ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում  Քաղաքացիական գործ թիվ ԱՐԴ/0918/02/09	Քաղաքացիական գործ թիվ ԱՐԴ/0918/02/09 2011 թ.
Նախագահող դատավոր`  Ա. Պետրոսյան
Դատավորներ`  Ա. Խառատյան                                 Կ. Չիլինգարյան

 Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ե. Խունդկարյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Ա. Բարսեղյանի
		Վ. Աբելյանի
		Ս. Անտոնյանի
		Վ. Ավանեսյանի
		Մ. Դրմեյանի
		Գ. Հակոբյանի
		Է. Հայրիյանի
		Տ. Պետրոսյանի
		Ե. Սողոմոնյանի

2011 թվականի հուլիսի 29-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ Արմավիրի մարզպետի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 18.03.2010 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ ՀՀ Արմավիրի մարզպետարանի (այսուհետ՝ Մարզպետարան) հայցի ընդդեմ ՀՀ Արմավիրի մարզի Տանձուտ համայնքի (այսուհետ՝ Համայնք), երրորդ անձ Ստյոպա Կարապետյանի` անշարժ գույքի վարձակալության պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Մարզպետարանի ներկայացուցիչը պահանջել է ուժը կորցրած ճանաչել Համայնքի ղեկավարի և Ստյոպա Կարապետյանի միջև 02.10.2006 թվականին կնքված Տանձուտ համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող 16հա գյուղնշանակության հողերի վարձակալության պայմանագիրը:

Դատաքննության ընթացքում Մարզպետարանի ներկայացուցիչը պահանջել է անվավեր ճանաչել Համայնքի ղեկավարի և Ստյոպա Կարապետյանի միջև 02.10.2006 թվականին կնքված Տանձուտ համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող 16հա գյուղ. նշանակության հողերի վարձակալության պայմանագիրը:

ՀՀ Արմավիրի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 30.11.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 18.03.2010 թվականի որոշմամբ Ստյոպա Կարապետյանի և Համայնքի ղեկավարի վերաքննիչ բողոքները բավարարվել են` բեկանվել է Դատարանի 30.11.2009 թվականի վճիռը և այն փոփոխվել է` հայցը մերժվել է։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ Արմավիրի մարզպետը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան են ներկայացրել Համայնքի ղեկավարը և Ստյոպա Կարապետյանը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը, 220-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետը, «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 86-րդ հոդվածը, որի արդյունքում չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ, 304-րդ, 305-րդ հոդվածները, ՀՀ հողային օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 7-րդ կետը, 77-րդ, 78-րդ, 79-րդ և 80-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր, և սխալ է մեկնաբանել ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշումը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի գնահատել գործում առկա ապացույցները, պատշաճ իրավական գնահատական չի տվել այն հանգամանքին, որ ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշմամբ պետական սեփականություն համարվող հողերից Համայնքին անհատույց սեփականության իրավունքով փոխանցվել է ընդամենը 8,14հա վարելահող և այլ հողեր 4,49հա, հետևաբար Համայնքը չէր կարող Ստյոպա Կարապետյանի հետ կնքել 16հա հողամասի չափով վարձակալության պայմանագիր:

 Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև այն հանգամանքը, որ հողամասը բաց մրցույթով վարձակալությամբ տրամադրելու համար անհրաժեշտ է նաև Համայնքի ղեկավարի կողմից հաստատված վարձավճարի մեկնարկային չափը, մինչդեռ դրա վերաբերյալ որևէ ապացույց սույն գործում առկա չէ:

Ավելին, Ստյոպա Կարապետյանը բաց մրցույթին մասնակցելու համար չի ներկայացրել բիզնես ծրագիր:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 18.03.2010 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 30.11.2009 թվականի վճռին, կամ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 18.03.2010 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանների հիմնավորումները

Վերաքննիչ դատարանի կողմից որոշումը կայացվել է գործում առկա բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության հիման վրա, հետևաբար Վերաքննիչ դատարանի որոշման դեմ բերված վճռաբեկ բողոքը ենթակա է վերադարձման այն անհիմն լինելու հիմքով։

Ավելին, բողոք բերած անձն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Ստյոպա Կարապետյանը վիճելի հողամասը վարձակալության իրավունքով ձեռք է բերել օրենքով սահմանված կարգով անցկացված բաց մրցույթի արդյունքում:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1. Հայկական ՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի 12.08.1988 թվականի թիվ 432 որոշման համաձայն` խորհուրդը, ելնելով հողօգտագործման անհրաժեշտությունից, Հոկտեմբերյանի թռչնաբուծական ֆաբրիկայի հողերից 377հա տարածությունը հետ է վերցրել և հատկացրել շրջանի տնտեսություններին, մասնավորապես` Տանձուտ գյուղի կոլտնտեսությանը` 22,5 հա, որից 16հա ջրովի վարելահող, 6,5 հա անօգտագործելի (գ.թ. 58):

2. ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշման համաձայն` ՀՀ Արմավիրի մարզի Տանձուտի գյուղական համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող պետական սեփականություն համարվող 398,3 հեկտար հողամասերից 377,9 հեկտարը, որից գյուղատնտեսական նշանակության` 307,3 հեկտար, բնակավայրերի հողերի` 28,4 հեկտար, արդյունաբերության, ընդերքօգտագործման և այլ արտադրական նշանակության օբյեկտների` 15,1 հեկտար, էներգետիկայի, տրանսպորտի, կապի և կոմունալ ենթակառուցվածքների օբյեկտների` 0,1 հեկտար, հատուկ պահպանվող տարածքների` 3,1 հեկտար, ջրային հողերի` 23,9 հեկտար, անհատույց սեփականության իրավունքով փոխանցվել է Տանձուտի գյուղական համայնքին համաձայն թիվ 1, 2, 3 և 4 հավելվածների, իսկ նույն որոշման թիվ 6 հավելվածի համաձայն` Համայնքին սեփականության իրավունքով պատկանում է գյուղատնտեսական նշանակության վարելահող 77,20հա չափով և գյուղատնտեսական նշանակության այլ հողատեսք 230,1 հա չափով:

Որոշման N3 հավելվածի համաձայն` 2-րդ հատվածի (V սեկցիայի) վարելահողի ընդհանուր մակերեսը 8,14 հա է (գ.թ.8-11)։

3. 18.08.2006 թվականի Համայնքի ավագանու թիվ 4 նիստի արձանագրության քաղվածքի համաձայն` Համայնքի ավագանին որոշել է անցկացնել բաց մրցույթ Համայնքի սեփականությունը համարվող գյուղնշանակության հողերը վարձակալության իրավունքով արտադրական նշանակության և ջրային տարածքների կառուցապատման իրավունքով հատկացնելու համար` 1. «2-րդ հատվածի 4-րդ կարգի 16հա վարելահող` մեկնարկային վարձավճարը 18560 ՀՀ դրամ, ժամկետը 25 տարի» (գ.թ.65)։

4. 2006 թվականին Ստյոպա Կարապետյանի կողմից ներկայացվել է վարձակալական հողերի վրա գյուղատնտեսական մթերք արտադրելու վերաբերյալ բիզնես ծրագիր (գ.թ.62-63)։

5. 23.09.2006 թվականի Համայնքի հողամասերը կառուցապատման իրավունքով և վարձակալությամբ հատկացվող մրցութային հանձնաժողովի թիվ 1 նիստի արձանագրության համաձայն` մրցույթում հաղթող է ճանաչվել 94/28 ծածկագրով` 16հա գյուղնշանակության 4-րդ կարգի վարելահողի համար հայտ ներկայացրած Ստյոպա Կարապետյանը` 25 տարի ժամկետով տարեկան 200.000 ՀՀ դրամ վարձավճարով (գ.թ.6)։

6. 23.09.2006 թվականին Համայնքի ղեկավարի թիվ 1 որոշմամբ որոշվել է 16հա գյուղնշանակության հողերի մրցույթում հաղթող ճանաչված Ստյոպա Կարապետյանի հետ կնքել հողի վարձակալության պայմանագիր` 25 տարի ժամկետով տարեկան 200.000 ՀՀ դրամ վարձավճարով (գ.թ.5)։

7. 02.10.2006 թվականին Համայնքի ղեկավարի և Ստյոպա Կարապետյանի միջև կնքվել է Համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող 16հա «գյուղնշանակության այլ հողը» 25 տարի ժամանակով տարեկան 200.000 ՀՀ դրամ վարձավճարով վարձակալության իրավունքով տրամադրելու մասին վարձակալության պայմանագիր: Նշված պայմանագրի 1.2 կետով սահմանվել է, որ գույքը պատկանում է Արմավիրի մարզի Տանձուտ համայնքին ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշման հիմքով (գ.թ.7)։

8. 25.10.2006 թվականի սեփականության (օգտագործման) իրավունքի գրանցման թիվ 2033894, թիվ 2033895, թիվ 2033896 և թիվ 2033897 վկայականների համաձայն` համապատասխանաբար 3,8365 հա, 4,4477 հա, 3,7898 հա և 4,0886 հա գյուղատնտեսական գործունեության հողամասերը վարձակալության իրավունքով պատկանում է Ստյոպա Կարապետյանին (գ.թ.30-41):

9. ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի տեղեկատվական կենտրոնի ստորաբաժանման ղեկավարի 21.10.2009 թվականի թիվ ՍԴ-4/168 գրության համաձայն` Համայնքի 2-րդ հատվածի մակերեսն ըստ հողաշինարարական հատակագծի կազմում է 22,5հա, ըստ կադաստրային քարտեզի` 19,5հա (գ.թ.57):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի համաձայն` քաղաքային, գյուղական և թաղային համայնքներին սեփականության իրավունքով պատկանող գույքը համայնքների սեփականությունն է:

 ՀՀ հողային օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ և 4-րդ կետերի համաձայն` վարձակալության կարող են հանձնվել պետության և համայնքի, իրավաբանական անձանց ու քաղաքացիների սեփականության ներքո գտնվող հողամասերը: Պետության և համայնքի հողերից հողամասերի վարձակալության իրավունքը տրամադրվում է մրցույթով` հրապարակային սակարկությունների միջոցով:

 ՀՀ հողային օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հողամասի նկատմամբ իրավունքները հաստատող փաստաթղթեր են համարվում Քաղաքացիական օրենսգրքով, սույն օրենսգրքով և «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված փաստաթղթերը:

 ՀՀ հողային օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ կետերի համաձայն` քաղաքային և գյուղական համայնքների սեփականությանն են պատկանում տվյալ համայնքի սահմանագծի ներսում գտնվող հողերը, բացառությամբ պետությանը, քաղաքացիներին, իրավաբանական անձանց և սեփականության այլ սուբյեկտներին պատկանող հողերի: Համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող պետական սեփականության հողերը սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելուց հետո` չորս տարվա ընթացքում, կառավարության որոշմամբ առանձնացվում և հողամասի հատակագծի հիման վրա անհատույց սեփականության իրավունքով փոխանցվում են համայնքներին: Համայնքի սեփականությանը կարող են պատկանել նաև համայնքի սահմանից դուրս գտնվող և համայնքի սեփականությանը հանձնված կամ համայնքի ձեռք բերած հողամասերը: Համայնքի սեփականության ներքո գտնվող հողերը կառավարում և տնօրինում են համայնքի ղեկավարն ու ավագանին` Քաղաքացիական օրենսգրքով, սույն օրենսգրքով, այլ օրենքներով ու նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կարգով:

Վերոնշյալ նորմերից հետևում է, որ համայնքի սահմանագծի ներսում գտնվող հողերը սեփականության իրավունքով պատկանում են համայնքներին, բացառությամբ պետությանը, քաղաքացիներին, իրավաբանական անձանց և սեփականության այլ սուբյեկտներին պատկանող հողերի: Ընդ որում, համայնքի սեփականության ներքո գտնվող հողերը կառավարում և տնօրինում է համայնքի ղեկավարն ու ավագանին` օրենքներով ու նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կարգով:

Վերաքննիչ դատարանը դատական ակտի հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Ստյոպա Կարապետյանին հատկացված 16հա գյուղնշանակության հողերը 4-րդ կարգի լինելու հանգամանքը հաստատվել է նաև Արմավիրի մարզի Տանձուտ գյուղական համայնքի ավագանու 18.08.2006 թվականի թիվ 4 նիստի արձանագրության քաղվածքի և 23.09.2006 թվականի մրցութային հանձնաժողովի թիվ 1 նիստի արձանագրությամբ, ինչպես նաև վարձակալության պայմանագրով: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ հայցվորի կողմից դատաքննության ընթացքում չի հիմնավորվել, որ Ստյոպա Կարապետյանին հատկացվել է ավելի շատ հողատարածք, քան փոխանցվել էր ՀՀ կառավարության որոշմամբ, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշման 5-րդ սեկցիայի հողատարածքը «8,14հա վարելահողը և 4,49հա այլ հողատեսքը» որևէ առնչություն ունեն Ստյոպա Կարապետյանին հատկացված հողամասերի հետ:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը չի իրականացրել ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշման և նրա թիվ 3 հավելվածի, ինչպես նաև 18.08.2006 թվականի Համայնքի ավագանու թիվ 4 նիստի արձանագրության քաղվածքի, 02.10.2006 թվականին Համայնքի ղեկավարի և Ստյոպա Կարապետյանի միջև կնքված անշարժ գույքի վարձակալության պայմանագրի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն, անտեսելով այն հանգամանքները, որ`

1. Համայնքի ավագանու թիվ 4 նիստի արձանագրության համաձայն` Համայնքի ավագանին որոշել է անցկացնել բաց մրցույթ 2-րդ հատվածի 4-րդ կարգի 16հա վարելահողի մասով:

2. 02.10.2006 թվականին Համայնքի ղեկավարի և Ստյոպա Կարապետյանի միջև կնքված վարձակալության պայմանագրի 1.2 կետով սահմանվել է, որ գույքը պատկանում է Արմավիրի մարզի Տանձուտ համայնքին ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշման հիմքով:

3. ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշմամբ և դրան կից հավելվածներով 2-րդ հատվածում` 5-րդ սեկցիայում համայնքին հատկացվել է ընդամենը 8,14հա վարելահող:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ կառավարության 04.12.2003 թվականի թիվ 1786-Ն որոշումից հետևում է, որ 2-րդ հատվածում համայնքին սեփականության իրավունքով պատկանում է ընդամենը 8,14հա վարելահող, այնինչ համայնքը որոշել է անցկացնել բաց մրցույթ և նույն հատվածում Ստյոպա Կարապետյանին է հատկացրել 16հա վարելահող:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ 18.08.2006 թվականի Համայնքի ավագանու թիվ 4 նիստով չէր կարող որոշվել անցկացնել բաց մրցույթ 2-րդ հատվածի 4-րդ կարգի 16հա վարելահողը վարձակալության իրավունքով հատկացնելու համար: Ուստի և չէր կարող կնքվել համապատասխան չափով հողի վարձակալության պայմանագիր:

Ինչ վերաբերում է վճռաբեկ բողոքի այն փաստարկին, որ հողամասը բաց մրցույթով վարձակալությամբ տրամադրելու համար Համայնքի ղեկավարի կողմից վարձավճարի մեկնարկային չափը հաստատելու մասին ապացույց սույն գործում առկա չէ, ինչպես նաև բաց մրցույթին մասնակցելու համար Ստյոպա Կարապետյանի կողմից չի ներկայացվել բիզնես ծրագիր, ապա Վճռաբեկ դատարանն այն անհիմն է համարում հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի 16-րդ կետի համաձայն` համայնքի ավագանին նույն օրենքով սահմանված կարգով`համայնքի ղեկավարի առաջարկությամբ որոշում է կայացնում համայնքի սեփականություն համարվող գույքն օգտագործման տրամադրելու և օտարելու մասին, հաստատում է դրանց վարձավճարների և օտարման գների չափերը և պայմանները, իսկ հրապարակային սակարկությունների դեպքում` մեկնարկային գները: Սույն գործում առկա է 18.08.2006 թվականի Համայնքի ավագանու թիվ 4 նիստի արձանագրության քաղվածքը, որի համաձայն` Համայնքի ավագանին որոշել է վարձավճարի մեկնարկային չափը։

Ինչ վերաբերում է Ստյոպա Կարապետյանի կողմից բիզնես ծրագրի չներկայացման վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի փաստարկին, ապա սույն գործի փաստերի համաձայն` 2006 թվականին վերջինս ներկայացրել է վարձակալական հողերի վրա գյուղատնտեսական մթերք արտադրելու վերաբերյալ բիզնես ծրագիրը:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար է` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-2412-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն։ Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 18.03.2010 թվականի որոշումը, և գործն ուղարկել ՀՀ Արմավիրի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության:

2. Պետական տուրքի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Ա. Բարսեղյան
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Է. Հայրիյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան