ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
|
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում |
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/11155/02/20 2025 թ. | ||||||
| Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/11155/02/20 | |||||||
| |||||||
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով՝
|
նախագահող |
Գ. Հակոբյան | |
| զեկուցող |
Է. Սեդրակյան Ա. ԱԹԱԲԵԿՅԱՆ Ն. ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ Ս․ ՄԵՂՐՅԱՆ | |
|
Ա․ ՄԿՐՏՉՅԱՆ | ||
|
Վ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ |
2025 թվականի փետրվարի 28-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով Ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանի (այսուհետ՝ Հաշտարար) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ դիմումի «Գուդկրեդիտ» լուծարվող ՈւՎԿ ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն)՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին,
Պ Ա Ր Զ Ե Ց
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է չեղյալ ճանաչել Հաշտարարի 06.02.2020 թվականին կայացրած թիվ 15-872/20 որոշումը (այսուհետ՝ Որոշում):
Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 29.12.2021 թվականի որոշմամբ դիմումը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 03.06.2022 թվականի որոշմամբ Հաշտարարի բերած վերաքննիչ բողոքը մերժվել է` Դատարանի 29.12.2021 թվականի «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումը քննության առնելու մասին» որոշումը թողնվել է անփոփոխ։
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Հաշտարարը։
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 336-րդ հոդվածը, 339-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, չի կիրառել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 40-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը, որը պետք է կիրառեր։
Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Ընկերությունը Դատարան է ներկայացրել դիմումի հիմքի փոփոխություն թույլատրելու միջնորդություն, որը բավարարվել է, և Որոշումը չեղյալ է ճանաչվել այդ միջնորդության մեջ ներառված հիմքի քննության արդյունքում։ Ե՛վ Դատարանը, և՛ Վերաքննիչ դատարանը գտել են, որ Ընկերությունն իրավունք ուներ իրականացնելու դիմումի հիմքի փոփոխություն՝ հակառակի մասին Հաշտարարի փաստարկները համարելով անհիմն։ Մինչդեռ Ընկերությունը չէր կարող իրականացնել այդ փոփոխությունն այնպես, որ դրա արդյունքում չխախտվեն Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումի քննությանը վերաբերվող պահանջները։ Այլ կերպ՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կիրառումն անխուսափելիորեն հանգեցնում է նույն օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի խախտմանը։ Տվյալ դեպքում պետք է կիրառվեր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածը, ոչ թե նույն օրենսգրքի 12‑րդ հոդվածը, քանի որ նույն օրենսգրքի 339-րդ հոդվածը հատուկ կանոն է, իսկ նույն օրենսգրքի 12-րդ հոդվածը՝ ընդհանուր կանոն։
Դատարանը գտել է, որ Հաշտարարը սխալ է եզրահանգել, որ քաղվածքները հաճախորդին պետք է ուղարկվեին փոստային կապի, այլ ոչ թե էլեկտրոնային փոստի միջոցով, որպիսի հիմք դիմումում առկա չի եղել։ Այսինքն՝ Դատարանը խաթարել է հատուկ վարույթի ողջ էությունը՝ թույլատրել է դիմումի հիմքի փոփոխություն, ապացուցման բեռ է բաշխել, դիմումը քննել է 9 ամսում, ինչը հանգեցրել է ուշացած արդարադատության, որը հավասար է մերժված արդարադատության։ Ընդ որում, դատական ակտի բեկանման հիմք պետք է լինի ոչ թե ինքնին դիմումը սահմանված ժամկետի խախտմամբ քննելը, այլ այն, որ դիմումի հիմքի փոփոխություն թույլատրելու միջնորդությունը բավարարվել է, և Որոշումն էլ չեղյալ է ճանաչվել այդ միջնորդությամբ ավելացված հիմքի քննարկման արդյունքում։ Այսպիսով, եթե Դատարանը վարվեր իրավաչափ և մերժեր միջնորդությունը, ապա Որոշումը չեղյալ չէր ճանաչվի։
2) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 17-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերը, չի կիրառել Կենտրոնական բանկի խորհրդի 28.07.2009 թվականի թիվ 229-Ն որոշմամբ հաստատված «Սպառողների և ֆինանսական կազմակերպությունների հաղորդակցման կարգը, պայմանները, ձևերը և նվազագույն պահանջները» 8/05 կանոնակարգի (այսուհետ՝ Կանոնակարգ) 3-րդ կետի 12-րդ ենթակետը, 5-րդ կետի 11-րդ ենթակետը ու 15-րդ կետը, որոնք պետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.
Ե՛վ Օրենքով, և´ Կանոնակարգ 8/05-ով առանձնացվում են երկու տարբեր հասկացություններ՝ «պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» ու «քաղվածք»։ Ընդ որում, «քաղվածքը» փաստաթուղթ է, որտեղ արտացոլված է կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի ու մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվությունը, այդ թվում՝ սպառողի կողմից իր պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար կրեդիտավորողի կողմից կիրառվող կամ կիրառված պատասխանատվության միջոցների (տուժանքի կամ սպառողի վիճակը վատթարացնող ցանկացած այլ միջոցների) սպառիչ ցանկը, դրանց կիրառման դեպքերն ու կարգը: «Պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» հասկացությունը վերաբերում է կրեդիտավորման պայմանագրի պայմանների կամ կողմերի միջև հաղորդակցման կարգի կամ կողմերի իրավունքների, պարտականությունների կամ պատասխանատվության սահմանմանը, փոփոխմանը կամ դադարեցմանը կամ կրեդիտավորման պայմանագրի վրա որևէ ազդեցություն ունեցող օրենքներին, նորմատիվ իրավական ակտերին կամ կրեդիտավորողի ներքին ակտերին։
Պահանջի քննության ընթացքում Հաշտարարին չի ներկայացվել որևէ ապացույց այն մասին, որ Ընկերությունը փոստային կապի միջոցով Հաճախորդին ուղարկել է Օրենքի 17‑րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տեղեկատվությունը, ինչն էլ հիմք է հանդիսացել Հաճախորդի իրավունքի խախտման փաստի հաստատման, այդ հիմքով վերջինիս պահանջը բավարարելու և Ընկերության նկատմամբ Օրենքի 20-րդ հոդվածով սահմանված օրինական տուժանքը կիրառելու համար:
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «քաղվածք» և «պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» հասկացությունները նույնական չեն ու ունեն ինքնուրույն բովանդակություն, ուստի պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվությունը էլեկտրոնային եղանակով ստանալու մասին պայմանը չի նշանակում, որ քաղվածքը ևս այդ տարբերակով պետք է ուղարկվեր: Ինչ վերաբերում է քաղվածքները էլեկտրոնային եղանակով ուղարկված լինելու փաստը ենթադրաբար հաստատող՝ Ընկերության կողմից ներկայացված ապացույցներին, ապա դրանք չեն կարող դիտվել որպես Ընկերության կողմից իր պարտականությունը պատշաճ կատարած լինելու մասին ապացույցներ, քանի որ սույն դեպքում քաղվածքի ստացման որևէ եղանակ ընտրված չլինելու պայմաններում Ընկերությունն ունեցել է քաղվածքներն Օրենքով սահմանված եղանակով՝ փոստային կապի միջոցով, այլ ոչ թե էլեկտրոնային փոստով ուղարկելու պարտականություն, որը կատարած լինելու վերաբերյալ ապացույցները բացակայում են: Ուստիև բացակայում է նաև Որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքը:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշումը և կայացնել նոր դատական ակտ՝ Ընկերության դիմումը՝ մերժել։
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1) Ընկերության և վարկառու Գուրգեն Վարդանյանի միջև 04.12.2017 թվականին կնքվել է թիվ 7578006 վարկային պայմանագիրը, որով վարկառուին տարեկան 24 տոկոս տոկոսադրույքով, մինչև 24.11.2019 թվականը մարման ժամկետով տրամադրվել է 400.000 ՀՀ դրամ վարկ: Պայմանագրի 6.3 կետի համաձայն՝ պայմանագրի ներքո կողմերի միմյանց ներկայացվող ցանկացած պահանջ, ծանուցում, հաղորդագրություն կողմերը կարող են ուղարկել միմյանց հայտնի վերջին փոստային հասցեով կամ էլեկտրոնային փոստով: ՀՀ օրենսդրությամբ սպառողներին պարտադիր տրամադրման ենթակա տեղեկատվությունը վարկառուին տրամադրվում է (…) վարկային հայտում ընտրված հաղորդակցության եղանակով: Պայմանագրում՝ որպես վարկառու Գուրգեն Վարդանյանի էլեկտրոնային փոստի հասցե նշվել է՝ gurgen.vardanyan123@gmail.com-ը։ «Վարկային հայտ Մաս Բ» փաստաթղթի «Հաղորդակցում» բաժնում «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ որպես պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվությունը ստանալու եղանակ նշվել է gurgen.vardanyan123@gmail.com էլեկտրոնային փոստը (հատոր 1‑ին, գ.թ.66-70)․
2) Հաշտարարի Որոշմամբ Գուրգեն Վարդանյանի՝ Ընկերության դեմ ուղղված 27.11.2019 թվականի թիվ 09-347/19 պահանջը բավարարվել է մասնակիորեն՝ 300.000 ՀՀ դրամի չափով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 20‑28).
3) Ընկերությունը դիմել է Դատարան և խնդրել է Որոշումը չեղյալ ճանաչել այն հիմքերով, որ նախ՝ Հաշտարարը թույլ է տվել ընթացակարգային կանոնների պահանջների խախտում, այն է՝ պահանջի քննության ժամկետը երկարաձգելու որոշմամբ նշել է, որ պահանջի քննությանն անհրաժեշտ է մասնագետի ներգրավում, և իրականացվում են բանակցություններ կողմերի միջև, սակայն Որոշմամբ անդրադարձ չի կատարել մասնագետի եզրակացությանը, ինչպես նաև Ընկերությանը չի տրվել հնարավորություն ծանոթանալու այդ եզրակացությանն ու դիրքորոշում հայտնել դրա վերաբերյալ, իսկ կողմերի միջև բանակցություններ երբևէ չեն ընթացել։ Բացի այդ, Հաշտարարին ուղղված բողոք-պահանջը ենթակա չէր քննության, քանի որ Գուրգեն Վարդանյանը բաց էր թողել իր իրավունքների ենթադրյալ խախտման մասին իմանալու պահից մեկ տարվա ընթացքում Ընկերությանը պահանջ ներկայացնելու ժամկետը (հատոր 1-ին, գ.թ. 3-5).
4) Ընկերության լուծարային հանձնաժողովի նախագահ Արտաշես Տոնոյանը 09.06.2021 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել դիմումի հիմքը և առարկան լրացնելու, գրավոր ապացույց թույլատրելու մասին, որը Դատարանի 13.08.2021 թվականի որոշմամբ բավարարվել է։ Միջնորդությամբ, վկայակոչելով Սահմանադրական դատարանի 08.12.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1571 որոշումը, Ընկերությունը հիմնավորել է Հաշտարարի որոշումն ըստ էության վիճարկելու իրավունք ունենալու հանգամանքը, և նշել է, որ Որոշումը ենթակա է չեղյալ ճանաչման նաև այն հիմքով, որ Ընկերության ու վարկառու Գուրգեն Վարդանյանի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն՝ Գուրգեն Վարդանյանը որպես Ընկերության կողմից տրամադրվելիք տեղեկատվության ստացման ձև ընտրել է էլեկտրոնային փոստի հասցեն (հատոր 1-ին, գ.թ. 60-65, հատոր 2-րդ գ.թ 57‑62)։
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է եղել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394‑րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առկայությամբ, որը, սակայն, հերքվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումներով գործերի վարույթի ընթացքում դատարանն իրավասու է թույլատրել դիմումի հիմքի փոփոխություն։
Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:
Սահմանադրության 75-րդ հոդվածի համաձայն՝ հիմնական իրավունքները և ազատությունները կարգավորելիս օրենքները սահմանում են այդ իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ իրականացման համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր և ընթացակարգեր:
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) նախադեպային իրավունքի համաձայն` դատարանի մատչելիության իրավունքն արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է: Այնուամենայնիվ, այդ իրավունքը բացարձակ չէ և կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այդ սահմանափակումները թույլատրվում են, քանի որ մատչելիության իրավունքն իր բնույթով պահանջում է պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ: Այս առումով պետությունը որոշակի հայեցողական լիազորություն ունի: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է իրականացվի այնպես, որ այն չխախտի կամ զրկի անձին մատչելիության իրավունքից այնպես կամ այն աստիճան, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը չի կարող համատեղելի լինել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հետ, եթե այն իրավաչափ նպատակ չհետապնդի և եթե չլինի ողջամիտ հարաբերակցություն ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև համաչափության առումով (տե´ս Ashingdane v. The United Kingdom, թիվ 8225/78 գանգատով Եվրոպական դատարանի 28.05.1985 թվականի վճիռը, կետ 57):
Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներով հանգամանորեն անդրադարձել է արդարադատության մատչելիության, արդար և արդյունավետ դատական քննության իրավունքների երաշխավորման սահմանադրական իրավաչափության խնդիրներին` կարևորելով դրանք որպես դատական պաշտպանության իրավունքի անհրաժեշտ բաղադրատարրեր՝ հավասարապես ընդգծելով դրանց կարևորությունը դատաընթացակարգային բնագավառներում (քրեական, քաղաքացիական և վարչական): Մասնավորապես՝ Սահմանադրական դատարանն իր՝ 28.11.2007 թվականի թիվ ՍԴՈ‑719 որոշման մեջ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. «…հայցը կամ դիմումը դատարան՝ իրավական պաշտպանության այն միջոցներն են, որոնցով հիմնական իրավունքների, այդ թվում` դատական պաշտպանության իրավունքի կրող հանդիսացող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը պաշտպանվում է իր իրավունքների տարաբնույթ խախտումներից, որոնք կարող են կատարվել ինչպես հանրային իշխանության, այնպես էլ մասնավոր անձանց կողմից: Իշխանության ոտնձգություններից անձի պաշտպանվելու ամենաարդյունավետ միջոցը դատարան դիմելու նրա իրավունքն է, որը Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես և բոլոր այլ իրավական պետություններում, ունի սահմանադրական (հիմնարար) իրավունքի բնույթ…»:
Անդրադառնալով դատարանի մատչելիության սահմանափակումների հարցին՝ Սահմանադրական դատարանն ամրագրել է հետևյալը.
- ընթացակարգային որևէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես Սահմանադրության 63-րդ հոդվածով երաշխավորված դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում,
- դատարանի (արդարադատության) մատչելիությունը կարող է ունենալ որոշակի սահմանափակումներ, որոնք չպետք է խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 24.09.2019 թվականի ՍԴՈ-1477 որոշումը):
Միաժամանակ, դատարանի մատչելիության սահմանափակումների վերաբերյալ Եվրոպական դատարանն իրավական դիրքորոշումն է արտահայտել առ այն, որ պետությունը դատարան դիմելու իրավունքից օգտվելու համար կարող է սահմանել որոշակի պայմաններ, «…պարզապես պետության կողմից կիրառված սահմանափակումները չպետք է այն կերպ կամ այն աստիճանի սահմանափակեն անձի դատարանի մատչելիության իրավունքը, որ վնաս հասցվի այդ իրավունքի բուն էությանը: Բացի այդ, սահմանափակումը 6-րդ հոդվածի 1-ին մասին չի համապատասխանի, եթե այն իրավաչափ նպատակ չի հետապնդում, և եթե կիրառված միջոցների և հետապնդվող նպատակի միջև չկա համաչափության ողջամիտ հարաբերակցություն» (տե´ս Khalfaoui v. France, թիվ 34791/97 գանգատով ՄԻԵԴ 14.03.2000 թվականի վճիռը, կետ 36):
Մինչև 25.02.2022 թվականը գործած խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենսգիրքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում (․․․), Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանում (․․․) և Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատում (․․․) քաղաքացիական գործերով դատավարության իրականացման կարգը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիադատավարական օրենսդրությամբ սահմանվել են առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանների ենթակայությանը վերապահված քաղաքացիական գործերի քննության և լուծման ընդհանուր կանոններ, որոնք կիրառելի են բոլոր քաղաքացիական գործերով, սակայն այն բացառություններով, որոնք պայմանավորված են նյութաիրավական ու ընթացակարգային բնույթի էական տարբերություններ ունեցող պահանջների քննության համար անհրաժեշտ հատուկ դատավարական կանոնների ներդրմամբ։ Այդ տարբերությունները և առանձնահատկություններն ազդում են քաղաքացիական գործի հարուցման, գործը դատաքննության նախապատրաստելու, գործի քննության ու լուծման, նույնիսկ` դրանցով կայացված դատական ակտերի տեսակների, բովանդակության, դրանց հրապարակման և կատարման կարգի վրա, որի պատճառով օրենսդիրը դատավարական առումով ոչ միայն առանձնացրել է այս վարույթները, այլ նաև դրանք սպասարկելու համար սահմանել է հատուկ կանոններ՝ դրանք ընդգրկելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի երկրորդ բաժնի [«Վարույթն առաջին ատյանի դատարանում»] 3‑7‑րդ ենթաբաժիններում։
Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում օրենսդիրը որպես քաղաքացիական դատավարության տարբերակված ձև (վարույթի տեսակ), ի թիվս այլի, դիտարկել և հատուկ իրավական կարգավորման է ենթարկել նաև ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու ու ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով գործերի վարույթները՝ դրանց առանձնահատկություններին նվիրելով նույն օրենսգրքի 336-345‑րդ հոդվածները՝ միաժամանակ 336-րդ հոդվածում սահմանելով ընդհանուր կանոն առ այն, որ քննարկվող վարույթներն իրականացվում են նույն օրենսգրքով նախատեսված գործի քննության ընդհանուր կանոնների համաձայն, այն հատուկ կանոնների պահպանմամբ, որոնք սահմանված են նույն օրենսգրքի երկրորդ բաժնի վեցերորդ ենթաբաժնի [Ենթաբաժին վեցերորդ․ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով գործերի վարույթները] դրույթներով:
Նշվածից հետևում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի՝ առաջին ատյանի դատարանում գործերի քննության ընդհանուր կարգը սահմանող դրույթները, որոնք, ի թիվս այլի, վերաբերում են քաղաքացիական դատավարության սկզբունքներին, քաղաքացիական դատավարության մասնակիցների դատավարական կարգավիճակի առանձնահատկություններին, քաղաքացիական գործերի հարուցման ընդհանուր կարգին, գործը դատաքննության նախապատրաստելուն, դատաքննությանը, առանց գործն ըստ էության լուծելու վարույթն ավարտելու կարգին, ինչպես նաև առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտերին ու դրանց ներկայացվող պահանջներին, կիրառելի են ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով գործերի վարույթների նկատմամբ այնքանով, որքանով համապատասխան վարույթների մասին հատուկ կանոններով այլ բան սահմանված չէ։
Վերոգրյալի հաշվառմամբ անդրադառնալով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով գործերով տնօրինչականության դատավարական սկզբունքի դրսևորման առանձնահատկություններին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել հետևյալը․
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը քաղաքացիական գործը հարուցում է միայն հայցադիմումի կամ դիմումի հիման վրա։
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձն իրականացնում է իր դատավարական իրավունքները, տնօրինում է դատական պաշտպանության միջոցները և եղանակները սեփական հայեցողությամբ` օրենքով սահմանված կարգով:
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հայցվորը (դիմողը) իրավունք ունի ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն հրաժարվելու իր պահանջից, փոփոխելու հայցի առարկան և հիմքը կամ դրանցից յուրաքանչյուրը, (...):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման հիմնական սկզբունքներից է տնօրինչականության (դիսպոզիտիվության) սկզբունքը, որն անձին հնարավորություն է տալիս սեփական հայեցողությամբ տնօրինելու իր նյութական և դատավարական իրավունքներն ու դրանց պաշտպանության եղանակները: Տնօրինչականության (դիսպոզիտիվության) սկզբունքն անձանց հնարավորություն է տալիս ինքնուրույն որոշել` դիմել, թե չդիմել դատարան իրենց իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի պաշտպանության համար, այսինքն` իրականացնել, թե չիրականացնել իրենց դատական պաշտպանության հիմնական իրավունքը (տե՛ս ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունն ընդդեմ «Գորիս-Ապակի» ՍՊԸ-ի թիվ ՍԴ3/0055/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):
Նախկինում կայացված մեկ այլ որոշմամբ` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ մրցակցային դատավարության պայմաններում դատարանը, որպես արդարադատություն իրականացնող մարմին, որոշակի դատավարական գործողությունների կատարմանը ձեռնամուխ է լինում միայն այն դեպքում, երբ գործին մասնակցող անձը հայցում է համապատասխան գործողության կատարումը: Այսինքն` կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներով պայմանավորված դատարանը հանդես է գալիս որպես միայն վեճը լուծող մարմին և կաշկանդված է որոշակի դատավարական գործողություններ սեփական հայեցողությամբ իրականացնելու արգելքով: Մյուս կողմից, քաղաքացիադատավարական հարաբերությունները ծավալվում և գործառնում են տնօրինչականության սկզբունքի շրջանակներում: Քաղաքացիադատավարական այս սկզբունքի բովանդակությունը ներառում է այն դատավարական իրավունքները, որոնք թույլ են տալիս կանխորոշել դատական պաշտպանության առարկան և ազդել դատավարության ուղղվածության և ընթացքի վրա (տե՛ս «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Յուրիկ Առաքելյանի և Մխիթար Վարդիկյանի թիվ ԱՐԱԴ/1440/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.01.2016 թվականի որոշումը):
Վերը նշված նորմերի վերլուծության հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տնօրինչականության սկզբունքի բովանդակությունը ներառում է նաև այն դատավարական իրավունքները, որոնք ուղղակիորեն նշված են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասում և գործին մասնակցող անձանց թույլ են տալիս վարույթի ընթացքում որոշելու դատական պաշտպանության առարկան, ազդելու դատավարության ընթացքի ու դրա ուղղվածության վրա՝ գործին մասնակցող անձի համար ապահովելով իր խախտված կամ վիճարկվող իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության առավել արդյունավետ եղանակն ու ձևն ընտրելու կամ դրանց պաշտպանությունից ընդհանրապես հրաժարվելու հնարավորություն։
Յուրաքանչյուր հայց (ոչ հայցային բնույթի գործերով՝ դիմում), ուղղված լինելով այս կամ այն անձի սուբյեկտիվ իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությանը, անհատականացվում է իր տարրերով՝ առարկայով ու հիմքով։ Վերջիններս որոշելու իրավունքը, տնօրինչականության սկզբունքի ուժով, պատկանում է բացառապես դատական պաշտպանություն հայցող սուբյեկտին, որն իր կամ, օրենքով նախատեսված դեպքերում, այլ անձի իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությամբ դիմում է դատարան։ Դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունքը ենթադրում է, որ դատարան դիմող անձն ինքն է որոշում ընդդեմ ում դիմել դատարան, ինչու և ինչպիսի պահանջով։ Ընդ որում, գործող դատավարական օրենսդրությունը դատարան դիմող անձին թույլ է տալիս ոչ միայն ինքնուրույն, սեփական հայեցողությամբ որոշելու դատարան ներկայացվող հայցի (դիմումի) առարկան՝ ներառյալ իրավունքի (օրենքով պահպանվող շահի) պաշտպանության հայցվող եղանակը, դրա փաստական և իրավական հիմքերը, այլ նաև վարույթի ընթացքում փոփոխել հայցը (դիմումը) առանց կրկնակի հայցադիմում (դիմում) ներկայացնելու՝ դրանով իսկ դատական պաշտպանություն հայցող անձին հնարավորություն տալով վարույթի ընթացքում ուղղելու թույլ տված թերացումներն ու ամրապնդելու իր դիրքորոշումը։
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ հայցի փոփոխմանն ուղղված դատավարական գործողությունը տնօրինչական ակտ է։ Փոփոխելով հայցի տարրերը՝ հայցվորը, ըստ էության, «հրաժարվում» է սկզբնապես ներկայացված հայցից և միաժամանակ պահանջում է, առանց սկզբնապես ներկայացված պահանջով վարույթը կարճելու, քննել փոփոխված հայցը։ Հրաժարվելով սկզբնապես առաջադրված պահանջի իրավաչափության վերաբերյալ դատարանի պատասխանը ստանալու իրավունքից՝ հայցվորը միաժամանակ ձեռք է բերում փոփոխված հայցով վճռահատություն պահանջելու իրավունք։ Նշված հնարավորությունը, լինելով քաղաքացիական դատավարությունում տնօրինչականության սկզբունքի կարևոր դրսևորում, լայն առումով «դատարան դիմելու իրավունք», «դատարանի մատչելիության իրավունք» հասկացությունների բովանդակային տարրերից է։ Ինչպես բխում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի դիսպոզիցիայից, նշված իրավունքն օրենսդիրը սահմանափակել է բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով իրացնելու անհրաժեշտությամբ։
Հայցի փոփոխման դատավարական կարգը սահմանված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 170-րդ հոդվածով, որի՝
1-ին մասի համաձայն` հայցվորը հայցի առարկայի և հիմքի կամ դրանցից յուրաքանչյուրի փոփոխությունը թույլատրելու վերաբերյալ ներկայացնում է գրավոր միջնորդություն մինչև ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին որոշում կայացնելը․
2-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգրքի իմաստով՝ հայցի առարկայի փոփոխությունը հայցվորի կողմից պատասխանողին ուղղված նյութաիրավական պահանջն այլ պահանջով փոխարինելը, պահանջը փոփոխելը կամ լրացնելն է, այդ թվում` պահանջների չափն ավելացնելը կամ նվազեցնելը, որը թույլատրում է առաջին ատյանի դատարանը․
3-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգրքի իմաստով՝ հայցի հիմքի փոփոխությունը հայցվորի կողմից հայցի հիմքում սկզբնապես դրված փաստերն այլ փաստերով փոխարինելն է, ինչպես նաև հայցի հիմքում դրված փաստերի շրջանակը ճշգրտելն է այն լրացնելու կամ պակասեցնելու եղանակով․
4-րդ մասի համաձայն՝ առաջին ատյանի դատարանը հայցի առարկայի կամ հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու կամ մերժելու վերաբերյալ կայացնում է առանձին դատական ակտի ձևով որոշում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ միջնորդությունը քննարկվել և այն թույլատրելու կամ մերժելու վերաբերյալ որոշումը կայացվել է դատական նիստում՝ գործին մասնակցող անձանց ներկայությամբ․
5-րդ մասի համաձայն՝ հայցի առարկայի կամ հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունը դատարանը մերժում է, եթե այն բավարարելու դեպքում փոփոխվում է այն իրավունքը կամ օրենքով պահպանվող շահը, որի պաշտպանության նպատակով հայցը սկզբնապես հարուցվել է, կամ քննվող գործը դուրս է գալու առաջին ատյանի դատարանի ենթակայության սահմաններից․
6-րդ մասի համաձայն՝ հայցի առարկայի կամ հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու դեպքում դատարանն անհրաժեշտության դեպքում իրականացնում է սույն օրենսգրքի 167‑րդ հոդվածով նախատեսված դատավարական գործողությունները:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 336-340-րդ հոդվածների վերլուծության հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումներով վարույթին նվիրված նորմերը չեն նախատեսում քննարկվող վարույթի շրջանակում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածով նախատեսված տնօրինչական գործողություններն իրականացնելու դիմողի իրավունքի որևէ սահմանափակում։ Ավելին, օրենսդիրը, ակնհայտորեն նպատակ հետապնդելով սահմանելու, որ դատարան դիմող սուբյեկտը տնօրինչական գործողություններ, այդ թվում՝ հայցը փոփոխելուն ուղղված, կարող է կատարել ոչ միայն հայցային, այլ նաև ոչ հայցային բնույթի վարույթներում, ինչպիսին է նաև ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումներով վարույթը, որպես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի դիսպոզիցիայում թվարկված գործողությունները կատարելու իրավունք ունեցող անձի նշել է ոչ միայն հայցվորի, այլ նաև դիմողի դատավարական կարգավիճակ ունեցող անձանց՝ օգտագործելով «հայցվորը (դիմողը) իրավունք ունի» ձևակերպումը։
Նման պայմաններում, նկատի ունենալով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 336-րդ հոդվածի կարգավորումն առ այն, որ քննարկվող վարույթն իրականացվում է նույն օրենսգրքով նախատեսված գործի քննության ընդհանուր կանոնների համաձայն, այն հատուկ կանոնների պահպանմամբ, որոնք սահմանված են նույն ենթաբաժնի դրույթներով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տնօրինչականության սկզբունքի ուժով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնող սուբյեկտի համար երաշխավորված է ոչ միայն նման պահանջով իր հայեցողությամբ դատարան դիմելու, դիմումի փաստական և իրավական հիմքերն ու հիմնավորումները որոշելու իրավունքը, այլ նաև դիմումի հիմքերը փոփոխելու, այն է՝ դիմումում սկզբնապես դրված փաստերն այլ փաստերով փոխարինելու, ինչպես նաև դիմումի հիմքում դրված փաստերի շրջանակը լրացնելու կամ պակասեցնելու եղանակով այն ճշգրտելու դատավարական հնարավորությունը։
Այսպիսով Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումներով գործերի վարույթի ընթացքում դատարանն իրավասու է թույլատրել դիմումի հիմքի փոփոխություն դիմումի հիմքում սկզբնապես դրված փաստերն այլ փաստերով փոխարինելու, ինչպես նաև դիմումի հիմքում դրված փաստերի շրջանակը լրացնելու կամ պակասեցնելու եղանակով, եթե դիմողը պահպանել է նշված դատավարական գործողությունը կատարելու դատավարական կարգը և բացակայում են դիմումի հիմքի փոփոխությունը մերժելու օրենքով նախատեսված հիմքերը։ Ընդ որում, նկատի ունենալով այն, որ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումներով գործերի վարույթը հատուկ իրավակարգավորման ուժով իրականացվում է առանց նախնական դատական նիստեր անցկացնելու, հետևաբար նաև՝ որպես կանոն, առանց ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին որոշում կայացնելու՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ քննարկվող վարույթի նկատմամբ կիրառելի չէ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 170-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված՝ հայցը փոփոխելու վերաբերյալ միջնորդությունը մինչև ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին որոշում կայացնելը ներկայացնելու ժամանակային սահմանափակումը։ Հետևաբար դատարանները պետք է քննության առարկա դարձնեն մինչև գործով եզրափակիչ դատական ակտ կայացնելը ներկայացված դիմումը (դրա հիմքերը) փոփոխելու վերաբերյալ միջնորդությունը, թեկուզև այդպիսի միջնորդության բավարարումը կարող է հանգեցնել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 1-ին և 2‑րդ մասերով սահմանված՝ ժամկետների խախտման։
Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ․Սույն գործը հարուցվել է Ընկերության դիմումի հիման վրա, որով վերջինս խնդրել է Հաշտարարի Որոշումը ճանաչել չեղյալ:
Դատարան ներկայացված դիմումով որոշումը վիճարկվել է երկու հիմքով.
1. Հաշտարարի կողմից ընթացակարգային պահանջների խախտման, այն է՝ Հաշտարարը որպես պահանջի քննության հետաձգման հիմք նշել է լրացուցիչ ապացույցներ, այդ թվում՝ մասնագետի եզրակացություն ստանալու պատճառաբանությունը, սակայն որոշմամբ որևէ անդրադարձ չի կատարվել մասնագետի եզրակացությանը,
2. Հաճախորդի կողմից դիմում-պահանջն Ընկերությանը ներկայացվել է օրենքով սահմանված մեկ տարվա ժամկետը լրանալուց հետո (տե՛ս փաստ թիվ 3)։
Դատարանի 03.04.2020 թվականի որոշմամբ դիմումն ընդունվել է վարույթ, և գործի վարույթը կասեցվել է։ Կասեցման հիմք է հանդիսացել Սահմանադրական դատարանի 15.11.2019 թվականի ՍԴԱՈ-127 աշխատակարգային որոշումը, որով Սահմանադրական դատարանը վարույթ է ընդունել «Վարկս ԷՅ ԷՄ» ՈՒՎԿ ՓԲԸ-ի դիմումը՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-դ հոդվածի 5-րդ մասի վերաբերյալ իրավակիրառ պրակտիկայում տրված մեկնաբանությունը Սահմանադրությանը համապատասխանելու վերաբերյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 43)։
Դատարանի 10.03.2021 թվականի որոշմամբ քաղաքացիական գործի վարույթը վերսկսվել է, և նշանակվել է դատաքննություն։ Գործի վարույթը վերսկսելու որոշման հիմքում դրվել է Սահմանադրական դատարանի 14.04.2020 թվականի ՍԴԱՈ-82 աշխատակարգային որոշումը, որով «Վարկս ԷՅ ԷՄ» ՈՒՎԿ ՓԲԸ-ի դիմումի հիման վրա՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասի՝ իրավակիրառ պրակտիկայում տրված մեկնաբանության` Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործի վարույթը կարճվել է, այսինքն՝ վերացել են քաղաքացիական գործի վարույթի կասեցման հիմքերը (հատոր 1-ին, գ.թ. 49)։
Ընկերությունը 08.06.2021 թվականին Դատարան ներկայացված «Թիվ ԵԴ/11155/02/20 քաղաքացիական գործով հայցի հիմքը և առարկան լրացնելու, գրավոր ապացույց թույլատրելու մասին և դիմումատուի ու վերջինիս ներկայացուցչի բացակայությամբ՝ ներկայացված փաստաթղթերի և նյութերի հիման վրա գործը քննելու մասին» վերտառությամբ միջնորդությամբ հայտնել է, որ Ընկերության ու Հաճախորդի միջև 04.12.2017 թվականին կնքված թիվ 7578006 վարկային պայմանագրի և «Վարկային հայտ, Մաս Բ»-ի պատճենները, Վարկային պայմանագրի կարգավորումները (5.3-րդ և 6.3-րդ կետերը) ու դրան նախորդած «Վարկային հայտ, Մաս Բ»-ի շարադրանքը փաստում են, որ պայմանադիր կողմերը որպես հաղորդակցման եղանակ ընտրել են էլեկտրոնային փոստը։ Թե՛ վարկային պայմանագրում և թե՛ «Վարկային հայտ, Մաս Բ»-ում նշվել է հաճախորդին պատկանող էլեկտրոնային փոստի հասցեն՝ gurgen.vardanyan123@gmail.com, որին էլ վարկային պայմանագրի գործողության ամբողջ ընթացքում Ընկերության կողմից էլեկտրոնային եղանակով ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված կարգով ու պարբերականությամբ ուղարկվել են վարկի քաղվածքները, որը Հաշտարարը հաշվի չի առել։
Դատարանը, արձանագրելով, որ «սույն միջնորդությունը թեև վերնագրված է «Թիվ ԵԴ/11155/02/20 քաղաքացիական գործով հայցի հիմքը և առարկան լրացնելու, (…)», սակայն այն, ըստ էության, դիմումի հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու մասին է», 13.08.2021 թվականի որոշմամբ միջնորդությունը բավարարվել է և, քննության առնելով փոփոխված դիմումը, 29․12․2021 թվականի որոշմամբ Ընկերության դիմումը բավարարել է ու չեղյալ է ճանաչել ֆինանսական համակարգի հաշտարարի 06.02.2020 թվականին կայացված և 24.02.2020 թվականին կողմերի համար պարտադիր դարձած Գուրգեն Վարդանյանի՝ Ընկերության դեմ ուղղված 27.11.2019 թվականի թիվ 09-347/19 պահանջը բավարարելու մասին թիվ 15-872/20 որոշումը:
Դատարանի 29.12.2021 թվականի որոշման դեմ ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանը ներկայացրել է վերաքննիչ բողոք, որի հիմքում, ի թիվս այլի, դրվել է նաև այն, որ Դատարանը, 13.08.2021 թվականի որոշմամբ ոչ իրավաչափորեն բավարարելով Ընկերության դիմումը փոփոխելու վերաբերյալ միջնորդությունը, կատարել է բացառապես հայցային վարույթի կարգով քննվող գործերին բնորոշ դատավարական գործողություն, որը հակասության մեջ է մտնում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածով սահմանված՝ դիմումի քննության ժամկետներին վերաբերող հատուկ իրավակարգավորումների հետ՝ ըստ էության բացառելով դիմումը սահմանված ժամկետներում քննելու հնարավորությունը․ այսինքն՝ քննության առարկա դարձնելով փոփոխված դիմումը, Դատարանը դուրս է եկել Ընկերության կողմից ներկայացված դիմումի հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակից։ Բողոքի հիմքում դրվել է նաև այն, որ Դատարանը սխալ է մեկնաբանել Օրենքի 17-րդ հոդվածը, քանի որ «քաղվածք» և «պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» հասկացությունները նույնաբովանդակ չեն: Սույն պարագայում հաճախորդը Վարկային հայտի «Հաղորդակցում» փաստաթղթով պարտադիր ներկայացման տեղեկատվության տրամադրման եղանակ է ընտրել փոստը, իսկ քաղվածքի ստացման եղանակի վերաբերյալ որևէ նշում առկա չէ: Հետևաբար Ընկերությունը պարտավոր է եղել Օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված քաղվածքները հաճախորդին տրամադրել փոստային եղանակով, քանի որ առկա չի եղել հաճախորդի կողմից ներկայացված գրավոր կամ էլեկտրոնային դիմում, որով վերջինս հրաժարվել է քաղվածքները փոստային եղանակով ստանալուց:
Վերաքննիչ դատարանը 03․06․2022 թվականի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը մերժել է այն պատճառաբանությամբ, որ «Հաճախորդը, վարկային հայտով ընտրելով «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով իրեն պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը էլեկտրոնային փոստի միջոցով ստանալու եղանակը, չի մասնավորեցրել Օրենքի 17-րդ հոդվածի որևէ մասով սահմանված տեղեկատվությունը, այլ շեշտադրել է «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով իրեն պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը, հետևաբար կրեդիտավորողը պարտավոր էր ինչպես Օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասով, այնպես էլ 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկատվությունը տրամադրել հաճախորդին էլեկտրոնային փոստի միջոցով, ինչը վերջինիս կողմից կատարվել է, իսկ համապատասխան տեղեկատվություն ստանալու սպառողի իրավունքը չի խախտվել։ (…) ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49‑50-րդ գլուխներում պարունակվող նորմերն ուղղակիորեն չեն արգելում, կամ որևէ կերպ չեն սահմանափակում դիմումի հիմքը փոփոխելու հնարավորությունը, հետևաբար դիմումի հիմքի փոփոխություն չթույլատրելը միայն այն հիմնավորմամբ, թե ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-50-րդ գլուխներով նման հնարավորություն նախատեսված չէ, իրավաչափ չէր լինի և կհանգեցներ տնօրինչականության սկզբունքի, արդյունքում նաև՝ արդար դատաքննության իրավունքի խախտմանը: Նման պայմաններում վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ հիմնավոր չէ բողոքաբերի պնդումն առ այն, որ գործի քննության ընդհանուր կանոնների կիրառումը հանգեցնում է այդ վարույթի համար սահմանված հատուկ կանոնների անտեսմանը և որ դա հակասում է հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ գործերի քննության կարգավորումներին», առավել ևս, որ «ֆինանսական համակարգի հաշտարարը հնարավորություն է ունեցել և դիրքորոշում է հայտնել ինչպես դիմումի հիմքը փոփոխելու և գրավոր ապացույցներ թույլատրելու միջնորդության վերաբերյալ, այնպես էլ իր առարկություններն է ներկայացրել միջնորդությամբ լրացված հիմքերով դիմումի դեմ»:
Սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը եկել է իրավաչափ եզրահանգման, քանի որ տնօրինչականության սկզբունքի ուժով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնող սուբյեկտի համար երաշխավորված է ոչ միայն նման պահանջով իր հայեցողությամբ դատարան դիմելու, դիմումի փաստական և իրավական հիմքերն ու հիմնավորումները որոշելու իրավունքը, այլ նաև դիմումի հիմքերը փոփոխելու, այն է՝ դիմումում սկզբնապես դրված փաստերն այլ փաստերով փոխարինելու, ինչպես նաև դիմումի հիմքում դրված փաստերի շրջանակը լրացնելու կամ պակասեցնելու եղանակով այն ճշգրտելու դատավարական հնարավորությունը։
Ավելին, Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում նշել նաև, որ Ընկերության կողմից 08.06.2021 թվականին Դատարան ներկայացված դիմումի հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու միջնորդությամբ, ի թիվս այլնի, նշվել է, որ դիմումի հիմքի փոփոխությունը պայմանավորված է նաև Սահմանադրական դատարանի 08.12.2020 թվականի ՍԴՈ-1571 որոշման կայացմամբ։ Այդ որոշմամբ Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասը համապատասխանում է Սահմանադրությանն այն մեկնաբանությամբ, որի համաձայն՝ նշված դրույթը չի սահմանափակում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից հրաժարվելու վերաբերյալ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի հետ գրավոր համաձայնագիր չկնքած Կազմակերպության՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու իրավունքը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մինչև Սահմանադրական դատարանի կողմից 08.12.2020 թվականի ՍԴՈ-1571 որոշման կայացումը Ընկերության համար կարող էր իրավաչափորեն կանխատեսելի չլինել Հաշտարարի որոշումը նաև ըստ էության վիճարկելու իրավական հնարավորություն ունենալու հանգամանքը։ Հետևաբար գործի վարույթը վերսկսելուց հետո, այն է՝ 10.03.2021 թվականին (ընդ որում՝ գործի վարույթը վերսկսվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ՍԴՈ-1571 որոշման կայացումից հետո միայն), Ընկերության կողմից դիմումի հիմքի փոփոխություն թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդության ներկայացումը նաև նպատակ է հետապնդել ապահովելու և իրացնելու Սահմանադրական դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 5-րդ մասի վերաբերյալ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների կիրառելիությունն առ այն, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի հետ գրավոր համաձայնագիր չկնքած Կազմակերպությունները կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը դատական կարգով ըստ էության վիճարկելու իրավունք ունեն: Հաշվի առնելով, որ Ընկերության կողմից դիմումը ներկայացվել է նախքան Սահմանադրական դատարանի 08.12.2020 թվականի ՍԴՈ-1571 որոշման կայացումը, առավել քան իրավաչափ է հիշյալ որոշման կայացումից հետո դիմումի հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու միջնորդության ներկայացումը՝ հակառակ մեկնաբանության պարագայում Ընկերությունը կզրկվեր Որոշումն ըստ էության վիճարկելու օրենսդրությամբ և Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1571 որոշմամբ երաշխավորված իրավական հնարավորությունից։
Անդրադառնալով վճռաբեկ բողոքի երկրորդ հիմքին և դրա հիմնավորումներին՝ Վճռաբեկ դատարանը արձանագրում է, որ վճռաբեկ բողոքն այդ հիմքով ևս անհիմն է հետևյալ պատճառաբանություններով.
Վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացված որոշմամբ, անդրադառնալով Օրենքի 17-րդ հոդվածով սահմանված «պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» և «քաղվածք» հասկացություններին, արձանագրել է. «Քաղվածքը փաստաթուղթ է (նաև էլեկտրոնային փաստաթուղթ), որը բովանդակում է նաև կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն, այդ թվում՝ սպառողի կողմից իր պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար կրեդիտավորողի կողմից կիրառվող կամ կիրառված պատասխանատվության միջոցների (տուժանքի կամ սպառողի վիճակը վատթարացնող ցանկացած այլ միջոցների) սպառիչ ցանկը, դրանց կիրառման դեպքերն ու կարգը։ Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ քաղվածքի՝ սպառողին ուղարկելու անհրաժեշտությունը և պարտադիրությունը կայանում է նրանում, որ այն էական դեր է խաղում սպառողի կողմից իր եկամուտների, պայմանագրից բխող պարտականությունների, դրանք չկատարելու հետևանքով առաջացող պատասխանատվության միջոցների, պարտավորությունների հիմքերի և մարումների նկատմամբ հսկողություն իրականացնելու հարցում։ Մասնավորապես, օրենքով սահմանված հաճախականությամբ քաղվածքների տրամադրումը սպառողի համար առավել արդյունավետ և դյուրին է դարձնում կրեդիտավորման պայմանագրի վերաբերյալ տվյալների նկատմամբ իր իսկ հաշվապահությունն իրականացնելու գործընթացը։ Բացի այդ, այն նաև Սպառողի կողմից Կրեդիտավորողի գործունեության նկատմամբ վերահսկողության կարևոր երաշխիք է։ Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ֆինանսական կազմակերպության կողմից քաղվածքների տրամադրումը նախ և առաջ բխում է սպառողի օրինական շահերից, որի չստանալու և/կամ ուշ ստանալու դեպքում սպառողը զրկվում է կրեդիտավորման պայմանագրի նկատմամբ հսկողություն իրականացնելու իր իրավունքից։ Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը գալիս է այն եզրահանգման, որ քաղվածքում ներառվող տեղեկատվությունը, չնայած այն հանգամանքին, որ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի նախկին կարգավորմամբ ուղղակիորեն սահմանված չի եղել որպես պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվություն, այնուհանդերձ, հոդվածի բովանդակությունը և նպատակը, ֆինանսական գործունեության ոլորտում առաջացող իրավահարաբերությունների առանձնահատկությունները վկայում են այն մասին, որ նախկին խմբագրությամբ կարգավորման պայմաններում ևս քաղվածքում ներառված տեղեկատվությունը պետք է դիտարկել որպես պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվություն։ Նման եզրահանգման համար Վճռաբեկ դատարանը հաշվի է առնում նաև այն իրավական իրողությունը, որ քաղվածքում ներառված տեղեկատվության բովանդակությունը և՛ նախկին, և՛ ներկայիս կարգավորումներով նույնն է, իսկ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարելով օրենսդրական փոփոխություն՝ օրենսդիրն ավելի հստակեցրել և որոշակիացրել է քաղվածքի դերը՝ դրանում ներառված տեղեկատվությունն ուղղակիորեն համարելով պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվություն» (տե՛ս ըստ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի դիմումի թիվ ԼԴ2/0044/02/20 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.02.2023 թվականի որոշումը):
Հաշվի առնելով սույն գործի փաստական հանգամանքները և Վճռաբեկ դատարանի կողմից նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումը՝ անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը բողոքի այս հիմքի վերաբերյալ ևս եկել է իրավաչափ եզրահանգման, քանի որ, ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, քաղվածքում ներառված տեղեկատվությունը պետք է դիտարկել որպես պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվություն, հետևաբար պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվությունը էլեկտրոնային փոստի միջոցով ստանալու եղանակը ընտրելու պարագայում, Ընկերության կողմից Օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկատվությունը ևս կարող էր Գուրգեն Վարդանյանին տրամադրվել էլեկտրոնային փոստի միջոցով։
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը մերժելով ու Դատարանի «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի վերաբերյալ որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումը քննության առնելու մասին» որոշումն անփոփոխ թողնելով, կայացրել է գործն ըստ էության ճիշտ լուծող եզրափակիչ դատական ակտ:
Հետևաբար, սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված՝ վճռաբեկ բողոքը մերժելու և ստորադաս դատարանի դատական ակտն օրինական ուժի մեջ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը: Միաժամանակ նկատի ունենալով, որ Վերաքննիչ դատարանի` գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտը թերի է պատճառաբանված` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն պետք է թողնել անփոփոխ՝ նաև սույն որոշման պատճառաբանություններով:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն գլխի [ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլուխ] կանոններին համապատասխան:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Հաշտարարի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այլ դատական ծախսերի վերաբերյալ պահանջ ներկայացված չլինելու պատճառաբանությամբ այդ ծախսերի հարցը պետք է համարել լուծված։
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ ու 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
Ո Ր Ո Շ Ե Ց
1. Ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանի վճռաբեկ բողոքը մերժել։ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ՝ սույն որոշման պատճառաբանություններով։
2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված։
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող Գ. հակոբյան Զեկուցող Է. Սեդրակյան Ն. ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ Ս. Մեղրյան Ա. Մկրտչյան Վ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ
ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից թիվ ԵԴ/11155/02/20 քաղաքացիական գործով 2025 թվականի փետրվարի 28-ին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ
28․02․2025 թվական
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2025 թվականի փետրվարի 28-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով Ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ «Գուդկրեդիտ» լուծարվող ՈւՎԿ ՓԲԸ-ի դիմումի (այսուհետ՝ Ընկերութուն)՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին, որոշել է վճռաբեկ բողոքը մերժել։ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ՝ նույն որոշման պատճառաբանություններով։
Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Էդ. Սեդրակյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է չեղյալ ճանաչել Հաշտարարի 06.02.2020 թվականին կայացրած թիվ 15-872/20 որոշումը (այսուհետ՝ Որոշում):
Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 29.12.2021 թվականի որոշմամբ դիմումը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 03.06.2022 թվականի որոշմամբ Հաշտարարի բերած վերաքննիչ բողոքը մերժվել է` Դատարանի 29.12.2021 թվականի «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումը քննության առնելու մասին» որոշումը թողնվել է անփոփոխ։
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Հաշտարարը։
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 336-րդ հոդվածը, 339-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, չի կիրառել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 40-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը, որը պետք է կիրառեր։
Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Ընկերությունը Դատարան է ներկայացրել դիմումի հիմքի փոփոխություն թույլատրելու միջնորդություն, որը բավարարվել է, և Որոշումը չեղյալ է ճանաչվել այդ միջնորդության մեջ ներառված հիմքի քննության արդյունքում։ Ե՛վ Դատարանը, և՛ Վերաքննիչ դատարանը գտել են, որ Ընկերությունն իրավունք ուներ իրականացնելու դիմումի հիմքի փոփոխություն՝ հակառակի մասին Հաշտարարի փաստարկները համարելով անհիմն։ Մինչդեռ Ընկերությունը չէր կարող իրականացնել այդ փոփոխությունն այնպես, որ դրա արդյունքում չխախտվեն Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումի քննությանը վերաբերվող պահանջները։ Այլ կերպ՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կիրառումն անխուսափելիորեն հանգեցնում է նույն օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի խախտմանը։ Տվյալ դեպքում պետք է կիրառվեր ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածը, ոչ թե նույն օրենսգրքի 12‑րդ հոդվածը, քանի որ նույն օրենսգրքի 339-րդ հոդվածը հատուկ կանոն է, իսկ նույն օրենսգրքի 12-րդ հոդվածը՝ ընդհանուր կանոն։
Դատարանը գտել է, որ Հաշտարարը սխալ է եզրահանգել, որ քաղվածքները հաճախորդին պետք է ուղարկվեին փոստային կապի, այլ ոչ թե էլեկտրոնային փոստի միջոցով, որպիսի հիմք դիմումում առկա չի եղել։ Այսինքն՝ Դատարանը խաթարել է հատուկ վարույթի ողջ էությունը՝ թույլատրել է դիմումի հիմքի փոփոխություն, ապացուցման բեռ է բաշխել, դիմումը քննել է 9 ամսում, ինչը հանգեցրել է ուշացած արդարադատության, որը հավասար է մերժված արդարադատության։ Ընդ որում, դատական ակտի բեկանման հիմք պետք է լինի ոչ թե ինքնին դիմումը սահմանված ժամկետի խախտմամբ քննելը, այլ այն, որ դիմումի հիմքի փոփոխություն թույլատրելու միջնորդությունը բավարարվել է, և Որոշումն էլ չեղյալ է ճանաչվել այդ միջնորդությամբ ավելացված հիմքի քննարկման արդյունքում։ Այսպիսով, եթե Դատարանը վարվեր իրավաչափ և մերժեր միջնորդությունը, ապա Որոշումը չեղյալ չէր ճանաչվի։
2) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 17-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերը, չի կիրառել Կենտրոնական բանկի խորհրդի 28.07.2009 թվականի թիվ 229-Ն որոշմամբ հաստատված «Սպառողների և ֆինանսական կազմակերպությունների հաղորդակցման կարգը, պայմանները, ձևերը և նվազագույն պահանջները» 8/05 կանոնակարգի (այսուհետ՝ Կանոնակարգ) 3-րդ կետի 12-րդ ենթակետը, 5-րդ կետի 11-րդ ենթակետը ու 15-րդ կետը, որոնք պետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.
Ե՛վ Օրենքով, և´ Կանոնակարգ 8/05-ով առանձնացվում են երկու տարբեր հասկացություններ՝ «պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» ու «քաղվածք»։ Ընդ որում, «քաղվածքը» փաստաթուղթ է, որտեղ արտացոլված է կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի ու մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվությունը, այդ թվում՝ սպառողի կողմից իր պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար կրեդիտավորողի կողմից կիրառվող կամ կիրառված պատասխանատվության միջոցների (տուժանքի կամ սպառողի վիճակը վատթարացնող ցանկացած այլ միջոցների) սպառիչ ցանկը, դրանց կիրառման դեպքերն ու կարգը: «Պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» հասկացությունը վերաբերում է կրեդիտավորման պայմանագրի պայմանների կամ կողմերի միջև հաղորդակցման կարգի կամ կողմերի իրավունքների, պարտականությունների կամ պատասխանատվության սահմանմանը, փոփոխմանը կամ դադարեցմանը կամ կրեդիտավորման պայմանագրի վրա որևէ ազդեցություն ունեցող օրենքներին, նորմատիվ իրավական ակտերին կամ կրեդիտավորողի ներքին ակտերին։
Պահանջի քննության ընթացքում Հաշտարարին չի ներկայացվել որևէ ապացույց այն մասին, որ Ընկերությունը փոստային կապի միջոցով Հաճախորդին ուղարկել է Օրենքի 17‑րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տեղեկատվությունը, ինչն էլ հիմք է հանդիսացել Հաճախորդի իրավունքի խախտման փաստի հաստատման, այդ հիմքով վերջինիս պահանջը բավարարելու և Ընկերության նկատմամբ Օրենքի 20-րդ հոդվածով սահմանված օրինական տուժանքը կիրառելու համար:
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «քաղվածք» և «պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն» հասկացությունները նույնական չեն ու ունեն ինքնուրույն բովանդակություն, ուստի պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվությունը էլեկտրոնային եղանակով ստանալու մասին պայմանը չի նշանակում, որ քաղվածքը ևս այդ տարբերակով պետք է ուղարկվեր: Ինչ վերաբերում է քաղվածքները էլեկտրոնային եղանակով ուղարկված լինելու փաստը ենթադրաբար հաստատող՝ Ընկերության կողմից ներկայացված ապացույցներին, ապա դրանք չեն կարող դիտվել որպես Ընկերության կողմից իր պարտականությունը պատշաճ կատարած լինելու մասին ապացույցներ, քանի որ սույն դեպքում քաղվածքի ստացման որևէ եղանակ ընտրված չլինելու պայմաններում Ընկերությունն ունեցել է քաղվածքներն Օրենքով սահմանված եղանակով՝ փոստային կապի միջոցով, այլ ոչ թե էլեկտրոնային փոստով ուղարկելու պարտականություն, որը կատարած լինելու վերաբերյալ ապացույցները բացակայում են: Ուստիև բացակայում է նաև Որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքը:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշումը և կայացնել նոր դատական ակտ՝ Ընկերության դիմումը՝ մերժել։
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1) Ընկերության և վարկառու Գուրգեն Վարդանյանի միջև 04.12.2017 թվականին կնքվել է թիվ 7578006 վարկային պայմանագիրը, որով վարկառուին տարեկան 24 տոկոս տոկոսադրույքով, մինչև 24.11.2019 թվականը մարման ժամկետով տրամադրվել է 400.000 ՀՀ դրամ վարկ: Պայմանագրի 6.3 կետի համաձայն՝ պայմանագրի ներքո կողմերի միմյանց ներկայացվող ցանկացած պահանջ, ծանուցում, հաղորդագրություն կողմերը կարող են ուղարկել միմյանց հայտնի վերջին փոստային հասցեով կամ էլեկտրոնային փոստով: ՀՀ օրենսդրությամբ սպառողներին պարտադիր տրամադրման ենթակա տեղեկատվությունը վարկառուին տրամադրվում է (…) վարկային հայտում ընտրված հաղորդակցության եղանակով: Պայմանագրում՝ որպես վարկառու Գուրգեն Վարդանյանի էլեկտրոնային փոստի հասցե նշվել է՝ gurgen.vardanyan123@gmail.com-ը։ «Վարկային հայտ Մաս Բ» փաստաթղթի «Հաղորդակցում» բաժնում «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ որպես պարտադիր ներկայացվող տեղեկատվությունը ստանալու եղանակ նշվել է gurgen.vardanyan123@gmail.com էլեկտրոնային փոստը (հատոր 1‑ին, գ.թ.66-70)․
2) Հաշտարարի Որոշմամբ Գուրգեն Վարդանյանի՝ Ընկերության դեմ ուղղված 27.11.2019 թվականի թիվ 09-347/19 պահանջը բավարարվել է մասնակիորեն՝ 300.000 ՀՀ դրամի չափով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 20‑28).
3) Ընկերությունը դիմել է Դատարան և խնդրել է Որոշումը չեղյալ ճանաչել այն հիմքերով, որ նախ՝ Հաշտարարը թույլ է տվել ընթացակարգային կանոնների պահանջների խախտում, այն է՝ պահանջի քննության ժամկետը երկարաձգելու որոշմամբ նշել է, որ պահանջի քննությանն անհրաժեշտ է մասնագետի ներգրավում, և իրականացվում են բանակցություններ կողմերի միջև, սակայն Որոշմամբ անդրադարձ չի կատարել մասնագետի եզրակացությանը, ինչպես նաև Ընկերությանը չի տրվել հնարավորություն ծանոթանալու այդ եզրակացությանն ու դիրքորոշում հայտնել դրա վերաբերյալ, իսկ կողմերի միջև բանակցություններ երբևէ չեն ընթացել։ Բացի այդ, Հաշտարարին ուղղված բողոք-պահանջը ենթակա չէր քննության, քանի որ Գուրգեն Վարդանյանը բաց էր թողել իր իրավունքների ենթադրյալ խախտման մասին իմանալու պահից մեկ տարվա ընթացքում Ընկերությանը պահանջ ներկայացնելու ժամկետը (հատոր 1-ին, գ.թ. 3-5).
4) Ընկերության լուծարային հանձնաժողովի նախագահ Արտաշես Տոնոյանը 09.06.2021 թվականին միջնորդություն է ներկայացրել դիմումի հիմքը և առարկան լրացնելու, գրավոր ապացույց թույլատրելու մասին, որը Դատարանի 13.08.2021 թվականի որոշմամբ բավարարվել է։ Միջնորդությամբ, վկայակոչելով Սահմանադրական դատարանի 08.12.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1571 որոշումը, Ընկերությունը հիմնավորել է Հաշտարարի որոշումն ըստ էության վիճարկելու իրավունք ունենալու հանգամանքը, և նշել է, որ Որոշումը ենթակա է չեղյալ ճանաչման նաև այն հիմքով, որ Ընկերության ու վարկառու Գուրգեն Վարդանյանի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն՝ Գուրգեն Վարդանյանը որպես Ընկերության կողմից տրամադրվելիք տեղեկատվության ստացման ձև ընտրել է էլեկտրոնային փոստի հասցեն (հատոր 1-ին, գ.թ. 60-65, հատոր 2-րդ գ.թ 57‑62)։
4. Հատուկ կարծիքի հիմնավորումները`
Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:
Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ` ՄԻԵԴ) նախադեպային իրավունքի համաձայն` դատարանի մատչելիության իրավունքն արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է: Այնուամենայնիվ, այդ իրավունքը բացարձակ չէ և կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այդ սահմանափակումները թույլատրվում են, քանի որ մատչելիության իրավունքն իր բնույթով պահանջում է պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ: Այս առումով պետությունը որոշակի հայեցողական լիազորություն ունի: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է իրականացվի այնպես, որ այն չխախտի կամ զրկի անձին մատչելիության իրավունքից այնպես կամ այն աստիճան, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը չի կարող համատեղելի լինել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հետ, եթե այն իրավաչափ նպատակ չհետապնդի և եթե չլինի ողջամիտ հարաբերակցություն ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև համաչափության առումով (տե´ս, Ashingdane v. The United Kingdom, թիվ 8225/78 գանգատով ՄԻԵԴ-ի 28.05.1985 թվականի վճիռը, կետ 57):
Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներով հանգամանորեն անդրադարձել է արդարադատության մատչելիության, արդար և արդյունավետ դատական քննության իրավունքների երաշխավորման սահմանադրական իրավաչափության խնդիրներին` կարևորելով դրանք որպես դատական պաշտպանության իրավունքի անհրաժեշտ բաղադրատարրեր՝ հավասարապես ընդգծելով դրանց կարևորությունը դատաընթացակարգային բնագավառներում (քրեական, քաղաքացիական և վարչական):
Մասնավորապես՝ Սահմանադրական դատարանն իր՝ 28.11.2007 թվականի թիվ ՍԴՈ-719 որոշման մեջ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. «…հայցը կամ դիմումը դատարան՝ իրավական պաշտպանության այն միջոցներն են, որոնցով հիմնական իրավունքների, այդ թվում` դատական պաշտպանության իրավունքի կրող հանդիսացող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը պաշտպանվում է իր իրավունքների տարաբնույթ խախտումներից, որոնք կարող են կատարվել ինչպես հանրային իշխանության, այնպես էլ մասնավոր անձանց կողմից: Իշխանության ոտնձգություններից անձի պաշտպանվելու ամենաարդյունավետ միջոցը դատարան դիմելու նրա իրավունքն է, որը Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես և բոլոր այլ իրավական պետություններում, ունի սահմանադրական (հիմնարար) իրավունքի բնույթ…»:
Միաժամանակ, դատարանի մատչելիության սահմանափակումների վերաբերյալ ՄԻԵԴ-ը իրավական դիրքորոշումն է արտահայտել առ այն, որ պետությունը դատարան դիմելու իրավունքից օգտվելու համար կարող է սահմանել որոշակի պայմաններ, «…պարզապես պետության կողմից կիրառված սահմանափակումները չպետք է այն կերպ կամ այն աստիճանի սահմանափակեն անձի դատարանի մատչելիության իրավունքը, որ վնաս հասցվի այդ իրավունքի բուն էությանը: Բացի այդ, սահմանափակումը 6-րդ հոդվածի 1-ին մասին չի համապատասխանի, եթե այն իրավաչափ նպատակ չի հետապնդում, և եթե կիրառված միջոցների և հետապնդվող նպատակի միջև չկա համաչափության ողջամիտ հարաբերակցություն» (Case of Khalfaoui v. France, application no. 34791/97, 14/03/2000):
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը քաղաքացիական գործը հարուցում է միայն հայցադիմումի կամ դիմումի հիման վրա։
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակցող անձն իրականացնում է իր դատավարական իրավունքները, տնօրինում է դատական պաշտպանության միջոցները և եղանակները սեփական հայեցողությամբ` օրենքով սահմանված կարգով:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հայցվորը (դիմողը) իրավունք ունի ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն հրաժարվելու իր պահանջից, փոփոխելու հայցի առարկան և հիմքը կամ դրանցից յուրաքանչյուրը, (...):
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` քաղաքացիական դատավարությունն իրականացվում է գործին մասնակցող անձանց մրցակցության հիման վրա, բացառությամբ նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման հիմնական սկզբունքներից է տնօրինչականության (դիսպոզիտիվության) սկզբունքը, որն անձին հնարավորություն է տալիս սեփական հայեցողությամբ տնօրինելու իր նյութական և դատավարական իրավունքներն ու դրանց պաշտպանության եղանակները: Տնօրինչականության (դիսպոզիտիվության) սկզբունքն անձանց հնարավորություն է տալիս ինքնուրույն որոշել` դիմել, թե չդիմել դատարան իրենց իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի պաշտպանության համար, այսինքն` իրականացնել, թե չիրականացնել իրենց դատական պաշտպանության հիմնական իրավունքը (տե՛ս ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունն ընդդեմ «Գորիս-Ապակի» ՍՊԸ-ի թիվ ՍԴ3/0055/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):
Նախկինում կայացված մեկ այլ որոշմամբ` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ մրցակցային դատավարության պայմաններում դատարանը, որպես արդարադատություն իրականացնող մարմին, որոշակի դատավարական գործողությունների կատարմանը ձեռնամուխ է լինում միայն այն դեպքում, երբ գործին մասնակցող անձը հայցում է համապատասխան գործողության կատարումը: Այսինքն` կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներով պայմանավորված դատարանը հանդես է գալիս որպես միայն վեճը լուծող մարմին և կաշկանդված է որոշակի դատավարական գործողություններ սեփական հայեցողությամբ իրականացնելու արգելքով: Մյուս կողմից, քաղաքացիադատավարական հարաբերությունները ծավալվում և գործառնում են տնօրինչականության սկզբունքի շրջանակներում: Քաղաքացիադատավարական այս սկզբունքի բովանդակությունը ներառում է այն դատավարական իրավունքները, որոնք թույլ են տալիս կանխորոշել դատական պաշտպանության առարկան և ազդել դատավարության ուղղվածության և ընթացքի վրա (տե՛ս, ըստ հայցի «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Յուրիկ Առաքելյանի և Մխիթար Վարդիկյանի թիվ ԱՐԱԴ/1440/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.01.2016 թվականի որոշումը):
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 336-րդ հոդվածի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով վարույթներն իրականացվում են նույն օրենսգրքով նախատեսված գործի քննության ընդհանուր կանոնների համաձայն, այն հատուկ կանոնների պահպանմամբ, որոնք սահմանված են նույն ենթաբաժնի դրույթներով:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը կողմերը կարող են վիճարկել դատական կարգով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումում պետք է նշվեն որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները (...):
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումին կցվում են դիմումը և դրան կից փաստաթղթերը մյուս կողմին և ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ուղարկելը հավաստող փաստաթուղթը (...):
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումն առաջին ատյանի դատարանը քննում է դիմումը վարույթ ընդունելու օրվանից մեկամսյա ժամկետում՝ առանց դատական նիստ հրավիրելու:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը նույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված ժամկետում կարող է հրավիրել դատական նիստ, եթե դա թելադրված է գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների և գործում առկա ապացույցների վերաբերյալ պարզաբանումներ ստանալու անհրաժեշտությամբ: Դատական նիստի վայրի և ժամանակի մասին ծանուցվում են կողմերը և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակը:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը կարող է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակից պահանջել այն գործով նյութերը, որով կայացված որոշումը վիճարկվում է դատարանում:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 340-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դիմումի քննության արդյունքով դատարանը կայացնում է որոշում՝ դիմումն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բավարարելու և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն չեղյալ ճանաչելու կամ դիմումն ամբողջությամբ մերժելու մասին:
Օրենսդիրը կողմերին իրավունք է վերապահել, օրենքով սահմանված ժամկետում, դատական կարգով վիճարկելու հաշտարարի որոշումը՝ տվյալ որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով: Այդուհանդերձ, հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումների քննության վարույթը, լինելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված առանձին վարույթի տեսակ, ենթակա է քննության դատավարական օրենսգրքով սահմանված առանձնահատկությունների հաշվառմամբ և պահպանմամբ: Մասնավորապես, ի տարբերության այլ վարույթների (օրինակ՝ հայցային, հատուկ և այլն), նշված վարույթով դիմումի քննությունը, որպես կանոն իրականացվում է առանց դատական նիստ հրավիրելու: Բացառություն է կազմում այն դեպքը, երբ դատարանը հանգում է այն հետևության կամ գտնում է, որ անհրաժեշտ է ստանալ պարզաբանումներ գործում առկա ապացույցների, ինչպես նաև գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների վերաբերյալ: Այս դեպքում գործի քննությունը իրականացվում է դատական նիստի միջոցով, որի վայրի և ժամանակի մասին ծանուցվում են ինչպես կողմերը, այնպես էլ հաշտարարը (տե՛ս ըստ դիմումի «Գուդկրեդիտ» ՈՒՎԿ ՓԲԸ-ի՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԱՐԱԴ2/0364/02/20 գործով Վճռաբեկ դատարանի 04.02.2022թ. որոշումը, ըստ դիմումի «Հայէկոնոմբանկ» ԲԲԸ-ի՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին թիվ ԼԴ2/1243/02/19 գործով Վճռաբեկ դատարանի 11.01.2022թ. որոշումը):
Վերոգրյալի արդյունքում հարկ է արձանագրել, որ արդար դատաքննության իրավունքը պետք է մեկնաբանվի օրենքի գերակայության լույսի ներքո, որով պահանջվում է, որ դատավարության մասնակիցներն ունենան դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցներ, որոնք նրանց թույլ կտան պաշտպանել իրենց քաղաքացիական իրավունքները։ Միաժամանակ հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմում ներկայացրած անձի դատավարական հակառակորդ կողմ(եր)ի համար պարզ և կանխատեսելի պետք է լինեն դատարանի գործողությունները և ներկայացված հայցից (պահանջից) պաշտպանվելու իրավական հնարավորությունները: Մասնավորապես, հաշվի առնելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի կարգավորումը, պետք է հստակ լինի, թե որոնք են հաշտարարի որոշումը ըստ էության վերանայելու դեպքում այն չեղյալ ճանաչելու հիմքերը կամ ինչ ծավալով դատարանը պետք է վերանայի հաշտարարի որոշումը և այլն, որոնք սահմանված չլինելը կարող են հանգեցնել օրենքով չսահմանափակված անհարկի լայն մեկնաբանությունների: Այսպիսով, հաշվի առնելով գործող օրենսդրական կարգավորումը, հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու մասին դիմումում պետք է հստակ նշված լինեն որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները՝ նաև նկատի ունենալով հաշտարարի որոշումը բացառապես քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով վիճարկելու օրենսդրական կարգավորումը:
Այսպիսով հարկ եմ համարում արձանագրել, որ հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու դիմումի քննության կապակցությամբ օրենսդիրը սահմանել է հատուկ կանոններ, ուստի դիմումի քննությունը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 336-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան, պետք է իրականացվի այդ կանոնների պահանջների պահպանմամբ, իսկ գործի քննության ընդհանուր կանոնները պետք է կիրառվեն այնքանով, որքանով չեն հակասում հատուկ կանոններին: Ընդհանուր կանոնների կիրառումը չպետք է հանգեցնի հատուկ կանոնի չկիրառման կամ անտեսման, քանի որ վերջին դեպքում հատուկ կանոնի սահմանումը կդառնա իմաստազուրկ և ինքնանպատակ:
Սույն գործը հարուցվել է Ընկերության դիմումի հիման վրա, որով վերջինս խնդրել է Հաշտարարի 06.02.2020 թվականին Երևան քաղաքում կայացված և 24.02.2020 թվականին կողմերի համար պարտադիր դարձած՝ Գուրգեն Վարդանյանի՝ Ընկերության դեմ ուղղված 27.11.2019 թվականի թիվ 09-347/19 պահանջը բավարարելու մասին թիվ 15-872/20 որոշումը ճանաչել չեղյալ:
Դիմողը Հաշտարարի որոշումը վճարկել է երկու հիմքով.
1. Հաշտարարի կողմից ընթացակարգային պահանջների խախտման մասին, այն է՝ Հաշտարարը, որպես պահանջի քննության հետաձգման հիմք նշել է լրացուցիչ ապացույցներ, այդ թվում՝ մասնագետի եզրակացություն ստանալու պատճառաբանությունը, սակայն որոշմամբ որևէ անդրադարձ չի կատարվել մասնագետի եզրակացությանը,
2. Հաճախորդի կողմից դիմում-պահանջն Ընկերությանը ներկայացվել է օրենքով սահմանված մեկ տարվա ժամկետը լրանալուց հետո։
Ընկերությունը «Թիվ ԵԴ/11155/02/20 քաղաքացիական գործով հայցի հիմքը և առարկան լրացնելու, գրավոր ապացույց թույլատրելու մասին և դիմումատուի ու վերջինիս ներկայացուցչի բացակայությամբ՝ ներկայացված փաստաթղթերի և նյութերի հիման վրա գործը քննելու մասին» վերտառությամբ միջնորդությամբ մասնավորապես հայտնել է, որ Ընկերության և Հաճախորդի միջև 04.12.2017 թվականին կնքված թիվ 7578006 վարկային պայմանագրի և «Վարկային հայտ, Մաս Բ»-ի պատճենները, Վարկային պայմանագրի կարգավորումները (5.3-րդ և 6.3-րդ կետերը) և դրան նախորդած «Վարկային հայտ, Մաս Բ»-ի շարադրանքը փաստում են, որ պայմանադիր կողմերը որպես հաղորդակցման եղանակ ընտրել են էլեկտրոնային փոստը։ Թե՛ վարկային պայմանագրում և թե՛ «Վարկային հայտ, Մաս Բ»-ում նշվել է հաճախորդին պատկանող էլեկտրոնային փոստի հասցեն՝ gurgen.vardanyan123@gmail.com, որին էլ վարկային պայմանագրի գործողության ամբողջ ընթացքում Ընկերության կողմից էլեկտրոնային եղանակով ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված կարգով ու պարբերականությամբ ուղարկվել են վարկի քաղվածքները, որը Հաշտարարը հաշվի չի առել։
Դատարանն արձանագրել է, որ. «Սույն միջնորդությունը թեև վերնագրված է «Թիվ ԵԴ/11155/02/20 քաղաքացիական գործով հայցի հիմքը և առարկան լրացնելու, (…) », սակայն այն, ըստ էության, դիմումի հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու մասին է» և 13.08.2021 թվականի որոշմամբ միջնորդությունը բավարարվել է:
Մինչդեռ հարկ եմ համարում արձանագրել, որ յուրաքանչյուր քաղաքացիական գործի հարուցման հիմքը հայցի կամ դիմումի առկայությունն է, հետևաբար շահագրգիռ անձը քաղաքացիական դատավարության կարգով իր իրավունքների և օրինական շահերի դատական պաշտպանությունն իրականացնում է դատարան կամ հայց, կամ դիմում ներկայացնելով: Ընդ որում, կախված այն հանգամանքից, թե քաղաքացիական գործի հարուցման հիմքում ընկած է դիմումը, թե հայցադիմումը, օրենսդիրն առանձնացրել է հատուկ և հայցային վարույթները, իսկ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նաև նախատեսված առանձին տեսակի վարույթներ, մասնավորապես՝ 6-րդ ենթաբաժնով նախատեսված ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու, հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով գործերի վարույթները: Վերը նշված քաղաքացիական գործերը միմյանցից էականորեն տարբերվում են և ունեն գործերի քննության իրենց բնորոշ առանձնահատկություններ:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է հայցային և հատուկ վարույթի կարգով քննող գործերի առանձնահատկություններին։ Տվյալ դեպքում, թեև ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումներով գործերը ներառված չեն հատուկ վարույթի գործերի կազմում, սակայն նկատի ունենալով, որ դրանք ևս քննվում են դիմումի կարգով, սույն վեճերին առավել բնորոշ է հատուկ վարույթի կարգով քննվող դիմումների իրավակարգավորումները։ Այսինքն՝ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու մասին դիմումերով ևս բացակայում է դատարանի քննությանը ենթակա (նրա լուծմանը հանձնված) իրավունքի մասին վեճը: Ընդ որում՝ տվյալ վարույթի գործերին բնորոշ է ոչ թե ընդհանրապես վեճի բացակայությունը, այլ նյութաիրավական վեճի բացակայությունը:
Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող դատական ակտով հանգել է այն եզրակացության, որ «(...) հիմնավոր չէ բողոքաբերի պնդումն առ այն, որ գործի քննության ընդհանուր կանոնների կիրառումը հանգեցնում է այդ վարույթի համար սահմանված հատուկ կանոնների անտեսմանը և որ դա հակասում է հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ գործերի քննության կարգավորումներին»: Արդյունքում, Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի մերժման հիմքում դրել է այն պատճառաբանությունը, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-50-րդ գլուխներում պարունակվող նորմերը ուղղակիորեն չեն արգելում, կամ որևէ կերպ չեն սահմանափակում դիմումի հիմքը փոփոխելու հնարավորությունը, հետևաբար դիմումի հիմքի փոփոխություն չթույլատրելը միայն այն հիմնավորմամբ, թե ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-50-րդ գլուխներով նման հնարավորություն նախատեսված չէ, իրավաչափ չէր լինի և կհանգեցներ տնօրինչականության սկզբունքի, արդյունքում նաև՝ արդար դատաքննության իրավունքի խախտմանը:
Մինչդեռ հարկ եմ համարում արձանագրել, որ օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ գլխով հստակեցրել է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումների գործերով դատարանի իրավասության սահմանները, այն է` դիմումը քննել բացառապես դիմումի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, քանի որ օրենսդիրը, հաշվի առնելով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ որպես վեճերի լուծման այլընտրանքային ձևի որոշումների կարևորությունը, միաժամանակ երաշխավորելու համար վարույթի մասնակիցների իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության համար արդյունավետ մեխանիզմները, սահմանել է վարույթի քննության առավելագույն ժամկետ՝ մեկ ամիս, ինչպես նաև հստակ ամրագրել, որ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումում պետք է նշվեն որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները: Հետևաբար, սույն վարույթի կարգով քննվող գործերում դատավարության մասնակիցների գործողությունները պետք է իրականացվեն այն տրամաբանության ներքո, որ ապահովվի կոնկրետ հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում ներկայացված դիմումը վարույթ ընդունելուց հետո այն մեկամսյա ժամկետում քննելու օրենսդրի պահանջը՝ որպես այդ մարմնի գործունեության արդյունավետության երաշխիք։
Փաստորեն, օրենսդիրը սահմանափակել է դատարանի լիազորությունները` քննելու դիմումը այն հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, որոնք ի սկզբանե ներկայացվել են դիմումով: Հետևաբար, նշվածի համատեքստում հարկ եմ համարում արձանագրել, որ դատարանն իրավասու չէ բավարարել գործի քննության ընթացքում ներկայացված՝ դիմումի հիմքի փոփոխությունը թույլատրելու մասին միջնորդությունը:
Տվյալ դեպքում, Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Դատարանը Ընկերության դիմումը քննել և բավարարել է բացառապես «Թիվ ԵԴ/11155/02/20 քաղաքացիական գործով հայցի հիմքը և առարկան լրացնելու, գրավոր ապացույց թույլատրելու մասին և դիմումատուի ու վերջինիս ներկայացուցչի բացակայությամբ՝ ներկայացված փաստաթղթերի և նյութերի հիման վրա գործը քննելու մասին» վերտառությամբ միջնորդության սահմաններում, չքննելով դիմումը ներկայացված հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում և պահանջին չանդադառնալով ի սկզբանե ներկայացված իրավանորմերի համատեքստում:
Փաստորեն, Դատարանը բողոքի քննությամբ ոչ թե քննել է Հաշտարարի որոշման օրինականությունը, պատճառաբանվածությունն ու հիմնավորվածությունը, այլ, դուրս գալով դիմումի սահմաններից, քննության առարկա է դարձրել դիմումի հիմքերից դուրս նյութաիրավական կարգավորում։ Իսկ Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ ստորադաս դատարանը վերջնական եզրահանգում չի կատարել դիմումում նշված փաստարկների վերաբերյալ:
Այսպիսով, հարկ եմ համարում արձանագրել, որ Դատարանն իրավասու չէր թույլատրել դիմումի հիմքի փոփոխությունը` նկատի ունենալով, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ գլխում սահմանված են ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումների գործերով դատարանի իրավասության սահմանները, այն է` անդրադառնալ միայն դիմումի հիմքերին և հիմնավորումներին: Վերոգրյալի հիման վրա հիմնավոր եմ համարում վճռաբեկ բողոքը` Վերաքննիչ դատարանի կողմից դատավարական իրավունքի նորմերի խախտում թույլ տալու վերաբերյալ:
Նման պայմաններում հարկ եմ համարում արձանագրել, որ Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով չի իրականացրել գործում առկա ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտում, որի արդյունքում սխալ եզրահանգման է եկել սույն գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի և այդ փաստերի առկայությունը հիմնավորող վերաբերելի ապացույցների շրջանակի վերաբերյալ, ինչն ազդել է գործի ելքի վրա։
Այսպիսով գտնում եմ, որ վճռաբեկ բողոքի առաջին հիմքի առկայությունը բավարար է` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։
Հետևաբար անհրաժեշտ էր վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 03.06.2022 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության:
Դատավոր` ԷԴ. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆ
Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 11 ապրիլի 2025 թվական: