ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական
և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2015 թվականի նոյեմբերի 27-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով Բերման, Սամվել, Անահիտ և Գևորգ Սիմոնյանների ներկայացուցիչ Ռազմիկ Դավթյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 12.02.2015 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Բերման, Սամվել, Անահիտ և Գևորգ Սիմոնյանների (այսուհետ՝ Համահայցվորներ) ընդդեմ Միշա Սիմոնյանի՝ ձեռքբերման վաղեմության ուժով գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Համահայցվորները պահանջել են ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել իրենց սեփականության իրավունքը Երևանի Ա. Չոլակյան փողոցի թիվ 11 հասցեում գտնվող շինության առաջին հարկի նկատմամբ, իսկ շինությամբ ծանրաբեռնված և դրա սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասը թողնել որպես ընդհանուր համատեղ սեփականություն:

Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ս. Հովսեփյան) (այսուհետ` Դատարան) 10.09.2014 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 12.02.2015 թվականի որոշմամբ Համահայցվորների վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 10.09.2014 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Համահայցվորների ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Միշա Սիմոնյանի ներկայացուցիչը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ, 172-րդ, 187-րդ, 279-րդ և 280-րդ հոդվածները, «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 51-րդ, 52-րդ և 53-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի հետազոտել գործում առկա ապացույցները, որի արդյունքում անտեսել է, որ վերը նշված հասցեում գտնվող տունը գնելու օրվանից այն բաժանվել է երկու մասի, առաջին հարկում բնակվել են Համահայցվորները, իսկ երկրորդ հարկում` պատասխանողն իր ընտանիքի հետ միասին: 1950-ական թվականներից, այսինքն` մինչև Միշա Սիմոնյանի կողմից վիճելի գույքի սեփականատեր դառնալը, մինչև օրս Համահայցվորները շարունակում են բնակվել Երևանի Ա. Չոլակյան փողոցի թիվ 11 հասցեում գտնվող շինության առաջին հարկում, որպիսի փաստը վկայում է այն մասին, որ Միշա Սիմոնյանն իր լռությամբ, այսինքն` անգործությամբ, հրաժարվել է Համահայցվորների կողմից օգտագործվող մասից: 1989 թվականին տան առաջին հարկը վերակառուցվել է Համահայցվորների կողմից, իսկ երկրորդ հարկը` պատասխանողի: Նշված հանգամանքը վկայում է Համահայցվորների կողմից վիճելի գույքը բարեխիղճ տիրապետելու փաստը: Ընդ որում, նշված ժամկետում Համահայցվորների կողմից վիճելի անշարժ գույքի տիրապետումը որևէ կերպ չի ընդհատվել, ինչպես նաև սեփականատերը կամ այլ անձինք չեն կատարել որևէ գործողություն` ուղղված Համահայցվորների կողմից տիրապետվող գույքը վերադարձնելուն:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև գործում առկա այն ապացույցները, որոնք հաստատում են վիճելի գույքը Համահայցվորների կողմից որպես սեփականը տիրապետելու և Միշա Սիմոնյանի կողմից իր գույքից հրաժարվելու փաստերը:

Վերաքննիչ դատարանն առանց որևէ պատճառաբանության չի ընդունել հայցի հիմքում դրված փաստերը հաստատող ապացույցները, որի արդյունքում անհիմն հետևություն է արել այն մասին, որ գույքը բարեխիղճ տիրապետելու փաստը չի հաստատվել: Այդպիսի ապացույցներ են նաև Բերման Սիմոնյանի հետ կնքված խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման ծառայությունների մատուցման, կենցաղային սպառման համար բնական գազի մատակարարման, հեռախոսակապի ծառայությունների մատուցման, էլեկտրական էներգիայի մատակարարման պայմանագրերը, ինչպես նաև կոմունալ ծառայությունների դիմաց վճարման անդորրագրերն ու քաղաքացիների հայտարարությունները, վկաների ցուցմունքները: Բացի այդ, հողի հարկի և գույքահարկի վճարումները փոխադարձ համաձայնությամբ հաջորդաբար կատարվել են Բերման Սիմոնյանի և Միշա Սիմոնյանի կողմից:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 12.02.2015 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը բավարարել կամ գործն ուղարկել նոր քննության:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում վերանայել է Դատարանի 10.09.2014 թվականի վճիռը ու, հիմնվելով Դատարան ներկայացված ապացույցների վրա, իրավաչափ է գնահատել Դատարանի կողմից հայցի մերժումը:

Վճռաբեկ բողոքում չի նշվել, թե Վերաքննիչ դատարանն ինչպիսի խախտում է թույլ տվել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Հայկական ՍՍՌ աշխատավորների դեպուտատների Երևանի քաղաքային սովետի գործադիր կոմիտեի 17.12.1952 թվականի որոշմամբ անհատական կարգով բնակարան կառուցելու համար Սերյոժա Միսակի Սիմոնյանին հատկացվել է Զեյթունի 4-րդ կվ. թիվ 11 հողամասը (կադաստարային գործ).

2) Հայկական ՍՍՀ Երևանի 26 կոմիսարների անվան շրջանային սովետի գործադիր կոմիտեի նախագահի տեղակալի և նույն շրջանի ճարտարապետի կողմից 07.04.1970 թվականին կազմված ավարտական ակտի համաձայն՝ «Սերյոժա Միսակի Սիմոնյանն ավարտել է կառուցումը և տեղում ունի 1-ին հարկ` բաղկացած 3,65x3,3 սենյակից, 2,35x3,3 նախասենյակից, 4x2,2 խոհանոցից, 2,4x5,6 ապակեպատ պատշգամբից և երկրորդ հարկ՝ բաղկացած 3,7x3,3 սենյակից, 2,35x3,3 օժանդակ մակերեսից, 5,6x2,4 ապակեպատ պատշգամբից, 2,4x1,4 խոհանոցից»: Նույն գործկոմն ընդունել է Սերյոժա Միսակի Սիմոնյանի կառուցած բնակարանը և Երքաղսովետի հաշվետեխնիկական բյուրոյին միջնորդել է վերջինիս տալ պլան և գույքաթերթ: Նշված որոշման հիման վրա 21.04.1970 թվականին տրվել է գույքային թերթ (կադաստարային գործ).

3) 28.04.1970 թվականին Երևանի Ն. Զեյթունի թաղային կոմիտեի նախագահի կողմից տրված տեղեկանքի համաձայն՝ Երևանի Ն. Զեյթունի 2-րդ փողոցի թիվ 11 հասցեում բնակվել են նաև Բերման, Միշա և Սամվել Սիմոնյանները (կադաստարային գործ).

4) 08.05.1970 թվականին Սերյոժա Միսակի Սիմոնյանը սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող վերը նշված տնատիրությունը նվիրել է որդուն՝ Միշա Սերյոժայի Սիմոնյանին (կադաստարային գործ).

5) վիճելի հասցեի նկատմամբ գրանցվել է Միշա Սիմոնյանի սեփականության իրավունքը (կադաստարային գործ).

6) 21.07.1988 թվականին Հայկական ՍՍՀ ժողովրդական դեպուտատների Երևանի Սովետական շրջանային գործադիր կոմիտեն Միշա Սերյոժայի Սիմոնյանին թույլատրել է քանդել վերը նշված հասցեում գտնվող տան խարխուլ առաստաղը, միջհարկանի ծածկը և օժանդակ մակերեսների փայտյա կոնստրուկցիաներն ու վերակառուցել այն երկաթ-բետոնյա կոնստրուկցիաներից, միաժամանակ տանը կից կառուցել նոր բնակելի և օժանդակ մակերեսներ` համաձայն Երքաղսովետի գործկոմի ճարտարապետական հատակագծման գլխավոր վարչության կողմից հաստատված նախագծի (կադաստարային գործ).

7) 02.06.1970 թվականին կազմված հատակագծի համաձայն՝ Երևանի Ն. Զեյթունի 2-րդ փողոցի թիվ 11 տան 1-ին հարկը բաղկացած է եղել 5 սենյակներից՝ համապատասխանաբար 1-1` 3,55քմ, 1-2` 9,81քմ, 1-3` 7,87քմ, 1-4`12,76քմ և հյուրասենյակ` 13,59քմ մակերեսներից: Հետագայում կազմված շենքի ուրվագծի համաձայն` 1-ին հարկը բաղկացած է 8 սենյակներից` համապատասխանաբար 1-8,2քմ, 2-10,4քմ, 3-3,3քմ, 4-1,7քմ, 5-4քմ, 6-28,4քմ, 7-13,6քմ և 8-12,7քմ մակերեսներից: Վերակառուցումից հետո վիճելի հասցեի նկատմամբ սեփականության իրավունք չի գրանցվել (կադաստարային գործ).

8) Բերման Սիմոնյանը 16.03.1961 թվականից հաշվառված է վերը նշված հասցեում (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-11).

9) Երևանի Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի անհատական տնատիրության թիվ 1 հատվածի լիազոր ներկայացուցչի կողմից 22.03.2014 թվականին Գևորգ Սամվելի Սիմոնյանին տրված տեղեկանքի համաձայն` վերը նշված հասցեում բնակվում են ինքը և Բերման, Սամվել ու Անահիտ Սիմոնյանները (հատոր 1-ին, գ.թ. 37).

10) Բերման Սիմոնյանը Երևանի Ա. Չոլակյան փողոցի թիվ 11 հասցեում խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման ծառայությունների մատուցման, կենցաղային սպառման համար բնական գազի մատակարարման, բաժանորդներին մատուցվող հեռախոսակապի ծառայությունների, էլեկտրական էներգիայի մատակարարման պայմանագրերով բաժանորդ է (հատոր 1-ին, գ.թ. 12, 17, 22-26).

11) վերը նշված հասցեում օգտագործված էլեկտրաէներգիայի, գազի, ջրի, աղբահանության, կատարված հեռախոսային խոսակցությունների համար Բերման Սիմոնյանի անվամբ կատարվել են վճարումներ (հատոր 1-ին, գ.թ. 30-32).

12) գործի քննության ժամանակ վկա Միսակ Սիմոնյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Բերման Սիմոնյանն իր հորեղբայրն է, իսկ Միշա Սիմոնյանը` իր մյուս հորեղբոր որդին: Վիճելի տունն ամբողջությամբ քանդվել է, որից հետո Բերման Սիմոնյանի անձնական միջոցներով 1989 թվականին վերակառուցվել է տան 1-ին հարկը, իսկ Միշա Սիմոնյանի կողմից` 2-րդ հարկը: Տան կառուցման աշխատանքներին մասնակցել է նաև ինքը: Բերման Սիմոնյանը բնակվել է տան 1-ին հարկում, իսկ Միշա Սիմոնյանը` 2-րդ հարկում (հատոր 1-ին, գ.թ. 134).

13) գործի քննության ժամանակ վկա Սեփանոս Բեյգջյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ ինքը Բերման Սիմոնյանի հարսի կնքահայրն է: Բերման Սիմոնյանի խնդրանքով վիճելի տան հասցեում կատարել է բետոնապատման աշխատանքներ, որի դիմաց ստացել է գումար և փոխանցել աշխատողներին: Բերման Սիմոնյանը բնակվել է տան 1-ին հարկում, իսկ Միշա Սիմոնյանը` 2-րդ հարկում: Տունը սեփականաշնորհելու համար Միշա Սիմոնյանն իրենից գումար է խնդրել, որն ինքը տվել է, սակայն սեփականաշնորհման գործընթացը մինչև վերջ չի հասցվել (հատոր 1-ին, գ.թ. 134).

14) գործի քննության ժամանակ վկա Գրիգոր Սիմոնյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Բերման Սիմոնյանն իր հորեղբայրն է, իսկ Միշա Սիմոնյանը` իր հարազատ եղբայրը: Վիճելի հասցեում ինքը բնակվել է մինչև 1971 թվականը, որից հետո իր հոր կողմից բնակարան ստանալու կապակցությամբ վերջինիս հետ տեղափոխվել է այլ հասցե: Նշված հասցեում շարունակվել են բնակվել Բերման Սիմոնյանը և Միշա Սիմոնյանը: Իրենց տեղափոխվելուց հետո տունն ամբողջությամբ վերակառուցվել է Միշա Սիմոնյանի կողմից: Տան 2-րդ հարկի կառուցումը Միշա Սիմոնյանն իրականացրել է այլ քարատեսակով, քանի որ 2-րդ հարկում պետք է բնակվեր հենց նա, իսկ 1-ին հարկում` Բերման Սիմոնյանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 134).

15) գործի քննության ժամանակ վկա Միսակ Վարդանյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Բերման և Միշա Սիմոնյաններն իր հարևաններն են: Չի հիշում, թե կոնկրետ որ տարեթվին և ում կողմից, բայց վիճելի տունը վերակառուցվել է: Բերման Սիմոնյանը բնակվել է տան 1-ին հարկում, Միշա Սիմոնյանը` 2-րդ (հատոր 1-ին, գ.թ. 134):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ, 279-րդ և 280-րդ հոդվածները սխալ կիրառելու, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը խախտելու հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ձեռքբերման վաղեմության ուժով գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման համար անհրաժեշտ բարեխղճության պայմանի դրսևորման առանձնահատկություններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն` նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով` անձը կարող է սեփականության իրավունք ձեռք բերել սեփականատեր չունեցող գույքի նկատմամբ, ինչպես նաև այն գույքի, որի սեփականատերն անհայտ է, կամ որից սեփականատերը հրաժարվել է, կամ որի նկատմամբ սեփականության իրավունքը նա կորցրել է օրենքով նախատեսված այլ հիմքերով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 279-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` սեփականության իրավունքը դադարում է սեփականատիրոջ կողմից իր գույքն օտարելու, սեփականության իրավունքից հրաժարվելու, գույքը ոչնչացնելու և գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի կորստի` օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը կարող է հրաժարվել իրեն պատկանող գույքի սեփականության իրավունքից` այդ մասին գրավոր հայտարարելով կամ այնպիսի գործողություններ կատարելով, որոնք ակնհայտ վկայում են գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրա մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատերը չէ, սակայն այն տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է որպես սեփական գույք, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք է բերում սեփականության իրավունք (ձեռքբերման վաղեմություն)։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 5-րդ կետին, 187-րդ հոդվածի 1-ին կետին և 280-րդ հոդվածին, արձանագրել է, որ ձեռքբերման վաղեմությունն իրենից ներկայացնում է օրենքով նախատեսված որոշակի ժամկետի լրանալու և որոշակի պայմանների վրա հասնելու ուժով մեկ անձի կողմից սեփականության իրավունքի ձեռքբերման, իսկ մյուսի կողմից այդ իրավունքի դադարման միջոց:

Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման համար անհրաժեշտ է մի շարք նախապայմանների միաժամանակյա առկայությունը։ Մասնավորապես դրանք են`

1. տիրապետումը պետք է լինի բարեխիղճ։ Տիրապետման բարեխղճությունը գնահատվում է գույքն անձի փաստացի տիրապետմանն անցնելիս։ Գույքն անձի փաստացի տիրապետմանը պետք է անցնի առանց որևէ բռնության գործադրման։ Տիրապետողի մոտ պետք է առկա լինի այն համոզմունքը, որ նա գույքը ձեռք է բերում օրինական հիմքերով։ Տիրապետումը պետք է հիմնված լինի այնպիսի փաստի հիման վրա, որը տիրապետողին կարող է տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը տիրապետելու է որպես սեփականություն.

2. փաստացի տիրապետողը գույքը պետք է տիրապետի որպես սեփականը, այսինքն` գույքը փաստացի տիրապետողը պետք է մասնակցի գույքի կառավարմանը, հոգ տանի դրա պահպանման համար, ինչպես իր սեփական գույքի դեպքում։ Անձը պետք է գույքը տիրապետի ինչպես սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում.

3. տիրապետումը պետք է լինի տասը տարի և անընդմեջ։ Այսինքն՝ 10 տարվա ընթացքում գույքի տիրապետումը չպետք է ընդհատվի։ Տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն.

4. տիրապետումը պետք է լինի բացահայտ, այսինքն՝ փաստացի տիրապետողը գույքը չպետք է տիրապետի երրորդ անձանցից գաղտնի եղանակով (տե'ս, Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններն ընդդեմ Մանվել Սարիբեկյանի և մյուսների թիվ 3-1435(ՎԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.10.2007 թվականի որոշումը)։

⚖ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով ձեռքբերման վաղեմության ուժով գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման պայմանների վերաբերյալ իր նախկին դիրքորոշումը, մեկ այլ որոշմամբ անդրադարձել է այդ պայմաններից բարեխղճության պայմանի գնահատման առանձնահատկություններին և արձանագրել է, որ նման իրավահարաբերություններում առավել կարևորվում է ինչպես անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի վերաբերմունքը տիրապետվող գույքի նկատմամբ, այնպես էլ գրանցված սեփականատիրոջ վարքագիծը և վերաբերմունքն այլ անձի կողմից իր սեփականության տիրապետման նկատմամբ:

Ըստ էության, օրենքով նախատեսված տասը տարվա ժամանակահատվածն այն սահմանափակ ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում անշարժ գույքի սեփականատիրոջ գործողությունները կարող են ազդել գույքը փաստացի տիրապետողի կողմից նրա` գույքը որպես սեփական տիրապետելու բարեղճության վրա, քանի որ այս իրավահարաբերության համար էական է անշարժ գույքի սեփականատիրոջ վերաբերմունքը նման տիրապետման վերաբերյալ, որովհետև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի կիրառման առումով սեփականատիրոջ կողմից գույքի տիրապետման իրավազորության իրականացումն ինքնին բացառում է ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչում որևէ սուբյեկտի համար:

Անշարժ գույքի գրանցված սեփականության իրավունք ունեցող անձի վարքագիծը և վերաբերմունքն առանց օրենքի և պայմանագրի հիման վրա գույքը փաստացի տիրապետող անձի տիրապետման նկատմամբ էական է դառնում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի բովանդակության առումով գնահատական տալու համար, քանի որ հիշատակված հոդվածը որպես սեփականությունից հրաժարվելու հիմք կարևորում է ոչ միայն գրավոր փաստաթղթի առկայությունը, այլ նաև` սեփականատիրոջ գործողությունները (անգործությունը):

Անշարժ գույքի գրանցված սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը: Այս առումով պետք է նշել, որ ժառանգման կարգով իրականացված իրավահաջորդության դեպքում գույքի նկատմամբ ժառանգների սեփականության իրավունքի ծագումն ինքնըստինքյան չի վերացնում անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի մոտ առկա տիրապետման բարեխղճությունը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին (տե'ս, Օֆիկ Ենոքյանն ընդդեմ Հովակիմ Կարոյանի և Սվետլանա Կիրակոսյանի թիվ ԵՇԴ/0987/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Սույն գործով Դատարանը հայցը մերժել է` պատճառաբանելով, որ վիճելի հասցեում գտնվող անշարժ գույքն ունի սեփականատեր` հանձինս Միշա Սիմոնյանի, նշված հասցեի գույքահարկի վճարումները կատարվել են վերջինիս անվամբ, 07.11.2006, 13.10.2006 և 21.01.2009 թվականներին Միշա Սիմոնյանը դիմել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտե վիճելի հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքի պետական գրանցում կատարելու խնդրանքով, այդ կապակցությամբ կազմված շենքի ուրվագծում ներառվել է նաև 1-ին հարկը, նշված գործողությունները չեն վկայում Միշա Սիմոնյանի կողմից գույքի տիրապետումից մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ իրավունք պահպանելու մտադրության, բացի այդ, Բերման Սիմոնյանը դատարան չի ներկայացրել ապացույցներ, որոնք կհաստատեին, որ վիճելի տունը նրա անվամբ չձևակերպելը պայմանավորված է եղել անչափահաս լինելով, և որ Միշա Սիմոնյանի հայրը խոստացել է հետագայում վիճելի տան առաջին հարկն անվանափոխել իր անվամբ, նման խոստման առկայությունը հերքվում է նաև Միշա Սիմոնյանի հոր կողմից վիճելի գույքը հենց վերջինիս նվիրելու փաստով:

Վերաքննիչ դատարանը, նշելով, որ Համահայցվորների կողմից չեն ներկայացվել ապացույցներ, որոնք կհիմնավորեին, որ վիճելի անշարժ գույքը չունի սեփականատեր կամ դրա սեփականատերն անհայտ է կամ հրաժարվել է դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքից, ավելին` վիճելի անշարժ գույքը պատկանել է Միշա Սիմոնյանին, ով բազմիցս հետամուտ է եղել դրա նկատմամբ իր իրավունքների պետական գրանցմանը, իսկ Համահայցվորների կողմից վիճելի հասցեում բնակվելը և դրա արդյունքում սպասարկման վճարներ կատարելը դեռևս հիմք չէ նրանց սեփականության իրավունքը ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչելու համար, հիմնավորված չեն Համահայցվորների` գույքի բարեխիղճ տիրապետողներ լինելու և այն որպես սեփականը տիրապետելու փաստերը, դատական ակտը թողել է օրինական ուժի մեջ:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Նշված նորմի վերլուծությունից հետևում է, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի հաստատված լինելու հարցը դատարանը պարզում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

⚖ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած իր որոշումներում անդրադարձել է դատական ակտերի իրավական հիմնավորվածության հարցին` արձանագրելով, որ յուրաքանչյուր դեպքում դատարանը պարտավոր է տալ որոշման իրավական հիմնավորումը: Որոշման իրավական հիմնավորումը կայանում է հաստատված փաստերի և իրավահարաբերությունների նկատմամբ իրավունքի համապատասխան նորմի կամ նորմերի ընտրության և կիրառման մեջ, այն նորմի (նորմերի), որի հիման վրա դատարանը եզրակացություն է անում վիճելի իրավահարաբերության առկայության կամ բացակայության մասին: Որոշման մեջ ոչ միայն պետք է ցույց տալ նորմատիվ ակտի այս կամ այն հոդվածը, որում ամրագրված է կիրառման ենթակա նորմը, այլ պետք է պատճառաբանվի, թե հատկապես ինչու պետք է կիրառվի հենց այդ նորմը: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ դատարանը պետք է նշի ոչ միայն այն ապացույցները, որոնց վրա հիմնվել է վիճելի փաստերը հաստատելիս և արդյունքում որոշում կայացնելիս, այլև պետք է պատճառաբանի, թե ինչու է կողմի ներկայացրած այս կամ այն ապացույցը մերժվում: Միայն նման հիմնավորումը կարող է վկայել բազմակողմանի հետազոտության մասին (տե'ս, օրինակ, Ալվարդ Խաչատրյանի օրինական ներկայացուցիչ Թեհմինե Խաչատրյանն ընդդեմ Արմեն, Անահիտ Խաչատրյանների և մյուսների թիվ ԿԴ03/0026/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2008 թվականի որոշումը):

Վերոնշյալ վերլուծությունների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործում առկա փաստերով հաստատվում է Բերման Սիմոնյանի` վիճելի հասցեում գտնվող անշարժ գույքը բարեխղճորեն` որպես սեփականը տիրապետելու և օգտագործելու փաստը։ Այսպես, սույն գործի փաստերը, մասնավորապես՝ վկաներ Միսակ Սիմոնյանի, Սեփանոս Բեյգջյանի, Գրիգոր Սիմոնյանի և Միսակ Վարդանյանի կողմից գործի քննության ժամանակ տված ցուցմունքները, Բերման Սիմոնյանի` 16.03.1961 թվականից վիճելի հասցեում հաշվառված լինելը, Բերման Սիմոնյանի կողմից Երևանի Ա. Չոլակյան փողոցի թիվ 11 հասցեում գտնվող տան 1-ին հարկը 10 տարուց ավելի անընդմեջ և բացահայտ տիրապետելուն Միշա Սիմոնյանի, իսկ դրանից առաջ նաև վերջինիս իրավանախորդի կողմից չխոչընդոտելու փաստերը վկայում են, որ Բերման Սիմոնյանը վիճելի հողամասը և տան 1-ին հարկը բարեխղճորեն տիրապետել է: Մի կողմից` Բերման Սիմոնյանի կողմից վիճելի հողամասը և տան 1-ին հարկը բարեխղճորեն տիրապետելը և օգտագործելը, իսկ մյուս կողմից` Միշա Սիմոնյանի իրավանախորդի և ապա Միշա Սիմոնյանի կողմից առարկություն, անհամաձայնություն, վիճելի հողամասը և դրա վրա առկա տան 1-ին հարկը Բերման Սիմոնյանի և նրա ընտանիքի տիրապետումից հետ վերադարձնելուն ուղղված որևէ պահանջ չներկայացնելն ինքնին վկայում են այն մասին, որ հիշյալ անշարժ գույքը Բերման Սիմոնյանի փաստացի տիրապետմանն է անցել Միշա Սիմոնյանի կամոք:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ Բերման Սիմոնյանի կողմից վիճելի հասցեում բնակվելը և դրա արդյունքում սպասարկման վճարներ կատարելը դեռևս հիմք չէ նրա սեփականության իրավունքը ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչելու համար, զուրկ է իրավական և փաստական հիմնավորումից, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը բավարարվել է միայն այդ հետևությունն անելով` առանց պատճառաբանելու, թե ինչու է մերժում Բերման Սիմոնյանի կողմից ներկայացված վերը նշված փաստաթղթերը: Այսինքն` Վերաքննիչ դատարանը գույքի բարեխիղճ տիրապետման փաստը գործով ապացուցված չլինելու հանգամանքի վերաբերյալ հետևությունն արել է առանց գործում առկա ապացույցները բազմակողմանի հետազոտելու, որի հետևանքով Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ գնահատման առարկա չի դարձրել այն փաստերը, որ Երևանի Ա. Չոլակյան փողոցի թիվ 11 տանը Բերման Սիմոնյանը հաշվառվել է 16.03.1961 թվականից, իր ընտանիքի հետ միասին տարիներ շարունակ բնակվել է վիճելի հասցեում, իրականացրել է վիճելի տան վերակառուցման աշխատանքներ, բացի այդ, գործում առկա չէ որևէ ապացույց այն մասին, որ գույքի նախկին կամ ներկայիս սեփականատիրոջ գործողություններն ուղղվել են գույքը վերադարձնելուն:

Ինչ վերաբերում է վիճելի անշարժ գույքը Միշա Սիմոնյանին պատկանելուն և վերջինիս կողմից բազմիցս դրա նկատմամբ իր իրավունքների պետական գրանցմանը հետամուտ լինելուն, ապա վերը նշված իրավական դիրքորոշումների համատեքստում գնահատելով այդ գործողությունները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դրանք ինքնըստինքյան չեն վերացնում վիճելի անշարժ գույքը փաստացի տիրապետող Բերման Սիմոնյանի մոտ առկա տիրապետման բարեխղճությունը:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հիմնավոր է Բերման Սիմոնյանի այն փաստարկը, որ Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ, 187-րդ, 279-րդ և 280-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը:

Միաժամանակ վերը նշված իրավական դիրքորոշումների համատեքստում անդրադառնալով վճռաբեկ բողոքի՝ Սամվել, Անահիտ և Գևորգ Սիմոնյանների մասով բարեխղճության պայմանի առկայության վերաբերյալ փաստարկին, Վճռաբեկ դատարանն այն գտնում է անհիմն, քանի որ սույն գործում առկա ապացույցներով չի հիմնավորվում վերջիններիս տիրապետման բարեխղճությունը, որպիսի իրավաչափ եզրահանգման և հանգել են ստորադաս դատարանները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը մասնակիորեն բեկանելու և գործը՝ Բերման Սիմոնյանի հայցապահանջի մասով, նոր քննության ուղարկելու համար, որպիսի քննության ընթացքում անհրաժեշտ է պարզել ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման համար անհրաժեշտ մյուս նախապայմանների առկայությունը:

Վերոնշյալ պատճառաբանություններով Բերման Սիմոնյանի հայցապահանջի մասով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում նշված փաստարկները:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և փորձագետին, վկային կանչելու, ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու, փաստաբանի խելամիտ վարձատրության և գործի քննության հետ կապված այլ գործողությունների համար վճարման ենթակա գումարներից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին և 7-րդ ենթակետերի համաձայն` պետական տուրքը վճարվում է` հայցադիմումների, դատարանի վճիռների և որոշումների դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն, իսկ 3-րդ կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ բողոք բերելու հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն հոդվածի կանոններին համապատասխան:

Սույն գործով դատական ծախսերը կազմված են միայն պետական տուրքից:

Նկատի ունենալով, որ Համահայցվորների կողմից հայցադիմումի համար վճարվել է 4.000 ՀՀ դրամ, վերաքննիչ բողոքի համար՝ 10.000 ՀՀ դրամ, իսկ վճռաբեկ բողոքի համար` 20.000 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման միայն Բերման Սիմոնյանի մասով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի հարցը Սամվել, Անահիտ և Գևորգ Սիմոնյանների մասով պետք է համարել լուծված, իսկ Բերման Սիմոնյանի մասով այդ հարցին պետք է անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 12.02.2015 թվականի որոշման՝ Բերման Սիմոնյանի պահանջի մասով հայցը մերժելու մասով Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 10.09.2014 թվականի վճիռն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասը, և այդ մասով գործն ուղարկել Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:

Որոշումը՝ մնացած մասով, թողնել օրինական ուժի մեջ:

2. Բերման Սիմոնյանի հայցապահանջի մասով դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում, մնացած մասով դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: