ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2009 թվականի սեպտեմբերի 25-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական դատարանի 19.11.2008 թվականի վճռի դեմ՝ ըստ հայցի «Սինոփսիս Արմենիա» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության (այսուհետ՝ Ծառայություն)՝ որոշակի գործողություն կատարելու, միջամտող վարչական ակտն ամբողջությամբ վերացնելու և իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտերն ու գործողությունները ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջների մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է ոչ իրավաչափ ճանաչել Ծառայության պետի 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգելու և պաշտոնատար անձանց կազմում լրացում կատարելու մասին 07.05.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա, 22.05.2008 թվականի թիվ 1-07/461-Ա հրամանները և թիվ 1037023 հանձնարարագրի հիման վրա շարունակվող ստուգումները, ամբողջությամբ վերացնել Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովի թիվ 18 որոշումը և պարտավորեցնել Ծառայությանը թիվ 1037023 հանձնարարագրի հիման վրա կատարված ստուգման արդյունքով ընդունված վարչական ակտն Ընկերությանը հանձնելու միջոցով տեղեկացնել 752.390.300 ՀՀ դրամի հաշվանցման իրավունքը ճանաչելու մասին:

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 19.11.2008 թվականի վճռով Ընկերության հայցը բավարարվել է: Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:

Վճռաբեկ բողոքին պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածը և 24-րդ հոդվածի 1-ին մասը, չի կիրառել «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, 60-րդ հոդվածը, որոնք պետք է կիրառեր, կիրառել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածը, 55-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, 57-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 60-րդ հոդվածի 1-ին մասը, «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որոնք չպետք է կիրառեր: Սխալ է մեկնաբանել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասը, «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը, Ծառայության պետի 2008 թվականի մայիսի 7-ի «Ծառայության պետի 2008 թվականի ապրիլի 7-ի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգելու և պաշտոնատար անձանց կազմում լրացում կատարելու մասին» թիվ 1-07/398-Ա, 2008 թվականի մայիսի 22-ի թիվ 1-07/461-Ա և Ծառայության պետի թիվ 1037023 հանձնարարագրի հիման վրա շարունակվող ստուգումներին առնչվող հրամանները դիտել է վարչական ակտեր և հիմք ընդունելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 55-րդ հողվածի 1-ին մասի «ա» կետի պահանջը, Ծառայության պետի 2008 թվականի մայիսի 7-ի թիվ 1-07/398-Ա հրամանը դիտել է ոչ իրավաչափ վարչական ակտ։

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշմանը համապատասխան Դատարանը ոչ իրավաչափ է դիտել նաև Ծառայության պետի 2008 թվականի մայիսի 22-ի «Ծառայության պետի 2008 թվականի ապրիլի 7-ի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգելու մասին» թիվ 1-07/461-Ա հրամանը, պատճառաբանելով, որ դրանում բացակայում է այն կայացնելու իրավական հիմքը:

Մինչդեռ Ծառայության պետի 2008 թվականի մայիսի 7-ի թիվ 1-07/398-Ա հրամանով ստուգման ժամկետը երկարաձգելու և պաշտոնատար անձանց կազմում լրացում կատարելու համար հիմք է հանդիսացել Շենգավիթի հարկային տեսչության պետի 2008 թվականի ապրիլի 25-ի թիվ 982վ զեկուցագիրը, և որպես իրավական հիմք նշվել է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածը, իսկ 2008 թվականի մայիսի 22-ի թիվ 1-07/461-Ա հրամանում նշվել է նույն տեսչության պետի 2008 թվականի մայիսի 15-ի թիվ 1193վ զեկուցագիրը և «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքը։

Դատարանը Ծառայությունից չի պահանջել Շենգավիթի հարկային տեսչության պետի 2008 թվականի ապրիլի 25-ի թիվ 982վ և նույն թվականի մայիսի 15-ի թիվ 1193վ զեկուցագրերը և դրանք անմիջականորեն չի գնահատել, ինչը հակասում է թիվ ՎԴ3/0207/05/08 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2008 թվականի դեկտեմբերի 26-ի որոշմանը:

Դատարանը հաշվի չի առել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/1604/02/08 գործով 2008 թվականի դեկտեմբերի 26-ին կայացված որոշումը, որով հաստատվել է, որ ստուգման ընթացքը երկարացնելու մասին հրամանը վարչական ակտ չէ, հետևաբար անհիմն են նաև ծառայության պետի 2008 թվականի մայիսի 7-ի թիվ 1-07/398-Ա, 2008 թվականի մայիսի 22-ի թիվ 1-07/461-Ա, 2008 թվականի հունիսի 16-ի թիվ 1-07/670-Ա, 2008 թվականի հուլիսի 25-ի թիվ 1-07/897-Ա, 2008 թվականի օգոստոսի 8-ի թիվ 1-07/973-Ա և ՀՀ կառավարությանն առրնթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի 2008 թվականի սեպտեմբերի 9-ի թիվ 1-07/1135-Ա հրամանները վարչական ակտեր դիտելու և այդ հիմքով դրանց ոչ իրավաչափ լինելու վերաբերյալ դատարանի պատճառաբանությունները։

Բացի այդ, Դատարանն անտեսել է, որ վիճարկվող հրամաններն Ընկերության ներկայացուցչին են հանձնվել 2008 թվականի մայիսի 26-ին:

Այսինքն՝ առաջին հրամանով երկարաձգված ժամկետի ավարտից 4 օր հետո և կիրառելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հողվածի 1-ին մասը՝ սույն գործով վեճի լուծման համար կիրառելի չի համարել Ծառայության վկայակոչած ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ 3-918(ՏԴ) գործով 2007 թվականի հուլիսի 6-ի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումն այն պատճառաբանությամբ, որ այն վերաբերում է ոչ թե ժամկետի երկարաձգմանը, այլ ստուգման կասեցման հրամանին։

Դատարանը, փաստելով, որ ստուգման կասեցման հրամաններում բացակայում են այն հիմքերը կամ հիմնավորումները, որոնց հիման վրա տեղի է ունեցել ստուգման կասեցումը, պատճառաբանել է, որ նշված ակտերը զուրկ են հիմնավորումներից, քանի որ դրանցում պատճառաբանված չեն ժամկետի երկարաձգման անհրաժեշտությունները:

Ծառայության պետի 2008 թվականի ապրիլի 7-ի թիվ 1037023 հանձնարարագրի հիման վրա կատարվող ստուգման ժամկետները կասեցնելու մասին 2008 թվականի հունիսի 16-ի թիվ 1-07/670-Ա, 2008 թվականի օգոստոսի 6-ի 1-07/973-Ա հրամաններից երևում է, որ դրանց ընդունման հիմք են հանդիսացել Շենգավիթի հարկային տեսչության պետի 2008 թվականի հունիսի 16-ի թիվ 1510 և 2008 թվականի օգոստոսի 6-ի թիվ 4348 զեկուցագրերը, որոնք դատարանը չի պահանջել Ծառայությունից՝ թույլ տալով դատավարական իրավունքի նորմերի խախտում։ Նշված հրամաններից երևում է նաև, որ դրանցում որպես ստուգման կասեցման իրավական հիմք նշված է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածը։

Հիմնավոր չեն նաև Ծառայության պետի 2008 թվականի օգոստոսի 6-ի թիվ 1-07-973-Ա հրամանով ստուգման ժամկետը նույն օրվանից 30 աշխատանքային օրով կասեցված լինելու ժամկետը չլրացած, ստուգումը 30 աշխատանքային օրով կրկին կասեցնելու մասին, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի 2008 թվականի սեպտեմբերի 9-ի թիվ 1-07/973-Ա հրամանը տալու և կասեցման նոր ժամկետի գործողության սկիզբը պարզելու, ինչպես նաև 2008 թվականի սեպտեմբերի 9-ի թիվ 1-07/973-Ա հրամանը ոչ որոշակի ձևակերպված լինելու մասին դատարանի պատճառաբանությունները, քանի որ հրամանը համապատասխանում է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջներին, այն տրված է 2008 թվականի սեպտեմբերի 9-ին ստուգման ժամկետը կասեցնելու մասին նախորդ հրամանով սահմանված ժամկետը լրանալուց 3 օր հետո, իսկ ուժի մեջ մտնելը կարգավորվում է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հոդվածում սահմանված կարգով։

Դատարանը պատճառաբանել է, որ 2008 թվականի ապրիլի 18-ին Ընկերության կողմից Շենգավիթի հարկային տեսչություն ներկայացրած դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթն ավարտված է եղել 2008 թվականի մայիսի 7-ի դրությամբ և գտել է, որ Ծառայության պետի 2008 թվականի մայիսի 7-ի «Ծառայության պետի 2008թ. ապրիլի 7-ի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգելու և պաշտոնատար անձանց կազմում լրացում կատարելու մասին» թիվ 1-07/398-Ա հրամանն ուժի մեջ մտնելու պահի դրությամբ վարչական վարույթն արդեն իսկ ավարտվել էր, քանի որ Ծառայության պետի 2008 թվականի ապրիլի 7-ի թիվ 1037023 հանձնարարագրով սահմանված 15 անընդմեջ աշխատանքային օր տևողությամբ ստուգման ժամկետի ավարտման օրվա դրությամբ ժամկետի երկարաձգման վերաբերյալ ուժի մեջ մտած վարչական ակտ գոյություն չի ունեցել։ Ինչից ելնելով էլ հաստատված է համարել հաշվանցման ենթակա 752 390.3 հազար ՀՀ դրամի հիմնավորվածությունը և գտել է, որ նման պայմաններում պետք է վերացվի նաև Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովի 2008 թվականի հունիսի 23-ի թիվ 18 որոշումը որպես օրենքի խախտմամբ ընդունված ոչ իրավաչափ վարչական ակտ։

Ծառայության պետի 2008 թվականի ապրիլի 7-ի թիվ 1037023 հանձնարարագրի և մայիսի 7-ի թիվ 1-07/398/Ա հրամանի հիման վրա կատարված ուսումնասիրության արդյունքում ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի ներքին դիտարկումների և վերահսկողության վարչության 2008 թվականի նոյեմբերի 6-ի հարկային հաշվանցումների և (կամ) վերադարձի, օրենքով սահմանված կարգով հաշվարկված պարտավորություններից ավելի վճարված գումարների հիմնավորվածության ուսումնասիրության արձանագրության համաձայն՝ Ընկերության դիմումով պահանջված 752.390.3 հազար ՀՀ դրամ ԱԱՀ-ի դեբետային մնացորդի (գերավճարի) գումարից ենթակա է հաշվանցման (վերադարձման) 748.074.9 հազար ՀՀ դրամ, կամ ուսումնասիրությամբ չի հաստատվել 4.315.4 հազար ՀՀ դրամ։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 19.11.2008 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նոր քննության:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Դատարանը չի կարևորել քննարկվող զեկուցագիրը ներկայացնելու անհրաժեշտությունը, այլ կարևորել է այն հանգամանքը, որ երկարաձգման հրամանի համար կարող էր հիմք հանդիսանալ ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձի և ոչ թե ստուգմանը մասնակից չդարձված պաշտոնատար անձի գրավոր հիմնավորումը։ Դատարանն արձանագրել է, որ պատասխանողը չի ներկայացրել նշված զեկուցագրերը, թեև պարտավոր էր, թեկուզև դրանց ներկայացման անհրաժեշտությունն էլ բացակայել է։

Այնուհետև Դատարանն արձանագրել է, որ ստուգման ժամկետի երկարաձգումը ինքնանպատակ չի կարող լինել, այն պետք է բխի օբյեկտիվ, հիմնավորված անհրաժեշտությունից։ Մինչդեռ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության պետի 07.04.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա և թիվ 1-07/461-Ա հրամանները հանձնվել են ընկերության ներկայացուցչին 26.05.2008 թվականի, այսինքն` առաջին հրամանով երկարաձգված ժամկետի ավարտից հետո, ինչը նշանակում է, որ առաջին հրամանով երկարաձգված ժամկետի ընթացքում ստուգմանն ուղղված որևէ գործողություն չի կատարվել։

Ինչ վերաբերում է 2008 թվականի մայիսի 26-ի արձանագրությունը Դատարանի կողմից ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածին համապատասխան գնահատված չլինելու հանգամանքին, ապա անհասկանալի է թե ինչպես և ում օգտին պետք է գնահատվեր այդ ապացույցը: Իսկ նշված արձանագրությունից ակնհայտ է, որ ստուգման աշխատանքներն Ընկերությունում շուրջ 40 օր չեն կատարվել: Այնուհետև եղել են ևս երկու երկարաձգումներ` 25.07.2008 թվականի թիվ 1-07/897-Ա հրամանով՝ 10 աշխատանքային օրով և 09.09.2008 թվականի թիվ 1-07/1 135-Ա հրամանով՝ 30 աշխատանքային օրով։ Այն հարցին, թե այս ընքացքում իրականացվել են ստուգման աշխատանքներ, թե ոչ, ապա հարցի պատասխանը գտնվում է 2008 թվականի հոկտեմբերի 22-ի նիստի արձանագրությունում, երբ Ծառայության ներկայացուցիչը խնդրել է հինգ աշխատանքային օրով հետաձգել դատական նիստը, որպեսզի վարչական մարմինը շատ սեղմ ժամկետում կատարի ստուգման աշխատանքներ, կազմի համապատասխան վարչական ակտ, որից հետո չի բացառվում, որ հայցվորը, ընդունելով դրա արդյունքները, հրաժարվի հայցից։

Բողոք բերած անձի հիշատակումն այն մասին, որ իբրև 07.05.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա հրամանով այն երկարաձգվել է, չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ Ծառայության պետի 07.05.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա և 22.05.2008 թվականի թիվ 1-07/461-Ա հրամանները Ընկերությանը հանձնվել են միայն 26.05.2008 թվականին, և մինչ այդ որևէ աշխատանք չի կատարվել, որի կապակցությամբ անհրաժեշտություն առաջանար երկու անգամ երկարացնել ստուգման ժամանակահատվածը։

Ընկերությունը 13.06.2008 թվականին դիմել է Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովին վարչական վարույթի նյութերին ծանոթանալու, իսկ անհրաժեշտության դեպքում դրանց լուսապատճենները ստանալու խնդրանքով։ Ծանոթանալու հնարավորություն ընձեռվել է, սակայն նյութերում առկա է եղել միայն մեկ զեկուցագիր՝ առանց որևէ պատճառաբանության ստուգումները երկարաձգելու վերաբերյալ։ Իսկ նյութերի լուսապատճեններ ստանալը Ծառայության կողմից արգելվել է: Ընկերությունը նույն խնդրանքով դիմել է նաև 20.06.2008 թվականին: Կրկին անգամ խնդրանքը մերժվել է։ Այսինքն՝ ակնհայտ է, որ ինչպես մինչդատական փուլում, այնպես էլ Դատարանում գործը նախապատրաստելու և քննելու ամբողջ ժամանակահատվածում Ծառայությունը չի ներկայացրել վարչական վարույթի նյութերը, այդ թվում` համապատասխան զեկուցագրերը։ Ավելին, այդ զեկուցագրերի ներկայացման անհրաժեշտությունն էլ ի սպառ բացակայել է:

Ինչ վերաբերում է հրամաններին, ապա դրանք անհատական իրավական ակտեր են, որոնք «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն ուժի մեջ են մտնում տվյալ անհատական իրավական ակտը համապատասխան մարմիններում կամ կազմակերպություններում մուտքագրվելու կամ պաշտոնատար անձանց կամ քաղաքացիներին հանձնելու կամ նրանց տրամադրած (նշած) գտնվելու կամ բնակության վայր ուղարկելու կամ պատշաճ այլ կարգով իրազեկելու օրվան հաջորդող օրվանից։ Հրամաններն Ընկերությանը ներկայացվել են 26.05.2008 թվականին։ Ակնհայտ է, որ հրամանները նախատեսում են Ընկերության համար պարտականություն սահմանող և իրավական վիճակը վատթարացնող դրույթներ, քանի որ հրամանների գոյության պարագայում Ընկերությունը և նրա պաշտոնատար անձինք շարունակում են կրել «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածով նախատեսված պարտականությունները։

Ավելին, հրամաններով Ընկերության իրավական վիճակը վատթարացել է, քանի որ հաշվանցման ձգձգումը պատճառել է վնասներ, և Ընկերությունը ստիպված է հաշվանցման փոխարեն վճարել եկամտահարկի գումարները։

Նշված հիմնավորումները հիմք են տալիս պնդելու, որ հրամաններն ուժի մեջ են մտել դրանք Ընկերությանը հանձնելու օրվան հաջորդող օրը՝ 27.05.2008 թվականին: Եվ քանի որ ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն հետադարձ ուժ ունենալ չէին կարող, հետևաբար, չէին կարող նաև իրավաբանական ուժ ունենալ: Ուստի ստուգման կամ վարչական վարույթի ժամանակաշրջանը չի երկարաձգվել։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1. Ծառայության պետի 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով Շենգավիթի հարկային տեսչության վերահսկողության բաժնի աշխատակիցներին հանձնարարվել է Ընկերությունում կատարել բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության ստուգում: Ստուգումը փաստացի սկսվել է 15.04.2008 թվականին (գ.թ. 34):

2. Ծառայության պետի 07.05.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա հրամանով 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգվել է 10 անընդմեջ աշխատանքային օրով, և ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց կազմում կատարվել է լրացում (գ.թ. 36):

3. Ծառայության պետի 22.05.2008 թվականի թիվ 1-07/461-Ա հրամանով 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգվել է ևս 30 անընդմեջ աշխատանքային օրով (գ.թ. 37):

4. Շենգավիթի հարկային տեսչության պետին հասցեագրված 18.04.2008 թվականի դիմումով Ընկերությունը խնդրել է Ծառայության պետի 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով իրականացվող ստուգման շրջանակներում կատարել ուսումնասիրություն ավելացված արժեքի հարկի զրոյական դրույքաչափով հարկվող գործարքների արդյունքում կուտակված գումարներն այլ հարկային պարտավորությունների դիմաց հաշվանցելու համար (գ.թ. 15-16):

5. Ծառայության պետին հասցեագրված 21.05.2008 թվականի գրությամբ Ընկերությունը խնդրել է 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով կատարված ստուգման արդյունքով ընդունված համապատասխան վարչական ակտը տրամադրելու միջոցով տեղեկացնել 752.390.300 ՀՀ դրամ գումարի հաշվանցման իրավունքը ճանաչելու մասին (գ.թ. 18-20):

6. Ընկերությանը հանձնված արձանագրության համաձայն` ստուգման ժամկետները երկարաձգելու մասին Ծառայության պետի 07.05.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա և 22.05.2008 թվականի թիվ 1-07/461-Ա հրամաններն Ընկերության պաշտոնատար անձանց ներկայացվել են 26.05.2008 թվականին:

7. Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովի 23.06.2008 թվականի թիվ 18 որոշմամբ մերժվել է Ընկերության 26.05.2008 թվականի գրությամբ ներկայացված բողոքը` Ծառայության պետի 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրի հիման վրա կատարված ստուգման արդյունքով ընդունված համապատասխան վարչական ակտն ընկերությանը տրամադրելու միջոցով վերջինիս տեղեկացնել 752.390.300 ՀՀ դրամ գումարի հաշվանցման իրավունքը ճանաչելու մասին (գ.թ. 39-40):

8. Ծառայության պետի 16.06.2008 թվականի թիվ 1-07/670 հրամանով Ընկերությունում իրականացվող ստուգման ժամկետը կասեցվել է 15 աշխատանքային օրով (գ.թ. 62):

9. ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի 09.09.2008 թվականի թիվ 1-07/1135-Ա հրամանով Ծառայության պետի 16.06.2008 թվականի թիվ 1-07/670 հրամանով Ընկերությունում իրականացվող ստուգման կասեցման ժամկետը երկարաձգվել է 30 աշխատանքային օրով (գ.թ. 74):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Քննելով վճռաբեկ բողոքը վերը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ առանձին տեսակի վարչական վարույթների առանձնահատկությունները սահմանվում են օրենքներով և Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով:

Վերոնշյալ հոդվածից հետևում է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով կարգավորվում է ստուգումների իրականացման բնագավառում վարչական վարույթի իրականացման կարգը և առանձնահատկությունները, իսկ նման առանձնահատուկ կարգավորման բացակայության պայմաններում գործում են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի դրույթները:

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի համաձայն` ստուգման ժամկետը չպետք է գերազանցի ստուգում իրականացնելու մասին համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարի հրամանում կամ հանձնարարագրում նշված ժամկետը: Անհրաժեշտության դեպքում ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձի գրավոր հիմնավորմամբ համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարի հրամանով կամ հանձնարարագրով նույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված ժամկետը կարող է երկարաձգվել մինչև 10 անընդմեջ աշխատանքային օրով: Դրա մասին պետք է տեղեկացվի ստուգվող օբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող անձին:

Հետևաբար, վարչական մարմինը պարտավոր է ստուգման ժամկետը երկարաձգելու մասին հրամանի կամ հանձնարարագրի մասին տեղեկացնել տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող անձին:

Սույն գործով Դատարանը, «ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության պետի 07.04.2008 թվականի թիվ 1037023 հանձնարարագրով անցկացվող ստուգման ժամկետը երկարաձգելու և պաշտոնատար անձանց կազմում լրացում կատարելու մասին» Ծառայության պետի 07.05.2008 թվականի և 22.05.2008 թվականի հրամաններն ոչ իրավաչափ ճանաչելով, հաստատված է համարել, որ այդ ակտերը վարչական ակտեր են:

Վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է այն իրավական խնդրին, թե ինչպիսի իրավական ակտ է ստուգման ընթացքը երկարացնելու մասին հրամանը:

Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը, վերլուծելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ և 20-րդ հոդվածները, նշել է, որ վարչական վարույթը մի գործընթաց է, որը կարող է բաղկացած լինել մի քանի փուլերից, և այդ բոլոր փուլերը հետապնդում են միասնական նպատակ, այն է՝ վարչական ակտի ընդունում:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 5-րդ մասի իրավական վերլուծությանը, արձանագրել է, որ ստուգման ընթացքը երկարացնելու մասին որոշումը վարչական վարույթի ընթացքում ընդունվող ընթացակարգային և անհատական ակտ է, այլ ոչ թե վարչական ակտ:

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ստուգման ընթացքը երկարացնելու մասին հրամանը, հանդիսանալով անհատական իրավական ակտ, վարքագծի կանոններ է սահմանում դրանում անհատապես նշված հարկային տեսուչների համար և ուժի մեջ է մտնում նրանց հանձնելու պահից (տե՛ս «Կոտայքնախագիծ» ՍՊԸ-ի հայցն ընդդեմ ՀՀ ԿԱ հարկային պետական ծառայության Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչության` 23.01.2008 թվականի թիվ 1031619 ակտն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին Վճռաբեկ դատարանի 26.12.2008 թվականի թիվ ՎԴ/1604/05/08 որոշումը):

 Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ չնայած ստուգման ժամկետները երկարաձգելու մասին Ծառայության պետի 07.05.2008 թվականի թիվ 1-07/398-Ա և 22.05.2008 թվականի թիվ 1-07/461-Ա հրամանները Ընկերությանը հանձնվել են միայն 26.05.2008 թվականին, այսինքն` առաջին հրամանով երկարաձգված ժամկետի ավարտից հետո և «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի խախտմամբ, այնուամենայնիվ դրանք ժամանակին չհանձնելը որևէ ազդեցություն չունի տվյալ ակտերի ուժի մեջ մտնելու հանգամանքի հետ, քանի որ դրանք վարքագծի կանոններ են սահմանում դրանում անհատապես նշված հարկային տեսուչների համար և ուժի մեջ են մտնում նրանց հանձնելու պահից:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստուգման ժամկետների երկարաձգման մասին Ծառայության պետի հրամանները վարչական ակտ չլինելու պայմաններում անհիմն են Դատարանի պատճառաբանություններն այն մասին, որ ստուգման ժամկետների երկարաձգման, ինչպես նաև կասեցման հրամանները չեն բավարարում վարչական ակտերին ներկայացվող պահանջներին:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստուգումը երկարաձգելու և կասեցնելու մասին հրամանները վարչական ակտ չլինելու պայմաններում դրանց նկատմամբ կիրառելի չեն վարչական ակտը ոչ իրավաչափ ճանաչելու վերաբերյալ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի դրույթները:

Ինչ վերաբերում է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի կիրառման վերաբերյալ բողոք բերած անձի փաստարկին, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ՝

Վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի «ա» ենթակետի իրավական վերլուծությանը:

Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ օրենքի վերոհիշյալ դրույթը չի կարող մեկնաբանվել որպես հայցվող ցանկացած ակտի ընդունված լինելը հաստատող նորմ: Հայցվող վարչական ակտը, ինչպես նաև հայցվող իրավունքը պետք է հիմնված լինեն օրենքի հիման վրա, չխախտեն այլոց իրավունքներն ու ազատությունները: Հետևաբար, նշված նորմի բովանդակության մաս պետք է կազմի նաև հայցվող վարչական ակտի իրավաչափությունը, որի առկայությունը հաստատվելուց հետո միայն հնարավոր կլինի փաստել վարչական ակտի և դրա հիման վրա ծագող իրավունքի գոյությունը (տե՛ս Սերգեյ Գասպարյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի` վարչական ակտն ամբողջությամբ վերացնելու, վարչական մարմնին որոշակի գործողություններ կատարելուն պարտավորեցնելու և շինարարություն իրականացնելու իրավունքը ճանաչելու պահանջների մասին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.04.2009 թվականի որոշում, քաղաքացիական գործ թիվ ՎԴ/5557/05/08):

Սույն գործով Դատարանը, Ընկերության հայցը բավարարելիս կիրառելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի «ա» ենթակետը, հանգել է այն հետևության, որ Ընկերության կողմից ներկայացված դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթի ժամկետն ավարտված է եղել 07.05.2008 թվականի դրությամբ և ակտ չի կայացրել, ուստի ստուգման արդյունքների հիման վրա կազմման ենթակա ակտը, որով հաստատվում է հաշմանցման ենթակա 752.390.3 դրամ գումարի հիմնավորվածությունը, պետք է համարվի ընդունված:

Մինչդեռ Դատարանը, հայցվող 752 390 300 դրամ գումարի հաշվանցման իրավունքը ճանաչելով, չի պարզել տվյալ գումարի իրական և հիմնավոր լինելը, ինչպես նաև հաշվի չի առել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը, ըստ որի՝ առանձին տեսակի վարչական վարույթների առանձնահատկությունները սահմանվում են օրենքներով և Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով:

Այսպես՝ «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի թիվ 1 հավելվածի՝ «Ավելացված արժեքի հարկի հաշվին հարկ վճարողի այլ հարկային պարտավորությունների դիմաց հաշվանցման և /կամ/ վերադարձման ենթակա գումարի մեծության որոշման կարգի 7-րդ կետի համաձայն՝ ԱԱՀ-ի զրոյական դրույքաչափով հարկվող գործարքների գծով գումարները հաշվանցվում են դիմումի հիման վրա օրենքով սահմանված կարգով անցկացված` հարկային հաշվանցումների ուսումնասիրության կամ ստուգման (այսուհետ` ուսումնասիրություն կամ ստուգում) արդյունքներով: Հարկային մարմնի կողմից Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության ստուգման իրականացման ընթացքում հարկ վճարողի կողմից դիմում ներկայացվելու դեպքում այլ հարկային պարտավորությունների դիմաց հաշվանցումը և (կամ) վերադարձն իրականացվում են ստուգման արդյունքներով:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը և սույն գործի փաստերը համադրելով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստուգման արդյունքներն ավարտված չլինելու և ստուգման ակտի բացակայության պայմաններում հաշվանցում չէր կարող իրականացվել:

Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հիմնավոր է բողոք բերած անձի այն փաստարկը, որ տվյալ դեպքում կիրառելի չէ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի «ա» ենթակետը:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքը հիմնավոր համարելով՝ Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վարչական դատարանի վճիռը բեկանելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 19.11.2008 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ս. Սարգսյան
Դատավորներ`		Ա. Բարսեղյան
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Մ. Դրմեյան
		Ե. Խունդկարյան