Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

9. Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. իրավաչա՞փ է արդյոք ստորադաս դատարանների հետևությունն առ այն, որ մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի կողմից հայցվող իրավական պաշտպանությունը հանդիսանում է մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության առարկա։

10. 1998 թվականի հուլիսի 1-ին ընդունված ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք) 290-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Հետաքննության մարմնի աշխատակցի, քննիչի, դատախազի, օպերատիվ-հետախուզական գործողություններ իրականացնող մարմինների` սույն օրենսգրքով նախատեսված որոշումների և գործողությունների օրինական և հիմնավոր չլինելու դեմ բողոքները դատարան կարող են ներկայացվել կասկածյալի, մեղադրյալի, պաշտպանի, տուժողի, քրեական դատավարության մասնակիցների, այլ անձանց կողմից, որոնց իրավունքները և օրինական շահերը խախտվել են այդ որոշումներով և գործողություններով, և եթե նրանց բողոքները չեն բավարարվել դատախազի կողմից:

2. Սույն հոդվածի առաջին մասում նշված անձինք իրավունք ունեն նաև դատարան բողոքարկել հանցագործությունների վերաբերյալ հաղորդումներն ընդունելուց, քրեական գործ հարուցելուց հետաքննության մարմնի, քննիչի և դատախազի հրաժարվելը, ինչպես նաև քրեական գործը կասեցնելու, կարճելու կամ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշումները` սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում (…)»։

10.1. Մինչդատական վարույթի նկատմամբ հետագա դատական վերահսկողության առարկայի շրջանակի հստակեցման նպատակով Վճռաբեկ դատարանը մշակել է հետևյալ սկզբունքը. գործի նախնական քննության փուլում, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով նախատեսված որոշումներից զատ, դատարան կարող են բողոքարկվել քրեական հետապնդման մարմինների այն բոլոր որոշումներն ու գործողությունները (անգործությունը), որոնց բողոքարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս անհնար է, կամ այն կհանգեցնի անձի իրավունքների և օրինական շահերի անհամարժեք սահմանափակման(4)4։

11. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ՝

- Քննիչ Ա․Աբրահամյանի՝ 2020 թվականի փետրվարի 28-ի որոշմամբ մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի և պաշտպան Հ․Ապրեսյանի միջնորդությունը՝ 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված ՀՀ քրեական օրենսգրքի 222-րդ հոդվածի 1-ին մասով Ա․Գյուլնազարյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասով, մերժվել է:

- Դատախազ Ա․Վարդանյանի՝ 2020 թվականի մարտի 26-ի որոշմամբ պաշտպան Հ․Ապրեսյանի բողոքը՝ քննիչ Ա․Աբրահամյանի՝ 2020 թվականի փետրվարի 28-ի որոշման դեմ, մերժվել է(5)5։

- Առաջին ատյանի դատարանը քննիչ Ա․Աբրահամյանի՝ 2020 թվականի փետրվարի 28-ի և դատախազ Ա․Վարդանյանի՝ 2020 թվականի մարտի 26-ի որոշումների դեմ պաշտպան Հ․Ապրեսյանի բողոքը բավարարել է, վարույթն իրականացնող մարմնին պարտավորեցրել է վերացնել Ա․Գյուլնազարյանի իրավունքների խախտումը։

Ըստ Առաջին ատյանի դատարանի՝ վիճարկվել է ոչ թե մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի մեղավորության կամ անմեղության հարցը, այլ գործի քննության ներկա փուլում վերջինի նկատմամբ քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանքի առկայությունը կամ բացակայությունը: Այսինքն՝ բողոքը վերաբերում է նրան, որ հնարավոր է մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը վաղեմության ժամկետներն անցած լինելու հիմքով չդադարեցնելու արդյունքում խախտված լինեն վերջինի իրավունքները և օրինական շահերը, ինչն էլ օբյեկտիվորեն պետք է արժանանա դատական պաշտպանության: Արդյունքում, Առաջին ատյանի դատարանը գտել է, որ բողոքը ենթակա է քննարկման ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի ընթացակարգով(6)6։

- Վերաքննիչ դատարանն օրինական ուժի մեջ է թողել Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը։ Անդրադառնալով դատախազի վերաքննիչ բողոքի այն փաստարկներին, թե բողոքը ենթակա չէր քննության մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներում, քանի որ դրանում արծարծվող հարցերը մտնում էին քրեական գործի ըստ էության լուծման հարցերի մեջ, Վերաքննիչ դատարանն այդ եզրահանգումն ընդունելի չի համարել: Մասնավորապես՝ Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ քննարկման առարկա է եղել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածով նախատեսված՝ քրեական գործով վարույթը և քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանքի առկայությունը: Վերաքննիչ դատարանը հատկանշական է համարել, որ այդ հանգամանքի հերքման կամ հաստատման համար հարկավոր չէր գործի ըստ էության լուծում: Միևնույն ժամանակ, Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ այդ հարցի քննարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս, անհնար չէր լինի, բայց կհանգեցներ անձի իրավունքների և օրինական շահերի անհամարժեք սահմանափակման, քանի որ մինչև ըստ էության լուծող դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելը, անձը շարունակելու էր կրել քրեական հետապնդման ենթարկվելու սահմանափակումները(7)7:

12. Նախորդ կետում մեջբերված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 10-10.1-րդ կետերում վկայակոչված իրավակարգավորման և իրավական դիրքորոշման լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները, ըստ էության քննության առնելով պաշտպան Հ․Ապրեսյանի բողոքը, դուրս են եկել մինչդատական վարույթի նկատմամբ հետագա դատական վերահսկողության շրջանակներից:

Նախ հարկ է նշել, որ Առաջին ատյանի դատարանն ընդհանրական ձևակերպում է տվել առ այն, որ բողոքով խոսք է գնում, որ հնարավոր է մեղադրյալ Արթուր Գյուլնազարյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը վաղեմության ժամկետներն անցած լինելու հիմքով չդադարեցնելու արդյունքում խախտված լինի վերջինի իրավունքները և օրինական շահերը, ինչն էլ օբյեկտիվորեն պետք է արժանանա դատական պաշտպանության, իսկ Վերաքննիչ դատարանը չի մատնանշել, թե վիճարկվող որոշման բողոքարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս, մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի կոնկրետ ո՞ր իրավունքների կամ օրինական շահերի անհամարժեք սահմանափակման էր հանգեցնելու, ինչպես նաև քրեական հետապնդման ենթարկվելու ի՞նչ սահմանափակումներ էր մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանը տվյալ դեպքում շարունակելու կրել։

Վճռաբեկ դատարանը, ղեկավարվելով սույն որոշման 10.1-րդ կետում նշված սկզբունքով, գտնում է, որ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու միջնորդությունը մերժելու վերաբերյալ քննիչի որոշման բողոքարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս, ինքնին չի հանգեցնում անձի իրավունքների և օրինական շահերի անհամարժեք այնպիսի սահմանափակման, որ այդ հանգամանքով պայմանավորված վիճարկվող որոշումը դիտարկվի մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության առարկա։ Այլ հարց է, որ անձի նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումից ածանցվող, նախաքննության մարմնի որոշ վարույթային ակտերի (օրինակ՝ անձի անձնական ազատության, ազատ տեղաշարժվելու իրավունքները սահմանափակող կամ այլ վարույթային ակտերի) բողոքարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս կարող է հանգեցնել անձի իրավունքների և օրինական շահերի անհամարժեք սահմանափակման, ինչը, սակայն, հիմք է նախաքննության մարմնի այդպիսի կոնկրետ վարույթային ակտերը, այլ ոչ թե քրեական հետապնդումը դադարեցնելու միջնորդությունը մերժելու մասին քննիչի որոշումը մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության առարկա դիտարկելու համար։

Այսպիսով, քրեական հետապնդումը դադարեցնելու միջնորդությունը մերժելու մասին քննիչի որոշման վիճարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս, ինքնին չի հանգեցնում անձի իրավունքների և օրինական շահերի անհամարժեք սահմանափակման։ Իսկ անձի նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումից ածանցվող նախաքննության մարմնի այլ վարույթային ակտերի (որոնք առանձին կարող են մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության առարկա լինել) միջամտությունը անձի իրավունքներին և օրինական շահերին՝ անկախ միջամտության ինտենսիվությունից, ի հակադրումն սույն որոշման 10.1-րդ կետում նշված սկզբունքի, չի կարող դիտարկվել որպես չափանիշ՝ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու միջնորդությունը մերժելու մասին քննիչի որոշումը մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներում ստուգելու համար։

12.1. Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ քննիչ Ա․Աբրահամյանի վիճարկվող որոշումը գործի նախնական քննության փուլում մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներում չի կարող բողոքարկվել դատարան, քանի որ նախատեսված չէ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով, ինչպես նաև դրա բողոքարկումը դատավարության ավելի ուշ փուլում՝ դատարանում գործն ըստ էության քննելիս, հնարավոր է և չի հանգեցնի անձի իրավունքների և օրինական շահերի անհամարժեք սահմանափակման:

12.2. Վճռաբեկ դատարանը փաստում է նաև, որ քննիչի վիճարկվող որոշումը մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության առարկա չհանդիսանալու պայմաններում, գնահատման ենթակա չէ նաև դատախազի՝ 2020 թվականի մարտի 26-ի որոշումը(8)8:

13. Վերոգրյալի հիման վրա, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստորադաս դատարանների հետևությունն առ այն, որ մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի կողմից հայցվող իրավական պաշտպանությունը հանդիսանում է մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության առարկա, իրավաչափ չէ։

14. Վերոգրյալ պայմաններում, Վճռաբեկ դատարանը չի անդրադառնում բողոքաբերի` սույն որոշման 5.1-րդ կետում բարձրացված փաստարկներին։

15. Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները, դատական ակտ կայացնելիս, թույլ են տվել քրեադատավարական օրենքի խախտումներ, որոնք իրենց բնույթով էական են, քանի որ ազդել են գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա, ինչը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն, հիմք է Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 30-ի և Վերաքննիչ դատարանի՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշումները բեկանելու և փոփոխելու համար։ Միաժամանակ, վերոշարադրյալի հաշվառմամբ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Առաջին ատյանի դատարան ներկայացված` մեղադրյալ Ա․Գյուլնազարյանի պաշտպան Հ․Ապրեսյանի բողոքը, պետք է մերժել։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ և 171-րդ հոդվածներով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 39-րդ, 43-րդ, 361.1-րդ, 415.1-րդ, 418.1-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի` 2020 թվականի սեպտեմբերի 30-ի և ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2020 թվականի դեկտեմբերի 14-ի որոշումները բեկանել և փոփոխել: Արթուր Նորիկի Գյուլնազարյանի պաշտպան Հ․Ապրեսյանի բողոքը մերժել:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

___________________