(գանգատ թիվ 4414/15)

Վ Ճ Ի Ռ

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

6 մարտի 2025 թ.

Սույն վճիռը վերջնական է, սակայն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների:

Ֆլջյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով,

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (Հինգերորդ բաժանմունք), հանդես գալով Կոմիտեի հետևյալ կազմով՝

Անդրեաս Զունդ [Andreas ZՖnd]՝ Նախագահ,

Արմեն Հարությունյան [Armen Harutyunyan],

Միկոլա Գնատովսկի [Mykola Gnatovskyy]՝ դատավորներ,

և Մարտինա Կելլեր [Martina Keller]՝ Բաժանմունքի քարտուղարի տեղակալ,

հաշվի առնելով՝

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (Կոնվենցիա) 34-րդ հոդվածի համաձայն` 2014 թվականի դեկտեմբերի 6-ին Դատարան ներկայացված գանգատը (թիվ 4414/15) ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության՝ 1949 թվականին ծնված Հայաստանի քաղաքացի տիկին Նելլի Ֆլջյանի (դիմումատու) կողմից, որին ներկայացրել է Երևանում գործող իրավաբան պրն Ե. Աբելյանը,

գանգատի մասին Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը (Կառավարություն), որը ներկայացրել է նրա լիազոր ներկայացուցիչ պրն Գ. Կոստանյանը, իսկ այնուհետև՝ Միջազգային իրավական հարցերով Հայաստանի Հանրապետության ներկայացուցիչ պրն Ե. Կիրակոսյանը, ծանուցելու վերաբերյալ որոշումը,

կողմերի դիտարկումները,

2025 թվականի փետրվարի 6-ին կայացած դռնփակ նիստում

կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց նույն օրը,

ԳՈՐԾԻ ԱՌԱՐԿԱՆ

1. Սույն գործում արձանագրված խնդիրն այն է, թե արդյոք դիմումատուի վճռաբեկ բողոքը՝ ժամկետների խախտմամբ ներկայացնելու պատճառով անընդունելի ճանաչելու վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը խախտել է նրա՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը (Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետ):

2. 2013 թվականի օգոստոսի 5‑ին դիմումատուն քաղաքացիական վարույթ է հարուցել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանում (Վարչական շրջանի դատարան)՝ ձգտելով պաշտպանել իր գույքային իրավունքները:

3. 2013 թվականի նոյեմբերի 19-ին դիմումատուն գրավոր փաստարկներ է ներկայացրել Վարչական շրջանի դատարան։ Փաստաթուղթը ստորագրել է դիմումատուն, և այն պարունակում է ցուցում այն մասին, որ նրա շահերը ներկայացնում է իրավաբանը։

4. 2013 թվականի մարտի 29-ին Վարչական շրջանի դատարանը չի բավարարել դիմումատուի բողոքը:

5. 2014 թվականի փետրվարի 19-ին դիմումատուի իրավաբանը վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել։ Փաստաթուղթը ստորագրվել է միայն դիմումատուի իրավաբանի կողմից։

6. 2014 թվականի փետրվարի 25-ին Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը որոշում է կայացրել բողոքը վարույթ ընդունելու մասին և 2014 թվականի փետրվարի 28-ին ընդունելիության մասին կայացված որոշման օրինակն ուղարկել դիմումատուի իրավաբանին: Այնուհետև տեղի են ունեցել մի քանի լսումներ։ Ե՛վ դիմումատուն, ե՛ւ նրա իրավաբանը ծանուցագրեր են ստացել այդ լսումներին մասնակցելու համար։

7. 2014 թվականի մայիսի 14-ին Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն անցկացրել է վերջին լսումը, որին ներկա են գտնվել դիմումատուն և նրա իրավաբանը: Նույն օրը դատարանն ավարտել է բողոքի քննությունը և հայտարարել, որ որոշումը կհրապարակվի 2014 թվականի մայիսի 21-ին:

8. 2014 թվականի մայիսի 21-ին Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը հրապարակել է իր կայացրած որոշումը՝ մերժելով դիմումատուի բողոքը: Կողմերը ներկա չեն եղել հրապարակմանը։ Գործի քննության պահին գործող Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (ՔԴՕ) 221.1 և 229-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ դատարանի որոշումն ուժի մեջ է մտել հրապարակման օրվանից մեկ ամսվա ընթացքում, սակայն կարող էր բողոքարկվել նշված ժամկետում:

9. Նույն օրը Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն իր որոշումը, որը դիմումատուին է հանձնվել 2014 թվականի մայիսի 24-ին, ուղարկել է դիմումատուի փոստային հասցեին:

10. 2014 թվականի մայիսի 21-ին դիմումատուի իրավաբանը վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել նշված որոշման դեմ: Նա նաև պահանջ է ներկայացրել՝ փորձելով վերականգնել մեկամսյա ժամկետը վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար՝ պնդելով, որ վիճարկվող որոշումն իրեն չի ուղարկվել, թեև հենց ինքն է ստորագրել և բողոքարկել այն: Նա նաև պարզաբանել է, որ չնայած դիմումատուն վիճարկվող որոշումն ստացել է 2014 թվականի մայիսի 21-ին, նա իրեն չի տեղեկացրել այդ մասին՝ ենթադրելով, որ նրան նույնպես տրամադրվել է այն: Նա տեղեկացել է, որ որոշման օրինակը դիմումատուին է հանձնվել միայն 2014 թվականի հունիսի 23-ին:

11. 2014 թվականի հուլիսի 16-ին Վճռաբեկ դատարանը մերժել է վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու ժամկետը վերականգնելու մասին պահանջը՝ ճանաչելով այն չհիմնավորված, և վճռաբեկ բողոքը համարել անընդունելի, քանի որ այն ներկայացվել է ժամկետի խախտմամբ:

12. 2023 թվականի հունվարի 9-ին Նելլի Ֆլջյանը մահացել է։ Նրա որդին՝ պրն Աղասի Միրզոյանը, որը նույնպես ներպետական օրենսդրությամբ հանգուցյալի ժառանգն է, ցանկություն է հայտնել հետամուտ լինել գանգատին: Կառավարությունը որևէ առարկություն չի ներկայացրել: Դատարանն ընդունում է պարոն Աղասի Միրզոյանի դատավարական կարգավիճակը (տե՛ս Ղույումչյանն ընդդեմ Հայաստանի [Ghuyumchyan v. Armenia], թիվ 53862/07 գործը, § 36, 2016 թվականի հունվարի 21): Սակայն հարմարության նկատառումներից ելնելով՝ սույն որոշման մեջ տիկին Նելլի Ֆլջյանին շարունակելու են դիմել որպես «դիմումատու», թեև նրա որդին է ներկայումս համարվում այդ կարգավիճակի կրողը:

ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԸ

I. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 6-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 1-ԻՆ ԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ, որը վերաբերում է ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆի ՄԱՏՉԵԼԻՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԽԱԽտմանը

13. Դիմումատուն, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն, բողոքում է, որ ինքը զրկվել է Վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքից՝ իր վճռաբեկ բողոքի քննությունը դրա ժամկետանց լինելու հիմքով մերժելու պատճառով, չնայած այն հանգամանքին, որ վերջինս բողոքարկման ժամկետը բաց է թողել հարգելի պատճառներով:

14. Դատարանը նշում է, որ սույն բողոքը ո՛չ ակնհայտ անհիմն է, ո՛չ էլ անընդունելի՝ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետում նշված որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար այն պետք է հայտարարվի ընդունելի։

15. Դատարան, այդ թվում՝ վերադաս դատարաններ դիմելու իրավունքի վերաբերյալ ընդհանուր սկզբունքներն ամփոփվել են Զուբաքն ընդդեմ Խորվաթիայի [ՄՊ] [Zubac v. Croatia] [GC], թիվ 40160/12 գործում, §§ 76-99, 2018 թվականի ապրիլի 5):

16. Դատարանը նկատում է, որ դիմումատուի վճռաբեկ բողոքը Վճռաբեկ դատարանի կողմից թողնվել է առանց քննության, քանի որ նա բաց է թողել բողոք ներկայացնելու մեկամսյա ժամկետը: Դատարանը վերահաստատում է, որ բողոքարկման ժամկետները կարգավորող կանոնները նպատակ ունեն ապահովելու արդարադատության պատշաճ իրականացումը (տե՛ս Միրագալ Էսկոլանոն և այլք ընդդեմ Իսպանիայի [Miragall Escolano and others V. Spain], թիվ 38366/97 գործը և 9 այլ գործեր, § 36, ՄԻԵԴ 2000 -I) և համարում է, որ դիմումատուի՝ Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը հետապնդում է օրինական նպատակ: Այդպիսով, քննարկվող կանոնները կամ դրանց կիրառումը դատավարության կողմերի համար չպետք է խոչընդոտ հանդիսանան հասանելի պաշտպանության միջոցներից օգտվելիս (նույն տեղում): Հետևաբար դեռ անհրաժեշտ է որոշել, թե արդյոք սահմանափակումը համաչափ է եղել հետապնդվող օրինական նպատակին:

17. Դատարանը նկատում է, որ համաձայն քաղաքացիական դատավարության համապատասխան նորմերի (ՔԴՕ 221.1 և 229-րդ հոդվածի 1-ին մաս)՝ վճռաբեկ բողոքի ներկայացման մեկամսյա ժամկետն սկսվել է ոչ թե որոշման հանձնման, այլ՝ հրապարակման օրվանից: Ավելի վաղ Դատարանը վճռել էր, որ նման նորմն ինքնին չի հանդիսանում Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում, պայմանով, որ այն ուղեկցվում է բավարար երաշխիքներով, որոնք թույլ են տալիս դիմումատուներին արդյունավետ օգտվել վերադաս ատյանից, այդ թվում՝ ընձեռելով նրանց հիմնավոր բողոքներ ներկայացնելու հնարավորություն (տե՛ս, mutatis mutandis (համապատասխան փոփոխություններով), Մամիկոնյանն ընդդեմ Հայաստանի [Mamikonyan v. Armenia], թիվ 25083/05 գործը, § 30, 2010 թվականի մարտի 16): Որպես այդպիսի երաշխիքների օրինակներ, Դատարանն ընդգծել է դատական որոշումների ժամանակին կատարումը և բողոքարկման ժամկետը վերականգնելու համար պահանջ ներկայացնելու հնարավորության ընձեռումը՝ այն դեպքում, երբ այն բաց է թողնվել հարգելի պատճառներով (նույն տեղում):

18. Սույն գործի շրջանակներում Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը պարտավորվում էր (ՔԴՕ 124-րդ և 221.2 հոդվածներին համապատասխան) գործի էության վերաբերյալ իր որոշման օրինակն ամենաուշը հաջորդ օրն ուղարկել դատավարության կողմերին, որոնք բացակայում էին դրա հրապարակման պահին: 2014 թվականի մայիսի 21-ին, այսինքն՝ վճռի կայացման օրը, Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն իր որոշման օրինակն ուղարկել է դիմումատուին, որն այն ստացել է 2014 թվականի մայիսի 24-ին: Այնուամենայնիվ, Դատարանը նշում է, որ սույն որոշման օրինակը չի ուղարկվել դիմումատուի իրավաբանին, չնայած դիմումատուին ներկայացրել է իրավաբանը և բացի այդ, նրա անունից բողոք է ներկայացրել Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան: Դիմումատուն պնդել է, որ որոշման օրինակն ստանալուց հետո այդ մասին չի հայտնել իր իրավաբանին՝ կարծելով, որ տվյալ որոշման օրինակը հանձնվել է նաև նրան: Այն ժամանակ, երբ նրա իրավաբանը տեղեկացել է որոշման հանձնման մասին և կարողացել է վճռաբեկ բողոք ներկայացնել, համապատասխան ժամկետն արդեն լրացած է եղել:

19. Դատարանը նկատում է, որ ՔԴՕ-ում ներառված չի նամակագրության վարման որևէ հատուկ կանոն, այդ թվում՝ դատական վճիռների հանձնման վերաբերյալ, այն իրավիճակներում, երբ կողմին ներկայացրել է իրավաբանը։ Մասնավորապես ՔԴՕ-ով չի հստակեցվել, թե արդյոք նամակագրությունը պետք է փոխանցվի շահագրգիռ կողմին, նրա իրավաբանին կամ երկուսին միասին: Նաև պարզ չէ, թե արդյոք գոյություն ունի հաստատված գործելակերպ: Իսկապես Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի գործողությունները տվյալ դեպքում հետևողական չեն եղել, քանի որ մինչև 2014 թվականի մայիսի 21-ի որոշումը, տվյալ դատարանից բոլոր հաղորդումներն ուղարկվել են դիմումատուի իրավաբանին՝ առանձին, կամ նաև դիմումատուին (տե՛ս վերևում՝ 6-րդ պարբերությունը): Նման իրավիճակում դիմումատուի կողմից անհիմն չէր ակնկալել, որ իր իրավաբանը նույնպես կստանա գործի էության վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի որոշման օրինակը: Այսպիսով, նրան չի կարելի մեղադրել առաջացած շփոթության համար, որի արդյունքում նա բաց է թողել բողոքարկման վերջնաժամկետը, և այդ բացթողումը կարելի էր վերագրել իշխանություններին, այն է՝ փաստաթղթերի տրամադրման վերաբերյալ հստակ ներքին կանոնների և գործելակերպի բացակայությանը՝ զուգորդված Վերաքննիչ դատարանի անհամապատասխան վարքագծի հետ, ինչը անորոշության մթնոլորտ է ստեղծել դիմումատուի և նրա իրավաբանի համար:

20. Դատարանը նշում է, որ դիմումատուն հնարավորություն է ունեցել սահմանված ժամկետից ուշ վճռաբեկ բողոք ներկայացնել և պահանջել վերականգնել բաց թողնված ժամկետը. դիմումատուի իրավաբանը վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել 2014 թվականի հունիսի 24-ին: Սակայն Վճռաբեկ դատարանն առանց բացատրության մերժել է նրա պահանջը (տե՛ս վերևում՝ 11-րդ պարբերությունը): Այսպիսով, պարզ է դառնում, որ Վճռաբեկ դատարանը չի կարողացել պատշաճ ուշադրություն դարձնել սույն պահանջին:

21. Ի վերջո, Դատարանը չի համոզվում Կառավարության այն փաստարկներից ելնելով, որ դիմումատուի իրավաբանը ներկա չի գտնվել 2014 թվականի մայիսի 21-ի որոշման հրապարակմանը, կամ որ նա կարող էր ձեռք բերել այդ որոշման ամբողջական տեքստը հանրորեն հասանելի առցանց դատական տվյալների բազայում (Դատալեքս [Datalex])։ Նախ, կառավարությունը չի ներկայացրել ապացույցներ, որոնք ցույց են տալիս, թե երբ է որոշումը հրապարակվել այդ տվյալների բազայում: Երկրորդ, ոչինչ չի վկայում այն մասին, որ դիմումատուի պաշտպանը պարտավորված էր ներկա գտնվել վճռի հրապարակմանը, կամ որ նա պարտավորված էր ստուգել «Դատալեքս» տվյալների բազան և ստանալ որոշումը դրա հրապարակումից հետո, հատկապես հաշվի առնելով, որ օրենքը նախատեսում է որոշման օրինակի ավտոմատ կերպով տրամադրում՝ անկախ բացակայության պատճառներից:

22. Վերոգրյալի լույսի ներքո՝ Դատարանը գտնում է, որ Վճռաբեկ դատարանի՝ դիմումատուի գանգատն անընդունելի ճանաչելու մասին 2014 թվականի հուլիսի 16-ի որոշումն անհամաչափորեն սահմանափակել է դիմումատուի կողմից նշված դատարանի մատչելիության իրավունքի արդյունավետ իրացումը:

23. Հետևաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-րդ կետի խախտում։

II. ԱՅԼ ԲՈՂՈՔ՝ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 6-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 1-ԻՆ ԿԵՏԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆ

24. Դիմումատուն բողոք է ներկայացրել նաև Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ իր մրցակցային դատավարության իրավունքի խախտման վերաբերյալ։ Դատարանը քննել է բողոքներն այս մասով և հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր նյութերը, և այնքանով, որքանով բողոքի հիմքում ընկած հարցերի քննությունն իր իրավասության սահմաններում է՝ գտնում է, որ դրանցով չի բացահայտվում Կոնվենցիայով կամ դրան կից Արձանագրություններով ամրագրված իրավունքների և ազատությունների խախտման որևէ հատկանիշ:

25. Այստեղից հետևում է, որ դիմումի այս մասն ակնհայտորեն անհիմն է և ենթակա է մերժման՝ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3–րդ կետի «ա» ենթակետին և 4-րդ կետին համապատասխան։

ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈԻՄԸ

26. Դիմումատուն արդար փոխհատուցման պահանջ չի ներկայացրել։ Համապատասխանաբար Դատարանը համարում է, որ նրան այդ մասով որևէ գումար շնորհելու անհրաժեշտություն չկա:

ԱՅՍ ՀԻՄՆԱՎՈՐՄԱՄԲ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ՝

1. Հայտարարում է Վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքը սահմանափակելու մասին գանգատն ընդունելի, իսկ դիմումի մնացած մասը՝ անընդունելի.

2. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:

Կատարված է անգլերենով և գրավոր ծանուցվել է 2025 թվականի մարտի 6-ին՝ համաձայն Դատարանի կանոնակարգի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի։

Մարտինա Կելլեր	Անդրեաս Զունդ
Քարտուղարի տեղակալ	Նախագահ