ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

2011 թվականի հուլիսի 1-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով «ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ» ՓԲԸ-ի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.01.2010 թվականի որոշման դեմ` ըստ Անաիդա Ավագյանի հայցի ընդդեմ Լևոն Ավագյանի, ՀՀ «Կենտրոն» նոտարական տարածքի նոտար Ալվարդ Մելքոնյանի, «ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ) և երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի «Էրեբունի» տարածքային ստորաբաժանման` ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրերը և դրանց հիման վրա անշարժ գույքի նկատմամբ կատարված սեփականության իրավունքի գրանցումը, հիփոթեքի պայմանագիրը և դրա հիման վրա կատարված հիփոթեքի իրավունքի պետական գրանցումն անվավեր ճանաչելու, բնակարանի 2/3 բաժնի նկատմամբ փաստացի տիրապետմամբ ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու պահանջների մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան Անաիդա Ավագյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանի 2/3 բաժնի նկատմամբ Լևոն Ավագյանի անվամբ ՀՀ Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտար Ալվարդ Մելքոնյանի կողմից 23.04.2008 թվականին տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի թիվ 2816 և թիվ 2817 վկայագրերը, դրանց հիման վրա ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի Էրեբունի տարածքային ստորաբաժանման կողմից նշված բաժնի նկատմամբ Լևոն Ավագյանի սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը, Լևոն Ավագյանի և Բանկի միջև կնքված և նոտարի կողմից 20.05.2008 թվականին վավերացված հիփոթեքի թիվ 0271 Ա պայմանագիրը և դրա հիման վրա կատարված հիփոթեքի իրավունքի պետական գրանցումը, իրեն ճանաչել Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանի 2/3 բաժնի նկատմամբ փաստացի տիրապետմամբ ժառանգությունն ընդունած ժառանգ:

Երևանի Էրեբունի և Նուբարաշեն համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 12.10.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 22.01.2010 թվականի որոշմամբ Դատարանի 12.10.2009 թվականի վճիռը բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է Դատարան` նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Լևոն Ավագյանը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 228-րդ, 247-րդ, 1225-րդ, 1226-րդ, 1227-րդ, 1228-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ հիփոթեքի պայմանագիրը կնքվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի պահանջների պահպանմամբ, բացակայում է նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 247-րդ հոդվածով նախատեսված գրավի դադարման հիմքերից որևէ մեկը, ուստի առկա չէ հիփոթեքի պայմանագիրն ու դրա հիման վրա կատարված պետական գրանցումն անվավեր ճանաչելու հիմք:

Բացի այդ, առկա չէ նաև Լևոն Ավագյանի ժառանգության իրավունքի վկայագիրն անվավեր ճանաչելու որևէ հիմք, քանի որ Անաիդա Ավագյանը սահմանված կարգով և ժամկետում նոտարին դիմում չի ներկայացրել ժառանգությունն ընդունելու համար այն դեպքում, երբ նոտարիատում բացված ժառանգական գործի պայմաններում այդ մասին նա նոտարի կողմից ստացել է ծանուցագիր և այնուամենայնիվ, չի ներկայացել ընդունելու ժառանգությունը:

Ինչ վերաբերում է Անաիդա Ավագյանի կողմից Դատարան ներկայացված փոստային ծանուցման դիմումին և հավաստագրերին, որով իբրև Անաիդա Ավագյանը դիմել է նոտարին փաստացի տիրապետմամբ ժառանգությունն ընդունած ժառանգ համարվելու և առկա ժառանգական գործի շրջանակներում այդ մասին Լևոն Ավագյանին բազմիցս ծանուցելու ու վերջինիս` այդպես էլ չներկայանալու հանգամանքները, ապա պետք է նշել, որ Դատարանի կողմից անհիմն դրանք ընդունվել են որպես անհերքելի ապացույցներ, մինչդեռ նոտարի կողմից Դատարան ուղարկված ամբողջ ժառանգական գործում նման ապացույցներ առկա չեն:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22.01.2010 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը մերժել։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Անաիդա Ավագյանը ժառանգությունն ընդունել է գույքը տիրապետելու պահից և պարտավոր չէր դիմել նոտարին, որպեսզի համարվեր ժառանգությունն ընդունած ժառանգ: Նման պայմաններում Լևոն Ավագյանն ընդունում է այդ փաստը և գտնում, որ վիճելի տունն ամբողջությամբ` ներառյալ Անաիդա Ավագյանի բաժինը, գրավադնելու փաստը հակասում է օրենսդրության պահանջներին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը

1. Հովհաննես Ավագյանը և Իշխանուհի Ավագյանն Անաիդա և Լևոն Ավագյանների ծնողներն են, որոնք մահացել են 27.03.1998 թվականին և 24.12.2006 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ.17, 19, 20, հատոր 2-րդ, գ.թ. 92)։

2. ՀՍՍՀ Երևան քաղաքի ժողովրդական դեպուտատների Էրեբունի շրջանային սովետի գործադիր կոմիտեի 19.09.1991 թվականի թիվ 22/42 որոշմամբ Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանն անհատույց սեփականաշնորհվել է Հովհաննես Ավագյանի անվամբ` որպես Հայրենական Մեծ պատերազմի մասնակցի: Երևանի Էրեբունի համայնքի ղեկավարի աշխատակազմի 13.08.2007 թվականի արխիվային տեղեկանքի համաձայն` վերոհիշյալ սեփականաշնորհմանը մասնակցել են Հովհաննես, Իշխանուհի և Լևոն Ավագյանները (հատոր 2-րդ, գ.թ. 58, 97)։

3. Ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի 23.04.2008 թվականի թիվ 2816 և 2817 վկայագրերի համաձայն` Հովհաննես Ավագյանի և Իշխանուհի Ավագյանի մահից հետո Լևոն Ավագյանը ժառանգել է Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանից վերջիններիս ունեցած ամբողջ ժառանգական զանգվածը` յուրաքանչյուր ժառանգատուին պատկանող 1/3-ական բաժինը (հատոր 2-րդ, գ.թ. 28, 29)։

4. ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի «Էրեբունի» տարածքային ստորաբաժանման 02.04.2009 թվականի թիվ 3-2579 գրության համաձայն` Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցում կատարվել է Լևոն Ավագյանի անունով` հիմք ընդունելով Էրեբունու շրջգործկոմի 19.09.1991 թվականի թիվ 22/42 որոշումը, ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի 23.04.2008 թվականի թիվ 2816 և թիվ 2817 վկայագրերը: Անշարժ գույքը գրավադրված է «ՎՏԲ Բանկ» ՓԲԸ-ում` համաձայն նոտարի 20.05.2008 թվականի թիվ 0271Ա պայմանագրի (հատոր 1-ին, գ.թ. 68)։

5. 20.05.2008 թվականի թիվ 0271Ա «Վարկային պայմանագրի» համաձայն`Բանկը վարկառուին` Էդուարդ Իորդանյանին, տրամադրել է 10.000.000 (տաս միլիոն) ՀՀ դրամ վարկ մինչև 20.05.2011 թվականը մարման վերջնական ժամկետով, տարեկան 22% տոկոսադրույքով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 18-19)։

6. 20.05.2008 թվականի թիվ 0271Ա «Հիփոթեքի պայմանագրի» 1.2-րդ կետի համաձայն` հիշյալ վարկային պայմանագրով Էդուարդ Իորդանյանի ունեցած վարկային պարտավորությունների կատարման ապահովման համար գրավատուն` Լևոն Ավագյանը, գրավ է դրել սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանը (սեփականության վկայական թիվ 2259630` տրված 06.05.2008 թվականին) (հատոր 2-րդ, գ.թ. 20-21)։

7. Անաիդա Ավագյանն ամուսնալուծվելուց հետո` 1984 թվականից, իր դստեր հետ մինչ այսօր բնակվում է Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 հասցեում (հատոր 1-ին, գ.թ. 87)։

 4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

 Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 253-րդ հոդվածի համաձայն` հիփոթեքը գրավի տեսակներից է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 261-րդ հոդվածի համաձայն` հիփոթեքի պայմանագրով մի կողմը` գրավառուն, որը հիփոթեքով ապահովված վարկային պայմանագրով կամ այլ պարտավորությամբ (հիմնական պարտավորությամբ) պարտատերն է, այդ պարտավորությամբ գրավ դրված գույքի արժեքից գրավատուի մյուս պարտատերերի հանդեպ իր դրամական պահանջները բավարարելու նախապատվության իրավունք ունի:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 263-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ կետերի համաձայն` հիփոթեքի պայմանագիրը պետք է կնքվի գրավոր` գրավատուի և գրավառուի, ինչպես նաև պարտապանի, եթե գրավատուն պարտապանը չէ, իսկ եթե նման պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ է երեք և ավելի կողմերի համաձայնեցված կամքի արտահայտությունը, ապա մյուս կողմերի ստորագրությամբ` մեկ փաստաթուղթ կազմելու միջոցով: Հիփոթեքի պայմանագիրը պետք է վավերացվի նոտարական կարգով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 264-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հիփոթեքի պայմանագրով գրավի իրավունքը ենթակա է գրանցման:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն` սույն պարագրաֆում պարունակվող` գրավի մասին ընդհանուր կանոնները կիրառվում են հիփոթեքի նկատմամբ, եթե այլ կանոններ չեն սահմանված սույն գլխի հիփոթեքին վերաբերող պարագրաֆում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 247-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավը դադարում է`

1) գրավով ապահովված պարտավորությունը դադարելով,

2) գրավատուի պահանջով` սույն օրենսգրքի 237 հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված հիմքերով,

3) գրավ դրված գույքի ոչնչացման կամ գրավ դրված իրավունքը դադարելու դեպքում, եթե գրավատուն չի օգտվել սույն օրենսգրքի 240 հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված իրավունքից,

4) գրավ դրված գույքը սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրացվելու (վաճառվելու) դեպքում:

Սույն գործի փաստերի համաձայն` 20.05.2008 թվականին Բանկի և Էդուարդ Իորդանյանի միջև կնքվել է թիվ 0271Ա «Վարկային պայմանագիրը», որով վերջինիս տրամադրվել է 10.000.000 ՀՀ դրամ վարկ մինչև 20.05.2011 թվականը մարման վերջնական ժամկետով, տարեկան 22% տոկոսադրույքով։ Այնուհետև ի ապահովումն վերոնշյալ վարկային պայմանագրով Էդուարդ Իորդանյանի ունեցած վարկային պարտավորությունների կատարման` 20.05.2008 թվականի թիվ 0271Ա «Հիփոթեքի պայմանագրով» Լևոն Ավագյանը գրավ է դրել սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող` Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանը, և պայմանագրի կնքման ժամանակ հիմք է ընդունվել վերջինիս կողմից ներկայացված` նշված անշարժ գույքի 06.05.2008 թվականի թիվ 2259630 սեփականության իրավունքի գրանցման վկայականը:

Դատարանը հայցը բավարարելու հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Անաիդա Ավագյանն իր դստեր հետ ծնողների կենդանության օրոք բնակվել է վիճելի հասցեում, իսկ վերջիններիս մահից հետո շարունակել է օգտագործել և տիրապետել այդ բնակարանը, այսինքն` փաստացի տիրապետմամբ ընդունել է ծնողներին պատկանող վիճելի գույքի 2/3 բաժնի նկատմամբ ժառանգությունը:

Վերաքննիչ դատարանը գործն ուղարկել է նոր քննության` պատճառաբանելով, որ սույն գործի քննությամբ չի պարզվել Անաիդա և Լևոն Ավագյանների հոր ժառանգների շրջանակը, Լևոն Ավագյանի կողմից հոր ժառանգությունն ընդունելու փաստը, ինչպես նաև նրանց մոր ժառանգական զանգվածը: «Հիփոթեքի պայմանագրի» մասով Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ ժառանգության վկայագրերի ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն անվավեր ճանաչվելու դեպքում Լևոն Ավագյանը կդադարի վիճելի գույքի միակ սեփականատերը լինելուց, ինչն էլ հիմք կհանդիսանա ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն ոչ սեփականատեր հանդիսացող անձի կողմից կնքված գործարքի` տվյալ դեպքում հիփոթեքի պայմանագրի անվավեր ճանաչելու համար:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Բանկի և Լևոն Ավագյանի միջև կնքված 20.05.2008 թվականի թիվ 0271Ա «Հիփոթեքի պայմանագիրը» կնքվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի` գրավի (հիփոթեքի) պայմանագրի կնքմանն առաջադրվող վերոհիշյալ նորմերի պահպանմամբ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գույքի նկատմամբ պետական գրանցման ենթակա իրավունքները ծագում են դրանց գրանցման պահից:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը և այլ գույքային իրավունքները, այդ իրավունքների սահմանափակումները, դրանց ծագումը, փոխանցումն ու դադարումը ենթակա են պետական գրանցման:

Գրանցման ենթակա են անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը, օգտագործման իրավունքը, հիփոթեքը, սերվիտուտները, ինչպես նաև սույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված դեպքերում` այլ իրավունքները:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գույքի գրավատու կարող է լինել միայն դրա սեփականատերը:

Վերոնշյալ նորմերից հետևում է, որ անշարժ գույքը կարող է տնօրինել, այդ թվում նաև գրավի առարկա դարձնել այն անձը, ով այդ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ենթարկել է պետական գրանցման:

 «Հիփոթեքի պայմանագիրը» կնքելիս Լևոն Ավագյանը հանդիսացել է գրավի առարկայի` Երևանի Մուրացան փողոցի 192-րդ շենքի թիվ 17 բնակարանի միակ սեփականատերը (հիմք` սեփականության իրավունքի գրանցման վկայական թիվ 2259630` տրված 06.05.2008 թվականին), ինչը հիմք է տվել Բանկին, վստահելով վարչական ակտի գոյությանը, ի ապահովումն Էդուարդ Իորդանյանի վարկային պարտավորության կատարման, օրենքով սահմանված կարգով կնքելու հիշյալ պայմանագիրը: Անաիդա Ավագյանը հիշյալ գույքի տնօրինման իրավազորությունը կարող էր իրականացնել բացառապես այդ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման պահից, ուստի նա չէր կարող լինել «Հիփոթեքի պայմանագրի» կողմ: Նշված պատճառաբանությամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Հիփոթեքի պայմանագրի» կնքումը չի կարող դիտվել որպես Անաիդա Ավագյանի սեփականության իրավունքի խախտում:

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է նաև, որ «Հիփոթեքի պայմանագրի» կնքման ժամանակ Բանկը չգիտեր և պարտավոր էլ չէր իմանալ գրավի առարկայի նկատմամբ այլ անձանց հավակնությունների մասին:

Ինչ վերաբերում է վճռաբեկ բողոքի մյուս փաստարկներին, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք Բանկի իրավունքներին չեն առնչվում, հետևաբար վերջինս այդ հարցում չի կարող համարվել շահագրգիռ անձ, ինչի հետևանքով Վճռաբեկ դատարանն այդ փաստարկները քննարկման առարկա չի դարձնում:

Վերոգրյալ պատճառաբանությամբ Վճռաբեկ դատարանը չի անդրադառնում վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկներին:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի առաջին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը նշված հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներովՎճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն։ Մասնակիորեն բեկանել և փոփոխել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.01.2010 թվականի որոշումը Լևոն Ավագյանի և «ՎՏԲ-Հայաստան Բանկ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված 20.05.2008 թվականի թիվ 0271Ա պայմանագիրը և դրա հիման վրա կատարված հիփոթեքի իրավունքի պետական գրանցումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով և այդ մասով հայցը մերժել: Մնացած մասով որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ։

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։