ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
N ԱԽ-2-Ո-11
2009 թ.
ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԿԵՆՏՐՈՆ ԵՎ ՆՈՐՔ-ՄԱՐԱՇ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐ ՌՈՒԲԵՆ ԱՓԻՆՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
ՀԵՏԵՎՅԱԼ ԿԱԶՄՈՎ՝
|
նախագահությամբ |
Ա. Մկրտումյանի |
|
մասնակցությամբ ԱԽ անդամներ |
Վ. Աբելյանի, Ս. Անտոնյանի, Ա. Թումանյանի, Ա. Խաչատրյանի, |
|
մասնակցությամբ դատավոր |
Ռ. Ափինյանի |
|
ՀՀ արդարադատության նախարար |
Գ. Դանիելյանի |
|
ՀՀ արդարադատության նախարարի տեղակալ |
Ն. Առուստամյանի |
|
քարտուղարությամբ |
Շ. Վարդանյանի |
2009 թվականի հունվարի 22-ին Երևան քաղաքում՝ դռնփակ նիստում, քննարկելով Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռուբեն Ափինյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը,
Պ Ա Ր Զ Ե Ց
1. Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթը.
ՀՀ արդարադատության նախարարի 03.12.2008 թվականի թիվ 198-Ա հրամանով Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռուբեն Ափինյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր դատախազի 28.12.2008 թվականի՝ ՀՀ արդարադատության նախարարին հասցեագրված հ.33/23-56-08 հաղորդումը:
2. Կարգապահական խախտման վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունը.
ՀՀ արդարադատության նախարարը 12.01.2009 թվականին Արդարադատության խորհուրդ (այսուհետ՝ Խորհուրդ) է ներկայացրել միջնորդություն՝ դատավոր Ռ. Ափինյանին արդարադատություն իրականացնելիս նյութական և դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ թույլ տալու համար կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին: Նշված միջնորդությանը կցվել են Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռուբեն Ափինյանի կարգապահական խախտման վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունները:
Ըստ եզրակացության՝
Թիվ 58207508 քրեական գործով.
ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչությունում 03.09.2008 թվականին հարուցվել է թիվ 58207508 քրեական գործը:
Նշված քրեական գործով Վահագն Հրաչիկի Մաթևոսյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 308-րդ հոդվածի առաջին մասով և 314-րդ հոդվածի առաջին մասով:
ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչության ավագ քննիչ Մ. Համբարձումյանը 06.09.2008 թվականին մեղադրյալ Վահագն Մաթևոսյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությամբ դիմել է Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան:
Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանը 06.09.2008 թվականին, քննության առնելով նշված միջնորդությունը, որոշում է կայացրել Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց երկու ամիս ժամկետով կալանավորում ընտրելու մասին՝ միաժամանակ, պաշտպանների միջնորդությամբ, կալանավորումից գրավով ազատելը ճանաչելով թույլատրելի:
Դատախազի վերաքննիչ բողոքի հիման վրա դատական ստուգման ենթարկելով Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասին Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.09.2008 թվականի որոշման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը՝ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը 16.09.2008 թվականի որոշմամբ բավարարել է դատախազի վերաքննիչ բողոքը և բեկանել Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.09.2008 թվականի որոշումը՝ Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասով՝ օրինական ուժի մեջ թողնելով նրա նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց երկու ամիս ժամկետով ընտրելու մասին որոշումը:
Դատարանը (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան) քննության է առել քննիչի միջնորդությունը, կալանքը գրավով փոխարինելը ճանաչել է թույլատրելի և կիրառել գրավ՝ դրանով իսկ կայացնելով անօրինական և անհիմն որոշում, որի հետևանքով մեղադրյալ Վ. Մաթևոսյանի համար նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել խոչընդոտելու գործի քննությանը և թաքնվելու վարույթն իրականացնող մարմնից: Մինչդեռ դատարանը, մեղադրյալ Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրելով կալանավորում, այն գրավով փոխարինելը պետք է ճանաչեր անթույլատրելի (այսինքն՝ բացառեր մեղադրյալին գրավով կալանավորումից ազատելու հնարավորությունը)՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ:
Խափանման միջոցները կիրառվում և դրա տեսակը որոշվում է՝ ելնելով քրեական գործով վարույթի ընթացքում կասկածյալի կամ մեղադրյալի ոչ պատշաճ վարքագիծը կանխելու և դատավճռի կատարումն ապահովելու նպատակից (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի առաջին մաս):
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ խափանման միջոց կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝ 1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից, 2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը, 3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք, 4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց, 5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը:
Նշված հիմքերից յուրաքանչյուրն ինքնուրույն գործող հիմք է, հետևաբար՝ դրանցից թեկուզ մեկի առկայությունը կամ ի հայտ գալու հնարավորությունը մատնանշող գործի նյութերը (տվյալները) ինքնին բավարար են մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորում կիրառելու համար:
Տվյալ դեպքում դատարանը, խախտելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի պահանջը, անտեսել է գործում առկա և դատարանին ներկայացված նյութերը (տվյալները), որոնցով հաստատվում է Վ. Մաթևոսյանի առնչությունը դեպքին, փաստվում է հանցագործությունը նրա կողմից կատարված լինելու, ինչպես նաև մինչդատական վարույթում գործի քննությանը խոչընդոտելու հիմնավոր կասկածը: Դատարանը, մեղադրյալին կալանավորումից գրավով ազատելը թույլատրելի է ճանաչել այն պարագայում, երբ մեղադրող կողմը դատարանին է ներկայացրել բազմաթիվ հիմնավոր փաստարկներ այն մասին, որ առկա են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված կամ գրավի, որպես կալանավորման այլընտրանքային միջոցի, կիրառումը բացառող այլ հանգամանքներ: Մասնավորապես, մեղադրող կողմից որպես փաստարկ մատնանշված՝ տվյալ քրեական գործով հնարավոր կատարվելիք քննչական գործողությունների մեծածավալությունը, ինչպես նաև այլ անձանց՝ որպես մեղադրյալ ներգրավված լինելու հանգամանքները լիովին բավարար հիմքեր էին տալիս ենթադրելու, որ մեղադրյալը ազատության մեջ մնալով կարող է խոչընդոտել գործի քննությանը:
Քրեական գործով բավարար տվյալներ են ձեռք բերվել, որ Վ. Մաթևոսյանը, մնալով ազատության մեջ, կարող է խոչընդոտել գործի օբյեկտիվ և բազմակողմանի քննությանը՝ քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց անօրինական ազդեցություն գործադրելու ճանապարհով:
Դատարանը պատշաճ գնահատականի չի արժանացրել նաև հնարավոր կատարվելիք քննչական գործողությունների ծավալը, մեղադրանքի ծավալը փոխելու հնարավորությունը, որով խախտել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, որը դատարանին պարտավորեցնում է խափանման միջոց կիրառելու անհրաժեշտության և կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ դրա տեսակն ընտրելու հարցը լուծելիս հաշվի առնել ոչ միայն նշված հոդվածով նախատեսված, այլև այլ էական հանգամանքներ:
Գործի այս փաստական տվյալներն ինքնին բավարար են հիմնավորված ենթադրություններ անելու այն մասին, որ մեղադրյալ Վ. Մաթևոսյանի ազատության մեջ մնալու դեպքում առկա է գործով ճշմարտությունը բացահայտելու ընթացքին միջամտելու վտանգ:
Դատարանը (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան), խախտելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի 2-րդ կետի, 126-րդ հոդվածի, 127-րդ հոդվածի երկրորդ մասի պահանջները, համակցությամբ (պատշաճ) չի գնահատել մեղադրյալի ազատության մեջ մնալու պարագայում քննությանը խոչընդոտելու (իրականությունը խեղաթյուրելու) արդեն իսկ առկա փաստերը, ինչի հետևանքով կայացրել է անօրինական և չհիմնավորված որոշում:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի երկրորդ մասի համաձայն՝ կալանավորումը կամ դրա այլընտրանքային խափանման միջոցը մեղադրյալի նկատմամբ կարող են կիրառվել միայն այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել նշված հոդվածի առաջին մասով նախատեսված գործողությունները: Հարկ է փաստել, որ Վ. Մաթևոսյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 308-րդ հոդվածի առաջին մասով և 314-րդ հոդվածի առաջին մասով, որոնց համար պատիժ է նախատեսված համապատասխանաբար՝ մինչև երկու տարի և մինչև չորս տարի ազատազրկում:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասով նախատեսված հիմքերն առաջնային (հիմնական) են, իսկ նույն հոդվածի երրորդ մասով նախատեսված հիմքերն ածանցյալ (լրացուցիչ) են, հետևաբար՝ առաջնային հիմքերը որոշիչ են մեղադրյալի նկատմամբ համապատասխան (անհրաժեշտ) խափանման միջոցը, տվյալ դեպքում՝ կալանավորում ընտրելու համար:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասում նախանշված են մեղադրյալի նկատմամբ խափանման միջոց ընտրելու հիմքերը, որոնք կիրառական (որոշիչ) են նաև մեղադրյալի նկատմամբ դրա տեսակն ընտրելու հարցը լուծելիս: Մյուս կողմից՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասում ամրագրված իրավական հիմքերն իրենց բովանդակությամբ համահունչ են Եվրոպական դատարանի այն մոտեցումներին, որոնք արտահայտվել են Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի երրորդ մասի դրույթի իրավական մեկնաբանություններում, որոնց համաձայն՝ չի արգելվում և կարող է որոշակի հանգամանքների առկայության պայմաններում արդարացված համարվել անձի՝ երաշխիքով ազատ արձակման անթույլատրելիությունը, մասնավորապես, երբ առկա է անձի կողմից թաքնվելու կամ գործով ճշմարտությունը բացահայտելու ընթացքին միջամտելու վտանգ կամ էլ երբ դա անհրաժեշտ է հանցագործությունը կանխելու կամ հասարակական կարգի պահպանությունն իրականացնելու համար:
Վերոշարադրյալը ցույց է տալիս, որ դատարանը (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան), անտեսելով մինչդատական վարույթում ձեռք բերված՝ մեղադրյալ Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ բավարար տվյալները կայացրել է անօրինական և չհիմնավորված որոշում՝ դրանով իսկ թույլ է տվել նյութական և դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում, որի հետևանքով մեղադրյալ Վ. Մաթևոսյանի համար նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել խոչընդոտելու գործի քննությանը և թաքնվելու վարույթն իրականացնող մարմնից: Այսինքն՝ դատարանի անօրինական և չհիմնավորված որոշմամբ խախտվել են մասնավորապես՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի առաջին մասի, 126-րդ հոդվածի, 127-րդ հոդվածի երկրորդ մասի, 135-րդ հոդվածի պահանջները, որոնք հանգեցրել են մեղադրյալի ոչ պատշաճ վարքագծի դրսևորմանը՝ քրեական պատասխանատվությունից խուսափելուն, նախաքննությունը ողջամիտ ժամկետում ավարտելուն ու արդյունավետ արդարադատություն իրականացնելուն:
Նյութական օրենքի և դատավարական օրենքի նորմերի խախտումներն ակնհայտ և կոպիտ են, քանի որ այդ խախտումների հետևանքով ոտնահարվել են անձանց՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված իրավունքները: Մասնավորապես, այդ խախտումների հետևանքով մի կողմից՝ էապես խոչընդոտվել, սահմանափակվել է ՀՀ դատախազության՝ ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածի չորրորդ մասի 2-րդ և 3-րդ կետերով երաշխավորված լիազորությունների լիարժեք և արդյունավետ իրականացման (իրացման) հնարավորությունը, մյուս կողմից՝ ոտնահարվել են տուժողի սահմանադրական իրավունքները՝ իրեն պատճառված վնասի հատուցման (հոդված 20, հինգերորդ մաս), իր խախտված իրավունքների վերականգնման (հոդված 19, առաջին մաս), իր իրավունքների և ազատությունների դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների (հոդված 18, առաջին մաս) առումով:
Վերը նշված խախտումները կարող են կատարվել միայն դատավորի մեղավորությամբ, քանի որ դրանք դատավորի՝ իր լիազորությունների իրացմանն ուղղված կամային և գիտակցված գործունեության կոնկրետ դրսևորումներ են, որոնք արտահայտվում են դատական ակտերի կայացման և դատավարական գործողությունների կատարման միջոցով՝ իրավակիրառ գործունեության արդյունքում. նման գործունեությունը միշտ ենթադրում է մեղքի առկայություն: Հետևաբար՝ տվյալ դեպքում ևս պետք է ելնել դատավորի մեղավորության, նրա գործողություններում մեղքի առկայության կանխավարկածից, որը կարող է դրսևորվել միայն դիտավորությամբ:
ՀՀ արդարադատության նախարարը գտնում է, որ Կենտրոն և Նորք - Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռ. Ափինյանն արդարադատություն իրականացնելիս թույլ է տվել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի առաջին մասի, 19-րդ հոդվածի առաջին մասի, 20-րդ հոդվածի հինգերորդ մասի, 103-րդ հոդվածի չորրորդ մասի 2-րդ և 3-րդ կետերի, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի առաջին մասի, 126-րդ հոդվածի, 127-րդ հոդվածի երկրորդ մասի, 135-րդ հոդվածի առաջին մասի 2-րդ կետի, երկրորդ մասի, երրորդ մասի 1-ին և 9-րդ կետերի պահանջների կոպիտ խախտում, ինչը Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված դատավորի նկատմամբ կարգապահական պատասխանատվության հիմք է հանդիսանում:
Թիվ 21101708 քրեական գործով.
ՀՀ ոստիկանության ՔԳՎ Վայոց ձորի մարզի քննչական բաժնում հարուցվել է հ. 21101708 քրեական գործը:
Նշված քրեական գործով 16.08.2008 թվականին Սաղաթել Սաղաթելյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի երկրորդ մասի 3-րդ կետով, 266-րդ հոդվածի առաջին մասով և 272-րդ հոդվածի երկրորդ մասի 1-ին և 3-րդ կետերով:
Ս. Սաղաթելյանը 15.08.2008 թվականին ձերբակալվել է:
ՀՀ ոստիկանության ՔԳՎ ՀԿԳ քննության վարչության ավագ քննիչ Ռ. Սարդարյանը 16.08.2008 թվականին կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությամբ դիմել է Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան՝ մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ ընտրելու խափանման միջոց կալանավորում:
Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանը, 16.08.2008 թվականին քննության առնելով քննիչի միջնորդությունը, որոշում է կայացրել՝ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրել կալանավորում երկու ամիս ժամկետով, կալանավորումը գրավով փոխարինելը ճանաչել թույլատրելի և կիրառել գրավ:
Դատախազի վերաքննիչ բողոքի հիման վրա դատական ստուգման ենթարկելով Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասին Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 16.08.2008 թվականի օրինականությունը և հիմնավորվածությունը՝ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը 3.09.2008 թվականին որոշում է կայացրել դատախազի վերաքննիչ բողոքը բավարարել՝ բեկանել Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 16.08.2008 թվականի որոշումը՝ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասով, օրինական ուժի մեջ թողնելով նրա նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց երկու ամիս ժամկետով ընտրելու մասին որոշումը:
Դատարանը (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան) քննության է առել քննիչի միջնորդությունը, կալանավորումը գրավով փոխարինելը ճանաչել է թույլատրելի և կիրառել գրավ՝ դրանով իսկ կայացնելով անօրինական և անհիմն որոշում, որի հետևանքով մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանը, օգտվելով ընձեռված հնարավորությունից, դիմել է փախուստի: Գրավ կիրառելու՝ դատարանի (դատավոր՝ Ռ. Ափինյան) փաստարկները (հիմնավորումները) հետևյալն են.
1. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածը չի բացառում մեղադրյալի ազատ արձակումը (այսինքն՝ կալանավորում չկիրառելը), որը «կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով»: Սակայն Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի այս իրավադրույթը բացարձակ և պարտադիր (իմպերատիվ) բնույթ չունի. այս իրավանորմի կիրառումը (կամ չկիրառումը) կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու ոչ միայն նյութական երաշխիքներով, այլև մեղադրյալի վարքագծով, քրեական գործի նյութերով, այլ էական հանգամանքներով:
2. Քննիչն իր միջնորդության մեջ չի նշել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասը հիմնավորող հիմքերը, ավելին, քննիչը «չներկայացրեց դրանք հիմնավորող որևէ նյութ»: Այնինչ, մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու մասին միջնորդությունը բավարարելու նյութերում՝ դատական նիստի արձանագրությունում ուղղակիորեն նշված է. «Քննիչը ներկայացրեց կասկածյալի, մեղադրյալի հարցաքննության արձանագրությունները, ինչպես նաև տուժողի հարցաքննության և բացատրության արձանագրություններն ու քրեական գործը»:
3. Վերոնշյալից բացի, Ռ. Ափինյանն իր որոշման մեջ նշել է. «Բացի այդ, Ս. Սաղաթելյանը իրեն մեղավոր չի ճանաչել վերագրվող արարքների կատարման մեջ, իսկ դատարանը քրեական գործի նյութերի հետազոտմամբ գտավ, որ հիմնավոր կասկածներ չկան այդ արարքների կատարմանը նրա առնչության վերաբերյալ»: Այնինչ, սույն քրեական գործում և դատարանին ներկայացված նյութերում առկա են փաստական տվյալներ (ապացույցներ), որոնք հիմք են տալիս մեղադրյալի նկատմամբ գրավի կիրառումը ճանաչել անթույլատրելի, ինչպես նաև հաստատում են մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի առնչությունը դեպքին: Հետևաբար՝ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ բացակայում է դեպքին մեղադրյալի առնչության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածը, անհիմն է, քանի որ պատճառաբանված չէ և չի բխում գործի նյութերից: Ուստի միայն մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի ցուցմունքները՝ դեպքին իր առնչության բացակայության վերաբերյալ, բավարար չեն դատարանի կողմից նման հետևության հանգելու համար: Բացի այդ, եթե դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան) արձանագրել է հիմնավոր կասկածի բացակայությունը, ապա հարց է ծագում՝ ինչ իրավական հիմնավորմամբ է նա բավարարել մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու մասին քննիչի միջնորդությունը, քանի որ ըստ ՀՀ Սահմանադրության 16-րդ հոդվածի և Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի՝ հիմնավոր կասկածի բացակայությունն ինքնին բացառում է կալանավորման հնարավորությունը:
4. Դատարանը խափանման միջոցի տեսակը որոշելիս հաշվի է առել մեղադրյալի անձը բնութագրող տվյալները, տարիքը, ընտանեկան դրությունը, բնակության մշտական վայրի առկայությունը (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի երրորդ մասի 2-րդ, 3-րդ, 6-րդ և 8-րդ կետեր), սակայն, միևնույն ժամանակ, հաշվի չի առել մեղադրյալին վերագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը (հոդված 135, երրորդ մաս, 1-ին կետ), առավել ևս հաշվի չի առել նույն հոդվածի առաջին և երկրորդ մասերում թվարկված հիմքերի առկայությունը փաստող տվյալները՝ համակցությամբ:
Մինչդեռ դատարանը, մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրելով կալանավորում, այն գրավով փոխարինելը պետք է ճանաչեր անթույլատրելի հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Խափանման միջոցները կիրառվում և դրա տեսակը որոշվում է՝ ելնելով քրեական գործով վարույթի ընթացքում կասկածյալի կամ մեղադրյալի ոչ պատշաճ վարքագիծը կանխելու և դատավճռի կատարումն ապահովելու նպատակից (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի առաջին մաս):
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ խափանման միջոց կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմքեր են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝ 1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից, 2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը, 3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք, 4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց, 5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը:
Նշված հիմքերից յուրաքանչյուրն ինքնուրույն գործող հիմք է, հետևաբար՝ դրանցից թեկուզև մեկի առկայությունը կամ հնարավորությունը մատնանշող գործի նյութերը ինքնին բավարար են մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորում կիրառելու համար: Մինչդեռ դատարանը, խախտելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի պահանջը, անտեսել է գործում առկա և դատարանին ներկայացված նյութերը, որոնցով հաստատվում է մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի առնչությունը դեպքին, փաստվում է հանցագործությունը նրա կողմից կատարված լինելու, ինչպես նաև մինչդատական վարույթում գործի քննությանը խոչընդոտելու հիմնավոր կասկածը:
Այսպես, մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի առնչությունը դեպքին հաստատվում է գործի նյութերով, մասնավորապես՝ տուժող Ն. Ղարիբյանի, վկա Մ. Բաբայանի ցուցմունքներով, տուժողի և մեղադրյալի առերես հարցաքննությամբ, դեպքի վայրի զննության արձանագրությամբ, մեղադրյալի և տուժողի կողմից թմրամիջոց գործածելու մասին տոքսիկաքիմիական փորձաքննությունների եզրակացություններով, տուժողի մարմնական վնասվածքների մասին լրացուցիչ դատաբժշկական փորձաքննության եզրակացությամբ:
Քրեական գործով բավարար տվյալներ են ձեռք բերվել, որ Ս. Սաղաթելյանը, մնալով ազատության մեջ, կարող է խոչընդոտել գործի օբյեկտիվ և բազմակողմանի քննությանը՝ քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու ճանապարհով: Այսպես, 15-ամյա տուժող Ն. Ղարիբյանն իր բացատրություններում և ցուցմունքներում հայտնել է, որ մեղադրյալն իրեն սպառնացել է՝ կատարվածի մասին իրավապահ մարմիններին կամ այլ անձանց հայտնելու դեպքում «սպանել, գյուղում խայտառակ անել» և այլն: Անչափահաս տուժողը մեղադրյալի այդ վարքագծով է բացատրել իր վախի զգացումը, որի ազդեցության տակ հրաժարվել է իր նախկին ցուցմունքներից, ինչպես նաև մեղադրյալի հետ առերես հարցաքննվելուց: Գործի այս փաստական տվյալներն ինքնին բավարար են հիմնավորված ենթադրություններ անելու այն մասին, որ մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի ազատության մեջ մնալու դեպքում առկա է գործով ճշմարտությունը բացահայտելու ընթացքին միջամտելու վտանգ:
Այնինչ դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան), խախտելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի 2-րդ կետի, 126-րդ հոդվածի, 127-րդ հոդվածի երկրորդ մասի պահանջները, համակցությամբ (պատշաճ) չի գնահատել մեղադրյալի ազատության մեջ մնալու պարագայում քննությանը խոչընդոտելու (իրականությունը խեղաթյուրելու) արդեն իսկ առկա փաստերը, ներկայացված ապացույցները բազմակողմանի և օբյեկտիվ վերլուծության և գնահատման չի ենթարկել, ինչի հետևանքով կայացրել է անօրինական և չհիմնավորված որոշում:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի երկրորդ մասի համաձայն՝ կալանավորումը և դրա այլընտրանքային խափանման միջոցը մեղադրյալի նկատմամբ կարող են կիրառվել միայն այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել նշված հոդվածի առաջին մասով նախատեսված գործողությունները: Ս. Սաղաթելյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի երկրորդ մասի 3-րդ կետով, 266-րդ հոդվածի առաջին մասով և 272-րդ հոդվածի երկրորդ մասի 1-ին և 3-րդ կետերով, որոնց համար պատիժ է նախատեսված համապատասխանաբար՝ չորսից տասը տարի, երեքից յոթ տարի և երեքից ութ տարի ազատազրկում, այսինքն՝ երեք հանցագործությունն էլ, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի համաձայն, համարվում են ծանր:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված իրավակարգավորման տրամաբանությամբ՝ վերոնշյալ հանցագործությունների կատարման համար մեղադրվող անձանց նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կարող է կիրառվել հենց միայն հանցագործության վտանգավորության շարժառիթով: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի երրորդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ խափանման միջոց կիրառելու անհրաժեշտության և կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ դրա տեսակն ընտրելու հարցը լուծելիս հաշվի է առնվում վերագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը: Այնինչ դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան) հաշվի չի առել նշված իրավադրույթները:
Այսպիսով, դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան), խախտելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի պահանջները, ծանր հանցագործությունների համար մեղադրվող Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությունը քննարկելիս անտեսել է վերջինիս մեղսագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը, ինչպես նաև քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա նրա կողմից անօրինական ազդեցություն գործադրելու փաստը, ինչի հետևանքով կայացրել է անօրինական և չհիմնավորված որոշում:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասով նախատեսված հիմքերն առաջնային (հիմնական) են, իսկ նույն հոդվածի երրորդ մասով նախատեսված հիմքերն ածանցյալ (լրացուցիչ) են, հետևաբար՝ առաջնային հիմքերը որոշիչ են մեղադրյալի նկատմամբ համապատասխան (անհրաժեշտ) խափանման միջոցը, տվյալ դեպքում՝ կալանավորում ընտրելու համար:
Դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան) խախտել է նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 397-րդ հոդվածի առաջին մասը, այսինքն՝ սխալ է մեկնաբանել ՀՀ միջազգային պայմանագիրը, այն է՝ Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի երրորդ մասը, որը չի համպատասխանում դրա իսկական իմաստին: Ըստ այդմ, իրավակարգավորման փոխկապակցված բոլոր տարրերը համակարգային ամբողջության մեջ քննարկելու (դիտարկելու) փոխարեն՝ դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան) այդ բաղկացուցիչ տարրերը տրոհել և հակադրել է իրար, սխալ է մեկնաբանել ու կիրառել Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի երրորդ մասը՝ արդյունքում կայացնելով անօրինական և չհիմնավորված որոշում:
Այսպես, դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան) Եվրոպական կոնվենցիայի հիշատակված իրավադրույթը տարածական մեկնաբանելով՝ այն արհեստականորեն հակադրել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի առաջին մասի իրավակարգավորմանը՝ հանգելով անհիմն (սխալ) հետևության: Մինչդեռ Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի առաջին մասի «գ» կետում նշված է, որ անձին կարելի է ազատությունից զրկել միայն օրենքով սահմանված կարգով և որոշակի դեպքերում, մասնավորապես՝ իրավախախտում կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում: Նույնաբնույթ պահանջ է ամրագրված նաև ՀՀ Սահմանադրության 16-րդ հոդվածի առաջին մասի 4-րդ կետում: Կասկածը պետք է լինի հիմնավոր (ողջամիտ), այսինքն՝ հիմնված լինի ենթադրվող հանցագործության հետ կասկածվող անձի օբյեկտիվ կապը հաստատող տվյալների համակցության վրա: Նման տվյալների առկայության պայմաններում դատավոր Ռ. Ափինյանը կայացրել է օրենքից և գործի նյութերից չբխող որոշում:
Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի երրորդ մասի համաձայն՝ «Սույն հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի դրույթներին համապատասխան ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք անհապաղ տարվում է դատավորի ... մոտ և ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքնությունն ազատ արձակվելու իրավունք: Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով»: Այս իրավակարգավորման պայմաններում, թեև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ գրավը կիրառվում է միայն ոչ մեծ ծանրության և միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվողին կալանքից ազատելու նպատակով, սակայն, միևնույն ժամանակ, Տարոն Հակոբյանի վերաբերյալ գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.07.2007 թվականի ՎԲ-11507 որոշմամբ արտահայտվել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ «ՀՀ իրավասու դատարանները, անկախ անձին մեղսագրված հանցագործության ծանրության աստիճանից, լիազորված են քննարկել մեղադրյալին գրավի կիրառմամբ կալանքից ազատ արձակելու հնարավորության հարցը»:
Սակայն, թե ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի երկրորդ և երրորդ մասերը և 143-րդ հոդվածի առաջին մասը, թե Վճռաբեկ դատարանի նշված որոշումը չպետք է դիտարկել տրոհված և մեկուսի (առանձին), այլ Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի երրորդ մասի և դրա իրավական մեկնաբանությունների, ՀՀ Սահմանադրության 16-րդ հոդվածի առաջին մասի 4-րդ կետի և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի իրավակարգավորման համակարգային ամբողջականության համատեքստում՝ քրեական գործում առկա տվյալների հաշվառմամբ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասում ամրագրված իրավական հիմքերն իրենց բովանդակությամբ համահունչ են Եվրոպական դատարանի այն մոտեցումներին, որոնք արտահայտվել են Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի երրորդ մասի դրույթի իրավական մեկնաբանություններում, որոնց համաձայն՝ չի արգելվում և կարող է որոշակի հանգամանքների առկայության պայմաններում արդարացված համարվել անձի՝ երաշխիքով ազատ արձակման անթույլատրելիությունը, մասնավորապես՝ երբ առկա է անձի կողմից թաքնվելու կամ գործով ճշմարտությունը բացահայտելու ընթացքին միջամտելու վտանգ կամ էլ երբ դա անհրաժեշտ է հանցագործությունը կանխելու կամ հասարակական կարգի պահպանությունն իրականացնելու համար: Այնինչ, դատավորը հաշվի չի առել երաշխիքով ազատ արձակման անթույլատրելիությունը փաստող (հիմնավորող) հանգամանքները:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը Ասլան Հովհաննեսի Ավետիսյանի վերաբերյալ 31.10.2008 թվականի որոշման մեջ անդրադարձել է գրավի կիրառմամբ անձին կալանքից ազատ արձակելու հարցի և գրավի անթույլատրելիության դեպքերի մեկնաբանմանը: Ըստ այդմ՝ «Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ անձին կալանքի տակ պահելու անհրաժեշտության հիմնավորումը կարող է դրվել գրավի կիրառումը մերժելու պատճառաբանության հիմքում՝ պայմանով, որ այդ պատճառաբանությունը հիմնված լինի գործում առկա փաստական տվյալների վրա... Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջի վերաբերյալ արված իրավական մեկնաբանություններում չի արգելվում չնշված առանձին դեպքերում անձին երաշխիքով ազատ արձակելը ճանաչել անթույլատրելի. մասնավորապես, երբ առկա է անձի կողմից թաքնվելու կամ գործով ճշմարտությունը բացահայտելու ընթացքին միջամտելու վտանգ, կամ երբ դա անհրաժեշտ է հանցագործությունը կանխելու կամ հասարակական կարգի պահպանությունն իրականացնելու համար... Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գրավի կիրառման անթույլատրելիության հարցը պետք է քննարկվի ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի համատեքստում, որտեղ նշված են խափանման միջոց կիրառելու այլ հիմքեր, այդ թվում նաև մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը խոչընդոտելու հիմքը»: Հետևաբար՝ «դատական ակտի հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության պահանջը պահպանված լինելու համար... անհրաժեշտ է կիրառել դատական ակտի պատճառաբանվածության առավել բարձր չափանիշ՝ դատարանի հետևությունները հիմնավորել գործի փաստական տվյալներով: Ընդ որում, անձի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելիս, ինչպես նաև կալանքի ժամկետը երկարացնելիս պետք է հաստատվի հասարակության ընդհանուր շահի և անհատի հիմնարար իրավունքների միջև արդարացի հավասարակշռություն, և որը պետք է բխի անձի՝ ազատությունից զրկելու հետ կապված միջոցի և հետապնդվող նպատակների միջև համամասնության ողջամիտ հարաբերակցության անհրաժեշտությունից»:
Վերոշարադրյալը ցույց է տալիս, որ դատարանը (դատավոր Ռ. Ափինյան), անտեսելով մինչդատական վարույթում ձեռք բերված՝ մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ բավարար տվյալները, կայացրել է անօրինական և չհիմնավորված որոշում՝ դրանով իսկ թույլ է տվել նյութական օրենքի և դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում, որի հետևանքով մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանը, մնալով ազատության մեջ, դիմել է փախուստի և ներկայումս գտնվում է հետախուզման մեջ:
Նյութական օրենքի և դատավարական օրենքի նորմերի խախտումներն ակնհայտ են և կոպիտ, քանի որ այդ խախտումների հետևանքով ոտնահարվել են անձանց՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված իրավունքները: Մասնավորապես, այդ խախտումների հետևանքով մի կողմից՝ էապես խոչընդոտվել, սահմանափակվել է ՀՀ դատախազության՝ ՀՀ Սահմանադրության 103-րդ հոդվածի չորրորդ մասի 2-րդ և 3-րդ կետերով երաշխավորված լիազորությունների լիարժեք և արդյունավետ իրականացման (իրացման) հնարավորությունը, մյուս կողմից՝ ոտնահարվել են տուժողի սահմանադրական իրավունքները՝ իրեն պատճառված վնասի հատուցման (հոդված 20, հինգերորդ մաս), իր խախտված իրավունքների վերականգնման (հոդված 19, առաջին մաս), իր իրավունքների և ազատությունների դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների (հոդված 18, առաջին մաս) առումով:
Դատավոր Ռ. Ափինյանի կողմից թույլ տրված նյութական օրենքի և դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումները կարող են կատարվել միայն դատավորի մեղավորությամբ, քանի որ դրանք դատավորի՝ իր լիազորությունների իրացմանն ուղղված կամային և գիտակցված գործունեության կոնկրետ դրսևորումներ են, որոնք արտահայտվում են դատական ակտերի կայացման և դատավարական գործողություների կատարման միջոցով՝ իրավակիրառ գործունեության արդյունքում. նման գործունեությունը միշտ ենթադրում է մեղքի առկայություն: Հետևաբար՝ տվյալ դեպքում ևս պետք է ելնել դատավորի մեղավորության, նրա գործողություններում մեղքի առկայության կանխավարկածից, որը կարող է դրսևորվել միայն դիտավորությամբ:
ՀՀ արդարադատության նախարարը գտնում է, որ Կենտրոն և Նորք–Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռ. Ափինյանն արդարադատություն իրականացնելիս թույլ է տվել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի առաջին մասի, 19-րդ հոդվածի առաջին մասի, 20-րդ հոդվածի հինգերորդ մասի, 103-րդ հոդվածի չորրորդ մասի 2-րդ և 3-րդ կետերի, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի առաջին մասի, 126-րդ հոդվածի, 127-րդ հոդվածի երկրորդ մասի, 135-րդ հոդվածի առաջին մասի 2-րդ կետի, երկրորդ մասի, երրորդ մասի 1-ին կետի, 143-րդ հոդվածի առաջին մասի պահանջների կոպիտ խախտում, ինչը Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված դատավորի նկատմամբ կարգապահական պատասխանատվության հիմք է հանդիսանում:
3. Դատավորի բացատրությունում բերված փաստարկները.
Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռուբեն Ափինյանը չընդունեց նախարարի եզրակացության մեջ նշված փաստերի առկայությունը, վիճարկեց դրանց որակումը որպես կարգապահական խախտում:
Մասնավորապես`
Դատավորն իր բացատրության մեջ նշել է, որ որոշումները կայացնելիս ղեկավարվել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նորմերով, ՀՀ ներպետական դատական պրակտիկայով, միջազգային հանրաճանաչ նորմերով և սկզբունքներով, ինչպես նաև իր, որպես դատավորի խղճով, փաստերի իր մեկնաբանությամբ և իր ներքին համոզմամբ: Նյութական իրավունքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ չի տրվել այն պարզ պատճառաբանությամբ, որ նյութական օրենքի նորմեր իր որոշումներում չեն կիրառվել և չէին կարող կիրառվել:
Համաձայն ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմք է արդարադատություն իրականացնելիս դատավարության օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում: Այս համատեքստում պետք է ենթադրել, որ ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տված կլիներ, եթե գրավը կիրառած լիներ այն դեպքում, երբ գրավի կիրառումը պարզապես արգելված լիներ դատավարական օրենսգրքով: Մինչդեռ, դատավարական օրենսգրքով գրավի կիրառումը արգելված չէ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածում թվարկված են խափանման միջոցների տեսակները, որոնք թվով յոթն են՝ այդ թվում նաև գրավը: Գրավը համարվում է կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն կալանավորումը և դրա այլընտրանքային խափանման միջոցը մեղադրյալի նկատմամբ կարող են կիրառվել միայն այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել 135-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված գործողություններ:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գրավը կիրառվում է ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվողին կալանքից ազատելու համար: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը, համապատասխան շարժառիթները շարադրելով, իրավունք ունի մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել անթույլատրելի առանձին դեպքերում, մասնավորապես, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից:
135-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված են 134-րդ հոդվածով սահմանված խափանման միջոցների կիրառման հիմքերը: Այսինքն, եթե հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կկատարի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված որևէ գործողություն, կիրառվում է ցանկացած խափանման միջոց՝ առանց որևէ բացառության:
Գրավը չի կարող կիրառվել, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) նախադեպային իրավունքով սահմանված է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը ինքնաբերաբար խախտվում է, եթե ազգային օրենսդրությունը արգելում է գրավի կիրառումը այն անձանց նկատմամբ, ովքեր մեղադրվում են ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործության կատարման մեջ: Այլ կերպ ասած, եթե դատավորը զրկված է գրավ կիրառելու հնարավորությունից օրենսդրական արգելքի պատճառով, ապա նման հանգամանքն ինքնին հանգեցնում է Կոնվենցիայի խախտմանը: Նման իրավիճակները Եվրոպական դատարանը համարում է «պարտադիր կալանքի համակարգ»:
«Պարտադիր կալանքի ցանկացած համակարգ per se անհամատեղելի է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի հետ» (Նախմանովիչն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 55669/00, 02/03/2006, պարբ. 79):
Այս խնդրին Եվրոպական դատարանն անդրադարձել է Կաբալլերոն ընդդեմ Անգլիայի գործով վճռում: Սույն գործում Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի խախտումը բխում էր Անգլիայի 1994 թվականի քրեական օրենսգրքի 25-րդ հոդվածից, որն ինքնաբերաբար արգելում էր կիրառել գրավ ցանկացած անձի նկատմամբ, ով մեղադրվում էր ծանր հանցագործության որոշ տեսակների կատարման մեջ (սպանություն, սպանության փորձ, չկանխամտածված սպանություն, բռնաբարություն, բռնաբարության փորձ) և ով նախկինում դատվել էր նշված հանցագործություններից որևէ մեկի կատարման հիմքով: Նման իրավիճակում մագիստրատ դատարանը լիազորություն չուներ գրավ կիրառել և անձին կալանքից ազատ արձակել: Սույն վճռի վրա հղում է արել նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 13.07.2007 թվականին ՎԲ-11507 գործով կայացրած որոշման մեջ, որով ՀՀ դատարաններին թույլատրվել է այդուհետ գրավ կիրառելու հարցը քննարկել բոլոր գործերով:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռներով սահմանվել է, որ խափանման միջոց կալանքը կիրառելու կանխավարկածը միշտ պետք է գործի հօգուտ ազատ արձակման:
Ազատ արձակումը մերժելու համար եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի շրջանակներում իրավաչափ են համարվում հետևյալ հիմքերը,
ա. Մեղադրյալի՝ դատական քննությանը չներկայանալու ռիսկը (Իլիջկովն ընդդեմ Բուլղարիայի, ՄԻԵԴ, գանգատ թիվ 33977/96, 26.7.01, W-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, ՄԻԵԴ, գանգատ թիվ 14379/88, 26.1.93, Շարք Ա, թիվ 254-Ա):
բ. Արդարադատության իրականացմանը խոչընդոտելը (Կլութն ընդդեմ Բելգիայի, գանգատ թիվ 12718/87, Շարք Ա, թիվ 225, 12.12.91. (1992) 14 EHRR 717): Հաշվի են առնվում այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են վկայի վրա ազդելը, մյուս կասկածյալներին նախազգուշացնելը, ապացույցներ վերացնելը, սակայն ռիսկը պետք է լինի որոշակի և ապացույցների վրա հիմնված:
գ. Հետագա իրավախախտումների կանխումը (Մյուլլերն ընդդեմ Ֆրանսիայի, գանգատ թիվ 21802/93, 17/3/97): Հաշվի է առնվում հանրային շահը, սակայն ռիսկը պետք է լինի իրական:
դ. Հասարակական կարգի պահպանումը (Լետելլյերն ընդդեմ Ֆրանսիայի, գանգատ թիվ 12369/86, Շարք Ա, թիվ 207, 26.6.91, (1992) 14 EHRR 83 (օրինակ՝ մեղադրյալին ազատ արձակելու դեպքում հանրային արձագանքը կարող է հանգեցնել անկարգության):
Եվրոպական դատարանը բազմիցս շեշտել է, որ դատաքննության չներկայանալու ռիսկը չի կարող բացառապես կախված լինել սպասվող հնարավոր պատժի խստությունից: Հետևաբար պետք է հաշվի առնել այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են անձի բնութագիրը, նրա բարոյական հատկանիշները, գույքային վիճակը, զբաղմունքը, երկրի հետ կապերը, ընտանեկան կապերը ( W-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, ՄԻԵԴ, գանգատ թիվ 14379/88, 26.1.93, Շարք Ա, թիվ 254-Ա): Օրինակ Եվրոպական դատարանը սահմանել է.
i. «Ինչպես Հանձնաժողովը, այնպես էլ Դատարանը նկատում է, որ Դիմողին չազատելու մասին որոշումներում չի երևում, որ առկա էր փախուստի դիմելու իրական վտանգ: Չնայած նման վտանգ կարող է գոյություն ունենալ այն դեպքերում, երբ նախատեսվող պատիժը նախատեսում է երկարատև բանտարկություն, սակայն Դատարանը նշում է, որ փախուստի դիմելու վտանգը չի կարելի գնահատել միայն նախատեսվող պատժի խստության հիման վրա»: (Մյուլլերն ընդդեմ Ֆրանսիայի, գանգատ թիվ 21802/93, 17/3/97):
ii. «...Դատարանն ընդգծում է, որ փախուստի վտանգը չի կարելի գնահատել բացառապես սպասվող հնարավոր պատժի խստության հիման վրա, հարկ է հաշվի առնել մի շարք այլ վերաբերելի գործոններ, որոնք կարող են կամ հաստատել փախուստի վտանգի առկայությունը, կամ ակնհայտ դարձնել, որ այդ վտանգն այնքան չնչին է, որ չի կարող հիմնավորել մինչդատական կալանքը: Այս պարագայում դատական քննության մարմինների որոշումները գրեթե չէին պարունակում որևէ պատճառ, որով հնարավոր կլիներ բացատրել, թե չնայած ազատ արձակման մասին հայցվորի միջնորդություններում շարադրված փաստարկներին, ինչու էին նրանք համարել, որ փախուստ կատարելու ռիսկը մեծ է և ինչու չէին փորձել այդ ռիսկը դիմագրավել, օրինակ, պահանջելով, որպեսզի նա գրավ դնի, և նրա նկատմամբ նշանակելով դատական վերահսկողություն (Թոմազին ընդդեմ Ֆրանսիայի, 27/08/1992թ. կետ 88):
iii. «Ինչ վերաբերում է շարունակվող կալանքի հիմքերին, ապա ներպետական դատարանները կիրառել էին օրենքը և պրակտիկան մի կանխավարկածի ներքո, համաձայն որի կալանքի ժամկետի երկարաձգումը անհրաժեշտ է բոլոր այն գործերում, որտեղ ենթադրվող պատիժն անցնում էր խստության որոշակի սահմանից...Դատարանը բազմիցս որոշել է, որ մեղադրանքի ծանրությունն ինքնին չի կարող արդարացնել կալանքի երկարաձգումը» (Իլիջկովն ընդդեմ Բուլղարիայի, 26/07/2001թ., պարբ. 79 և 81):
«87. Սույն գործով դատարանը վճռում է, որ պետական մարմինները, չանդրադառնալով կոնկրետ վերաբերելի փաստերին և հիմնվելով միայն օրենքով սահմանված այն կանխավարկածի վրա, որ կարևոր է հաշվի անել միայն մեղադրանքի ծանրության աստիճանը...չեն ունեցել բավարար հիմքեր դիմողի կալանքը երկարաձգելու համար» (Նույն տեղում, կետ 87):
iv. «77. Դատարանը գտնում է, որ Ռուսական քրեադատավարական օրենսդրությունը, որը գործում էր այդ ժամանակ, հնարավորություն էր տալիս մեղադրյալին կալանքի տակ պահել զուտ միայն կատարված հանցանքի վտանգավորության հիմքով: Ուստի ազգային դատարանները պարտադրված չէին մատնացույց անել որևէ այլ հիմքերի առկայությանը անձին կալանավորելու համար:
78. Համաձայն պրակտիկայի, որը զարգացրել է Եվրոպական դատարանը, մեղադրանքի ծանրությունը որպես այդպիսին չի կարող արդարացնել կալանքի ժամկետը նախաքննության ընթացքում (Ռոխլինն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 54071/00, պարբ. 66, 7/4/2005 Պանչենկոն ընդդեմ Ռուսաստանի, 45100/98, պարբ. 102, 8/2/2005թ. և Իլիջկովն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 33977/96, պարբ. 81, 26/7/2001թ.)»:
(Նախմանովիչն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 55669/00, 02/03/2006, պարբ. 77-78):
Նոր իրավախախտում կատարելու ռիսկի առումով Եվրոպական դատարանը նշել է.
i. «Դատարանը գտնում է, որ մեղադրանքի ծանրությունը կարող է հիմնավորել դատական մարմինների կողմից կասկածյալին կալանավորելը և նախնական կալանքի տակ թողնելը նրա կողմից իրավախախտումների կատարման փորձերը կանխելու նպատակով: Այդուհանդերձ անհրաժեշտ է, ի թիվս այլ պայմանների, որպեսզի վտանգը լինի հիմնավոր, իսկ ձեռնարկվող միջոցը՝ պատշաճ, հաշվի առնելով գործի հանգամանքները և, մասնավորապես, տվյալ անհատի անցյալը և անձնական հատկանիշները...» (Քլոթն ընդդեմ Բելգիայի, 12/12/1991թ., կետ 40):
Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի թիվ (2006) 13 հանձնարարականը նախնական կալանքը օգտագործելու, կիրառման պայմանների և խախտումների դեմ երաշխիքների մասին.
i. «...3. (1) Հաշվի առնելով անմեղության կանխավարկածը և անձի՝ ի սկզբանե ազատ լինելու կանխավարկածը, իրավախախտում կատարելու մեջ կասկածվող անձանց նկատմամբ նախնական կալանքի կիրառումը պետք է լինի բացառություն, այլ ոչ թե նորմ:
(2) Իրավախախտում կատարելու մեջ կասկածվող անձանց (կամ անձանց որոշակի խմբերի) նկատմամբ նախնական կալանքի տակ պահելու պարտադիր պահանջ չպետք է լինի:
(3) Անհատական գործերով նախնական կալանքը պետք է կիրառվի միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում և որպես ծայրահեղ քայլ: Այն չպետք է կիրառվի որպես պատժող միջոց:
Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի թիվ 94/12 հանձնարարականը դատավորների անկախության, արդյունավետության և նրանց դերի մասին.
i. «Սկզբունք 1- Դատավորների անկախության ընդհանուր սկզբունքները
Դ) Որոշում կայացնելու գործընթացում դատավորները պետք է լինեն անկախ և հնարավորություն ունենան գործել առանց որևէ սահմանափակումների, անհարկի ազդեցության, դրդման, ճնշումների կամ միջամտության...դատավորները պետք է ունենան անսահմանափակ ազատություն, որոշումներ ընդունելու համար լինեն անկողմնակալ՝ ղեկավարվելով իրենց խղճով, փաստերի սեփական մեկնաբանությամբ և գործող իրավունքի նորմերով»:
ii. «Սկզբունք 5-Դատավորի պատասխանատվությունները
3. Դատավորները պետք է ունենան հատկապես հետևյալ պատասխանատվությունները.
բ) գործերը վարել անկողմնակալ կերպով՝ փաստերի՝ իրենց գնահատմամբ և օրենքի՝ իրենց հասկացողությամբ, որպեսզի բոլոր կողմերի համար ապահովվի արդարացի դատաքննությունը և որպեսզի կողմերի դատավարական իրավունքները հարգվեն Կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան:
ԵԽ եվրոպական դատավորների խորհրդատվական հանձնաժողովի թիվ 01 (2001) Կարծիքը ուղղված Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեին դատական համակարգի անկախության և դատավորի անփոփոխելիության չափանիշների մասին
1. «66. Դատավորները պետք է ունենան անսահմանափակ ազատություն, որոշումներ ընդունելու համար լինեն անկողմնակալ՝ ղեկավարվելով իրենց խղճով, փաստերի սեփական մեկնաբանությամբ և գործող իրավունքի նորմերով: Սա վերաբերում է առանձին վերցրած յուրաքանչյուր դատավորի»:
ՀՀ Սահմանադրության 92-րդ հոդվածի համաձայն ՀՀ վճռաբեկ դատավորը կոչված է ապահովելու օրենքի միատեսակ կիրառությունը: 13.07.2007 թվականին ՀՀ վճռաբեկ դատարանը ՎԲ-11507 որոշմամբ անդրադառնալով ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործությունների համար մեղադրվող անձանց գրավի կիրառմամբ կալանքից ազատ արձակելու հնարավորության հարցին, որոշեց հետևյալը.
i. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված իրավանորմից բխում է, որ անձի կալանավորման հարցը լուծելիս ՀՀ իրավասու դատարանները լիազորված են քննարկել դատաքննությանը մեղադրյալի ներկայանալը երաշխավորող այլընտրանքային միջոցների կիրառման հնարավորությունը, իսկ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հիման վրա այդպիսի միջոց է գրավը...ըստ ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի՝ միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են.... հետևաբար՝ ՀՀ իրավասու դատարանները, անկախ անձին մեղսագրված հանցագործության ծանրության աստիճանից, լիազորված են քննարկել մեղադրյալին գրավի կիրառմամբ կալանքից ազատ արձակելու հնարավորության հարցը»:
ii. «...այն պայմաններում, երբ գրավի կիրառմամբ անձին ազատ արձակելու հարցի քննարկման հնարավորությունը որոշակի գործերով ի սկզբանե արգելված է օրենսդրությամբ, ապա մինչդատական վարույթի ժամանակ կալանքի հարցի լուծման նկատմամբ դատական վերահսկողության նման սահմանափակումը Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի խախտում է (Կաբալերոյի գործով վճռի 18-21 կետեր, Էս Բի Սիի գործով վճռի 22, 23 կետեր)»:
Վահագն Մաթևոսյանին մեղսագրվել են արարքներ, որոնք համապատասխանում են ՀՀ քրեական օրենսգրքի 308-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 314-րդ հոդվածի 1-ին մասին:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի համաձայն 308 հոդվածի 1-ին մասով և 314-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործությունները համարվում են համապատասխանաբար միջին ծանրության և ոչ մեծ ծանրության հանցագործություններ: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն գրավը կարող է կիրառվել ոչ մեծ կամ միջին ծանրության հանցագործությունների կատարման համար: Իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն կալանքից գրավով ազատելը անթույլատրելի է երեք դեպքում, որոնցից ոչ մեկը կիրառելի չէին: Օրինակ, Վահագն Մաթևոսյանի անձը պարզ էր, ուներ մշտական բնակության վայր և փորձ չէր արել թաքնվել վարույթն իրականացնող մարմնից: Ուստի, դատավորը նշում է, որ իր համար որևէ արգելք չկար նրա նկատմամբ գրավը չկիրառելու համար: Հետևաբար, այս առումով ՀՀ դատավարական օրենսդրության խախտում տեղի չի ունեցել:
Եվրոպական կոնվենցիան չի արգելում գրավի կիրառումը ցանկացած հանցագործության դեպքում: Հետևաբար, տեղի չի ունեցել նաև եվրոպական կոնվենցիայի խախտում, որը համարվում է ՀՀ իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասը համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի:
Վ. Մաթևոսյանին կալանքից ազատելիս հաշվի են առնվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասում թվարկված հանգամանքները՝ այդ թվում նաև նրան վերագրվող արարքների բնույթն ու վտանգավորության աստիճանը: Մասնավորապես, նրան վերագրվող արարքները դասվում էին միջին և ոչ մեծ ծանրության աստիճանի, որոնց համար որպես պատիժ բացի ազատազրկումից նախատեսված են նաև ազատազրկման հետ կապ չունեցող պատիժներ: Հաշվի են առնվել նաև, որ նախկինում դատապարտված չի եղել, հայտնի է եղել նրա անձը, որ նա բնութագրվել է դրական, ունեցել է մշտական բնակության վայր, որ ամուսնացած է, խնամքին գտնվել են երկու մանկահասակ երեխաներ, խնամքին են գտնվել նաև զառամյալ ծնողները, ինչպես նաև չէր փորձել թաքնվել վարույթն իրականացնող մարմնից: Ամեն դեպքում նման փաստ (ոչ փաստարկ) չէր ներկայացվել:
Ինչ վերաբերում է եզրակացության մեջ նշված այն պատճառաբանությանը, որ խախտվել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, քանի որ հաշվի չէր առնվել «այլ էական հանգամանքներ», ապա պարզ չէ, թե հեղինակն ինչ նկատի ուներ այլ էական հանգամանքներ ասելով: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի վերլուծությունից առերևույթ ակնհայտ է դառնում, որ այլ էական հանգամանքներ հասկացությամբ օրենսդիրը նկատի է ունեցել անձին բնութագրող ցանկացած հանգամանք, օրինակ, կնոջ հղի լինելու հանգամանքը, ընտանիքի միակ կերակրող լինելու հանգամանքը, պատերազմական գործողություններին մասնակցության հանգամանքը, պետական պարգևներ ստացած լինելու հանգամանքը և այլն:
Եզրակացության մեջ անդրադարձ կա նաև կատարվելիք քննչական գործողությունների մեծածավալությանը որպես իրավաչափ նպատակ կալանք կիրառելու համար: Այս առումով դատավորը նշել է, որ գործն ի սկզբանե մեծածավալ չի եղել, քանի որ 2008 թվականի սեպտեմբերի 3-ին հարուցված քրեական գործը 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ին մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է դատարան: Իսկ ինչ վերաբերում է այլ անձանց որպես մեղադրյալ ներգրաված լինելու պնդմանը, ապա այդ անձանց նկատմամբ ընտրվել է խափանման միջոց կալանք այն պահին, երբ Վ. Մաթևոսյանի վերաբերյալ ընդունվել է գրավ կիրառելու մասին որոշում: Հետևաբար, Վ. Մաթևոսյանը չէր կարող ազդել նրանց վրա և այդպիսով խոչընդոտել գործի քննությանը, քանի որ հնարավորություն չէր ունեցել հաղորդակցվելու այդ անձանց հետ:
Դատավոր Ռ. Ափինյանը հայտնեց, որ եզրակացության մեջ նշված պատճառաբանությունները, ըստ որոնց ինքը խախտել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասի 1-5 կետերի պահանջները անհիմն են: Այդ դրույթներով սահմանված են ցանկացած խափանման միջոցի հիմքերը և միայն այդ հիմքերի առկայության պայմաններում քննիչը, դատախազը, դատավորը կարող են կիրառել 134-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված յոթ խափանման միջոցներից որևէ մեկը: Մինչդեռ, ըստ եզրակացության ստացվում է, որ այդ հիմքերի առկայության պայմաններում պարտադիր պետք է ընտրվի կալանքը:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 126-րդ (ապացույցների ստուգում), 127-րդ հոդվածի (ապացույցների գնահատում) պահանջները խախտելու կապակցությամբ դատավորը հայտնել է, որ ապացույցների ստուգումը կատարվում է քրեական գործով ըստ էության դատաքննության ժամանակ քննելու ընթացքում և դատավորը, խորհրդակցական սենյակում վերլուծության և գնահատման ենթարկելով յուրաքանչյուր ապացույց վերաբերելիության, թույլատրելիության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցությամբ, գործի լուծման համար բավարարության տեսանկյունից պատասխանում է հետևյալ հարցերին. ապացուցված է արդյոք արարքը, որի կատարման մեջ մեղադրվում է ամբաստանյալը, այդ արարքը համապատասխանում է արդյոք քրեական օրենսգրքի հատուկ մասի նորմերի հատկանիշներին, ապացուցված է արդյոք ամբաստանյալի կողմից այդ արարքը կատարելը, ապացուցված է արդյոք ամբաստանյալի մեղավորությունը տվյալ հանցանքը կատարելու մեջ, և եթե այո, ապա քրեական օրենսգրքի որ հոդվածով, մասով, կետով է նախատեսված և այլն: Այսպիսով, կալանավորումը կամ դրա այլընտրանքային խափանման միջոց գրավը ընտրելիս դատավորը ոչ թե ստուգում և գնահատում է ապացույցները, այլ առանց կանխորոշելու մեղադրյալի մեղավորության հարցը, ղեկավարվելով անմեղության կանխավարկածի և ազատ արձակելու կանխավարկածի սկզբունքներով, ստուգում է կալանքի անհրաժեշտությունը հիմնավորող նյութերը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի առաջին մասում թվարկված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը: Հետևաբար, ինքը որոշում կայացնելիս ղեկավարվել է անմեղության կանխավարկածի սկզբունքով, ազատ արձակման կանխավարկածով, ինչպես նաև իր խղճով, իրավագիտակցությամբ, ներքին համոզմունքով և փաստերի իր գնահատմամբ, քանի որ միայն դատավորին է վերապահված այդ իրավունքը՝ համաձայն վերը նշված թիվ 94/12 հանձնարարականի սկզբունքների: Դատավոր Ռ. Ափինյանը նշեց նաև, որ սույն պնդումները վերաբերում են նաև մյուս եզրակացության մեջ բերված փաստարկներին:
Ինչ վերաբերում է Ս. Սաղաթելյանի առնչությամբ կայացված որոշումներին, ապա նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետով, 266-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 272-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին և 3-րդ կետերով: Մեղսագրված բոլոր արարքները համարվում են ծանր հանցագործություններ: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի առաջին մասն իսկապես արգելում է գրավի կիրառումը ծանր հանցագործությունների նկատմամբ:
Սակայն, ինչպես նշվել է, եթե գրավի կիրառմամբ անձին ազատ արձակելու հարցի քննարկման հնարավորությունը ի սկզբանե արգելված է օրենսդրությամբ, ապա մինչդատական վարույթի ժամանակ կալանքի հարցի լուծման նկատմամբ դատական վերահսկողության նման սահմանափակումը հակասում է եվրոպական կոնվենցիային և եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքին: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի առաջին մասը պարտադիր կալանքի համակարգ է՝ եվրոպական կոնվենցիայի իմաստով: Դատավոր Ռ. Ափինյանը ընդգծեց, որ առաջնորդվելով կոնվենցիայով, Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային իրավունքով և ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածով, Ս. Սաղաթելյանի որոշման մեջ նշել է, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածը հակասում է եվրոպական կոնվենցիային և եվրոպական դատարանի դիրքորոշմանը: Հետևաբար, հաշվի առնելով, որ ըստ ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են և հակասության դեպքում կիրառվում են միջազգային նորմերը, դատավորը գտնում է, որ ծանր հանցագործության դեպքում գրավ կիրառելով օրենքի խախտում թույլ չի տվել:
Չհերքելով եզրակացության մեջ տրված տեսական հիմնավորման ճշմարտացիությունը՝ կապված 135-րդ հոդվածում նախանշված խափանման միջոց ընտրելու հիմքերի՝ եվրոպական կոնվենցիայի իրավական մեկնաբանությունների համահունչ լինելու հետ, դատավորը գտնում է, որ անհասկանալի է, որ դրանից հետո փորձ է արվում հիմնավորելու, որ թեև ծանր հանցագործություններով գրավը կիրառելու օրենսդրական արգելքը հակասում է կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջներին, նույն արգելքը կարող է արդարացված լինել ՀՀ Սահմանադրության և ՀՀ քրեական դատավարության մի շարք հոդվածների «իրավակարգավորման համակարգային ամբողջականության համատեքստում» դիտելիս և կիրառելիս: Նման մեկնաբանությունը հակասում է Նախմանովիչի գործով և բազմաթիվ այլ գործերով ՄԻԵԴ-ի կողմից կայացված վճիռներում սահմանված այն նախադեպային դրույթին, ըստ որի՝ պարտադիր կալանքի ցանկացած համակարգ հակասում է կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասին: Այսինքն, եվրոպական դատարանը դրսևորում է բացարձակ մոտեցում, առանց որևէ բացառությունների:
Իսկ եթե եզրակացության մեջ նկատի է առնվել, որ կալանքի անհրաժեշտության հարցը լուծելիս վերաբերելի հանգամանքները դատավորը չի գնահատել կարգավորող բոլոր նորմերի համատեքստում, ապա վերջինս հայտնում է, որ առաջնորդվել է նաև 135-րդ հոդվածի երկրորդ մասով, համաձայն որի թույլատրվում է կիրառել կալանքի այլընտրանքային միջոց գրավը այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել նույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված գործողությունները՝ մասնավորապես, որ կթաքնվի: Տվյալ դեպքում նախատեսվող պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի էր: Նաև հաշվի է առել 135-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված այնպիսի հանգամանքներ, ինչպիսիք են. Ս. Սաղաթելյանը նախկինում դատված չի եղել, տարիքը, ամուսնացած է, ունի ընտանիք, խնամքին են երկու ուսանող երեխաներ, խնամքին ունի թոշակառու մայր, ունի մշտական բնակության վայր, աշխատում է, բնութագրվում է դրական, նախաքննության ժամանակ 2008 թվականի օգոստոսի 1-ից մինչև 2008 թվականի օգոստոսի 16-ը՝ մեղադրանք առաջադրելու պահը, ինչպես նաև դրանից հետո չէր թաքնվել նախաքննության մարմնից: Ավելին նախաքննության մարմնի կանչով ներկայացել է փորձաքննությունների կատարմանը: Այսինքն, որոշումը կայացնելիս, դատավորը հաշվի է առել այնպիսի հանգամանքներ, որոնք բոլորը իրավաչափ են՝ և ներպետական օրենսդրության, և եվրոպական կոնվենցիայի համաձայն: Հետևաբար, որոշում կայացնելիս ինքը բոլոր հանգամանքները գնահատել է ներպետական և միջազգային իրավունքի իրավակարգավորման համակարգային ամբողջականության համատեքստում, այլ ոչ թե դրանք տրոհել և գնահատել ու կիրառել է մեկուսի: Իսկ խափանման միջոց ընտրելիս քրեական իրավունքի նյութական իրավունքի նորմ չի կիրառվում:
Ս. Սաղաթելյանի գործով եզրակացության մեջ թվարկվում են մի շարք հիմքեր, որոնք պետք է որ բավարար լինեին մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորում կիրառելու համար, օրինակ՝ տուժող Ղարիբյանի, վկա Մ. Բաբայանի ցուցմունքները, տուժողի և մեղադրյալի առերես հարցաքննությունը, դեպքի վայրի զննության արձանագրությունը, մեղադրյալի և տուժողի կողմից թմրամիջոց գործածելու մասին փորձագիտական եզրակացությունը, տուժողի մարմնական վնասվածքների մասին դատաբժշկական փորձաքննությունը և այլն: Չմերժելով կալանքի համար նշված հիմքերի տեսականորեն բավարար լինելու հանգամանքը, դատավորը միաժամանակ գտնում է, որ նույն հանգամանքները կարող են բավարար հիմքեր չհանդիսանալ կալանքի համար և բավարար հիմքեր հանդիսանալ խափանման այլ միջոցներ կիրառելու համար: Հենց այդ նպատակով էլ օրենսդիրը սահմանել է քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, որի հիմքով թույլատրվում է կիրառել կալանքի այլընտրանքային խափանման միջոց, եթե բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել նույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված գործողությունները: Մինչդեռ եզրակացության մեջ փորձ է արվում ներկայացնել, որ նշված հիմքերը բավարար էին, որպեսզի կիրառվեր բացառապես խափանման միջոց կալանք:
Մինչդեռ ԵԽ հաստատությունները պահանջում են, որպեսզի կալանքի անհրաժեշտությունը յուրաքանչյուր գործի համար որոշվի ըստ տվյալ գործի առանձնահատկությունների, կալանք կիրառելու յուրաքանչյուր դեպքին ցուցաբերվի անհատական մոտեցում և դատավորը իր ներքին համոզմամբ, փաստերի և հանգամանքների իր սեփական գնահատմամբ որոշի, թե խափանման որ միջոցն է ավելի նպատակահարմար և անհրաժեշտ՝ հաշվի առնելով անմեղության և ազատության կանխավարկածները: Դատավորները չեն կարող իրենց որոշումները հիմնել կարծրատիպային պատճառների վրա: Հետևաբար, եթե որոշվում է, թե արդյոք դատավորը խախտել է օրենքը խափանման միջոցի մասին որոշում կայացնելիս, պետք է ոչ թե հաշվի առնել, թե ինչու է դատավորը այս կամ այն կերպ գնահատել տվյալ փաստը կամ հանգամանքը, այլ թե արդյոք դատարանը պահպանել է կողմերի դատավարական երաշխիքները և ապահովել է նրանց համար արդար դատաքննության պայմաններ:
Տվյալ դեպքում, ուսումնասիրելով եզրակացության մեջ թվարկված նյութերը, իր ներքին համոզմամբ որոշել է, որ բացակայում էին հիմնավոր կասկածները, որ մեղադրյալը առնչություն ուներ մեղսագրվող արարքների կատարման հետ: Անգամ եթե հանգեր հակառակ եզրահանգման, ապա օբյեկտիվորեն կաշկանդված չէր լինի նույն որոշումը կայացնելու, քանի որ դատավարական նորմերը դա թույլ են տալիս:
Այնուհետև դատավոր Ռ. Ափինյանը ներկայացրել է գրավի կիրառման դատական պրակտիկայից մի քանի օրինակներ: Մասնավորապես՝
22.11.2007 թվականին դատարանի որոշմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-179 հոդվածի (յուրացնելը կամ վատնելը խոշոր չափերով) երկրորդ մասի երրորդ կետով մեղադրվող Վ-ի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրվել էր կալանավորում և գրավով ազատվել կալանքից: 179-րդ հոդվածի երկրորդ մասի սանկցիան սահմանում է ազատազրկում մինչև երեք տարի ժամկետով:
29.11.2007 թվականին մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 112 հոդվածի առաջին մասով (կյանքի և առողջության համար դիտավորությամբ ծանր վնաս պատճառելը) մեղադրվող Ռ-ի նկատմամբ կիրառվել է գրավ՝ ազատվելով կալանքից: Ընդ որում, Ռ-ն կատարել է հանցանք ԱԿՄՍ տեսակի ինքնաձիգից: Քննիչի կողմից ներկայացված միջնորդության մեջ նշված է եղել, որ մեղադրանքի ծավալը պետք է փոփոխվի և նրան մեղադրանք առաջադրվի նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի (ապօրինի հրազեն, զինամթերք, ռազմամթերք պահելը) առաջին մասով:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 112 հոդվածով որպես պատիժ նախատեսված է միայն ազատազրկում 3-ից 7 տարի ժամկետով, իսկ 235-րդ հոդվածի առաջին մասով ամենախիստ պատիժը նախատեսված է ազատազրկում առավելագույնը երեք տարի ժամկետով:
19.10.2007 թվականի որոշմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի երկրորդ մասի երկրորդ կետով (խոշոր չափերով խարդախություն) մեղադրվող Գ-ի նկատմամբ կիրառվել էր կալանք, որն այնուհետև փոխարինվել էր գրավով: 178-րդ հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված է միայն ազատազրկում 2-ից 6 տարի:
27.07.2007 թվականին դատարանի որոշմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 1321 երկրորդ մասի չորրորդ կետով մեղադրվող Ն-ի նկատմամբ կիրառվել է գրավ: Նշված հոդվածի երկրորդ մասի սանկցիայով նախատեսված է ազատազրկում 7-ից 12 տարի ժամկետով:
30.10.2007 թվականին դատարանի որոշմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-215 հոդվածի երկրորդ մասով (օժանդակություն թմրամիջոցների մաքսանենգությանը, որը պատժվում է ազատազրկմամբ չորսից ութ տարի ժամկետով) և 266 հոդվածի երրորդ մասի երկրորդ կետով (իրացնելու նպատակով թմրամիջոցներ առաքելը առանձնապես խոշոր չափերով, որը նախատեսում է ազատազրկում 7-ից 15 տարի ժամկետով) Մ-ի նկատմամբ կիրառվել է կալանք, իսկ այնուհետև՝ գրավ:
Այսպիսով, ՀՀ դատարանները գրավը կիրառում են միջին ծանրության, ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործություն կատարած անձանց նկատմամբ և դա հաստատված դատական պրակտիկա է դարձել: Գրավը կիրառվել է, կիրառվում է և մոտ ապագայում, դատավորի համոզմամբ, կդառնա ինքնուրույն խափանման միջոց:
Ինչ վերաբերում է Ս. Սաղաթելյանի փախուստի դիմելու փաստին, ապա, ինչպես նշվել է, Ս. Սաղաթելյանը ենթադրյալ հանցանքը կատարելու պահից մինչև գրավի կիրառումը փախուստի չի դիմել: Այդ հանգամանքը նրա անձը բնութագրող մյուս հանգամանքների համակցությամբ հիմք չէր տալիս ենթադրելու, որ նա կթաքնվեր: Ավելին, նա փախուստի չէր դիմել նաև, երբ գործը վերաքննության կարգով քննվել էր վերաքննիչ դատարանում, հակառակ դեպքում, եթե նա փախուստի դիմած լիներ, դատախազը հանդես կգար գրավը պետության եկամուտ դարձնելու միջնորդությամբ: Ս. Սաղաթելյանը շուրջ մեկ ամիս գտնվել է ազատության մեջ, հետևաբար ինքը՝ դատավորը, չի կարող պատասխանատվություն կրել նրա գործողությունների համար:
Ցանկացած խափանման միջոց կիրառելու մասին որոշումը, այդ թվում նաև գրավը, ինքնին ենթադրական բնույթի է, որն արվում է վերաբերելի փաստերի և հանգամանքների սուբյեկտիվ գնահատման հիման վրա: Հակառակ դեպքում օրենսդիրը կսահմաներ խափանման միջոցի միայն մեկ տեսակ՝ կալանք: Դա է պատճառը, որ կանխատեսելով, որ գրավի կիրառումից հետո մեղադրյալը կարող է թաքնվել կամ առանց թույլտվության մեկնել այլ տեղ, օրենսդիրը նախատեսել է նորմ, ըստ որի դատախազը դիմում է դատարան գրավը պետության եկամուտ դարձնելու միջնորդությամբ: Դրանում է կայանում մեղադրյալի փախուստ կատարելու դիմաց պատասխանատվության չափը: Սրանից բխում է երկու կարևորագույն փաստ: Առաջին՝ օրենսդիրն ընդունում է այն հնարավորությունը, որ այն անձը, որի նկատմամբ կիրառվել է գրավը, կարող է թաքնվել քննությունից՝ որպես հետևանք նախատեսելով գրավադրված գումարը պետական բյուջե բռնագանձելը: Եվ երկրորդ՝ որպես անձի թաքնվելու հետևանք, օրենսդիրը այլ հետևանք, բացի նշվածից չի նախատեսում, մասնավորապես չի նշում, որ թաքնվելու դեպքում, բացի գրավադրված գումարը պետբյուջե բռնագանձվելուց, բացասական հետևանքներ են առաջանում գրավ կիրառած դատավորի նկատմամբ: Դա նույնն է, արդարացման դատավճռով ազատ արձակված անձը կատարի հանցագործություն և այդ փաստը որևէ բացասական հետևանքներ առաջացնի արդարացման դատավճիռ կայացրած կամ դրա կայացմանը մասնակցած դատավորի համար: Այս պնդումները արդարացի են նաև անձին պայմանական դատապարտելու, ինչպես նաև պայմանական վաղակետ պատժից ազատելու դեպքում:
Վերը նշվածը ի մի բերելով, դատավոր Ռ. Ափինյանն ընդգծել է, որ որոշումները կայացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ չի կատարել, քանի որ վիճահարույց որոշումները կայացնելիս իրեն հաջողվել է պահպանել Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի թիվ 94/12 հանձնարարականի՝ դատավորի պատասխանատվության մասին թիվ 5 սկզբունքի պահանջները, այն է՝ քննությունը վարել է անկողմնակալ կերպով, փաստերի իր սեփական գնահատմամբ և գործող իրավունքի նորմերով, և, ամենակարևորը, կողմերի համար ապահովել է արդարացի դատաքննության և հավասար դատավարական իրավունքներ և երաշխիքներ: Դատավորը նշել է, որ այս իմաստով ավելորդ է համարում եզրակացության մեջ նշված այն պնդումները, համաձայն որոնց՝ ինքը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 18 հոդվածի առաջին մասը, 19 հոդվածի առաջին մասը, 20 հոդվածի հինգերորդ մասը և 103 հոդվածի չորրորդ մասի երկրորդ և երրորդ կետերը:
4. Կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.
Խորհուրդը հիմք է ընդունում արձանագրված հետևյալ փաստերը.
Թիվ 58207508 քրեական գործով.
1. ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչությունում 03.09.2008 թվականին հարուցվել է թիվ 58207508 քրեական գործը:
2. Նշված քրեական գործով Վահագն Հրաչիկի Մաթևոսյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 308-րդ հոդվածի առաջին մասով և 314-րդ հոդվածի առաջին մասով:
3. ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչության ավագ քննիչ Մ. Համբարձումյանը 06.09.2008 թվականին մեղադրյալ Վահագն Մաթևոսյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությամբ դիմել է Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան:
4. Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանը 06.09.2008 թվականին, քննության առնելով նշված միջնորդությունը, որոշում է կայացրել Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց երկու ամիս ժամկետով կալանավորում ընտրելու մասին՝ միաժամանակ, պաշտպանների միջնորդությամբ, կալանավորումից գրավով ազատելը ճանաչելով թույլատրելի:
5. Դատախազի վերաքննիչ բողոքի հիման վրա դատական ստուգման ենթարկելով Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասին Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.09.2008 թվականի որոշման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը՝ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը 16.09.2008 թվականի որոշմամբ բավարարել է դատախազի վերաքննիչ բողոքը և բեկանել Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.09.2008 թվականի որոշումը՝ Վ. Մաթևոսյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասով՝ օրինական ուժի մեջ թողնելով նրա նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց երկու ամիս ժամկետով ընտրելու մասին որոշումը:
Թիվ 21101708 քրեական գործով.
1. ՀՀ ոստիկանության ՔԳՎ Վայոց ձորի մարզի քննչական բաժնում հարուցվել է թիվ 21101708 քրեական գործը:
2. Նշված քրեական գործով 16.08.2008 թվականին Սաղաթել Սաղաթելյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի երկրորդ մասի 3-րդ կետով, 266-րդ հոդվածի առաջին մասով և 272-րդ հոդվածի երկրորդ մասի 1-ին և 3-րդ կետերով:
3. Ս. Սաղաթելյանը 15.08.2008 թվականին ձերբակալվել է:
4. ՀՀ ոստիկանության ՔԳՎ ՀԿԳ քննության վարչության ավագ քննիչ Ռ. Սարդարյանը 16.08.2008 թվականին կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությամբ դիմել է Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան՝ մեղադրյալ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ ընտրելու խափանման միջոց կալանավորում:
5. «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 08.08.2008 թվականի թիվ 08-0934 եզրակացության համաձայն՝ փորձաքննության ներկայացված Սաղաթել Սաղաթելյանից վերցված մեզի փորձանմուշի մեջ հայտնաբերված էկգոնին մետաբոլիտի առկայությունը վկայում է այն մասին, որ անձը գործածել է կոկային տեսակի թմրամիջոց, իսկ մազի փորձանմուշի մեջ հայտնաբերված կանաբիսի թմրալկալոիդի առկայությունը վկայում է այն մասին, որ անձը գործածել է կանեփի հումքից պատրաստված թմրամիջոց մոտավորապես մեկ ամսվա վաղեմությամբ:
6. «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 08.08.2008 թվականի թիվ 08-0935 եզրակացության համաձայն՝ փորձաքննության ներկայացված Նազիկ Ղարիբյանից վերցված մեզի փորձանմուշի մեջ հայտնաբերված էկգոնին մետաբոլիտի առկայությունը վկայում է այն մասին, որ անձը գործածել է կոկային տեսակի թմրամիջոց, իսկ մազի փորձանմուշների մեջ թմրամիջոցներ և հոգեմետ դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել:
7. 14.08.2008 թվականի թիվ 90/Լ լրացուցիչ դատաբժշկական փորձաքննության եզրակացության համաձայն՝ 15-ամյա Նազիկ Ղարիբյանի մոտ առկա է ուղիղ աղու լորձաթաղանթի վնասվածք՝ ճեղքվածքի ձևով:
8. Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանը, 16.08.2008 թվականին քննության առնելով քննիչի միջնորդությունը, որոշում է կայացրել՝ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրել կալանավորում երկու ամիս ժամկետով, կալանավորումը գրավով փոխարինելը ճանաչել թույլատրելի և կիրառել գրավ:
9. Դատախազի վերաքննիչ բողոքի հիման վրա դատական ստուգման ենթարկելով Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասին Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 16.08.2008 թվականի օրինականությունը և հիմնավորվածությունը՝ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը 3.09.2008 թվականին որոշում է կայացրել դատախազի վերաքննիչ բողոքը բավարարել՝ բեկանել Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 16.08.2008 թվականի որոշումը՝ Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ գրավը որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասով, օրինական ուժի մեջ թողնելով նրա նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց երկու ամիս ժամկետով ընտրելու մասին որոշումը:
5. Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
Քննարկելով Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռուբեն Ափինյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով ՀՀ արդարադատության նախարարի ներկայացուցչին, դատավորի բացատրությունները, ուսումնասիրելով վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը.
Թիվ 58207508 քրեական գործով ենթակա է մերժման հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կալանավորումը և դրա այլընտրանքային խափանման միջոցը մեղադրյալի նկատմամբ կարող են կիրառվել միայն այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել նույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված գործողությունները:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գրավը ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվողին ազատելու համար դրամի, արժեթղթերի, այլ արժեքների ձևով դատարանի դեպոզիտ մեկ կամ մի քանի անձանց կատարած ներդրումն է՝ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելն ապահովելու նպատակով: Դատարանի թույլտվությամբ որպես գրավ կարող է ընդունվել անշարժ գույք:
Դատավոր Ռ. Ափինյանը 22.01.2009 թվականին կայացած Արդարադատության խորհրդի նիստում հայտնեց, որ Վ. Մաթևոսյանի գործով մեղադրանքը փոխվել է. մեղադրանքից հանվել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 308 հոդվածը, որի արդյունքում առաջադրված մեղադրանքը մնում է միայն ՀՀ քրեական օրենսգրքի 314-րդ հոդվածով, որը ոչ մեծ ծանրության հանցագործություն է:
Հետևաբար, տվյալ գործով մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը չի հակասում ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի վերը նշված հոդվածների պահանջներին, նման հնարավորությունը բխում է օրենքի տառից:
Հաշվի առնելով վերոգրյալը և ղեկավարվելով ՀՀ դատական օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով, Խորհուրդը գտնում է, որ դատավորի կողմից թույլ չեն տրվել դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ խախտումներ, ուստի Խորհուրդն անհրաժեշտ և նպատակահարմար չի համարում անդրադառնալ դատավորի գործողություններում մեղքի առկայության կամ բացակայության հարցին:
Արդարադատության նախարարի միջնորդությունը թիվ 21101708 քրեական գործով ենթակա է բավարարման հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, դատախազը, քննիչը կամ հետաքննության մարմինը խափանման միջոց կարող են կիրառել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝ 1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից, 2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը, 3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք, 4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց, 5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կալանավորումը և դրա այլընտրանքային խափանման միջոցը մեղադրյալի նկատմամբ կարող են կիրառվել միայն այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, կամ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել նույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված գործողությունները:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 300-րդ հոդվածի համաձայն՝ որոշումներ կայացնելու հետ միաժամանակ, դատարանը պարտավոր է քննել մեղադրյալի նկատմամբ խափանման միջոցներ ընտրելու կամ չընտրելու և դրա տեսակի հիմնավոր լինելու կամ չլինելու հարցը՝ խափանման միջոցն ընտրված լինելու դեպքում:
Նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ դատարանը պետք է իր որոշման մեջ ծանրակշիռ փաստարկներով հիմնավորի խափանման միջոց ընտրելու անհրաժեշտությունը, ապա դրա տեսակը ընտրելու պատճառները:
Մինչդեռ, դատավորի՝ 16.09.2008 թվականի կալանավորման և կալանքը գրավով փոխարինելու մասին որոշման մեջ նշված է. «...Բացի այդ Ս. Սաղաթելյանը իրեն մեղավոր չի ճանաչել վերագրվող արարքների կատարման մեջ, իսկ դատարանը քրեական գործի նյութերի հետազոտմամբ գտավ, որ հիմնավոր կասկածներ չկան այդ արարքների կատարմանը նրա առնչության վերաբերյալ»:
Եթե դատավորը գտնում է, որ հիմնավոր կասկածներ չկան այդ արարքների կատարմանը Ս. Սաղաթելյանի առնչության վերաբերյալ, ապա պարզ չէ, թե ինչ իրավական հիմնավորմամբ է Ս. Սաղաթելյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրել կալանքը երկու ամիս ժամկետով, այնուհետև կալանքը փոխարինել գրավով:
Արդարադատության խորհուրդը, ուսումնասիրելով քրեական գործի նյութերը, հանգել է այն հետևության, որ Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռ. Ափինյանն արդարադատություն իրականացնելիս թույլ է տվել դատավարական օրենքի ակնհայտ խախտումներ, որոնք ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի ուժով դատավորի նկատմամբ կարգապահական պատասխանատվության հիմք են հանդիսանում:
Արդարադատության խորհուրդը գտնում է, որ այն դեպքերում, երբ կարգապահական պատասխանատվության հիմք է դատավորի կողմից դատավարական նորմերի ակնհայտ խախտումը, Կարգապահական հանձնաժողովը ելնում է դատավորի մեղավորության կանխավարկածից, քանի որ դատական ակտը, որը պարունակում է դատավարական օրենքի նորմերի խախտում, չի կարող կայացվել դատավորի մեղքի բացակայությամբ:
Արդարադատության խորհուրդը գտնում է, որ տվյալ պարագայում դատավորի մեղավորությունն առկա է, քանի որ նա չի դրսևորել բավարար ուշադրություն և շրջահայացություն, որի արդյունքում արդարադատություն իրականացնելիս չեն պահպանվել արդարության և օրինականության սկզբունքները և թույլ է տրվել դատավարական իրավունքի ակնհայտ խախտում:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ դատական օրենսգրքի 111-րդ, 157-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով, 161-րդ հոդվածով, 162-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով՝ Խորհուրդը
Ո Ր Ո Շ Ե Ց
1. Թիվ 58207508 քրեական գործով ՀՀ արդարադատության նախարարի միջնորդությունը մերժել: Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռ. Ափինյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործը կարճել:
2. Թիվ 21101708 քրեական գործով ՀՀ արդարադատության նախարարի միջնորդությունը բավարարել: Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռ. Ափինյանին հայտարարել նախազգուշացում:
3. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:
|
Արդարադատության խորհրդի անդամներ` |
Վ. Աբելյան Ս. Անտոնյան Ա. Թումանյան Ա. Խաչատրյան Մ. Մարտիրոսյան Տ. Պետրոսյան Գ. Բադիրյան Տ. Բարսեղյան Հ. Փանոսյան Մ. Սիմոնյան Ն. Տավարացյան |