներից մոտ 420 անշարժ գույք օտարվել է 1քմ-ի արժեքը 1000-1200 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամի փոխարժեքով: Հարկ է նշել, որ գրավ դրված գույքի իրացման շուկայական արժեքի դրույթը ներառված է նաև հարկային օրենսգրքում։ Այսինքն՝ պետությունն ինքը հարկումն իրականացնում է գույքի իրացման ոչ թե Բանկի վկայակոչած «լիկվիդային» արժեքով, այլ շուկայական գնով՝ անկախ այդ գույքը Բանկի կողմից իրացրած լինելու հանգամանքից։ Նշվածը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ անշարժ գույքն ի սեփականություն վերցնելիս ենթակա է իրացման գույքի շուկայական գնով, այլ ոչ թե լիկվիդացիոն արժեքով։ Եվ ինչպես այսօր, այնպես էլ իրացման ժամանակահատվածում որևէ իրավական ակտ լիկվիդացիոն գին հասկացությունը չէր սահմանում, քանի որ ուժը կորցրած էր ճանաչվել համապատասխան ստանդարտը։

Նշել են, որ նշված պատճառաբանություններից ակնհայտ է, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի մեկնաբանման առումով հակասում է այս կետում նշված ՀՀ վճռաբեկ դատարանի բազմաթիվ որոշումներում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածին տրված մեկնաբանությանը։

Նշված ժամանակահատվածում Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/2, 1/3 հասցեում ավելի քան 420 բնակարաններ վաճառվել են 1քմ-ի արժեքը 1000-1200 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամով, մինչդեռ սույն գործով ներկայացված «Ափթայմ» ՍՊԸ-ի կողմից տրված եզրակացության համաձայն` նշված հասցեի անշարժ գույքի լիկվիդացիոն արժեքի 1քմ-ի արժեքը պակաս է 500 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամից: Առավել քան ակնհայտ և խոսուն է գնահատված արժեքների, իրացման գնի և շուկայական գնի տարբերությունը։

Տվյալ դեպքում, վերաքննիչ բողոքով բողոքաբերը թռուցիկ կերպով անդրադարձել է «Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի եզրակացության վերաբերելիության հարցին՝ առանց հիմնավորելու դրա ոչ վերաբերելի լինելը։ Ընդ որում, նախորդ ողջ ընթացքում, այդ թվում առաջին ատյանի դատարանում բողոքաբերը ոչ միայն որևէ դիրքորոշում չի հայտնել դրա շուրջ, այլև նշել է, որ այն հանդիսացել է միակ եզրակացությունը, որը երբևէ կողմերի կողմից չի վիճարկվել և համարվել է երկկողմանի ընդունելի։ Այնինչ, Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածով սահմանված արգելքը, անդրադարձել է նաև այդ հիմքին և այն դիտարկել հիմնավորված, ինչն էլ դրվել է դատական ակտի բեկանման և փոփոխման հիմքում։

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերից, հիմնավորումներից և պահանջի մասում արտահայտված իրավական դիրքորոշումից ակնհայտ է, որ ստորադաս դատարանը թույլ է տվել դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 29․06․2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 15.01.2021 թվականի վճռին։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Վճռաբեկ բողոքն անհիմն է, Վերաքննիչ դատարանի որոշումը իրավաչափ է, չկա նյութական և դատավարական նորմերի որևէ խախտում, հետևաբար որոշումը ենթակա չէ բեկանման։

Սույն գործի փաստերի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս հաստատել, որ դատական վեճի առարկա փաստացի համարվել է այն, թե ինչպիսի գնով պետք է իրականացված լիներ գրավադրված գույքերի գնահատումն ու իրացումը՝ արագ իրացման շուկայական (լիկվիդացիոն) գնով, թե շուկայական։ Այսպիսով Ընկերությունն իր պահանջները հիմնավորելու համար, որպես միակ ապացույց, հղում է կատարել «Էքսպերտ օցենկա» ՍՊԸ-ի եզրակացությանը, որն, ի տարբերություն գործում առկա մյուս ապացույցների, ներկայացնում է ոչ թե արագ իրացման գինը, այլ շուկայական արժեքը։ Թե առաջին փուլում, թե վերաքննության փուլում դատարանները երկու անգամ նշել են, որ սույն գործով պետք է հիմք ընդունվի արագ իրացման գինը, այլ ոչ թե շուկայական արժեքը, քանի որ գրավատուն համարվում է ոչ թե քաղաքացի, այլ իրավաբանական անձ։

Վճռաբեկ բողոքում բողոքաբերները հղում են կատարել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանություններին՝ տրված թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 քաղաքացիական գործով, մասնավորապես, փորձելով հիմնավորել, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23․06․2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո տեղի է ունեցել այնպիսի փոփոխություն, որի արդյունքում այլևս գրավադրված գույքի իրացումը պետք է կատարվի ոչ թե լիկվիդացիոն գնով, այլ շուկայական արժեքով։

Այսպես, բոլոր դեպքերում իր նշանակությունը պահպանում է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 քաղաքացիական գործով տրված մեկնաբանությունը, սակայն ոչ թե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, այլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի կիրառման տեսանկյունից։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը, վճռաբեկ բողոքի պատասխան բերած անձը խնդրել է վճռաբեկ բողոքը մերժել։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

1) 28.08.2009 թվականին Բանկի, ի դեմս վարչության նախագահ Արա Կիրակոսյանի, և Ընկերության, որպես հաճախորդի, միջև կնքվել է թիվ V09-0024 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագիրը, որով Բանկը Ընկերությանը մինչև 28.08.2014 թվականը վարկային գործառնությունների համար տրամադրել է սահմանաչափ 880.000.000 ՀՀ դրամի չափով։ Պայմանագրի 5-րդ բաժնով սահմանվել է, որ պայմանագրով, վարկային և/կամ բանկային երաշխիքի համաձայնագրերով հաճախորդի կողմից ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովված է գրավոր և/կամ երաշխիքով/կամ երաշխավորությամբ, որոնք կնքման պահից հանդիսանում են պայմանագրի, ինչպես նաև վարկային և/կամ բանկային երաշխիքի համաձայնագրերի անբաժանելի մասը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 11-13):

2) Բանկն, այսուհետ՝ գրավառու, մի կողմից, և Ընկերության, այսուհետ «Գրավատու», մյուս կողմից 28.08.2009 թվականին կնքել են անշարժ գույքի գրավի/հիփոթեքի թիվ G09-08989 պայմանագիր, որի 1.1 կետի համաձայն՝ պայմանագիրը հանդիսանում է Գրավառուի և Գրավատուի միջև Երևան քաղաքում 28․08․2009 թվականին կնքված թիվ V09-0024 Վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի անբաժանելի մասը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 14-15):

3) 11.04.2011 թվականի Բանկի և Ընկերության միջև կնքվել է համաձայնագիր, որի 1.1 կետի համաձայն՝ նույն համաձայնագրով Կողմերը փոփոխություն են կատարում Կողմերի միջև քսանութը օգոստոսի երկու հազար ինը թվականին ստորագրված Վարկային գործառնությունների Իրականացման թիվ V09-0024 գլխավոր (...) պայմանագրում և լուծում 12.10.2010թ․-ին կնքված համաձայնագիրը (...)։

Նույն համաձայնագրի 1․2 կետի համաձայն՝ Կողմերը փոխադարձ համաձայնությամբ նույն համաձայնագրի 1.1 կետում նշված «880 000 000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ» արտահայտությունը փոխարինել են հետևյալ արտահայտությամբ՝ «1․592․000․000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ»: Համաձայնագրի 1.3 կետի համաձայն՝ նույն համաձայնագրի ստորագրման պահից լուծված է համարվում կողմերի միջև 30.11.2010 թվականին կնքված համաձայնագիրը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 152):

4) 11.04.2011 թվականին կնքված և 28.08.20019 թվականին վավերացված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ Գ09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու և 28.08.2009 թվականին վավերացված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու մասին 30.11.2010 թվականին կնքված «Համաձայնագիրը լուծելու վերաբերյալ» համաձայնագրով կողմերը փոփոխություն են կատարել 28․08․2009 թվականին ստորագրված, Երևանի Էրեբունի նոտարական տարածքի նոտար Անահիտ Ղազարյանի կողմից վավերացված և սեղանամատյանի թիվ 4394 համարի տակ գրանցված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում, և լուծել 30․11․2010 թվականին ստորագրված, Երևանի Էրեբունի նոտարական տարածքի նոտար Անահիտ Ղազարյանի կողմից վավերացված և սեղանամատյանի թիվ 7421 համարի տակ գրանցված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու մասին Համաձայնագիրը։

Կողմերի փոխադարձ համաձայնությամբ պայմանագրի 1.1 կետում նշված «880 000 000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ» արտահայտությունը փոխարինվել է հետևյալ արտահայտությամբ՝ «1․592․000․000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ»:

Համաձայնագրի 1.3 կետի համաձայն՝ գրավի առարկայի արժեքը երկկողմանի համաձայնությամբ կազմում է 2 704 300 000 ՀՀ դրամ:

Համաձայնագիրը ստացել է նոտարական վավերացում:

Համաձայնագրի 1.4 կետի համաձայն՝ սույն համաձայնագրի նոտարական վավերացման և համապատասխան լիազոր մարմնում գրանցման պահից լուծված է համարվում կողմերի միջև 30.11.2010 թվականին կնքված անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու մասին համաձայնագիրը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 153-154):

5) 28.12.2011 թվականին կնքված վարկի տրամադրման համաձայնագրով Ընկերությանը տրամադրվել է 3.350.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ, մինչև 20.07.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան 13 տոկոս դրույքաչափով: Համաձայնագրի 1.4 կետի համաձայն՝ համաձայնագրով պարտավորությունների կատարումն ապահովված է գրավով, համաձայն կողմերի միջև 28․08․2009 թվականին կնքված և վավերացված թիվ G09-08989 անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ պայմանագրի և 30.11.2010 թվականի համաձայնագրի (հատոր 1-ին, գ.թ. 150-151):

6) 28.12.2011 թվականի վարկի տրամադրման մասին համաձայնագրով, որը ըստ համաձայնագրի 1.1 կետի՝ հանդիսանում է 28.08.2009 թվականին կնքված թիվ V09-0024 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի անբաժանելի մասը՝ Բանկը 1.592.000.000 ՀՀ դրամ սահմանաչափի, վարկառու Ընկերությանը տրամադրել է վարկ՝ 3.350.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով, մինչև 20.07.2014 թվականի մարման վերջնաժամկետով: Ըստ համաձայնագրի 1.4 կետի՝ համաձայնագրով պարտավորությունների կատարումն ապահովված է գրավով, համաձայն 28.08.2009 թվականին կնքված և վավերացված թիվ G09-08989 անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ պայմանագրի և 30.11.2010 թվականին կնքված համաձայնագրի։ 28.12.2011 թվականի վարկի տրամադրման համաձայնագրում սխալմամբ նշվել է «30.11.2010 թվականի» համաձայնագիրը, «11.04.2011 թվականի» համաձայնագրի փոխարեն: 11.04.2011 թվականի համաձայնագրի հիմքով ծագած Բանկի իրավունքն անվիճելի է, քանի որ 11.04.2011 թվականի համաձայնագիրը թիվ G09-08989 գրավի պայմանագրի անբաժանելի մասն է, Բանկի իրավունքն օրենքով սահմանված կարգով ստացել է պետական գրանցում և այդ հիմքով Բանկին 15.04.2011 թվականին տրվել է գրավի իրավունքի գրանցման թիվ 0225503 վկայականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 80):

7) Համաձայն 04.05.2010 թվականին տրված թիվ 2746763 սեփականության իրավունքի վկայականի պատճենի՝ Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի նկատմամբ գրանցված է Ընկերության սեփականության իրավունքը:

8) 03.12.2010 թվականին կնքված վարկի տրամադրման համաձայնագրով Ընկերությանը տրամադրվել է 1.650.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ, մինչև 03.12.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան 12 տոկոս դրույքաչափով:

9) 15.04.2011 թվականին գրանցվել է Բանկի գրավի իրավունքը Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3, հող. 3417,2x13175,2/20311,0 բաժնեմասի, բազմաֆունկցիոնալ բազմաբնակարան շենքի 13175,5քմ-ի նկատմամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 82):

10) 15.02.2013 թվականին Բանկը թիվ 551-02 բռնագանձման ծանուցում է ուղարկել Ընկերությանը, որով հայտնել է, որ Ընկերության վարկային պարտավորությունները պատշաճ չեն կատարվում, մասնավորապես.

«ա) 03.12.2010 թվականին կնքվել է Վարկի տրամադրման համաձայնագիր, համաձայն որի Ընկերությանը տրամադրել է 1․650․000 գումարի չափով վարկ, մինչև 03.12.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան դրույքաչափով: 14.02.2013 թվականի դրությամբ 03.12.2010 թվականին կնքված վարկային համաձայնագրից բխող ընդհանուր պարտքը կազմում է 327․835,26 ԱՄՆ դոլար, որից 319.987 ԱՄՆ դոլար, 7․679.67 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ հաշվարկված տոկոսի գումար, 6․627.67 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի գումար, 168.59 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի նկատմամբ հաշվարկված տույժի:

բ) 28.12.2011 թվականին կնքվել է Վարկի տրամադրման համաձայնագիր, համաձայն որի Ընկերությանը տրամադրվել է 3․350․000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ, մինչև 20.07.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան 13% դրույքաչափով: 14.02.2013 թվականի դրությամբ 28.12.2011 թվականին կնքված վարկային համաձայնագրից բխող ընդհանուր պարտքը կազմում է 2․598 446.17 ԱՄՆ դոլար, որից 2․546․000 ԱՄՆ դոլար վարկի գումար, որից 134․000 ԱՄՆ դոլար ժամկետանց վարկ, 49․635.08 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ հաշվարկված տոկոսի գումար, որից 29․017.42 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի գումար, 2․114.64 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց վարկի նկատմամբ հաշվարկված տոկոս, 696.45 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի նակատմամբ հաշվարկված տույժի»:

Ընկերությանը տեղեկացվել է, որ սեփականության իրավունքով պատկանող գույքով ապահովված վերը նշված պարտքերը, բռնագանձման ծանուցումը ստանալու պահից տասնօրյա ժամկետում չմարելու դեպքում Բանկը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի համաձայն կբռնագանձի գրավի առարկա հանդիսացող Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը, այդ թվում թիվ 1, 2, 8, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 24, 27. 28, 29, 36, 37, 39, 40, 42. 43. 46. 47. 50. 51. 55. 58, 59, 62, 64 բնակարանները, 67, 68, 69, 74 տարածքները, որոնց նկատմամբ ձեռք կբերի սեփականության իրավունք (հատոր 1-ին, գ.թ. 90-91):

11) 15.05.2013 թվականի Բանկի վարչության Ընկերության վարկային պարտավորությունների դիմաց գրավադրված անշարժ գույքերն արտադատական կարգով Բանկի սեփականությունը ընդունելու մասին թիվ 699-Ա որոշման համաձայն՝ որոշվել է արտադատական կարգով ընդունել բանկին ի սեփականություն 28.08.2009 թվականին կնքված թիվ V09-0024 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի շրջանակներում 03.12.2010 թվականին և 28.11.2011 թվականին կնքված վարկի տրամադրման համաձայնագրերից առաջացած Ընկերության վարկային պարտավորությունների դիմաց գրավադրված Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքերը՝ տվյալ պահին գույքի շուկայում գործող ողջամիտ գնին համարժեք բանկի սեփականության իրավունքի գրանցման օրվա դրությամբ ձևավորված պարտքի դիմաց: Որոշումն ուժի մեջ է մտել 15․05․2013 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 162):

12) Ընկերության ժամկետանց պարտավորությունների առկայության հիմքով Բանկի կողմից գրավադրված գույքերի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում է տարածվել 29.06.2013 թվականից-12.07.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածում: Նշված ժամանակահատվածում բռնագանձում է տարածվել Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 29, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50, 46 բնակարանների և թիվ 74, 68, 69, 67 տարածքների նկատմամբ:

13) 04.03.2014 թվականին Բանկի կողմից տրված թիվ 968-02 տեղեկանքի համաձայն՝ Ընկերությունը սկսած 2009 թվականի սեպտեմբեր ամսից ի վեր ստացել է ընդհանուր առմամբ 8․070․000 ԱՄՆ դոլար գումարի վարկային միջոցներ: 25.02.2014 թվականի դրությամբ Բանկի նկատմամբ Ընկերության պարտքը վարկային պարտավորությունների մասով կազմում է 328․ 040.30 ԱՄՆ դոլար մայր գումար, 26․755.51 ԱՄՆ դոլար հաշվարկված տոկոս և 2․676.91 ԱՄՆ դոլար ժամկետանց տոկոսի տույժ (կից ներկայացված է վարկային պայմանագրի քաղվածքը, որտեղ արտացոլված է պարտավորության վրա ամենօրյա հաշվարկված տույժերը և տոկոսները), իսկ դեբիտորական պարտքի մասով՝ 68․4871.70 ՀՀ դրամ (դատական ծախսերի պետ. տուրք): Ընկերության երաշխավորությամբ Նապալեոն Ազիզյանին տրամադրվել է վարկային միջոցներ, որոնց մնացորդը 25.02.2014 թվականի դրությամբ կազմում է 1․269 117.89 ԱՄՆ դոլար մայր գումար, 85․480.34 հաշվեգրված տոկոս, 33․935.56 ժամկետանց տոկոսի տույժ և 331․292.50 ժամկետանց գումարի տոկոս, որից մինչ այժմ կատարվել է ընդամենը 3․000 ԱՄՆ դոլար գումարի տոկոսի մարում 14.01.2013 թվականին: 15.02.2013 թվականին Բանկի կողմից ուղարկվել է բռնագանձման ծանուցում, որի վրա առկա է ստացման հաստատում: Նույն թվականի հունիս ամսից սկսած միայն գույքի առանձին մասեր անցել են բանկին ի սեփականություն (հատոր 1-ին, գ.թ. 17):

14) Բանկի կողմից 13.11.2014 թվականին տրված թիվ 7076-02 տեղեկանքի համաձայն՝ Ընկերության վարկային պարտավորությունները 13.07.2013 թվականի և 28.06.2013 թվականի դրությամբ հետևյալն են. առ 28/06/13 թվականը «գումար՝ 2,865,987.00 ԱՄՆ դոլար», «տոկոս՝ 170․930.23 ԱՄՆ դոլար», «ժամկետանց տոկոսի տույժ՝ 14․882.09 ԱՄՆ դոլար», «ժամկետանց գումարի տոկոս՝ 44․583.64 ԱՄՆ դոլար», «ընդամենը պարտք՝ 3․096․382.96 ԱՄՆ դոլար»: Առ 13.07.2013 թվականը՝ «գումար՝ 328.040.03 ԱՄՆ դոլար», «տոկոս՝ 233.68 ԱՄՆ դոլար», «ժամկետանց տոկոսի տույժ՝ 0.00», «ժամկետանց գումարի տոկոս 0.00», «ընդամենը պարտք՝ 328,273.71 ԱՄՆ դոլար» (հատոր 1-ին, գ.թ. 158):

15) 18.11.2014 թվականի Բանկի կողմից տրված թիվ 90-09 տեղեկանքի համաձայն՝ Ընկերությանը պատկանող և Բանկում գրավադրված Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի անշարժ գույքերի արտադատական կարգով Բանկին ի սեփականություն ընդունելու արդյունքում մարվել է 1,144,114, 002 ՀՀ դրամ 90 լումա գումարի պարտավորություն, որից՝ վարկ- 1,044,898,888 ՀՀ դրամ 40 լումա, տոկոս-92,485,202 ՀՀ դրամ 30 լումա, տույժ- 6,189,912 ՀՀ դրամ 20 լումա, դեբիտորական պարտք-540,000 ՀՀ դրամ, կից պարտավորությունների մարումների աղյուսակը. Ծիծեռնակաբերդի 1/3 15 բն.՝ 46 699 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 17 բն.՝ 17 815 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 18 բն.՝ 35 381 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 8 բն.՝ 43 707 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 40 բն.՝ 17 446 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 36 բն.՝ 17 446 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 37 բն.՝ 17 815 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 28 բն.՝ 17 815 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 11 բն.՝ 19 000 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 24 բն.՝ 25 533 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 39 բն.՝ 28,752,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/1 43 բն.՝ 20,800,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 13 բն.՝ 29,437,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 42 բն.՝ 29,463,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 12 բն.՝ 29,832,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 29 բն.՝ 97,982,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/327բն.՝ 29,147,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 64 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 59 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 55 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 51 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 47 բն.՝ 28,752,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 62 բն.՝ 29,621,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 58 բն.՝ 29,648,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 50 բն.՝ 29,648,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 46 բն.՝ 29,648,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 74 տարածք՝ 63,611,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 68 տարածք՝ 99,966,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 69 տարածք՝ 141,133,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 67 տարածք՝ 45,117,000.0 ՀՀ դրամ, Ընդամենը 144,114,000.0 (հատոր 1-ին, գ.թ. 156-157):

16) Համաձայն 17.02.2015 թվականի «Կառուցագետ» փորձաքննությունների ազգային կենտրոն ՍՊԸ-ի թիվ Կ-15/Դ-006 եզրակացության՝ նախաձեռնողի կողմից առաջադրված՝ 29.06.2013 - 12.07.2013 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում որքան է կազմել Բանկի կողմից բռնագանձված ք.Երևան, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի շենքում «Միլլար» ՍՊԸ-ին պատկանած թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50 46 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների ողջամիտ շուկայական /լիկվիդացիոն/ արժեքը որոշվել է գնահատման համեմատական և եկամտային մեթոդներով և ներկայացվել է աղյուսակով, ըստ որի՝ գնահատված գույքի լիկվիդացիոն արժեքը կազմում է 1.920.387.015 ՀՀ դրամ, իսկ միջին շուկայական արժեքը՝ 2․327․741․830 ՀՀ դրամ (հատոր 4-րդ, գ.թ. 71-88):

17) 02․02․2016 թվականին Բանկի ներկայացուցիչը միջնորդություն է ներկայացրել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան գործի վարույթը կասեցնելու մասին, հիմքում դնելով այն, որ 13.10.2015 թվականին Բանկի վարչության նախագահ Ա.Միքայելյանը ՀՀ գլխավոր դատախազություն հաղորդում է տվել այն մասին, որ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանում քննվող թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով դատարանի որոշմամբ նշանակված դատաապրանքագիտական փորձաքննության շրջանակներում «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացվել է ակնհայտ կեղծ եզրակացություն կապված Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքերի լիկվիդացիոն և շուկայական արժեքների վերաբերյալ: Համաձայն 24.10.2016 թվականի քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշման՝ թիվ 13844715 քրեական գործի վարույթը կարճվել է և Ռաֆայել Համբարձումյանի կողմից ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու վերաբերյալ քրեական հետապնդում չի իրականացվել՝ հանցակազմի բացակայության հիմքով:

 Քրեական վարույթի շրջանակում համապատասխան փորձաքննություն է նշանակվել նաև քննիչի որոշմամբ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 95-96, հատոր 3-րդ, գ․թ․ 3-4)։

18) ««Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի կողմից 26.01.2017 թվականի 2017/01 փորձագիտական եզրակացության ստացված տվյալների համադրման բաժնում նշվել է․ «․․․Հետազոտման առարկա հանդիսացող բնակարանների և տարածքների շուկայական արժեքի գնահատման համար փորձագետը կիրառել է համեմատական և եկամտային դասական եղանակները։ Համեմատական մեթոդի կիրառման արդյունքում ստացվեց 2․171․200․000 ՀՀ դրամ գումարային արժեքը, իսկ եկամտային մեթոդով՝ 2․179․000․000 ՀՀ դրամ։ Նշված արժեքների հարաբերական միջին շեղումը կազմում է 0,4%»: (...) թիվ 11, 13, 15, 17, 43, 47, 50, 51, 55, 58, 62 բնակարանների շուկայական արժեքը (առավել հավանական շուկայական գինը) որոշվել է Բանկին ի սեփականություն անցնելուց հետո դրանց օտարման օրվա դրությամբ, քանի որ դրանք օտարվել են Բանկի կողմից ի սեփականություն վերցնելուն հաջորդող 6 ամսվա ընթացքում, իսկ թիվ 18, 8, 40, 36, 37, 28, 24, 39, 42, 12, 27, 64, 59, 46 բնակարանների և թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների առավել հավանական շուկայական արժեքը, բանկի կողմից բռնագանձման հաջորդող 6 ամսվա ժամկետի վերջին օրվա դրությամբ, քանի որ դրանք Բանկին ի սեփականություն անցնելուց հետո 6 ամսվա ընթացքում չեն օտարվել այլ անձի: Համեմատական և եկամտային մեթոդների կիրառման արդյունքում ստացված յուրաքանչյուր բնակարանի կամ տարածքի արժեքների (վերցված առանձին-առանձին) հարաբերական միջին շեղումը ընկած է 0% մինչև 4.91% սահմաններում»։

Հետազոտման արդյունքները ցույց տվեցին, որ 13, 15, 17, 50, 58, 62, 11, 47 բնակարանները օտարվել են շուկայական գնից 30% -43% ցածր գնով։ Շուկայական գնից 30%-ով ցածրը կամ առավել ևս 43%-ով ցածրը չի կարող համարվել ողջամիտ չափով ցածր» (հատոր 3-րդ, գ.թ. 68-69)։

 4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

 Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է՝ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, ինչպես նաև` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այսինքն՝ Վերաքննիչ դատարանի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումների համատեքստում անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման դեպքում գրավատուին վերադարձման ենթակա գումարի հաշվարկման, ինչպես նաև դատարանի կողմից փորձագետի եզրակացության գնահատման առանձնահատկություններին։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավի իրավունքը (...) գրավատուի գույքի նկատմամբ գրավառուի գույքային իրավունքն է, որը միաժամանակ միջոց է գրավառուի հանդեպ պարտապանի ունեցած դրամական կամ այլ պարտավորության կատարման ապահովման համար:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ գրավի իրավունքը կամ գրավը պարտավորությունների՝ իրային-իրավական ապահովման միջոց է, որը գրավառուին իրավունք է վերապահում հիմնական պարտավորության չկատարման դեպքում գրավատուի այլ պարտատերերի հանդեպ նախապատվության իրավունքով բավարարում ստանալու գրավի առարկայի արժեքից:

Վերոգրյալ բնորոշումից բխում է, որ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատերը գրավի առարկայի արժեքից իր պահանջի բավարարման նախապատվության իրավունք ունի մյուս պարտատերերի նկատմամբ, այսինքն՝ գրավով ապահովված պարտավորության պարտապանի մյուս պարտատերերի համեմատությամբ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատիրոջ պահանջը ենթակա է բավարարման նախապատվության իրավունքով (տե՛ս «Սեյվր» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Նշան Ալեքսանյանի թիվ ԵԿԴ/0169/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 230-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավի առարկա կարող է լինել ցանկացած գույք, այդ թվում` գույքային իրավունք (պահանջ), բացառությամբ շրջանառությունից հանված գույքի, պարտատիրոջ անձի հետ անխզելիորեն կապված պահանջների` ներառյալ ալիմենտի, կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասի հատուցման պահանջների, պետական (գանձապետական) անվանական այն արժեթղթերի, որոնց թողարկման պայմաններով կնախատեսվեն, որ այդ արժեթղթերը գրավադրման ենթակա չեն, և այն իրավունքների, որոնց զիջելն այլ անձի արգելված է օրենքով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 248-րդ հոդվածի համաձայն՝ գրավառուի (պարտատիրոջ) պահանջները բավարարելու համար գրավ դրված գույքի վրա կարող է բռնագանձում տարածվել պարտապանի կողմից գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու այնպիսի հանգամանքներում, որոնց համար վերջինս պատասխանատվություն է կրում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`

1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`

2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով ծանուցում է գրավատուին առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Գրավատուն (պարտապանը) իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու նույն հոդվածի համաձայն գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: Եթե գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը կասեցնելու որոշումից հետո դատարանը որոշում է կայացրել գրավառուի հնարավոր վնասների հատուցման համար պահանջվող ապահովումը տրամադրելու վերաբերյալ, ապա գրավատուի (պարտապանի) կողմից գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար տրամադրվող ապահովումը պետք է համարժեք լինի գրավառուի հնարավոր վնասների արժեքին, բայց չպետք է գերազանցի գրավի առարկայի արժեքը: Այն դեպքում, երբ գրավի իրավունքը ենթակա է գրանցման (այդ թվում՝ պետական գրանցման), գրավառուն մինչև գրավի բռնագանձման գործընթացն սկսելը, ինչպես նաև գրավի բռնագանձման գործընթացը դադարեցնելու կամ ավարտվելու դեպքում պարտավոր է այդ մասին պատշաճ ձևով ծանուցել նաև գրանցում իրականացնող մարմնին:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին պատշաճ ձևով հանձնելուց հետո գրավառուն իրավունք ունի գրավի առարկան վերցնելու իր տիրապետման տակ (եթե շարժական գույք է), ինչպես նաև խելամիտ քայլեր ձեռնարկելու գրավի առարկան պահպանելու, սպասարկելու և դրա անվտանգությունն ապահովելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավառուն սույն օրենսգրքի ուժով իրավունք ունի սույն օրենսգրքի 195 հոդվածի պահպանմամբ գրավատուի անունից իրացնելու գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով, եթե գրավատուն և գրավառուն գրավի առարկայի իրացման այլ կարգ չեն նախատեսել: Գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 250-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գրավ դրված գույքի` օրենքով սահմանված կարգով իրացման (վաճառքի) ընթացքում, եթե աճուրդը չկայացած է համարվել աճուրդի ընթացքում որևէ մասնակցի կողմից գույքի մեկնարկային գնի ավելացում չկատարվելու պատճառով, գրավառուն յոթ օրվա ընթացքում իրավունք ունի պահանջել գրավ դրված գույքը գրավով ապահովված պարտավորության և իրացման (վաճառքի) փաստացի ծախսերի դիմաց հանձնել իրեն` վճարելով գրավ դրված գույքի իրացման (վաճառքի) ծախսերը: Եթե գրավ դրված գույքի` տվյալ պահին ձևավորված գինն ավելի է գրավով ապահովված պահանջի և գրավ դրված գույքի իրացման (վաճառքի) ծախսերի հանրագումարից, ապա գրավառուն պարտավոր է գրավատուին փոխհատուցել տարբերությունը, հակառակ դեպքում գրավառուն իրավունք ունի պակաս գումարն ստանալ պարտապանի այլ գույքից, եթե պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավ դրված անշարժ գույքի, տրանսպորտային միջոցի, բանկային հաշվի, դեպոզիտի (ավանդի), ինչպես նաև արժեթղթի իրացումից ստացված գումարից կամ գրավառուին կամ նրա նշած անձին ի սեփականություն անցած համապատասխան գույքի արժեքից այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո բավարարվում են գրավառուի` գրավով ապահովված պահանջները, իսկ մնացած գումարը նույն օրենսգրքի 243.1-ին հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված կարգով տասնօրյա ժամկետում փոխանցվում է գրավատուին, եթե գրավի պայմանագրով այդ գումարի փոխանցման այլ կարգ նախատեսված չէ: Գրավառուի` գրավով չապահովված պահանջները նույն կետով նախատեսված գումարից (արժեքից) բավարարվում են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով սահմանված ընդհանուր կարգով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու վերաբերյալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին մասի կարգավորումներին, նշել է, որ գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելը և իրացնելն իր մեջ ներառում է նաև գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին ի սեփականություն հանձնելը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն ընդգծել է, որ գրավի իրավունքը, ըստ էության, այլ անձի գույքի նկատմամբ ունեցած այնպիսի իրավունք է, որի շնորհիվ գրավառուն հնարավորություն ունի պարտապանի կողմից պարտավորությունը չկատարելու դեպքում գրավադրված գույքի արժեքից բավարարելու իր պահանջները: Այսինքն` ի վերջո գրավի նպատակը գրավառուի՝ գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու դեպքում գրավ դրված գույքի արժեքից բավարարում ստանալն է, հետևաբար գրավառուի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին մասին համապատասխան` գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելը, ըստ էության, նշանակում է գրավի առարկայի բռնագանձման ավարտ:(...):

Ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածում նշված՝ «պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց» եզրույթին, ապա ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել նշել, որ գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելու դեպքում պարտավորության չափը և գրավի առարկայի շուկայական ողջամիտ արժեքը համեմատելի են զուտ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար: Հակառակ պարագայում կստացվի այնպիսի իրավիճակ, որ գրավառուն, պարտքի դիմաց ստանալով պարտավորության չափից նվազ արժեքով գրավի առարկա, զրկված կլինի պարտապանից տարբերություն պահանջելու իրավունքից (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 2-րդ մաս): Մյուս կողմից` գրավատուն ևս չպետք է զրկվի պարտավորությունից անհամեմատ ավելի մեծ արժեքով գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելու դեպքում գրավի առարկայի արժեքի և պարտավորության չափի տարբերությունը հետ պահանջելու իրավունքից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն ՀՀ օրենքով կատարված փոփոխությունները գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելու դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար պետք է հիմք ընդունվի բացառապես գրավադրված անշարժ գույքն իրացնելիս տվյալ պահին շուկայում գործող՝ դրա արագ վաճառքի գինը, այսինքն` լիկվիդացիոն արժեքը (տե՛ս Ամալյա Վարդանյանն ընդդեմ «ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.04.2015 թվականի որոշումը):

Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերոգրյալ որոշմամբ նշել է, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն ՀՀ օրենքով կատարված փոփոխությամբ ամրագրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի խմբագրությամբ սահմանվել են քաղաքացուն պատկանող գրավ դրված գույքը գրավառուին ի սեփականություն անցնելու դեպքում դրա՝ նույն հոդվածի իմաստով իրացված համարելու ժամկետները, գինը, ինչը նախկին կարգավորմամբ նախատեսված չի եղել: Այսինքն՝ օրենսդիրը, գրավատուի և գրավառուի իրավունքները և օրինական շահերը հավասարակշռելուն և երկուստեք երաշխիքներ նախատեսելուն զուգահեռ միաժամանակ ամրագրել է գրավ դրված գույքն ի սեփականություն գրավառու բանկին (վարկային կազմակերպությանը) անցնելու դեպքում դրա՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի իմաստով իրացված համարելու ժամկետները և գինը:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը և նախկինում հայտնած դիրքորոշումները, գտել է, որ առանց դատարան դիմելու գրավ դրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելիս կարող են ստեղծվել հետևյալ իրավիճակներն ու դրանց համապատասխան գրավ դրված գույքի արժեքի փոփոխությունները. նախ՝ հաշվի առնելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից «շուկայում գործող ողջամիտ գին» եզրույթին տրված մեկնաբանությունն առ այն, որ այն ոչ այլ ինչ է, քան տվյալ պահին շուկայում գործող արագ վաճառքի գինը, այսինքն` լիկվիդացիոն արժեքը, պետք է նշել, որ երբ առանց դատարան դիմելու գրավատուն գրավ դրված գույքի վրա բռնագանձում է տարածում և իրականացնում է գույքի վաճառք՝ հրապարակային սակարկությունների կամ ուղղակի վաճառքի ձևով, ապա այդ փուլում գրավ դրված գույքը պետք է իրացվի շուկայում գործող ողջամիտ գնով, այսինքն՝ գույքի արագ վաճառքի գնով՝ հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի կարգավորումները և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից նախկինում հայտնած դիրքորոշումները (տե՛ս Հայկ Մովսիսյանի ընդդեմ «Պրոմեթեյ Բանկ» ՍՊԸ-ի իրավահաջորդ «Էվոկաբանկ» ՓԲԸ-ի և մյուսների թիվ ԵԿԴ/3288/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20․03․2020 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում այդ գումարին վճարվում են տոկոսներ: Տոկոսները հաշվարկվում են կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը` ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների: Նույն կետով նախատեսված կարգը գործում է, եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով (...):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվությունը, արձանագրելով, որ վրա է հասնում հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում, և

- եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով կամ օրենքով կամ պայմանագրով վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար:

Այսինքն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման, եթե առկա է դրամային պարտավորություն, որի կատարումը խախտվել է, կամ այն չի կատարվել (տե՛ս «Գագարին» սերմնաբուծական սպառողական կոոպերատիվն ընդդեմ «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0735/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը՝ ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ յուրաքանչյուր ապացույց ենթակա է գնահատման վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ՝ փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի համաձայն՝ ապացույցի տեսակներն են` վկայի ցուցմունքը, գրավոր ապացույցները, իրեղեն ապացույցները, լուսանկարները (լուսաժապավենները), ձայնագրություններն ու տեսագրությունները, փորձագետի եզրակացությունը, մասնագետի բացատրությունը։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը գործի քննության ընթացքում գիտության, տեխնիկայի, արվեստի, արհեստի կամ որևէ այլ բնագավառում հատուկ գիտելիքների օգտագործում պահանջող հարցերի բացահայտման և պարզաբանման նպատակով ձեռք բերված գրավոր փաստաթուղթն է, որը տրվում է փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշմամբ առաջադրված հարցերին պատասխանելու միջոցով:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը կազմվում է գրավոր։ Այն պետք է պարունակի`

1) նշում փորձաքննություն կատարած անձի, նրա ունեցած որակավորման և մասնագիտական ստաժի մասին,

2) նշում կիրառված մեթոդների մասին,

3) կատարված հետազոտությունների մանրամասն նկարագրությունը,

4) առաջադրված հարցերի հիմնավորված պատասխանները։

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 91-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձի ներկայացրած փորձագետի եզրակացությունն իր ապացուցողական նշանակությամբ հավասարազոր է առաջին ատյանի դատարանի որոշմամբ նշանակված փորձաքննության արդյունքով ստացված փորձագետի եզրակացությանը, եթե այն տված փորձագետը մինչև նախնական դատական նիստի ավարտը դատարանի առջև գրավոր հաստատում է եզրակացությունը` նախազգուշացվելով ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ դատարանն իրավունք ունի գործի քննության ժամանակ ծագող հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանման նպատակով նշանակելու փորձաքննություն` իր որոշմամբ սահմանելով հարցերի ցանկը և բովանդակությունը: Փորձագետի եզրակացությունն ապացույցի տեսակ է, իսկ դատարանը գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը պարզում է բացառապես ապացույցների հիման վրա, որոնք դատարանը պարտավոր է գնահատել գործում եղած մյուս բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Այսինքն` փորձաքննության նշանակումն ինքնանպատակ չէ և չի կարող կրել ձևական բնույթ (տե´ս «Օրիենթ Սթոն» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Վագ քար» ՍՊԸ-ի և մյուսների թիվ ԱՎԴ1/0074/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ անդրադառնալով ապացույցների զանգվածում ներառված փորձագիտական եզրակացությունների գնահատման խնդրին՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ փորձագիտական եզրակացությունների գնահատումը պետք է կատարել այնպես, որ ամբողջ եզրակացությունը, այլ ոչ թե այդ եզրակացության որոշակի բաժնում արտացոլված տվյալները գնահատվեն որպես մեկ ապացույց (տե´ս Ռաֆայել Ավետիսյանն ընդդեմ Սեյրան Վարդանյանի իրավահաջորդներ Արթուր և Անժելա Վարդանյանների թիվ ԿԴ3/0133/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նշված դիրքորոշումը` «Կանաչապատում» ՊՓԲԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանն ընդդեմ Կարեն Ախիկյանի և մյուսների գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է փորձագետի եզրակացության` որպես ապացույցի գնահատման առանձնահատկություններին` առանձնացնելով այն հիմնական չափորոշիչները, որոնք ենթակա են կիրառման վերոնշյալ ապացույցի գնահատումը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից իրականացնելիս: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մասնավորապես գտել է, որ վերաբերելիության առումով փորձագետի եզրակացությունը գնահատելիս նախևառաջ պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, թե փորձագետին առաջադրված հարցերը որքանով նշանակություն ունեն գործի լուծման համար, ապա միայն անդրադառնալ այդ հարցադրումների վերաբերյալ արված եզրահանգումներին: Ընդ որում, հարցադրումների բովանդակությունը ոչ միայն էական նշանակություն ունի փորձագետի եզրակացության վերաբերելիության գնահատման տեսանկյունից, այլև կարևորվում է երկու և ավելի եզրակացությունների պարագայում դրանց միջև առկա հակասությունները վեր հանելու առումով:

Փորձագետի եզրակացությունը թույլատրելիության տեսանկյունից գնահատման ենթարկելիս առաջնահերթ կարևորվում է փորձաքննությունն իրականացնող անձի որակավորումը և ձեռնհասությունը, նշված անձի օբյեկտիվությունը, սահմանված դատավարական կարգի պահպանված լինելը, հետազոտության ընթացքի և արդյունքների պատշաճ դատավարական ձևակերպումը:

Արժանահավատության տեսանկյունից փորձագետի եզրակացության գնահատում իրականացնելիս պետք է հաշվի առնել փորձաքննության ընթացքում կիրառված մեթոդների գիտական հիմնավորվածության աստիճանը, փորձաքննությանը տրամադրված նյութի որակը և բավարարությունը, ելակետային տվյալների բնույթը, փորձագետի հետևությունների փաստարկվածության աստիճանը, գործին մասնակցող անձանց` փորձաքննությանը ներկա գտնվելու իրական հնարավորությունը, եզրակացության համապատասխանությունը գործում առկա այլ ապացույցներին (տե՛ս «Կանաչապատում» ՊՓԲԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանն ընդդեմ Կարեն Ախիկյանի և մյուսների թիվ ԵԷԴ/1284/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.07.2015 թվականի որոշումը):

 Զարգացնելով վերը նշված դիրքորոշումները՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը հավելել է, որ փորձագետի եզրակացությունը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից արդյունավետ գնահատելու համար էական է հենց փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը: Փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը կազմող ներածական տվյալների միջոցով հնարավոր է լինում տեղեկություն ստանալ փորձաքննության տեսակի, այն կատարող փորձագետի, փորձաքննություն անցկացնելու հիմքի և նման այլ տվյալների վերաբերյալ: Փորձագետի եզրակացության հետազոտական (նկարագրական) և եզրափակիչ մասերին ներկայացվող պահանջները սահմանվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով: Ընդ որում, նման պահանջների սահմանումն օրենսդրի կողմից ինքնանպատակ չէ: Եզրակացության հետազոտական մասում ներկայացվում են կատարված հետազոտության ընթացքը և դրա արդյունքները, մանրամասն նկարագրվում են նաև հետազոտության ընթացքում փորձագետի կիրառած մեթոդները: Նշված մասում պետք է արտացոլվեն հետազոտությունների ողջ ընթացքը և փորձագետի եզրահանգումների պատճառաբանությունը: Հետազոտական մասի հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության տրամաբանական հետևությունը պետք է արտացոլվի եզրակացության եզրափակիչ մասում՝ առաջադրված հարցերին պատասխանելու միջոցով: Հետևաբար, փորձագետի եզրակացությունը պետք է բավարարի օրենսդրի կողմից սահմանված պահանջներին՝ պարունակելով առնվազն այն տվյալները, որոնք պարտադիր են համարվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով (տե´ս Սեդիկ Սահակյանի ընդդեմ Դավիթ Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/3002/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Դիմելով Դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բանկի կողմից իրեն սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքի (ք. Երևան, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող թիվ 4, 8, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 24, 27, 28, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59, 62, 64 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների արտադատական կարգով բռնագանձումը, ինչպես նաև Բանկից բռնագանձել 16.412.874 ՀՀ դրամ: 02.06.2018 թվականին Ընկերությունը դատարան է ներկայացրել միջնորդություն` պահանջելով ավելացնել հայցապահանջը և Բանկից բռնագանձել 1.578.166.864,3 ՀՀ դրամ:

Վերաքննիչ դատարանն անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին, որոշելով իրավահարաբերության բնույթը և կիրառելի համարելով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16․05․2019 թվականի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, անտեսել է նույն որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից որոշված գործի նոր քննության ծավալը։

Նշված որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն արձանագրել է, որ սույն իրավահարաբերության մասնակիցներ են Բանկը և Ընկերությունը։ Այսինքն՝ երկու մասնակիցներն էլ առևտրային իրավաբանական անձինք են։ Հետևաբար, Դատարանը գրավի առարկայի իրացման արժեքը որոշելիս ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, թույլ է տվել նյութական իրավունքի խախտում՝ կիրառելով այն օրենքը, որը չպետք է կիրառեր։

Նույն որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ դատարանը Ընկերության՝ Բանկի նկատմամբ վարկային ամբողջ ծավալի և իրացված գույքի արժեքի տարբերությունը հաշվարկելու փոխարեն 1․025․483․000 ՀՀ դրամ գումարը հաշվարկել է նշված երկու փորձագիտական եզրակացությունների տարբերության չափով, որպիսի հանգամանքը հաստատվել է նաև վերաքննիչ բողոքի քննության ընթացքում։

Վերոգրյալի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանը, կիրառելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետը, ամբողջությամբ բեկանել է ԵԿԴ/0954/02/14 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 16․11․2018 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել ամբողջ ծավալով նոր քննության։

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադարձ կատարել Վերաքննիչ դատարանի 16․05․2019 թվականի որոշմամբ սահմանված քաղաքացիական գործի նոր քննության ծավալի՝ գրավատուին վերադարձման ենթակա գումարը որոշելու համար գործում առկա ապացույցների գնահատման հարցին։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իրավական դիրքորոշումներ է արտահայտել ինչպես փորձաքննություն նշանակելու, այնպես էլ փորձագիտական եզրակացությունները որպես ապացույցի տեսակ գնահատելու առանձնահատկությունների վերաբերյալ՝ անդրադարձ կատարելով տվյալ քաղաքացիական գործի վարույթից դուրս կատարված փորձաքննություններին։

Սույն գործով դատարան ներկայացված փորձաքննությունները նշանակված են եղել ՀՀ սնանկության դատարանի կողմից Ընկերության սնանկության գործով պարտատեր հանդիսացող Բանկի պահանջի չափը որոշելու նպատակով։ «Կառուցագետ» ՍՊԸ-ի կողմից տրված եզրակացությունը, որի առնչությամբ Բանկի կողմից հաղորդում է ներկայացվել ակնհայտ կեղծ լինելու հիմքով քրեական գործ հարուցելու համար, և նույն պատճառաբանությամբ Բանկի կողմից ներկայացված միջնորդության բավարարման արդյունքով նշանակվել է նոր փորձաքննություն՝ այն հանձնարարելով «Կոստ Կոնսալտինգ» ընկերությանը։ Դրանից հետո ՀՀ սնանկության դատարանի կողմից նշանակվել է նոր փորձաքննություն՝ «Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի փորձագետին առաջադրելով որոշելու բռնագանձված գրավի առարկա անշարժ գույքի շուկայական արժեքը գրավի բռնագանձման և դրա իրացման պահի դրությամբ։

Թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով դատարանի 12.02.2016 թվականի որոշմամբ նշանակվել է դատաապրանքագիտական կրկնակի փորձաքննություն, որի կատարումը հանձնարարվել է «Կոստ Կոնսալթինգ» ՍՊԸ մասնագետներին:

Թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 գործով դատական նիստին հրավիրված փորձագետ Լ.Կոստանյանի բացատրությունների հիման վրա, 17.11.2016 թվականի որոշմամբ դատարանն արձանագրել է, որ փորձագետն անհիմն չի կիրառել եկամտային մեթոդը, ՀՀ անշարժ գույքի գնահատման ՀՍՏ-252-2012 ստանդարտի /այսուհետ նաև՝ Ստանդարտ/ 8.4 կետի է/ կետի դրույթների սխալ մեկնաբանման արդյունքում, փորձագետը կամայականորեն է գույքերի լիկվիդային արժեքները որոշել, փորձագետի կողմից համեմատական մեթոդի կիրառման համար հիմք հանդիսացած և Եզրակացություններում, որպես համադրելի գույքեր, նշված առնվազն 2 գույքերի նշված հասցեում և նկարագրով գոյություն չունեն, մնացած «համադրելի» գույքերը Երևանի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի գույքերի հետ համադրելի լինելու վերաբերյալ որևէ հիմնավորում առկա չէ:

Տվյալ դեպքում, քանի որ «Կոստ Կոնսալթինգ» ՍՊԸ-ի կողմից տրամադրված Եզրակացություններում ոչ միայն փորձագետի կողմից կիրառված մեթոդներն են ոչ ամբողջական, այլ նաև համադրելի տարածքներն են «գոյություն չունեցող և/կամ ոչ համադրելի», ինչով պայմանավորված Եզրակացությունները հիմնավորված և անարժանահավատ չեն, Դատարանը 17.11.2016 թվականի որոշմամբ նշանակել է կրկնակի դատաապրանքագիտական փորձաքննություն՝ կատարումը հանձնարարելով «Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի համապատասխան մասնագետներին:

Ըստ բռնագանձման ծանուցման` պարտապանից հօգուտ բանկի ենթակա է եղել բռնագանձման՝ ա) 03.12.2010 թվականի համաձայնագրով տրված վարկի մասով՝ ընդհանուր 327․835,26 ԱՄՆ դոլար, բ) 28.12.2011 թվականին համաձայնագրով տրված վարկի մասով՝ ընդհանուր 2․598․446.17 ԱՄՆ դոլար, որից 2․546․000 ԱՄՆ դոլար վարկի գումար, որից 134․000 ԱՄՆ դոլար ժամկետանց վարկ, 49․635.08 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ հաշվարկված տոկոսի գումար, որից 29․017.42 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի գումար, 2․114.64 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց վարկի նկատմամբ հաշվարկված տոկոս, 696.45 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի նկատմամբ հաշվարկված տույժի:

«Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացված փորձագիտական եզրակացության համաձայն՝ նախաձեռնողի կողմից առաջադրված՝ 29.06.2013 - 12.07.2013 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում որքան է կազմել Բանկի կողմից բռնագանձված Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի շենքում Ընկերությանը պատկանած թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50 46 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների ողջամիտ շուկայական /լիկվիդացիոն/ արժեքը որոշվել է գնահատման համեմատական և եկամտային մեթոդներով և ներկայացվել է աղյուսակով, ըստ որի՝ գնահատված գույքի լիկվիդացիոն արժեքը կազմում է 1․958․879․238 ՀՀ դրամ, իսկ միջին շուկայական արժեքը՝ 2․374․399․070 ՀՀ դրամ:

13.10.2015 թվականին Բանկի վարչության նախագահ Ա.Միքայելյանը ՀՀ գլխավոր դատախազություն հաղորդում է տվել այն մասին, որ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանում քննվող թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով դատարանի որոշմամբ նշանակված դատաապրանքագիտական փորձաքննության շրջանակներում «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացվել է ակնհայտ կեղծ եզրակացություն` կապված Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքերի լիկվիդացիոն և շուկայական արժեքների վերաբերյալ: Համաձայն 24.10.2016 թվականի քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշման՝ թիվ 13844715 քրեական գործի վարույթը կարճվել է և Ռաֆայել Համբարձումյանի կողմից ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու վերաբերյալ քրեական հետապնդում չի իրականացվել՝ հանցակազմի բացակայության հիմքով:

 Քրեական վարույթի շրջանակում համապատասխան փորձաքննություն է նշանակվել նաև քննիչի որոշմամբ, որը ևս հիմք է հանդիսացել քրեական հետապնդումը դադարեցնելու որոշում կայացնելու համար։

Վերոգրյալ հանգամանքները թույլ են տալիս եզրահանգելու, որ քաղաքացիական գործում առկա վերաբերելի, թույլատրելի միակ ապացույցը «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից կազմված փորձագիտական եզրակացությունն է, որը համապատասխանում է վերը նշված` ապացույցի տվյալ տեսակի դատավարական չափանիշներին, քանի որ եզրակացության վերաբերյալ կասկածները փարատվել են քրեական հետապնդումը դադարեցնելու վերաբերյալ որոշմամբ, այդ թվում նաև քրեական վարույթի ընթացքում քննիչի կողմից նշանակված համապատասխան եզրակացության արդյունքներով։ Ինչ վերաբերում է երկու փորձագիտական եզրակացությունների արդյունքների միջև առկա գույքի գնահատման արժեքների քսան տոկոսի շեղմանը, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հաշվի առնելով «Կոստ Կոնսալտինգ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված եզրակացության վերաբերյալ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, այդ հանգամանքը չի կարող ազդել դատական ակտի հիմքում դրվող եզրակացության գնահատման վերը նշված չափանիշների կիրառման վրա։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը և համադրելով սույն գործի փաստերը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի շենքում Ընկերությանը պատկանած թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50 46 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների նկատմամբ Բանկի սեփականության իրավունքը գրանցելու պահին Բանկի հանդեպ Ընկերության ունեցած վարկային պարտավորության ընդհանուր գումարը տվյալ պահին նշված գույքի լիկվիդացիոն արժեքից պակաս էր: Այսինքն` Բանկը տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնի հաշվարկով Ընկերության պարտավորության չափի դիմաց գրավադրված գույքը դարձրել է իր սեփականությունը, հետևաբար Բանկի կողմից բռնագանձված գրավի առարկաների լիկվիդացիոն արժեքի դրական տարբերությունը ենթակա է վերադարձման պարտապանին, այն է՝ Բանկից հօգուտ Ընկերության ենթակա է բռնագանձման իրացված գույքերի իրացման արժեքի և բռնագանձման ժամանակ եղած պարտավորության չափի տարբերության գումարն ու ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսներ։

Փաստորեն, վեճի առարկա հանդիսացող անշարժ գույքն իրացվել է 1.144.114.002,90 ՀՀ դրամ արժեքով, մինչդեռ, համաձայն «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության փորձագետի 16․02․2015 թվականի թիվ Կ-15/Դ-006 եզրակացության, անշարժ գույքի գնահատված լիկվիդացիոն արժեքը կազմել է՝ 1․958․879․238 ՀՀ դրամ:

Այսինքն՝ 1․958․879․238 ՀՀ դրամ արժողությամբ գույքը Բանկի կողմից իրացվել է ընդամենը 1.144.114.002,90 ՀՀ դրամ գումարով, որի տարբերությունը չի վերադարձվել Ընկերությանը: Ինչպես նաև, հաշվարկ կատարելու արդյունքում պարզվում է, որ 1․958․879․238-1․144.114.002,90=814․765․238 ՀՀ դրամ դրական տարբերությունը չի վերադարձվել Ընկերությանը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Բանկի կողմից գրավ դրված գույքի արտադատական կարգով իրացման արդյունքում գրավատու Ընկերությանը գումար վճարելու պարտավորության ծագման հիմք է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը, որի համաձայն` գույքն ի սեփականություն ընդունելուց, համապատասխան գույքի արժեքից այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո, բավարարվում են գրավառուի` գրավով ապահովված պահանջները, իսկ մնացած գումարը տասնօրյա ժամկետում փոխանցվում է գրավատուին։ Տվյալ դեպքում, Ընկերության ժամկետանց պարտավորությունների առկայության հիմքով Բանկի կողմից գրավադրված գույքերի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում է տարածվել 29.06.2013 թվականից-12.07.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածում: Նշված ժամանակահատվածում բռնագանձում է տարածվել Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 29, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50, 46 բնակարանների և թիվ 74, 68, 69, 67 տարածքների նկատմամբ: Հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների բռնագանձման հաշվարկը պետք է սկսել 23.07.2013 թվականից և բռնագանձումը շարունակել մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը սնանկ է ճանաչվել, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բռնագանձման ենթակա դրամական միջոցները ենթակա են փոխանցման Ընկերության սնանկության հատուկ հաշվին՝ սնանկության կառավարչի կողմից տնօրինելու նպատակով։

Վերը նշված պատճառաբանությունների լույսի ներքո ամբողջությամբ հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ հայցադիմումների և որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ գործին մասնակցելու մասին դիմումների համար` դրամական պահանջով հայցագնի երկու տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 150 տոկոսից:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է գույքային պահանջի գործերով՝ վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի 3 տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի 3 տոկոսի չափով, իսկ ոչ գույքային բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի տասնապատիկի չափով:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է դրամական պահանջի գործերով՝ հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից, իսկ ոչ դրամական բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի քսանապատիկի չափով:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը՝ բեկանման և փոփոխման, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը՝

 «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից հօգուտ «Միլլար» ՍՊԸ-ի պետք է բռնագանձել 4.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հայցադիմում ներկայացնելու համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար։

«Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 814.761.238 ՀՀ դրամի 2 տոկոսին համարժեք ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 23.07.2013 թվականից մինչև գումարը փաստացի վերադարձնելու օրը 814.761.238 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված գումարի 2 տոկոսի չափով գումար՝ որպես հայցադիմում ներկայացնելու համար պետական տուրքի հատուցման գումար։

«Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե պետք է բռնագանձել 814.765.238 ՀՀ դրամի 3 տոկոսին համարժեք ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 23.07.2013 թվականից մինչև գումարը փաստացի վերադարձնելու օրը 814.765.238 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված գումարի 3 տոկոսի չափով գումար, բայց ոչ ավելի, քան 1.000.000 ՀՀ դրամ (նշված պետական տուրքերի հանրագումարը)` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար՝ նկատի ունենալով իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածով նախատեսված պետական տուրքի առավելագույն չափը դրամական պահանջի գործերով վճռաբեկության կարգով բողոքարկում իրականացնելիս։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 403-րդ, 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1․ Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29․06․2021 թվականի որոշումը և փոփոխել․ Հայցը բավարարել մասնակիորեն՝ «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից հօգուտ «Միլլար» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 814․765․238 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև նշված գումարի նկատմամբ հաշվարկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսներ՝ սկսած 23․07․2013 թվականից մինչև գումարը փաստացի վերադարձնելու օրը։

Բռնագանձված գումարը փոխանցել «Միլլար» ՍՊԸ-ի սնանկության հատուկ հաշվին։

2. «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից հօգուտ «Միլլար» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 4.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հայցադիմում ներկայացնելու համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար։

«Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 814.761.238 ՀՀ դրամի 2 տոկոսին համարժեք ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 23.07.2013 թվականից մինչև գումարը փաստացի վերադարձնելու օրը 814.761.238 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված գումարի 2 տոկոսի չափով գումար՝ որպես հայցադիմում ներկայացնելու համար պետական տուրքի հատուցման գումար։

«Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 1․000․000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող և զեկուցող	Մ. ԴՐՄԵՅԱՆ
	Ա. Բարսեղյան
	Գ. Հակոբյան Ա. Մկրտչյան
	Տ. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Է. Սեդրակյան

Հատուկ կարծիք

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից թիվ ԵԿԴ/0954/02/14 քաղաքացիական գործով 31․01․2023 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

31․01․2023 թվական

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2023 թվականի հունվարի 31-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Միլլար» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) և Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Խաչիկ Նազարյանի (այսուհետ՝ Կառավարիչ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29.06.2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Ընկերության ընդդեմ «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ), երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի և Կառավարչի՝ գումար բռնագանձելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ նաև որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 29․06․2021 թվականի որոշումը և փոփոխել, հայցը բավարարել մասնակիորեն՝ «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ից հօգուտ «Միլլար» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 814․765․238 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև նշված գումարի նկատմամբ հաշվարկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսներ՝ սկսած 23․07․2013 թվականից մինչև գումարը փաստացի վերադարձնելու օրը, բռնագանձված գումարը փոխանցել «Միլլար» ՍՊԸ-ի սնանկության հատուկ հաշվին:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բանկի կողմից իրեն սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքի՝ քաղաք Երևան, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող թիվ 4, 8, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 24, 27, 28, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59, 62, 64 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների արտադատական կարգով բռնագանձումը։

 Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07․04․2014 թվականի որոշմամբ Ընկերության հայցադիմումը ընդունվել է վարույթ։

 Ընկերությունը 12․03․2015 թվականին դատարան դիմում ներկայացնելով պահանջել է Բանկից բռնագանձել 16.412.874 ՀՀ դրամ: 02.06.2018 թվականին Ընկերությունը դատարան է ներկայացրել միջնորդություն` հայցապահանջն ավելացնելու մասին և պահանջել է Բանկից բռնագանձել 1.578.166.864,3 ՀՀ դրամ:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան) 16.11.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ վճռվել է. Բանկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 1.025.483.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պարտավորության գումար, ինչպես նաև 600.118.100 ՀՀ դրամ՝ որպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների գումար: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների հաշվարկը, 1.025.483.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ, շարունակել 17.11.2018 թվականից սկսած, մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը: Ընկերության հայցը 1.602.997,1 ՀՀ դրամի մասով մերժվել է: Անշարժ գույքերի արտադատական կարգով բռնագանձում տարածելն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է՝ հայցից հրաժարվելու հիմքով:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Դ. Սերոբյան
դատավորներ՝ Ա. Պետրոսյան, Լ. Գրիգորյան) 16.05.2019 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 16.11.2018 թվականի վճիռը բեկանվել և գործն ուղարկվել է ամբողջ ծավալով նոր քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 04.09.2019 թվականի որոշումներով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16․05․2019 թվականի որոշման դեմ Ընկերության և Բանկի բերած վճռաբեկ բողոքների վարույթ ընդունելը մերժվել են:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Զ. Նախշքարյան) (այսուհետ` Դատարան) 15.01.2021 թվականի վճռով Ընկերության հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` Բանկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 1.025.483.000 ՀՀ դրամ՝ որպես գույքի իրացման գնի և շուկայական արժեքի տարբերություն։ Բանկից հօգուտ Ընկերության հաշվեգրվել և բռնագանձվել է 1.025.483.000 ՀՀ դրամ գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսած տոկոսները՝ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների, սկսած 13.01.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման պահը։ Անշարժ գույքերի արտադատական կարգով բռնագանձումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է՝ հայցվորի հայցից հրաժարվելու հիմքով։ Հայցը՝ 1.602.997,1 ՀՀ դրամի մասով մերժվել է։

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 29.06.2021 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Դատարանի 15.01.2021 թվականի վճիռը մասնակի՝ բողոքարկված՝ հայցի բավարարման մասով, բեկանվել և փոփոխվել է, հայցը մերժվել է։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Ընկերությունը և Կառավարիչը (ներկայացուցիչ՝ Հարություն Հարությունյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Դավիթ Վարդանյան)»։

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմք, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 74-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 376-րդ և 379-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վարկ ստանալու, սեփականության իրավունքը, սեփական գույքի գրավադրման իրավունքն անվիճելիորեն կիրառելի են նաև իրավաբանական անձանց դեպքում և գրավադրման իրավահարաբերություններում իրավաբանական անձը հանդես է գալիս սեփականատիրոջ կարգավիճակով, որից ելնելով էլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածում նշված «քաղաքացի» հիշատակումը տարածելի է նաև իրավաբանական անձանց նկատմամբ։ Ուստի ամբողջությամբ իրավաչափ է Դատարանի եզրահանգումն առ այն, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ և 251-րդ հոդվածներում «քաղաքացի» հիշատակումը ՀՀ Սահմանադրության 74-րդ հոդվածի իմաստով տարածելի է նաև սույն գործով հայցվոր, հիշյալ գործարքով վարկառու և գրավատու, գրավի առարկաների սեփականատեր Ընկերության նկատմամբ։

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 09․03․2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1583 որոշմամբ մանրամասն վերլուծելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը, որևէ տարանջատում չի կատարել ֆիզիկական անձի և իրավաբանական անձի միջև, հետևաբար՝ ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր հերթին ևս ամրագրել է դրանց՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի իմաստով «նույն»-ը լինելու հանգամանքը։ Հիմք ընդունելով նշվածը, ակնհայտ է, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նյութական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որը հանգեցրել է դատական սխալի։

Վերաքննիչ դատարանը որպես գույքի իրացման արժեք հիմք է ընդունել գույքի «լիկվիդացիոն»՝ արագ վաճառքի արժեքը, որը գործել է մինչև 23.06.2011 թվականը, ինչպես նաև հիմք է ընդունել չգործող ստանդարտով նախատեսված սահմանումները՝ էական վնաս պատճառելով Ընկերությանը: Մինչդեռ՝ 29.06.2006 թվականի ՀՍՏ 252-006 ստանդարտի փոխարեն գործարկվում է Ստանդարտացման ազգային ինստիտուտի 28.06.2012 թվականի թիվ 35-Վ հրամանով հաստատված ստանդարտը, որն ընդունվել է 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքի փոփոխությունից հետո և սահմանում է ՀՀ-ում անշարժ գույքի գնահատման չափորոշիչները:

Նախկինում Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից վկայակոչած թիվ ԵԱՆԴ/0399/02/09 որոշումն ընդունվել է 01․04․2011 թվականին, այսինքն՝ մինչև 2011 թվականի հունիսի 23-ի ՀՕ 233 փոփոխությունը, հետևաբար, սույն գործով այդ որոշումը կիրառելի չէր կարող համարվել, քանի որ Ընկերության գույքն իրացվել է 29.06․2013-12.07.2013 թվականներին: Իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված 6 ամսյա ժամկետը բավականին երկար ժամկետ է, որպիսի պայմաններում Բանկը հնարավորություն ուներ քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում իրացնելու, կամ ի սեփականություն վերցնելու գույքը, այլ ոչ թե իրացնելու «արագ վաճառքի գնով»:

Այսպիսով, սույն գործով գույքի «լիկվիդացիոն» արժեքը, այսինքն` այն արժեքը, որով իրացվել է Ընկերության գույքը, գրեթե 40 տոկոսով ցածր է գույքի շուկայական արժեքից: Անշարժ գույքի կադաստրից ձեռք բերված տվյալներով՝ նույն ժամանակահատվածում Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/2-րդ, 1/3-րդ հասցեներից մոտ 420 անշարժ գույք օտարվել է 1քմ-ի արժեքը 1000-1200 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամի փոխարժեքով: Հարկ է նշել, որ գրավ դրված գույքի իրացման շուկայական արժեքի դրույթը ներառված է նաև հարկային օրենսգրքում։ Այսինքն՝ պետությունն ինքը հարկումն իրականացնում է գույքի իրացման ոչ թե Բանկի վկայակոչած «լիկվիդային» արժեքով, այլ շուկայական գնով՝ անկախ այդ գույքը Բանկի կողմից իրացրած լինելու հանգամանքից։ Նշվածը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ անշարժ գույքն ի սեփականություն վերցնելիս ենթակա է իրացման գույքի շուկայական գնով, այլ ոչ թե լիկվիդացիոն արժեքով։ Եվ ինչպես այսօր, այնպես էլ իրացման ժամանակահատվածում որևէ իրավական ակտ լիկվիդացիոն գին հասկացությունը չէր սահմանում, քանի որ ուժը կորցրած էր ճանաչվել համապատասխան ստանդարտը։

Նշել են, որ նշված պատճառաբանություններից ակնհայտ է, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի մեկնաբանման առումով հակասում է այս կետում նշված ՀՀ վճռաբեկ դատարանի բազմաթիվ որոշումներում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածին տրված մեկնաբանությանը։

Նշված ժամանակահատվածում Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/2, 1/3 հասցեում ավելի քան 420 բնակարաններ վաճառվել են 1քմ-ի արժեքը 1000-1200 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամով, մինչդեռ սույն գործով ներկայացված «Ափթայմ» ՍՊԸ-ի կողմից տրված եզրակացության համաձայն` նշված հասցեի անշարժ գույքի լիկվիդացիոն արժեքի 1քմ-ի արժեքը պակաս է 500 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամից: Առավել քան ակնհայտ և խոսուն է գնահատված արժեքների, իրացման գնի և շուկայական գնի տարբերությունը։

Տվյալ դեպքում, վերաքննիչ բողոքով բողոքաբերը թռուցիկ կերպով անդրադարձել է «Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի եզրակացության վերաբերելիության հարցին՝ առանց հիմնավորելու դրա ոչ վերաբերելի լինելը։ Ընդ որում, նախորդ ողջ ընթացքում, այդ թվում առաջին ատյանի դատարանում բողոքաբերը ոչ միայն որևէ դիրքորոշում չի հայտնել դրա շուրջ, այլև նշել է, որ այն հանդիսացել է միակ եզրակացությունը, որը երբևէ կողմերի կողմից չի վիճարկվել և համարվել է երկկողմանի ընդունելի։ Այնինչ, Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածով սահմանված արգելքը, անդրադարձել է նաև այդ հիմքին և այն դիտարկել հիմնավորված, ինչն էլ դրվել է դատական ակտի բեկանման և փոփոխման հիմքում։

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերից, հիմնավորումներից և պահանջի մասում արտահայտված իրավական դիրքորոշումից ակնհայտ է, որ ստորադաս դատարանը թույլ է տվել դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 29․06․2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 15.01.2021 թվականի վճռին»:

2.1․ Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքն անհիմն է, Վերաքննիչ դատարանի որոշումը իրավաչափ է, չկա նյութական և դատավարական նորմերի որևէ խախտում, հետևաբար որոշումը ենթակա չէ բեկանման։

Սույն գործի փաստերի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս հաստատել, որ դատական վեճի առարկա փաստացի համարվել է այն, թե ինչպիսի գնով պետք է իրականացված լիներ գրավադրված գույքերի գնահատումն ու իրացումը՝ արագ իրացման շուկայական (լիկվիդացիոն) գնով, թե շուկայական։ Այսպիսով Ընկերությունն իր պահանջները հիմնավորելու համար, որպես միակ ապացույց, հղում է կատարել «Էքսպերտ օցենկա» ՍՊԸ-ի եզրակացությանը, որն, ի տարբերություն գործում առկա մյուս ապացույցների, ներկայացնում է ոչ թե արագ իրացման գինը, այլ շուկայական արժեքը։ Թե առաջին փուլում, թե վերաքննության փուլում դատարանները երկու անգամ նշել են, որ սույն գործով պետք է հիմք ընդունվի արագ իրացման գինը, այլ ոչ թե շուկայական արժեքը, քանի որ գրավատուն համարվում է ոչ թե քաղաքացի, այլ իրավաբանական անձ։

Վճռաբեկ բողոքում բողոքաբերները հղում են կատարել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանություններին՝ տրված թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 քաղաքացիական գործով, մասնավորապես, փորձելով հիմնավորել, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ 23․06․2011 թվականի ՀՕ-233-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո տեղի է ունեցել այնպիսի փոփոխություն, որի արդյունքում այլևս գրավադրված գույքի իրացումը պետք է կատարվի ոչ թե լիկվիդացիոն գնով, այլ շուկայական արժեքով։

Այսպես, բոլոր դեպքերում իր նշանակությունը պահպանում է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 քաղաքացիական գործով տրված մեկնաբանությունը, սակայն ոչ թե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, այլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի կիրառման տեսանկյունից։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը, վճռաբեկ բողոքի պատասխան բերած անձը խնդրել է վճռաբեկ բողոքը մերժել»։

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«1) 28.08.2009 թվականին Բանկի, ի դեմս վարչության նախագահ Արա Կիրակոսյանի, և Ընկերության, որպես հաճախորդի, միջև կնքվել է թիվ V09-0024 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագիրը, որով Բանկը Ընկերությանը մինչև 28.08.2014 թվականը վարկային գործառնությունների համար տրամադրել է սահմանաչափ 880.000.000 ՀՀ դրամի չափով։ Պայմանագրի 5-րդ բաժնով սահմանվել է, որ պայմանագրով, վարկային և/կամ բանկային երաշխիքի համաձայնագրերով հաճախորդի կողմից ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ապահովված է գրավոր և/կամ երաշխիքով/կամ երաշխավորությամբ, որոնք կնքման պահից հանդիսանում են պայմանագրի, ինչպես նաև վարկային և/կամ բանկային երաշխիքի համաձայնագրերի անբաժանելի մասը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 11-13):

2) Բանկն, այսուհետ՝ գրավառու, մի կողմից, և Ընկերության, այսուհետ «Գրավատու», մյուս կողմից 28.08.2009 թվականին կնքել են անշարժ գույքի գրավի/հիփոթեքի թիվ G09-08989 պայմանագիր, որի 1.1 կետի համաձայն՝ պայմանագիրը հանդիսանում է Գրավառուի և Գրավատուի միջև Երևան քաղաքում 28․08․2009 թվականին կնքված թիվ V09-0024 Վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի անբաժանելի մասը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 14-15):

3) 11.04.2011 թվականի Բանկի և Ընկերության միջև կնքվել է համաձայնագիր, որի 1.1 կետի համաձայն՝ նույն համաձայնագրով Կողմերը փոփոխություն են կատարում Կողմերի միջև քսանութը օգոստոսի երկու հազար ինը թվականին ստորագրված Վարկային գործառնությունների Իրականացման թիվ V09-0024 գլխավոր (...) պայմանագրում և լուծում 12.10.2010թ․-ին կնքված համաձայնագիրը (...)։

Նույն համաձայնագրի 1․2 կետի համաձայն՝ Կողմերը փոխադարձ համաձայնությամբ նույն համաձայնագրի 1.1 կետում նշված «880 000 000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ» արտահայտությունը փոխարինել են հետևյալ արտահայտությամբ՝ «1․592․000․000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ»: Համաձայնագրի 1.3 կետի համաձայն՝ նույն համաձայնագրի ստորագրման պահից լուծված է համարվում կողմերի միջև 30.11.2010 թվականին կնքված համաձայնագիրը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 152):

4) 11.04.2011 թվականին կնքված և 28.08.20019 թվականին վավերացված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ Գ09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու և 28.08.2009 թվականին վավերացված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու մասին 30.11.2010 թվականին կնքված «Համաձայնագիրը լուծելու վերաբերյալ» համաձայնագրով կողմերը փոփոխություն են կատարել 28․08․2009 թվականին ստորագրված, Երևանի Էրեբունի նոտարական տարածքի նոտար Անահիտ Ղազարյանի կողմից վավերացված և սեղանամատյանի թիվ 4394 համարի տակ գրանցված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում, և լուծել 30․11․2010 թվականին ստորագրված, Երևանի Էրեբունի նոտարական տարածքի նոտար Անահիտ Ղազարյանի կողմից վավերացված և սեղանամատյանի թիվ 7421 համարի տակ գրանցված Անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու մասին Համաձայնագիրը։

Կողմերի փոխադարձ համաձայնությամբ պայմանագրի 1.1 կետում նշված «880 000 000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ» արտահայտությունը փոխարինվել է հետևյալ արտահայտությամբ՝ «1․592․000․000 ՀՀ դրամ գումարի սահմանաչափ»:

Համաձայնագրի 1.3 կետի համաձայն՝ գրավի առարկայի արժեքը երկկողմանի համաձայնությամբ կազմում է 2 704 300 000 ՀՀ դրամ:

Համաձայնագիրը ստացել է նոտարական վավերացում:

Համաձայնագրի 1.4 կետի համաձայն՝ սույն համաձայնագրի նոտարական վավերացման և համապատասխան լիազոր մարմնում գրանցման պահից լուծված է համարվում կողմերի միջև 30.11.2010 թվականին կնքված անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ թիվ G09-08989 պայմանագրում փոփոխություն կատարելու մասին համաձայնագիրը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 153-154):

5) 28.12.2011 թվականին կնքված վարկի տրամադրման համաձայնագրով Ընկերությանը տրամադրվել է 3.350.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ, մինչև 20.07.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան 13 տոկոս դրույքաչափով: Համաձայնագրի 1.4 կետի համաձայն՝ համաձայնագրով պարտավորությունների կատարումն ապահովված է գրավով, համաձայն կողմերի միջև 28․08․2009 թվականին կնքված և վավերացված թիվ G09-08989 անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ պայմանագրի և 30.11.2010 թվականի համաձայնագրի (հատոր 1-ին, գ.թ. 150-151):

6) 28.12.2011 թվականի վարկի տրամադրման մասին համաձայնագրով, որը ըստ համաձայնագրի 1.1 կետի՝ հանդիսանում է 28.08.2009 թվականին կնքված թիվ V09-0024 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի անբաժանելի մասը՝ Բանկը 1.592.000.000 ՀՀ դրամ սահմանաչափի, վարկառու Ընկերությանը տրամադրել է վարկ՝ 3.350.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով, մինչև 20.07.2014 թվականի մարման վերջնաժամկետով: Ըստ համաձայնագրի 1.4 կետի՝ համաձայնագրով պարտավորությունների կատարումն ապահովված է գրավով, համաձայն 28.08.2009 թվականին կնքված և վավերացված թիվ G09-08989 անշարժ գույքի գրավի /հիփոթեքի/ պայմանագրի և 30.11.2010 թվականին կնքված համաձայնագրի։ 28.12.2011 թվականի վարկի տրամադրման համաձայնագրում սխալմամբ նշվել է «30.11.2010 թվականի» համաձայնագիրը, «11.04.2011 թվականի» համաձայնագրի փոխարեն: 11.04.2011 թվականի համաձայնագրի հիմքով ծագած Բանկի իրավունքն անվիճելի է, քանի որ 11.04.2011 թվականի համաձայնագիրը թիվ G09-08989 գրավի պայմանագրի անբաժանելի մասն է, Բանկի իրավունքն օրենքով սահմանված կարգով ստացել է պետական գրանցում և այդ հիմքով Բանկին 15.04.2011 թվականին տրվել է գրավի իրավունքի գրանցման թիվ 0225503 վկայականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 80):

7) Համաձայն 04.05.2010 թվականին տրված թիվ 2746763 սեփականության իրավունքի վկայականի պատճենի՝ Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի նկատմամբ գրանցված է Ընկերության սեփականության իրավունքը:

8) 03.12.2010 թվականին կնքված վարկի տրամադրման համաձայնագրով Ընկերությանը տրամադրվել է 1.650.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ, մինչև 03.12.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան 12 տոկոս դրույքաչափով:

9) 15.04.2011 թվականին գրանցվել է Բանկի գրավի իրավունքը Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3, հող. 3417,2x13175,2/20311,0 բաժնեմասի, բազմաֆունկցիոնալ բազմաբնակարան շենքի 13175,5քմ-ի նկատմամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 82):

10) 15.02.2013 թվականին Բանկը թիվ 551-02 բռնագանձման ծանուցում է ուղարկել Ընկերությանը, որով հայտնել է, որ Ընկերության վարկային պարտավորությունները պատշաճ չեն կատարվում, մասնավորապես.

«ա) 03.12.2010 թվականին կնքվել է Վարկի տրամադրման համաձայնագիր, համաձայն որի Ընկերությանը տրամադրել է 1․650․000 գումարի չափով վարկ, մինչև 03.12.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան դրույքաչափով: 14.02.2013 թվականի դրությամբ 03.12.2010 թվականին կնքված վարկային համաձայնագրից բխող ընդհանուր պարտքը կազմում է 327․835,26 ԱՄՆ դոլար, որից 319.987 ԱՄՆ դոլար, 7․679.67 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ հաշվարկված տոկոսի գումար, 6․627.67 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի գումար, 168.59 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի նկատմամբ հաշվարկված տույժի:

բ) 28.12.2011 թվականին կնքվել է Վարկի տրամադրման համաձայնագիր, համաձայն որի Ընկերությանը տրամադրվել է 3․350․000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ, մինչև 20.07.2014 թվականը մարման ժամկետով, տարեկան 13% դրույքաչափով: 14.02.2013 թվականի դրությամբ 28.12.2011 թվականին կնքված վարկային համաձայնագրից բխող ընդհանուր պարտքը կազմում է 2․598 446.17 ԱՄՆ դոլար, որից 2․546․000 ԱՄՆ դոլար վարկի գումար, որից 134․000 ԱՄՆ դոլար ժամկետանց վարկ, 49․635.08 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ հաշվարկված տոկոսի գումար, որից 29․017.42 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի գումար, 2․114.64 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց վարկի նկատմամբ հաշվարկված տոկոս, 696.45 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի նակատմամբ հաշվարկված տույժի»:

Ընկերությանը տեղեկացվել է, որ սեփականության իրավունքով պատկանող գույքով ապահովված վերը նշված պարտքերը, բռնագանձման ծանուցումը ստանալու պահից տասնօրյա ժամկետում չմարելու դեպքում Բանկը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի համաձայն կբռնագանձի գրավի առարկա հանդիսացող Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը, այդ թվում թիվ 1, 2, 8, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 24, 27. 28, 29, 36, 37, 39, 40, 42. 43. 46. 47. 50. 51. 55. 58, 59, 62, 64 բնակարանները, 67, 68, 69, 74 տարածքները, որոնց նկատմամբ ձեռք կբերի սեփականության իրավունք (հատոր 1-ին, գ.թ. 90-91):

11) 15.05.2013 թվականի Բանկի վարչության Ընկերության վարկային պարտավորությունների դիմաց գրավադրված անշարժ գույքերն արտադատական կարգով Բանկի սեփականությունը ընդունելու մասին թիվ 699-Ա որոշման համաձայն՝ որոշվել է արտադատական կարգով ընդունել բանկին ի սեփականություն 28.08.2009 թվականին կնքված թիվ V09-0024 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի շրջանակներում 03.12.2010 թվականին և 28.11.2011 թվականին կնքված վարկի տրամադրման համաձայնագրերից առաջացած Ընկերության վարկային պարտավորությունների դիմաց գրավադրված Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքերը՝ տվյալ պահին գույքի շուկայում գործող ողջամիտ գնին համարժեք բանկի սեփականության իրավունքի գրանցման օրվա դրությամբ ձևավորված պարտքի դիմաց: Որոշումն ուժի մեջ է մտել 15․05․2013 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 162):

12) Ընկերության ժամկետանց պարտավորությունների առկայության հիմքով Բանկի կողմից գրավադրված գույքերի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում է տարածվել 29.06.2013 թվականից-12.07.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածում: Նշված ժամանակահատվածում բռնագանձում է տարածվել Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 29, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50, 46 բնակարանների և թիվ 74, 68, 69, 67 տարածքների նկատմամբ:

13) 04.03.2014 թվականին Բանկի կողմից տրված թիվ 968-02 տեղեկանքի համաձայն՝ Ընկերությունը սկսած 2009 թվականի սեպտեմբեր ամսից ի վեր ստացել է ընդհանուր առմամբ 8․070․000 ԱՄՆ դոլար գումարի վարկային միջոցներ: 25.02.2014 թվականի դրությամբ Բանկի նկատմամբ Ընկերության պարտքը վարկային պարտավորությունների մասով կազմում է 328․ 040.30 ԱՄՆ դոլար մայր գումար, 26․755.51 ԱՄՆ դոլար հաշվարկված տոկոս և 2․676.91 ԱՄՆ դոլար ժամկետանց տոկոսի տույժ (կից ներկայացված է վարկային պայմանագրի քաղվածքը, որտեղ արտացոլված է պարտավորության վրա ամենօրյա հաշվարկված տույժերը և տոկոսները), իսկ դեբիտորական պարտքի մասով՝ 68․4871.70 ՀՀ դրամ (դատական ծախսերի պետ. տուրք): Ընկերության երաշխավորությամբ Նապալեոն Ազիզյանին տրամադրվել է վարկային միջոցներ, որոնց մնացորդը 25.02.2014 թվականի դրությամբ կազմում է 1․269 117.89 ԱՄՆ դոլար մայր գումար, 85․480.34 հաշվեգրված տոկոս, 33․935.56 ժամկետանց տոկոսի տույժ և 331․292.50 ժամկետանց գումարի տոկոս, որից մինչ այժմ կատարվել է ընդամենը 3․000 ԱՄՆ դոլար գումարի տոկոսի մարում 14.01.2013 թվականին: 15.02.2013 թվականին Բանկի կողմից ուղարկվել է բռնագանձման ծանուցում, որի վրա առկա է ստացման հաստատում: Նույն թվականի հունիս ամսից սկսած միայն գույքի առանձին մասեր անցել են բանկին ի սեփականություն (հատոր 1-ին, գ.թ. 17):

14) Բանկի կողմից 13.11.2014 թվականին տրված թիվ 7076-02 տեղեկանքի համաձայն՝ Ընկերության վարկային պարտավորությունները 13.07.2013 թվականի և 28.06.2013 թվականի դրությամբ հետևյալն են. առ 28/06/13 թվականը «գումար՝ 2,865,987.00 ԱՄՆ դոլար», «տոկոս՝ 170․930.23 ԱՄՆ դոլար», «ժամկետանց տոկոսի տույժ՝ 14․882.09 ԱՄՆ դոլար», «ժամկետանց գումարի տոկոս՝ 44․583.64 ԱՄՆ դոլար», «ընդամենը պարտք՝ 3․096․382.96 ԱՄՆ դոլար»: Առ 13.07.2013 թվականը՝ «գումար՝ 328.040.03 ԱՄՆ դոլար», «տոկոս՝ 233.68 ԱՄՆ դոլար», «ժամկետանց տոկոսի տույժ՝ 0.00», «ժամկետանց գումարի տոկոս 0.00», «ընդամենը պարտք՝ 328,273.71 ԱՄՆ դոլար» (հատոր 1-ին, գ.թ. 158):

15) 18.11.2014 թվականի Բանկի կողմից տրված թիվ 90-09 տեղեկանքի համաձայն՝ Ընկերությանը պատկանող և Բանկում գրավադրված Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի անշարժ գույքերի արտադատական կարգով Բանկին ի սեփականություն ընդունելու արդյունքում մարվել է 1,144,114, 002 ՀՀ դրամ 90 լումա գումարի պարտավորություն, որից՝ վարկ- 1,044,898,888 ՀՀ դրամ 40 լումա, տոկոս-92,485,202 ՀՀ դրամ 30 լումա, տույժ- 6,189,912 ՀՀ դրամ 20 լումա, դեբիտորական պարտք-540,000 ՀՀ դրամ, կից պարտավորությունների մարումների աղյուսակը. Ծիծեռնակաբերդի 1/3 15 բն.՝ 46 699 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 17 բն.՝ 17 815 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 18 բն.՝ 35 381 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 8 բն.՝ 43 707 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 40 բն.՝ 17 446 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 36 բն.՝ 17 446 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 37 բն.՝ 17 815 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 28 բն.՝ 17 815 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 11 բն.՝ 19 000 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 24 բն.՝ 25 533 000 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 39 բն.՝ 28,752,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/1 43 բն.՝ 20,800,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 13 բն.՝ 29,437,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 42 բն.՝ 29,463,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 12 բն.՝ 29,832,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 29 բն.՝ 97,982,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/327բն.՝ 29,147,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 64 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 59 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 55 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 51 բն.՝ 28,725,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 47 բն.՝ 28,752,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 62 բն.՝ 29,621,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 58 բն.՝ 29,648,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 50 բն.՝ 29,648,000.0, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 46 բն.՝ 29,648,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 74 տարածք՝ 63,611,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 68 տարածք՝ 99,966,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 69 տարածք՝ 141,133,000.0 ՀՀ դրամ, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 67 տարածք՝ 45,117,000.0 ՀՀ դրամ, Ընդամենը 144,114,000.0 (հատոր 1-ին, գ.թ. 156-157):

16) Համաձայն 17.02.2015 թվականի «Կառուցագետ» փորձաքննությունների ազգային կենտրոն ՍՊԸ-ի թիվ Կ-15/Դ-006 եզրակացության՝ նախաձեռնողի կողմից առաջադրված՝ 29.06.2013 - 12.07.2013 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում որքան է կազմել Բանկի կողմից բռնագանձված ք.Երևան, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի շենքում «Միլլար» ՍՊԸ-ին պատկանած թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50 46 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների ողջամիտ շուկայական /լիկվիդացիոն/ արժեքը որոշվել է գնահատման համեմատական և եկամտային մեթոդներով և ներկայացվել է աղյուսակով, ըստ որի՝ գնահատված գույքի լիկվիդացիոն արժեքը կազմում է 1.920.387.015 ՀՀ դրամ, իսկ միջին շուկայական արժեքը՝ 2․327․741․830 ՀՀ դրամ (հատոր 4-րդ, գ.թ. 71-88):

17) 02․02․2016 թվականին Բանկի ներկայացուցիչը միջնորդություն է ներկայացրել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան գործի վարույթը կասեցնելու մասին, հիմքում դնելով այն, որ 13.10.2015 թվականին Բանկի վարչության նախագահ Ա.Միքայելյանը ՀՀ գլխավոր դատախազություն հաղորդում է տվել այն մասին, որ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանում քննվող թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով դատարանի որոշմամբ նշանակված դատաապրանքագիտական փորձաքննության շրջանակներում «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացվել է ակնհայտ կեղծ եզրակացություն կապված Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքերի լիկվիդացիոն և շուկայական արժեքների վերաբերյալ: Համաձայն 24.10.2016 թվականի քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշման՝ թիվ 13844715 քրեական գործի վարույթը կարճվել է և Ռաֆայել Համբարձումյանի կողմից ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու վերաբերյալ քրեական հետապնդում չի իրականացվել՝ հանցակազմի բացակայության հիմքով:

 Քրեական վարույթի շրջանակում համապատասխան փորձաքննություն է նշանակվել նաև քննիչի որոշմամբ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 95-96, հատոր 3-րդ, գ․թ․ 3-4)։

18) ««Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի կողմից 26.01.2017 թվականի 2017/01 փորձագիտական եզրակացության ստացված տվյալների համադրման բաժնում նշվել է․ «․․․Հետազոտման առարկա հանդիսացող բնակարանների և տարածքների շուկայական արժեքի գնահատման համար փորձագետը կիրառել է համեմատական և եկամտային դասական եղանակները։ Համեմատական մեթոդի կիրառման արդյունքում ստացվեց 2․171․200․000 ՀՀ դրամ գումարային արժեքը, իսկ եկամտային մեթոդով՝ 2․179․000․000 ՀՀ դրամ։ Նշված արժեքների հարաբերական միջին շեղումը կազմում է 0,4%»: (...) թիվ 11, 13, 15, 17, 43, 47, 50, 51, 55, 58, 62 բնակարանների շուկայական արժեքը (առավել հավանական շուկայական գինը) որոշվել է Բանկին ի սեփականություն անցնելուց հետո դրանց օտարման օրվա դրությամբ, քանի որ դրանք օտարվել են Բանկի կողմից ի սեփականություն վերցնելուն հաջորդող 6 ամսվա ընթացքում, իսկ թիվ 18, 8, 40, 36, 37, 28, 24, 39, 42, 12, 27, 64, 59, 46 բնակարանների և թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների առավել հավանական շուկայական արժեքը, բանկի կողմից բռնագանձման հաջորդող 6 ամսվա ժամկետի վերջին օրվա դրությամբ, քանի որ դրանք Բանկին ի սեփականություն անցնելուց հետո 6 ամսվա ընթացքում չեն օտարվել այլ անձի: Համեմատական և եկամտային մեթոդների կիրառման արդյունքում ստացված յուրաքանչյուր բնակարանի կամ տարածքի արժեքների (վերցված առանձին-առանձին) հարաբերական միջին շեղումը ընկած է 0% մինչև 4.91% սահմաններում»։

Հետազոտման արդյունքները ցույց տվեցին, որ 13, 15, 17, 50, 58, 62, 11, 47 բնակարանները օտարվել են շուկայական գնից 30% -43% ցածր գնով։ Շուկայական գնից 30%-ով ցածրը կամ առավել ևս 43%-ով ցածրը չի կարող համարվել ողջամիտ չափով ցածր» (հատոր 3-րդ, գ.թ. 68-69)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգում նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է՝ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, ինչպես նաև` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այսինքն՝ Վերաքննիչ դատարանի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումների համատեքստում անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ գրավառուի կողմից գրավի առարկայի բռնագանձման դեպքում գրավատուին վերադարձման ենթակա գումարի հաշվարկման, ինչպես նաև դատարանի կողմից փորձագետի եզրակացության գնահատման առանձնահատկություններին։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավի իրավունքը (...) գրավատուի գույքի նկատմամբ գրավառուի գույքային իրավունքն է, որը միաժամանակ միջոց է գրավառուի հանդեպ պարտապանի ունեցած դրամական կամ այլ պարտավորության կատարման ապահովման համար:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ գրավի իրավունքը կամ գրավը պարտավորությունների՝ իրային-իրավական ապահովման միջոց է, որը գրավառուին իրավունք է վերապահում հիմնական պարտավորության չկատարման դեպքում գրավատուի այլ պարտատերերի հանդեպ նախապատվության իրավունքով բավարարում ստանալու գրավի առարկայի արժեքից:

Վերոգրյալ բնորոշումից բխում է, որ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատերը գրավի առարկայի արժեքից իր պահանջի բավարարման նախապատվության իրավունք ունի մյուս պարտատերերի նկատմամբ, այսինքն՝ գրավով ապահովված պարտավորության պարտապանի մյուս պարտատերերի համեմատությամբ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատիրոջ պահանջը ենթակա է բավարարման նախապատվության իրավունքով (տե՛ս «Սեյվր» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Նշան Ալեքսանյանի թիվ ԵԿԴ/0169/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 230-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավի առարկա կարող է լինել ցանկացած գույք, այդ թվում` գույքային իրավունք (պահանջ), բացառությամբ շրջանառությունից հանված գույքի, պարտատիրոջ անձի հետ անխզելիորեն կապված պահանջների` ներառյալ ալիմենտի, կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասի հատուցման պահանջների, պետական (գանձապետական) անվանական այն արժեթղթերի, որոնց թողարկման պայմաններով կնախատեսվեն, որ այդ արժեթղթերը գրավադրման ենթակա չեն, և այն իրավունքների, որոնց զիջելն այլ անձի արգելված է օրենքով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 248-րդ հոդվածի համաձայն՝ գրավառուի (պարտատիրոջ) պահանջները բավարարելու համար գրավ դրված գույքի վրա կարող է բռնագանձում տարածվել պարտապանի կողմից գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու այնպիսի հանգամանքներում, որոնց համար վերջինս պատասխանատվություն է կրում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավառուն իր պահանջի բավարարման նպատակով իրավունք ունի առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու այն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու, եթե`

1) դա նախատեսված է գրավի պայմանագրով, կամ`

2) առկա է գրավառուի և գրավատուի միջև կնքված գրավոր համաձայնություն, իսկ եթե գրավի պայմանագիր կնքելու համար պահանջվել է երրորդ անձի համաձայնություն կամ թույլտվություն, ապա նաև վերջինիս գրավոր համաձայնությունը` առանց դատարանի վճռի գրավ դրված գույքի իրացման մասին:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում գրավառուն գրավոր՝ պատշաճ ձևով ծանուցում է գրավատուին առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի բռնագանձման մասին (բռնագանձման ծանուցում): Գրավատուն (պարտապանը) իրավունք ունի դատական կարգով վիճարկելու նույն հոդվածի համաձայն գրավի առարկայի բռնագանձման օրինականությունը, որի պարագայում դատարանը կարող է կասեցնել գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը: Եթե գրավի առարկայի բռնագանձման ընթացքը կասեցնելու որոշումից հետո դատարանը որոշում է կայացրել գրավառուի հնարավոր վնասների հատուցման համար պահանջվող ապահովումը տրամադրելու վերաբերյալ, ապա գրավատուի (պարտապանի) կողմից գրավառուի հնարավոր վնասները հատուցելու համար տրամադրվող ապահովումը պետք է համարժեք լինի գրավառուի հնարավոր վնասների արժեքին, բայց չպետք է գերազանցի գրավի առարկայի արժեքը: Այն դեպքում, երբ գրավի իրավունքը ենթակա է գրանցման (այդ թվում՝ պետական գրանցման), գրավառուն մինչև գրավի բռնագանձման գործընթացն սկսելը, ինչպես նաև գրավի բռնագանձման գործընթացը դադարեցնելու կամ ավարտվելու դեպքում պարտավոր է այդ մասին պատշաճ ձևով ծանուցել նաև գրանցում իրականացնող մարմնին:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին պատշաճ ձևով հանձնելուց հետո գրավառուն իրավունք ունի գրավի առարկան վերցնելու իր տիրապետման տակ (եթե շարժական գույք է), ինչպես նաև խելամիտ քայլեր ձեռնարկելու գրավի առարկան պահպանելու, սպասարկելու և դրա անվտանգությունն ապահովելու համար:

Բռնագանձման ծանուցումը պարտապանին հանձնելուց երկու ամիս հետո գրավառուն սույն օրենսգրքի ուժով իրավունք ունի սույն օրենսգրքի 195 հոդվածի պահպանմամբ գրավատուի անունից իրացնելու գրավի առարկան ուղղակի վաճառքի կամ հրապարակային սակարկությունների միջոցով, եթե գրավատուն և գրավառուն գրավի առարկայի իրացման այլ կարգ չեն նախատեսել: Գրավառուն պարտավոր է գրավի առարկան իրացնել տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 250-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գրավ դրված գույքի` օրենքով սահմանված կարգով իրացման (վաճառքի) ընթացքում, եթե աճուրդը չկայացած է համարվել աճուրդի ընթացքում որևէ մասնակցի կողմից գույքի մեկնարկային գնի ավելացում չկատարվելու պատճառով, գրավառուն յոթ օրվա ընթացքում իրավունք ունի պահանջել գրավ դրված գույքը գրավով ապահովված պարտավորության և իրացման (վաճառքի) փաստացի ծախսերի դիմաց հանձնել իրեն` վճարելով գրավ դրված գույքի իրացման (վաճառքի) ծախսերը: Եթե գրավ դրված գույքի` տվյալ պահին ձևավորված գինն ավելի է գրավով ապահովված պահանջի և գրավ դրված գույքի իրացման (վաճառքի) ծախսերի հանրագումարից, ապա գրավառուն պարտավոր է գրավատուին փոխհատուցել տարբերությունը, հակառակ դեպքում գրավառուն իրավունք ունի պակաս գումարն ստանալ պարտապանի այլ գույքից, եթե պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավ դրված անշարժ գույքի, տրանսպորտային միջոցի, բանկային հաշվի, դեպոզիտի (ավանդի), ինչպես նաև արժեթղթի իրացումից ստացված գումարից կամ գրավառուին կամ նրա նշած անձին ի սեփականություն անցած համապատասխան գույքի արժեքից այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո բավարարվում են գրավառուի` գրավով ապահովված պահանջները, իսկ մնացած գումարը նույն օրենսգրքի 243.1-ին հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված կարգով տասնօրյա ժամկետում փոխանցվում է գրավատուին, եթե գրավի պայմանագրով այդ գումարի փոխանցման այլ կարգ նախատեսված չէ: Գրավառուի` գրավով չապահովված պահանջները նույն կետով նախատեսված գումարից (արժեքից) բավարարվում են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով սահմանված ընդհանուր կարգով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու վերաբերյալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին մասի կարգավորումներին, նշել է, որ գրավադրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելը և իրացնելն իր մեջ ներառում է նաև գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին ի սեփականություն հանձնելը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն ընդգծել է, որ գրավի իրավունքը, ըստ էության, այլ անձի գույքի նկատմամբ ունեցած այնպիսի իրավունք է, որի շնորհիվ գրավառուն հնարավորություն ունի պարտապանի կողմից պարտավորությունը չկատարելու դեպքում գրավադրված գույքի արժեքից բավարարելու իր պահանջները: Այսինքն` ի վերջո գրավի նպատակը գրավառուի՝ գրավով ապահովված պարտավորությունը չկատարելու դեպքում գրավ դրված գույքի արժեքից բավարարում ստանալն է, հետևաբար գրավառուի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի 1-ին մասին համապատասխան` գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելը, ըստ էության, նշանակում է գրավի առարկայի բռնագանձման ավարտ:(...):

Ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածում նշված՝ «պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց» եզրույթին, ապա ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել նշել, որ գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելու դեպքում պարտավորության չափը և գրավի առարկայի շուկայական ողջամիտ արժեքը համեմատելի են զուտ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար: Հակառակ պարագայում կստացվի այնպիսի իրավիճակ, որ գրավառուն, պարտքի դիմաց ստանալով պարտավորության չափից նվազ արժեքով գրավի առարկա, զրկված կլինի պարտապանից տարբերություն պահանջելու իրավունքից (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 2-րդ մաս): Մյուս կողմից` գրավատուն ևս չպետք է զրկվի պարտավորությունից անհամեմատ ավելի մեծ արժեքով գրավի առարկան գրավառուի կողմից ի սեփականություն ընդունելու դեպքում գրավի առարկայի արժեքի և պարտավորության չափի տարբերությունը հետ պահանջելու իրավունքից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ մինչև «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն ՀՀ օրենքով կատարված փոփոխությունները գրավի առարկան ի սեփականություն ընդունելու դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհաշվարկների համար պետք է հիմք ընդունվի բացառապես գրավադրված անշարժ գույքն իրացնելիս տվյալ պահին շուկայում գործող՝ դրա արագ վաճառքի գինը, այսինքն` լիկվիդացիոն արժեքը (տե՛ս Ամալյա Վարդանյանն ընդդեմ «ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0384/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.04.2015 թվականի որոշումը):

Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերոգրյալ որոշմամբ նշել է, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» 23.06.2011 թվականի ՀՕ-233-Ն ՀՀ օրենքով կատարված փոփոխությամբ ամրագրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի խմբագրությամբ սահմանվել են քաղաքացուն պատկանող գրավ դրված գույքը գրավառուին ի սեփականություն անցնելու դեպքում դրա՝ նույն հոդվածի իմաստով իրացված համարելու ժամկետները, գինը, ինչը նախկին կարգավորմամբ նախատեսված չի եղել: Այսինքն՝ օրենսդիրը, գրավատուի և գրավառուի իրավունքները և օրինական շահերը հավասարակշռելուն և երկուստեք երաշխիքներ նախատեսելուն զուգահեռ միաժամանակ ամրագրել է գրավ դրված գույքն ի սեփականություն գրավառու բանկին (վարկային կազմակերպությանը) անցնելու դեպքում դրա՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի իմաստով իրացված համարելու ժամկետները և գինը:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը և նախկինում հայտնած դիրքորոշումները, գտել է, որ առանց դատարան դիմելու գրավ դրված գույքի վրա բռնագանձում տարածելիս կարող են ստեղծվել հետևյալ իրավիճակներն ու դրանց համապատասխան գրավ դրված գույքի արժեքի փոփոխությունները. նախ՝ հաշվի առնելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից «շուկայում գործող ողջամիտ գին» եզրույթին տրված մեկնաբանությունն առ այն, որ այն ոչ այլ ինչ է, քան տվյալ պահին շուկայում գործող արագ վաճառքի գինը, այսինքն` լիկվիդացիոն արժեքը, պետք է նշել, որ երբ առանց դատարան դիմելու գրավատուն գրավ դրված գույքի վրա բռնագանձում է տարածում և իրականացնում է գույքի վաճառք՝ հրապարակային սակարկությունների կամ ուղղակի վաճառքի ձևով, ապա այդ փուլում գրավ դրված գույքը պետք է իրացվի շուկայում գործող ողջամիտ գնով, այսինքն՝ գույքի արագ վաճառքի գնով՝ հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի կարգավորումները և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից նախկինում հայտնած դիրքորոշումները (տե՛ս Հայկ Մովսիսյանի ընդդեմ «Պրոմեթեյ Բանկ» ՍՊԸ-ի իրավահաջորդ «Էվոկաբանկ» ՓԲԸ-ի և մյուսների թիվ ԵԿԴ/3288/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20․03․2020 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում այդ գումարին վճարվում են տոկոսներ: Տոկոսները հաշվարկվում են կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը` ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների: Նույն կետով նախատեսված կարգը գործում է, եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով (...):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվությունը, արձանագրելով, որ վրա է հասնում հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում, և

- եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով կամ օրենքով կամ պայմանագրով վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար:

Այսինքն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման, եթե առկա է դրամային պարտավորություն, որի կատարումը խախտվել է, կամ այն չի կատարվել (տե՛ս «Գագարին» սերմնաբուծական սպառողական կոոպերատիվն ընդդեմ «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0735/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը՝ ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ յուրաքանչյուր ապացույց ենթակա է գնահատման վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ՝ փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի համաձայն՝ ապացույցի տեսակներն են` վկայի ցուցմունքը, գրավոր ապացույցները, իրեղեն ապացույցները, լուսանկարները (լուսաժապավենները), ձայնագրություններն ու տեսագրությունները, փորձագետի եզրակացությունը, մասնագետի բացատրությունը։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը գործի քննության ընթացքում գիտության, տեխնիկայի, արվեստի, արհեստի կամ որևէ այլ բնագավառում հատուկ գիտելիքների օգտագործում պահանջող հարցերի բացահայտման և պարզաբանման նպատակով ձեռք բերված գրավոր փաստաթուղթն է, որը տրվում է փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշմամբ առաջադրված հարցերին պատասխանելու միջոցով:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը կազմվում է գրավոր։ Այն պետք է պարունակի`

1) նշում փորձաքննություն կատարած անձի, նրա ունեցած որակավորման և մասնագիտական ստաժի մասին,

2) նշում կիրառված մեթոդների մասին,

3) կատարված հետազոտությունների մանրամասն նկարագրությունը,

4) առաջադրված հարցերի հիմնավորված պատասխանները։

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 91-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձի ներկայացրած փորձագետի եզրակացությունն իր ապացուցողական նշանակությամբ հավասարազոր է առաջին ատյանի դատարանի որոշմամբ նշանակված փորձաքննության արդյունքով ստացված փորձագետի եզրակացությանը, եթե այն տված փորձագետը մինչև նախնական դատական նիստի ավարտը դատարանի առջև գրավոր հաստատում է եզրակացությունը` նախազգուշացվելով ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ դատարանն իրավունք ունի գործի քննության ժամանակ ծագող հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանման նպատակով նշանակելու փորձաքննություն` իր որոշմամբ սահմանելով հարցերի ցանկը և բովանդակությունը: Փորձագետի եզրակացությունն ապացույցի տեսակ է, իսկ դատարանը գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը պարզում է բացառապես ապացույցների հիման վրա, որոնք դատարանը պարտավոր է գնահատել գործում եղած մյուս բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Այսինքն` փորձաքննության նշանակումն ինքնանպատակ չէ և չի կարող կրել ձևական բնույթ (տե´ս «Օրիենթ Սթոն» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Վագ քար» ՍՊԸ-ի և մյուսների թիվ ԱՎԴ1/0074/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ անդրադառնալով ապացույցների զանգվածում ներառված փորձագիտական եզրակացությունների գնահատման խնդրին՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ փորձագիտական եզրակացությունների գնահատումը պետք է կատարել այնպես, որ ամբողջ եզրակացությունը, այլ ոչ թե այդ եզրակացության որոշակի բաժնում արտացոլված տվյալները գնահատվեն որպես մեկ ապացույց (տե´ս Ռաֆայել Ավետիսյանն ընդդեմ Սեյրան Վարդանյանի իրավահաջորդներ Արթուր և Անժելա Վարդանյանների թիվ ԿԴ3/0133/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նշված դիրքորոշումը` «Կանաչապատում» ՊՓԲԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանն ընդդեմ Կարեն Ախիկյանի և մյուսների գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է փորձագետի եզրակացության` որպես ապացույցի գնահատման առանձնահատկություններին` առանձնացնելով այն հիմնական չափորոշիչները, որոնք ենթակա են կիրառման վերոնշյալ ապացույցի գնահատումը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից իրականացնելիս: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մասնավորապես գտել է, որ վերաբերելիության առումով փորձագետի եզրակացությունը գնահատելիս նախևառաջ պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, թե փորձագետին առաջադրված հարցերը որքանով նշանակություն ունեն գործի լուծման համար, ապա միայն անդրադառնալ այդ հարցադրումների վերաբերյալ արված եզրահանգումներին: Ընդ որում, հարցադրումների բովանդակությունը ոչ միայն էական նշանակություն ունի փորձագետի եզրակացության վերաբերելիության գնահատման տեսանկյունից, այլև կարևորվում է երկու և ավելի եզրակացությունների պարագայում դրանց միջև առկա հակասությունները վեր հանելու առումով:

Փորձագետի եզրակացությունը թույլատրելիության տեսանկյունից գնահատման ենթարկելիս առաջնահերթ կարևորվում է փորձաքննությունն իրականացնող անձի որակավորումը և ձեռնհասությունը, նշված անձի օբյեկտիվությունը, սահմանված դատավարական կարգի պահպանված լինելը, հետազոտության ընթացքի և արդյունքների պատշաճ դատավարական ձևակերպումը:

Արժանահավատության տեսանկյունից փորձագետի եզրակացության գնահատում իրականացնելիս պետք է հաշվի առնել փորձաքննության ընթացքում կիրառված մեթոդների գիտական հիմնավորվածության աստիճանը, փորձաքննությանը տրամադրված նյութի որակը և բավարարությունը, ելակետային տվյալների բնույթը, փորձագետի հետևությունների փաստարկվածության աստիճանը, գործին մասնակցող անձանց` փորձաքննությանը ներկա գտնվելու իրական հնարավորությունը, եզրակացության համապատասխանությունը գործում առկա այլ ապացույցներին (տե՛ս «Կանաչապատում» ՊՓԲԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանն ընդդեմ Կարեն Ախիկյանի և մյուսների թիվ ԵԷԴ/1284/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.07.2015 թվականի որոշումը):

 Զարգացնելով վերը նշված դիրքորոշումները՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը հավելել է, որ փորձագետի եզրակացությունը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից արդյունավետ գնահատելու համար էական է հենց փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը: Փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը կազմող ներածական տվյալների միջոցով հնարավոր է լինում տեղեկություն ստանալ փորձաքննության տեսակի, այն կատարող փորձագետի, փորձաքննություն անցկացնելու հիմքի և նման այլ տվյալների վերաբերյալ: Փորձագետի եզրակացության հետազոտական (նկարագրական) և եզրափակիչ մասերին ներկայացվող պահանջները սահմանվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով: Ընդ որում, նման պահանջների սահմանումն օրենսդրի կողմից ինքնանպատակ չէ: Եզրակացության հետազոտական մասում ներկայացվում են կատարված հետազոտության ընթացքը և դրա արդյունքները, մանրամասն նկարագրվում են նաև հետազոտության ընթացքում փորձագետի կիրառած մեթոդները: Նշված մասում պետք է արտացոլվեն հետազոտությունների ողջ ընթացքը և փորձագետի եզրահանգումների պատճառաբանությունը: Հետազոտական մասի հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության տրամաբանական հետևությունը պետք է արտացոլվի եզրակացության եզրափակիչ մասում՝ առաջադրված հարցերին պատասխանելու միջոցով: Հետևաբար, փորձագետի եզրակացությունը պետք է բավարարի օրենսդրի կողմից սահմանված պահանջներին՝ պարունակելով առնվազն այն տվյալները, որոնք պարտադիր են համարվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով (տե´ս Սեդիկ Սահակյանի ընդդեմ Դավիթ Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/3002/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Դիմելով Դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բանկի կողմից իրեն սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքի (ք. Երևան, Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեում գտնվող թիվ 4, 8, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 24, 27, 28, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59, 62, 64 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների արտադատական կարգով բռնագանձումը, ինչպես նաև Բանկից բռնագանձել 16.412.874 ՀՀ դրամ: 02.06.2018 թվականին Ընկերությունը դատարան է ներկայացրել միջնորդություն` պահանջելով ավելացնել հայցապահանջը և Բանկից բռնագանձել 1.578.166.864,3 ՀՀ դրամ:

Վերաքննիչ դատարանն անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին, որոշելով իրավահարաբերության բնույթը և կիրառելի համարելով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16․05․2019 թվականի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, անտեսել է նույն որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից որոշված գործի նոր քննության ծավալը։

Նշված որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն արձանագրել է, որ սույն իրավահարաբերության մասնակիցներ են Բանկը և Ընկերությունը։ Այսինքն՝ երկու մասնակիցներն էլ առևտրային իրավաբանական անձինք են։ Հետևաբար, Դատարանը գրավի առարկայի իրացման արժեքը որոշելիս ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, թույլ է տվել նյութական իրավունքի խախտում՝ կիրառելով այն օրենքը, որը չպետք է կիրառեր։

Նույն որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ դատարանը Ընկերության՝ Բանկի նկատմամբ վարկային ամբողջ ծավալի և իրացված գույքի արժեքի տարբերությունը հաշվարկելու փոխարեն 1․025․483․000 ՀՀ դրամ գումարը հաշվարկել է նշված երկու փորձագիտական եզրակացությունների տարբերության չափով, որպիսի հանգամանքը հաստատվել է նաև վերաքննիչ բողոքի քննության ընթացքում։

Վերոգրյալի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանը, կիրառելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետը, ամբողջությամբ բեկանել է ԵԿԴ/0954/02/14 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 16․11․2018 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել ամբողջ ծավալով նոր քննության։

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադարձ կատարել Վերաքննիչ դատարանի 16․05․2019 թվականի որոշմամբ սահմանված քաղաքացիական գործի նոր քննության ծավալի՝ գրավատուին վերադարձման ենթակա գումարը որոշելու համար գործում առկա ապացույցների գնահատման հարցին։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իրավական դիրքորոշումներ է արտահայտել ինչպես փորձաքննություն նշանակելու, այնպես էլ փորձագիտական եզրակացությունները որպես ապացույցի տեսակ գնահատելու առանձնահատկությունների վերաբերյալ՝ անդրադարձ կատարելով տվյալ քաղաքացիական գործի վարույթից դուրս կատարված փորձաքննություններին։

Սույն գործով դատարան ներկայացված փորձաքննությունները նշանակված են եղել ՀՀ սնանկության դատարանի կողմից Ընկերության սնանկության գործով պարտատեր հանդիսացող Բանկի պահանջի չափը որոշելու նպատակով։ «Կառուցագետ» ՍՊԸ-ի կողմից տրված եզրակացությունը, որի առնչությամբ Բանկի կողմից հաղորդում է ներկայացվել ակնհայտ կեղծ լինելու հիմքով քրեական գործ հարուցելու համար, և նույն պատճառաբանությամբ Բանկի կողմից ներկայացված միջնորդության բավարարման արդյունքով նշանակվել է նոր փորձաքննություն՝ այն հանձնարարելով «Կոստ Կոնսալտինգ» ընկերությանը։ Դրանից հետո ՀՀ սնանկության դատարանի կողմից նշանակվել է նոր փորձաքննություն՝ «Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի փորձագետին առաջադրելով որոշելու բռնագանձված գրավի առարկա անշարժ գույքի շուկայական արժեքը գրավի բռնագանձման և դրա իրացման պահի դրությամբ։

Թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով դատարանի 12.02.2016 թվականի որոշմամբ նշանակվել է դատաապրանքագիտական կրկնակի փորձաքննություն, որի կատարումը հանձնարարվել է «Կոստ Կոնսալթինգ» ՍՊԸ մասնագետներին:

Թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 գործով դատական նիստին հրավիրված փորձագետ Լ.Կոստանյանի բացատրությունների հիման վրա, 17.11.2016 թվականի որոշմամբ դատարանն արձանագրել է, որ փորձագետն անհիմն չի կիրառել եկամտային մեթոդը, ՀՀ անշարժ գույքի գնահատման ՀՍՏ-252-2012 ստանդարտի /այսուհետ նաև՝ Ստանդարտ/ 8.4 կետի է/ կետի դրույթների սխալ մեկնաբանման արդյունքում, փորձագետը կամայականորեն է գույքերի լիկվիդային արժեքները որոշել, փորձագետի կողմից համեմատական մեթոդի կիրառման համար հիմք հանդիսացած և Եզրակացություններում, որպես համադրելի գույքեր, նշված առնվազն 2 գույքերի նշված հասցեում և նկարագրով գոյություն չունեն, մնացած «համադրելի» գույքերը Երևանի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի գույքերի հետ համադրելի լինելու վերաբերյալ որևէ հիմնավորում առկա չէ:

Տվյալ դեպքում, քանի որ «Կոստ Կոնսալթինգ» ՍՊԸ-ի կողմից տրամադրված Եզրակացություններում ոչ միայն փորձագետի կողմից կիրառված մեթոդներն են ոչ ամբողջական, այլ նաև համադրելի տարածքներն են «գոյություն չունեցող և/կամ ոչ համադրելի», ինչով պայմանավորված Եզրակացությունները հիմնավորված և անարժանահավատ չեն, Դատարանը 17.11.2016 թվականի որոշմամբ նշանակել է կրկնակի դատաապրանքագիտական փորձաքննություն՝ կատարումը հանձնարարելով «Էքսպերտ Օցենկա» ՍՊԸ-ի համապատասխան մասնագետներին:

Ըստ բռնագանձման ծանուցման` պարտապանից հօգուտ բանկի ենթակա է եղել բռնագանձման՝ ա) 03.12.2010 թվականի համաձայնագրով տրված վարկի մասով՝ ընդհանուր 327․835,26 ԱՄՆ դոլար, բ) 28.12.2011 թվականին համաձայնագրով տրված վարկի մասով՝ ընդհանուր 2․598․446.17 ԱՄՆ դոլար, որից 2․546․000 ԱՄՆ դոլար վարկի գումար, որից 134․000 ԱՄՆ դոլար ժամկետանց վարկ, 49․635.08 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ հաշվարկված տոկոսի գումար, որից 29․017.42 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի գումար, 2․114.64 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց վարկի նկատմամբ հաշվարկված տոկոս, 696.45 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ ժամկետանց տոկոսի նկատմամբ հաշվարկված տույժի:

«Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացված փորձագիտական եզրակացության համաձայն՝ նախաձեռնողի կողմից առաջադրված՝ 29.06.2013 - 12.07.2013 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում որքան է կազմել Բանկի կողմից բռնագանձված Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի շենքում Ընկերությանը պատկանած թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50 46 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների ողջամիտ շուկայական /լիկվիդացիոն/ արժեքը որոշվել է գնահատման համեմատական և եկամտային մեթոդներով և ներկայացվել է աղյուսակով, ըստ որի՝ գնահատված գույքի լիկվիդացիոն արժեքը կազմում է 1․958․879․238 ՀՀ դրամ, իսկ միջին շուկայական արժեքը՝ 2․374․399․070 ՀՀ դրամ:

13.10.2015 թվականին Բանկի վարչության նախագահ Ա.Միքայելյանը ՀՀ գլխավոր դատախազություն հաղորդում է տվել այն մասին, որ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանում քննվող թիվ ԵՄԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով դատարանի որոշմամբ նշանակված դատաապրանքագիտական փորձաքննության շրջանակներում «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացվել է ակնհայտ կեղծ եզրակացություն` կապված Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեում գտնվող անշարժ գույքերի լիկվիդացիոն և շուկայական արժեքների վերաբերյալ: Համաձայն 24.10.2016 թվականի քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին որոշման՝ թիվ 13844715 քրեական գործի վարույթը կարճվել է և Ռաֆայել Համբարձումյանի կողմից ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու վերաբերյալ քրեական հետապնդում չի իրականացվել՝ հանցակազմի բացակայության հիմքով:

 Քրեական վարույթի շրջանակում համապատասխան փորձաքննություն է նշանակվել նաև քննիչի որոշմամբ, որը ևս հիմք է հանդիսացել քրեական հետապնդումը դադարեցնելու որոշում կայացնելու համար։

Վերոգրյալ հանգամանքները թույլ են տալիս եզրահանգելու, որ քաղաքացիական գործում առկա վերաբերելի, թույլատրելի միակ ապացույցը «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության կողմից կազմված փորձագիտական եզրակացությունն է, որը համապատասխանում է վերը նշված` ապացույցի տվյալ տեսակի դատավարական չափանիշներին, քանի որ եզրակացության վերաբերյալ կասկածները փարատվել են քրեական հետապնդումը դադարեցնելու վերաբերյալ որոշմամբ, այդ թվում նաև քրեական վարույթի ընթացքում քննիչի կողմից նշանակված համապատասխան եզրակացության արդյունքներով։ Ինչ վերաբերում է երկու փորձագիտական եզրակացությունների արդյունքների միջև առկա գույքի գնահատման արժեքների քսան տոկոսի շեղմանը, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հաշվի առնելով «Կոստ Կոնսալտինգ» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված եզրակացության վերաբերյալ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, այդ հանգամանքը չի կարող ազդել դատական ակտի հիմքում դրվող եզրակացության գնահատման վերը նշված չափանիշների կիրառման վրա։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը և համադրելով սույն գործի փաստերը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Երևան քաղաքի, Ծիծեռնակաբերդի 1/3 հասցեի շենքում Ընկերությանը պատկանած թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50 46 բնակարանների, թիվ 29, 67, 68, 69, 74 տարածքների նկատմամբ Բանկի սեփականության իրավունքը գրանցելու պահին Բանկի հանդեպ Ընկերության ունեցած վարկային պարտավորության ընդհանուր գումարը տվյալ պահին նշված գույքի լիկվիդացիոն արժեքից պակաս էր: Այսինքն` Բանկը տվյալ պահին շուկայում գործող ողջամիտ գնի հաշվարկով Ընկերության պարտավորության չափի դիմաց գրավադրված գույքը դարձրել է իր սեփականությունը, հետևաբար Բանկի կողմից բռնագանձված գրավի առարկաների լիկվիդացիոն արժեքի դրական տարբերությունը ենթակա է վերադարձման պարտապանին, այն է՝ Բանկից հօգուտ Ընկերության ենթակա է բռնագանձման իրացված գույքերի իրացման արժեքի և բռնագանձման ժամանակ եղած պարտավորության չափի տարբերության գումարն ու ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսներ։

Փաստորեն, վեճի առարկա հանդիսացող անշարժ գույքն իրացվել է 1.144.114.002,90 ՀՀ դրամ արժեքով, մինչդեռ, համաձայն «Կառուցագետ» ՍՊ ընկերության փորձագետի 16․02․2015 թվականի թիվ Կ-15/Դ-006 եզրակացության, անշարժ գույքի գնահատված լիկվիդացիոն արժեքը կազմել է՝ 1․958․879․238 ՀՀ դրամ:

Այսինքն՝ 1․958․879․238 ՀՀ դրամ արժողությամբ գույքը Բանկի կողմից իրացվել է ընդամենը 1.144.114.002,90 ՀՀ դրամ գումարով, որի տարբերությունը չի վերադարձվել Ընկերությանը: Ինչպես նաև, հաշվարկ կատարելու արդյունքում պարզվում է, որ 1․958․879․238-1․144.114.002,90=814․765․238 ՀՀ դրամ դրական տարբերությունը չի վերադարձվել Ընկերությանը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Բանկի կողմից գրավ դրված գույքի արտադատական կարգով իրացման արդյունքում գրավատու Ընկերությանը գումար վճարելու պարտավորության ծագման հիմք է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը, որի համաձայն` գույքն ի սեփականություն ընդունելուց, համապատասխան գույքի արժեքից այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո, բավարարվում են գրավառուի` գրավով ապահովված պահանջները, իսկ մնացած գումարը տասնօրյա ժամկետում փոխանցվում է գրավատուին։ Տվյալ դեպքում, Ընկերության ժամկետանց պարտավորությունների առկայության հիմքով Բանկի կողմից գրավադրված գույքերի վրա արտադատական կարգով բռնագանձում է տարածվել 29.06.2013 թվականից-12.07.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածում: Նշված ժամանակահատվածում բռնագանձում է տարածվել Երևան քաղաքի Ծիծեռնակաբերդի խճուղի 1/3 հասցեի թիվ 15, 17, 18, 8, 40, 36, 37, 28, 11, 24, 39, 43, 13, 42, 12, 29, 27, 64, 59, 55, 51, 47, 62, 58, 50, 46 բնակարանների և թիվ 74, 68, 69, 67 տարածքների նկատմամբ: Հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների բռնագանձման հաշվարկը պետք է սկսել 23.07.2013 թվականից և բռնագանձումը շարունակել մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը սնանկ է ճանաչվել, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բռնագանձման ենթակա դրամական միջոցները ենթակա են փոխանցման Ընկերության սնանկության հատուկ հաշվին՝ սնանկության կառավարչի կողմից տնօրինելու նպատակով։

Վերը նշված պատճառաբանությունների լույսի ներքո ամբողջությամբ հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է»։

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս դրանց վերաբերյալ:

Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը Վճռաբեկ դատարանը պայմանավորել է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով՝ նշելով, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության նաև, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն` նույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, եթե դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Վերը նշված նորմերի մեկնաբանությունից բխում է, որ Վճռաբեկ դատարանի կողմից այդ հիմքով բողոքը կարող է վարույթ ընդունվել բացառապես այն դեպքում, երբ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի կամ այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, որը տվյալ դեպքում պայմանավորված է Վերաքննիչ դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի կապակցությամբ իրավունքի զարգացման խնդրի առկայությամբ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերից առնվազն մեկի առկայության հիմնավորումը։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորելով նաև վերը նշված հիմքով, իր որոշման մեջ ինչպես չի բացահայտել նման խնդրի առկայությունը, այնպես էլ ցույց չի տվել այդ նորմի համապատասխան զարգացման ուղղությունը՝ ըստ էության, այդ առումով չնշելով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայության հիմնավորումը։

Նման պայմաններում, կարծում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանի որոշումն այդ մասով չի համապատասխանում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 6-րդ կետի պահանջին։

 Բացի այդ, ցանկանում եմ կարծիք հայտնել վճռաբեկ բողոքը նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, վարույթ ընդունելու հիմքի առկայության հիմնավորման վերաբերյալ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ նույն հոդվածի իմաստով` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նյութական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե առկա է նույն օրենսգրքի 364-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերից որևէ մեկը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 364-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նյութական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե դատարանը չի կիրառել այն օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտը, որը պետք է կիրառեր, կիրառել է այն օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտը, որը չպետք է կիրառեր, սխալ է մեկնաբանել օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նյութական իրավունքի նորմի խախտումը կամ սխալ կիրառումը վճռի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առերևույթ առկայության հիմքով վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը: Տվյալ դեպքում օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և նույն օրենսգրքի 364-րդ հոդվածի իմաստով՝ նյութական իրավունքի նորմերի խախտման առումով այդպիսի խախտում, իսկ դրա արդյունքում՝ դատական ակտի բեկանման հիմք է համարում նյութական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտումը կամ դրանց սխալ կիրառումը, որը հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։

Վճռաբեկ դատարանը, ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում նշված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով՝ նշելով, որ «Վերաքննիչ դատարանի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը»։

Բողոքի քննության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը, բավարար համարելով վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը, Վերաքննիչ դատարանի 29.06.2021 թվականի որոշումը բեկանել է և փոփոխել բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով:

Դրանից ելնելով՝ անհրաժեշտ եմ համարում անդրադառնալ բացառապես Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններին՝ պարզելու համար, թե արդյո՞ք դրանցում նշվածները կարող էին բավարար հիմք հանդիսանալ բողոքի քննության արդյունքներով նման եզրահանգման գալու համար։

Այսպես՝

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են դատական ակտը բեկանելիս այն շարժառիթները, որոնցով Վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնվել այդ ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերից առնվազն մեկի առկայության հիմնավորումը.

Տվյալ դեպքում ուսումնասիրելով Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի շարժառիթները՝ կարծում եմ, որ դրանք չէին կարող բավարար հիմք հանդիսանալ նման դատական ակտ կայացնելու համար, քանի որ Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ իսպառ բացակայում է վճռաբեկ բողոքը նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, վարույթ ընդունելու հիմքի առկայության վերաբերյալ հիմնավորումը, քանի որ որոշման առկա չէ վերլուծություն Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի ենթադրյալ խախտում թույլ տրված լինելու արդյունքում արդարադատության բուն էությունը խաթարված լինելու վերաբերյալ։

Վերոգրյալի հիման վրա՝ հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը Վճռաբեկ դատարանի որոշման վերաբերյալ։

Դատավոր`

Գ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 28 նոյեմբերի 2023 թվական: