ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
|
ՀՀ տնտեսական դատարանի վճիռ |
Քաղաքացիական գործ թիվ 3-1792(ՏԴ) |
| Նախագահող դատավոր՝ | Էդ.Նահապետյան |
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
|
նախագահությամբ` |
Ա. Մկրտումյանի | |
|
մասնակցությամբ դատավորներ` |
Ս. Սարգսյանի | |
|
|
Վ. Աբելյանի | |
|
|
Ս. Անտոնյանի | |
|
|
Է. Հայրիյանի |
2007 թվականի դեկտեմբերի 12-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ տնտեսական դատարանի 13.07.2007 թվականի վճռի դեմ՝ ըստ հայցի ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական գույքի կառավարման վարչության (այսուհետ` Վարչություն) ընդդեմ «Արշո» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (այսուհետ` Ընկերություն)՝ գույքը վերադարձնելու պահանջի մասին և ըստ հակընդդեմ հայցի՝ օրենքով նախատեսված իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին,
Պ Ա Ր Զ Ե Ց
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Դիմելով դատարան՝ Վարչությունը պահանջել է վերադարձնել Ընկերությունից Արթիկ քաղաքի Աբովյան 3 հասցեում գտնվող թիվ 3 բաղնիքի տարածքը:
Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է ճանաչել գույքի նկատմամբ օրենքով նախատեսված իրավունքը:
ՀՀ տնտեսական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 13.07.2007 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` բավարարվել:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:
Վճռաբեկ բողոքին պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, փաստարկները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի «զ» կետը, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 1186-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերը, որոնք պետք է կիրառեր, կիրառել է «Պետական գույքի մասնավորեցման 2001-2003 թվականների ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքը, որը չպետք է կիրառվեր:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
Դատարանը, վճիռ կայացնելիս, չի անդրադարձել Ընկերության կողմից տվյալ դեպքում նման պահանջ ներկայացնելու իրավունքի հանգամանքին, ինչպես նաև սկզբնական հայցը մերժելիս և հակընդդեմ հայցը բավարարելիս, վճռի պատճառաբանական մասում չի նշել օրենքով սահմանված այն դեպքերը, որոնց հիման վրա Ընկերությունն իրավունք կունենար Ընկերության նախկին տնօրեն Արշալույս Սարգսյանի մահից հետո օգտվել նրան վերապահված` հաշմանդամների համար սահմանված, սեփականաշնորհված գույքի արժեքը զեղչով վճարելու իրավունքից: Նման արտոնություն օրենքը վերապահել է միայն աշխատավորական կոլեկտիվի անդամին, այլ ոչ թե իրավաբանական անձին: Գույքի արժեքը զեղչով վճարելու արտոնությունից չեն կարող օգտվել ոչ Արշալույս Սարգսյանի ժառանգները, ոչ էլ Ընկերության մյուս մասնակիցները:
Դատարանն անտեսել է նաև, որ գործի քննության ժամանակ գործել է «Պետական գույքի մասնավորեցման 2006-2007 թվականների ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքը, որով «փոքր» օբյեկտի գնահատված արժեքը 13 միլիոնից մինչև 14 միլիոն ՀՀ դրամ լինելու դեպքում սահմանվել է 15 տարվա ընթացքում 16 անգամ վճարելու մասնավորեցման սուբյեկտի իրավունք: Մինչդեռ Ընկերության կողմից կատարվել է երկու վճարում, մնացորդ գումարը կարող էր բաժանվել միայն 14 տարիների միջև և ոչ թե 15, ինչպես Դատարանն է ընդունել:
2) Դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 56-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերը, «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածը, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ է մեկնաբանել «Պետական գույքի մասնավորեցման մասին» ՀՀ օրենքի 35-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ և 130-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
«ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածը նախատեսում է մինչև օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը` 01.01.1999 թվականը, ստեղծված և օրենսգրքի 5-րդ գլխով նախատեսված կազմակերպական-իրավական ձև ունեցող իրավաբանական անձանց հիմնադիր փաստաթղթերի օրենսգրքի նշված գլխի նորմերի պահանջներին համապատասխանեցնելու և վերագրանցելու ժամկետ մինչև 01.01.2001 թվականը: Նշված ժամկետում չհամապատասխանեցված և չվերագրանցված հիմնադիր փաստաթղթերը համարվում են անվավեր:
Ընկերությունը պետական գրանցում է ստացել 10.10.1997 թվականին: Հակընդդեմ հայցը ներկայացնելու պահին Ընկերությունը վերագրանցված չի եղել (ՍՊԸ-ի հակընդդեմ հայցում ուղղակի նշված է եղել այդ հանգամանքի մասին), իսկ Դատարանը չի անդրադարձել Ընկերության իրավունակության հարցին, որի արդյունքում սխալ է մեկնաբանել «Պետական գույքի մասնավորեցման մասին» ՀՀ օրենքի 35-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, նույնացրել է պետական բաժնեմաս և «փոքր» օբյեկտ (նախկին թիվ 3 բաղնիք, անշարժ և շարժական գույք) հասկացությունները:
Դատարանի վճիռը պետք է լինի հիմնավորված և օրինական: Դատարանը վճիռը հիմնավորում է միայն դատական նիստում հետազոտված ապացույցներով: Հետևաբար, Դատարանն Ընկերության հակընդդեմ հայցը չպետք է վարույթ ընդուներ, իսկ վարույթ ընդունելու դեպքում էլ պետք է այն մերժեր:
3) Դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 3-րդ մասը:
Սկզբնական հայցի մերժման համար Դատարանը հիմք է ընդունել միայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ ենթակետերի դրույթները, որոնց կիրառումը անհիմն է հակընդդեմ հայցի անհիմն լինելու պատճառով:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 13.07.2007 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նոր քննության:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
1) 16.09.1997 թվականին ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական ունեցվածքի հաշվառման և ապապետականացման վարչությունն «Արթիկի կոմունալ տնտեսություն» պետական ձեռնարկության կոլեկտիվին առաջարկել է 13.050.621 (տասներեք միլիոն հիսուն հազար վեց հարյուր քսանմեկ) ՀՀ դրամով գնելու Արթիկ քաղաքի Աբովյան թիվ 3 հասցեում գտնվող ձեռնարկության թիվ 3 բաղնիքը, որպես կանխավճար 5 տոկոսը` 652.531 (վեց հարյուր հիսուներկու հազար հինգ հարյուր երեսունմեկ) ՀՀ դրամը մուծելու պայմանով:
2) «Արթիկի կոմունալ տնտեսություն» պետական ձեռնարկության թիվ 3 բաղնիքի սեփականաշնորհման հիման վրա ստեղծվել է Ընկերությունը, որը ՀՀ պետական ռեգիստրի Արթիկի տարածքային բաժնում գրանցվել է 10.10.1997 թվականին, տրվել է թիվ 01Ա-037964 վկայականը:
4) Ընկերության մասնակիցներն «Արթիկի կոմունալ տնտեսություն» պետական ձեռնարկության աշխատավորական կոլեկտիվի անդամներն են:
5) 26.01.1998 թվականի թիվ 6088 սեփականաշնորհման պայմանագրով «Արթիկի կոմունալ տնտեսություն» պետական ձեռնարկության Արթիկ քաղաքի Աբովյան թիվ 3 հասցեում գտնվող թիվ 3 բաղնիքը 13.050.621 (տասներեք միլիոն հիսուն հազար վեց հարյուր քսանմեկ) ՀՀ դրամով վաճառվել է Ընկերությանը: Պայմանագրով սահմանվել է օբյեկտի արժեքի տարաժամկետ վճարման կարգ:
6) Ընկերության 89 տոկոսի բաժնետեր Արշալույս Սարգսյանը մահացել է 16.04.2001 թվականին:
7) Նոտարական կարգով վավերացված 09.03.2007 թվականի սեփականության իրավունքի և ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրերի համաձայն` Ագապի Սարգսյանը 16.04.2001 թվականին մահացած Արշալույս Սարգսյանի Ընկերությունում ունեցած 89 տոկոս բաժնեմասի 1/2-ի սեփականատերն է, մյուս 1/2-ի նկատմամբ ստացել է ժառանգության իրավունքի վկայագիր:
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ`
1) բողոքն առաջին հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
«Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ սեփականաշնորհման (պետական գույքի ձեռք բերման) սուբյեկտներ են նաև ՀՀ քաղաքացիները և քաղաքացիների խմբերը, այդ թվում` սեփականաշնորհվող ձեռնարկության աշխատավորական կոլեկտիվի անդամները: Նույն օրենքի 9-րդ հոդվածով աշխատավորական կոլեկտիվի անդամների համար, ելնելով նրանց անձնական (ֆիզիկական) առանձնահատկություններից, նախատեսվել է որոշակի արտոնություններ, այն է` աշխատավորական կոլեկտիվի անդամների համար սահմանվել է իրենց հասանելիք բաժնեմասի վճարման զեղչեր՝ պատերազմների մասնակիցների և երրորդ կարգի հաշմանդամների համար արժեքի 40 տոկոսի չափով, երկրորդ կարգի հաշմանդամների համար՝ 50 տոկոսի չափով, առաջին կարգի հաշմանդամների համար 60 տոկոսի չափով:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1186-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերի համաձայն՝ ժառանգության զանգվածի մեջ չեն մտնում ժառանգատուի անձի հետ անխզելիորեն կապված իրավունքները և պարտականությունները, մասնավորապես՝ անձնական ոչ գույքային իրավունքները և այլ ոչ նյութական բարիքները, այն իրավունքներն ու պարտականությունները, որոնց անցումը ժառանգությամբ չի թույլատրվում սույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով:
Հիմք ընդունելով վերոնշյալը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «Պետական ձեռնարկությունների և անավարտ շինարարության օբյեկտների սեփականաշնորհման և ապապետականացման մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածով նախատեսված արտոնություններն իրենց էությամբ ֆիզիկական անձի հետ անխզելիորեն կապված իրավունք է և չի կարող փոխանցվել ժառանգությամբ: Սույն գործով Ընկերության 89 տոկոս բաժնեմասի սեփականատեր Արշալույս Սարգսյանը մահացել է 16.04.2001 թվականին: Արշալույս Սարգսյանի կինը` Ագապի Սարգսյանը, Ընկերության 89 տոկոս բաժնեմասի 1/2-ն ընդունել է որպես սեփականություն, մյուս 1/2-ը ժառանգություն: Գործի քննության պահին Ընկերությունը ունեցել է չվճարված պարտավորություն, սակայն դրա հետ կապված Արշալույս Սարգսյանի արտոնություններն անօտարելի և անփոխանցելի են:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Արշալույս Սարգսյանի ունեցած արտոնությունները չեն կարող մտնել ժառանգական զանգվածի մեջ, իսկ նրա մահից հետո նրա բաժեմասը և պարտավորությունը ժառանգած ամուսինը չի կարող օգտվել այդ արտոնությունից: Հետևաբար, Ագապի Սարգսյանն Ընկերությունում ժառանգությամբ ստացած բաժնեմասի պարտք գումարը պետք է վճարի ամբողջությամբ:
«Պետական գույքի մասնավորեցման 2006-2007 թվականների ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետական գույքի մասնավորեցման տարաժամկետ վճարումների սանդղակը կիրառվում է «փոքր» օբյեկտների ու վարձակալած գույքի մասնավորեցման դեպքում և մասնավորեցման նախորդ ծրագրերով տարաժամկետ վճարման իրավունք ստացած սուբյեկտների նկատմամբ: 13 միլիոնից մինչև 14 միլիոն ՀՀ դրամ գնահատված «փոքր» օբյեկտների համար սահմանվել է տարաժամկետ վճարման հետևյալ կարգը` առաջին վճարի չափը գնահատված արժեքի 20 տոկոսի չափով, մնացած գումարը 15 տարվա ընթացքում 16 անգամ վճարելու եղանակով: Նշված օրենքն ուժի մեջ է մտել 08.07.2006 թվականին (ՀՀՊՏ 07.07.2006թ. թիվ 36), այսինքն` սույն գործի քննության ժամանակ գործել է «Պետական գույքի մասնավորեցման 2006-2007 թվականների ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքը, մինչդեռ Դատարանը կիրառել է «Պետական գույքի մասնավորեցման 2001-2003 թվականների ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքի դրույթները:
2) Նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքի առաջին հիմքի առկայությունը բավարար է, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգքի 226-րդ հոդվածի հիման վրա, ՀՀ տնտեսական դատարանի 13.07.2007 թվականի վճռի՝ Ընկերության հակընդդեմ հայցի մասը բեկանելու համար, Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի երկրորդ հիմքին չի անդրադառնում:
3) բողոքը երրորդ հիմքով անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ հակընդդեմ հայցն ընդունվում է, եթե՝ հակընդդեմ պահանջն ուղղված է սկզբնական պահանջի հաշվանցմանը, հակընդդեմ հայցի բավարարումը լրիվ կամ մասամբ բացառում է սկզբնական հայցի բավարարումը, հակընդդեմ և սկզբնական հայցերի միջև առկա է փոխադարձ կապ ու դրանց համատեղ քննությունը կարող է ապահովել վեճի առավել արագ և ճիշտ լուծումը:
Որպես վճռաբեկ բողոքի սույն հիմքի հիմնավորում վճռաբեկ բողոքում նշվել է այն փաստարկը, որ հայցը ենթակա է բավարարման հակընդդեմ հայցի անհիմն լինելու պատճառաբանությամբ:
Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է համարում վճռաբեկ բողոքի վերոնշյալ փաստարկը, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված են հակընդդեմ հայցի ընդունելության հիմքերը, իսկ սույն քաղաքացիական գործով ներկայացված հակընդդեմ հայցի անհիմն լինելը չի կարող բավարար հիմք հանդիսանալ հայցը հիմնավոր ճանաչելու համար, քանի որ հակընդդեմ հայցով վեճի առարկա է սեփականաշնորհման պայմանագրով նախատեսված գումարի չափը, իսկ հայցը վերաբերում է գույքը վերադարձնելուն: Այսինքն` վճարման այլ գումարի չափ սահմանելու վերաբերյալ հակընդդեմ հայցի մերժումը հիմք չէ գույքը վերադարձնելու վերաբերյալ հայցի բավարարման համար:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 236-րդ հոդվածի առաջին մասի առաջին կետով նախատեսված՝ գործն ըստ էության ճիշտ լուծած, սակայն թերի պատճառաբանված դատական ակտը պատճառաբանելու լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
Սույն քաղաքացիական գործով հայցի հիմքում դրվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 507-րդ հոդվածը:
Վերոնշյալ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ գնորդը դառնում է ապրանքի սեփականատեր ապրանքի համար վճարելու պահից, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ պայմանագրով նախատեսված ժամկետում հանձնված ապրանքի համար չի վճարվել, վաճառողն իրավունք ունի գնորդից պահանջել վերադարձնելու ապրանքը, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 86-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ իրավական ակտը մեկնաբանվում է դրանում պարունակող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ՝ հաշվի առնելով օրենքի պահանջները:
Վերոնշյալ հոդվածներից հետևում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 507-րդ հոդվածը վերաբերում է այն դեպքերին, երբ վաճառողի կողմից գույքը հանձնվել է գնորդին, սակայն վաճառողը դեռևս պահպանում է դրա նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը: Մինչդեռ սույն քաղաքացիական գործով կնքված սեփականաշնորհման պայմանագրով սեփականության իրավունքն արդեն իսկ անցել է Ընկերությանը: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ քաղաքացիական օրենսգրքի 507-րդ հոդվածը սույն քաղաքացիական գործով կիրառելի չէ:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքի առաջին հիմքի առկայությունը բավարար է, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգքի 226-րդ հոդվածի հիման վրա, վճռաբեկ բողոքը մասնակիորեն բավարարելու համար:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 236-239-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը
Ո Ր Ո Շ Ե Ց
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ տնտեսական դատարանի 13.07.2007 թվականի վճռի՝ Ընկերության հակընդդեմ հայցի մասը և գործն այդ մասով ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:
Վճռի` Վարչության հայցի մասը թողնել օրինական ուժի մեջ:
2. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:
|
Նախագահող` |
Ա. Մկրտումյան | |
|
Դատավորներ` |
Ս. Սարգսյան | |
|
|
Վ. Աբելյան | |
|
|
Ս. Անտոնյան | |
|
|
Է. Հայրիյան |