2023 թվականի փետրվարի 08-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 06.11․2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ դիմումի՝ «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ)՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանի (այսուհետ` Հաշտարար) 01.02.2020 թվականի թիվ 15-676/20 որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Բանկը պահանջել է չեղյալ ճանաչել Հաշտարարի 01.02.2020 թվականի թիվ 15-676/20 որոշումը։

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Հ. Զարգարյան) (այսուհետ` Դատարան) 29.07.2020 թվականի որոշմամբ դիմումը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 06.11.2020 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 29.07.2020 թվականի որոշումը թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Նուրիջան Կիրակոսյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Հաշտարարը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է և չի կիրառել ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ, 63-րդ, 66-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը, «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, 157-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, 364-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 379-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 380-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, ինչպես նաև սխալ է մեկնաբանել ՀՀ սահմանադրական դատարանի 09.10.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1051 որոշումը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 12-րդ հոդվածը, «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասը` կապված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասի հետ։

Բողոքարկվող դատական ակտում «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի մեկնաբանությունը հակասում է Վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/5370/02/14 քաղաքացիական գործով 02.12.2016 թվականին կայացրած որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն իր եզրահանգումը` Հաշտարարի որոշումն ըստ էության բողոքարկելու օրենսդրական հնարավորության բացակայության մասին, կառուցել է այն հանգամանքի հիման վրա, որ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու համար նախատեսել է հատուկ նորմեր, որոնք ՀՀ սահմանադրական դատարանի` 09.10.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1051 գործով որոշում կայացնելիս առկա չեն եղել: Վերոնշյալ պնդումն անհիմն է, քանի որ ՀՀ սահմանադրական դատարանը 09.10.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1051 որոշմամբ նշել է, որ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով Հաշտարարի որոշումներն իրավասու դատարան վիճարկելու հիմքերի սահմանափակումը` այնքանով, որքանով չի նախատեսում այդ որոշումները դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու հնարավորություն, իրավաչափ չէ և հանգեցնում է ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ և 19-րդ հոդվածներով սահմանված իրավունքների իրացման արգելափակմանը և «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի դրույթներով Կազմակերպության (Բանկի)` դատարան դիմելու իրավունքի սահմանափակումները համապատասխանում են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը միայն այն իրավակարգավորման շրջանակներում, երբ Կազմակերպությունը ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից կամովին հրաժարվելու վերաբերյալ օրենքով սահմանված կարգով համաձայնագիր է կնքել վերջինիս գրասենյակի հետ:

Սույն գործով Համաձայնագիրը չի գործում և կիրառման ենթակա չէ, այս դեպքով կարելի է փաստել Հաշտարարի որոշումները բողոքարկելու Բանկի համաձայնության բացակայությունը, հետևաբար «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 2-րդ մասը կիրառելի չէ և Կազմակերպությունը/Բանկը իրավասու է դիմել դատարան և հաշտարարի որոշումը վիճարկել ըստ էության:

Բողոքարկվող դատական ակտում «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի մեկնաբանությունը հակասում է ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 09.10.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1051 որոշմամբ և ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/5370/02/14 քաղաքացիական գործով 02.12.2016 թվականին կայացրած որոշմամբ տրված մեկնաբանությանը, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտում Հաշտարարի որոշման բողոքարկումը Վերաքննիչ դատարանը հնարավոր է համարել միայն «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերով` տառացի մեկնաբանմամբ` բացառելով ըստ էության վիճարկման հնարավորությունը, իսկ Վճռաբեկ դատարանի վերոնշյալ նախադեպային որոշմամբ Հաշտարարի որոշման բողոքարկումը հնարավոր է համարվել նաև ըստ էության հիմքով, ինչը ենթադրում է այնպիսի հանգամանքների քննություն, որոնք առնչվում են Հաշտարարի որոշման իրավաչափության հարցին և վերաբերում են վերջինիս կողմից կիրառված նյութական օրենսդրությանը:

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանի կողմից սխալ է մեկնաբանվել «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածը, քանի որ ըստ Դատարանի, այդ նորմը նախատեսում է միայն ընթացակարգային կանոնների պահանջների պահպանված լինելու հանգամանքը պարզելու դատարանի պարտականությունը, և որևէ դրույթով նախատեսված չէ դատարանի լիազորությունը` գնահատելու կայացված որոշման օրինաչափությունն ու հիմնավորվածությունը նյութական օրենսդրության նորմերի, դրանց կիրառման գործընթացների համատեքստում:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է «ամբողջությամբ բեկանել և փոփոխել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 06 նոյեմբերի 2020թ. թիվ ԵԴ/10487/02/20 քաղաքացիական գործով կայացրած որոշումը, «Յունիբանկ» ԲԲԸ դիմումը բավարարել` չեղյալ ճանաչել 01.02.2020թ. ք. Երևանում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի թիվ 15-676/20 որոշումը»։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Դիտարկելով ՍԴՈ-1571 որոշման հիմքով Հաշտարարի որոշումն ըստ էության վիճարկելու իրավունքի իրացման իրավաչափությունը` Հաշտարարը գտնում է, որ թեև ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ Կազմակերպությունը կարող է վիճարկել Հաշտարարի որոշումն ըստ էության, եթե չի կնքել այն վիճարկելու իրավունքից հրաժարվելու համաձայնագիր, այդուհանդերձ, այդ իրավունքի կենսագործումը հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի համապատասխան` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը սահմանում է Հաշտարարի որոշման ըստ էության վիճարկմանը վերաբերող իրավակարգավորումներ։ Իսկ այդպիսի կարգավորումների բացակայության դեպքում այն ըստ էության վերանայելը հանգեցնում է իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտման։

Բացի այդ, թեև վերը նշված որոշմամբ ճանաչվել է Հաշտարարի որոշումն ըստ էության վիճարկելու իրավունքը, այդուհանդերձ, դրանով վերջինիս որոշման ըստ էության վերանայմանը վերաբերող իրավակարգավորումներ սահմանված չեն։

Խնդրել է Բանկի ներկայացրած վճռաբեկ բողոքը մերժել։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1. Նաիրա Սիմոնյանի և Բանկի միջև 08.08.2017 թվականին կնքվել է թիվ 39-E5163 վարկային պայմանագիրը, ըստ որի՝ Բանկը Նաիրա Սիմոնյանին տրամադրել է 175.700 ՀՀ դրամ, 24 ամիս մարման ժամկետով:

Պայմանագրի 2.3.4-րդ կետի համաձայն՝ Նաիրա Սիմոնյանը ցանկացել է իր վարկային քաղվածքները և «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված պարտադիր ներկայացման ենթակա տեղեկատվությունը ստանալ առձեռն բանկի տարածքում, որի դիմաց կատարել է «V» նշումը և ստորագրել։

Բանկի և Նաիրա Սիմոնյանի միջև 08.08.2017 թվականին կնքվել է թիվ 39-E5163 վարկային պայմանագիրը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 21-23 (քաղվածք)։

2. Նաիրա Սիմոնյանը նշել է, որ ոչ մի անգամ քաղվածք չի ստացել իր վարկի վերաբերյալ տեղեկատվությամբ, ոչ էլ 30-օրյա պարբերականությամբ: Նաիրա Սիմոնյանը 16.10.2019 թվականին բողոք-պահանջ է ուղղել Բանկին՝ պահանջելով վճարել 300.000 ՀՀ դրամ՝ իրեն քաղվածք չտրամադրելու և բողոք-պահանջում նշված խախտումների համար, որին Ընկերությունը չի պատասխանել ((հատոր 1-ին, գ․թ․ 69-84) Հաշտարարի 01.02.2020թ. թիվ 15-676/20 որոշում):

3. Հաշտարարը 01.02.2020 թվականին կայացրել է Նաիրա Սիմոնյանի պահանջը մասնակի բավարարելու մասին թիվ 15-676/20 որոշումը` բավարարելով վերջինիս պահանջը 300.000 ՀՀ դրամի չափով, իսկ քաղվածք տրամադրել պարտավորեցնելու մասով պահանջի քննությունը դադարեցվել է (հատոր 1-ին, գ․թ․ 69-84)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերի իմաստով, այն է՝ առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է կամ չի կիրառվել հակասող մեկնաբանությամբ և բողոքարկվող դատական ակտում որևէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը:

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը․ արդյո՞ք ֆինանսական կազմակերպության և Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի միջև վերջինիս որոշումները վիճարկելու իրավունքից հրաժարվելու վերաբերյալ համաձայնության բացակայության պայմաններում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները կարող են դատական կարգով վիճարկվել ու վերանայվել նաև ըստ էության՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները։

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

 ՀՀ Սահմանադրության 74-րդ հոդվածի համաձայն՝ հիմնական իրավունքները և ազատությունները տարածվում են նաև իրավաբանական անձանց վրա այնքանով, որքանով այդ իրավունքները և ազատություններն իրենց էությամբ կիրառելի են դրանց նկատմամբ:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները (…), ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների դատական պաշտպանության, ինչպես նաև արդար դատաքննության իրավունքների կարևորությունը բազմիցս նշվել է ինչպես ՀՀ վճռաբեկ դատարանի, այնպես էլ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) որոշումներում:

Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ տարրն է դատարանի մատչելիության իրավունքը: Կրեուզն ընդդեմ Լեհաստանի գործով Եվրոպական դատարանը նշել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը երաշխավորում է անձի քաղաքացիական իրավունքներին և պարտականություններին առնչվող հայցով դատարան դիմելու իրավունքը: Այդ դրույթը մարմնավորում է դատարան դիմելու, այն է՝ քաղաքացիական գործով դատարանում հայց հարուցելու իրավունքը: Այդուհանդերձ, դա է, որ հնարավորություն է տալիս օգտվելու Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հիմքում ընկած մնացած երաշխիքներից: Դատական վարույթի արդար, հրապարակային և արագ բնութագրիչները, անշուշտ, արժեք չեն ունենա, եթե այդ գործընթացներին ընթացք չի տրվում: Դժվար է պատկերացնել իրավունքի գերակայություն քաղաքացիական գործերով արդարադատություն իրականացնելիս, եթե դատարան դիմելու իրավունքը չի ապահովվում (տե՛ս, Կրեուզն ընդդեմ Լեհաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 19.06.2001 թվականի վճիռը, կետ 52):

Անդրադառնալով անձի դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրացման իրավական խնդրին` ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր 28.11.2007 թվականի թիվ ՍԴՈ-719 որոշման մեջ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. հայցը կամ դիմումը դատարան իրավական պաշտպանության այն միջոցներն են, որոնցով հիմնական իրավունքների, այդ թվում` դատական պաշտպանության իրավունքի կրող հանդիսացող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը պաշտպանվում է իր իրավունքների տարաբնույթ խախտումներից, որոնք կարող են կատարվել ինչպես հանրային իշխանության, այնպես էլ մասնավոր անձանց կողմից: Իշխանության ոտնձգություններից անձի պաշտպանվելու ամենաարդյունավետ միջոցը դատարան դիմելու նրա իրավունքն է, որը Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես և բոլոր այլ իրավական պետություններում ունի սահմանադրական (հիմնարար) իրավունքի բնույթ:

Անձի դատական պաշտպանության սահմանադրական իրավունքից ածանցվում է պետության պոզիտիվ պարտականությունը` ապահովել այն թե՛ նորմաստեղծ, թե՛ իրավակիրառ գործունեություն իրականացնելիս: ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման կարգը և պայմանները սահմանում է օրենսդիրը: Օրենսդիրն այս գործընթացում օժտված է գնահատման որոշակի ազատությամբ, սակայն սա չի նշանակում, որ օրենսդիրն իրավասու է սահմանել դատարան դիմելու իրավունքի իրացմանը վերաբերող ցանկացած իրավակարգավորում: ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված այս հիմնարար իրավունքի իրացման կարգը և պայմանները նախատեսող իրավակարգավորումները պետք է նպատակ հետապնդեն ապահովելու դատական պաշտպանության միջոցների գործնականում արդյունավետ երաշխավորումը, այլ խոսքով` արդարադատության պատշաճ իրականացումը և անձանց իրավունքների և ազատությունների գործնականում արդյունավետ պաշտպանությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ֆինանսական համակարգի հաշտարարի` կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը կողմերը կարող են վիճարկել դատական կարգով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը չի կարող վիճարկել այն կազմակերպությունը, որը ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի հետ կնքված համաձայնագրով հրաժարվել է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումում պետք է նշվեն որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը դիմումի քննության ժամանակ պարզում է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու՝ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով վկայակոչված իրավական նորմերի վերլուծությանը, արձանագրել է, որ ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին ընդունված նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, ի տարբերություն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի, սահմանել է նաև ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումով գործի վարույթի իրականացման կարգը, որպիսի իրավակարգավորում նախկին օրենսգիրքը չի պարունակել: Դրա հետ մեկտեղ լրացում է կատարվել «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասում, որի արդյունքում նախատեսվել է, որ Հաշտարարի որոշումը կողմերը կարող են իրավասու դատարան վիճարկել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով: Նշված կարգի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումով գործի վարույթն իրականացվում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված գործի քննության ընդհանուր կանոնների համաձայն՝ այն հատուկ կանոնների պահպանմամբ, որոնք սահմանված են նույն օրենսգրքի վեցերորդ ենթաբաժնի դրույթներով: Նույն կարգով օրենսդիրը «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի իմաստով կողմերին իրավունք է վերապահել ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով վիճարկելու ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ իրենց համար պարտադիր դարձած որոշումը: Նման դիմում ներկայացնելու դեպքում դրանում պետք է նշվեն նաև ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները: Դիմումի քննության ժամանակ դատարանը պետք է պարզի ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու՝ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը: Այսինքն՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով օրենսդիրը բացառապես սահմանել է դատարաններում նման դիմումի հիման վրա հարուցված վարույթի իրականացման դատավարական կարգը, իսկ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելը պայմանավորել է բացառապես «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված հիմքերով (տե´ս ըստ «ԱԿԲԱ ԲԱՆԿ» ԲԲԸ-ի դիմումի՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԼԴ2/1603/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.03.2022 թվականի որոշումը):

Այսպես՝

«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը իրավասու է քննելու այն պահանջները, որոնք ներկայացվում են հաճախորդի կողմից Կազմակերպության դեմ, կապված են Կազմակերպության կողմից մատուցվող ծառայությունների հետ և պարունակում են տասը միլիոն Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ դրան համարժեք արտարժույթով գումարը չգերազանցող գույքային պահանջ, իսկ «Վարկային տեղեկատվության շրջանառության և վարկային բյուրոների գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված վարկային բյուրոյի (այսուհետ՝ վարկային բյուրո) դեմ ներկայացված պահանջների դեպքում՝ նաև ոչ գույքային բնույթի պահանջ:

Նույն օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պահանջի քննության արդյունքներով Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը որոշում է կայացնում պահանջը բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու մասին և նույն օրը այն հանձնում կողմերին կամ փոստով առաքում որոշման մեկական օրինակ:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը որոշում է կայացնում պահանջը բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու մասին, ապա վերջինս պետք է սահմանի Կազմակերպության կողմից որոշումը կատարելու կարգը և ժամկետը:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը առաքելու պահից 30 աշխատանքային օրվա ընթացքում հաճախորդն անվերապահորեն և գրավոր ձևով համաձայնվում է որոշման հետ, վերջինս կողմերի համար դառնում է պարտադիր: Երեսուն աշխատանքային օրը լրանալուց հետո Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը պարտավոր է Կազմակերպությանը ծանուցել հաճախորդի գրավոր համաձայնության առկայության կամ բացակայության մասին և համապատասխանաբար՝ որոշումը կողմերի համար պարտադիր դառնալու կամ այդպիսին չդառնալու մասին:

Նույն օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը կողմերը կարող են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով վիճարկել իրավասու դատարան ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Կազմակերպությունը կարող է Գրասենյակի հետ կնքված գրավոր համաձայնագրով հրաժարվել Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից:

Նույն օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ իրավասու դատարանը չեղյալ է ճանաչում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը, եթե՝

1) պահանջը ենթակա չէ քննության Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից.

2) Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը որոշում է կայացրել նույն օրենքով սահմանված ընթացակարգային կանոնների պահանջների խախտմամբ.

3) բացահայտվել են Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի անաչառությունը բացառող հանգամանքներ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Հաշտարարն իրավասու է քննելու նաև այն պահանջը, որը հաճախորդի կողմից ներկայացվում է Կազմակերպության դեմ և կապված է վերջինիս կողմից մատուցվող ծառայությունների հետ, որպիսի պահանջը չի գերազանցում տասը միլիոն Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ դրան համարժեք արտարժույթով գումարը: Նման պահանջի քննության արդյունքներով Հաշտարարը որոշում է կայացնում պահանջը բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու մասին՝ նույն օրը դրա մեկական օրինակը հանձնելով կողմերին կամ առաքելով փոստով: Պահանջը բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու մասին որոշում կայացնելու դեպքում Հաշտարարը սահմանում է Կազմակերպության կողմից այն կատարելու կարգը և ժամկետը: Այն դեպքում, երբ Հաշտարարի որոշումը առաքելու պահից 30 աշխատանքային օրվա ընթացքում հաճախորդն անվերապահորեն և գրավոր ձևով համաձայնվում է որոշման հետ, ապա այդ որոշումը կողմերի համար դառնում է պարտադիր: Երեսուն աշխատանքային օրը լրանալուց հետո Հաշտարարը պարտավոր է Կազմակերպությանը ծանուցել հաճախորդի գրավոր համաձայնության առկայության կամ բացակայության մասին և համապատասխանաբար՝ որոշումը կողմերի համար պարտադիր դառնալու կամ այդպիսին չդառնալու մասին: Կողմերի համար պարտադիր դարձած Հաշտարարի որոշումը կողմերը կարող են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված վերը նշված կարգով վիճարկել իրավասու դատարան՝ ներկայացնելով Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում: Ընդ որում, Կազմակերպությունը կարող է Հաշտարարի գրասենյակի հետ կնքված գրավոր համաձայնագրով հրաժարվել Հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից: Հաշտարարի որոշումը դատարանը ճանաչում է չեղյալ, եթե պահանջը ենթակա չէ քննության Հաշտարարի կողմից կամ Հաշտարարը որոշում է կայացրել նույն օրենքով սահմանված ընթացակարգային կանոնների պահանջների խախտմամբ կամ բացահայտվել են Հաշտարարի անաչառությունը բացառող հանգամանքներ (տե´ս ըստ «ԱԿԲԱ ԲԱՆԿ» ԲԲԸ-ի դիմումի՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԼԴ2/1603/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.03.2022 թվականի որոշումը):

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի դիմումի հիման վրա քննելով «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործը, 09.10.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ–1051 որոշմամբ նշել է, որ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի, ինչպես նաև այդ հոդվածի հետ համակարգային առումով փոխկապակցված 18-րդ հոդվածի դրույթներով Կազմակերպության` դատարան դիմելու իրավունքի սահմանափակումները համապատասխանում են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը միայն այն իրավակարգավորման շրջանակներում, երբ Կազմակերպությունը ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից կամովին հրաժարվելու վերաբերյալ օրենքով սահմանված կարգով համաձայնագիր է կնքել վերջինիս գրասենյակի հետ:

Նույն որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է նաև, որ «մինչև անվերապահորեն և գրավոր ձևով որոշմանը համաձայնելը կամ որոշմանը չհամաձայնելու դեպքում ինչպես Հաճախորդը, այնպես էլ Կազմակերպությունը կարող են դիմել դատարան և պահանջել գործի ըստ էության քննություն: Ինչն էլ փաստում է, որ այդ դեպքերում Հաճախորդը և Կազմակերպությունը չեն զրկվում ՀՀ Սահմանադրության 18 և 19-րդ հոդվածներով երաշխավորված իրենց իրավունքների իրացման հնարավորությունից», «այն դեպքում, երբ Կազմակերպությունը Հաշտարարի գրասենյակի հետ կնքված գրավոր համաձայնագրով, այսինքն` իր ազատ կամահայտնությամբ, հրաժարվում է Հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից, օրենքով սահմանված հիմքերով Հաշտարարի` կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը վիճարկելու սահմանափակ հնարավորություն նախատեսելն իրավաչափ է և սահմանադրականության խնդիր չի հարուցում: Իսկ այն դեպքում, երբ առկա չէ հիշյալ գրավոր համաձայնագիրը, Հաշտարարի որոշումներն իրավասու դատարան վիճարկելու հիմքերի սահմանափակումը` այնքանով, որքանով չի նախատեսում այդ որոշումները դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու հնարավորություն, իրավաչափ չէ և հանգեցնում է ՀՀ Սահմանադրության 18 և 19-րդ հոդվածներով սահմանված իրավունքների իրացման արգելափակմանը: Իսկ մարդու և քաղաքացու հիշյալ իրավունքներն ու ազատությունները, ինչպես և սահմանված է ՀՀ Սահմանադրության 42.1-րդ հոդվածով, տարածվում են իրավաբանական անձանց վրա` այնքանով, որքանով այդ իրավունքներն ու ազատություններն իրենց էությամբ կիրառելի են դրանց նկատմամբ: Սույն գործի շրջանակներում սահմանադրական դատարանը կարևոր է համարում շեշտել, որ այդ իրավունքների ու ազատությունների` իրավաբանական անձանց նկատմամբ կիրառելի լինելու իրավակարգավորիչ դերը երաշխավորում է ոչ միայն իրավաբանական անձանց, այլև դրանցում միավորված ֆիզիկական անձանց իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ պաշտպանության իրավական հնարավորություն»:

Իր հերթին ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, թիվ ԵԿԴ/5370/02/14 քաղաքացիական գործով 02.12.2016 թվականին կայացրած որոշմամբ բավարարելով «Հայէկոնոմբանկ» ԲԲԸ-ի վճռաբեկ բողոքը, 2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 2015 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 42.1-րդ հոդվածի, 2015 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 74-րդ հոդվածի, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի, «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերի, 16-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի, 17-րդ հոդվածի վերլուծության արդյունքում և անդրադառնալով ՀՀ սահմանադրական դատարանի 09.10.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1051 որոշմանը, արձանագրել է, որ «Հաշտարարի որոշումը hաճախորդի կողմից ընդունելու պարագայում դառնում է պարտադիր և Կազմակերպությունն այդ որոշումը կարող է ըստ էության վիճարկել դատական կարգով, եթե նա Հաշտարարի գրասենյակի հետ կնքած գրավոր համաձայնագրով չի հրաժարվել Հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից (...)»:

ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերը նշված դիրքորոշումից բխում է, որ վերջինս, մինչև ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքն ընդունելն անդրադառնալով «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետին, ըստ էության, դիրքորոշում է հայտնել այն մասին, որ ինչպես հաճախորդը, այնպես էլ կազմակերպությունը որոշակի դեպքերում դատարան դիմելիս կարող են պահանջել գործի ըստ էության քննություն, որի դեպքում հաճախորդը և կազմակերպությունը չեն զրկվում 2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ ու 19-րդ հոդվածներով երաշխավորված իրենց իրավունքների իրացման հնարավորությունից, և այն դեպքում, երբ առկա չէ համապատասխան գրավոր համաձայնագիրը, Հաշտարարի որոշումներն իրավասու դատարան վիճարկելու հիմքերի սահմանափակումն այնքանով, որքանով չի նախատեսում այդ որոշումները դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու հնարավորություն, իրավաչափ չէ, իսկ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը՝ որ Հաշտարարի որոշումը hաճախորդի կողմից ընդունվելու պարագայում դառնում է պարտադիր, և Կազմակերպությունն այդ որոշումը կարող է ըստ էության վիճարկել դատական կարգով, եթե նա Հաշտարարի գրասենյակի հետ կնքած գրավոր համաձայնագրով չի հրաժարվել Հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ինչպես ՀՀ սահմանադրական դատարանի, այնպես էլ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված վերը նշված դիրքորոշումները կիրառելի են (իրենց ուժը պահպանում են) նաև ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքն ընդունվելուց հետո, քանի որ, ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարված լրացումը բացառապես վերաբերում է նրան, որ Հաշտարարի որոշումը կողմերը կարող են իրավասու դատարան վիճարկել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը բացառապես սահմանում է այդ վարույթի իրականացման դատավարական կարգը:

Ավելին՝ ՀՀ սահմանադրական դատարանը, «ՀԱՅԷԿՈՆՈՄԲԱՆԿ» ԲԲԸ-ի դիմումի հիման վրա քննելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասի, դրա հետ համակարգային առումով փոխկապակցված «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործը, 08.12.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ–1571 որոշման մեջ շեշտելով, որ «իր որոշումները պետք է ընկալվեն իրենց կառուցվածքային ամբողջության մեջ (նախաբան, նկարագրական-պատճառաբանական և եզրափակիչ մասեր)՝ ապահովելու այդ որոշումներով առաջադրված իրավակարգավորման բովանդակության, սկզբունքների ու առանձնահատկությունների, ինչպես նաև դրանցից բխող օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ վարքագծի կանոնների իրացման հստակությունը: Այդ խնդրի իրագործմանն են միտված հատկապես Սահմանադրական դատարանի որոշումների նկարագրական-պատճառաբանական մասում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, որոնցում, որպես կանոն, բովանդակվում են Սահմանադրական դատարանին հասցեագրված դիմումների առարկայի (բարձրացված հարցերի, սահմանադրաիրավական վեճերի) իրավավերլուծության արդյունքում դատարանի կողմից արված և որոշման եզրափակիչ մասի հիմքում դրված եզրահանգումները, որոնց էության և բովանդակության անտեսման դեպքում չի կարող երաշխավորվել դատարանի որոշման կատարումը», արձանագրել է, որ «Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասը համապատասխանում է Սահմանադրությանն այն մեկնաբանությամբ, համաձայն որի՝ նշված դրույթը չի սահմանափակում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից հրաժարվելու վերաբերյալ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի հետ գրավոր համաձայնագիր չկնքած Կազմակերպության՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու իրավունքը, իսկ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասը համապատասխանում է Սահմանադրությանը»:

Նույն որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ «օրենսդրի կողմից կատարված փոփոխության արդյունքում ներկայիս գործող կարգավորումը, դրան իրավակիրառ պրակտիկայում տրված մեկնաբանությունը համահունչ չեն Սահմանադրական դատարանի 09.10.2012թ. ՍԴՈ-1051 որոշման մեջ Սահմանադրական դատարանի արտահայտած դիրքորոշմանը, քանի որ Սահմանադրական դատարանը հստակորեն արձանագրել էր, որ Հաշտարարի որոշումներն իրավասու դատարան վիճարկելու հիմքերի սահմանափակումն այնքանով, որքանով չի նախատեսում այդ որոշումները դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու հնարավորություն, իրավաչափ չէ և հանգեցնում է Սահմանադրության 61-րդ հոդվածով սահմանված իրավունքի իրացման արգելափակմանը, որի արդյունքում և Օրենսդիրը պետք է կարգավորումը ձևակերպեր այնպես, որ Կազմակերպությանն ընձեռեր Հաշտարարի որոշումն ըստ էության վիճարկելու հնարավորություն, քանի որ ՍԴՈ-1051 որոշման ամբողջ էությունը հանդիսացել է տվյալ պահին գործող կարգավորմամբ առկա ոչ իրավաչափ սահմանափակման վերացումը»:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, ղեկավարվելով ՀՀ Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով, ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին ընդունված նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի վերը նշված իրավակարգավորումների լույսի ներքո զարգացնելով «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, արձանագրել է, որ՝

1) ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին ընդունված նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով օրենսդիրը բացառապես սահմանել է դատարաններում նման դիմումի հիման վրա հարուցված վարույթի իրականացման դատավարական կարգը, իսկ Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելը պայմանավորել է բացառապես «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված հիմքերով,

2) ինչպես ՀՀ սահմանադրական դատարանի, այնպես էլ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված վերը նշված դիրքորոշումները կիրառելի են (իրենց ուժը պահպանում են) նաև ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքն ընդունվելուց հետո (տե´ս «ԱԿԲԱ ԲԱՆԿ» ԲԲԸ-ի դիմումի՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԼԴ2/1603/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.03.2022 թվականի որոշումը):

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում առկա չէ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի զարգացման խնդիր, քանի որ, ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, թիվ ԼԴ2/1603/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, գտնելով, որ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, ղեկավարվելով ՀՀ Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով, արդեն իսկ զարգացրել է նշված նորմը՝ դրա վերաբերյալ հայտնելով վերը նշված դիրքորոշումները:

Դրանից ելնելով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերը նշված դիրքորոշումների լույսի ներքո ենթակա է զարգացման նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, և արձանագրում է, որ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումներ քննելիս դատարանները պետք է պարզեն ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու՝ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը, քանի որ ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին ընդունված նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով օրենսդիրը բացառապես սահմանել է դատարաններում նման դիմումի հիման վրա հարուցված վարույթի իրականացման դատավարական կարգը, իսկ Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելը պայմանավորել է բացառապես «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված հիմքերով, և բացի դրանից, ինչպես ՀՀ սահմանադրական դատարանի, այնպես էլ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված վերը նշված դիրքորոշումները կիրառելի են (իրենց ուժը պահպանում են) նաև ՀՀ ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին նոր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքն ընդունվելուց հետո (տե´ս «ՀԱՅԷԿՈՆՈՄԲԱՆԿ» ԲԲԸ-ի դիմումի՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԼԴ2/0795/02/20 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.05.2022 թվականի որոշումը):

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

 Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Նաիրա Սիմոնյանը 30.10.2019 թվականին Հաշտարարին հասցեագրված դիմումով խնդրել է կայացնել որոշում «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված իրավունքի խախտման համար Բանկից հօգուտ իրեն 300.000 ՀՀ դրամ վճարելու վերաբերյալ։ Հաշտարարի 12.12.2019 թվականի թիվ 15-676/20 որոշմամբ Նունե Պետրոսյանի՝ Բանկի դեմ ուղղված 30.11.2019 թվականի թիվ 07-1518/19 պահանջը 300․000 ՀՀ դրամի չափով, բավարարվել է։ Դատարան ներկայացրած դիմումով Բանկը խնդրել է չեղյալ ճանաչել Հաշտարարի 12.12.2019 թվականին կայացված թիվ 15-676/20 որոշումը։

Դատարանը մերժելով Բանկի դիմումը՝ արձանագրել է, որ «… Տվյալ դեպքում դիմողի կողմից որոշման չեղյալ ճանաչման պահանջի հիմքում դրվել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի» մասին ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը, այն է՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարը որոշում է կայացրել սույն օրենքով սահմանված ընթացակարգային կանոնների պահանջների խախտմամբ, և որպես ընթացակարգային նորմի խախտում վկայակոչվել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի» մասին ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, ըստ որի՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված՝ հաշվի առնելով ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջները, այլև գործարար վարքագծի և էթիկայի կանոնները, գործարար շրջանառության սովորույթները:

Դատարանը նախևառաջ հարկ է համարել ընդգծել, որ Օրենսդիրը սահմանել է Հաշտարարի որոշումների վիճարկման առանձին վարույթ, որի պարագայում Դատարանը չի կատարում Հաշտարարի որոշման ըստ էության /բովանդակային/ վերանայում, այլ ստուգում է միայն օրենքով սահմանված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը: Նման մոտեցումը պայմանավորված է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտի ձևի՝ իրեն ենթակա վեճերի լուծման ինքնուրույնության բավարար աստիճանով օժտված լինելու անհրաժեշտությամբ»:

Դատարանը նշել է նաև, որ «Դիմողը չի հիմնավորել «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված երեք հիմքերից որևէ մեկը, ինչը կարող էր ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմք հանդիսանալ»։

Վերաքննիչ դատարանը մերժելով Բանկի բողոքը՝ արձանագրել է, որ «դիմող «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ի կողմից ներկայացված ինչպես ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին դիմումը, այնպես էլ վերաքննիչ բողոքը չեն բովանդակում «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված հիմքերից որևէ մեկի առկայության վերաբերյալ իրավական և փաստական հիմնավորումներ»։ Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ «ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը դիմողի կողմից, ի թիվս այլնի, վիճարկվել է կիրառված նյութաիրավական օրենքի կապակցությամբ՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հետ չհամաձայնվելու պատճառաբանությամբ, մինչդեռ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով սահմանված ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման չեղյալ ճանաչման հիմքերը, այդ թվում՝ չեղյալ ճանաչման հիմք հանդիսացող ընթացակարգային կանոնները կարող են գնահատման առարկա դառնալ բացառապես «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի համատեքստում, նույն օրենքով սահմանված իրավակարգավորումները պահպանված լինել-չլինելու վերաբերյալ դիմողի ներկայացրած իրավական և փաստական հիմնավորումների շրջանակներում եզրակացության հանգելու արդյունքում: Իսկ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից կիրառված նյութաիրավական նորմերը Դատարանի կողմից գնահատման ենթակա չեն, հետևաբար Դատարանի կողմից կայացված որոշումը Վերաքննիչ դատարանը գնահատում է իրավաչափ և հիմնավորված»։

Սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Բանկի կողմից Հաշտարարի որոշումը վիճարկվել է ինչպես ըստ էության, այնպես էլ ընթացակարգային նորմերի խախտման հիմքով, սակայն և՛ Դատարանը, և՛ Վերաքննիչ դատարանը ոչ իրավաչափորեն եզրահանգել են, որ Հաշտարարի որոշումը կարող է վիճարկվել միայն ընթացակարգային կանոնների խախտումների հիմքով՝ այդպես էլ ըստ էության չվերանայելով վիճարկվող որոշումը։

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումների համատեքստում Հաշտարարի որոշումը Բանկը կարող է վիճարկել նաև ըստ էության, քանի որ սույն գործում բացակայում է Բանկի և Հաշտարարի միջև գրավոր համաձայնագիրը՝ Հաշտարարի որոշումը վիճարկելու իրավունքից հրաժարվելու վերաբերյալ։ Հետևաբար ստորադաս դատարանները պետք է հաշվի առնեին նշված հանգամանքը և քննարկման առարկա դարձնեին Բանկի կողմից հաշտարարի որոշումներն ըստ էության վիճարկելու հիմքերը։

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների համատեքստում գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի հիմնավորումները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դրանք անհիմն են և չեն բխում ինչպես սույն գործով վկայակոչված իրավական դիրքորոշումներից, այնպես էլ ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերը նշված որոշումներով և Վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/5370/02/14 քաղաքացիական գործով 02.12.2016 թվականին կայացված որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումներից, որի արդյունքում խախտվում է Բանկի արդյունավետ դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքը՝ խաթարելով արդարադատության բուն էությունը:

Վերոգրյալ պատճառաբանությամբ միաժամանակ հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով առկա է գործի նոր քննության անհրաժեշտություն՝ սույն որոշմամբ ներկայացված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ գործի փաստական հանգամանքները պարզելու նպատակով: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի խախտման հիմքով գործը նոր քննության ուղարկելու պայմաններում վճռաբեկ բողոքի մյուս հիմքերին անդրադառնալ հնարավոր չէ:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են «Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 06․11․2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 27 նոյեմբերի 2023 թվական: