ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վարչական դատարանի վճիռ Վարչական գործ թիվ ՎԴ/7013/05/08	վարչական գործ թիվ ՎԴ/7013/05/08 2010թ.
Նախագահող դատավոր՝ Գ. Ղարիբյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ս. Սարգսյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Ե. Խունդկարյանի
		Վ. Աբելյանի
		Ս. Անտոնյանի
		Վ. Ավանեսյանի
		Ա. Բարսեղյանի
		Մ. ԴՐՄԵՅԱՆԻ
		Է. Հայրիյանի
		Տ. Պետրոսյանի
		Ե. Սողոմոնյանի

2010 թվականի ապրիլի 2-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական դատարանի 25.06.2009 թվականի վճռի դեմ՝ ըստ հայցի ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ՝ Կոմիտե) ընդդեմ «Հայէլեկտրամեքենա» ԲԲԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն)՝ գումար բռնագանձելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Կոմիտեն պահանջել է բռնագանձել Ընկերությունից 1.103.675.900 ՀՀ դրամ, որից 59.998.800 ՀՀ դրամը՝ եկամտահարկի մասով, 142.269.300 ՀՀ դրամը՝ շահութահարկի մասով, 110.357.200 ՀՀ դրամը՝ ավելացված արժեքի հարկի մասով, 10.488.700 ՀՀ դրամը՝ բնապահպանական վճարի մասով, 1.297.900 ՀՀ դրամը՝ հաստատագրված վճարի մասով, 1.200.000 ՀՀ դրամը՝ «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածի հիմքով նշանակված տուգանքի գծով, որն առաջացել է 24.12.2003 թվականի ստուգման ակտով առաջադրված 600.000 ՀՀ դրամ չվճարված գումարի կրկնապատկման հետևանքով, 27.027.000 ՀՀ դրամը՝ պետական տուրքի մասով, 741.880.900 ՀՀ դրամը՝ պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասով, 2.358.900 ՀՀ դրամը՝ «Դրամարկղային գործառնությունների մասին» ՀՀ օրենքի պահանջները խախտելու հիմքով նշանակված տուգանք, որն առաջացել է 15.08.2005 թվականի թիվ 1015905 ստուգման ակտից և Խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության պետի 15.08.2005 թվականի որոշումից, ինչպես նաև 6.797.200 ՀՀ դրամը՝ հարկային մարմնի նյութական խրախուսման ֆոնդի մասով, որն առաջացել է 17.05.2001 թվականի թիվ ՍԱ-002684, 21.05.2002 թվականի թիվ ՍԱ-017114, 19.07.2004 թվականի թիվ 135863, 15.08.2005 թվականի թիվ 1015905 և 03.08.2006 թվականի թիվ 1015084 ստուգման ակտերից:

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 25.06.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ 381.682.400 ՀՀ դրամ գումարի չափով, որից շահութահարկի գծով ապառք՝ 5.303.500 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 106.331.900 ՀՀ դրամ, ավելացված արժեքի հարկի գծով ապառք՝ 20.729.900 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 44.324.200 ՀՀ դրամ, տուգանք՝ 3.691.900 ՀՀ դրամ, բնապահպանական վճարի գծով ապառք՝ 548.300 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 174.200 ՀՀ դրամ, հաստատագրված վճարի գծով ապառք՝ 820.000 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 477.900 ՀՀ դրամ, պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարի գծով ապառք՝ 137.721.400 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 59.200.300 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև «Դրամարկղային գործառնությունների մասին» ՀՀ օրենքի պահանջները խախտելու հիմքով նշանակված տուգանք՝ 2.358.900 ՀՀ դրամ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1) Դատարանը չի կիրառել «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածի «բ» և «գ» կետերը, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ, 24-րդ հոդվածները, 40-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 112-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 130-րդ հոդվածի 3-րդ կետը և 132-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ պարբերությունը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի գնահատել հայցադիմումին կից ներկայացված փաստաթղթերը (հաշվարկներ, հաշվետվություններ, փոխադարձ հաշվարկների ստուգման տեղեկանքներ), ինչպես նաև դատաքննության ընթացքում տրված Կոմիտեի բացատրությունները և հիմք է ընդունել միայն ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունը, որի համաձայն՝ 15.08.2005 թվականի թիվ 1015905, 10.09.2006 թվականի թիվ 1006186, 24.10.2007 թվականի թիվ 1026274 ստուգման ակտերը կազմվել են «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի պահանջների խախտումներով։ Դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունում փորձագետները պետք է պատասխանեին ոչ թե իրավունքին, այլ փաստերին վերաբերող հարցերին։ Դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ վճռի հիմքում դրված դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությամբ կասկածի տակ է դրվել ուժի մեջ մտած վարչական ակտով հարկային պարտավորության հիմնավորվածության հարցն այն դեպքում, երբ այդ ակտերը երբևէ չեն վիճարկվել, իսկ դրանց անվավեր ճանաչելու հայցով դիմելու համար սահմանված վեցամսյա ժամկետը լրացել էր փորձագետի եզրակացությունը տալուց առաջ։

Դատարանը հաշվի չի առել «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածի «բ» և «գ» կետերի պահանջները և անտեսել է այն հանգամանքը, որ հայցագնի մեջ ներառված հարկային և պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասով պարտավորություններն առաջացել են Ընկերության կողմից հարկային տեսչություն ներկայացրած հարկային, պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների վերաբերյալ եռամսյակային, ամսական, տարեկան հաշվետվություններով ու հաշվարկներով, արձանագրվել են 2001-2006 թվականներին կազմված ստուգման ակտերով, իսկ տույժերը և տուգանքները՝ պարտավորությունները սահմանված ժամկետում չվճարելու հետևանքով։ Ընկերությունը պարտավորությունների առաջացման ողջ ժամանակաշրջանի համար ինքնուրույն հաշվարկել և հարկային տեսչություն է ներկայացրել պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների վերաբերյալ հաշվետվություններ։ Նշված փաստաթղթերը ստորագրվել և կնքվել են Ընկերության տնօրենի, գլխավոր հաշվապահի, ինչպես նաև հարկային մարմնի ղեկավարի և տվյալների մշակման ու հաշվառման բաժնի պետի կողմից։ Ընկերությունն ակտերով առաջադրված հարկային պարտավորությունների վերաբերյալ որևէ առարկություն չի ներկայացրել և սահմանված կարգով դրանք չի բողոքարկել:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 130-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, 132-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ պարբերության բովանդակությունից հետևում է, որ վճիռ կայացնելիս յուրաքանչյուր դեպքում դատարանը պարտավոր է տալ վճռի թե փաստական և թե իրավական հիմնավորումները, այնինչ Դատարանի վճիռը զուրկ է նման հիմնավորումներից:

2) Դատարանը չի կիրառել «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի 31-րդ կետը, որը պետք է կիրառեր, կիրառել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Ֆիրմային անվանումների մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, որը չպետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Պետական տուրքի մասով Ընկերությանը ներկայացված 27.027.000 ՀՀ դրամի պահանջը Դատարանը մերժել է ամբողջությամբ՝ հիմք ընդունելով դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունը, որի համաձայն՝ Ընկերության անվանումը` որպես ֆիրմային անվանում, ՀՀ արտոնագրային գերատեսչությունում չի գրանցվել, ինչը նշանակում է, որ Ընկերությունը չունի անվանման գրանցման վկայագիր, հետևաբար «Ֆիրմային անվանումների մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջների համաձայն՝ Ընկերությունը չի հանդիսանում ֆիրմային անվանման օգտագործման բացառիկ իրավունք ունեցող։ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի 31-րդ կետը սահմանում է, որ «Հայ», «Հայաստան», «հայկական» բառերը և դրանց թարգմանությունները ֆիրմային անվանման տարբերակող նշանակության անվան մեջ օգտագործելու թույլտվության համար տարեկան սահմանված է բազային պետական տուրք՝ նվազագույն աշխատավարձի 600-պատիկի չափով։ Ավելին, ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության պետի տեղակալի 27.03.2007 թվականի թիվ 1206/4-3 գրության համաձայն՝ Ընկերությանը տեղեկացվել է «Հայ» բառի համար տարեկան պետական տուրք վճարող հանդիսանալու մասին։ Բացի այդ, Ընկերությունը 20.04.2003 թվականին «Հայ» բառի օգտագործման համար վճարել է սահմանված 600.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 25.06.2009 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նոր քննության:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմքերը և փաստարկները

«Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածի «բ» կետի պահանջներն Ընկերության կողմից չի խախտվել, քանի որ հայցն ընդգրկող ժամանակաշրջանի կտրվածքով Ընկերությունը կազմել և Կոմիտե է ներկայացրել հաշվետվություններ, հայտարարագրեր և հաշվարկներ, որոնք համարվում են ամփոփ փաստաթղթեր, իսկ այդ հաշվետվությունների, հայտարարագրերի և հաշվարկների կազմման համար հիմք հանդիսացող փաստաթղթերը, նույն օրենքի 14-րդ հոդվածի համաձայն, համարվում են սկզբնական հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթեր, որոնց հիման վրա է կատարվում հաշվապահական հաշվառման գրանցումները, որոնք և արձանագրում են տնտեսական գործառնության կատարումը:

«Հաշվապահական հաշվառման մասին» ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ սկզբնական հաշվառման փաստաթղթերում առկա տեղեկատվությունը հավաքվում և համակարգվում է հաշվապահական հաշվառման ամփոփ փաստաթղթերում, կոնկրետ դեպքում Ընկերության կողմից Կոմիտե ներկայացված հաշվետվություններում, հաշվարկներում և հայտարարագրերում: Սա նշանակում է, որ «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկատուի կողմից Կոմիտե ներկայացրած հաշվետվություններում, հայտարարագրերում և հաշվարկներում ցույց տրված հարկային պարտավորությունների չափը պետք է համապատասխանի անալիտիկ հաշվառման, կոնկրետ դեպքում՝ սկզբնական հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում արտացոլված տվյալներին: Ընկերությունը Դատարանին ներկայացրել է առարկություններ, որում ըստ հարկատեսակների, հաշվապահական հաշվառման սկզբնական փաստաթղթերի տվյալների և նախկինում կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած վճիռների ու որոշումների հիման վրա կատարել է վերահաշվարկներ:

Պետական տուրքի բռնագանձման հայցապահանջի մասով Դատարանն առաջնորդվել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության 22.04.2004 թվականի թիվ 5 պաշտոնական պարզաբանմամբ, այնինչ Ընկերությունը 20.04.2003 թվականին «Հայ» բառի օգտագործման համար 600.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքը վճարել է սխալմամբ:

Դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացության այն եզրահանգմամբ, որ 2005, 2006 և 2007 թվականների ստուգման ակտերը կազմվել են «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի պահանջների խախտումներով, արձանագրվել են իրավական նորմի խախտման փաստը, այլ ոչ թե մեկնաբանվել է իրավական նորմը: Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե ստուգման ակտերն օրենքով սահմանված կարգով անվավեր չեն ճանաչվել, ապա «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 71-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ իրավական ակտի գործողության դադարեցումն իրավական ակտն ընդունած մարմինը կատարում է նույն տեսակի իրավական ակտով, որպիսի պահանջը Դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո կկատարվի Ընկերության հետ փոխադարձ հաշվարկների ճշգրտման ժամանակ:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Ընկերությունում կատարված բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության և ՀՀ կառավարության 31.07.1997 թվականի թիվ 314 և 315 որոշումների պահանջների կատարման ստուգման արդյունքում 17.05.2001 թվականին կազմվել է թիվ ՍԱ-002684 ակտը, որի 2-րդ, 3-րդ և 5-րդ կետերով արձանագրված խախտումների հիմքով Ընկերությանը լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ են առաջադրվել շահութահարկի, ավելացված արժեքի հարկի և եկամտահարկի գծով՝ 60.038.300 ՀՀ դրամի չափով։

2) Ընկերությունում կատարված բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության ստուգման արդյունքում 21.05.2002 թվականին կազմվել է թիվ ՍԱ-017114 ակտը, որի 2-րդ, 3-րդ և 5-րդ կետերով արձանագրված խախտումների հիմքով Ընկերությանը լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ են առաջադրվել շահութահարկի, ավելացված արժեքի հարկի և եկամտահարկի գծով՝ 23.644.200 ՀՀ դրամի չափով։

3) Ընկերությունում կատարված բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության ստուգման արդյունքում 19.07.2004 թվականին կազմվել է թիվ 135863 ակտը, որի 2-րդ և 3-րդ կետերով արձանագրված խախտումների հիմքով Ընկերությանը լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ են առաջադրվել շահութահարկի և ավելացված արժեքի հարկի գծով՝ 16.409.700 ՀՀ դրամի չափով։

4) Ընկերությունում կատարված բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության և ՀՀ օրենսդրության պահանջների պահպանման ստուգման արդյունքում 15.08.2005 թվականին կազմվել է թիվ 1015905 ակտը, որի 1-ին կետով արձանագրված խախտման հիմքով Ընկերությանը լրացուցիչ հարկային պարտավորություն է առաջադրվել շահութահարկի գծով՝ 9.603.300 ՀՀ դրամի չափով։ Նույն ակտի 16-րդ կետով արձանագրված խախտման հիմքով խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության պետի 15.08.2005 թվականի որոշմամբ Ընկերությունը տուգանվել է 2.358.900 ՀՀ դրամի չափով:

5) Ընկերությունում կատարված բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության ստուգման արդյունքում 03.08.2006 թվականին կազմվել է թիվ 1015084 ակտը, որի 15-րդ կետով արձանագրված խախտման հիմքով Ընկերությանը լրացուցիչ պարտավորություններ են առաջադրվել պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների գծով՝ 7.314.400 ՀՀ դրամի չափով։

6) Ընկերությունում կատարված բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության ստուգման արդյունքում 19.09.2006 թվականին կազմվել է թիվ 1006189 ակտը, որի 1-ին և 4-րդ կետերով արձանագրված խախտումների հիմքով լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ են առաջադրվել շահութահարկի և ավելացված արժեքի հարկի գծով՝ 10.002.400 ՀՀ դրամի չափով։

7) ՀՀ տնտեսական դատարանի 29.06.2005 թվականի թիվ Տ-1106/2005 վճռի համաձայն՝ անվավեր է ճանաչվել ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության 19.07.2004 թվականի թիվ 135863 ակտի՝ ավելացված արժեքի հարկին վերաբերող 3-րդ կետը՝ բացառությամբ ակտում արձանագրված ավելացված արժեքի հարկի գծով հարկային պարտավորությունների: Նշված վճռով ՀՀ ԿԱ հարկային պետական ծառայության խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչությունը պարտավորեցվել է կատարել Ընկերության հարկային պարտավորությունների վերահաշվարկ, որի արդյունքում Ընկերության հարկային պարտավորությունները կազմում են 296.953.780 ՀՀ դրամ, այդ թվում նաև պետական տուրքի գծով ապառք՝ 1.200.000 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 4.848.000 ՀՀ դրամ, տուգանք՝ 1.200.000 ՀՀ դրամ:

8) Ընկերությունը 15.04.2005 թվականին, 13.04.2006 թվականին, 13.04.2007 թվականին, 16.04.2008 թվականին հարկային տեսչություն է ներկայացրել համապատասխանաբար 2004 թվականի տարեկան, 2005 թվականի տարեկան, 2006 թվականի տարեկան, 2007 թվականի տարեկան շահութահարկի հաշվարկները:

9) Ընկերությունը 22.04.2005 թվականին, 22.07.2005 թվականին սոցիալական ապահովագրության տարածքային կենտրոն է ներկայացրել համապատասխանաբար 2005 թվականի առաջին եռամսյակի, 2005 թվականի երկրորդ եռամսյակի՝ «Գործատուների պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների» հաշվետվությունները: Ընկերությունը հարկային տեսչությանն է ներկայացրել նաև 2005 թվականի երրորդ և չորրորդ եռամսյակների՝ «Գործատուների պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների» հաշվետվությունները, ինչպես նաև 2006 թվականի հունվար ամսից մինչև 2008 թվականի օգոստոս ամիսն ընկած ժամանակահատվածի համար «Գործատուների պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների» ամսական հաշվետվությունները:

10) Ընկերությունը հարկային տեսչություն է ներկայացրել 2006 թվականի մարտ ամսից մինչև 2008 թվականի օգոստոս ամիսն ընկած ժամանակահատվածի համար ավելացված արժեքի հարկի ամսական հաշվարկները:

11) ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 եզրակացության համաձայն՝ փորձագետները եզրակացություն են տվել այն մասին, որ «դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննությամբ ճշգրտված տվյալներով Ընկերության հարկային պարտավորությունների չափը տույժ և տուգանքներով հանդերձ, ըստ հայցադիմումում նշված դրվագների, 01.10.2008 թվականի դրությամբ կազմում է ընդամենը 381.682.400 ՀՀ դրամ, այդ թվում՝ շահութահարկ՝ 111.635.400 ՀՀ դրամ, ավելացված արժեքի հարկ՝ 68.746.000 ՀՀ դրամ, պարտադիր սոցիալական ապահովության վճար՝ 196.921.700 ՀՀ դրամ, բնապահպանական վճար՝ 722.500 ՀՀ դրամ, հաստատագրված վճար՝ 1.297.900 ՀՀ դրամ, դրամարկղի գծով պարտավորություն՝ 2.358.900 ՀՀ դրամ»:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Քննելով վճռաբեկ բողոքը վերը նշված հիմքերի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ՝

1) Վճռաբեկ բողոքն առաջին հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հավաքված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը՝ բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը վճռի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձևավորումը:

Վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ դատարանը գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի հաստատված լինելու հարցը դատարանը պարզում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ եթե ապացույցը գնահատելու կամ փաստը հաստատելու համար դատարանին կօգնի գիտական, տեխնիկական կամ այլ հատուկ իմացությունը, ապա անձը, որն իր կրթության, ունակության, հմտության կամ փորձի շնորհիվ կարող է փորձագետ համարվել, կարող է դատարանին ցուցմունք տալ տվյալ ապացույցի կամ փաստի վերաբերյալ եզրակացության ձևով:

Նշված հոդվածի համակարգային վերլուծությունից հետևում է, որ փորձագետը եզրակացության ձևով դատարանին ցուցմունք տալու պարագայում օգտագործում է իր գիտական, տեխնիկական կամ այլ հատուկ իմացությունը և փորձաքննության ընթացքում իրեն առաջադրված հարցերին պատասխանելիս տալիս է եզրակացություն ապացույցի կամ փաստի վերաբերյալ, և այդ եզրակացությունը չպետք է լինի իրավունքին վերաբերող հարցերի շուրջ:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 36-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերի համաձայն՝ դատարանն իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ կարող է նշանակել փորձագետ:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը դատարանը տրամադրում է գործին մասնակցող անձանց և հետազոտում է գործում եղած այլ ապացույցների հետ:

Վերը նշված հոդվածներից հետևում է, որ դատարանը, իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ նշանակելով փորձագետ, պարտավոր է փորձագետի եզրակացությունը հետազոտել գործում եղած այլ ապացույցների հետ:

Սույն գործով Դատարանը հայցը մասնակիորեն բավարարելիս գնահատման է ենթարկել և հիմք է ընդունել միայն ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Դատարանը, վճռի հիմքում դնելով ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունը (որով տրվել է նաև իրավունքին վերաբերող եզրահանգումներ, մասնավորապես՝ նշված եզրակացությամբ հետևություններ են արվել սույն հայցի փաստական հիմքում ընդգրկված՝ ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության կազմած ակտերի՝ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի պահանջի խախտմամբ կազմված լինելու վերաբերյալ), այն բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի հետազոտել գործում եղած այլ ապացույցների հետ:

Այսպես, սույն գործի փաստերից հետևում է, որ Կոմիտեն Ընկերության նկատմամբ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման հիմքում դրել է նաև ՀՀ ԿԱ հարկային պետական ծառայության 17.05.2001 թվականի թիվ ՍԱ-002684 ակտը, 21.05.2002 թվականի թիվ ՍԱ-017114 ակտը, 19.07.2004 թվականի թիվ 135863 ակտը, 15.08.2005 թվականի թիվ 1015905 ակտը, 03.08.2006 թվականի թիվ 1015084 ակտը, 19.09.2006 թվականի թիվ 1006189 ակտը: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված ստուգման ակտերը, բացառությամբ 19.07.2004 թվականի թիվ 135863 ակտից, վարչական ակտի հասցեատիրոջ կողմից չեն վիճարկվել, դրանք չեն վերացվել, չեն հաստատվել դրանց առոչինչ լինելը:

Մինչդեռ, սույն գործով Դատարանը դուրս է եկել հայցի շրջանակներից, քանի որ վարչական ակտի իրավաչափության ստուգման պահանջի բացակայության պայմաններում անդրադարձել է վարչական ակտի իրավաչափության հարցին և բացառել է դրա իրավական հետևանքներ առաջացնելու հնարավորությունը այն դեպքում, երբ սույն գործով հայցի փաստական հիմքում դրված ստուգման ակտերը (բացառությամբ 19.07.2004 թվականի թիվ 135863 ակտի) չեն վիճարկվել, այսինքն՝ դրանց իրավաչափությունը կասկածի տակ չի դրել նաև վարչական ակտերի հասցեատերը, դրանք չեն վերացվել և չի հաստատվել դրանց առոչինչ լինելը:

ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:

Վերոնշյալ հոդվածից հետևում է, որ յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է ելնել այն կանխավարկածից, որ սույն գործով հայցի հիմքում դրված ստուգման ակտերը ընդունվել են ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված լիազորությունների շրջանակում: Դրա հետևանքով պետք է եզրակացնել, որ նշված ակտերն իրավաչափ են և որևէ անձ, այդ թվում՝ պետական մարմինը, չի կարող կասկածի տակ դնել այդ որոշման իրավաչափությունը (տե՛ս Երևանի քաղաքապետարանի հայցն ընդդեմ Հրաչյա Քարամյանի՝ ինքնակամ շինությունը քանդելուն պարտավորեցնելու և 200.000 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքը բռնագանձելու պահանջների մասին վարչական գործով Վճռաբեկ դատարանի 27.05.2009 թվականի թիվ ՎԴ/2068/05/08 որոշումը):

Վերոգրյալից հետևում է, որ Դատարանը, խախտելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ և 24-րդ հոդվածների, 40-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջները, հիմք ընդունելով միայն ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունը, անտեսել է այն հանգամանքը, որ Կոմիտեի կողմից Ընկերության նկատմամբ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման հիմքում դրված ստուգման ակտերը չեն վիճարկվել և չեն վերացվել (բացառությամբ 19.07.2004 թվականի թիվ 135863 ակտի 3-րդ կետի), ուստիև չի կատարել ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտում:

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով Դատարանը, հայցը մասնակի բավարարելիս իր եզրահանգումների հիմքում դնելով միայն ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 դատահաշվապահական և տնտեսագիտական համալիր փորձաքննության եզրակացությունը, չի նշել Կոմիտեի կողմից ներկայացված այլ ապացույցները մերժելու փաստարկները, ինչպես նաև չի պատճառաբանել, թե հատկապես ինչու է հիմք ընդունվում միայն նշված եզրակացությունը, ուստի այս առումով վճիռը զուրկ է իրավական հիմնավորումից:

Վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում անդրադարձել է դատական ակտերի իրավական հիմնավորվածության հարցին: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ յուրաքանչյուր դեպքում դատարանը պարտավոր է տալ վճռի թե իրավական և թե փաստական հիմնավորումները: Վճռի իրավական հիմնավորումը բնութագրում է ինչպես դատարանի, այնպես էլ նրա որոշման իրավակիրառ գործառույթը, ընդգծում դատական գործունեության և դատական ակտի օրինականությունը (տե՛ս ՀՀ ֆինանսների նախարարությունն ընդդեմ «Վիվա-Գեյմ» ՍՊԸ-ի՝ խաղատան կազմակերպման լիցենզիան ուժը կորցրած ճանաչելու պահանջի մասին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.02.2010 թվականի որոշում, վարչական գործ թիվ ՎԴ4/0031/05/09):

2) Վճռաբեկ բողոքը երկրորդ հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանված են պետական տուրք վճարողների պարտավորությունները: Նշված հոդվածի համաձայն՝ պետական տուրք վճարողները պարտավոր են ժամանակին և լրիվ վճարել օրենքով սահմանված պետական տուրքերը, պետական տուրքի վճարումով ծառայություններ կամ գործողություններ իրականացնող մարմիններ կամ պաշտոնատար անձանց ներկայացնել պետական տուրքի վճարումը հիմնավորող փաստաթղթերը, ներկայացնել պետական տուրքի վճարման գծով իրեն վերապահված արտոնությունները հաստատող փաստաթղթերը, նույն օրենքով սահմանված դեպքերում պետական բյուջե վճարել պետական տուրքը ժամանակին չվճարելու համար հաշվարկված տույժերի գումարները:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի «ժբ» կետի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում պետական տուրքը գանձվում է նույն օրենքի 20-րդ հոդվածով սահմանված ծառայությունների կամ գործողությունների համար:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի 31-րդ կետի համաձայն՝ «Հայ», «Հայաստան», «հայկական» բառերը և դրանց թարգմանությունները ֆիրմային անվանման տարբերակող նշանակության անվան մեջ օգտագործելու թույլտվության համար գանձվում է պետական տուրք՝ տարեկան բազային տուրքի 600-պատիկի չափով:

ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության 22.04.2004 թվականի ««Հայ», «Հայաստան», «հայկական» բառերը և դրանց թարգմանությունները ֆիրմային անվանման տարբերակող նշանակության անվան մեջ օգտագործելու թույլտվության համար տարեկան պետական տուրքի վճարման պարտավորության վերաբերյալ» թիվ 5 պաշտոնական պարզաբանման համաձայն՝ հարկային պետական ծառայության կողմից պարզաբանվել է, որ իրավաբանական անձանց համար «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի 31-րդ կետով սահմանված՝ «Հայ», «Հայաստան», «հայկական» բառերը և դրանց թարգմանությունները ֆիրմային անվանման տարբերակող նշանակության անվան մեջ օգտագործելու համար տարեկան պետական տուրքի վճարման պարտավորությունն առաջանում է միայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով թույլտվություն ստանալու դեպքում:

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ քննարկվող պարագայում Ընկերության մոտ «Հայ» բառը և դրա թարգմանությունները ֆիրմային անվանման տարբերակող նշանակության անվան մեջ օգտագործելու համար տարեկան պետական տուրքի վճարման պարտավորությունը կարող է հաստատվել միայն Ընկերության մոտ «Հայ» բառը և դրա թարգմանությունները ֆիրմային անվանման տարբերակող նշանակության անվան մեջ օգտագործելու թույլտվության առկայության դեպքում:

Մինչդեռ Դատարանը, առանց պարզելու վերոնշյալ հանգամանքը և հիմք ընդունելով միայն ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 08.05.2009 թվականի թիվ 09-0427 եզրակացությունը, գտել է, որ Ընկերության նկատմամբ պետական տուրքի գծով 27.027.000 ՀՀ դրամ գումարի պարտքի հաշվարկումը հիմնավորված չէ: Ընդ որում, Դատարանը որևէ կերպ չի գնահատել ՀՀ տնտեսական դատարանի 29.06.2005 թվականի թիվ Տ-1106/2005 վճիռը, որով Ընկերությունը որակվել է որպես պետական տուրք վճարող, որից ելնելով էլ ՀՀ ԿԱ հարկային պետական ծառայության խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչությունը պարտավորեցվել է կատարել Ընկերության հարկային պարտավորությունների վերահաշվարկ, որի արդյունքում Ընկերության՝ պետական տուրքի գծով պարտավորությունները կազմել են 7.248.000 ՀՀ դրամ, որից ապառք՝ 1.200.000 ՀՀ դրամ, տույժ՝ 4.848.000 ՀՀ դրամ, տուգանք՝ 1.200.000 ՀՀ դրամ:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118-րդ, 118.3-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Դատարանի վճռի հայցը մերժելու մասը բեկանելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 25.06.2009 թվականի վճռի՝ հայցը մերժելու մասը և գործն այդ մասով ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության: Վճռի մնացած մասը թողնել օրինական ուժի մեջ:

2. Գործի նոր քննության արդյունքում անդրադառնալ դատական ծախսերի բաշխման հարցին:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ս. Սարգսյան
Դատավորներ`		Ե. Խունդկարյան
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. ԴՐՄԵՅԱՆ
		Է. Հայրիյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան